124
ВАЩИД ГАЗИ Рущлар шящяри БАКЫ – 2010

Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

  • Upload
    others

  • View
    18

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ВАЩИД ГАЗИ

Рущлар шящяри

БАКЫ – 2010

Page 2: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Редакторлар: Щикмят Сабироьлу, Имран БядирханлыЦз габыьынын дизайны: Тярлан Горчу

Ващид ГазиВ27 Рущлар шящяри. Бакы, «Тящсил», 2010, 124 сящ.

Публисист Ващид Газинин “Рущлар шящяри” китабы Аьдамащяср олунуб. Амма бу китаб тяк Аьдамы, Гарабаьы, Азяр-байъаны йох, бцтювлцкдя дцнйаны нишан верир – ишыглы вя га-ранлыг эцнляри иля, севинъи вя аьры-аъысы иля. “Рущлар шящяри”йалныз бир аьдамлынын, гарабаьлынын, aзярбайъанlынын ушаглыг,йенийетмялик, ъаванлыг хатиряляри дейил, щям дя дцнйа тарихи-нин бир сящифясидир. Тарихин бу сящифяси – Аьдам сящифяси па-йыз йарпаьы рянэиндядир: Gцняшin гызартысы рянэиндя, щясрят-дян солмуш бяниз рянэиндя, ган рянэиндя...

1968-ъи ил мартын 22-дя Аьдам шящяриндя доьулмушВащид Гази Бакы Дювлят Университетинин журналистика факцл-тясини битириб. 1990-ъы иллярин яввялляриндя “Ядалят”, “Азяр-байъан” гязетляриндя, Президент Администрасийасында чалы-шыб. 1995-ъи илдян юлкянин апарыъы гейри-щюкумят тяшкилатла-рындан олан “Инам” Плцрализм Мяркязиня рящбярлик едир.“ЫЫЫ Сектор”, “Свободнайа волйа” журналларынын нашири олуб.Айры-айры вахтларда “Йени Мцсават”, “525-ъи гязет”,

“Авропа”, “Зеркало”, “Бизим йол” гязетляриндя, “ЫЫЫ Сек-тор” журналында, “Медиа форум”, “Лент.аз” сайтларында, баш-га медиа гурумларында, еляъя дя хариъи КИВ-лярдя публисис-тик йазылары дяръ олунуб.Мцяллифин е-маил цнваны: ващидгази@йащоо.ъом

В4702060204

2010053

ЫСБН 978-9952-80-158-3

© «Тящсил», 2010

Page 3: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ

““ÌÌÖÖÌÌÊÊÖÖÍÍÑÑÖÖÇÇ ÃÃÀÀÉÉÛÛÄÄÛÛØØ””ûûííßßÇÇÀÀÁÁÛÛ

Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí ÷îõ çÿ-ìàíÿëÿðèíÿ áÿíçÿéèðëÿð” äåéèðäè. Ôîëêíåð èñÿ éàçûð-äû êè, ùÿð áèð èíñàí þç éàääàøûíûí ìÿùñóëóäóð.

Àðàëàðûíäà ìèí èëäÿí ÷îõ ìÿñàôÿ îëñà äà, áó èêèôèêèð ãÿðèáÿ øÿêèëäÿ áèð-áèðèíè òàìàìëàéûð.

Äîüðóäàíìû, èíñàíëàð ùàìûñû þç çÿìàíÿëÿðèíÿáÿíçÿéèð? Áÿñ îíäà íåúÿ îëóð êè, åéíè çÿìàíÿäÿíùÿì Ëåíèí, ùÿì äÿ Àëåêñàíäð Áëîê, ùÿì Ùèòëåð,ùÿì äÿ Òîìàñ Ìàíí ÷ûõûð?

Áóíóí áèð úàâàáû âàð: “×öíêè ùÿð áèð èíñàí þçéàääàøûíûí ìÿùñóëóäóð”.

Åéíè ùàäèñÿëÿðèí øàùèäè, ùÿòòà èøòèðàê÷ûñû îëìóøìöõòÿëèô èíñàíëàðûí éàääàøûíäà ùÿìèí ùàäèñÿëÿð-äÿí ìöõòÿëèô èçëÿð ãàëûð. Êèìñÿ éàõøûëûüû, êèìñÿ ïèñ-ëèéè óíóòìóð. Êèìñÿ ýöíàùû ùÿìèøÿ þçýÿëÿðäÿ,êèìñÿ þçöíäÿ ýþðöð.

Öìóìèééÿòëÿ, ÷îõ âàõò áèçèì éàääàøûìûçîëóá-êå÷ÿíëÿðè, áàøûìûçà ýÿëÿíëÿðè, çàìàí êå÷äèê-úÿ þçöìöç ö÷öí ñÿðôÿëè øÿêèëäÿ ðåäàêòÿ åëÿìÿêëÿìÿøüóëäó. Ìÿñÿëÿí, ùà÷àíñà êèìèíëÿñÿ ñþçëÿøìè-ñÿí, ùÿìèí àäàì ñÿíÿ ÷îõ ñÿðò øåéëÿð äåéèá âÿñÿí îíà ùå÷ áèð òóòàðëû úàâàá âåðÿ áèëìÿìèñÿí.

3

Page 4: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Àììà ñîíðàëàð ùÿð äÿôÿ î ñþùáÿòè éàäûíà ñàëàíäàäöøöíìöñÿí êè, áàõ, î àäàì ìÿíÿ ôèëàí ñþçö äå-éÿíäÿ ýÿðÿê ìÿí äÿ îíà ôèëàí úàâàáû âåðÿéäèì.Âÿ áåëÿúÿ, ñÿíèí î àäàìà âåðÿ áèëÿúÿéèí òóòàðëû úà-âàáëàðûí ñàéû ýåò-ýåäÿ àðòûá âÿ éàâàø-éàâàø ñÿíèíéàääàøûíäà î àúû, àë÷àëäûúû ñþùáÿòèí òàìàì ôÿðãëè,ñÿíè óúàëäàí áèð ìÿíçÿðÿñè éàðàíûá. Ôðàíñûçëàðáóíà “ïèëëÿêÿíäÿ ùàçûðúàâàáëûã” äåéèðëÿð. Éÿíè þçùÿìñþùáÿòèíäÿí àéðûëûá ïèëëÿêÿíëÿðè äöøÿ-äöøÿàäàìûí àüëûíà ýÿëÿí úàâàáëàð.

Òÿÿññöô êè, áó êåéôèééÿò, áó “ïèëëÿêÿí ùàçûðúà-âàáëûüû”, þç êå÷ìèøèíè áó úöðÿ “áÿçÿìÿê” úÿùäè,éàëíûç àéðû-àéðû èíñàíëàðà éîõ, áÿçÿí áöòþâ ìèëëÿò-ëÿðÿ äÿ õàñ îëóð. Øÿùÿðèìèçäÿêè êþùíÿ áèíàëàðûíäèâàðëàðûíà òÿçÿ öçëöê ÷ÿêäèêëÿðè êèìè, êå÷ìèøèìè-çèí ìöõòÿëèô äþâðëÿðèíÿ äÿ áó ýöíöí êîíéóíêòó-ðàñûíà óéüóí øÿêèëäÿ òÿçÿ öçëöê ÷ÿêìÿê àðçóñóí-äà îëàíëàðûìûç äà âàð.

Àììà êå÷ìèøèìèçäÿ, þçö äÿ ÿí éàõûí êå÷ìè-øèìèçäÿ åëÿ éàðàëû âÿ àüðûëû ìÿãàìëàð âàð êè, îíëàðàòÿçÿ öçëöê ÷ÿêìÿê ãåéðè-ìöìêöíäö. Î éàðàëàðûàíúàã òÿíçèôëÿ ñàðûìàã îëàð âÿ áó çàìàí òÿíçèôèíöñòöíÿ ÷ûõàí ãàí ëÿêÿñèíè ýþðÿúÿêñÿí.

Äöíÿíèìèçèí âÿ áó ýöíöìöçöí ùÿëÿ ãàéñàã-ëàíìàìûø áó à÷ûã éàðàñû – Ãàðàáàüäû.

** ** **Äîñòóì Âàùèä Ãàçèíèí “Ðóùëàð øÿùÿðè” êèòàáû

áó ýöí äàøû äàø öñòÿ ãàëìàéàí, õàðàáàëûüà ÷åâðèë-

4

Page 5: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ìèø Àüäàìûí õàòèðÿñèíÿ ùÿñð îëóíóá. Áèð-èêè èë áóí-äàí ÿââÿë áèð áàøãà äîñòóìóç Ùèêìÿò Ñàáèðîüëó-íóí Øóøà ùàããûíäà êèòàáûíû îõóìóøäóì. Áèð âàõò-ëàð Øóøà Ãàðàáàüûí ÿí ýþçÿë, Àüäàìñà ÿí âàðëûøÿùÿðè ñàéûëûðäû. Âàùèäèí þç êèòàáûíäà éàçäûüû êèìè,åðìÿíèëÿð Àüäàìû àõûðûíúû äàøûíà, êÿðïèúèíÿ, òàõòà-ñûíà, ìèñìàðûíàúàí ñþêöá àïàðûáëàð âÿ î òèêèíòè ìà-òåðèàëëàðûíûí ùåñàáûíà Ñòåïàíàêåðòè òÿçÿäÿí ãóðóá-ëàð. Àììà ìÿí èíàíìûðàì êè, áó ýöí Àüäàìûíùåñàáûíà òèêèëìèø î åâëÿðäÿ éàøàéàí åðìÿíèëÿð Ñòå-ïàíàêåðòè äÿ âàðëû øÿùÿð ñàéñûíëàð. ×öíêè âàðëû îëìàãòÿêúÿ äÿáäÿáÿëè åâ-åøèêëÿ, ïóëëà, ìàëëà þë÷öëìöð.Áó ùÿì äÿ èíñàíûí è÷èíäÿí ýÿëÿí áèð ùèñäè, äóéüó-äó. Ùÿð ùàëäà, ìÿí áèð âàõòëàð “ùàðàëûñàí?” ñóàëûíàáöòöí Ãàðàáàüäà àüäàìëûëàð êèìè ãöðóðëà, ùÿòòà áèðàç äà òÿêÿááöðëÿ úàâàá âåðÿíëÿðÿ ðàñò ýÿëìÿìèø-äèì. Âÿ áÿëêÿ äÿ, Àüäàìû î úöðÿ ãÿääàðëûãëà äàüû-äûá õàðàáà ãîéàí åðìÿíèëÿð àüäàìëûëàðäàí ùÿì äÿî ãöðóðóí, òÿêÿááöðöí àúûüûíû ÷ûõìûøäûëàð.

Áèð âàõòëàð êå÷ìèø ÑÑÐÈ-íèí ïàéòàõòûíäà éàøà-éàí ìîñêâàëûëàð ùàããûíäà äåéèðäèëÿð: “Ìîñêâàëûîëìàã âÿçèôÿäè”. Ìÿíúÿ, Ãàðàáàüäà äà àüäàìëûîëìàã âÿçèôÿ êèìè áèð øåé èäè. Âÿ î òîðïàãëàðûíèøüàë îëóíìàñûéëà áöòöí ãàðàáàüëûëàð ÿýÿð þçäîüìà éåðèíè-éóðäóíó èòèðäèñÿ, àüäàìëûëàð ñàíêèòÿêúÿ þç éåðèíè-éóðäóíó éîõ, ùÿì äÿ, ÿí áþéöê“âÿçèôÿëÿðèíè” èòèðäèëÿð. “Àüäàìëû” îëìàã âÿçèôÿ-ñèíè. Âàùèäèí êèòàáû áó èòêèíèí àüðûñûíäàíäîüóëóá.

5

Page 6: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Ñþçöí äöçö, êèòàáûí ÿââÿëèíäÿ ìöÿëëèôèí îõó-úóíó þç àðõàñûíúà “Ðóùëàð øÿùÿðè” Àüäàìà ñÿéà-ùÿòÿ ÷àüûðìàñû ìÿíÿ áèð àç ïàòåòèê ýþðöíñÿ äÿ,ñîíðà òÿáèè âÿ îáðàçëû áèð äèëëÿ òÿñâèð îëóíàíùàäèñÿëÿð, 70-úè, 80-úè èëëÿðèí Àüäàìû âÿ àüäàìëû-ëàðû ùàããûíäàêû äóçëó ñþùáÿòëÿð, òàíûäûüûì âÿ òà-íûìàäûüûì àäàìëàðûí ùÿéàòûíäàí äàíûøàí èðèëè-õûðäàëû åïèçîäëàð ìÿíè þç àðõàñûíúà ÷ÿêèá àïàðäû.

Àäÿòÿí, èíñàí îëóá êå÷ÿíëÿðè, þëöá ýåäÿíëÿðè õà-òûðëàéûð. Áó ìÿíàäà, õàòèðÿ éàçìàã ö÷öí Âàùèä ùÿëÿ÷îõ úàâàíäû. Îíóí áó êèòàáûíäà àðà-ñûðà àäëàðûíàðàñò ýÿëäèéèì, îíóíëà áèð øÿùÿðäÿ äîüóëóá áþéöéÿí,áèð ìÿêòÿáäÿ îõóéàí äîñòëàðû äà úàâàíäûëàð. Ùàìûñûþç èøèíäÿ-ýöúöíäÿ. Àììà ÿí êÿäÿðëèñè áóäó êè, áóúàâàíëàðûí äîüóëóá áþéöäöêëÿðè î øÿùÿð, îõóäóãëàðûî ìÿêòÿá äàùà áó éåð öçöíäÿ éîõäó.

Ùÿð áèð èíñàí þìðö äîüóëàíäàí þëÿíÿúÿíìöÿééÿí çàìàí âÿ ìÿêàí ÷ÿð÷èâÿñèíÿ ñûüûøûð.Éÿíè áèç þç þìðöìöçö ìöõòÿëèô èëëÿðäÿ, ìöõòÿëèôéåðëÿðäÿ éàøàéûðûã. Ùà÷àíñà éàøàíìûø èëëÿðÿ áèð äà-ùà ãàéûòìàã ìöìêöí îëìàñà äà, ùà÷àíñà éàøàäû-üûìûç éåðëÿðÿ ãàéûòìàã ìöìêöíäö. Âàé î ýöí-äÿí êè, î éåðëÿðÿ äÿ ãàéûäà áèëìÿéÿñÿí. Âàùèäèíêèòàáû áó “ìöìêöíñöç ãàéûäûø”ûí ÿçàáûíäàí éàðà-íûá. Âÿ áó ýöí Àçÿðáàéúàíäà ìèíëÿðëÿ àäàì áó“ìöìêöíñöç ãàéûäûø”ûí ÿçàáûíû ÷ÿêèð...

... Àììà äåäèéèì äîüðóäóðìó?Ùàíû ÿçàá ÷ÿêÿíëÿð?!Áÿëêÿ, áó þëêÿäÿ “ÿçàá ÷ÿêìÿéèí” éåíè íþâö

èúàä îëóíóá: çóðíà-áàëàáàíëà, ÷àëûá-îõóìàãëà, îé-

6

Page 7: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

íàìàãëà, ùÿôòÿ ñÿêêèç-ìÿí äîããóç áàéðàì åëÿéèáýþéÿ ôèøÿíý àòìàãëà âÿ áåëÿúÿ, ýöíäÿí-ýöíÿàðñûçëûüûí, àáûðñûçëûüûí ýèðäàáûíà áàòìàãëà...

Áöòöí äöíéàäà ýåíèø éàéûëìûø ÷îõ ùÿéàñûç áèðèôàäÿ âàð: “Ãàëèáëÿðè èòòèùàì åòìèðëÿð”. Ùÿòòà ãàëèá-ëÿðèí ñèíèçìè, éÿíè àðñûçëûüû, àáûðñûçëûüû àíëàéûøû äàìþâúóääó. Àììà ñÿí äåìÿ, “ìÿüëóáëàðûí ñèíèç-ìè” äÿ îëóðìóø. Âÿ áó ýöí ìóñèãè ñÿäàëàðû âÿôèøÿíý ïàðûëòûëàðû àëòûíäà îõóéóá îéíàéà-îéíàéà áèçáóíó áöòöí äöíéàéà ýþñòÿðìÿêäÿéèê.

Áÿëêÿ, áóíóíëà äöøìÿíÿ àúûã âåðìÿê èñòÿéèðèê?!Àììà äöøìÿíÿ àúûã âåðìÿçëÿð, äöøìÿíäÿí

àúûã ÷ûõàðëàð.Áó êèòàáûí “Õÿéàë ìåìàðû” àäëàíàí ñîíóíúó

ôÿñëèíäÿ Âàùèä þçöíöí ÿí áþéöê àðçóñóíäàí, ùà-÷àíñà, ìöùàðèáÿ áèòÿíäÿí ñîíðà Àüäàìû þç éàä-äàøûìûç âÿ êþùíÿ ôîòîëàð ÿñàñûíäà åâ-åâ, êö÷ÿ-êö÷ÿ òÿçÿäÿí òèêèá, ãóðóá áÿðïà åëÿìÿêäÿí äàíû-øûð; áèð âàõòëàð ôàøèñòëÿðèí éåðëÿ éåêñàí åëÿäèéèÂàðøàâà øÿùÿðè êèìè.

Ìÿí äîñòóìóí áó øàèðàíÿ àðçóñóíóí ùà÷àíñàýåð÷ÿêëÿøÿúÿéèíÿ ÷îõ èíàíìàã èñòÿðäèì.

Àììà Øóøàäàí, Ëà÷ûíäàí, Êÿëáÿúÿðäÿí, Àü-äàìäàí öçö áó éàíà äöøìÿí òàïäàüûíäà ãàëàíáöòöí î øÿùÿðëÿðèí, êÿíäëÿðèí õàòèðÿñè èëäÿí-èëÿ áèçèìþç éàääàøûìûçäà ñîëóðñà, óíóäóëóðñà, îíäà íåúÿ?!

Ðàìèç ÐÐÞÂØßÍ

7

Page 8: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

8

Äîñòóì Îõóúó!Áó êèòàáû ñÿíÿ ÿìàíÿò âåðèðÿì. Àüäàìàéîëóí äöøÿíäÿ ýÿòèðÿðñÿí. Áó ñÿòèðëÿðÿ èêèêÿëìÿ ÿëàâÿ åäèá ãàéòàðàúàì þçöíÿ. Î èêèúÿ êÿëìÿ àçàä Ãàðàáàüäà éàçûëàúàã!

Page 9: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

9

www.WебУрбанист.ъом Интернет няшриАьдамы туристляр арасында мараг доьуран

“24 Рущлар шящяри” сийащысына салыб.Сайт Аьдамы охуъуларына беля тягдим едир:

“Аьдам–Рущлар шящяри. Мцщарибядядармадаьын олмуш, тярк едилмиш Азярбайъаншящяри. Ермяниляр бир заманлар 150 миндянчох мяьрур инсанын йашадыьы бу гялябяликшящяри зябт едяряк вандализмя мярузгойублар, харабазарлыьа чевирибляр...”

Page 10: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Атамын вя анамынхатирясиня итщаф олунур

10

Page 11: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÁÁÈÈÐÐÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Он йедди

Ня вахтса щаваланмысанмы? Йох, мясум тябяс-сцмдян севдаланманын, бир оьрун бахышдан щяйя-ъанланманын щаваланмаьыны демирям. Дцнянядяксянин олан, уддуьун щава, ичдийин су кими... ата сыьа-лы, ана гуъаьы, севдалы гыз бахышы, оьул эюзляри, лап бе-ля Аллащын кими явязсиз оланы итирмякдян щаваланма-ьы дейирям. Айрылыгда бу иткилярин щяр бири аьырды.Амма бунларын щамысынын говушдуьу бир йер вар –Йурд! Онун иткиси дюзцлмязди.

Сяня юз йурдумдан сюз ачаъам бу китабда. Буэцн олмайан бир шящярин хошбяхт чаьларындан даныша-ъам. Сян бу шящяри бязян 5 йашлы кюрпянин щейряти,бязян 10 йашлы ушаьын мараьы, бязян дя 15 йашлы йе-нийетмянин щислярийля дуйаъагсан. Ону бир ушаьынщяля кирлянмяйян дцнйасындан кечиб эюряъяксян.

Инди сакини сярэярдан рущлар олан бир шящяря сяйа-щятя эедирсянся, архамъа эял!

* * *

Британийалы журналист Томас де Ваал “Гара баь”китабында йазыр: “... Парлаг бир йаз эцнц иди, бураданщятта йцз километр шималда уъалан Гафгаз даьларынынсяфалы зирвяляри айдын эюрцнцрдц. Бу мянзяряни сейретмяк явязиня эюзлярим ашаьыдакы кичик Хиросимаданайрыла билмирди... 1993-ъц илдя ермяниляр Аьдамы яля

11

Page 12: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

кечирдикдян сонра кцчяляри, евляри бир-бир талайыб дашы-дылар. Даьыдылмыш евляри гангал вя бюйцрткян колларыбасыб. Виран галмыш шящяря минарядян бахыб бир дащабу Апокалипсисин сябябляри щаггында дцшцндцм...”

* * *

Эеъяйарысы килидлянян дишляринин эюйняртисиняайылмысанмы? Гара-гура йухулардан ган-тяр ичиндядиксиниб галхмысанмы? Юзцнц чякмисянми мяшщярайаьына айлар-илляр узуну? Адам арасында гамятинидимдик тутуб, тякликдя арвадындан, балаларындан эиз-лин, йумаьа дюнцб аьламысанмы ичин-ичин? Мяълисляр-дя эюрцнмясин дейя сюзябахмаз ушаг кими атан цзсинирлярини юртмцсянми ялляринля? Сяндян ихтийарсызясян бармагларыны овъунда эизлятмисянми?

... Чярлямяк няди, билирсянми?

* * *

... Бу йай аьдамсызлыьын 17 йашы олаъаг. “17” та-ныдыьым илк рягямди. 1, 2, 3-дян дя, еля 7-дян дя яв-вял. “Бащарын 17 аны” филминдян таныйырам ону, илксевимли филмим олуб. 17 нюмряли совет хоккейчисиХарламов ушаглыьымын кумирийди. 17 йашымда аь-дамлы ушаглыьымла саьоллашдым. 17 йашымда хяйалла-рымын шящяри Бакыда эянълийимля саламлашдым. Сонрадава башлады. Гощум-ягрябанын севимлиси, язизимАнары Храморд ятяйиндя ермяни эцлляси 17 йашындащаглады... Йадымдады, она ад гойуланда дайым мянябахмышды. Мян дя “Харламов” демишдим. Эцлцш-

12

Page 13: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

мцшдцляр. Пярт олмайым дейя башга ад истямишдиляр.“Анар”ымы бяйянмишдиляр... Инди 17 илди Анар 17 йа-шында галыб. Еля Аьдам да бой атмайыб, 17 ил яввялкийашындады.

* * *

“Вятян”ля “Йурд” сюзлярини дяйишик салма, бир-бириня охшадыгларына бахма, фяргляри вар! Фяргинимяндян соруш! Вятян бюйцкдц, щамынынды, цмумиди.Бакы, Шяки, Ордубад да вятянди... Айдан бахсан,Йер дя вятянди. Амма щяр кясин ичиндя балаъа, йал-ныз юзцня мяхсус бир кцнъц вар, бах, ора Йурд дейир-ляр. О, дириди, тярпянир. Йахынлашыб бахырсан, гохула-йырсан, тохунурсан, о цзцня, бу цзцня чевирирсян, га-пысыны ачыб ичиня эирирсян. Эирирсян вя эюрцрсян ки, о,еля юзцнсян...

“WебУрбанист.ъом” сайты Аьдамы туристляр ара-сында мараг доьуран “24 рущлар шящяри” сийащысынасалыб. Сяни ора апараъам, хатиряляримин йурдундан,йурдумун хатиряляриндян данышаъам. Йаныма эял,голундан тутум, бирликдя эедяк мяним шящяримя,инди сакини рущлар олан шящяримя...

* * *

Дцнйада чох шящяр вар, ишьал олунуб, азад едилиб.Истяр Ермянистанда, истяр Гарабаьда адамлары говул-муш ня гядяр бош шящяр, кянд вар. Амма АьдамЙер цзцндян силиниб, даща йохду, ня ишьал алтында, нядя торпаг цстцндяди...

13

Page 14: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Доьулуб бюйцдцйцн кянди, шящяри, щяйяти эятирэюзцнцн габаьына! Тясяввцр еля дцшмянляр сяни бирвахтлар кюлэясиндя китаб охудуьун армуд аьаъынасарыйыблар. Аьзыны йуммайыблар, цряйин сычрайыб диш-ляринин арасындан дцшянядяк баьырасан дейя. Эюзля-рин дя ачыгды, эюрясян – чыхыб узаг даьлара, йахын щя-йятляря бахдыьын дамы дямир-дямир неъя сюкцрляр,эизлянгач ойнайанда архасында эизляндийин диварыдаш-даш неъя гопарырлар, цстцндя мин ойундан чыхды-ьын ананын ъещизлик халысы дюшянмиш дюшямяни тахта-тахта неъя йарырлар, йаьышлы эцнлярдя тярли шцшясинябармаьынла шякил ъыздыьын пянъяряляри лай-лай неъячыхарырлар, щярясиндян бир хатирян салланан аьаъларыбудаг-будаг неъя кясирляр?..

Дайандылар. Йорулублар, йа да аъыблар. Дикбашлы-ьындан зювг алдыьын достун хорузун гышгыртысы батырырсянин баьыртыны. Шишя тахырлар, араг сцзцрляр, мащныохуйурлар. Сонра галхыб сюкдцклярини ещтирасла дястя-ляйиб машынлара йцкляйир, йердя галанына од вурурлар.Бу одда хатирялярин гарышыг бцтцн кечмишин йаныр, кц-лцня бахырсан голубаьлы. Йахшы бах бу кцля, эяляъя-йин бу кцлдян йоьрулаъаг...

Щяр эеъя бу мянзяря беляъя, тякрарланыр. Щечбилирсянми хатирялярин кцлц ня гохуйур? Щеч йананрущ эюрдцнмц? Щеч гохуладынмы йанмыш рущункцлцнц? Амма мян билирям! 17 илди гохулайырамбуну.

14

Page 15: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Чехийалы журналист Петрушка Шустрова йазыр: “...Нявахтса эюзял шящяр олмуш Аьдамын инди олдугъа гор-хунъ мянзяряси вар. Бир вахтлар британийалы журналистТомас де Ваалын китабында “балаъа Хиросима” дейябир бянзятмя охуйанда дцшцнмцшдцм ки, бу, шиширт-мяди. Амма йох, шиширдилмяйиб. Аьдам харабалыьачеврилиб вя она бахмаг олдугъа дящшятлиди. Бу хара-балыг йалныз мцщарибянин нятиъяси дейил, бир чох евгясдян сюкцлцб вя щямин евлярдян апарылан тикинтиматериалларыйла Степанакерт йенидян гурулуб. Аьдамхарабалыгларыны эязяндя бирдян ъиб телефонума месажэялди. Гыса месаж санки эюрдцйцмцз бу мянзяряниндящшятини бир иронийа – сарказмла вурьуламаьа чалы-шырды: “Азярбайъана хош эялмишсиниз. Чехийайа зянэвурмаг цчцн илк юнъя + 420 йыьын”.

... Бяс мяним рущлар шящяримин кодуну билянвармы?

15

Page 16: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÈÈÊÊÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Щейва гохулу зирзями

“Данышыр Бакы. Бакы вахтыйла саат 6-дыр”. Пянъярянин дямир мящяъъяриндян асылан радио

эеъянин сцкутуна щяр сящяр беляъя сон гойурду. Бирсюзц беля йадда галмаса да, мусигиси щяля дягулагда сяслянян хошбяхт эяляъяк мцждяли шух советщимнимиз бу хябярдян сонра чалынырды. Вятянпярвярщислярдян сонра динляйиъиляря сящяр эимнастикасы тяг-дим олунурду: “Айагларынызы аралы сахлайын, ялляринизийухары галдырын!”. Йахшы ки, бцтцн ъцмляляри ямрдянибарят олан идман програмы еля “Азад!” ямрийля дябитирди. Йохса щяля дя ялляримиз йухары, айагларымызаралы галмышдыг.

* * *

Няням адяти цзря йериндян мящз “Азад!” ямриэялян вахт галхырды. Радиода вар-эял еляйян ашыьынсазындан гопан щава алтында сящяр йыр-йыьышы едир,мянся нянямдян сонра эенялян чарпайыда эярняшир-дим. “Сян щяля йат! Мян эедим чапараг су эятирим,сонра галхарсан, чай ичярик”. Сонралар, бюйцдцкъячох сирли сюз ешидяъякдим, щямин эцн мянасыны “га-ча-гача” кими баша дцшдцйцм “чапараг” бунларынилки олду. Нянями чийниндя сящянэ, ялиндя ведря, азгала йерля сцрцнян туманла гачан тясяввцр едя бил-

16

Page 17: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

мирдим. “Гибля” сюзцнц дя Ашыг Щцсейн Сараълы дедирадиода:

“Щяр тцстц чыхана юй демяк олмаз, Дцз гывласы, эен щяйяти олмаса”.

Еля бу ъцр сещрли сюзляря, сясляря гошулуб йени-дян йухуйа эедирдим.

* * *

Нечя-нечя елляри эеридя гойуб, нюйцт гохулу ди-рякляри шалбан-шалбан адлайыб, йазда дашыб чай, йайдагуруйуб арх олан Гарачавайа эедян йолун гыраьында-кы, еля мян йашда, мян аьылда олан чаьларында дайы-мын зирзямисиндяки самана од вуруб йандырдыьы бирйаны учуг, о бири йаны Николайын бабасындан галмабаба евимизя эириб бизи йухудан еляйян радио, щяркяся айаг сахладан эюзял гыз кими мцщарибя дюврцн-дяки вахты кечся дя, мараьыны щяля там итирмямишди,“ъаны сулуйду”, кяндин йеэаня хябяр эятирян, вахтюлдцрян йерийди.

Мяни ися “Данышыр Бакы” сюзляри марагландырырды:“Щардады, бу Бакы?”

Радионун симини тутуб йола чыхырдым, беш шалбан,он беш, ийирми беш... Кяндин башы иля шящярин айаьыбирляшян йердя дирякляр щачаланыр, мян дя йолу итирир-дим. Бура Бакы йох, Сарытяпяйди. Радиода ися “Даны-шыр Сарытяпя” демирдиляр. ... Ялаъсыз эери дюнцрдцм,радио мяфтилинин ичиндя сазы сол чийниня ашырыб саьялийля ялимдян тутан ашыг йолу азмайым дейя мя-

17

Page 18: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

нимля эялирди. Гапыдан – радионун гутусундан ичяриютцрцб, йурд йеримя салырды...

Ашыг Щцсейн Сараълынын сясиня сонралар вурула-ъагдым. Кяпянякчи кяндиндя Ашыг Камандара сон-ралар гонаг олаъагдым. Мярщум оьлу Ъаванширин то-йунда сящяряъян Борчалы ашыгларына гулаг асмаьа даимкан тапаъагдым.

... Саз сяси щяр бир тцркцн эениндя йашайыр, щяттащеч вахт бу сяси ешитмяйян беля ону юзцндя дашыйыр.Щяр миллятин юз эенетик коду, бу кодун да юз ачарывар. Саз сяси бизим эенетик кодумузун ачарыды.

* * *

“Дур! Тянбял олма, дур, чай щазырды”. Няням ча-параг гайытмышды, щяля эятирдийи судан чай гайнадыбсцфря дя ачмышды. Ашыг эетмишди, радиодан инди башгасяс эялирди: “1973-ъц илин 18 ийунунда Сов.ИКП МК-нын баш катиби Леонид Илич Брежнев йолдаш Вашингтон-да АБШ президенти Ричард Никсонла эюрцшмцшдцр.Эюрцшдя нцвя мцщарибясинин гаршысыны алмаг барядяразылыг имзаланмышдыр”. Никсонун щямин эюрцшдямашынбаз баш катибя тцнд мави “Линколн-Континен-тал” баьышладыьыны ися йалныз бу сятирляри йазан эцн Ин-тернетдян охуйаъагдым. Щялялик ися радионун йанын-да салланан лобйа, нохуд, кякликоту, явялик, гантя-пяр, итбурну, зянъяфил, дарчын, эавалы гурусу, говур-ьалыг буьда торбалары аз гала дил ачыб хорла “Галх!”дейирди.

18

Page 19: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Пянъярядян саьдакы дивардан асылан шякил ися щечйана тялясмирди. Эялиб дураъаьы йери тапмышды.Рафаел дайымын лотерейада удуб йолуну интизарлаэюзлядийи, узун замандан сонра почтла эялиб чыхангарлы рус мешяси чякилмиш табло (гырхиллик лотерейаойунунда эюрдцйц биръя бу олду) диварын еля йеринявурулмушду ки, отаьын щяр тяряфиндян эюрцнцрдц.Дайым щярдян хяйала далыб рясмя еля бахырды ки,санки италйан ряссамы Рафаел дцнйа експертляринин ин-дийядяк гиймят гойа билмядийи “Эянъ гадын” пор-третиня сон дяфя бахыб бир парча чюряк цчцн сатмаьаапараъагды. Амма о, шякилля видалашмырды, садяъя,“Тошну служит елядийим йеря охшайыр” – дейиб, кюксютцрцрдц. Онун гарлы рус мешясиндя тясвир олунаневя бахыб щансы щисляри кечирдийини ясэярликдян гайы-данда биляъякдим.

* * *

Торпаьынын бюйцк бир щиссяси шящяр яразисиня га-тылан, Аьдама битишик Сейидли кяндинин сайыны билмя-дийим гядяр мящляси варды. Шящярин Кющня щамамадланан мящлясиндяки евимиздян нянямэиля эетмякцчцн Молла Гурбанлылар, Газылылар, Тяпямящля, Айа-ьыйалынлар мящляляриндян кечмяли олурдуг. Ушаг-лыьымын илкин хатиряляри пийада йарымъа саата эедилянМолла мящлясиндяки щямин ев, евин радиолу шцшябян-ди вя щейва гохулу зирзямисиндян башлайыр.

Зирзямидяки щейва ийи щяля дя бурнумдады, го-хусуну мин ятирин ичиндян сечярям. Ора бюйцк сал

19

Page 20: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дашлардан дцзялдилмиш пиллякянля дцшцрдцк. Аьыр тах-та гапысынын ъырылтысыны, ъяфтясинин чаггылтысыны нота кю-чцрмцшям бейнимдя. Гарьыдан щюрцлмцш тяряъядюрд тяряфиндян тахта миллярдян асылмышды. Самансярилмиш тяряъяйя ъцрбяъцр мейвя гойулса да, зирзя-мидян нядянся тякъя щейва ийи эялирди. Йеря дцзц-лян, дивардан асылан, миллярдян салланан о гядяр ма-раглы яшйа варды ки, бцтцн йайы ойнамаьа, йцз ъцройун гурашдырмаьа йетярди.

Зирзяминин о бири отаьы ися чох горхулу иди. Оращеч мяндян беш йаш бюйцк гоншу ушаглары да тякэирмяйя цряк елямирдиляр. Пянъярясиз отаг зил гаран-лыг олурду. Гышда кялями кюкцндян чыхарыб бурдаторпаглайырдылар ки, дон вурмасын. Йайда ися сящянэийарыйадяк торпаьа басдырырдылар ки, суйу сярин галсын.Новруз байрамынадяк мейвя йалныз бурда саламатгалырды...

* * *

Саь галыб узун юмцр йашамаьын йери гаранлыгды.Гярибя сяслянир, еля дейилми?! Бялкя дя, инсан юмрцишыглы дцнйада кечдийиндян беля гысады. Эюрян, одцнйанын рянэи неъяди, адамлары ня гядяр йашайыр?Мяни даща щейва йох, кцл гохуйан зирзямидя йатыз-дыран Товуз нянямин рущундан сорушардым, сорушабилмядим. Бу сящяр мян айыланаъан “чапараг” учубэетмишди...

20

Page 21: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÖÖ××ÖÖÍÍÚÚÖÖ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Чяпяр

Щяйятимизин гуртараъаьындакы чяпярин о цзцндямилис ряисинин вя районун баш щакиминин аиляси йашайыр-ды. Ондан сонракы щасарын архасында ися район милисшюбяси йерляширди. Эащ аьаъа дырмашыб, эащ да ваъиббир иш эюрцряммиш кими чяпяря битишик тойуг дамыначыхыб щямин щяйятя бойланмагдан хошум эялирди.

Цч-беш милис щяйятин башындакы дарвазанын аьзын-да дуруб архайынъа сющбят едя-едя ряиси эюзляйяндябилирдин ки, шящярдя ямин-аманлыгды. Дарваза шаг-гылты иля чырпыланда, ъаван бир милис йцз метрдян чохбойу олан щяйятин о бири башына щювлнак гачыб ряисяхябяр апаранда шящярдя ъидди щадися олдуьуну, щяттатойуг дамындакы ушаг да дуйурду. Ряисин бу хябяриешитмяйиля дарвазайа чатмасы арасындакы заманюлчцсцнц билмирдим, чцнки о вахт саатдан баш ачмыр-дым, юмрцмцн саатсыз кечян вахтларыйды. Эюрдцйцмо иди ки, бу йцз метрлик йол бойу давам едян эейин-мя дарвазайа чатанда галстукун сыхылмасыйла битирди.Дарвазанын кичик гапысы санки бядяннцма эцзэцйдц,ряис сон дяфя бура бахыр, цст-башыны сащманлайыб баш-га бир дцнйайа кечирмиш кими адам арасына чыхырды.

О щяйятин ян мараглы щадисяси ряисля щакиминушагларынын ойнамасыйды. Онлар бизя гошулмаздылар,кцчяйя чыхмаздылар. Юзляри юзляри иля ойнайырдылар.Эизлянгач ойунунда гызлардан бири, адятян чяпярин

21

Page 22: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

мян дуран тяряфиндяки алмалыгда эизлянирди. Няйяэюряся ямин иди ки, йерини эюстярмярям. Мян дяйерини демирдим, щеч вахт демяздим дя. Аммащамыдан тез ону тапырдылар. Сян демя, эюзцмцн аьаъдибиндяки бу гыза дикилдийини мяндян башга щамыэюрцрмцш. Беля вахтларда онлара гошулмаг цчцн ичимэедирди. Амма сябябини билмядийим сябябдян гошу-ла билмирдим. Онлар да, йягин, сябябини билмядиклярисябябдян мяни чаьырмырдылар. Топларынын башга гон-шунун йох, мящз бизим щяйятимизя дцшмясинин мя-насыны анламырдым. Дилбилмяз вахтларым иди, дцнйа-нын дилини билмядийимиз вахтлар. Амма тямиз дяридянолан футбол топларына сюз ола билмязди, бизимки кимирезин дейилди, йахуд сцртцлмцш дярисиндян камериэюрцнмцрдц.

Щеч о ъцр топла “ортадагалды” ойнайарлар?!

* * *

Чяпярин башы кими диби дя мараглы йер иди. Бура-нын сары торпаьындан билинирди ки, тиканлы чяпярин йе-риндя яввялляр торпаг кярпиъдян щасар олуб. Тойугларойуг-ойуг елямишдиляр. Бир дяфя ордан йумурта тап-мышдым. Ня гядяр галмышдыса, дашлашмышды. Чяпяринэюздян узаг, пишик яли чатмайан йериня неъя дцшмя-йи гярибяйди. Йеря чырпсан да сынмырды. Новруз бай-рамында ня гядяр йумурта дюйцшдцрцб уддуьумуюзцн тясяввцр еля! Тойуг ону ня вахт йумуртламышдыки, гаггылтысыны ешитмямишдик. Щяйятимиз нянямэи-линкиндян балаъайды, одур ки, орда бязян тойуьун йо-

22

Page 23: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ха чыхыб, бир мцддят сонра ъцъяйля гайытмасы ня гя-дяр адийдися, даим бизим вя пишиклярин нязарятиндяолан тойугларымызын хялвяти щярякяти бир о гядярмцмкцнсцз эюрцнцрдц.

* * *

... Йени ряисин эялишийля о щяйятин щяйаты да та-мам дяйишди. Ян дящшятлиси о иди ки, чяпяри сюкдцрцбйериндя тахтадан щцндцр щасар чякдирди. Бу щцндцр-лцйя бойму чатарды? Дцздц, тахтанын гопуб дцшяндцйцн йериндян бир-ики дешик ачылмышды, амма атамбашгасыны эцдмяйин айыб иш олдуьуну дейяндян сон-ра бир даща о дешикдян бахмадым. Щеч ордан яввялкикими сяс-кцй дя эялмирди. Горхулу бир сакитлик вардымилисин щяйятиндя. Ня гядяр мараглы “горху” олсада, ата гадаьасындан да горхулу олмайаъагды ки?..

Нядянся атамын мян йашда оланда щямин чя-пярдян “милис щяйяти”ня нийя бахдыьыны да соруш-мурдум. Бир дяфя атам данышырды ки, мцщарибядяняввял о щяйятдян тез-тез баьырты сяси эялирмиш. Овахтлар чоху мцяллим олан “артыг-яксик данышан”ларытутуб Сибиря эюндярирмишляр, амма яввялъя бурда“допрос” едирмишляр. Мцщарибядян сонра ися бу щя-йятя адамлары дястя иля эятирирмишляр. Онлара демо-крат дейирмишляр. Ирандан ъанларыны эютцрцб гачыбмышо адамлар. Милислярин баьырты вя сюйцшцндян, шаллагсясиндян, дюйцлянлярин фярйадындан гулаг тутулур-муш. Диз цстя аман диляйян бир киши дейирмиш ки, биздя азярбайъанлыйыг, дилимиз дя, динимиз дя бирди. Го-

23

Page 24: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

лузорлу милисляр ися бу йалварышлары ешитмирмишляр.“Бцтцн бунлара чяпяр дибиня гысылыб горха-горха ба-хардыг. Ян горхдуьумуз адам ися милисляр йох,кянардан папирос чякя-чякя бу мянзяряйя тамашаедян гара курткалы, гара кепкалы адам иди” – буну даатам дейирди.

* * *

Эенетикляр сцбут едир ки, истидян, йа да шахтаданщейванларын дярисиндя баш верян илк деформасийадансонра тцкляринин рянэиндя дяйишиклик ямяля эялир.Мясялян, дцнян аь олан довшанда гара тцкляр пейдаолур. Бу щал сонракы нясилляря дя кечир ки, буна даэенля ютцрцлмя просеси дейилир. Инсан иргляри дя беля-ъя формалашыб. Инди мялум олур ки, рянэ кими хястяликдя, истедад да вя даща нялярся дя эенля ютцрцлцр, буэцн йаранан, цч, беш, йедди нясил сонра цзя чыха билир.ГОРХУ да беляъя...

… Сонралар, чох сонралар баша дцшдцм ки, нийяатам о щяйятя бахмаьымы истямирмиш.

24

Page 25: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÄÄÞÞÐÐÄÄÖÖÍÍÚÚÖÖ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Хиласкар юлцм маршы

Айры-айры иллярдя евимизин биринъи мяртябясиндяйашамыш, ел арасында “училиша” кими танынан АьдамМусиги Техникумунун тялябяляри – бакылы Грета, мир-бяширли Ирадя, ждановлу Валидя, ленинаканлы Роза, зян-эиланлы Айбяниз, гоншуда йашаса да, эцнц биздя ке-чян днепропетровсклу Дина, башга шящярлярдян эял-миш гяриб гызларын сящяр обашдан эеъя йарыйадяк пиа-нода чалдыгларынын Бетщовенин, Щаъыбяйовун, Шопе-нин ясярляри олдуьуну сонралар биляъякдим. Кирова-бадлы скрипка мцяллимяси Пярванянин тялябялик щяйа-тындан данышдыглары мяня йад скрипкасындан чыханъцйцлтцдян хейли мараглы иди. Чох кечмяди, мяня юзалятини севдиря, онун еъазкар сясини нот-нот рущумащопдура билди...

* * *

80-ъи иллярин яввяллярийди. Москвадан эюстярилян,италйан бястякары Паганининин щяйатындан бящс едяндюрдсерийалы “Никколо Паганини” филми мящля “музу-кант”ларынын сющбят мювзусуйду. Тезликля филмин ся-дасы “училиша”ятрафы диэяр мящляляря дя йайылды. Ах-шамлар филмя бахыр, сящярлярся мцзакиря едирдиляр.“Баш рола Рямиш чякилмялиймиш” хябяри илдырым сцря-тиля йайылмышды: “Рямишя тяклиф едибляр, разылашмайыб.Мцслцм Магомайев юзц ону режиссора мяслящят

25

Page 26: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

эюрцбмцш”. Щягигятян дя, филмдяки узунсач Пагани-ни Рямишя охшайырды. Бялкя, еля буна эюря Рямишщаггында нювбяти яфсаня йаранмышды.

Щямин филмдян сонра скрипка мяним ушаглыг илля-римин севимли рюйасына чеврилди. Пярваня дейирди ки,бу филмдя скрипканы чаланын ады Коганды. О, чохмяшщур имиш. Паганининин музейдяки скрипкасыны чал-маьа йалныз онун иъазяси вармыш. Еля онун тякидийлябахдыьым Тарковскинин “Сталкер” филми кими, мяняэюстярдийи, данышдыьы башга мараглы билмядикляримичох сонралар дярк едяъякдим. Атамын: “Бунунла рус-ъа даныш!” – хащишиня о, ъидди йанашса да, мян зорянтабе олурдум. Ня скрипкада чалмаьы юйряндим, ня дярусъаны “русдан йахшы данышмаьы”. Буна бахмайа-раг, бялкя дя, онун щяйатынын ян севимли шаэирди ол-дум – дейирляр биринъи севимли олур. О дейирди ки, индидя олмаса, ня вахтса бу мусигиляри дуйаъагсан, буфилмляри анлайаъагсан. Дцз дейирмиш, инди, щятта онунюзцнц беля дуйур вя дярк едирям...

* * *

Хачмаз ясилли бакылы баласы Зема (сящв етмирям-ся, ады Земфира иди) ися Аллащын бяласыйды. Кянддяхаламэилин башындан аз гала Хыдырлы даьларынын о цзцэюрсянян эилас аьаъынын сярчя гонан будагларыначыхмаьа тяк онун щцняри чатарды. Арыг, чялимсиз бугыз йадымда щям дя охудуьу китабларла галыб. Адэцнцмя баьышладыьы “Овод”у йцзлярля китабым кимиишьалдан горуйа билмямяйи юзцмя баьышламырам.Еля билирям, онун юзц ясирликдя галыб.

26

Page 27: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Дейирляр, мусигини эеъя динлямяк йахшыды. Еляконсертляр дя, бир гайда олараг ахшамлар олур. Аммамян бюйцк щявясля бу гайданы даьыдардым. Сящяр-ляр мусиги сясиня ойанмаг гядяр эюзял няся вармы?Мяним о сабащларымын йериндя, эюрясян, инди щансысящярляр ачылыр?

... Пиано дилляриндян гопан Бетщовенин цряк яс-дирян “Айлы” сонатасы йатанлар ойанмасын дейя бар-маг уъунда чюля ахыр, бащарын илыг сцбщ няфясини елябу эеъя чичякляйян армуд лячякляринин гохусу иля бир-ликдя ичиня чякиб йухары мяртябяйя галхыр, ачыг пян-ъярядян рущ кими йатмыш бядяня эирир... Илащи, о анларымянми йашамышам? О сящярляри мянми ачмышам?

Мусигини сящяр чаларлар! Щава щяля чирклянмя-миш, сулар дупдуруйкян, щяля адамлар айылыб бир-бири-ня йалан сюйлямямиш, ...яр севдийи арвадыйла, кюрпяанасыйла, бяндя Аллащыйла оланда чаларлар.

* * *

... Артыг 80-ъи иллярин сонуйду, бюйцмцшдцм. Ба-кыдан тятиля эялмишдим. Бир ахшам щамы телевизорунбашына йыьылмышды, гоншу гызлар да эялмишди. Нечяэцн щясрятля эюзлядикляри филм башлайаъагды. Мцял-лимляри бу филмя бахмаг тапшырыьы верибмиш. Эюзялактрисанын тягдиматындан сонра башламасындан хейликечся дя, щеч кимдя мараг йаратмырды. Филмин гящ-ряманы “тялхяклик” едир, бир башгасы охуйур,диэярляри дя атылыб-дцшцрдц. Бюйцкляримиз чохдандуруб эетмишди. Дарыхсаг да, сябримизи басыр, ъидди

27

Page 28: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

эюркямля сейря давам едирдик. Кадрлар ютдцкъящяйяъанлы епизодлар эялир, щамыны мараг бцрцйцр,диггят кясилирдик.

Филмин орталарында бу “тялхяйя” цряйимиз аьрыйыр-ды, онун юлцм сящняси ъанымызы йахырды. Сонда – ме-йиди гябиристанлыгда гуйуйа охшайан цмуми мязараатыланда адама еля эялирди ки, сяни дя ора толазлайыр-лар. Йаьышлы гябиристанлыг фонунда чалынан илащи муси-гийля филм сона йетяндя эюзляря киприк йериня йаш эи-ляляриндян сярщяд чякилмишди. Сонралар нечя-нечяэюзял филм эюряъякдим. Амма щеч бири онун кими се-вимли олмайаъагды.

Щямин ахшам “Ретро” програмында эюстярилянфилмин ады “Амадеус”, “тялхяк” гящряман Мосарт,щамыны сещрляйян мусиги ися онун “Реквийем”ийди.О мусиги ки, мян ону Йерин щимни дейя Гийамятэцнцндя эюйляря эюндярярдим. Йягин, ону Динляйянкечяр эцнащымыздан. Бу Хиласкар Юлцм Маршы бизигоруйан мяляйя дюняр. Мосартын бцтюв каинатасыьмайан “Реквийем”и щямин эеъя мяним севдалыцряйимя сыьмышды, ...гялбимин сярщядляри улдузларданулдузларадяк олан эеъя.

Онда, о илащи эеъядя аьлыма да эялмязди ки, бирвахт бу “Реквийем” санки рущлар шящяримя йазылыб-мыш кими Аьдамла баьлы чякмяк истядийим филминсаундтреки олаъаг. Йяни филми битирян мусиги...

28

Page 29: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÁÁÅÅØØÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Аь эеъянин йухусу

1982-ъи илин футбол цзря дцнйа чемпионатындаССРИ йыьмасынын кийевли йарыммцдафиячиси АндрейБалын Бразилийайа вурдуьу топ Камчаткадан цзц бя-ри Уренгой-Ужгород хятти бойу бцтцн шящярлярдя не-ъя партламышдыса, Кющня щамам мящлясиндя дя оъцр эурулту гопартмышды. Гоншу ушаглары хорузларынсящяр баны кими сяс-сяся вермишдиляр. Елчинин боьа-зындан кишняйиб чыхан “г” Шащинин “о”суну эютцрцб,мяним “л”ма гошулмушду. Бирликдя “ГОЛ!!!” нидасыйаранмышды. 1:0 уддуьумуз биринъи щиссядяки севинъбаьыртысыны йалныз совет байраьыны Рейхстагын дамынасанъан совет ясэярляринин щайгыртысы иля мцгайисяетмяк оларды. Ъями он беш дягигялик фасиля заманыйашанан щисляри индики сериал ссенариляриня кючцрсяк,бириллик кино ленти алынарды, щягиги сюзцмдц.

Фасиля битиб, щамы магнит кими телевизорун башынайыьышанда байырда юлц бир сцкут варды. Бу сцкута гу-лаг кясилян кяс Одесса лиманындакы эямиляри йырьала-йан Гара дянизин аь суларынын шаппылтысыны, Ленингра-дын эеъя вахты сащилини цшцдян Нева ляпяляринин пычыл-тысыны, лап беля истясян Владивосток шящяринин булвардашларына чырпылан Сакит океан дальаларынын сясиниешидярди. Амма щяйятимизя ахан Гарагайа кящризи-нин суйу шырылдамырды, сцкуту позмасын дейя, исти

29

Page 30: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ийун эеъясиндя “донмушду”. Бцтюв бир юлкя мящля-мизя “сыьыныб” сусмушду.

... Ня гядяр ки, 15 дягигялик фасиля битмяйиб, икин-ъи щисся башламайыб, эял, сяня щяйятимизя ахан суданданышым! Су шящяря чякилян илк хятля эялирди. Шящяринян гядим щамамы тикиляндя Гарагайадан чякибмиш-ляр. Йайда сойуьундан бир андаъа тярляйян стяканыахырадяк ичмяк олмурду, диши дондурурду. Атамдейирди ки, ушаг вахты суйун эялдийи Гарагайада чими-шярмишляр. Адам бойу щцндцрлцйцндяки кящризиналтында сойугдан щеч йайда да чох дурмаг олмурмуш.Бизимся бу суйла башга ойунумуз варды. Су кранынынаьзындакы балаъа щовузу долдуруб, чайдан гапаьыныэями кими цздцрмякдян мараглы ня ола билярди ки?!Сонра анам мяня “ясл” эями алды, йягин, чайданын бирэцн гапагсыз галаъаьындан ещтийат едирмиш...

“Хорузларын икинъи баны” эялмяди. Ойунун икинъищиссясиндя Сократесля Едерин вурдуьу ики гол гошадаш олуб гурбаьа эюлцня охшайан ССРИ “бойда”мящлямизя дцшдц. Санки бу шящяр бир аз юнъяатяшфяшанлыг елямяйибмиш. Сусуз дяйирман, йийясизмцлк кими лал иди. Мяьлуб рущлар шящярини хатырладыр-ды. Щямин эеъя дцнйанын ян бюйцк юлкясинин янбалаъа кишиляри гумарда удузубмуш кими цзцгойлуйатды. Мян дя йеримя мяьлубиййят щиккясийля эир-мишдим. Щалыма пярдяси чякили пянъярянин ачыг та-йындан о цздяки армуд йарпагларыны аралайыб бой-ланан Ай да аъыйырды. Эеъянин гаранлыьына сцд кимиаь гатыб кюнлцмц алмаьа чалышырды.

30

Page 31: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Щяля ики ил яввял или ялачы кими баша вурмаьыммцнасибятиля анамын цчмяртябяли универмаьын бирин-ъи мяртябясиндяки ойунъаг бюлмясиндян алдыьы стол-цстц “футбол стадиону” ахшамкы мяьлубиййятин явя-зини чыхмаг цчцн яла шанс иди. Ики няфярин ойнамасыцчцн нязярдя тутулан бу ойуну, саь вя сол ялляримиништиракыйла еля икиняфярлик елямишдим. Мяним футболмейданымда кечирилян чемпионатлар дцнйанын бцтцнйарышларындан мараглы олурду. Бурда Аьдамын “Шя-фяг”и “высшый” лигайа чыха, “Нефтчи” ССРИ, ССРИ дядцнйа чемпиону ола билирди. Мейданын ян йахшыойунчулары да варды: Тифлис “Динамо”сундан ДавидКипиани, “Нефтчи”дян Машаллащ Ящмядов, “Шя-фяг”дян Ъаваншир Новрузов.

Ян чятин ойун “Нефтчи” иля Тифлис “Динамо”суарасында олурду. Азаркеши олдуьум бу эцръц коман-дасыны удмаг цряйимъя олмаса да, “Нефтчи”нинудузмасы да мцмкцн олан иш дейилди. Одур ки, щесаббюйцк олмурду – 2:1. “Машаллащ Ящмядов” сон дя-гигядя юзцнц йетирирди. Ону да дейим ки, мяндя илктяяссцбкешлик щиссини бу командалар формалашдырды;бириня азярбайъанлы, о бириня ися гафгазлы кими азар-кешлик едирдим. Сябябини там баша дцшмясям дя,диэяр Гафгаз командасына беля бир азаркешлийимйохуйду.

Ян асан ойун ися еля бу командайла – “Арарат”лаолурду. Онунла ойунда “Нефтчи”, бир гайда оларагмейданын саь тяряфиндя – ялимин йахшы ишлядийи йердя

31

Page 32: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ойнайырды. Мянлик бир шей йох иди, ермяниляр “зяиф”ойнадыгларындан щямишя мяьлуб олурдулар – 0:5, 6:1.О вахт щямин стадионун йеэаня тамашачысы щарданбиляйди ки, бу эцн “удузанлар” ъями онъа ил сонрабашга бир мейданда ону мяьлуб едиб щяйатынын алтыныцстцня чевиряъякляр. Гапымыза вураъаглары топ мяр-мийя дюнцб щяйятимиздя партлайаъаг, евимизи учура-ъаг. Бунлар сонра олаъагды. Щяляликся, мяни сабащкыойун дцшцндцрцрдц. Гоншу мящлянин ушаглары илябизи чятин ойун эюзляйирди. Сабащкы ойуна архасына“Шенэелийа” йаздыьым 11 нюмряли кюйнякля чыха-ъагдым...

Дикялиб щяйятдяки ипя сярилмиш щямин кюйняйябир дя бахыб башымы йастыьа атдым. Артыг кюнлцмц ал-мыш Айын аь эеъясиня бцрцндцм. Йухуларымын ста-дион прожекторлары кими ишыглы олдуьу аьдамлы эеъя-лярин бириня дя беляъя эирдим…

… Мян йухудан галхана гуруйармы бу кюйняк?!

32

Page 33: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÀÀËËÒÒÛÛÍÍÚÚÛÛ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Вахт олмайан йер

Мящлядя футбол ойнамаьа йер олмадыьындан ЯлиИбращимов кцчяси, 2-дя (евимизин нюмряси 8 иди) йер-ляшян Кющня щамамын Ленин кцчясиня бурулан тинин-дян милис идарясиня гядяр олан щиссяни стадиона дюн-дярмишдик. “Эириш гадаьандыр!” ишаряси гойулдуьун-дан бура башга машын эирмирди. Щятта “училишанын” ди-ректору Хосров мцяллимин оьлу, “училиша” гызларынынаьатлы “принс”и Фаигин “00-01 АГЗ” нюмряли, аз галабашы електрик нагилляриня дяйян йапон антеналы, “Хачатасы” филминдяки мяшщур мусиги чалынан италйан сиг-наллы, шящярдя тайы олмайан лимон сарысы рянэиндя“03”ц дя бизим стадионумузу тоза баса билмязди.

Арабир кечян милис машынларыны щесаба алмасаг,бура ясл идман мейданчасыйды. Сакит, тямиз бир кцчя.Щамам истиханасынын борусундан чыхан гара-гура щискцчянин щавасына гяти тясир елямирди, олса-олса ана-ларын тязяъя йуйуб асдыьы аь кюйнякляря гонар, йа даушагларын алнындан ахан тяря йапышарды. Саь олсункцчя узуну сыраланан, бойу щамам борусундан дауъа йамйашыл чинар аьаълары; йад гохулары удар, щава-нын кешийини чякярди. Йад гохулар дедим, эедяндясол, эяляндя саь сякийля назланан “училиша” гызлары-нын ятри, мцлки эейимли “ОБХСС” милислярин бащалыодеколон гохусу йад олмадыьындан чинар йарпагларыону удмурду, сахлайырды бизя...

33

Page 34: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Еля фикирляшмяйин ки, милис кцчясини футбол мей-данына чевирмяк асан олмушду, йох, бунун цчцнузун мцбаризя апармышдыг. Яввял-яввял милисляр бизиговур, топумузу алырдылар. Амма биз онлардан горх-маздыг, диряниб топу эери алыр, ойунумуза давамедирдик. Йаваш-йаваш юзцмцзц онлара щязм етдирябилдик. Сяс-кцйцмцзя адят елядикляриндянми, гада-ьалара табе олмамаьымыза артыг юйряшдикляриндянми,билмирям, кцчянин сакит щяйатына сон гойан чыьыр-тымыз милисин иш режимини позмурду, яксиня, онун бирщиссясиня чеврилирди.

Йекяпяр бир милиси эюряндя ися ойуну юзцмцзсахлайырдыг. Бир йеря йыьылыб сакит дурмаьымыз цчцн“Алеко дайы эялир” сюзцнц ешитмяйимиз кифайят иди.Бир-бир салам верирдик: “Салам, Алеко дайы!”, “Алекодайы, салам!”.

“Ким удур?” дейя орталыьа цмуми суал туллайар,щеч ъавабыны эюзлямядян кечиб эедярди. Ондан чя-кинмяйимизин сябябини билмирдик, биръя буну билирдикки, ону эюряндя базарда алверчиляр “внешторг” мал-лары эизлядирди, шящярин бяркэедян ъаванлары аралы эя-зирди, шулуг оьланлар “бирдян няшя чыхар” дейя ъибля-рини тикирди, футбол вахты шящяр стадионунда бир ушаг дамейдан хяттини кечмирди. Щамынын горхдуьу бу милисбир дяфя дя олсун бизя футболу гадаьан елямядийиндянщяля достлашмышдыг да. Уъа бойундан, дик эязмя-синдян чох вахт еля билирдик ки, кечяндя бизи эюрмцр.

Шящярин “ушаг милиси” ися Пянащ Гасымовуйду.Ишя бизим кцчядян эедирди, эащ сары “Жигули”сийля,эащ да пийада. Щцндцрбой, нящянэ кишийди. Сифятдян

34

Page 35: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

милися йох, щякимя, йа да мцяллимя охшайырды. Бял-кя дя, она эюря шящяр ушаглары “ушаг милиси” явязинясифятдян еля милися охшайан Алеко Новрузовдан гор-хурду. Пянащ мцяллимин юзц кими ушаглары да сакитиди. Оьлу Назим мянля йашыд оларды, гызынын адыныбилмирям. Кцчяни сакит кечирдиляр, бу, щям дя йахшыохуйан ушаг анламыны верирди. Гярибяйди, Аьдамдайахшы охуйан, ялачы ушагларын щамысы сакит олурду...

Бир сюзля, мящлямизин милисляриня сюз ола бил-мязди. Индики полислярля мцгайисядя о вахткы милис-ляр даща щуманист идиляр, беля билирям. Тясяввцредирсянми, сянин вурдуьун топ полисин башына, кцря-йиня дяйя, о да бир сюз демяйя (биз ешитмирдик дейяцряйиндя дедикляри сайылмыр), садяъя, топун дяйдийийери чырпыб кечя? Щяля топ зярбяляриндян дямирибатан машынлары демирям. О милисляри сонралар полисолуб ялиндя дяйяняк адамлары гован, тутуб тяпикля-йян, йыхыб дюйян тясяввцр едя билмирям.

Назирликдян эялян оланда, йахуд няся фювгяладящал баш веряндя буну щисс едирдик, кцчянин ортасындафутбол йох, сякидя, даща балаъа мейданда хоккейябашлардыг. Бязян хоккей йарышы бир щяфтя чякирди,амма сонра йеня футбола гайыдырдыг.

* * *

Ойунда ян чятин иш милис ряисийля щакимин аиляля-ринин йашадыьы щяйятя дцшян топу эютцрмяк иди ки, бумиссийаны да мян йериня йетирирдим. Щакимин арвадыЩявва Буръайева мяня рус дили дярси дедийиндянмящрям адам кими о щяйятя эирмяйя анъаг мян

35

Page 36: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

цряк еляйирдим. Садя давранышыйла бцтцн мяктяб вямящля ушагларынын севимлисиня чеврилян Щяввамцяллимя мяни илк кяс футбол ойнайан эюряндяфикирляшмишдим ки, авара, кцчя ушаьы кими данлайа-ъаг. Амма сящяри эцн дярся галдыранда, “Эял эю-рцм, мящлямизин Пелеси” демишди. Щяр дяфя машын-дан дцшцб евиня эедяндя она щюрмятимизи ойунудайандырмагла изщар едирдик. Ъаван рящмятя эетди.Синфимизин бцтцн гызлары аьламышды, биз дя кюврял-мишдик. Юз йурдларында, Загаталада дяфн елядиляр.Аллащ рящмят елясин!

“Стадион”умузун о бири йаны щамамын щяйятииди. Топумуз бурайа дцшяндя та яввялки кими далынъащамымыз гачмырдыг. Пянъяряйя дырмашыб, рянэлян-миш шцшянин бойасы гопан йериндян чимянляря бах-мырдыг. Бюйцмцшдцк, йекя киши олмушдуг.

Бир нечя ил кечди, биз бир бармаг да бой атдыг вяартыг “милис стадиону” бизя дарлыг елямяйя башлады.Одур ки, мящляарасы йарышларымыз Шуша дайанаъаьы-нын йанында, сонралар, лап дягиг, 1985-ъи илдя ХанШушински адына Аьдам Муьам Мяктябиня верилянГара бяйин маликанясиня битишик, ел арасында “ме-ханизасийа” дейилян Аьдам Кянд ТясяррцфатынынМеханикляшдирилмяси вя ЕлектрикляшдирилмясиТехникумунун стадионунда, синифарасы ойунлары исяэащ 1 нюмряли мяктябдя (“завуч”умуз Янвярмцяллим олмайанда), эащ да мяктябин архасындакыЪейран баьында (Янвяр мцяллим мяктябдя оланда)кечирирдик.

36

Page 37: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Щярянин футболчу вя хоккейчи шякилляри йапышдырды-ьы дяфтяри варды. Мцшфигин (Гянизадя Мцшфиг Казандайашайыр, сабиг милис полковникиди) дяфтяри щамымызын-кындан галын иди. Онда щяр кясдя олмайан чох мараглышякилляр варды. Синфин ян йахшы ики ойунчусундан бирикими (о бири ян йахшы футболчумуз ися Илгар иди –сонралар Аьдамын “Шяфяг” командасында ойнайаъагИлгар Мяммядов) футбол дяфтяринин дя ян йахшысынынонда олмасы тябии эюрцнцрдц. Амма онун бу шякиллярищардан тапмасы сирр иди. Бу сиррин цстц онлара эедяндяачылды. Сян демя, дцнйада “Футбол-Хоккей” адлы гязетвармыш, Мцшфиг дя бундан хябярдар имиш.

Сящяри эцн ССРИ бойда юлкяйя милйонларла тираж-да йайылан бу гязетин алыъысы бир няфяр дя артды…

* * *

Йерли “Шяфяг” Азярбайъан футбол чемпионатынынойунларыны Имарят стадионунда кечирирди. Щяр сящяршящяря дарвазамызын аьзындан кечиб эедян арашдыр-мачы Эерман “Язизбяйов кцчяси, ев 57” китабындабура щаггында беля йазыр: “Имарятин тарихи ХВЫЫЫ яс-рин сонларындан башлайыр. Вахтиля бурада ХуршидбануНатяван йашайыб. Гарабаь ханларынын ъыдыр мейдан-ларындан бири дя бурда йерляширмиш. Сонралар ъыдырмейданынын йериндя Аьдамын мяркязи стадиону иншаедилиб. Стадиона щамы “Имарят” дейирди. Яразиси бю-йцк олан Имарятин бир щиссясиндя Гарабаь ханларынынаиля мязарлыьы йерляшир. Бурда Пянащяли ханын, Мещ-дигулу ханын, Саръалы ханын, Мещряли бяйин, Натява-

37

Page 38: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

нын, онун ювладларынын вя башга аиля цзвляринин гя-бирляри варды. Сон арашдырмалар тясдиг етмишди ки, бумязарыстанын тарихи даща гядимди. Бурдан цзяриндяалбан йазы вя ишаряляри олан гябир дашлары тапылмышды”.

Натяван чохдан юлся дя, йаддашларда дирийди.“Хан гызы” чаьырырмышлар, юляндя табутуну Гарабаьъамааты йеря гоймадан чийинлярдя Шушадан эятириб-миш. Одур ки, “Натяван” гызлар байрамы советин бирчох байрамларындан тябии алынырды. Тядбирляр ЧюрякМузейиндя, Мядяниййят Евиндя олса да, байрамаИмарятдя йекун вурулурду. “Хары бцлбцл” бейнялхалгмусиги фестивалы да бурда башлайар, Шушада, Ъыдырдцзцндя сона чатарды. 1989-ъу илдя, сонунъу фестивал-да дцнйанын ъцрбяъцр йериндян 60 ансамбл эялмишди.Ян чох мараг доьуран мексикалылар иди. Ушаглар онларыбразилийалы билиб “Зиконун йерлиляри” дейя чаьырырды.

* * *

Стадиона мящлямиздян эетмяк цчцн Бакы-Газахмаэистралынын Йевлах шящяринин ичиндян кечян щисся-синдяки даирядян башлайан, Бярдянин баш проспектиникясиб Степанакертдя дирянян йолун Аьдамы икийябюлян 28 апрел кцчяси адланан щиссясийля йол алыб,“чюряксатан” Камилин (щяля дава башламайыб, щяляоьлу Шамил шящид олмайыб) дцканындан кечиб, АьдамДрам Театрынын габаьындакы мейданы архада гойуб,Ленин баьынын тининдян йолу адлайыб совет илляриндяреэионун ишляйян йеэаня мясъидийля, индики диллядесяк, аналогу олмайан Чай Евинин арасындан ЯтКомбинатына сары цз тутурдуг.

38

Page 39: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Имарятя эирмяк цчцн Фред Асифэилин дарвазасынынаьзындан кечирдик. О Асифин ки, мян ону тяряддцдетмядян Аьдамын ядалят символу адландырардым...1965-ъи илдя мяшщур Ъеймс Бонда пародийа кимичякилмиш “Биринъи сян вур, Фред” (“Сла форст, Фреде!”)адлы Данимарка филми бцтцн ССРИ-дя олдуьу кимиАьдамда да эянълярин севимли киносуна чеврилибмиш.Филмя бахан шящяр ушаглары Фредин симасында 18 йашлыАсифи эюрцрляр. О да Асиф кими йерийир, далашанда ачыгялля вурур, щятта айаггабынын дабаныны да онун кимияйиб эейинирмиш, сир-сифяти, бой-бухуну да охшайыр-мыш. Сящяри эцндян щамы ону Фред Асиф чаьырды...Щагсызлыгла барышмайан, зяифин, фаьырын архасында ду-ран адам кими ад чыхарды. Еля бу хасиййятиня эюрядяфялярля щябсханалара дцшдц. Дава башлайанда онувя Аьдамы севянляри башына йыьыб баталйон йаратды.Дюйцшдц. Саьлыьында Азярбайъанын Милли Гящряманыадына лайиг эюрцлянлярдян бири, амма бу аддан имти-на едиб: “Гящряманын торпаьында дцшмян ат ойнат-маз. Юлкя ишьал олунуб, гыз-эялин ясир дцшцб, мян си-нямя улдуз асыб “гящряманам” дейя билмярям” –дейян тяк адам олду. Данышырдылар ки, тцрмядя “авто-ритет” адындан да имтина едибмиш: “Бу оьру адларымянлик дейил, биздя йахшы кишийя аьсаггал дейирляр”.

“Азярбайъан” гязетиндя ишляйяндя хястяханадаонунла эюрцшмцшдцм. Дюйцшдя аьыр йараланмышды.Ъийяри пара-пара имиш. Ъидд-ъящдля эизлятмяйячалышса да, аьыр хястя олдуьу билинирди. Мцсащибя гя-зетин 7 октйабр 1992-ъи ил сайында дяръ олунду. О

39

Page 40: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дювр цчцн, бялкя дя, наголай сайылаъаг суалыма эюрнеъя ъаваб верди:

– Халг щярякатындакы шяхсиййятлярин щансына инанырсан?– (Дурухур). Ябцлфяз бяйя инанмаг истяйирям.

Амма сящвляри она эюстярмяк лазымды. Йцксякдядураны лякя тез эютцрцр. Эюйдяки Ай кими. Айынлякяси она эюря эюрсянир ки, о йцксякликдяди.

О вахт Ябцлфяз Елчибяй президент иди.

* * *

Имарятдяки ойунлары тясвир елямяйя Язиз Несингялями лазымды. Биръя ону дейим ки, бу стадионда“Шяфяг”ин мяьлуб олмасы йадыма эялмир. Ялбяття,1980-ъи илдя Гарабаьа йолдашлыг ойунларына эялян“Нефтчи”нин ССРИ чемпионатында йарышан Степанакерт“Гарабаь”ыны 6:0 удмасы фонунда 0:1 щесаблымяьлубиййят гялябяйя бярабяр иди.

Бу стадионда кечирилян ойунлардакы гялябялярдяойунчуларла тамашачыларын пайы йарыбайарыйды. Бирдяфя Масаллынын “Виляш”и эялмишди. Биринъи щиссянин0:3 гонагларын хейриня битмяси щамыны дяли елямишди.Гайнамаьа йахын суйун ъанында бир тярпяшмя олур,бах, еляъя стадион гайнашырды. Балаъа ушаглар беш-беш,он-он груплара бюлцнцб щяря рягибин бир ойунчусунущядяф алмаьа щазырлашырды. Стадион щяр ойунчуйа бирайама гошмушду, аз сонра бир аьыздан баьыраъагды.

Икинъи щиссянин старт фити чалынмагла стадионунуьулдамаьы бир олду. Трибунадакыларын баьыртысы (ЯзизНесинин йерлиляри щяля инди юйрянибляр стадиондабаьырмаьы), хяттин гыраьындакы ушагларын гышгыртысы то-

40

Page 41: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

пу ращат рам елямяйя имкан вермирди, рягиб ойунчу-лар топу дярщал итирирдиляр. Гапычы билмирди ойуну изля-син, топа бахсын, йохса гапынын архасындакы ушагларыэцдсцн. Чцнки щцъум анында архадан еля сяс гопур-ду ки, дейирдин бяс, эялян монгол-татар гошунуду.

Имарят лянэяр вурурду. Стадиондакы бир-ики миназаркешин баьыртысы, йалан олмасын, он минлярля “Мара-кана” тамашачысынын сясини батырарды, инан! Щямин эцнстадионун сяси Чащарэащ цстцндя кюклянмишди. “Шя-фяг”ин шюляси прожектор олуб рягибин эюзцнц тутмушду.

Фит чалыныб ойун битяндя лювщядя 5:3 йазылмышды.Щаким ъаны гуртарырмыш кими хошбяхт тябяссцмлягалиб команданы тябрик едир, рягиб ойунчуларсабашларыны булайыб гачырдыглары шанса щейифсилянирдиляр.

Щямин эцн шящярин иашя обйектляри планы биря бешдолдураъагды. Бюйцкляр “сталавой”лара, балаъаларсачайханалара – гялябяни “йумаьа”, ойунун мцзакиряси-ня эедирди. Сющбятин ясас мювзусу Аьдамын ня гядярэцълц команда олмасы, кимин неъя ойнамасыйды: “Эю-рян, Бразилийа Аьдамы Имарятдя уда биляр?” Мяълисинсонунда бир йекдил ъаваб олурду: “Йох!” Амма щечким демирди ки, бцтцн ев ойунларыны уддуьумуз кими,яксяр сяфяр ойунларыны да удузуруг…

Команданын аьсаггалы Аллащверди Баьыров (сон-ра дава башлайанда чохсайлы юзцнцмцдафия баталйон-ларындан биринин командири олду, ермяниляр билирдилярки, Аьдама йол бу командирлярин мейиди цстцндянкечир, еля дя олду, бири дя саь галмады. Юлцмцндянсонра Милли Гящряман ады вердиляр) олмасайды, белячятин ойунларда стадион ящлинин габаьыны кясмяк

41

Page 42: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

мцмкцн олмазды. Бир дяфя щяля командасынын ады“Дамъылы” оланда Газахда Аьдамын ойунчуларыны дю-йцб, автобусун шцшялярини сындырмышдылар. Бцтцн шящяръаваб эюрцшцнц сябирсизликля эюзляйирди. Аллащвердининбир кялмя андына рягиб ойунчулара чыртма беля дяй-мяди. Ойундан сонра йедирдиб, ичирдиб йола салмышдылар.Бир нечя ил сонра артыг ады “Эюйязян” олан Газах ко-мандасына ССРИ чемпионатынын икинъи дивизионунакечмяси цчцн зярури олан 2 хал да еля Аьдамда верилди.

* * *

Инди мяним кцчямдяки стадионум бюйцйцб,Аьдамын юзц бойда мейдана чеврилиб. Бир вахтларанамын алдыьы ойунъаг стадионда юз-юзцмля ойнады-ьым кими инди орда дцшмян дя юзц-юзцйля ойнайыр.Бир йанда танклар, о бири йанда БТР-ляр дцзцб, топойнадыр. Амма мянимкиндян фяргли олараг, бу“стадион” ойунъаг дейил, полигонду. Ня вахтса Бра-зилийаны беля удмаьа иддиалы эюрцнян шящярдя индиойунлар бизсиз кечир. Удузуб чыхмыш кимийик.

“Лазым эялся”, бир дя эиряъяйик ойуна. “Лазымэялся” щяля эялмяйиб, дейирляр эедиб топ алмаьа...

Эеъя йары олду, мян дя эетдим йатмаьа, “лазымэялся” эяляндя мяни ойадарсан, йахшымы!? Вахтындаойат, эеъикмяйим!

... Боьазым гуру, бядяним тярли... Юзцмц щову-зун башына эцъля чатдырдым. Аьзымы крана дирядим.Су йериня Вахт ахырды. Ахыб эетмясин дейя щовузудолдуруб Вахта баш вурдум. Чыханда мяндян Вахтдамырды. Гуруланыб Вахт олмайан йеря эетдим...

42

Page 43: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÉÉÅÅÄÄÄÄÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Новруз сабащынын пянъяряси

Пянъярядя дизлярини голларынын арасына йыьыб отур-маьын, йоруланда айагларыны ачыб пянъяря бойу узат-маьын, беляъя ращатланыб кцчядян эялиб-эедянлярятамаша елямяйин юзц яйлянъя олмайан йердя биряйлянъяди. Йаьышлы эцнлярдя, щяйятдя ойнамаьа им-кан олмайанда, илдырым вурар дейя шящяр ишыглары сюн-дцрцлдцйцндян дцнйанын яъиння эюзцндя эюрдцйцбир юлкянин чякдийи, Йер цзцнцн, бялкя дя, ян щума-нист ъизэи филмляриня баха билмяйяндя айнасы кцчяйяачылан пянъярямиз телевизору явяз еляйирди.

Аь-гара “Горизонт”дан фяргли олараг, мяним “те-левизор”ум рянэли эюстярирди. 70-ъи иллярин яйалят шя-щяриня, иллащ да онун 10 йашлы сакининин эюзцйля бах-маг ня гядяр мараглыдыр сяня, билмирям! Амма онубилирям ки, бцтцн дцнйанын яйалят пянъяряляри яйалятадамынын гялбиня, онун ичиндя ъцъярян арзулара вябу арзулардан пющряляйян цмидя ачылыр. Бунунзаман вя мякан баьлылыьы йохду; 150 ил яввял “Яйа-лятдя пянъяря театр вя эязинтини явяз едир” йазанФлоберин Франсасында да беля олуб, инди дя беляди,йягин 100 ил сонра да беля олаъаг...

Бурда саатларла дарыхмазсан: отур сай, саьданчох машын кечир, йахуд солдан; бах эюр, кцчядя кишичохду, йа гадын – бир сюзля, истяйирсян йарыш кечир,истяйирсян “тядгигат” апар. Бунлар бездирся, машын-

43

Page 44: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

лары маркаларына эюря груплашдырмаг да олар: мяся-лян, кцчямиздян 26 “Москвич”, 18 “Волга”, 37 “Жи-гули”, 9 “ГАЗ-51”, 3 трактор, 2 чюрякдашыйан, 1 зи-билйыьан, тяк-тцк “Победа”, бир дя Исибаланын зил-гара“ЗИМ”и кечди. Бу чярдяймиш машынын ютян йай эцн-ляринин бириндя анасынын дикдабан айаггабысыны айа-ьында сцрцтляйя-сцрцтляйя йолу кечиб бизя эялян Шя-рафяти – цзбяцз гоншумуз Гачай яминин гызыны вур-маьыны да бу пянъярядян эюрцб горхмушдум, эер-чяк сюзцмдц...

Бах беля! “Дцнйа бир пянъяряди...” мясялини дцн-йайа пянъярядян бахмышлар, йягин, даща йахшы анлайар.

* * *

Эцнорта саатларында чохлу сигнал сяси эялин апарыл-масындан хябяр верирди. Гырмызы тирмя шал цстцндяотурдулан кукла тязяъя йуйулуб пар-пар йанан ГАЗ-21-я хцсуси эюзяллик верирди. Машын башыны диктутуб ятрафа наз сатан гыз кими еля эедирди ки, еля билэялин юзцйдц. Бу ня гядяр црякачан мянзяряйдися,саьдан эялиб цзц ашаьы – Гаращаъылы гябиристанлыьынаэедян табут да о гядяр ган гаралдан иди. Няйя эюрясяеля билирдим ки, бу саат мян Аллаща йалваран кимитабутун ичиндяки галхыб отураъаг вя табут пянъярями-зин тушуна чатанда дцшцб евиня гайыдаъаг. Мян бунуАллащдан истяйирдим, Аллащ щаггы, амма о адам дур-мурду, еляъя издищамын чийниндя йырьалана-йырьаланакечиб эедирди. Молла Ряшидин сяси табут кечяндян бирхейли сонра да эялирди.

44

Page 45: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Пянъярянин ашаьы сол тининдян бир гадын чыхды.Чяпяр гоншумуз Елза мцяллимяни гара чятириндянтаныдым. Щямишяки вахтда щямишяки арам йеришлякечир. Мяктябдян эялир. “Голодомор” илиндя, йяни1932-ъи илдя доьулан атама дярс дейиб. РящмятликЩясян мцяллимин гызыды. (Щясян Щясянов Горисеминарийасыны битирмишди. 1923-ъц илдя Район ТящсилШюбясинин мцдири олмушду. Сонра узун илляр мцял-лимлик елямишди.) Йадымда садялийи, сялигясийля га-лыб, астадан данышырды. Щяйят-баъасында бир кибрит чю-пцня, ев-ешийиндя тоз дянясиня раст эялмяздин, дю-шямяляри щямишя ишым-ишым ишылдайырды. Онларын сер-вантында шцшя габ-гаъаг йериня чохлу китаб оларды.

... Тахтасы аь бойанмыш шцшябяндин гапысыны ачыбичяри эирирям. Гядим диваны, дивардан асылан кющняфотолары, бир нечя щюрмя кятили, столу, цстцндя дюрд-беш китабы, онларла дяфтяри, эюй вя гырмызы гялямляри,бир нечя рус журналыны, сойумасын дейя аьзына“папагчыг” кечирилян чайники эюзцм тез алыр. Вя бирдя Елза мцяллимя... Ейняйини чыхарыр, эялишими тябяс-сцмля гаршылайыр, мяним рийазиййат китабымы ачыр,дяфтяримя бахыр, тапшырыглар верир...

Адамла гаршылашанда додаьынын уъу, бир дя эюз-ляринин кянары азаъыг дартылыр, ъидди сифятиня мясумтябяссцм гонурду, йяни салам верирди. Ону щеч вахтцрякдян эцлян эюрмядим. Йа характери беляйди, йада щяйатында дярин изи галан няся олмушду, билмя-дим. Билдийим тяк ойду ки, йахшы адамды вя мянонун йанында ращат идим.

45

Page 46: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

... Ушаглыьымын сон Новруз чяршянбяси тонгалынцстцндян щоппанандан сонра щямин ил институтаэирмяйи ниййят тутуб гулаг фалына чыхмышдым. Бу фалаинанырдым. Щяйатымын ян язиз гадынындан ешитмишдимки, ъаванлыьында кюрпя оьлуну эютцрцб яр евини тяркедяндя ниййят ахшамы гулаг фалына чыхыбмыш. Юзцнцнвя баласынын эяляъяйиндян яндишялянирмиш. Илк ешитдийигоншу Рафизя халанын тонгал башында ойнашан ушаг-ларына дедийи бу сюзляр олубмуш: “Оъаьы даьытмазлар,комалайарлар бир йеря”. Еля дя олду, бирляшдиляр, бирлик-дя узун юмцр сцрдцляр. Щяр икисини юз ялимля юзцмгябиря гойдум чох сонралар, узагда – Бакыда...

Илк дяфя “тале овуна” – гулаг фалына чыхмышдым.Дарвазаны ачыб йола айаг гоймушдум ки, йан тяряфя,гаралтыйа чеврилдим, Елза мцяллимя иди. Ахшамын гаратцлц онун чющрясиндяки бакиря гыз сайаьы тябяссц-мцнц юртя билмямишди: “Салам”. Аллащын адындануьурлу сюзмц ешидяъякдим – икииллик стаж тяляб олунанжурналистика факцлтясиня еля биринъи ил дахил олдум.Бялкя, щямин эеъя о да гулаг фалына чыхыбмыш, билмя-дим. Билдийим одур ки, мян дя она цмид долусу ъа-ваб вермишдим: “Салам. Ахшамыныз хейир!”.

“Азярбайъанфилм” киностудийасынын 1979-ъу илдячякдийи “Бизи баьышлайын” филминдя Марийа Петровнаобразыны щяр дяфя эюряндя Елза мцяллимяни хатыр-лайырам.

* * *

Кюч сяси сящяр обашдан эялирди. Бязян щянирти-сини йухуда ешидир, бязянся ойаныб пянъяряйя

46

Page 47: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ъумурдум. Сайы-щесабы олмайан гойун сцрцсц Мар-дакерт, Кялбяъяр даьларындан, йайлагдан дюнцрдц.Сцрцнцн асфалтдан гопан айаг сяси гузу мяляшмя-синя гарышыб хош бир мусиги йарадырды.

Тябиятин йаратдыьы бястяляри щансыса Аллащ бян-дяси кючцря билибми нота? Мян эюрмямишям, йохсагойардым бу мусигини бирликдя динляйярдик.

Пянъяряни ачыб щейрятля бахырам. Отаьы гярибякюч ийи бцрцйцр.

Щеч бурнуна кюч гохусу дяйибми? Ишди-шайяд, нявахтса кюч эюрсян дедиклярими унутма!

Сцрцнцн башында гулаьыкясик гурдбасан чобанитляри ойнашыр. Гуйруьу йерля сцрцнян Гарабаь го-йунлары итлярдян архайындылар, тялясмирляр. Аьзы буьлуГарабаь атлары чобан, онун нечя айлыг азугяси, пал-палтары йыьылмыш хуръунлары белиндя чох йцнэцлдц, бц-тцн сцрцйя ъавабдещмиш кими дирибаш эюрцнцр. Чо-банын гайсаг баьламыш цзц гырмызы гранит кими сойугвя сяртди. Сцрц йаваш-йаваш узаглашдыгъа о щязин“мусиги” дя нот-нот кясилирди. Кюч эедяндян сонракцчяйя гярибя сцкут чюкцрдц. Бир аздан гадынларкцчяйя чыхыб евляринин гаршысындакы кюч “из”ляринисцпцряъяк, апарыб аьаъларын дибиня тюкяъякди.

* * *

Сары такси сцрятля кечся дя, таныдым, Ромаяминин машыныйды. Атамын достларындан бири. Онунладаьлара, булаглара чох эетмишдик. Гарда-бузда онункими машын сцрян йохуйду. Бузлу йолда Шушайа, илинистянилян эцнцндя ССРИ-нин хяритядя бармаг гойду-

47

Page 48: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ьун шящяриня машын сцрмяйя щазырыйды. Цмумий-йятля, Аьдамын такси сцрцъцляри айрыъа, мараглы синифиди. Совет дюврцнцн азад зящмяткешляри демяк олар-ды онлара. Чохунун таксидян башга шяхси машыны даварды. Бу, узаг сяфярляря, мясялян, Бакы, Йереван,Тифлис, Батуми, Кисловодск, Мащачгала, Ростов кимийерляря “клент” апармаг цчцн иди. Атам да узагэедянсцрцъцляр сырасындан иди. Эяляндя Горидян гырмызыалма, Батумидян мандарин, Тифлисдян рянэли фламастер(беля шейлярин матащ олан вахтлайырды) эятирирди.Лотерейа сатан кишийля (адыны унутмушам, амма гызыНязакят бизимля охуйурду) эетдийи Кисловодск сяфя-риндян разы галырды. Инди анлайырам ки, Нязакятин атасытяк Аьдамын йох, бцтюв реэионун “урусет лотерейа-сы”нын топдан сатаны имиш, ялбяття, гейри-рясми.

* * *

Сящяр тездян пянъярямизин юнцндян кечярякъамааты памбыг йыьымына сясляйян машынын – мядя-ниййят евинин “автоклубу”нун сясуъалданындан чыханбоьуг сяфярбярлик мусигиси мусигидян чох алман фа-шистляринин киноларда эюрдцйцм охшар тяйинатлы ма-шынларындан эялян “Ахтунг! Ахтунг!” нидасыны хатыр-ладырды. Бу бянзятмя атама мяхсусду. Пянъярядянбахыб дейирди: “Еля бил немес машыныды... Бурда пам-быг вар? Эет, памбыг йыьанлара чал дя бу мащныны”.

Сящярин бу хырылтылы мусигисиндянся Хыдырлыарвадларын соло чыьыртылары даща хош иди. “Гатыг вар!Гаймаг вар!”, “Сцд вар, сцццдд! Йахшы сцд вар!”Сясляр фярглийди: бири хырылтылыйдыса, диэяри тямиз иди.

48

Page 49: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Щеч биринин адыны билмирдик, еляъя сясиндян таныйырдыг.Евя аьарты лазым оланда анам тялясмядян она лазымолан сяси эюзляйирди, ону нечя-нечя сясин ичиндян се-чя билирди. Бязян истядийи сяс чыхмайанда, о бири сцдсатанлар да кечиб эедяндя сцдсцз, гатыгсыз галырдыг.Сечим едиляндя кечиб эетмясин дейя сцд сатаны яйля-мяйя мяни эюндярирдиляр. Арыг, узун бир гадын, ортайашларында, яйниндя узун туман, киши пенъяйиня охшарпенъяк, башында йун шал, ики ялиндя гара, йекя зянбил...Евдя гонаг оланда, йахуд байрамларда, ялялхцсусНоврузда алаъагларымыз чох оларды: бир балон сцд, бирбалон гатыг, бойамаг цчцн чохлу йумурта, 3–4 касагаймаг... Мяшщур Эянъя гаймаьыны сонралар дада-ъагдым. Щяляликся йедийим Эянъянин аьцзлц ъамышгаймаьы йох, Хыдырлынын сары иняк гаймаьыйды.

Аьдамын сцдсатанлары Бакынын индики хлорсатан-лары кими дейилдиляр. Онларын цзцндя “инсан язабынынсон яламятляри” (ифадя “Нясими” филминдяки Няимийямяхсусду) эюрцнмцрдц. Гывраг, дирибаш, ешг долущяйат бянизлийдиляр, ятрафа хош овгат, енержи йайырды-лар. Чякдикляри язиййятин тяк нишаняси аьыр зянбил да-шыйан овуъ, бир дя бармагларынын бяркимиш габарла-рыйды, вяссалам...

* * *

Ахшама доьру ишдян гайыданлар пянъярянин сол,шящяря чыханлар ися, бир гайда олараг саь тяряфиндянэялирдиляр.

Бу киши саьдан чыхды, демяк, шящяря эязмяйяэедир. Онун да ады Ващидди, “Гарын Ващид” дейирди-

49

Page 50: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ляр. Гоншу кцчядя олур. Дейирдиляр, ъаванлыьында чохдавакармыш. Суйа атылырмыш, дальа итянядяк суйун ал-тында гала билирмиш. Пящляван ъцссяли, шир цряклиймиш.Ясэярлийи узун чякибмиш, еля ики илини “дисбат”да йатыб-мыш. Мян таныйанда да дялиганлыьындан хейли галмышды.

Эюздян итяъякди ки, шцшяни тыггылдатдым, чеврилибйухары бахды. Пянъяряни ачыб салам вердим. “О эцнэюрдцм, атан магнитофон алырды сяня, нийя гулаг ас-мырсан?” “Щяля касет алмамышыг”. “Дцш эял бизя, ка-сет верим”. Дцшдцм, йолундан гайытды, дюрд-беш ка-сет верди, бирини ися силкяляйя-силкяляйя: “Буну итир-мя, щяр адамда йохду, Высотскинин касетиди. Ялаохуйанды, щюкумятин анасыны аьладыр...” – деди. Ва-щиди щям дя она эюря чох истяйирдим ки, мянимлятай-тушу кими данышырды. Она еля эялирди ки, мян дяВысотскини таныйырам, баша дцшцрям.

Илляр кечди, мян бюйцдцм, о йашланды... Сон дяфяону щярби формада эюрмцшдцм. Мараглы маъяраларйашадыьы шящяри нязярдя тутуб Степанакерт ермяниля-ринин гарасынъа дейинирди: “Эюрцрсян дя бунлары, гу-дурублар”. Чох чякмяди, онун да юлдцйцнц ешитдим.Аллащ рящмят елясин!

* * *

Инди щяр дяфя Высотскинин филмляриня баханда, йамащныларыны динляйяндя йадыма адашым дцшцр. О,даща сядагятлиймиш. Аьдамы рущуйла севянлярдянимиш. Одур ки, орда галды: ъисми торпаьында, рущу ся-масында. Инди Ващид Высотскинин мащнысыны Аьдамынсярэярдан рущлары иля бирликдя охуйур:

50

Page 51: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

“Спасите наши души!Мы бредим от удушйа.Спасите наши души,Спешите к нам!”

... Бу сящяр мян дя гошулдум Высотскинин мащ-нысыны охуйанлара, учдум, учдум, учдум, сонра га-йыдыб пянъярямдян ичяри эирдим!

... Анам йолуму – дцнйайа эялишими 4 ил эюз-ляйиб. Щяр Новруз чяршянбяси оъаьа сыьыныб, дуаларохуйуб. Аллащ дуаларыны ешидиб, анама еля Новрузсящяри хошбяхтлик бяхш еляйиб. Еля бу йазыны да бян-дяниз кими Новруз сящяри, 22 мартда доьуланлара ба-ьышладым...

51

Page 52: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÑÑßßÊÊÊÊÈÈÇÇÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Йусифцзлц китаблар

7 нойабр 1980-ъи ил Бюйцк Октйабр Сосиалист Ин-гилабынын нювбяти илдюнцмц кими, щямин эцнцн ся-щяри Рзайев Йусиф Мяммяд оьлунун (инди “525-ъигязет”ин баш редактор мцавиниди) Аьъабядинин Рянъ-бярляр кянд орта мяктябиндян синфимизя эялиши дяяламятдар щадися иди. Индинин эюзцйля бахсаг, Йуси-фин эялиши Октйабр ингилабынын миссийасы иля мцгайи-сядя щуманизм мцъяссямясийди. Щяр щалда милйон-ларла инсанын талейини алт-цст еляйян ингилабдан фярглиолараг, бу эялиш мяним щяйатыма йени рянэ гатды.

Сярт сифят ъизэиляри, уъа вя йоьун сяси, отуруш-дурушу, хцсусиля гярибя лящъяси 1 нюмряли кими“бяркэедян” шящяр мяктяби цчцн чох габа эюрцнсядя, тезликля мцщитя юйряшди, ушагларла айаглашды, чохаьзыэюйчяйин аьзындан вурду, ялачылар сырасына гошул-ду, истяр синифдя, истярся дя мяктябдя хцсуси габилий-йятийля сечилди. Щярякят вя дцшцнъя сярбястлийи, кяндлисадялийи вя сямимиййятиня йашындан хейли бюйцкшеирляр йазмаг истедадыны да ялавя етсяк, неъя бирадамла достлашдыьымы та юзцн тясяввцр еля!

Мяктябин “Босман” лягябли директор мцавиниЯнвяр мцяллим (Аллащ рящмят елясин, щягигятян дя,мяктябин босманы иди) йахшы охуйан шаэирд кимимянимля достлуг елямяйи она мяслящят эюрцбмцш.

52

Page 53: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Еля йолумузун бир олмасы, гоншулуьумуз да достлугтелляринин тез баьланмасында ваъиб шяртлярдян олду.

* * *

Бюйцкляримиз “Ленин йолу” адлы район гязетининшюбя мцдири Щясян Гящрямановдан хащиш елямишди-ляр ки, щярдян чаьырыб шеирляримизи динлясин, мясля-щятлярини версин. О да бизи мямнуниййятля гябуледир, бялаьятли данышыьы иля мараглы мювзулар ачыр,шеирляримизи динляйир, фикирлярини сюйляйирди. Йусиф буишдя бир бой йухары иди. Щясян мцяллим буну ня гя-дяр бцрузя вермямяйя чалышса да, алынмырды. Шеирибиринъи Йусиф дейирди. Сонралар эянълийин мцхтялифмягамларында, иллащ да севдалы анларда дяфялярля да-дыма чатан, юз адыма чыхыб кимляринся рущуну охша-дыьым шеири бир эюр неъя язбярлямишям, сян Аллащ:

“Тамаша гуртарыр, сонунда пярдя.

Китаб охуйурам, сонунда пярдя.

Пянъярянизин юнцндян кечирям щярдян,Йеня дя пярдя.

Неъя дюзцм бу дярдя?Пярдя...

Пярдя... Пярдя...”

“Яла! Сян шаирсян! Сян, ясл шаирсян!” Щясянмцяллимин фярящ долу гышгыртысыны гоншу отагларда даешидирдиляр йягин. Айаьа галханда гядди-гамяти

53

Page 54: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

отагдакы китаб шкафыны беля юртян бу язямятли кишининсевинъи ушаг чющрялийди...

Нювбя мяня чатырды:

“Йандырын Нитшенин фялсяфясини,Кцлцнц дя тюкцн Щитлерин гябриня... ”

Архасыны унутдуьум беля шеирляря онун реаксийасы,бир гайда олараг бу ъцр олурду: “Яла! Чох йахшы! Сяншаир олассан”. Щямин анларда няляр елямяздим ки, мя-ня дя “Сян шаирсян!” десин. Амма Щясян мцяллим тяр-бийя сащиби олмагла бярабяр щям дя виъданлы адамыйды.

Мяни шеир йазмаьа Йусиф щявясляндирирди. Бящсядцшцб ялляширдим. Палан ичи тюкмяк фикрим йохду, бир онудейим ки, щеъа саймагдан овъумда дярин дырнаг изляригалмышды. Йусифин овуъу ися тямиз иди, изсиз-задсыз.

Няйся, Щясян мцяллимин мяслящятийля ШамилНамазын Мядяниййят Евиндяки ядябиййат дярняйиняйазылдыг. Дярняйин ян ъаван цзвляри биз идик. Йусифтезликля дярнякдя цстцнлцйц яля алды. Щяряниншеириндя бир гянбяргулу тапыр вя ясасландыра билирди,одур ки, щамы онунла щесаблашыр, мцзакирялярдя онунфикирляриня ъидди юням верирдиляр. Район гязетиндячыхан илк шеири мяктябдя ону мяшщурлашдырдыьы кими,бу щадисяйя щяср елядийи шеир дя дярняйин стажлы цзв-ляри арасында онун нцфузуну кялля-чарха чыхарды:

“Цряйими сыхсайдылар, сюз тюкцлярди,Санырдым ки, йаздыгларым тяр чичякдиляр. Илк шеирим чыхан эцнц еля билирдим, Даща мяни бцтцн гызлар севяъякдиляр”.

54

Page 55: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Тезликля дярняйин ъаван шаир вя йазычыларынын сайычохалды. Илк вахтлар утанъаг олан Эцлаблы баласы ГулуАьсяс тезликля истедадыны ортайа гойду, беляликля,эянълик йашлы нясиля баб эялмяйя башлады. Гулунуншеирляри юзцня охшайырды; сакит, щязин, чякиб узаглараапаран, дцшцнмяйя мяъбур еляйян. Онун пычылтылышеирляри, яслиндя, бир оркестрин сяси бойдайды, ъанымцчцн. Онун шаирлийи бизим кими бир бащарлыг олмады.О, щяля дя шаирди.

* * *

Китабларла илк танышлыьым атамынкылардан башла-мышды. Амма щяля мяни “хястяляндирмямишдиляр”.Виктор Щцгонун совет енсиклопедийасына охшайанцчъилдлик “Сяфилляр”и атамын ян севимли китабы олма-сына бахмайараг, щяъмийля эюзцмц горхутмушду.Атамын чохсайлы тякидиня ряьмян бу китабы охумадым.(Илк тяяссцрат йаланчы олса беля, юз ишини эюрмцшдц,индийядяк охумамышдым. Бу йазы щявясляндирди, индиэиришмишям, щям дя атамын рущу шад олсун дейя...)

Китаблара бахышым Йусифля дяйишди. Онун эялишимяним мусиги долу ушаглыг дцнйама китаблар дагатды. Вя беляъя шящярин бцтцн китабханаларынын, ки-таб маьазаларынын гяниминя чеврилдик.

Аьдамын кифайят гядяр китабсевяри варды. Биргруп зийалылыг атрибуту щесаб елядийиндян китабалырдыса, бюйцк бир гисим бу китаблары охуйурду да(аз, йа чохлуьун дяхли йохду, мян Аьдамда китаб-сыз бир ев беля хатырламырам). Гощум-ягряба, го-нум-гоншу арасында, чайхана вя паркларда тез-тез

55

Page 56: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

мцхтялиф китабларын сющбятиня дцшярдин. Мараглы ки-таб хябяри “гуш грипи” кими тез йайылырды. Орхан Ка-малын “Йад гызы” бядии тозанаг гопармышды. Ялбяття,бцтцн мараглы китабларын илк сащибляриндян бири дя бизолурдуг. Пулумуз оланда алыр, олмайанда, садяъя, ялатыб “эютцрцрдцк”. Ня гядяр гярибя олса да, бунуайыб саймырдыг. Ян чох “зийарят” етдийимиз йер мяктябйолунун цстцндя, Ленин баьынын эиришиндяки Таьы дайы-нын китаб маьазасыйды. Рящмятлик бир дяфя дя олсунсорушмады ки, бу гядяр китабы охуйурсунузму бары.

Чайханайа айаг ачмаьымыз дцнйачаплы йазычы-ларла танышлыьымыза сябяб олду. Аьдам мятбяясиндячапчы ишляйян Салман Бабайев (инди “Республика”гязетинин Гарабаь зонасы цзря мцхбириди) нятящяраьыздолусу “Габриел Гарсиа Маркес” дейирдися, белябир адамы танымадыьымыза эюря хяъалят чякирдик.Ушаьы габаьына гойуб данлайан мцяллим позасы алсада, Салман бизи данламырды, яксиня, мин километр биз-дян аралы юлкялярдя йашайан, йахуд йцз ил габаг ки-таблар йазмыш нечя-нечя йазычыдан еля щявясля даны-шырды ки, ешитсяйди, иши-пешяси чай дашымаг олан Заггы(дейясян, ады Защир иди) да китаб охумаг щявясинядцшярди. (Йахшы ки, Заггы Салмана гулаг асмырды,йохса ялиня китаб алыб отураъагды “Чай еви”нин цчцнъцмяртябясиндя, ъамаата йа дями гайнамыш, йа да со-йумуш чай веряъякди. Кцлгабылары да ашыб-дашаъагды.)Бялкя дя, Салман щеч юзц дя Маркеси охумамышды овахт, еляъя адыны ешитмишди, амма бунун мясяляйядяхли йохуйду. Ясас оду ки, биз ондан чох ад ешитдиквя бу адларын йаздыгларыны тапыб охумаьа чалышдыг.

56

Page 57: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Бах беля! Бунлар мяним китаблы Аьдам хатиряляримин кичик

бир щиссясидир. Бюйцк щиссяси ися руща чеврилиб Аь-дамы тин-тин, кцчя-кцчя эязир. Даща тини, кцчяси ол-майан шящяри... Евимиздяки йцзлярля китаб сящифяля-риндя охуйуб ъан вермяйя вахт елямядийим нечя-нечя гящряманым бойлана галды. Ермянилярин одла-дыьы евдян йанан рущ кими чыхдылар сонра. Инди онларда хатиряляримин рущуна гошулуб эеъяляр мяним рущ-лар шящяримин сакинляриня шеир охуйурлар...

Дцнян ахшам Вагиф Ъябрайылзадянин (Вагиф Ба-йатлы) шеирини дейирдиляр, Йусифин севимли шеирини:

“Гейбдян эялян сяс кими,юлцмгабаьы эялян няфяс кимиэялдин юмрцмя, залым гызы,чых эеъяйя ойнайаг бу щавайа,сян шящярин о башында,мян шящярин бу башында.

Эюзял эюздян эялян йаш кими,уьруна баш гойуласы саваш кимиендин юмрцмя, залым гызы,чых эеъяйя ойнайаг бу щавайа,сян эцнлярин о башында,мян эцнлярин бу башында,илляръя сянинля ойнайаг беля...”

57

Page 58: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÄÄÎÎÃÃÃÃÓÓÇÇÓÓÍÍÚÚÓÓ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Рянэсиз кино

Йусифля гятиляшдирмишдик ки, сянядляримизи журна-листикайа, бяд айагда филолоэийа факцлтясиня веряк.Евдякилярин “йурфак”, щеч олмаса “нархоз” тялябля-риня гаршы журналист олмаг арзусуйла чыхмаьым чохъидди вя сярт олан атама цсйан етмяк кими дя башадцшцля биляр. Сонра атамла мцгайисядя Интибащ дюв-рцнцн щуманистлярини хатырладан атасы Мяммядяминин тялябиня “бойун яйяряк” сянядлярини кюнцл-сцз “нархоза” вериб, ъоьрафийадан алдыьы “2”нин се-винъини бойнума сарылмагла бюлцшян Йусифин гаршым-да санки эцнащыны йуйурмуш кими бяхтявярчилийи огядяр дя цряйимъя дейилди. Мяни инди онун щансыинститутда охуйаъаьы йох, Бакыда галыб-галмайаъаьымарагландырырды. Бу вязиййятдя биз айрылаъагдыг. О,Аьдама гайыдаъагды. Дцздц, о, Бакыйа гайытды, жур-налистикайа да эирди, амма бир ил сонра, мян артыгясэярликдя оланда. Бунлар сонра олаъагды...

* * *

Журналистикайа ики ил стаж тяляб олундуьундан атасышящяр кинотеатрынын директору Фазил Гасымовдан –“Кино Фазил”дян хащиш елямишди ки, адыны ишя йаздырсын.Йусиф дя мяктябдя охуйа-охуйа киномеханик олубахшамлар кино эюстярмяйя башлады ки, бунунла да бизимаьдамлы ушаглыг дюврцмцзцн йени сящифяси ачылды.

58

Page 59: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Китабларла йанашы, кино да щяйатымызын бир парчасы олду.Цмумиййятля, Аьдамын бир нечя нясил эянълийининйетишмясиндя ады “Достлуг” олан бу кинотеатр, онундиректору Фазил мцяллимин мцстясна хидмятляри вар.Щяр ики башындан мяни тутдуьу цчцн бу ролун мцсбят,йахуд мянфи тяряфлярини тящлил етмяйя дяймяз.

Совет яйалятляриндя “эянъ няслин формалашмасын-да”, щямчинин иътимаи дцнйаэюрцшцн инкишафында аз-сайлы васитялярдян биринин дя кинотеатр олдуьу фикринигябул елясяк, Аьдамдакы кино мцщитинин гоншу ра-йонларла, щятта даь шящярляри, гясябя вя кяндлярийлямцгайисядя хейли мцщафизякар олдуьуну гейд етмя-сям, там тясяввцр йарада билмяйяъяйимдян ещтийат-ланырам. Биръя ону дейим ки, эцнорта саатларында мяк-тяблиляр цчцн айрылан сеанслардан башга мян кинотеатрдащеч вахт гадын тамашачыйа раст эялмядим. Ялбяття, эюзхястяханасынын йанындакы щярби щиссяйя йениъя эялянэянъ вя нашы забитин арвадыны голтуьуна вуруб,Москванын Арбатында эязирмиш кими, Низами кцчясийляцзцашаьы бяхтявяр-бяхтявяр кинойа илк вя сон эялишининязяря алмырам. Залын йеэаня зянян хейлаьы кими эюзцещтирас долу эянълярин коллектив аъ бахышларынынщядяфиня чеврилмяк, щятта рус гадынларыны да сыхырды...

Амма бу о демяк дейилди ки, шящярин гадынларыкинойа бахмырдылар. Бахырдылар, юзц дя кишилярдян да-ща щявясля. Бунун цчцн евин кишисиня сифариш вермякбяс едирди. Мящлянин бцтцн кишиляринин фикри йекдилолсун дейя гадынлар сюзц бир йеря гойуб арзуларыныейни вахтда онлара билдирирдиляр. Разылыг вериляндя,яэяр нювбя бюйцк дейился, щямин эцн, йох, нювбя

59

Page 60: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

варса, бир-ики эцня кино эялирди. Бязян бир нечя мящ-лядя ейни филм эюстярирдиляр. Велосипедли киночуларйарым саат фяргля башлайан филмин йумру дямир касет-лярини бир мящлядян диэяриня вахтында чатдырырдылар.Мящля кинолары бюйцк бир просес иди. Тядбиря еркян-дян щазырлыг эедирди. Тумсатанлар сящярдян юз ещти-йатларыны тутурду. Яняняви “екран” йа аьардылыр, йа дакимся аь дюшякцзц эятиряъяйиня сюз верирди. Гадын-ларын кими самовар гайнадыр, кими ширниййат биширирди.Мейвяси олан мейвя йуйурду. Ахшам да щяря юзкятилини эютцрцб екран башына эялирди.

Шящярин киши тамашачыларыйла гадын сейрчиляри ара-сында фярг варды. Биринъиси, тамашачысы йалныз юзлярин-дян ибарят олан кишиляр филмин айры-айры нцансларына,мясялян, бир аз чылпаг гыз эюряндя “бу няди, яяя...”,йахуд йарамаз гящряман нювбяти нагис иш тутанда“ай оьрашшшш” сайаг реаксийаларла кифайятлянирдиляр-ся, мящля сеансларында арвад-ушаг сясиндян кинодейяни гулаг ешитмирди. Икинъиси, хцсусиля мараглы йе-риндя филм кясиляндя, кишилярин баьыртысы кинотеатрындамындакы гушлары перик салырды, амма гадынлар бу ъцрфасилялярдя даща дюзцмлц олурдулар; йа филмин бурагядярки щиссясинин мцзакирясиня башлайыр, йа да ся-щярдян галан сющбятлярини давам етдирирдиляр.

* * *

Щинд филмляри Азярбайъана айаг басыб, Бакыданяфяс дярмямиш Фазил мцяллимин сещрли чубуьуйла Аь-дамда пейда олурду – мятн тяръцмя олунан кими, сяс-ляндирилмясиня аман верилмядян Аьдама чатдырылырды.

60

Page 61: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

... Арыг, балаъабой кишийди Фазил мцяллим. Ясябивя сюйцшъцл олмасына бахма, щамынын она щюрмятиварды. Щаггында о гядяр рявайят вя лятифя эязирди ки,оьул лазымды бир китаб баьлайа. 1960–70-ъи илляринмяшщур севэи йазычысы Ялфи Гасымовун гардашыйды.Тяк район йох, йери эялся, юлкя мигйасында ишини ке-чиря билирди...

“Дублйаж” ишиня мяшщур актйор Тофиг Гарайев вятеатрдан башгалары дявят едилирди. Онлар йухары, кино-механиклярин йанына галхыб ялляриндяки мятни оху-йурдулар. Щинд филми ола, итойнадан Тофиг ола. Щечщинд филминя Аьдам лящъясиндя бахмысанмы? Мяся-лян, “Габбар Синг, бу голлары сян кясдин, амма мянсяни бу яйахларла юлдцряжям”. Фазил мцяллим ишдяолмайанда актйорларын истедады юз зирвясиня чатырды,еля билирдин ки, филмдякиляр Щиндистанда йох, мяся-лян, мясъидин далындакы мяшщур Бомбей мящлясиндябаш верир.

Бязян филми Фазил мцяллимин юзц “дублйаж” едир-ди. Беля щалларда залдакы тамашачыларла киномеханик-лярин йанында отуруб филми сясляндирян Фазил мцялли-мин арасында гярибя тямас олурду. Щярдян ушагларынтутмасы тутурду, дилхошлуьа башлайырдылар. Бир дяфяфилмин данышыг олмайан йерийди, екранда йалныз узунвя гяшянэ гадын айаглары эюрцнцрдц, бир дя бу гя-шянэ айагларын чыхардыьы таггылты сясляри эялирди. Зал-дан гяфил бир нида гопду: “Перевод! Перевод!”, йянитяръцмя еля. Фазил мцяллим юзцнц чох эюзлятмяди:“Я, гурумсах, няйи перевод елийяжям? Эюрмцрсян,яйахларды дана, эедирляр”.

61

Page 62: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Будур, филмин ян щяйяъанлы йериди, сяссиз кадрларгорхунъ щадисянин олаъаьындан хябяр верир. Зал до-нуб. Щамынын няфяси ичиндяди. Милчяк учса ешидярдин,амма о учмурду, она эюря ки, садяъя, йохуйду. Фа-зил мцяллимин горхусундан няинки гапыдан “йохла-ма”, баъадан гуш, щеч пянъярядян милчяк дя эирябилмязди. Одур ки, залда гябир сцкуту варды. Тяк-тякйерлярдян горха-горха бурулан папирос тцстцсц йеэа-ня щяйат нишанясийди. Йох, аз гала унутмушдум. Яслщяйат нишаняси бу дейилди, залын гара дяринлийиня бирсяс щакимийди. Диггят кясиляндя бу сяс гулагичихышылтыйа охшайырды. Диггяти там ъямляйяндя чохсясли“хор”у таныйырдын. Чырт, чырт, чырт... Бу, афишанын алтын-да Бяндинин (популйар мцьянни Рюйанын бабасыды)сатдыьы тумун залда ейни вахтда чыхардыьы йцзлярлячыртылты сясийди...

Йери эялмишкян, Бянди, онун язяли рягиби Нежи-дян дя дейим, сонра киномуза давам едярик. Аьда-мын бу ики мяшщур тумсатаныны юлкямиздя базар игти-садиййатынын илк гарангушларындан щесаб елямяк олар.Демяк, бу ики гардаш узунмцддятли ярази давасындансонра сярщядлярини мцяййянляшдириб сцлщ баьламышды-лар, бу мцгавиляйя дя чох вахт киши кими ямял едир-диляр. “Достлуг”ун архасы, йяни Зейналын чайханасыолан ярази Нежинин, габаг тяряфи ися Бяндинин нцфуздаирясиндяйди. Дяфялярля ган-су ахыдандан сонрасярщядин мцгяддяслийини баша дцшцб ону горуйур-дулар. “Каш биз дя сярщядляримизи еля Нежийля Бяндикими горуйайдыг”. О заман кинотеатрын архасындакыбулварын мцдири олмуш Сурхай Ялибяйли дейир буну.

62

Page 63: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Мяктябдя кинойа билети няьмя мцяллими СейидСабир сатырды (эянъ мцьянни Айаз Гасымовун баба-сыды). Сяси кими ширин данышыьы да варды. Ян дузсузфилмляри еля анонс едирди ки, дейирдин бяс, сющбят щя-мин вахтлар Вагифин (Казымов Вагифин еля ушаглыг-дан хятрини истяйирям) базарын эиряъяйиндя сатдыьыширин вя газлы судан, йахуд Елханын “Достлуг”ун га-баьындакы будкасында вафли стякана сцзцлян аь-чящ-райы “сцзмя” дондурмадан эедир – тамащланырдын.Бяркэедян филмлярися щеч телевизийадакы гяшянэ гыз –Щямидя Юмярова да онун кими тярифляйя билмязди.Сабир мцяллим Айаз Салайев сайаг филм щагда гялизданышмырды, еля дейирди ки, щамымыз баша дцшцрдцк,юмрцндя кинойа эетмяйян гызлар да йериндя гуръа-ланырды: “Бобби! Кино йох ей, шоколадды, “Гарагум”шоколады. Аьламалы, эцлмяли, севмяли, севилмяли, яслщяйат дярсиди. Бцтцн дцнйа щясрятди бу кинойа.Бакыда ъями бир щяфтя эюстярибляр, биринъи Аьдамаэялиб. Цчцнъц эцн саат 3-дя щамы “Достлуг”а эялсин.Гиймяти дя ъями 40 гяпик”. Кинойа эедянляри сайыр-ды. Тяряддцд едянляр цчцн ялавя бир нечя сюз де-йяндян сонра синфин яксяриййяти эедяси олурду. Би-летляри сатыб пулуну йыьмаг цчцн “синифком” Шащрунаверир, сонра да ещтирамла мцяллимя тяшяккцр едибчыхырды. Аллащ рящмят елясин, ясл сейидлярдя олан нур-дан онун да сифятиня дцшмцшдц.

63

Page 64: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Шящярин ясасян эянъ вя орта нясилдян ибарят сабиткино ящли варды. Франсыз филмляриня дя еля щинд филмля-риня баханлар эялирди. Колхоз сядрляри, идаря ряисляри,завод директорлары, базарком, ресторан вя “заправ-ка” ишлядянляр, ири маьаза мцдирляри, бир сюзля, шящяриътимаиййятинин цст гаты беля филмляря, мясялян, Кис-ловодскда, Сочидя, Трусковетсдя, башга бу сайагйерлярдя бахдыьындан “Достлуг”а эялмирдиляр. Кино-йа “арадабир эялянляр”ин сырасында бу китабда адынабир дя раст эяляъяйин, чохтяряфли истедад сащиби, “Ма-кан” айамалы дайыоьлу Вагиф дя варды. Тойларын клар-нет кралы олмагла йанашы, эюзял “чеканка” устасы кимидя ад чыхармышды. Дейиляня эюря, Степанакерт ермя-ниляри онун ясярлярини алыб Йереванда бешгат баща-сына сатырмышлар. Чякмячи кими дя бцтцн чякмячи-лярдян фярглянирди. Университетя эиряндя мяня тикдийиайаггабыны сон курсаъан бирняфяся эейиндим, даьыл-мады. Бах, щямин Вагиф йалныз франсыз, бир дя щярдянэюстярилян италйан филмляриня бахмаьа эялирди. Билир-сян нийя? Она эюря ки, йалныз бу филмлярдя Авропа-нын сон дяб киши чякмяляри, гадын туфлиляриня растэялмяк олурду. Бир дяфя эюрмякля сящяр щямин чяк-мя щазыр иди. Дцканда юз гиймятиндян хейли бащасатылан айаггабылардан бир нечя дяфя йухары гиймятяпуллу мцштяриляря тяклиф едирди. Аз чякмя тикирди,амма эюрдцйц ишин сющбяти тикдийи айаггабы кими бц-тцн шящяри эязирди: “Белмандонун яйяггавысыннан-ды, Макана тикдирмишям”.

64

Page 65: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

... Инди бахдыьын мяним аьдамлы эцнляримин аь-гара ретро филмийди. Эцлцрсян, хошуна эялди дейясян!Амма сонра Фяляк башга филм чякди бурда. Щечшяффаф филм эюрмцсянми? Бах, щямин филмин рянэийохду, шяффафды.

Онун гящряманлары да эюрцнмцр, лап рущларкими...

Инъимя, ону сяня эюстярмяйяъям, чохгорхулуду!

Юзцм тяк бахаъам! Юзцм тяк бахырам еля, щяр эеъя...

65

Page 66: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÎÎÍÍÓÓÍÍÚÚÓÓ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Азан охуйан эюйярчин

Рямиш 60-70-ъи, узаьы 80-ъи иллярдя тез-тез дцшдц-йц гязаларын бириндян саь чыхмасайды, инди Азярбай-ъан мятбуаты она “вахтсыз юлян виртуоз сяняткар”,“бяхтсиз маестро” кими епитетлярля долу йазылар щясредярди. Доьум эцнцндя фестиваллар тяшкил олунарды. Еларасында яфсаняляр артыб ъилд-ъилд оларды: “Йашасайды,Зейнябин йох, Мадоннанын ансамблында чаларды” вяйа “Ерик Клиптон онун йанында ялиня эитара алмайыб”.

Бунларын щеч бири олмады, ня гязетляр ону йазды,ня дя ъамаат буну деди, чцнки Рямиш юлмяди, саь-ды... Аллащ юмцр версин!

О вахтлар ися Рямиш ъанлы яфсаняйди. Щаггындащяр эцн дастанлар гошулурду. Ясл халг йарадыъылыьы идибу наьыллар, чцнки конкрет мцяллифи йохуйду. “Бар-магларындан ган дама-дама нятящяр чалыбса, хябяриолмайыб”, “Москвада йящуди тойунда она гулаг ас-мырлармыш, гяфилдян Исраилин щимниня кечиб, щамыныайаьа галдырыб”. Бу сайаг сющбятляр варды Аьдамда.

* * *

Гядир Рцстямову илк дяфя Шушанын мяшщур“Гайа” хянэялханасында эюрмцшям. Сящв етмирям-ся, 81-ъи ил иди, атам, дайым, бир дя мян “Дом от-дых”да галырдыг. Истиращят евинин баьында Анар Цзейир

66

Page 67: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Щаъыбяйовдан филм чякирди, Гядири дя Ъаббар Гарйаь-дыоьлу ролуна дявят елямишди.

... Атамэили эюрдц, стул чякиб отурду: “Айя, Пяр-виз, маа дейилляр ки, яйьыны бярк дирясян, Анардан лапчох пул аларсан!” Дейилянлярин аьыллы фикир олдуьунатясдиг эюзляйирмиш кими гялйана гуллаб вуруб ара верди.Ъавабса хятрини чох истяйян Сабир (Сялманоьлу Сабирдейирдиляр) дайымдан эялди: “Ай Гядир, пулу онсуз дагазанырсан дя, бурда сяни тарихя салырлар ей!” Йягинэюзлядийи ъаваб эялмядийиндян сющбяти узатмады:“Щяя? Нейняк! Орасы да вар, орасы да дцздцр...”

Гядирин сонралар ел арасында кялама чеврилян бирсюзцнц данышым. Тойда охуйурмуш. Гармончалан дабеля тойлар цчцн чох нашы имиш. Мяълисин ширин йериндягайыдыр буна ки, “Я, чал дана! Беля гармон чаларлар?”Гармончалан ъаваб верир: “Нолуб ки, чалырам дя”.Гядир ики ялийля щавада гармон чалмаьы эюстяря-эюс-тяря “Яяя, щаны сянин вый-выйын? Яяя, щаны сяниндый-дыйын?” дейир.

Сонралар бу “Щаны сянин вый-выйын, дый-дыйын?”мясяли чохдан эюрцнмяйян, сяси чыхмайан, пулсуз-лайан, гонаглыг вермякдян гачан вя башга бу типадамлара дейилмяйя башлады.

* * *

Адыны ешидиб таныдыгларындан чох йазмырам,бунлары сян дя ешитмиш оларсан, бир аз танымадыгларын-дан данышым.

“Достлуг” кинотеатрынын архасындакы баьа нийябулвар дейирдиляр билмирям, амма она битишик чайха-

67

Page 68: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

найа нийя “Зейналын чайханасы” дейирдиляр билирям,чцнки ораны мяшщур чайчы Зейнал ишлядирди. Бир базарЙусифля бурда чай ичирдик. Бялкя дя, истийя эюря азадам варды. Аьаъларын алтындакы столларын йалныз дюрд-бешиндя щяр кяс юзцня баб адамла отурмушду. Бул-варын гыраьындакы Елдарын сясйазма студийасынданШащмалы Кцрдоьлунун сяси алями башына эютцрмцшдц.

“Ешитдим ол гяра эюз дилбярим саьярпяряст олмуш,Мей ичмиш мяълиси-яьйардя бищушц мяст олмуш.О, сянэиндил ялиндя, сюйлянир ким, шишя эюрмцшляр,Бу мянадян позулмуш хатирим, кюнлцм

шикяст олмуш”.

Сяс муьамла гяти арасы олмайан Йусифи тутмушду.Щяйат о гядяр тясадцфлярля долуду ки... Чайхана-

нын тининдян щцндцр бойлу, гядди-гамятли, йарашыглыбир киши чыхды. Йашлы адамлар отуран стола йахынлашды,юзцйля эятирдийи лимону чайчыйа доьрамаьа верибяйляшди. “Билирсян бу киши кимди?” “Йох, кимди ки?”Йусифя онун сяси булварын аьаъларыны, гушларыны белясещрлямиш Шащмалы Кцрдоьлу олдуьуну дедим.Гулаьымыз сясдя, эюзцмцз ися хяйала далыб щейкялядюнян бу нурани кишидяйди.

Столдакыларын сющбятиня гулаг асмадыьы бир нюгтя-йя дикилян бахышларындан эюрцнцрдц. Ня вахтса, щансымягамдаса ондан гопан бу сяс гяфил щаглайыбмышкими ону дондурмуш, чякиб щаралара апармышды, бирАллащы, бир дя юзц билирди. Бизимля дейилди. Бахдыьынюгтяни йарыб башга дцнйайа кечмишди, санки фикир

68

Page 69: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

анархийасы ону сонсуз мяъщуллуьа эютцрмцшдц, таэери дюнмяйяъякди, гайыдана щеч охшамырды. Аммагайыдан кими олду – гяфил айаьа галхды. Бир ан дайан-ды, сонра щеч йана бахмадан, щеч кимля саьоллашма-дан дцз чыхыб эетди. Санки йерийян инсан йох, дашщейкял иди. Бу тясирли мянзяряни аз адам – йалнызона баханлар эюрдц.

Сонралар о нящянэ сяняткарла бир даща растлаш-мадым.

... Растлашмадым дейирям, йаланчы оларам, о эцн“эюрдцм”. Эюрдцм щяйятиндя беъярдийи лимонаьаъларына гуллуг еляйир. Алтыйашлы баласы да йанында.Бу вахт Ясэяран тяряфдян бир улдуз учмаьа башлады.Дейирляр учан улдузу эюрянин тутдуьу ниййят щасилолур. Бир ниййят тутмаьа чатдырмадым, йана-йанасцрятля эялди. Эялиб лимонлуьа дцшдц. О, яли лимонколуна узанылы щейкяля дюндц, баласы да дизиндянйапышылы. Бахыб эюрдцм бу улдуз йох, чярдяймишмярмиймиш. Сонра о щейкялдян ики рущ гопду, бирибюйцк, бири балаъа вя биз бирликдя рущлар шящярининцстцйля булвара, Зейналын чайханасына сары учдуг...

Биз чатанда Шащмалы “Раст” охуйурду:

“Мян шаири бигядрц щязиням, яэяр юлсям,Мин тяскиря тящрир едяъякляр кяфянимдян”.

* * *

Шящярдя чалыб-охуйанлара “музукант”, кяндляр-дя ися “ашыг” дейирдиляр. Той оланда той сядасы, ол-майанда да тойа щазырлашан мусигичилярин мяшг сяси

69

Page 70: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

кясилмязди, сцмцйцня дцшдцмц, башла щяйятин орта-сында ойнамаьа. Вагиф Ъябрайылзадянин “Гоншу то-йуна дюрд щасар о йана ойнайан ушаг” шеирини ешитми-сянми? Билдинми ону кимляря йазыб?

Буранын мусигичилярини тез-тез башга шящярляря,гоншу республикалара да апарырдылар. Аьдамданмусигичи эятиздирмяк “престиж” сайылырды. Мящяррям-ликдя той олмайанда Йеревандан Чимкяндядяк ся-пялянирдиляр. Шящярин мяшщур кларнет устасы, дайыоьлуВагиф башынын дястясийля ясасян Юзбякистана эедяр-ди. Гайыданда мараглы Дашкянд сющбятляри нювбятиилядяк бяс едирди. “Юлцрляр бизим мусигимиз цчцн.Зейнябин дюрд-беш мащнысы, бир-ики дяня дя ойунщавасы, бу да саа той”.

Охуйан Барат Кющня щамамын тининдя олурду.Эитарачы оьлу Фярщад гыврымсач, гяшянэ бир оьланый-ды, “училиша”нын гызлары юлцрдцляр ондан ютрц, аммасянятдя щеч атасынын йарысы да ола билмяди. Гармонмцяллими Щабил ями тойлара чох эетмязди. Башгайахшы эитарачылар кими цзбяцз гоншу Рзанын да бяхтионда эятирмяди ки, Рямишля ейни вахтда, ейни шящяр-дя йашады. Тарзян Рамиз Гулийев йайдан йайа эялир-ди, сялигяли эейимийля йадымда галыб. Ролу саьда оланилк хариъи машыны да онда эюрмцшям, сящв етмирям-ся, “Ниссан” иди.

Ариф Бабайев гоншумуз дейилди, амма онун до-ьулдуьу Сарыщаъылы кяндийля нянямэилин йашадыьы Се-йидли кяндляриндян ахан Кютял архыны бизи бирляшдирянхятт щесаб елямяк олар. Ариф Бабайев дцз дейир ки,

70

Page 71: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Кютялин суйуну ичянин гочаг, щям дя сяси олмасыбарядя бир инанъ вармыш. Христианлар чаьаны хач су-йуна салдыглары тящяр бурда да оьлан ушагларыны Кю-тяля салармышлар. Анам да мяни кюрпяликдя бу чайасалыб суйундан ичирдибмиш. Амма мяндя еля бир го-чаглыг-зад олмады, сясим дя Кютялин о тайына эцълячатар. Сабир дайым мянимля “Тямиз Сейидли дейил-сян, Ордубадла Шуша гарышаъаьын вар” дейя юзцня-мяхсус дилхошлуг едирди. Мян дя онун бу зарафатынабир хейли гощум-ягряба ады чякиб сорушурдум ки,“Бяс бу “тямиз сейидли”лярин нийя сяси йохду?”

* * *

Сойадларына фикир вермя, Сяхавят МяммядовлаСяди Мяммядов гощум дейилдиляр, садяъя бир гу-шун гоша ганады кими пярвазланыб елдян-еля, обадан-обайа учурдулар. Сяхавятин сянятя эялиши сяс-кцйлцолду, той касетляри ял-ял эязирди. Ону илк дяфя Ъыдырдцзцндя эюрмцшдцм, о дювр цчцн гейри-ади рянэсайылан ачыг гящвяйи велвет костйум эейинмишди.Сящв етмирямся, Нийазинин консертиндя иштиракедирди (Маестро Нийази симфоник оркестрля Ъыдырдцзцндя консерт верирди). Чох чякмяди, сяси Гара-баьдан Бакыйа, Тябризя, Истанбулаъан чатды. Щамы-нын севимлиси олду.

Сядинин дя сяси Азярбайъан бойдайды. Щяля лапдашыб кянара да ахырды. Амма она Аьдам бяс еля-йирди. Атам дейирди ки, Сяди ушаг олан вахты атасыйлакяндя эедяндя чох вахт онун таксисиня минярмиш-

71

Page 72: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ляр. Йол бойу охутдурар, дцшяндя дя пул алмазмыш.Аьдамлыларын Сядийя гейри-ади севэиси олуб, еля индидя вар.

Аллащ щяр икисиня рящмят елясин. “Азад бир гуш”олуб “йуваларындан учуб, бир баьа дцшдцляр”. Онларыбу дцнйадан гяза апарды, йол гязасы. Дейясян, шаирСалам Сарванын сюзцдц, йери эялди, онлара аид едибйаздым: “Ейнян гатарларын вязиййятиндяйям, онларцчцн гандал рейслярдян чюля, азадлыьа чыхмаьынбиръя йолу вар – ГЯЗА!” Аьдамсызлыг бойундуру-ьундан беляъя хилас олдулар.

Давам едимми? Билирсян ня гядяр охуйан, чалангалды, йазмадыьым? Бир консерваторийа! Вахты иля ата-мын тойуну чалмыш гоншу Паша дайынын сясини сон дя-фя бир-ики ил яввял Бакы ресторанларынын бириндя ешит-дим. Ешитдим вя он йедди илдир тикя-тикя итирдийим цря-йимин бир парчасы да ичиня беш-он манат атылан га-валыны эюряндя йеря дцшдц.

* * *

Сон ад эцнцмя Рамил (биринъи йазыда щаггындаданышдыьым 17 йашлы шящид дайымоьлу Анарын гардашы-ды) бир видеокасет баьышлады. 1989-ъу илдя Шащбулагдачякилиб. Ариф Бабайевин хариъдян эялмиш гонагларынагурулмуш мяълисдянди. Щафизля (Рамилин дайысыды)Рямишин дуети! Ики мусиги севдалысынын дуели! Ики дцн-йанын бир-бири иля савашы!

“Саваш” бу дцнйаларын тямасыйла битир, илащи биртямасла, говушугла. Бурда, бу илащи говушугда адам

72

Page 73: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

юзцнц мцгяддяс зийарятэащ кандарындакы кими щисседир: юзцнц йыьышдырыр, яйин-башыны сащманлайыр, янясасы ися ичиндяки шейтаны гыса мцддятя дя олса, го-вуб чыхарыр. Ики дцнйа арасындакы сярщяд золаьынадцшянляр дуйар йаздыгларымы…

Щафиз Сядрзадя зил вя йаныглы сясийля сечилирди.Шушалы мяшщур Мящяммяд аьа Мцътящидзадяниноьлуду. Щям гощумлуьу, щям дя атамла достлуьусябябиндян ону тез-тез эюрцрдцм, хцсуси бир баьлылы-ьым варды. Гощум тойлары онсуз олмазды. Бу тойлар-да мяни эюряндя о вахткы севимли мащнымы мцтлягохуйарды, “Дальалар”ы.

“Зяминхаря”нин устасыйды. Бир дяфя Шушада,“Эянъя” гапысынын аьзындакы ресторанда достлары ата-мын хястяханадан саламат чыхмасы мцнасибятилямяълис гурмушду. Столун мян отуран кцнъцндян ба-ханда “Эянъя” гапысындан цзцашаьы Гарабаьын йам-йашыл дяряляри, тяпяляри, бир дя сонсуз цфцгляр эюрц-нцрдц. Айры вахт йцз дил тюксян охумайан Щафиз юзцбашламышды. Демясяляр билмяздим ки, охудуьунунады “Зяминхаря”ди. Йаддашымын ян мящрям щцъря-ляриндян биринин гапысыны ачырам сяня, илащи сясляилащи мянзярянин тямас нюгтясини эюрцрсянми?

Сонралар мясъидин минарясиндян азаны онунсясийля верирдиляр. Динляйян кафир баласы да ислама эя-лярди. Мян щяля о ъцр азан ешитмямишям, ня Истан-булда, ня Сямяргянддя, ня дя Советскидя.

... Онун сясини бу сящяр йеня “ешитдим”. Чеврилиббахдым. Эцняш ики минаря арасында дайаныб дурмуш-

73

Page 74: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ду. Азанын битмясини эюзляйирди. Щафизин азаны аьап-паг эюйярчин кими Аьдам мясъидинин минарясинягонмушду. Рущлар шящяринин сакинлярини ибадятячаьырырды:

Аллащу Якбяр!Аллащу Якбяр!Аллащу Якбяр!Аллащу Якбяр!Яшщяду ян ла илащя илляллащ!Яшщяду ян ла илащя илляллащ! Яшщяду яння Мущяммядян Рясулуллащ!Яшщяду яння Мущяммядян Рясулуллащ!!!

74

Page 75: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÎÎÍÍ ÁÁÈÈÐÐÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Щюкумятя мящкумлар

Дярся милис идарясинин габаьындан эедиб-эялир-дим дейя дивардан асылмыш, мяктябдяки “Шяряф люв-щяси”ня охшайан, яслиндя ися ахтарышда оланларын шя-килляриндян ибарят лювщяни щяр эцн эюрцрдцм. Фото-лары, онларын йерляшдийи сыра вя ъярэяни еля язбярля-мишдим ки, балаъа бир дяйишиклийи дярщал щисс едирдим.Бязян айаг сахлайыб ахтарышда олан бу адамларахейли бахырдым. Бизим “Шяряф лювщя”миздян фярглиолараг, бурдакы чющрялярдя тябяссцм эюрцнмцрдц,яксиня, горху варды. Онлары “горхулу адамлар”дандаща чох “горхан адамлар”а бянзядирдим, эюзлярин-дя яля кечмяк горхусу щисс олунурду. Эизлянгачойунундан билирдим ки, бцтцн эизлянянляр яввял-ахыртапылыр, демяли, онлар да тапылаъагды. Бялкя дя, бунаэюря онлара йазыьым эялирди…

Араларында бири варды, бцтцн шящяр ондан данышыр-ды. Адына “Гачаг Щцсейн” дейирдиляр. О вахт даны-шырдылар ки, намус цстцндя юлдцрдцйц милисин мейитиниэеъяйкян мешядян эятириб “райком”ун бинасынын га-баьына атыб. Бу, щюкумятя мейдан охумаг демякиди. Ону тапмаг цчцн даьлар, мешяляр яляк-вялякедилмишди. Сурхай Ялибяйли “Аьдамым – гибляэа-щым” китабында онун щаггында бунлары йазыр: “Щц-сейн Нязяров 1975-ъи илдя намус цстцндя милис ряи-сини гятля йетириб, Совет Иттифагынын о вахтында гачаг

75

Page 76: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дцшцб. Дяфялярля ямялиййат планы гурулуб, цстцня си-лащлы милис дястяси эется дя, мцщасиряни йарыб гача би-либ. 1978-ъи илдя Аьдам Район Милис Шюбясинин ряисмцавинийля тякбятяк эюрцшя эялиб, ня иллащ еляся дя,гачаглыьынын ясл сябябини баша сала билмяйиб. Ону тящ-гир едян бу милиси дя еля орадаъа юлдцрцб. Бир нечя илщаггында яфсаняляр долашан Щцсейн 1978-ъи ил октйаб-рын 10-да достунун евиндя йатаркян гятля йетирилиб”.

Ешитмишям, оьлу Мящяммяд Тцмендя йашайыр,бюйцк имкан, щюрмят сащибиди.

Щцсейнин лювщядян мяня дикилян эюзляриндянчякинмирдим, яксиня, она ряьбятим варды. Бу ряьбя-тин йаранмасында щаггында ел арасында щюрмятля да-нышылан сюзлярля йанашы, щямин дюврдя телевизийадаэюстярилян чохсерийалы эцръц филми дя бюйцк рол ойна-мышды. Ады “Сащилляр” (“Берега”) олса да, филм башгящряманын адыйла даща чох мяшщур иди: “Дата Ту-ташхиа”. Щюкумятля мцнагишяси йаранан ади кяндлигулдура чеврилир. Бизлярдя “гачаг”, Шимали Гафгазда“абрек” дейилян, даьларда, мешялярдя эизлянян буадамлар даим щюкумятин тягибиндя олурлар.

Дата Туташхиа да Николай дюврцнцн диэяр гачаг-лары кими ядалят ахтарырды. Еля бу ахтарыш да ону гул-дура чевирмишди – щюкумятя дцшмян, халга дост гул-дура. Башы гара чалмалы гящряманымын сярт, аммахейирхащ бахышлары варды. Ат белиндя димдик отурушу,батманэял йериши, щеч вахт эцлмяйян цзц мянимщювсялясиз, гайнар ушаглыг щяйатыма уйушмаса да,хошума эялирди, юзцмц она охшадырдым. Онун кимиядалятли вя дцрцст олмаьа чалышырдым. Рола эирирдим,

76

Page 77: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

бязян алынырды, сонра “ролуму” унуданда гайыдыб йе-ня “юзцм” олурдум. Гачаг Щцсейн дя Дата Туташ-хиа кими щюкумят дцшмяни олса да, ъамаатын ряьбя-тини газанмышды.

* * *

Сяня башга бир наразы адамдан данышым. Узун ил-ляр колхоз сядри ишлямиш Камран Гулийевдян, цмид-лярини доьрултмайан щюкумятин гарасынъа йана-йанаданышан кишидян. Зящми щяйятдя арвад-ушаьы титря-дян, сяси аьаъдакы гушлары перик салан бу киши халамынярийди. Йадымда даща чох золаглы пижамада, эюзцндяейняйи, тут аьаъынын дибиндя отуруб гараьат мцряб-бяси салынмыш чайдан ичя-ичя “Коммунист” гязетиохумаьы иля галыб. Партийа гурултайы вя пленумунматериалларыны, баш катиблярин палаз-палаз чыхышларыныонун кими диггятля охуйан эюрмямишям. Сталиндянсонра щюкумятин щяр йени гярарына шцбщяйля йанашанКамран киши коммунизмя цмидини дя итирмирди.Леонид Илич Брежнев юляндян сонра щяр дяфя баш катибдяйишяндя, Йури Владимирович Андропов, сонраКонстантин Устинович Черненко, нящайят, МихаилСерэейевич Горбачов эяляндя вя щяр йени баш кати-бин илк мярузясини охуйанда ялини гязетдяки шякиляузадыб дейирди: “Юлкяни, бах, бу дцзялдяъяк!” Яъялгоъалара “юлкяни дцзялтмяйя” аман вермяди, аммаГорбачов дцзялтди, юзц дя бирдяфялик.

Аллащ рящмят елясин, Камран дайы инанырды ки,Сталин саь олсайды, Гарабаь ишьал олунмазды, щяля цс-тялик, коммунизм дя гурулмушду. Юмрц бойу ком-

77

Page 78: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

мунист идейаларына садиг галды, бу идейанын нядянибарят олдуьуну ахырадяк билмяйян милйонларла советадамы кими.

* * *

Атам коммунист дейилди, мянъя, щеч комсо-молчу да олмайыб. Ордуйа да эетмяйиб (цмумий-йятля, бабам да, атам да, ямилярим дя совет орду-сунда хидмят елямяйибляр. Няням гоймурмуш. Щярдяфя комиссарлыгдан эялян оланда оьланларыны тахта-пушда-задда эизлядирмиш. Амма Щябиб бабамынМцсават ордусуна гошулмасындан, Ясэяран йахынлы-ьында йараланмасындан еля аьыздолусу данышарды ки,еля билирдин китабда охудуьун щансыса гящряманданбящс едир). Онун да щюкумятля сян дейян арасы йохиди. Щяр дяфя Шушада Ъыдыр дцзцня галханда солда,дярянин о бири йохушундакы шцшябяндли баба евляринятяряф баханда онун кими лянятлядийини билирдик. Дя-мирйолунун Аьдамдан Степанакертядяк узадылмасы-на эюря ися щюкумятя ямялли-башлы гязяблянмишди,цмумиййятля, бу щадися такси сцрцъцляринин аз галацсйанына сябяб олмушду. Бу, Даьлыг Гарабаь бойдайерин мцштярисинин ялдян чыхмасы демяк иди.

Телевизорда бахдыьымыз идман йарышларында, хц-сусиля хоккей чемпионатында тамашачыларын реаксийа-сындан билмяк олурду ки, бизим совет командамызыщеч йердя севмирляр. Прагада “гардаш чехляр”ин нийябизя йох, Канадайа азаркешлик етмясини атам беляизащ едирди: “Бойнуну йеря сохум, щамынын зящлясиэедир дя бу юлкядян”. Ону ъин атына миндирян ися

78

Page 79: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

“Вйетнама кюмяк!”, “Анголайа йардым!” сюз-сющ-бятлярийди. “Эедиб юз битин арытламаг явязиня она-буна кюмяк еляйир”.

Ян гярибя вя йаддагалан щадися ися атамын Бол-гарыстан сяфяриня щазырлыьы иди. Иш йериндя “гардашсосиалист юлкяляриня” тез-тез путйовкалар олурду.Онун пайына Болгарыстан дцшмцшдц. Бу мцнасибятлятязя костйум, айаггабы тикдирмишди. Ъидди щазырлашыр,“хариъдян башы чыхан”ларла мяслящятляширди. Беляля-риндян бири дя ушаглыг досту, шящярин мяшщур щяким-ляриндян олан Ризван Ейвазов иди. Бир-ики ил олардыАлманийадан гайытдыьы. Уъадан, юзц дя ачыг-сачыгданышан, сюзц бирбаша демякдян чякинмяйян, чо-хундан фяргли олараг, “ГАЗ-24”нц горхмадан, эиз-лятмядян сцрян (о вахтлар щюкумят бащалы ев, машын,щятта дямир дарвазанын беля пара мянбяйини сору-шурду), цряк щякими олса да, бцтцн хястяликлярдянбаш ачан йарашыглы, сямими, колоритли адам кими йа-дымда галыб. Алманийа щаггында еля данышырды ки,щятта мяним дя “бу мурдар юлкяни” гойуб ора эет-мяйим эялирди. Ян чох хошладыьы шей ися ораларын пивябарлары имиш. “Нечя ъцр десян пивяляри вар. Юзц дякейфиййятли, бурдан ич, ордан сцзсцн, бюйрякляриндябир гум дяняси дя галмасын. Та бизим “Жигулйов-ски”дян дейил ей”. Юзцнля ня эютцрмяк лазымды, бир-бир дейирди: “Пулун щамысыны онлуг еля, орда анъаггырмызы онлуьу таныйырлар. Бара-зада эедяндя пулунуэизлят! Сонра...” Пычылдайыб, няся демяк истяйирди,мяни эюрцб дайанды. Атам “Йери эет евя!” дейяндянсонра та нядян данышдыгларыны билмядим.

79

Page 80: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Нянямин аьыр хястялянмяси ону бу тарихи сяфяр-дян сахлады. Сяфяр чамаданыны бошалтды, чякмячиЯвязин тикдийи айаггабынын дабаныны сюкцб гырмызыонманатлыглары чыхаранда эюрмцшдцм. Еля-беля, цн-вансыз алдыьы щядиййяляри она-буна пайлады. Атамынанасыйла “Гоймадын эедим эюрцм ораларда ня вар,ня йох” зарафаты дцз 15 ил, няням юлянядяк давамеляди…

* * *

Бизя тарихдян дярс дейян Аьдамын гоъаманмцяллимляриндян Асиф Ясядов филмдяки гящряманымДата Туташхианын бир башга прототипийди. Онун да щю-кумятля барышмадыьы нюгтялярин олдуьуну инди башадцшцрям. Совет щюкумятиня йюнялик икибашлы сюзляри-ни, дедикляринин сюзалты мащиййятини анламасаг да,онун башга мцяллимлярдян фяргли олдуьуну дуйур-дуг. Бу ъцр сюзляри ачыг йох, цстцюртцлц дейирди.Бязян иронийа иля: “Саша улдузлара бомба дашыйыр,бунлар да дцшцб Яфганыстанын чюлляриндя “душман”ахтарыр”, щярдян дя назикцзлц “Азярбайъан тарихи”китабыны ялиндя йелляйир, сонра столун цстцня тул-лайараг гязябля: “Русун тарихи дцнян-сраьаэцн йара-ныб, ...китаба бах” – дейирди.

Аьыр-аьыр эяляр, башыйла йцнэцл салам веряр,архайа даранмыш узун аь сачларына сыьал чякиб дярсябашларды. Эащ арамла, эащ да йцксяк тонла еля бяла-ьятли данышарды ки, сюйлядикляри кино лентиня чевриляр-ди, санки тарихи филмя бахардыг. Асиф мцяллимин “Са-ша” дейяндя АБШ-ы, “дцнйа гяндданы” дейяндя Ку-

80

Page 81: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

баны нязярдя тутдуьуну юмрцндя китаб цзц ачмайан,синфин севимли яркясюйцнц Миртурабов Елбрус да билирди.

Тарихи, хяритяни йахшы билмяйим, “Улйанова нийяЛенин дейирдиляр?” сайаг китабданкянар суаллар вер-мяйим мяни онун эюзцндя хейли галдырмышды. Чохвахт синфя суал верир, ъаваб цчцн щамыны бир-бир айаьагалдырырды. Бцтцн синиф айагдайкян сонда мяни дур-ьузурду. Фяхрля дуруб ъаваб верир, йахуд хяритядящараныса эюстярирдим. Мян дя билмяйяндя, синфигойуб бцтцн щирсини цстцмя тюкцрдц: “Отур! “Бир”алырсан!” дейиб щеч кимя йох, тяк мяня “1” йазырды.

Дейирдиляр ки, Гарабаь щадисяляри башлайанда щир-синдян одланырмыш, Горбачову, партийаны ъамаатыничиндя сюйцрмцш. Щамыны Вятяни горумаьа, бир олма-ьа, дюйцшмяйя чаьырырмыш. Еля оьлуну да Хоъалыдаитирди. Хоъалы гырьыны эцнляриндя щамы юлцсц, йа дирисищагда хябяр алмаьа Халг Ъябщясинин гярарэащынайыьышырды. Асиф мцяллим дя щяр эцн арвады Пикя мцял-лимяйля бура эяляр, юлянляр, йаралананлар арасындаоьлуну ахтарармыш. Бир эцн ясирликдян алынанларданбири данышырмыш ки, ермяниляр бир аьдамлы оьланы Азяр-байъан байраьыны тапдамаьа, “Гарабаь ермянилярин-ди” демяйя мяъбур елямяк истяйирмишляр. Башгаясирляри дя горхутмаг, сындырмаг, алчалтмаг цчцнону тящгир едирмишляр. “О, ня байраьы тапдады, ня дяо сюзляри деди. “Гарабаь бизимди!” дедийиня эюря ер-мяниляр йыхыб башыны кясдиляр. Гыврым сачлары варды,йарашыглы оьланыйды, дейясян ады да Йалчын иди”. Бусюзляри данышан о дили гурумуш билмирди ки, башы кяси-лян оьланын атасы да ону динляйянлярин арасындады.

81

Page 82: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Оьлунун беля мцсибятини ешидян атанын щалыны тясяв-вцр едя билярсянми? Аллаща ата налясиндян бюйцкетираз вармы?!

... Йалчыны эюрмцшдцм, яла футбол ойнайырды,йарашыглыйды, гызлар юлцрдц ондан ютрц. Севдалы бир гызцчцн яр, нечя ювлада ата йери бош галды. Явязиндямин-мин оьула юрняк олан гящряманлыг нцмунясигойду. Мян билян щеч бир дямир медал да вермядилярсонра.

Бир дяфя Бакыда Йусифля растлашмышды. Хейли сющ-бятляшяндян сонра автоматдан мяня зянэ елямиш-диляр. О вахт Президент Апаратында ишляйирдим. “АйВащид, ермяниляр йаман эиришиб Аьдама. Алмазларки?” сорушмушду. “Йох, Асиф мцяллим, ермяни Аьда-ма эиря билмяз. Дювлят, орду вар, щяр шей нязарят-дяди!” дейя мямур кими ъаваб вермишдим, йалан да-нышмышдым. Бир ай сонра Аьдам ишьал олунду. Еля щя-мин эцн, 23 ийулда Аьдамда йеэаня зянэим чатанйер – почт да сусанда, телефончу гыз ъаваб вермяйян-дя, тязя мцдирим Ариф Рящимзадяйля сюзцм чяпэяляндя шяля-шцлями эютцрцб Президент Апаратынаялвида дедим. Ики ай сонра дювлят катиби Лаля ШювкятЩаъыйева ямрля ихтисара салды. Аьдам “ихтисар”а дц-шяндян сонра мяним ихтисарымын бир гара гяпикликгиймяти вардымы?!

Сонунъу дяфя Бакыда, Истиглал кцчясиндя растлаш-мышдыг. Отуруб чай ичмишдик. Яввялки язямятини, гц-руруну ня гядяр сахламаьа чалышса да, оьул итирянаталар кими эюзляринин дибиндя бир кцнъя гысылан мя-сум нисэил эюрцнцрдц. Эюзляримя еля бахырды ки,

82

Page 83: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

санки гялбимин ичини, виъданымын цзцнц эюрмякистяйирди, бахырды эюрсцн, вармы, диридирми виъданым.Ня эюрдцйцнц билмядим, юзц дя демяди.

... Оьлуну зийарят елямяйя гябири беля йохуйду,бялкя, еля ону мяним эюзляримдя ахтарырды,билмядим...

Чох чякмяди Асиф мцяллим дя вяфат етди. Аьда-мын парлаг зийаларындан бири дя беляъя сюндц. Мяъ-щул сонсузлуьа узанан гаранлыг бир гат да гатылашды.Сыралар бир няфяр дя сейрялди.

* * *

Сяня сярщяд танымайанлардан, гадаьалары севмя-йянлярдян, чярчивядя йашамаг истямяйянлярдянданышдым! Щяля йазмадыьым ня гядяр адам галды.Онларын щюкумятля иши йох иди, онларын давасы йалнызюз ичляриндяки бапбалаъа да олса азадлыьы, ляйагятигорумаг давасыйды. “Щюкумятя мящкум” мин-минсовет адамы кими...

83

Page 84: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÎÎÍÍ ÈÈÊÊÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Сцмцк абидя

Ибтидаи синифляри охудуьум бирмяртябяли корпусмяктяб щяйятинин гуртараъаьындайды. Буранын балаъамейданчасы щцндцр дямир ъаьла щасарланмышды –айрыъа бир дцнйа иди. Бу балаъа дцнйанын кичиъик биркцнъцндя айрыъа йерим варды, дцнйа ичиндя дцнйакими. Тез-тез, иллащ да ойнайыб йоруланда йасямянаьаъынын алтында ъаьа сюйкяниб дямир бармаглар ара-сындан топ гован бюйцк ушаглара бахардым. Йася-мян чичякляйяндя ися онун салхымлары архасынданэяляъяйя – бюйцклярин дцнйасына бойланардым. Сон-ралар Антуан дю Сент-Екзцперинин “Балаъа шащзадя”китабыны щяр дяфя охуйанда нядянся йасямян алтын-дакы о ушаьы хатырлайырам. Хяйалымда о кичик дцнйа,онун йалгыз сакини ъанланыр. Она якс тяряфдян, “бю-йцклярин дцнйасы” билдийим йердян бахырам, дямиръаь далындакы йасямян салхымыны аралайан ушаьын биръцт эюзцнц эюрцрям...

Ъаьын о цзцндя йцйцрцб гумлуьуна щоппандыьы-мыз узунлуьа тулланма ъыьыры, турникляр, волейбол вябаскетбол мейданчалары даим щайлы-кцйлцйдц. Се-вимли футбол мейданчамыз да цстцюртцлц трибунасы илябирэя онларла бюйцр-бюйцряйди. Синифлярарасы йарышма-ларда севдийин гызын бу трибунадан эуйа сяня бахмыр-мыш кими оьрун нязярляри алтында мейдана чыхыб, цс-тялик, бир гол да вуруб гялябя севинъи йашамаг щяйа-

84

Page 85: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

тын ширинлийиндян хябяр верян илк дуйьулардан иди.Цстц цзцм тянякляри, саьы-солу аьаъ вя колларла баьлычардаьын алтындакы гачыш ъыьыры гызларын сейрянэащы,оьланларын севда йолуйду.

... Бу идман мейданчаларыны Дорик мцяллимсиз тя-сяввцр етмяк олмур. Мяктябин идман залы вя мейдан-чалары, волейбол тору, эцляш дюшякчяси, гантелляр, нюв-бянюв топлар, бир сюзля, идман аваданлыгларынын цстцн-дя юз малы кими ясирди. О, йыхылан ушагларын дизля-риндян ахан гана да щяссас иди. Бядян тярбийяси мцял-лимимизин ермяни олдуьуна щеч вахт юням вермямиш-дик. Гарабаь щадисяляри тязя башлайанда гязябиндянюзцня йер тапмырмыш. Бир эцн дюзмяйиб, дуруб эедибСтепанакертя, совет ДТК-сынын, онунла ортаг марагла-ры бюлцшян ермяни шовинистляринин тяшкил етдийи митингдясюз алыб чыхыш едибмиш. Ня дедийини билмирям, бир онуешитмишям ки, ермяниляр онун сюзцнц аьзында гойуб,трибунадан сцрцтляйиб дцшцрцблярмиш. Сонра данышырды-лар ки, Аьдамын бу сцлщ миссийалы ермяни сакинини даш-наклар шаггалайыб ики йеря бюлцбляр...

Трибунанын архасында мяктябин икимяртябялиузун бинасы, бинанын солунда, Ъейран баьы сямтдя“пис ушагларын” сигарет чякдийи туалет, саьында ися йа-дымда “коржик”и, какаосу, колбасасы вя бир дя гярибяхош гохусуйла галан Мялейкя халанын (оьлу Фейрузбизимля охуйурду, тале щаралара атды, билмирям)буфети, буфетин габаьында чешмя, саьында вя солундаися гызылэцл коллары... Мяктяб бинасынын архасында щярнюв аьаъы олан бюйцк баь, баьын ичиндя шитиллик, гышботаника баьчасы, гаровулчу Яли дайынын она битишик

85

Page 86: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дахмасы, габаьында гапалы идман залы, нящайят, цзцмяшщур Аьдам базарына ачылан дарваза...

* * *

Мяктябин фойесинин саь вя сол диварларына шяряфлювщяляри вурулмушду – ялачылар ичяри эирянляри тябяс-сцмля “гаршылайырды”. Он ил бурда асылан шяклимдяиллярин дяйишдийи сифят ъизэилярийля бюйцдцм. Щямишянязярим ики шяклин цстцндя олурду. Бири юзцмцн иди.О бирисини танымырсан, демяйяъяйям сяня. Дейябилмярям!

“Шяряф лювщяси”ня йапышдырылан шякиллярим дурур.Ялимдяки цчцнъц синифдя охудуьум вахтын, 10 йашы-мын шяклидир. Диггятля бахырам. Тясадцфя бах, сабащ42 йашым олаъаг. Демяк, шякилдяки ушаг 32 ил габаьа– эяляъяйиня бойланыр. Бахыр вя мяни эюрцр! Таны-йырмы эюрян?! Мян дя кимяся охшадырам ону. Дуруб10 йашлы оьлумун шяклини эятирирям, йан-йана гойу-рам, ики оьул атасы кими бахырам “йашыд, якиз балала-рыма”, онлар да аталарына севинирмиш кими цзцмя эц-лцрляр. Сарылырыг бир-биримизя. Бири мяктяб дюшямяси-ня сцртцлян “салйарка” гохуйур, о биринин гохусун-дан баш ачмырам.

Бири диварын о цзцндя, йан отагдады (бу анымданяляр чякдийими щардан билсин), диэяри шяклин о цзцн-дя, “арха” отагдады (32 ил сонра мяня няляр чякдир-дийини щардан биляйди) – икиси дя йанымдады. Шейтанямялиня охшар бир суал тахтагурду кими эямирир бей-нимин бир щиссясини, йейир хыртахырт, сяси якс-сяда ве-рир бейнимин о бири тайында: “Бунларын щансы доьмады

86

Page 87: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

сяня?.. Щансы доьмады сяня, щансы?” Санки икисиндянбирини сечмяйя мящкумам, амма сечим еляйябилмирям! Бу ня сечимди ахы беля?!

Бяс сян кими сечярдин? 10 йашлы юзцнц, йа 10 йаш-лы оьлуну?

... Мящшяр айаьына чякилмишям еля бил... Ахыр ки, сечдим. Юз баламы йох, анамын баласыны

сечдим. Щяйатымын ян бюйцк гадынынын дцнйайаэятирдийи ушаьы сечдим...

Оьлум инъимяз, оьлу оланда анлайар мяни,йягин...

* * *

Аьдам шящяр 1 нюмряли орта мяктяби СядряддинБайрамов адына иди. Сядряддин йазычы Байрам Байра-мовун гардашы оьлуйду. Хачын чайында батан достунухилас едяндя юзц боьулуб юлмцшдц. Одур ки, гящряманшаэирд кими адыны мяктябимизя вермишдиляр. Аллащ рящ-мят елясин! Хилас елядийи Тофиг Байрамов инди Бяр-дядя йашайыр, дейирляр, мяшщур щякимди.

Мяктябимизи фяргляндирян щям дя стратежи мя-канда йерляшмясийди: тайы-бярабяри олмайан Аьдамбазарынын дарвазасы мяктяб гапысы иля аз гала бурун-бурунайды. Районун кяндляриня, республиканын айры-айры шящярляриня эедян автобусларын йыьышдыьы авто-ваьзалла (бурдан ССРИ-нин истянилян шящяриня эетмя-йя нечя-нечя щазыр такси дя тапа билярдин) мяктябибир мящля айырырды. Шящярин партийа-тясяррцфат елита-сындан тутмуш рясми иътимаи-иашя, тиъарят, гейри-рясми“базар игтисадиййаты” (ОБХСС-ин щяйат мянбяйи)

87

Page 88: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

фяаллары юз ушагларыны бурда охутдурмаьа цстцнлцкверирдиляр. Бунунла йанашы, базар вя автоваьзал ятрафымящлялярин ушаглары да тябии олараг бурда охуйурдулар.Одур ки, мяктябдя Аьдам бцтцн сосиал-мядяни чалар-ларыйла тямсил олунурду, бир рянэарянэлик варды.

Базар бюйцк мювзуду, она айрыъа йазы щяср олун-малыды. Эцъцм чатса, йазаъам. Амма йазмасам даолар. Ешитдийин кимиди! Аьдам базары щагда эязянрявайятляр еля халг йарадыъылыьы кими галса йахшыды.Мян биръя ону ялавя едим ки, танынмыш эцръц сийасят-чиси, хятрини чох истядийим достум Ивлиан Щаиндравабязян лазыми шейляри алмаьа Тифлисдян Аьдама эял-диклярини дейяндя тяяъъцблянмямишдим.

Автоваьзал барядя ися шушалы достум Щикмят Са-бироьлунун дилийля дейим ки, сяндя даща йахшы тясяв-вцр йарада билим. Аьдамы вя аьдамлылары онун кимитясвир еляйян (шушалы аьдамлыны эюйдя алырды) икинъиадам танымырам. Щикмят Аьдамы беля хатырлайыр:“Ушаг вахты Муьанлы кяндиндя йашайан халамэилдянэялирдим. Аьдам автоваьзалында мян бойда бир ушагйахынлашды, ялиндяки ведряни йеря гойду, сорушубелямядян бир стякан нохуду китаб вярягиндяндцзялтдийи “клок”а тюкцб пенъяйимин ъибиня дцртдц,“10 гяпийими вер” деди. Буну еля сцрятля еляди ки, нябаш вердийини анламаьа вахт тапмадан чыхарыб 10 гя-пийи вердим. “Саь ол” да демяди, чюнцб: “Исти нохудвар!” – дейя гышгыра-гышгыра эетди”.

Гятиййян шцбщян олмасын ки, щямин ушаг мяктябщяйятинин о бири башындакы туалетдя сигаретчякянлярдястясинин фяалларындан имиш. Онлар кяндлярдян, бир

88

Page 89: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дя башга районлардан эялян ушаглары беляъя “террора”мяруз гойсалар да, йерли шящяр ушагларыйла ишляри ол-мазды. Мяктябин “завуч”у Янвяр мцяллим, Атам-оьлан мцяллим, комсомол катиби Чимназ мцяллимяня гядяр онлары “коммунизм рущуна”, “пионер тяр-бийясиня”, “комсомол яхлагына” дявят елясяляр дя,хейири олмурду, мяктяб шцшяляри сынмагда, скамйаларгопмагда, диварлар йазылмагда давам едирди. Влади-мир Улйановун ряшадятли ушаглыг илляриндян тярбийявимоизяляр онунла нятиъялянирди ки, сящяри эцн Ленининтунъ аьзында йарыйаъан чякилмиш “Родопи” сигаретитапылырды. Сонра мяктябин йанындакы Ленин баьындаЛенинин щейкялини дя о ъцр дешиб аьзына сигарет сох-дуьуна эюря Гара (Фред Асифин ушаг вахты шулуг олангардашы Бящлулу беля чаьырырдылар. Сонра Фрединбаталйонунда дюйцшдц, йараланды. Инди Алманийавятяндашыды), онун бюйцкляри 6 ай милися тяпик дюй-дцляр. Ахырда бу касыб аилянин беш йцз манатыны алыбдинъ бурахдылар.

Мцяллимляр бу ушаглары ня гядяр бяйянмясялярдя, онлар пис ушаг дейилдиляр. Онларсыз мяктяб щяйа-тынын щеч бир дады-дузу олмазды. Бир-ики мисал чяким,юзцн эюр! Бир эцн йухары синифдя охуйан, адына“Гатыг” дедийимиз (ясл адыны ня о вахт, ня дя сонрабилдим) бириси дярс вахты гапыны ачыб башыны ичяри салды.Мцяллимя еля ядяб-ярканла салам верди ки, дейярдинбяс бу, чякдийи сигаретин кцлцйля дивара фашист свасти-касы чякян Гатыг йох, республика олимпиадасынын, ту-талым, рийазиййат цзря галибиди, мяктябин комсомолкатиби ваъиб иътимаи иш цчцн синфя эюндяриб. Шишман

89

Page 90: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

сифятиня ъидди эюркям вериб арха сырада кимися ахта-рырды. Няся бир щогга чыхараъаьына шцбщя йохуйду.Гоншулары Намиги эюряндя гашларыны галдырыб деди:“Ваййй Намиг, папан дейир ки, шалвары эятирсин ей,тойа эедирям”. Йеня яввялки ядябля мцяллимя “саьолун” дейиб гапыны юртдц. Ушаглары демирям, уьун-магдан щеч мцяллимдя дя ъан галмады.

Гатыьа ня ъцр пис оьлан демяк олар, щя? Инди ки, Гатыгдан хошун эялди, гой бирини дя де-

йим. Нясибя ханым чох савадлы ъоьрафийа мцяллимясиолса да, илк эцндян ушаглара сярт цзцнц эюстярмяди-йиндян дярсиндя аьыз дейяни гулаг ешитмязди. Синифгапысынын, йахуд пянъярясинин аьзындан кечяндяичяридяки сяс-кцйдян билирдин ки, Нясибя мцяллимя-нин дярсиди. Мяктябин “Босман” лягябли “завуч”у(вахтиля бу вязифяйя тяйин олунанда о вахткы директорСцлейман мцяллим ону тягдим едяркян демишди ки,босман эямини неъя идаря едирся, Янвяр мцяллим дямяктяби еля идаря едяъяк, о вахтдан мяктяб ушагларыбу айаманы нясилдян-нясиля ютцрдц) “пис ушаглар”ынгяними, шаэирдлярин тясяввцрцндя “Узаг сащиллярдя”филминдя Михайлону тутмаг истяйян майор Шултс кимигяддар олан Янвяр мцяллим эянъ мцяллимляря дяс-тяк олмаг цчцн щярдян эялиб арха парталарын бириндяотурарды.

Беля дярслярдян бирийди, щяр эцн мяктябя Аь-дамкянддян эялиб-эедян Сяййаф (сонракы талейиндянхябярим олмады) лювщяйя чыхыб Африканын иглим гур-шагларындан данышмалыйды, даныша билсяйди. Бирдян“б” синфиндя охуйан Фариз (ону тясяввцр елямяк

90

Page 91: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

цчцн “Бизим Ъябиш мцяллим” филминдяки Македонуйадына сал) гапыны еля шястля ачды ки, еля бил инякляричюля чыхармаг цчцн тювля гапысы ачыр. “Бой, Сяййаф!Няйя чыхмысан, я, ора? Аьдамкянди эюстяр эюрцм,яя” дейиб гапыны юртдц. Бу, бир нечя дяфя тякраролунду. Фариз Янвяр мцяллимин синифдя олдуьуну бил-мирди. Нювбяти дяфя гапыны ачыб йалныз “Сяййаф...”дейя билди ки, гапынын далында эизлянян Янвяр мцял-лим ял атыб бир андаъа онун боьазындан йапышды. Сц-рцйцб эятирди лювщядян асылмыш хяритянин габаьына.“Эюстяр эюрцм я, Аьдамкянди?” дейя-дейя ону икигатлайыб хяритяйя чырпды. Аьдамкянди няинки ордайашайан Сяййаф, Янвяр мцяллимин йекя гарны иляитяляйиб дивара дирядийи Фариз, щеч гырагда бцзцшцбдуран Нясибя мцяллимя дя эюстяря билмязди, яназындан она эюря ки, лювщядян дцнйа хяритяси асыл-мышды, дцнйа хяритясиндя Аьдамкянд ня эязирди?!

* * *

... Сонра билирсянми, няляр олду? Сонра дава баш-лады. Давайа еля биринъи о “пис ушаглар” эетди. Шящярионлар горуду, щямин о дяли-долу ушаглар вахтиля юзля-ри кими вуруб-тутан, дили кими дилчяйи дя олан бюйцк-ляря гошулдулар, вурушдулар, йараландылар, шящид олду-лар, ялил олдулар, юлдцляр. Юлдцляр, сонра да:

“Эетдиляр атлары чимиздирмяйя, ...гуланчар йыьмаьа, моруг дярмяйя”.

(Иса Исмайылзадя)

91

Page 92: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

“Атлары чимиздириб” гайыдаъаглар! Гайыдыб 6 минАьдам шящидинин ганыны алаъаглар, щяля сайыныбилмядийим ялил тай-тушлары демирям.

* * *

... Мяндя Аьдамын минарядян чякилмиш шякилляривар. Ордан баханда ян узагда цфцг эюрцнцр, цфцгцнцстцндя ися юз язямятийля Эюй дурур. Сяни дярйаларынсонсуз, дибсиз эюрцнмяси алдатмасын. Сонсуз, дибсизолан Эюйдц. Амма о да инсан гялби йанында сонсуздейил. Юлчцсцз олан башдан-баша мцяммаларла долу ин-сан гялбиди. Вахт эяляъяк инсан каинаты да юйряняъяк.Юз гялбинин сиррини неъя, ача биляъякми?! Аллащ бю-йцкдц! О гядяр бюйцкдц ки, щятта щцдудсуз мяканабеля сыьмаз. Беля бир йер инсан гялбидир. Аллащ эюйлярдяйох, гялблярдядир. Йетяр ки, гялбинин дяринликляриня, осонсуз, дибсиз, сярщяди олмайан мякана баш вурасан...

Мясъид минарясиндян ашаьы баханда Аьдам хара-балыглары арасында мяним мяктябим дя эюрцнцр. Эюрц-нцр дейяндя, юзц йох, инди онун йериндя хатиряляриминучуг диварлары галыб. Буйур, сян дя бах! Эюрцрсянми,йахындакы гаралтыны, бир вахтлар шящярин символларындансайылан “Чай еви” бурдайды, ичдийим чайын буьу, чяк-дийим сигаретлярин тцстцсц чякилмяйиб щяля, онунцчцнъц мяртябяси уъалыьында бурула-бурула дурур. Елябилмя йериндя эюрдцйцн онун дямир-дцмцрцдц, ясла!Онлар мяним рущумун сцр-сцмцкляриди. Ермянилярапара билмяйибляр. Апара билмяздиляр!

Апарсайдылар, щеч бу ахшам рущумун сцмцкля-риндян сяня мяктяб-абидя тикя билярдимми?!

92

Page 93: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÎÎÍÍ ÖÖ××ÖÖÍÍÚÚÖÖ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Тоз адамлар

Вахт инсана, ябядиййят Аллаща баьлы анлайышды. Юлцм Вахтдан Ябядиййятя кечид тунелиди. Юлцм Вахтын гуртаран,

Ябядиййятин башлайан нюгтясиди.Нюгтя тоз бойдады. Йер кцряси бир Тоз дянясиндян йараныб! Ъябрин, рийазиййатын эцъц чатмаз бирТоз дянясинин Йер кцрясиня чеврилдийи

заманы щесабласын! Сябриня шцкцр, Аллащ!Тозуна шцкцр!

* * *

Синифдяки йазы лювщясини силмяк цчцн гызларын ев-дя тикиб эятирдийи йастыгъалары толазламагдан щям дяона эюря садист зювгц алырсан ки, дяйдийи йердя аьап-паг табашир лякяси гойур, щядяфя дяймясиндян доьансевинъ гялябя атяшфяшанлыьы тяки ятрафа гар лопаларынаохшайан тоз дяняляри йайыр.

Ян чох беля тоз рийазиййат кабинетиндя олурду.Бизя рийазиййат дярсини Халидя мцяллимя дейирди.

Чох сярт гадыныйды. Синифдя эцлмяз, сяс саланы баьыш-ламаз, йахшы охуйаны севяр, амма тярифлямязди.Онун пис охуйанлары эюрмяйя эюзц олмаса да, писохуйанларын эюзц щяр йердя ону эюрцрдц. Горхудан!

93

Page 94: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Щамы онунла сярщяд сахламаьа чалышырды. Амма ушагазадлыьынын сярщядими вар?!

Бир дяфя йохлама йазырдыг. Илин сону олдуьунданалаъаьымыз гиймят илликдя щялледиъи олаъагды. Щамымязар сцкуту ичиндя баш сындырырды. Халидя мцяллимядемиш, “башы оланлар баш сындырыр”, олмайанларса эюз-ляйирдиляр ки, “башы оланлар” йазсынлар, онлар да хялвя-тя салыб кючцрсцнляр.

Беш-алты няфяр юзцня инамла йазырды. Чохунун црякэуппултусуну евдя аналары дуйса да, синифдя Халидямцяллимя ешидяси дейилди. Бир груп да варды ки, ашыьыныАраз, топуьуну да Кцр ислатмазды. Амма щамыны бир-ляшдирян бир шей варды – горхудан йоьрулмуш сцкут...

Гяфил арха сырадан гопан “Бу няди я?” нидасын-дан синиф диксинди, башлара гонан ...елм пяриси учубэетди. Мцяллимянин “Няйя гышгырырсан” суалына Илга-рын (инди Москвада ресторан ишлядир) ъавабы йерли-йа-таглы олду: “Мяллим, эюрмцрсян, буна демишям ки,мяним шяклими чяк, бу да юз шяклини чякиб”. Сяндемя, Илгар онун диаграмыны чяксин дейя дяфтяринийахшы ял габилиййяти олан Мцшфигя верибмиш. О дайохлама дяфтяриня диаграм явязиня “немес” шякличякибмиш. Фашист либасында адам шякли.

Лювщяйя чыхасы олдулар. Синфин ян узун ики оьланы.“Башыны ашаьы яй эюрцм!”. Халидя мцяллимя адяти

цзря айаьыны бир-бир онларын айаьынын цстцня гойуббасды, санки йеря мыхлады ки, тярпяня билмясинляр.Шилляси Мцшфигин онсуз да гара цзцндя ял бойда кю-мцр рянэдя лякя салды, Илгарын рус сарысы рянэдя сифятиися совет байраьы кими алланды.

94

Page 95: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Бу няди ки, иллик гиймятляри “3” олсун дейя, онларХалидя мцяллимяйя щяля хейли дил тюкяъякдиляр.Сонра щяр шей юз гайдасына дцшдц, амма арада Илгарйени айама газанды – “Немес”.

* * *

Рус дили мцяллимяси Нярэиз ханым дярд ящлининсевимлисийди. Ешгя дцшян ушаглары онун кими дуйанйохуйду. Мяним йерим мцяллимин столу иля цзбяцзсырадакы биринъи партадайды. Тярсликдян щямишя йаны-ма достларын гараладыьы гызлар дцшцрдц.

Илгар синфимизя тязя эялян гыза (адыны йазмырам)дяли кими ашиг олмушду. Гыз ялачы иди, бялкя дя, онаэюря юзцндян ики гиймят ашаьы охуйан, йяни эцъц зорла“3”я чатан Илгары яввял-яввял бяйянмирди. Ишин аьырлыьыися мяня дцшцрдц. Илгар бир дост кими ону тез-тез партайолдашыма тярифлямяйими, щаггында хош сюз демяйимитякид едирди, бир сюзля, индики дилля десяк, йахшы имиъинийаратмаьымы истяйирди. Ъанымы боьазыма йыьмышды.Мянимся севэи Аллащы Амур кими сещрли охум йохуй-ду ки, Илгарын явязиндян гызын цряйини нишан алыб атам...

Бир дяфя “Ленин йолу” гязетиндя “Шяфяг”ин (инди-ки “Гарабаь” футбол командасынын сяляфи) ойунчула-рынын шякли дяръ олунмушду. Араларында команданынэянъ цзвц кими Илгар да варды. Гязети мяня вериб партайолдашыма, севдийи гыза эюстярмяйи хащиш еляди. Мяндя дедийи кими етдим. “Бура бах” дейя гязети партайасяриб Илгарын шяклини эюстярдим. “Кимди ки?” “Таныма-дын? “Немес”ди дя”. “Немес” сюзцня гяфил еля эцлдцки, бцтцн башлар теннис топуна бахырмыш кими бизя чюн-

95

Page 96: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дц, дедийимя пешман олдум. Сонра Илгара сары чеврилибеля бахды, санки онун “немес”я охшайыб-охшамады-ьына ряй веряъякмиш. Мязлум-мязлум марытлайан йа-зыг Илгар гызын она зиллянян эцлцш долу бахышларыны севэимцждяси билиб эюйдя гапарды. Утанмасайды...

Сонра йаныма башга бир гыз эяляси олду. Она даЙусиф ашиг иди. Гызы йахшы эюрсцн дейя щямишя боьазчякирди, йяни: “Мян юлцм, бир аз габаьа отур...”Цчцнъц ъярэядян еля бойланырды ки, бу щясрятя Няр-эиз мцяллимянин дя цряйи дюзмцрдц. Мянимся бя-зян тярслийим тутурду. Бир дяфя юзцмц сярдим парта-йа, “щя, ди бах!” сюзцнц еля дедим ки, бцтцн синифешитди. Илгарын гязет ящвалаты йалан олду. Йазыг гызгыпгырмызы гызарды, Йусиф дя диши баьырсаьыны кясмиш,говрула-говрула галды.

Щярякятимин орижиналлыьындан тязяъя зювг алырдымки, Нярэиз мцяллимя кцряйимя бир йумруг вурубсакитъя кечди. Аьрысы кцряйимин йадындады. Ъязамычох эюзлятмяди. Бир мцддят щяр эцн дярся дурьузур,данышдырыр, суала тутурду. Бунунла щям мяни ъязалан-дырыр, щям дя ики севян арасындан гара тиканы, мцвяг-гяти олса да, эютцрцрдц. Щяр эцн дярс данышмаьымынсябябини сонралар билдим. Мярдимазара бу да азмыш.

Нярэиз Мащмудова ъаван, щявясли, савадлы, щяс-сас гялбли бир мцяллимя кими йадымда галыб. Щамы-мыз ону севирдик, ону щирсляндиряня елликля етиразедирдик. Арыг, щцндцр бойлу, зяриф, гыврымсач Нярэизханым Язизбяйов кцчясиндяки евляриндян чыхыб,Мусяви кцчясиндян кечиб, Ряшадэилин (Ряшад Мя-ъид) яввял йашадыглары “дюрдмяртябя”нин тинини буру-

96

Page 97: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

луб мяктябя сары эяляндя йеришиндян ХЫХ яср франсызядябиййатынын типик гадын образыны хатырладырды.

Лермонтовун “Зяманямизин гящряманы” (“Ге-рой нашего времени”), Турэеневин “Муму” кимиясярлярини данышанда мяни тез-тез сахлайыр, “Разве?”дейя шцбщяйля сорушурду. “Еля данышырсан ки, еля бил“Муму”ну Турэенев йох, сян йазмысан”.

* * *

Архасыны эятиря билмирям, йазмаьа ъан чякирям.Йохса сяня щяр пайыз памбыг йыьымы мювсцмц чяк-дийимиз сяфадан йазардым. Ахы мян сяня щяр сящяробашдан тарлалара, эуйа памбыг йыьмаьа эетмяйимиз-дян, автобусда хорла мащны охумаьымыздан, “Тапан,тап оьруну” ойнамаьымыздан, удузмаьын шярти кимимцяллимлярдян бирини гяфил юпмяйя мяъбур олмаьы-мыздан, колхозчуларын памбыьыны оьурламаьымыздан,ахшамлар гайыданда сцрцъцляри ширникляндириб автобус-лары ютцшдцрмяйимиздян данышмадым. Демядим ки,мин йай тятили бир памбыг мювсцмцнц явяз етмязди.Уъсуз-буъагсыз аьаппаг чюллярдя ян ъясарятсиз дясевдасыны диля эятирярди, бура да биъ-биъ ушагларла долусиниф отаьы дейил ки, цряк ача билмяйясян.

... Гяниря мцяллимя синиф рящбяримиз олуб, щямдя ядябиййат дярси дейирди. Яввялки синиф рящбяримизися онун институту тязя битириб эялян, бизя Азярбайъандили дярси дейян гызы Нярэиз мцяллимя иди (бу йердяилк мцяллимям Шяфигя ханымы анмасам, онун уну-дулмаз тябяссцмцнц хатырламасам олмаз). О вахт12 йашым варды. Эянъ мцяллимям Нярэиз Щясянова-

97

Page 98: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

нын Интибащ ряссамларынын чякдийи гадынлара бянзя-йян чющряси мяним гадын эюзяллийиня ачылан дуй-ьуларымын тязяъя пющряляйян йерийди...

Памбыглыгда бязян нащар вахты бцтцн синиф бирйеря топлашырды. Щамы эятирдийини ортайа гойурду. Щяркяс матащ малыны илк олараг мцяллимяйя вермяйяъан атырды. Бир эцн памбыьа атамын Бакыдан эятирдийи,Аьдамда щяля чохларынын танымадыьы фейхоа мейвясиапардым. Бир нечясини Гяниря мцяллимяйя вердим.Ня гядяр десям дя, инандыра билмядим ки, памбыггозасы дейил, тязя мейвя нювцдц. “Фейхой няди,памбыг гозасыды ей бу”. Ялаъсыз галыб бирини дишляйибэюстярдим, сонра да иштащла йедим. Йалныз бундансонра “памбыг гозалары”ны гябул еляди. “Кишидян па-пирос ийи эяляр” дейян Гяниря мцяллимянин мярд, ки-шийана щярякятлярини аз эюрмямишдик. Еля хатирямдядя мярд, щям дя бамязя гадын кими галыб.

Щеч “Фашизм цзяриндя гялябянин 40 иллийи”нящяср олунан республика мяктяблиляринин театр фестива-лындан сюз ачмадым. Билирсян партизан дястяси ко-мандиринин щярби формасы неъя йарашырды мяня? Шя-щяр, сонра реэион мяктябляри арасында биринъи олдуг.Мяктябимиз республикада икинъи йери эютцрдц. О даЙусифин Микайыл Мирзя сайаг шеир демясиня эюря.

Инди Бакынын щяр йанында “Чай ев”ляри ачылыр.Амма бизим цчмяртябяли “Чай еви”ня чатаны олмаз.Щеч ондан да бящс етмядим! Чайхананын цчцнъцмяртябясиндя уъадан данышмаздылар. Бу гайданы щечкяс гоймамышды. Амма орада щамы астадан, бязянлап пычылтыйла сющбят едирди. Чцнки, бура мясъидин

98

Page 99: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

минарясиня чох йахын иди, азаны лап гулаьынын дибиндяохуйурдулар. Бялкя, буна эюря буранын сакит аурасыварды... Бялкя, еля бу аурайа эюря мяктябимизин сев-даланмыш оьланлары бураны сечирдиляр. Йахын достацряк бошалтмаьа бурдан эюзял йерми тапыларды...

* * *

Дейирляр, доьуланда щяр бир инсанын талейи алнынайазылыр вя “йазыйа позу йохду”. Биздя беля олмады.Аьдамсызлыг (фяляк) талейимизи юмцр аьаъынын еляйениъя ъцъярян анында йахалады, алнымыздакыны позубйериндя ня йазды, щансы хятля йазды, биз бир йана,сонра щеч юзц дя охуйа билмяди. Фяляк (аьдамсызлыг)дивара дяйян табаширли йастыгъадан гопан тоздяняляри кими щярямизи бир йана учуртду, бир дийарасалды. Елбрус щагг дцнйасына, Бящруз тутулуб Влади-востока (Аллащ гапысыны ачсын!), Рауф, Мцшфиг Ка-зана, Илгар Москвайа цз тутду. Бурда галанларын исябири Шякийя, диэяри Бакыйа – щяр йеря, щяр йана сяпя-ляндиляр. Щарда десян варыг, Аьдамдан савайы...

Байырда кцляк ясир. Щавада тоз дяняляри ойнашыр.Эюрян щарадан, кимдян гопуб бу тоз дяняляри... Щараучурлар беля... Бялкя, биздян айрылыб щесаба эялмяйянзаман сонрасы кимяся Йер олмаг цчцн йола чыхырлар?!

... Йер кцряси бир Тоз дянясиндян йараныб! Хатырлайырам! Ъябрин, рийазиййатын эцъц чатмаз бир Тоз дяняси-

нин Йер кцрясиня чеврилдийи заманы щесабласын!Сябриня шцкцр, Аллащ!Тозуна шцкцр!

99

Page 100: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÎÎÍÍ ÄÄÞÞÐÐÄÄÖÖÍÍÚÚÖÖ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Саь галан ляпирляр

Мяктябя район сявиййяли коммунист Яли Ибращимо-вун адыны дашыйан кцчянин тининдян бурулуб дцнйа про-летариатынын баниси Ленинин ады верилян кцчянин сол тяря-фийля эедирдим. Милис идарясиндян сонра далана охшайан,сяссиз-кцйсцз Мирбяшир Гасымов кцчясини кечян кимисолдакы бирмяртябяли бинадан чал-чаьыр сяси эялирди.

Пионерляр Евиндя Мурад Рзайевин “Гарабаь бцл-бцлляри” ансамблы мяшг едирди. ССРИ йекялийиндя юл-кянин, Аллащ билир, щансы шящяриндяся веряъякляриконсертя щазырлашырдылар. Москвада Брежневин дябахдыьы консертдя мющтяшям чыхышдан сонра бура эя-лян ушагларын сайы хейли артмышды – охуйан ким, наьа-ра чалан ким, рягс еляйян ким...

Мян дя эялирдим. Сяс-зад йохуйду мяндя, бирдя бура щамы охумаьа эялмирди ки, ъцрбяъцр дярняйиварды “Дом пионер”ин, мян дя фото дярняйини сечмиш-дим. Бир дяфтяри фотографийайа аид нязяри мялуматларладолдурсам да, щеч шякил чякмядим. “Смена” адлыуъуз фотоапаратым евдя галан гызларын ъещизи кими юзгутусунда тяптязя дурурду. Амма о нязяри биликлярсонралар дадыма чатды, инди бир сярэилик фотом вар.

Сонракы бинада Аьдам Район Маариф Шюбясийерляширди. Бура чатыб сякийя дюшянмиш аь-гырмызыквадрат дашларын цстцйля аддымлайанда “Чапайев”

100

Page 101: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

филминин гящряманы сайаг аь гвардийачылары бичирям-миш кими айагларымы гырмызы йох, аь лювщяляря чырпыр-дым. Маариф бинасынын пянъяряляриндян эялян йазымакинасынын чаггылтысы да пулемйот сясиня фон ве-рирди. Мцдир Гара мцяллим гарайаныз, кюк кишийди,тез-тез эюрцрдцм – йа “Виллис”я миняндя, йа да дц-шяндя. Вахтиля район партийа комитяси бу икимяртя-бяли бинада йерляширмиш. Ушаг вахты атам МиръяфярБаьырову еля бурдаъа, Гара мцяллим кими машындандцшцб бинайа эирян йердя эюрцбмцш. “Ейнякли биркиши машындан дцшцб тялясик бинайа эирди”.

Нювбяти кясишян кцчя Ворошилов адланса да, бусовет маршалыны ат белиндя бурдан кечян эюрян ол-мамышды. Ону щеч синфимизин Елбруслары да танымырды,ня Гулийев (Аллащ рящмят елясин!), ня дя Миртура-бов, чох да ки, бурда йашайырдылар. Амма Аббас ямийашадыьы кцчянин адыны дашыдыьы адамы таныйарды(Таьыйев Аббас 1950-ъи илдя, 20 йашында рящмятяэедян Роза бибимин яри олуб). Чцнки узун илляр парти-йа-тясяррцфат сащясиндя ишляйиб, беля адамлар Воро-шилову танымамыш олмазлар. Аьдам Драм Театрынынсол бюйрц, “Ленин йолу” гязетинин редаксийасы вярайон прокурорлуьу бинасынын габаьындан кечян,28 Апрел кцчясиндян башлайан “Ворошилов”ун щарадагуртардыьы йадыма дцшмцр, трайекторийасынын йарысыныхатырлайырам: “28 Апрел”дян йола чыхан “Ворошилов”“Ленин”дян алдыьыны алыб, “Фрунзе”дян эютцрдцйцнцэютцрцб, “Язизбяйов”дан кечиб сонра щараъан эедир-ди, та билмирдим.

101

Page 102: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Бу болшевик, коммунист адларына фикир вермя, бу-ралар няинки коммунизмдян, сосиализмдян дя узагйерляр иди.

Юз йолунла йцз метр дя эедиб саьда банкын бина-сына, онунла цзбяцз ися Зыбыэилин евиня чатырдын.Мяндян цч синиф йухары охуйан бу оьланы щамы Зыбычаьырдыьындан еля билирдим, ады щягигятян беляди. Бирдяфя салам вериб “Зыбы, нятярсян?” сорушанда аз гал-мышды мяни юлдцря. Сян демя, бу адын шящяр ушагларыарасында няся пис мянасы вармыш. О щадисядян сонрата она салам вермядим. Еля бцтцн эцнц атасынынмашыныны йуйурду, цмид еляйирди ки, атасы веряъяксцрмяйя, амма вермирди. Дцз дя еляйирди, щеч Зыбы-йа да машын верярляр?

Нювбяти кясишян кцчянин саьында тязя “гости-нитса”, солунда ися Укан ямиэилин (она нийя Укан де-йирдиляр, билмирям) мящляси – Максим Горки кцчясий-ди. Бу ады мящз бу кцчяйя верян совет мямуруМаксим Горкинин “Эцняшин ушаглары” пйесини оху-мушдуму, Укан яминин бизим синифдя охуйан “Дяли”лягябли оьлу Ядаляти эюрмцшдцмц, камера йамайан,машын йаьы дяйишян нечя-нечя ушаьа салам вермиш-дими, Горкинин пйесиндяки чилинэяр Йегору “Дяли”нинямиси оьлу Йегора бянзятмишдими? Яэяр ъаваб“Йох!”дуса, онда нийя бир щейля кцчяни гойуб Гор-кинин адыны бура гоймушду? Ня билясян! Бизимля оху-йан, охуйан дейяндя дярся эедиб-эялян (бунун щечняйя дяхли йохду. Ясас оду ки, Дяли йахшы оьланыйдывя мян онунла достлуг едирдим) Дяли гой Горкининтамашасына бахсын, биз ися йолумуза давам едяк.

102

Page 103: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Солдакы бирмяртябяли бинанын щяр пянъярясиндянбир сяс эялирди: пиано, гармон, тар, каманча, скрипка,башга сясляр. 1 сайлы Шящяр Мусиги Мяктябийди, еларасында Лаура мцяллимянин мяктяби дейирдиляр. Мя-ним скрипка, атамын тар тякиди бу сятирлярин мцяллифинищяр икисиндян гойду. Эюрцнцр, ушаьы бязян мяъбурелямяк лазымды! Еля щейифсилянирям ки... Индикиаьлымла атам мяни лап контрабас синфиня гойсайды да,эедярдим.

Габаьа беш аддым да ат, баьчамыза чатаъагсан!Икимяртябяли ушаг баьчамыз щцндцр аьаълар ящатя-синдя бир ъяннят эушяди. Бурдакы низам-интизамы,Мина, Брилйант кими мцяллимяляри унутмагмы олар?Тахта печенйе, кисел, сцдлц каша... Бурда ян зящлямэедян шей эцнорталар адамы зорла йатыздырмаглары иди.Бир дяфя Мина мцяллимя дирянмишди ки, йатмамысан,эюзцнц йаландан йуммусан. О, беля дедикъя мянэюзцмц даща да бярк-бярк сыхырдым. Сян демя,йатмаг эюрцнтцсц йаратмаг цчцн эюзц мющкям сых-маг йох, йавашъа йуммаг бяс едирмиш. Беля кяляк-ляри сонралар юйряняъякдим... Ян хошума эялян исяйолун о цзцндяки Ленин баьына ойнамаьа эетмяйи-миз иди. Ял-яля тутуб ъярэяйля йолу кечяндя машынла-рын дайаныб бизя йол вермясиндян хошщалланырдым.

Баьчанын дивары гуртаран йердян башлайан Муся-ви кцчяси Сары Тяпя мящлясини кечиб Гийаслы кянди-няъян узанырды. Бцтцн эцнц ялиндян китаб дцшмяйянЯждярин будкасы фотоателйенин йанында балаъаэюрцнцрдц. Ушаглыг шякилляримин чохуну бурда чяк-

103

Page 104: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

дирибляр. Еля бир йашымдакыны да. Аьламаьым кяссиндейя фотографын вердийи конфет дя еляъя ялимдяди,щяля дя йемямишям.

“Киши ики шей щаггында данышмаз: бир севэиляри,бир дя аьрылары”. Штирлитс ролунун ифачысы, мяшщур русактйору Вйачеслав Тихонов сон мцсащибясиндя белядемишди – буну нювбяти ъцмляйя кечид цчцн йаздым.Сябябини йаза билмяйяъяйим щяйяъан долу унудул-маз анлар йашадыьым бу кцчянин башланьыъ нюгтясиндясцдсатан Лятафят халанын дцканы, адятян сящярляр ачыголурду. Илк дяфя “сметан” адында аьартыны бурдан ал-мышдыг. Хыдырлы арвадларынын сатдыьы гаймаьа охшасада, ондан дейилди, еля сметан иди. Долу бядянли Лятафятхаланын мцлайим сяси гулаьымда, мярщямятли сифятиэюзляримин юнцндяди. Эцълц олмаьы аьыр сцд бидон-ларыны ращатъа эютцрцб-гоймаьындан эюрцнцрдц.

* * *

Ленин кцчяси “дюрдмяртябя” дейилян бинанын ти-ниндя гуртарырды. Бурда йол «В» щярфи кими щача-ланырды: солла Ъейран баьы, саьла йан-йана сыраланмышдцканлара сары эедирдин – щяр икиси мяшщур Аьдамбазарына апарырды. Цмумиййятля, адама еля эялирдики, шящярдя бцтцн йоллар базара узанырды. Аьдамбазары мябяд дейилди, еля базар иди, бцтцн йолларынапардыьы базар. Щеч билмирям йазынын бу йериндяТенэиз Абуладзенин “Тювбя” (“Покайанийе”) филмин-дяки мяшщур “Бир йол ки, мябядя апармыр, няйя эя-рякди?” кяламы нядян йадыма дцшдц...

Каш еля бцтцн йоллар мябядя апарайды!

104

Page 105: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

... Гышдакы байрамларда шящярин “Дижурну” дейи-лян нювбятчи маьазасында донмуш океан балыьы, со-йудуъулардан тязяъя чыхарылан цзцмц алмаьа нювбя-ляр олурду. Бу маьазанын мцдири Надир ИсмайыловАьдама севэисини щяля сонралар, дава башлайандаэюстяряъякди, варыны, йохуну, цстялик, саьламлыьыныгоймагла... Истяр “Обпит” дейилян идарянин мцдири(Иътимаи Иашя Бирлийи), истярся дя Аьдам Район ИъраЩакимиййятинин башчысы кими...

1993-ъц илин йазында дювлят мцшавири Ариф Щаъы-йевля Аьдама эялмишдик. Кюмякчиси отаьыны ачыббизя йер эюстярмишди ки, Надир мцяллим эяляня гядярэюзляйяк. Столунун цстцндя аз гала бармаг галынлы-ьында тоз варды – иъра башчысынын гапысы эцнлярля ачыл-мырды, чцнки о, отагда йох, ясэярлярин йанында олур-ду. Мяним таныдыьым аьдамлыларда беля бир яминликвар ки, о вахт башчы дяйишмясяйди вя йерли баталйонлартярк-силащ едилиб явязиня “милли орду” адында СурятЩцсейнова табе башыпозуг дястяляр йеридилмясяйди,шящярин ишьалы мцмкцнсцз иди. “Ял боръу верилян”шящяри 17 илдир гайтара билмирик. Лянят Шейтана!

... Бурдан сыра маьазалар башлайырды: Елманынчекля сатылан “внешторг маллар” маьазасы, Бящлулунгызыл маьазасы, эцлля атдыьымыз тир, 3 гяпийя аь, 5 гя-пийя рянэли су сцзян автомат будка, Инзибатын “хоз-товар” дцканы, Защидин дярзиханасы, Рювшянин мебелмаьазасы, Самайанын парча маьазасы... Сырайа Тяля-тин 237 сайлы аптеки сон гойурду. Тиндян сола буру-луб базарын габаьындакы машын басырыьына, сигнал ся-синя ящямиййят вермядян мяктябя эирирдим.

105

Page 106: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Мяктябдян чыханда тялясмирдим дейя та Ленинйох, 28 Апрел кцчясийля гайыдырдым. Ики йол арасында-кы “Эопанын чайханасы” адланан йеря “Маныслар ба-ьы” да дейирдиляр, шящярин мусигичиляри бура йыьышырды,Гядир Рцстямовдан башга. Чайхананын о бири йаны“Мящсул” ъямиййятинин идман залыйды. Синфимизинбязи ушаглары бура эцляшя эялирдиляр. Бир дяфя Мухта-ров Елшад Беларусдан лап бцрцнъ медал да эятирмиш-ди, бешинъи синифдя охуйурду, сящв елямирямся. Йа-рышдыьы Баранович шящяриндян еля аьыздолусу даны-шырды ки, дейирдин бяс бцтцн шящярин кцряйини йерявуруб эялиб. Бу мяктябин ян мяшщур идманчысыЪейщун Мяммядов олду. Сонралар йедди-сяккиздяфя Авропа чемпиону олду, мян билян, еля о гядярдя дцнйа чемпиону.

... Эцнашыры Таьы дайынын Ленин баьынын эиряъяйин-дяки китаб маьазасына дяймясяйдик, санки китабларбиздян кцсярди. Баьын солунда, ики йол арасындакы“Чай еви”ня хцсуси щалларда эялирдик. Онун биринъимяртябясиндя хянэял верирдиляр. Шушалылар инъимясин,буранын хянэяли щеч Шушадакы “Гайа” кафесиндя сц-зцлян хянэялдян эери галмырды. Йери эялиб, гой йа-зым! Аьдамлыларла шушалыларын бир-бириня хцсуси мц-насибяти вар: дцнйада 1001 баьлантысы олан беля икишящяр аз тапылар. Доьмалыгданды, нядянди билмирям,гаршылыглы атмаъалардан о гядяр мязяли сющбятлярйаранырды ки, дяфтяр эютцрцб йазан эяряк. Мясялян,кянддя тут аьаъынын алтында нярд ойнайанда дайымын

106

Page 107: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

яслян шушалы олан атамла беля бир зарафаты йадымдады:“О гядяр сярчяни бойайыб бцлбцл адына галалыларасатмышыг ки”. Бир шушалыдан да бу зарафаты ешитмишям:“Аьдамлыйа салам веряндян сонра бармагларынысана эюр, яскик дейил ки”.

“Чай еви”ндя сящярляр сцдлцаш, эцнорта “билин-чик” дя тапа билярдин, яэяр галардыса. Икинъи, цчцнъцмяртябяляр чайхана иди. Икинъи мяртябядя “футболварианты” йыьылырды дейя сясли-кцйлц олурду, аммацчцнъц мяртябя елитар мцштяриляр цчцн иди, йяни чайымцряббя, лябляби вя саир бу сайаг шейлярля верирдиляр.Мяшщур алим Худу Мяммядовун идейа вя лайищясииля тикилмиш “Чай еви” райком Садыг Муртузайевиншящярдя бина елядийи чохсайлы мараглы тикилилярдяниди, шящярин символларындан бириня чеврилмишди. Онунчай дашындан тикдирдийи булаглар шящяря хцсусиэюзяллик верирди. Ишлядийи дюврдя йерли ящалийя о гя-дяр доьмалашмышды ки, инди дя чохлары Садыг Муртуза-йеви аьдамлы билир.

... Мясъиди 1868-ъи илдя яввял башга йердя тик-мяк истяйиблярмиш. Газыблар, чохлу илан чыхыб.Аьсаггаллар сечиб, индики йери мяслящят билибляр. Со-ветин вахтында реэионун ишляйян тяк мясъидийди.Ушаг вахты мящяррямликдя няням мяни бура эяти-рирди. Ушаглары бюйцклярин эюз йашы гядяр кядярлян-дирян щеч ня йохду. Арвадлы-кишили щамы аьлашырды,щяр йанда гара парчалар горхунъ щисляр доьурурду.Кцряйиня зянъир вуранларын инилтиси цряк парчалайыр-ды. Няням ня гядяр ваъиб ямял олмасындан данышса

107

Page 108: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

да, щямин эцнляр бура эялмяк истямирдим. Мясъидиазан сясийля сонралар севяъякдим, Аллащы гялбимдясонралар дуйаъагдым.

... Цчмяртябяли универмаг Аьдамы бир гядяр дяшящярляшдирмишди. Даща биздя дя Москва, Бакы кимищяр шейин бир йердя сатылдыьы бюйцк маьаза варды.Буранын ян мараглы шюбяси ойунъаг сатылан йер иди.Бир аз да бюйцйяндян сонра она битишик кафе бизи ъялбеляди. Мювсцм ярзиндя йыьдыьымыз вур-тут 150–200 кило памбыьын пулуну алан кими юзцмцзц верир-дик бура, бюйцк гонаглыг дцзянляйирдик: лимонад,торт, чай, кофе, какао – гатыб-гарышдырырдыг. Юзцмцзцкиноларда эюрдцйцмцз бюйцк шящярлярин ушаглары ки-ми щисс едирдик.

... Универмаьын тининдяки йол эедиб мятбяяйя ди-рянирди. Елшян Ялийеви (инди “Азярбайъан ишыглары”гязетинин баш редакторуду), Салман Бабайеви ахта-ранда бурда тапырдыг. Цст-башлары мятбяя рянэиндя,йяни гапгара олурду. Эюзляйирдик, иши битириб, ял-цзля-рини йуйурдулар, сонра чайханайа эедирдик, шящяринйазы-позу адамларынын сющбятляриня гулаг асмаьа.

... Кющня мещманхананын тининдяки маьазайа“Гызыл Мамед”ин дцканы дейирдиляр. Сонра шящярмейданы эялирди. Ахшамлар шящяр ящли бязяниб-дцзя-ниб чыхырды эязинтийя, кими театра, кими кинойа, кимибулвара. Кими Низами кцчясийля цзц почта, “Дост-луг” кинотеатрына, “Цзцмчцляр еви”ня сары, кими дяеля дцз кечиб, йаньынсюндцрмя стансийасы, шащматмяктябини ютцб сон дябдя тикилмиш икимяртябяли рес-

108

Page 109: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

торана эялирди. Бураны Аллащверди Баьыров ишлядирди.Адамлар биринъи мяртябядя Эорус пивяси ичир, Бакысосискасы йейирди. Икинъи мяртябянин стол-стулу, бош-габ-нялбякиси, пярдя-тцлц буранын ъидди йер олмасын-дан хябяр верирди. Аьдамын ишэцзар адамлары башгайерлярдян эялян щюрмятли гонагларыны бура эятирирди-ляр. О вахт данышырдылар ки, Аллащверди аьдамлыларщагда налайиг данышан милис ряисинин мцавинини (адашыимиш) чаьыртдырыб еля бурдаъа митилини атыбмыш, гялятинибаша салыб бурахыбмыш. Дава башлайанда рящмятликбураны ясэяр йемякханасына чюндярмишди. Бязянавтобусла ясэярляр эялиб бурда йейир, бязян дя биши-риб сянэярляря щазыр йемяк апарырдылар.

... Ресторандан сонра гонаьы олмадыьым, таныма-дыьым адамларын евляри эялирди. Сонракы икимяртябялисыра евлярдя бизим физика мцяллимимиз Камал Гара-даьлы (мяшщур диктор Айдын Гарадаьлынын ямисиоьлуйду) йашайырды. Сялигя-сащманлы эейими, мядянидавранышыйла Гори семинарийасынын мцяллимлярини ха-тырладырды. Чюряксатан Эцлхар хала да бурда йашайырды.Оьлу Акиф Рцстямов сонралар журналистика факцлтясин-дя мяня дярс дейяъякди.

... Шуша дайанаъаьына чатмадан, Йолчунун ярзагдцканына дяймядян йолун ортасындакы даирядян саьабурулуб кцчямизя эирирям. Кющня щамамын ачыгпянъярясиндян байыра ахан щамам гохусу бурнумадяйир. Гаршымдан “училиша”нын гызлары кечир, та сачымыгарышдырмыр, цзцмя эцлмцрляр. Бюйцмцшям. Балаъаушаглар милис кцчясиндя футбола бир аздан башлайа-

109

Page 110: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ъаглар. Сима халанын оьланлары Ряшад, Агшин эир атыб-тутур, язяля бяркидирляр. Эюз щякими Ъяфяр чяпяргоншумуз Елза мцяллимянин гызы Елладайла евляниб.Йашыл “Жигули”сини яркля йанпюртц сахлайыб. Тязя йез-няди, башгасы беля машын сахлайа билмязди.

... Эюй цзцнцн гапысындан кечиряммиш кими сямарянэли дарвазаны ачыб щяйятимизя эирирям!

* * *

Инди ня о кцчяляр, ня о тинляр вар... Йоллар дайохду, йолдакы изляр дя... Инди бу йоллары алаг отлары,гангал, тиканлы коллар тутуб. Щяр сящяр бу колларынйарпаглары шящярин харабалыгларыны долашан кабусунняфясийля титряшир...

Инди ня о кцчяляр, ня о тинляр вар... Йоллар да йох-ду, йолдакы изляр дя... Тяк мяним излярим дурур...Мяним кюрпя излярими – йаддаш ляпирлярими дцнйанынщеч бир эцъц силя билмяз, юлцмдян савайы.

Юзцн ки, шащид олдун! Сяни бу ляпирлярля эяздир-мядимми?

110

Page 111: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ÎÎÍÍ ÁÁÅÅØØÈÈÍÍÚÚÈÈ ÅÅÑÑÑÑÅÅ

Хяйал мемары

Мян Аьдамы йенидян тикяъяйимизя чох инаны-рам. Битмяйян мцщарибя йохду, бу дава да битяъяк.Даьылан шящяр ев-ев, тин-тин, кцчя-кцчя тикиляъяк.Парклар, баьлар, йоллар салынаъаг. Ушаглар йеня мяк-тябя, аталар, аналар ишя эедяъяк, каруселляр йелляня-ъяк, хязялляр сцпцрцляъяк, кцчяляря су сяпиляъяк...Эеъяляр йаьыш дамлаларынын евимизин дамындабястялядийи симфонийанын нотларыны сящярляр Эцняшбцтцн шящяря йайаъаг. Унудулаъаг бцтцн кядярляр.Шящяр йени севэи дастаны йашайаъаг...

Щеч билирсянми, Аьдамы хяйалларымда нечя дяфятикмишям?! Ушаг вахты гоншу Шащинля щяйятимиздякигум тяпяъийиндя шящяр салырдыг – йоллары, тунелляри,евляри олан шящяр. Щяр дяфя дя даьыдыб яввялкиндяндаща йахшысыны тикирдик. Бах о гумлугдакы кими щярэеъя дцнянки шящяри даьыдыб йенисини тикирям.

* * *

Мянимля Аьдамы тикмяйя эедярсянми? Эедяр-сян, билирям! Инанырам сяня, сянинля ъанбир гялб ол-мадыммы бу 15 йазымда – ясир йурда 15 сяфяримдя...

Биринъи нядян башлайарыг? Шящярин бярпасы комис-сийасыны йаратмагдан. Сонра бу комиссийа цзвляринимцщарибядян сонра йерля-йексан олан Варшаваныннеъя тикилдийини юйрянсинляр дейя Полшайа эюндяря-

111

Page 112: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

рик. Варшава фото, видео архивляр, адамларын йадда-шыйла йенидян яввялки эюркяминдя тикилиб, биналарынрянэиня гядяр бярпа едибляр. Йахшы тяърцбядир,юйрянярик.

Йадыма АТЯТ-ин Минск групунун америкалыщямсядри Метйу Брайзанын Аьдамын ишьалынын 15-ъиилдюнцмц иля баьлы “Щесабат Миршащинля” верилишиндясюйлядикляри дцшцр: “Аьдамда эюрдцклярим мянидящшятя эятирди. Бюйцк бир шящяр харабазарлыьа чев-рилмишди. Мян полйак ясиллийям. Аьдамын ишьалы мя-ня Икинъи Дцнйа мцщарибясиндян сонра Варшаванындцшдцйц эцнц хатырлатды”.

Башга тяърцбяляр дя вар, бахарыг.Бярпа ишлярини шящяр мясъидиндян, Имарят, Гара-

щаъылы гябиристанлыьындан башларыг. Шуша йолунун цс-тцндяки абидянин йериндя Гарабаь мцщарибяси гур-банларына язямятли щейкял уъалдарыг. Еля уъа абидяки, Бярдя йолу эяляндя Узундярядян, бир дя Шушайолу эедяндя Ясэярандан эюрцнсцн. Аьдамын шящидолмуш 6 мин адамынын адыны гранит лювщяйя йазарыгбир-бир. Вяссалам! Мцщарибяни хатырладаъаг даща щечня лазым дейил! Савашла йашадыьымыз йетяр, онун бизяйашатдыглары йедди арха дюнянимизя дя бясди. Тязя-лянмиш шящяримиздя йени щяйата башларыг!

* * *

Хащиш едяъям бизи кцчяляря ад гойма комисси-йасына йазсынлар. Кцчяляря аьаъ адларыны гойарыг.“28 Апрел” олар Палыд проспекти, яввялиндян ахырына-дяк палыд якирик. Коммунист кцчясини Кцкнар едя-

112

Page 113: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

рик. “Сцлейман Сани Ахундов” олар Вяляс, “Язизбя-йов” Шам, “Ворошилов” Эилас, “Максим Горки” Ал-ма, “Ленин”ин яввялки чинарларыны бир дя якярик, оларЧинар кцчяси. “Будагов”у Щейва, “Ислам Щаъыйев”иСюйцд адларына дяйишярик. Шуша дайанаъаьындакымяшщур армуддан о йана армуд якярик, Армуд кц-чяси дейярик. “26 Бакы Комиссары”нын саь-солундашабалыд якярик, чичякляйяндя билирсян ня эюзял эюрц-нцр?! Кийевдя эюрмцшям, онлар “каштан” дейирляршабалыда, шящярин символуду.

Мяним “Яли Ибращимов” кцчям Эилянар адлана-ъаг. Щеч эилянары кцчя бойу чичякляйян эюрмцсян?Бяс ал-гырмызы эилянарлы йцзлярля аьаъы неъя? Кцчя-миз чичякляйяндя эялярсян бизя! Бир дя эилянар йети-шяндя, эял, йыьым сяня дя верим...

Имарятдя Лерикдян эятирдийимиз Дямираьаъякиб ораны горуг едярик. Эюйэюлдян Елдар шамыэятириб Ленин баьынын йериндя йени баь саларыг. Гоз-лу баьа гоз аьаъларыны Ордубаддан, Загаталадан,Фындыг кцчясинин фындыьыны Гябялядян, Нарын нарыныЭюйчайдан, Алманын алмасыны Губадан, говаьы,вяляси Исмайыллыдан, янъири Абшерон кяндляриндянэюндяряъякляр достлар. “Мяшяди Аббас” кцчясиняакасийа якярик, юзц дя Лянкярандан эятирярик, чи-чякляйяндя щяр йан Лянкяран акасийасынын аь-чящ-райы рянэини алар. Хариъя эедян бизнесменляря де-йярик оралардан да йахшы аьаъ тинэляри алыб эятиряр-ляр, йени-йени кцчяляр саларыг. Битяъяк, наращатолма, бурда щяр аьаъ битир!

113

Page 114: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Аьдам базарында дцнйанын щяр йериндян эцл то-хуму эятириб сатдырарыг. Щамы алар. Щяйятляр, кцчя-ляр, баьлар чичякля долуб дашар. Щяр мящлядян бирэцлцн ятри эяляр. Фявварялярин ичиндя су занбаьы якя-рик, йашыл йарпаглары, аь эцлляри суйун цзцня чыхар.

Аеропорту тез тикмяк лазымдыр. Яввялляр адына“алверчи”, “завмаг”, “товаравед” дедийимиз нечя-нечя бизнесменимиз Дубайа, Истанбула, Москвайа,Шанхайа бирбаша учаъаг. Йанындакы “Хялилин сталова-сы”на мцтляг ял эяздирмяк лазымды. Эялян туристлярХялилин табакасыны йемямиш эетмясинляр.

Чахыр стратежи мящсулду, заводлары тяъили бярпаедярик. “Аьдам” чахырыны та рус “аьдамшик”ляри йох,франсыз ханымлары цчцн истещсал едярик, конйакы даинэилис лордларына сатарыг. Лимонады мцсялман юлкя-ляриня ихраъ едярик, онлара спиртли ички олмаз.

Шеллидя нар заводу ачарыг. Эюйчайлылара эюстяря-рик нар неъя олур.

Та памбыг якмярик, явязиндя тахыл беъярярик.Мярзилидян цзц Щарамы дцзцня еля бир тахыл зямисисаларыг ки, сораьы Газахыстана чатсын, тяърцбямизи юй-рянмяйя эялсинляр. Амма Мярзилидяки цзярлик тяпя-ляриня тохунмарыг, галар.

... Ушаг вахты Мярзилийя гонаг эялмишдик. Биркюмбя чюряк эютцрцб нянямля цзярлик йыьмаьачыхмышдыг. Няням цзярлийи гопарыб йериня чюрякгойурду. Дейирди ки, цзярлийин йерини бош гоймазлар.

Бах щямин йерляри сахлайарыг, цзярлик олан йерябашга шей якмязляр...

114

Page 115: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

... Имарятдяки стадионун тикинтисини йубатмаг ол-маз. “Гарабаь” юз мейданында ойнамалыды. Эялянилки Авропа кубокларынадяк щазыр олмалыды. Гонагларыюз аеропортумузда эцл-чичякля гаршылайарыг. Ойундансонра апарарыг Шушайа, эяздирярик, Ъыдыр дцзцндя шя-кил чякдирярляр, йедирдиб, ичирдиб йола саларыг.

... Кящризлярин бярпасыны башы чыхана тапшырмаглазымды. Нашы адама етибар етмяк олмаз. Шящярясуйу йеня Гара Гайадан чякярик, яввялки кими.

... Мемарлардан хащиш едярик чохлу ев лайищясиъызсынлар, сечим бол олсун. Евляр гяшянэ олмалыды,щяр кяс юз зювгцня уйьун лайищяни сечяр. Щяр кясиневи мемарлыг яняняляриня уйьун тикилсин, бурда юз-фяалиййятя йер йохду. Амма евлярин щамысынын да-мыны аь дямирдян вурдурарыг ки, бир рянэдя олсун.Йухарыдан аь дамлы Аьдама бахан Аллащын да цзцнцаь едяк!

... “Чай еви”ни яввялки эюркяминдя тикярик. Чер-тйожлары тапмасаг, Садыг Муртузайевдян аларыг, ондагалмыш олар. Ня тящяр идися, еля дя тикярик, анъаг яв-вялки йериндя йох. Мясъиддян бир аз аралы.

... Мясъиди йахшы тямир едярик. Усталары Истанбул-дан, Сямяргянддян эятирярик. Мясъиддя азаны йеняЩафиз охуйар.

... Чюряк Музейиня гачгынлыг илляринин йадиэарыолан чюрякляри експонат кими дцзярик. Яряблярин, ал-манларын, тцрклярин эюндярдийи йардым унларыны галыншцшя алтында нцмайиш етдирярик. Эяляъяк балалар, ня-вяляр, нятиъяляр елин дар эцнцнц унутмасынлар...

115

Page 116: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

... Халча фабрикини ян сон техника иля тяъщиз едиб,Гарабаь эябяляринин кцтляви истещсалына башларыг. Абыхала, Хураман, Бящруз, Щцсейнов Вагиф кими “то-варавед”ляримизин тяърцбяси бюйцкдц. Адына “Гор-по” дейилян Аьдам Шящяр Пяракяндя Тиъарят Бирли-йинин сядри олмуш Мцсейиб Мяъидов йени бизнесмен-ляри топлайар башына, дцнйанын дюрд бир тяряфиндяермяни, Иран халылары дейя сатылан эябяляримизин адыныгайтармаг цчцн ихраъы сцрятляндирярляр.

... “Конзавод”а стратежи обйект кими бахмаг ла-зымды. Гарабаь атынын шющрятини гайтармалыйыг. Нюв-бяти олимпиадайа юз атымызла эедярик. Нечя милйона-са кянардан ат алмаг айыбды. Бир аздан юзцмцзбашларыг ора-бура ат сатмаьа. Минск групу юлкялярипрезидентляринин щярясиня бир ат баьышлайарыг. Йазыг-лар бу илляр ярзиндя ялдян-айагдан эетдиляр.

... “Натяван” гызлар байрамыны, “Харыбцлбцл” фес-тивалыны бярпа етдирярик. Полад Бцлбцлоьлуна дейярикэялиб тяшкил елясин. Та Москвада ишлядийи бясди. Эер-ман да она кюмяк еляйяр.

... Достлар турист фирмалары ачар. Эялян гонаглараШащбулагда Короьлу галасыны, Аьдамын курганлары-ны, Фцзулидя Азых маьарасыны, Ясэяран галасыны,Вянэдя Гандзасар, Кялбяъярдя Дастаэир Албанкилсялярини, Шуша галасы, Туршсу, Гырхгыз йайласы, мин-мин булаг, даща ня билим няляри эюстярярик. Дцн-йанын щяр йериндян шящяримизя туристляр ахышар.

... Шуша, Кялбяъяр, Эцлаблы санаторийаларындаадам ялиндян тярпянмяк олмаз. Буралары рущларындинъялян, азад олан йериня чевирярик.

116

Page 117: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

* * *

Сян дя эялярсян!Эюзляйяъям Сяни! Бу йазыларымла сяня чох аъылар

йашатдым! Бир аз динъялярсян...Билирсян, бура даща рущлар шящяри дейил. Бурдакы

рущлар илащи бир яфсунла юз бядянляриня дюндц. Хатыр-лайырсанмы, йазмышдым: “Йахшы бах бу кцля, чцнкиэяляъяйин бу кцлдян йоьрулаъаг...” Аллащ онлары йан-мыш рущларын кцлцндян йоьурду, аьызларына няфясцфцрдц...

Щяйятимиздяки кютцкдян пющряляйян ъаван тутаьаъынын йарпагларыны даща кабус няфяси ясдирмир...

Оьлумду, тут чырпыр, шипширин...Йуху кими ширин тут...

Феврал – Май, 2010

117

Page 118: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

СОН СЮЗ ЙЕРИНЯ

ÃÃÈÈÉÉÀÀÌÌßßÒÒßß ÃÃÀÀËËÌÌÛÛØØ 44 ÄÄßßÃÃÈÈÃÃßß

Ýÿíú äîñòóì Âàùèä Ãàçè! “Ðóùëàð øÿùÿðè“íè ÿð-ñÿéÿ ýÿòèðäèéèí ö÷öí ñÿíÿ òÿáðèêäÿí ÷îõ òÿøÿêêöðäöøöð. Áó êèòàá éóìðóã áîéäà öðÿêäÿ Ãàðàáàüûí,Àüäàìûí þçö áîéäà êÿäÿð ýÿçäèðÿíëÿð ö÷öí, ãÿë-áè éóðä ùÿñðÿòèëÿ ÷àëûí-÷àðïàç äàüëàíìûø, àììàùÿð àí àüäàìëû êèìè óúàäàí-óúà ãöðóð ùèññè éàøà-éàí âÿ éàøàäàí, Àüäàìû ãèáëÿýàùû ñàéàí éöçëÿð,ìèíëÿð, îí ìèíëÿð ö÷öí ùÿì òÿñÿëëè, ùÿì äÿ Àüäà-ìûí, áöòþâ Ãàðàáàüûí àçàäëûüûíà áèð ÷àüûðûøäûð.Ñÿíè ÿìèí åòìÿê èñòÿéèðÿì êè, áó ÷àüûðûøà ãîøó-ëàíëàðûí áèðèíúèñè ìÿí îëìàã èñòÿðäèì, ìÿíèìêèìèëÿð èñÿ ìèíëÿðëÿäèð...

Êèòàáûíûí àéðû-àéðû ôÿñèëëÿðèíè ìÿòáóàòäàí îõó-ìóøàì. Èìçàíû òàíûéûðäûì, øÿõñÿí þçöíö éîõ (ùÿðèêèìèç Àüäàìäà 1 íþìðÿëè ìÿêòÿáè áèòèðìèøèê,àììà àðàìûçäà õåéëè éàø ôÿðãè âàð). Ãÿëÿìèíèí ñà-äÿëèéèíÿ âÿ ýöúöíÿ, æàíð îðèæèíàëëûüûíà, äîüìà òîð-ïàüà îëàí ìÿùÿááÿòèíÿ, áèð äÿ èíòåëëåêòèíèí ìèã-éàñûíà ùåéðàí îëäóì. Áèð êèòàáûí òÿãäèìàò ìÿðàñè-ìèíäÿ (ñàü îëñóí ùþðìÿòëè éàçàðûìûç Ëàóðà Úÿá-ðàéûëëû) éàõûíëàøûá Ñÿíèíëÿ òàíûø îëäóì. Éàçûëàðûíùàããûíäà ôèêèðëÿðèìè ñþéëÿäèì. Òîïëàéûá, öìóìè-ëÿøäèðèá êèòàá êèìè ÷àï åòäèðÿúÿéèíè äåäèí.

Èíäè ùÿìèí êèòàáà ñîí ñþç éàçûðàì.

118

Page 119: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

ßçèç äîñòóì! Ñÿí ìÿíè (òÿê ìÿíèìè?..) õÿéà-ëÿí Õóäó Ìÿììÿäîâóí, Ôàìèë Ìåùäèíèí, ÔðåäÀñèôèí, áàøãàëàðûíûí íèýàðàí ðóùëàðû äîëàøàí, ùÿãèãèÀïîêàëèïñèñ éàøàìûø ãèáëÿýàùûì Àüäàìà àïàð-äûí. Ñÿí ìÿíè Àüäàìûí ìÿðêÿçèíäÿ, Óçóíäÿðÿäÿ6 ìèí èýèä ÿñýÿðèí óéóäóüó ãÿáèðèñòàíëûüû çèéàðÿòåòäèðäèí. Ñÿí ìÿíè 26 ôåâðàë 1992-úè èëäÿ ÿçèçëÿðè-íèí ìåéèòëÿðèíè àõòàðàí Õîúàëû ÿùëèíèí íàëÿñèíÿ,Àüäàì Ìÿäÿíèééÿò Åâèíèí, ìÿñúèäèí ãàðøûñûíäàêûìåéäàíëàðà àïàðäûí. Úÿìè èêè ùÿôòÿäÿí ñîíðà òöñ-òöñö, àëîâó ÿðøÿ ãàëõàí Àüäàì Òèúàðÿò Ìÿðêÿçèíèíãÿíøÿðèíäÿ äàéàíäûüûì (ìÿðùóì øàèð ÔàìèëÌåùäè èëÿ) éåðëÿðÿ àïàðäûí (î âàõò äóéà áèëìÿäèê:ìÿíèì, Ôàìèë Ìåùäèíèí àëîâó äàùà éöêñÿêëÿðÿãàëõìûøäû, éîõñà éàíàí Àüäàìûí?..).

Áèð àç íèêáèí íîòäà äàíûøñàì (íèêáèíëèéÿ éåðãàëûáìû?..), Ñÿí ìÿíÿ Àüäàìûí äöç ìÿðêÿçèíäÿ-êè Ìÿùÿááÿò áóëàüûíäàí ñó è÷ìÿê ôöðñÿòè éàðàòäûí(áó áóëàã 50-úè èëëÿðèí áóëàüû èäè, èòìèøäè, ìÿðùóìÀéäûí Ãóëèéåâ áèçÿ ãàéòàðäû, éåíÿ ãàéûäàúàüûíàöìèäèì âàð...). Îíó äà äåéèì êè, Ùàôèçèí àçàíéàçûëìûø êàñåòèíè äÿ èëê äÿôÿ î ìÿíÿ áàüûøëàìûøäû.

Ñÿí ìÿíè 50–60-úû èëëÿðäÿêè áöòöí ÿëéàçìàëà-ðûìûí èòäèéè Âîðîøèëîâ (ñîíðàëàð Õóäó Ìÿììÿäîâ)êö÷ÿñèíäÿêè åâèìèçÿ àïàðäûí (áó åâäÿ ìÿíèì èòêè-ëÿðèì òÿê ÿëéàçìàëàðûì îëìàäû, àäàìëàð îëäó, àäàì-ëàð...). Ñÿí ìÿíè äöíéàíûí ÿí ÿçÿìÿòëè óíèâåðñèòåòëÿ-ðèíèí – Áåðêëè, Âàøèíãòîí, Ïåêèí, Òîðîíòî, Çèãåí âÿáàøãàëàðûíûí (Ðàôèã ìöÿëëèì áó óíèâåðñèòåòëÿðäÿìöùàçèðÿ îõóéóð. ÀÁØ-ûí Úîðúèéà Äþâëÿò Óíèâåðñèòå-

119

Page 120: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

òèíèí, Àëìàíèéàíûí Çèýåí Óíèâåðñèòåòèíèí, Øèìàëè Êèï-ðèí Éàõûí Äîüó Óíèâåðñèòåòèíèí âÿ Òÿáðèç Óíèâåð-ñèòåòèíèí ïðîôåññîðóäóð – ðåäàêòîð) àóäèòîðèéàëàðûíäàíäàùà óúà òóòäóüóì 1 íþìðÿëè ìÿêòÿáèí 2-úè ìÿð-òÿáÿñèíäÿêè 10 “à” ñèíôèíäÿ îòóðòäóí. Ñöñÿí ìöÿë-ëèìÿ ÿäÿáèééàò äÿðñè àïàðûðäû, ìÿí øàýèðä èäèì...

Àüäàì Óëó Òàíðûíûí ãöäðÿòèíäÿí éàðàíìûø,Àçÿðáàéúàíà, áþéöê Òöðê äöíéàñûíà, áöòöí äöíéà-éà áþéöê øÿõñèééÿòëÿð, ñÿíÿò âÿ åëì àäàìëàðû áÿõøåòìèø áèð äèéàðäûð. 1998-úè èëèí ïàéûçûíäà ÀÁØ-äà,Àòëàíòà øÿùÿðèíäÿ Úîðúèéà Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíäÿäÿðñ äåéÿðêÿí áèð ìþòÿáÿð òÿäáèðÿ äÿâÿò îëóíìóø-äóì. Ùàâà èñòè îëäóüóíäàí òÿäáèð áþéöê áèð ùÿéÿò-äÿ êå÷èðèëèðäè. Ýþðöøäÿ äöíéàíûí îíëàðëà þëêÿñèíäÿí(ÀÁØ, Àëìàíèéà, ßëúÿçàèð, Èðàí, Êàíàäà, Ùèíäèñòàíâÿ ñ.) àëèìëÿð, ïðàêòèêëÿð, ìöòÿõÿññèñëÿð èøòèðàê åäèðäè.

Òÿäáèð àõøàì ñààò 20-äÿí ñÿùÿð ñààò 5-äÿêäàâàì åëÿäè. Äöíéà õàëãëàðûíûí ìóñèãèñèíäÿí íö-ìóíÿëÿð òÿãäèì îëóíóðäó. Ãÿôëÿòÿí áèð ãöââÿìÿíè îäó èëÿ éàíäûüûì, èëëÿð áîéó ùÿñðÿò ãàëäûüûìÃàðàáàü, Àüäàì ýþéëÿðèíÿ àïàðäû. Áó, ÌÿíñóìÈáðàùèìîâóí ñÿñè èäè. ×åâðèëèá ìîíèòîðà áàõàíäàÌÿíñóìó ýþðäöì, Úàáèðè ýþðäöì, Íÿçàêÿòè, Àé-ýöíö ýþðäöì. Áó ìóñèãè ôðàãìåíòèíè “Ñÿí áèðíÿüìÿ, ìÿí áèð íÿüìÿ” âåðèëèøèíäÿí áèð èðàíëûïðîôåññîð êîìïéóòåðÿ éàçìûøäû âÿ î òÿäáèðäÿñÿñëÿíäèðèðäè. Ñàéäûì, îí áàðìàüûì êèôàéÿò åëÿ-ìÿäè, äöç 11 äÿôÿ ùÿìèí ôðàãìåíò òÿêðàð îëóíäó.Ôÿõð åòäèì, ãöðóð äóéäóì Ìÿíñóì, îíóí äîñò-ëàðû ö÷öí, Ãàðàáàü ö÷öí, Àçÿðáàéúàí ö÷öí. Ìÿ-

120

Page 121: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

íèì àçÿðáàéúàíëû îëäóüóìó áèëÿíëÿðèí áèð ñóàëûâàðäû – áó åúàçêàð ñÿñ ùàðäàíäûð? Òîðïàãäàí, ñó-äàí, éîõñà… Òàíðûäàí?

Ñÿíèí “Ïëàéèíý Áàñåáàëë îí òùå Úùåññáîàðä:Òùîóýùòñ àáîóò Ýåíîúèäå” (Øàùìàò òàõòàñûíäà áåéñ-áîë: ýåíîñèä äöøöíúÿëÿðè) àäëû ìÿãàëÿíè èíòåðíåòäÿýþðäöì. Ãàðàáàü ùàããûíäà îüëóíëà äèàëîã ÷îõ èáðÿ-òàìèç âÿ êÿñêèí èäè. Ìÿíè ùÿì äÿ ñå÷äèéèí æàíð âÿñÿëèñ èíýèëèñúÿ âàëåù åëÿäè. Î éàçûíû äöíéàíûí ìöõòÿ-ëèô þëêÿëÿðèíÿ, õöñóñÿí òàíûäûüûì àëèìëÿðÿ, ñÿíÿòàäàìëàðûíà ýþíäÿðäèì. Áó éàçûíûí éàéûëìà ñöðÿòè,îíà âåðèëÿí ãèéìÿòëÿð ìÿíè ÷îõ ñåâèíäèðäè. Ãàðàáàü,Àüäàì, Õîúàëû ôàúèÿñèíèí òàíûíìàñûíäà àüäàìëûìöÿëëèôèí (åëÿ Àüäàìûí äà) çÿùìÿòèíèí äöíéàäà ãèé-ìÿòëÿíäèðèëìÿñèíäÿí ãöðóð äóéìàìàã îëàðìû?

Àçÿðáàéúàí äà äöíéàíûí áèð ïàð÷àñûäûð. Áèçèìäöíéàìûç ãàëàêòèêàëàð è÷ÿðèñèíäÿ áàëàúà áèð ýÿìè-äèð. Èíäè áó ýÿìèäÿ áþéöê áèð ùöçóðñóçëóã âàð.Èíñàíëàð áèð-áèðëÿðèíè åøèòìÿê èñòÿìèðëÿð. Àäÿìäÿíáó éàíà éàëàí, øÿð, ùàðàì öñòöíäÿ äóðàí áöòöíãàðøûäóðìàëàðäà Èáëèñèí äÿñòè-õÿòòè à÷ûã ýþðöíöð.Äöíéàíûí ìÿíÿâè åíòðîïèéàñû ÷îõàëûá. Åíòðîïèéààðòàíäà äàüûëìà èëÿ íÿòèúÿëÿíèð. Áèðúÿ àëòåðíàòèââàð. Áó àëòåðíàòèâ äÿ îäóð êè, èíñàíëàð áèð-áèðëÿðèíèåøèòìÿéè áàúàðìàëûäûðëàð. Èíñàíëàð äåéÿíäÿ òÿêôÿðäëÿðè éîõ, õàëãëàðû äà íÿçÿðäÿ òóòóðàì. Äöíéàùå÷ âàõò ãèéàìÿòÿ áó ãÿäÿð éàõûí îëìàéûá. Èíñàí-ëàðûí áîðúó îäóð êè, äöíéàíû áó òÿùëöêÿäÿí ãóðòàðàáèëñèí. Áèð þëêÿíèí ìèãéàñûíäà ÷ÿòèí êè, äöíéàíûíõèëàñû ö÷öí íÿñÿ åòìÿê ìöìêöí îëñóí.

121

Page 122: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Àìåðèêàëû ôèçèêëÿð ìöúÿððÿä áèð ñààò äöçÿë-äèáëÿð, àäû “äöíéàíûí àõèðÿò ñààòû”äûð. Î ñààòäà12-éÿ 5 äÿãèãÿ ãàëûá – 23:55. Áó 5 äÿãèãÿäÿýÿìèíè áàòûðìàã äà, åòèáàðëû áèð éîëà ÷ûõàðìàã äàîëàð. Áó ýöí ÿëëÿðäÿêè ñèëàùëàð äöíéàíû 500 äÿôÿäàüûòìàüà êèôàéÿò åäÿð. Åëì, ÿôñóñëàð îëñóí êè,èíñàíäàí äàùà ÷îõ ìöùàðèáÿëÿðÿ âÿ òÿáèÿòèíìÿùâèíÿ õèäìÿò åäèá. Åíåðæèìèç òöêÿíèá, áöòöíìöùàðèáÿëÿð åíåðæè óüðóíäàäûð. Åíåðæè ìÿíáÿéèòàïìûøûã, áÿñ îíó ùàðà èñòèôàäÿ åäèðèê? Àòîì,ùèäðîýåí áîìáàñû ùàçûðëàìàüà. Öìóìáÿøÿðè ÿõ-ëàãûìûç éöêñÿê îëñàéäû, ýÿìèìèçäÿ áèð ùöçóðîëàðäû. ßõëàãûìûç èñÿ òûñáàüà ñöðÿòè èëÿ èíêèøàô åäèá.

Ñÿíèí êèòàáûíûí ÿëéàçìàñûíû îõóéóá ãóðòàðàí-äàí ñîíðà áó ãÿíàÿòÿ ýÿëäèì êè, èíäè ùÿìèí ñààòûíáþéöê ÿãðÿáè áèð äÿãèãÿ èðÿëè ÷ÿêèëìÿëèäèð: 23:56.

Ìÿí 1989-úó èëäÿ áèð éàçûìäà ýþñòÿðìèøäèìêè, Ãàðàáàü ïðîáëåìè ÑÑÐÈ-íèí äàüûëìàñûíà àïàðàíéîëäóð. Ãëîáàëëàøàí äöíéàìûçäà áó òàðèõäÿí èáðÿòýþòöðìÿê ëàçûìäûð. Éåð àäëû êîñìèê ýÿìèìèçäÿïîçóëìóø èëàùè äöçöì íèçàìëàíìàëûäûð, èíñàíûíéàøàìàñû ö÷öí òþâáÿ, áàðûøûã âÿ àíëàøìàäàí áàø-ãà éîëó éîõäóð. Ãèéàìÿòÿ ãàëìûø 4 äÿãèãÿíèíè÷ÿðèñèíäÿ äöíéà âÿ áèç áàøà äöøìÿëèéèê êè, èíñàí-ëûüû õèëàñ åòìÿê ö÷öí, èëê íþâáÿäÿ Ãàðàáàü, äå-ìÿëè ùÿì äÿ Àüäàì àçàä îëìàëûäûð...

Àüäàìûí – Ðóùëàð øÿùÿðèíèí âÿ îíóí ñàêèíëÿðè-íèí àçàäëûüû àðçóñó èëÿ...

Ðàôèã ßßËÈÉÅÂ,ïðîôåññîð

122

Page 123: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

МЦНДЯРИЪАТ

Юн сюз йериняРамиз Рювшян: “Мцмкцнсцз гайыдыш”ын язабы . . . . . 3

Биринъи ессе. Он йедди . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Икинъи ессе. Щейва гохулу зирзями. . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Цчцнъц ессе. Чяпяр. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Дюрдцнъц ессе. Хиласкар юлцм маршы . . . . . . . . . . . . . . . 25Бешинъи ессе. Аь эеъянин йухусу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Алтынъы ессе. Вахт олмайан йер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Йеддинъи ессе. Новруз сабащынын пянъяряси . . . . . . . . . . 43Сяккизинъи ессе. Йусиф цзлц китаблар . . . . . . . . . . . . . . . . 52Доггузунъу ессе. Рянэсиз кино . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Онунъу ессе. Азан охуйан эюйярчин . . . . . . . . . . . . . . . 66Он биринъи ессе. Щюкумятя мящкумлар . . . . . . . . . . . . . 75Он икинъи ессе. Сцмцк абидя . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Он цчцнъц ессе. Тоз адамлар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Он дюрдцнъц ессе. Саь галан ляпирляр . . . . . . . . . . . . . . 100Он бешинъи ессе. Хяйал мемары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Сон сюз йериня

Рафиг Ялийев: “Гийамятя галмыш 4 дягигя” . . . . . . 118

123

Page 124: Рущлар шящяри - media.turuz.com fileЮН СЮЗ ЙЕРИНЯ “ÌÖÌÊÖÍÑÖÇ ÃÃÀÉÛÄÛØ”ûí ßÇÀÁÛ Ùÿçðÿò ßëè “Èíñàíëàð âàëèäåéíëÿðèíäÿí

Ãàçè Âàùèä Ïÿðâèç îüëóÐÓÙËÀÐ ØßÙßÐÈ

Áàêû, «Òÿùñèë», 2010

Íÿøðèééàò ðåäàêòîðó Àçÿð ÀááàñÁÿäèè âÿ òåõíèêè ðåäàêòîðó Àáäóëëà ßëÿêáÿðîâÊîððåêòîðó Öëêÿð Øàùìóðàäîâà

×àïà èìçàëàíìûøäûð 22.09.2010.Êàüûç ôîðìàòû 70õ100 1/32.

Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 3,875. Ñèôàðèø 56. Òèðàæû 500.

«Òÿùñèë Íÿøðèééàò-Ïîëèãðàôèéà» ÌÌÚÁàêû, ÀÇ 1052, Ô.Õîéñêè êö÷., 121À

å-ìàèë: òàùñèë_àç@yahoo.com