Газета творчай інтэлігенцыі Беларусі

Літаратура і мастацтва

ISSN 0024-4686

№ 12 (4710) 22 сакавіка 2013 г.

Пункцірам

13

Шчаўкунок... Старая казка — новая пастаноўка

Незаклятыя скарбы берасцейскага ювеліра

159

Сусветную літаратуру прыдумалі перакладчыкі?!

Ты за ла тую мрою не да го ніш,А толь кі сло вам не ма ту за го ішІ вый дзеш зноў — без сло ва і пя ра...І ты ду шу са смяг лую на по ішСі вой ра сою з род на га два ра.Усё, што знаў, з ма лен ства ты за пом нішІ ка лы хан кай ўсё, што меў, на поў ніш,Ні бы Ку па ла, Пуш кін ці Са ят...Ты ад рас ко лу свет не аба ро ніш,Дык дзя куй хоць за тое, што аб ро нішШчым лі вы і рас пыт лі вы па гляд.

Ты па слан цоў ува гай уда сто ішІ сі лы не па сіль ныя пад во іш,Каб усмі хац ца і не ўпа сці — ніц!Пра ва ліш ся, васк рэс неш і пры мро ішГлы ток вяс ны з па вы сах лых рас ніц.Ста рын ны ямб на но ва пе ра кро іш,Зня бу дзеш тлум, за бу дзеш но вы прой грыш,Каб да ча кац ца леп шае з ча сін.Ўзля ціш да зор, а ямы не абой дзеш,Зда ле еш страх, а ў шклян цы бу ру зной дзеш, — Ма лень кі бог зям лі і веч ны сын!

Яў ге нія Яні шчыц

Па эт

ПЛАНЕТА ПАЭТАЎ

Алесь Квяткоўскі, 2009.

✓ Прэ зі дэнт Бе ла ру сі, стар шы ня Вы шэй ша га дзяр жаў на га са ве та Са юз­най дзяр жа вы Аляк сандр Лу ка шэн ка ўзна га ро дзіў Прэ зі дэн та Ра сіі Ула дзі­мі ра Пу ці на ор дэ нам Друж бы на ро­даў — за знач ны аса біс ты ўнё сак у раз­віц цё ін тэ гра цый на га су пра цоў ніц тва і ўма ца ван не сяб роў скіх ад но сін па між Бе ла рус сю і Ра сі яй.

✓ Прэ зі дэнт Бе ла ру сі Аляк сандр Лу ка шэн ка па він ша ваў Міт ра па­лі та Мінск ага і Слуц ка га Фі ла рэ та, Па тры яр ша га Эк зар ха ўсяе Бе ла ру сі з днём на ра джэн ня. «Увесь свой ба га ты ду хоў ны во пыт, ве ды і сі лы Вы ад да я це слу жэн ню Бо гу і лю дзям. Не аспрэч ны Ваш аса біс ты ўнё сак у спра ву ўма ца­ван ня Пра ва слаўя на бе ла рус кай зям­лі, за ха ван ня і пры мна жэн ня са ма­быт най гіс то ры ка­куль тур най спад­чы ны на ша га на ро да», — га во рыц ца ў він ша ван ні.

✓ Ды рэк та ры на цы я наль ных мас­тац кіх му зе яў Бе ла ру сі і Мал до вы Ула дзі мір Пра кап цоў і Ту дар Збыр ня аб мер ка ва лі шля хі да лей ша га су пра­цоў ніц тва ў ме жах пад пі са на га ра ней па гад нен ня. Так, у Кі шы нё ве пла ну­ец ца ар га ні за ваць вы стаў ку бе ла рус­кіх мас та коў, якія жы вуць у Бе ла ру сі і Мал до ве. Бе ла рус кі бок га то вы пад­рых та ваць ана ла гіч ную вы стаў ку мал­даў скіх мас та коў у Мін ску.

✓ Сён ня ў Го ме лі рас па чаў ся VІІІ Між на род ны фес ты валь дзі ця чых, ма ла дзёж ных гра мад скіх аб’ яд нан няў Бе ла ру сі, Ра сіі і Укра і ны «Жы вая ва да друж бы», удзел у якім бя руць больш як 20 дэ ле га цый. Упер шы ню ў ме жах фо­ру му прой дзе кон курс да след чых і пра­ект ных ра бот «ЮНЕС КА: Аду ка цыя. На ву ка. Куль ту ра», на які па да дзе на больш як 30 ра бот.

✓ Ан ке та ван не па пы тан нях маг чы­мых змен у Ко дэк се аб аду ка цыі пла ну­ец ца пра вес ці ў Бе ла ру сі. Удзель ні ка мі яго бу дуць кі раў ні кі ўста ноў аду ка цыі, вы клад чы кі, вы ха валь ні кі, баць кі.

✓ Пом нік Ула дзі мі ру Му ля ві ну пла­ну ец ца ўста ля ваць у цэнт ры Ека ця­рын бур га (Ра сія) ка ля кі на кан цэрт на га тэ ат ра «Кос мас». У блі жэй шы час бу дзе пра ве дзе ны кон курс ся род бе ла рус кіх скульп та раў на ства рэн не эс кі за пом­ні ка. Так са ма ад кры ты даб ра чын ны ра­ху нак, на які мож на пе ра вес ці срод кі.

✓ З 26 па 31 са ка ві ка ў Крас на да ры (Ра сія) бу дзе пра хо дзіць фес ты валь бе ла рус ка га кі но. Яго пра гра ма скла­да ец ца з 20 філь маў роз ных жан раў: гіс та рыч нае, мас тац кае, ані ма цый нае і да ку мен таль нае кі но.

✓ Бе ла рус кі са юз мас та коў пра па на­ваў на даць Па ла цу мас тац тва ў Мін ску імя Ві та ля Цвір кі. Ідэя бы ла вы ка за на на мес ні кам стар шы ні Са ю за мас та коў Ры го рам Сіт ні цам на ад крыц ці вы стаў­кі «Под ых Су све ту», пры мер ка ва най да 100­год дзя з дня на ра джэн ня твор цы.

✓ Па чаў ся пры ём за явак на ўдзел у рэс пуб лі кан скім дзі ця чым кон кур се «Пес ня для Еў ра ба чан ня». Пад ра бяз­ная ін фар ма цыя пра ўмо вы і тэр мі ны кон кур су — на сай це Бел тэ ле ра дыё­кам па ніі.

Пад рых та ва ла Тац ця на МАСТОЎСКАЯ

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.2 ЛіМ-часапісУ Саюзе пісьменнікаў Беларусі

Зоя ПА ДЛІПСКАЯ

Кон курс пра хо дзіў ця гам мі ну ла га го да і быў пры све ча ны юбі ле ям кла сі каў бе ла рус кай лі­та ра ту ры Ян кі Ку па лы, Яку ба Ко ла са, Мак сі ма Тан ка, а так са ма Го ду кні гі.

Ста ра ючы ся не аб мя жоў ваць твор часць, ар­га ні за та ры пра па на ва лі не каль кі на мі на цый: «Да 130­год дзя з дня на ра джэн ня Яку ба Ко ла­са», «Да 130­год дзя з дня на ра джэн ня Ян кі Ку­па лы», «Да 100­год дзя з дня на ра джэн ня Мак сі­ма Тан ка», «Твор часць су час на га пісь мен ні ка», «2012 — Год кні гі» і «Ду хоў ная спад чы на». У вы ні ку бы лі прад стаў ле ны да сле да ван ні твор­час ці Ян кі Ку па лы, Яку ба Ко ла са, Мак сі ма Баг­да но ві ча, Мак сі ма Тан ка, Анд рэя Мрыя, Іва на Ме ле жа, Ні ла Гі ле ві ча, Мі ко лы Ара хоў ска га, Ры го ра Ба ра ду лі на, Ні ны Ма цяш, Ге на дзя Па­шко ва, Мі ха ся Па зня ко ва, Ана то ля Зэ ка ва, Аляк санд ра Зай кі і Ва ле рыя Га пе е ва. Да та го ж, мно гія ўдзель ні кі да сы ла лі ніз кі вер шаў, мі ні я­цю ры, апа вя дан ні і эсэ.

Сто вуч няў­пе ра мож цаў і іх на стаў ні кі, якія бы лі за про ша ны на ўра чыс тасць у Дом лі та­ра та ра, атры ма лі дып ло мы, гра ма ты, па дзя кі

і кні гі ў па да ру нак. Він ша ва лі іх пер шы сак ра тар СПБ Ге надзь Па шкоў, пісь мен нік Іван Са вер чан ка, ды рэк тар Бе ла рус ка га рэс пуб лі­кан ска га лі та ра тур на га фон ду Сла ва мір Ан та­но віч, на мес нік га лоў на га рэ дак та ра ча со пі са «Род нае сло ва» Ма рыя Кныш і чле ны рэд ка ле гіі ча со пі са Ла ры са Са га но віч і На тал ля Шап ран.

Асоб на за ак тыў ны ўдзел у кон кур се гра ма­тай СПБ быў ад зна ча ны ад дзел аду ка цыі Асі по­віц ка га рай вы кан ка ма. У кон кур се ўдзел узя лі вуч ні з усіх рэ гі ё наў Бе ла ру сі, што свед чыць пра ўва гу мо ла дзі да род най мо вы і лі та ра ту ры, уво­гу ле да чы тан ня, ці ка васць да твор час ці кла сі­каў і су час ні каў, за не па ко е насць за ха ван нем ду­хоў най спад чы ны.

Чы та чы, твор цы, да след чы кі

Уга на ра ва лі зем ля кіМак сім ЖА ЛЕ ЗІНКА

У Мар’ і най Гор цы прай шоў твор чы ве чар чле на Са ю за пісь мен ні каў Бе­ла ру сі, ве тэ ра на пе да га гіч най спра вы Бра ні сла ва Зуб коў ска га. На го дай ста­ла 75­год дзе з дня на ра джэн ня лі та ра та ра, края знаў ца, ак тыў на га аў та ра лі та ра тур на­мас тац кіх пе ры я дыч ных вы дан няў. Пу ха віц кі рай вы кан кам уз на га ро дзіў юбі ля ра га на ро вай гра ма тай. Свае він ша ван ні Бра ні сла ву Аляк санд ра ві чу вы ка за лі ра бот ні кі ад дзе лаў куль ту ры і аду ка цыі Пу ха­віц ка га рай вы кан ка ма, ра ён най біб лі я тэ кі, га зе ты «Пу ха віц кія на ві ны». Па він ша ваць юбі ля ра пры еха лі на мес нік стар шы ні Мінск ага аб лас но га ад дзя лен ня СПБ Ана толь Сма лян ка, стар шы ня сек цыі дзі ця чай лі та ра ту ры СПБ, на мес нік га лоў на га рэ дак та ра ча со пі са «По лы мя» Ула дзі мір Маз го.

Вар та за зна чыць, што ў апош нія га ды Бра ні слаў Аляк санд ра віч асаб­лі ва дбай на пра цуе ў га лі не дзі ця чай лі та ра ту ры. Вый шлі кні гі апа вя­дан няў «Ча му За гі бель ка лепш Па ры жа», «Сця жын ка мі Яку ба Ко ла са». Зда дзе ны ў Вы да вец кі дом «Звяз да» ру ка піс но вай кні гі. Усе гэ тыя тво ры ма юць пад са бой да ку мен таль ную асно ву. Сю жэ та мі з’яў ля юц ца эпі зо ды жыц ця Яку ба Ко ла са на Пу ха віч чы не. Мно гія з апа вя дан няў пра на род­на га пес ня ра прай шлі свое асаб лі вую апра ба цыю ў юна га чы та ча. Бра ні­слаў Зуб коў скі — час ты госць у шко лах і біб лі я тэ ках Пу ха віч чы ны.

Запавет ШаўчэнкіАле на ЮДЗІНА

Укра ін цы ста лі цы ад зна чы лі чар го выя ўгод кі з дня на ра джэн ня Та ра са Шаў чэн кі му зыч на­паэ тыч най ве ча ры най «Сы ны зям лі бе ла рус­кай — сяб ры Т. Шаў чэн кі», якая ад бы ла ся ў Дзяр жаў ным лі та ра тур ным му зеі Ян кі Ку па лы.

На ад крыц ці ве ча ры ны ад імя Па соль ства Укра і ны ў Бе ла ру сі з пры ві­таль ным сло вам да ўдзель ні каў і гас цей звяр нуў ся са вет нік Па соль ства Ва сіль Бон дар. Вы сту пі лі так са ма Ала Дра жы на, вя ду чы на ву ко вы су­пра цоў нік му зея, Га лі на Ка люж ная, стар шы ня аб’ яд нан ня «За па вет», і Па вел На вой чык, на мес нік дэ ка на фі ла ла гіч на га фа куль тэ та БДУ. Яны га ва ры лі пра ўнё сак паэ та ў лі та ра ту ру Укра і ны, пра во дзі лі па ра ле лі з лё са мі і твор час цю бе ла рус кіх паэ таў Ку па лы і Ко ла са.

Дрэ ва паэ зіі Та ра са Шаў чэн кі вы рас ла на на цы я наль най гле бе. Ад нак яго га лі ны рас кі ну лі ся на ўсе кан ты нен ты, та му што яно агуль на ­ ча ла ве чае. Тво ры паэ та пе ра кла дзе ны на дзя сят кі моў, па­бе ла рус ку іх пе ра ўва саб ля лі Ян ка Ку па ла, Якуб Ко лас ды ін шыя твор цы.

Для ўкра ін цаў паэ тыч нае сло ва Т. Шаў чэн кі мае асаб лі вае зна чэн не, та му што аб’ яд ноў вае іх — мо вай, куль ту рай, мас тац твам, гіс то ры яй, тра ды цы я мі. Па мяць пра твор цу ша нуе і бе ла рус кі на род: у мно гіх га­ра дах імем паэ та на зва ны ву лі цы, у ста лі цы ёсць пом нік Т. Шаў чэн­ку, бюс ты ў аб лас ных цэнт рах. Мін скім аб’ яд нан нем укра ін цаў «За па­вет» ар га ні зоў ва юц ца кон кур сы чы таль ні каў, для дзя цей — кон кур сы ма люн каў.

Са юз пісь мен ні каў Бе ла ру сі і ча со піс «Род нае сло ва» пад вя лі вы ні кі ІІ Рэс пуб лі кан ска га кон кур су на ву ко ва­да след чых і твор чых ра бот вуч няў.

Пасля падвядзення вынікаў конкурсу.

Ры т а С ТАХ

Ім прэ зу су поль на з кніж ні цай ар га ні за­ва ла Мін скае га рад ское ад дзя лен не Са ю за пісь мен ні каў Бе ла ру сі. Па вод ле шчы ра га пры знан ня вя ду ча га су стрэ чы пісь мен ні ка Мі ха ся Па зня ко ва, яна ста ла ся «днём па кла­нен ня Жан чы не, Ма ці, Ка ха най». Зра зу ме­ла, у кож на га муж чы ны ёсць сваё не паў тор­нае ўспры ман не гэ тых воб ра заў. Але сло ва най перш бы ло пе ра да дзе на за про ша ным на ім прэ зу жан чы нам. Свае вер шы чы та чам прад ста ві лі Свят ла на Яў се е ва, Іры на Ту лу­па ва, Ала Чор ная, Яна Явіч, Воль га Но ры­на, Іна Фра ло ва. Трап ныя ха рак та рыс ты кі­ за ўва гі да твор час ці кож най з удзель ніц Мі­хась Паў ла віч зна хо дзіў у на пі са ных імі рад ках.

На са мрэч, са праўд ная вяс на, вы со кае ка хан не пе ра хо дзяць у вы со кую паэ зію. Для ка гось ці ка хан не — лі рыч ная муд расць, але ж по бач з ім і ва раж ба, дзе па чуц ці за ме ша ны на та ям ні цах жа ноц кас ці, і квет кі — як элік сір жыц ця. Да­рэ чы, у біб лі я тэ цы ў гэ ты час бы ла раз гор ну та мас тац кая вы стаў ка «Ма гія кве так».

У го нар жан чын спя ва лі па эт, пра за ік і бард Дзміт рый Пят ро віч, пісь мен нік, док тар юры­дыч ных на вук Сяр гей Тра хі мё нак. На па чат­ку су стрэ чы пра гу ча ла кан цэрт ная п’е са Ула­дзі мі ра Кур’ я на на тэ му бе ла рус кай на род най пес ні «Ой, не ку вай, зя зю лень ка, ра на» (яе вы ка на лі Але на Дзег ця ро ва і Тац ця на Крас на­ба е ва), а так са ма «Рум ба» Дзі тэ ра Крэй дэ ра ў вы ка нан ні ан самб ля струн ных ін стру мен таў Му зыч най шко лы № 10 імя Я. Гле ба ва.

Заўт ра, 23 са ка ві ка, у Бел дзярж уні вер сі тэ це — Дзень ад чы не ных дзвя рэй. У кра і не стар туе пры ём ная кам па нія­2013.

Іры на ТУ ЛУ ПА ВА

Трэ ці год за пар у са ка ві ку ме на ві та з гэ тай на го ды рэк тар Бел дзярж уні вер сі тэ та Сяр гей Аб ла мей ка пра во дзіць прэс­кан фе рэн цыю. Ім прэ за ў га бе­ле на вай за ле рэк та ра та ў мно­гім на гад вае су стрэ чу вы пуск­ні коў: шмат лі кія жур на ліс ты, як пра ві ла, ву чы лі ся ў ста рэй­шай ВНУ кра і ны. Бел дзярж уні­вер сі тэт вы со ка тры мае аду ка­цый ны ўзро вень: з го ду ў год

у між на род ным рэй тын гу ўні­вер сі тэ таў БДУ ўзні ма ец ца на не каль кі пры сту пак вы шэй. Як за зна чыў Сяр гей Аб ла мей ка, і ў мі ну лым 2012 го дзе ВНУ ды­на міч на раз ві ва ла ся. Пры чым, ня ўхіль на рос экс парт аду ка­цый ных і на ву ко ва­тэх ніч ных па слуг. Да сло ва: у па раў на нні з 2008 го дам гэ ты экс парт па­вя лі чыў ся ўтрая. Зра зу ме ла, што аду ка цый ныя па слу гі — гэ та на ву чан не ў нас за меж ных сту дэн таў. Іх ця пер у БДУ 2 300 — пры клад на 12 пра цэн таў ад усёй сту дэнц кай гра ма ды: доб­ры па каз чык на ват па між на­род ных стан дар тах.

У на ву чаль ным пра цэ се БДУ па зна чы ла ся не каль кі тэн­дэн цый. Так, ка лі коль касць сту дэн таў з га да мі ня ўхіль на

рас ла, то ця пер яна ста бі лі за ва­ла ся. У мно гім — з­за та го, што вы пуск у шко лах змян ша ец ца. А ён, у сваю чар гу, аб умоў ле ны дэ ма гра фіч ным спа дам, які на­зі раў ся ў па чат ку 1990­х гг.

Дру гая тэн дэн цыя: уда ло ся спы ніць па дзен не па спя хо­вас ці. На пер шым кур се ста ла знач на менш тых, хто атры маў тры не зда валь ня ю чыя ад зна­кі (што азна чае аў та ма тыч нае ад лі чэн не): пры хо дзяць пад­рых та ва ныя абі ту ры ен ты.

Як стаць сту дэн там БДУ, мож на бу дзе да ве дац ца як раз 23 са ка ві ка. Зрэш ты, на Дні ад чы не ных дзвя рэй пла ну юц­ца роз ныя ме ра пры ем ствы, ці­ка ва бу дзе па час та вац ца на ват ка шай ад рэк та ра аль бо сфа та­гра фа вац ца з ім.

І дзве ры — на сцеж

На су страч вяс неСта ліч ная пуб ліч ная біб лі я тэ ка № 5 зна хо дзіц ца на ву лі цы Каз ло ва, 2. Не па да лёк — Дом лі та ра та ра, офі сы ча со пі саў «По лы мя», «Ма ла досць», «Нё ман», «Во жык», га зе ты «Лі та ра ту ра і мас тац тва». По бач — «Кні гар ня пісь мен ні ка». Та му твор чыя су стрэ чы ў ад мыс ло вым «лі та ра тур ным квар та ле» — спра ва за ка на мер ная. Зу сім ня даў на ў біб лі я тэ цы прай шла ве ча ры на «Вяс на. Ка хан не. На тхнен не».

«Бра му скар баў сва іх ад чы ня ем»ІX ад кры ты аб лас ны фес ты валь дзі ця чай

тэ ат раль най твор час ці «Ча роў ны ку фэ рак» рас пач нец ца 28 са ка ві ка ў кан цэрт ных за лах Лю бан скай дзі ця чай шко лы мас­тац тваў, Па ла ца куль ту ры в. Са ра чы і Лю­

бан ска га ра ён на га цэнт ра куль ту ры.Фес ты валь «Ча роў ны ку фэ рак», які ла дзіц ца

раз на два га ды, іс нуе ка ля 17 год. Яшчэ ў 1980­х ма ла дыя спе цы я ліс ты — вы пуск ні кі Бе ла рус ка га дзяр жаў на га ін сты ту та куль ту ры і мас тац тваў — ар га ні за ва лі ў Лю ба ні ка лек тыў «Ле ту цен­

ні кі». Атры маў шы зван не «ўзор ны», вы ра шы лі не спы няц ца на да сяг ну тым, а зла дзіць не вя ліч кі

фес ты валь, за пра сіў шы дра ма тыч ныя і ля леч ныя ка лек ты вы са Слуц ка, Са лі гор ска і Мін ска. У 1987 го дзе ад быў ся пер шы «Ча роў ны ку фэ рак». Та кая наз ва бы ла вы бра на не здар ма, бо ме на ві та ў ку фэр ку на шыя прод кі за хоў ва лі са мыя каш тоў ныя рэ чы. Та кім чы нам і ар га ні за та ры фес ты ва лю імк нуц ца за ха ваць на цы я наль ныя каш тоў нас ці.

Па сту по ва «Ча роў ны ку фэ рак» на бі раў моц і ў 1999 го дзе на быў ста тус аб лас но га. З са ма га па чат ку за асно ву рэ пе р ту а ру бы ла ўзя та бе ла рус кая лі та ра ту ра, дра ма тур гія, паэ зія — та му кож ны фес ты валь пры све ча ны пэў най асо бе ці па дзеі, якая з’яў ля ец ца вы зна чаль най. На прык лад, мі­ну лы «Ча роў ны ку фэ рак» пра хо дзіў пад зна кам М. Баг да но ві ча. Сё лет ні бу дзе «асве ча ны» зор кай М. Га рэц ка га, ме на ві та з яго тво раў і быў узя ты свое асаб лі вы эпі граф да фес ты ва лю «Бра му скар баў сва іх ад чы ня ем».

— Пе ра ем насць тра ды цый — ад на з ха рак тэр ных рыс «Ча роў на га ку­фэр ка», — рас па вёў ар га ні за тар і ня змен ны ды рэк тар фес ты ва лю, на­чаль нік ад дзе ла куль ту ры Лю бан ска га рай вы кан ка ма Ва сіль Кат ка вец. — Пры гэ тым мы імк нём ся зра біць ці ка вай па літ ру, якая ад люст роў вае роз ныя кі рун кі бе ла рус кай дра ма тур гіі, ад кры вае но выя гра ні дзі ця чай твор час ці, яд нае кла сі ку і су час насць. У кож ным са спек так ляў — по­шук шля ху да веч ных каш тоў нас цей: лю бо ві, ве ры, над зеі, ка хан ня. Ува зе гле да ча бу дзе прад стаў ле ны Ка рат ке ві чаў «Чор таў скарб» ад тэ­ат ра «Мі ко ся» з п. Ра там ка, дзі ця чая кла сі ка «Пры го ды трох па ра сят» па вод ле п’е сы Н. Ма цяш ад ля леч на га тэ ат ра «Сюр прыз» з г. Бе ра зі но, «Жы ла­бы ла Ёж ка» ад му зыч на га тэ ат ра «За ла ты клю чык» з Мар’ і най Гор кі і інш. На кож ны фес ты валь мы за пра ша ем сяб роў з за меж жа. Гэ­тым ра зам ча ка ем узор на­па ка заль ны тэ атр «Са рван цы» з Хар ка ва, які пры вя зе му зыч ную ва ры я цыю на паэ му А. Пуш кі на «Рус лан і Люд мі­ла». Так са ма бу дзе прад стаў ле на і дзі ця чая кі на шко ла «Сі не ма» з Мін ска, ад бу дзец ца пра гляд двух філь маў — «Ка лі пой дзе снег» і «На вы ле це». Зра зу ме ла, дзе ці кож ны раз вель мі ча ка юць фес ты валь. Яно і не дзі ва: тут — но выя сяб ры, на ват ка хан не. Ме ра пры ем ства — твор чы па ва рот у іх жыц ці. Не ка то рыя з ама та раў вы рас та юць у пра фе сій ных ак цё раў. На прык лад, М. Бра гін ец, вя ду чы ак цёр РТБД, — бы лы «ле ту цен нік». А што фес ты валь пра хо дзіць не ў ста лі цы... Так, у пра він цыі ча ла век не мае та кіх маг чы мас цей, як у вя лі кім го ра дзе, але тут ёсць ду ша, дзя ку ю чы якой пры лю бых аб ста ві нах вы жы ве куль ту ра.

Але ся А РЫЦ КАЯ

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.ЛіМ-часапіс 3

Абрысы

Вя лі кая за ла Му зея су час на га вы яў лен ча га мас тац тва да 30 са ка ві ка за пра шае на вы стаў ку скульп ту ры і аб’ ек таў сла вац ка га мас та ка Ма рэ ка Ры ба ня «Дэ кан струк цыя».

Дзі я на КА Р ОЛЬ

Вы стаў ка ар га ні за ва на пры пад трым цы Па соль ства Сла вац кай Рэс пуб лі кі ў Рэс пуб лі цы Бе ла русь і скла да­ец ца з аб’ ек таў і стан ко вых скульп тур ных кам па зі цый, праз якія мас так звяр та ец ца да гле да ча ў лі рыч най і паэ тыч най фор ме, ня гле дзя чы на жорст кую і на ват дра ма тыч ную апра цоў ку дрэ ва, дэ струк тыў нае змя­нен не ста ну ма тэ ры я лу. Скульп ту ры, вы стаў ле ныя ў Му зеі су час на га вы яў лен ча га мас тац тва, ма юць пе ра­важ на стан ко выя па ме ры. Прык лад та му — ка ля ро выя тво ры «Бла кіт ная пер фа ра цыя» як сім вал веч нас ці, ка­лі пер фа ра цыя мі ні маль на змя няе не толь кі па верх ню, але і ўнут ра ную кан струк цыю дрэ ва. Ра бо ты «У го нар Ва луш’ я ка», «Бла кіт ны аб’ ект», «Ма лыя і вя лі кія шля­хі» ад люст роў ва юць міс тыч ныя, языч ніц кія ўяў лен ні прод каў. Так са ма на вы стаў цы прад стаў ле ны адзін з най больш зна ка вых і кан цэп ту аль ных тво раў мас та ка — трып ціх «Ко ла, квад рат і трох кут нік».

Па вод ле сла вац ка га мас тацт ва знаў цы Мі ла на Ма зу ра, Ма рэк Ры бань — твор ца, бліз кі да пры ро­ды. І са праў ды, дзей насць мас та ка слу жыць гэ та му

па цвяр джэн нем: ме на­ві та пры ро да, на ўлон­ні якой ён вы рас, на­тхняе на но выя тво ры. Спа чат ку, яшчэ пад час пер шых мас тац кіх экс­пе ры мен таў ва ўні вер­сі тэ це, Ма рэк Ры бань вы ву чаў гра фі ку, спра­ба ваў роз ныя тэх ні кі і за свой ваў раз на стай­ныя фор мы і срод кі вы яў лен чай мо вы.

Сён ня аў тар ак тыў на пра цуе з дрэ вам, ства­рае аб’ ек ты і стан ко выя кам па зі цыі. Не па ру ша­ю чы пры род ную струк­ту ру ма тэ ры я лу, мас так змя няе фор му ме та дам пер фа ра цыі. Але гэ та мі ні ма ліс­тыч ныя ўплы вы, дзя ку ю чы якім, ад нак, на ра джа юц ца э фект ныя кам па зі цый ныя пры ёмы і транс лі ру юц ца міс­тыч ныя ўра жан ні. Скульп ту ры і аб’ ек ты Ма рэ ка Ры ба ня ад роз ні ва юц ца вя лі кай унут ран най мо цай, гэ та паэ зія пра ча ла ве ка як асо бу, пра ча ла вец тва ўво гу ле, пра стаў­лен не лю дзей да жыц ця і сям’і. Яго ра бо ты, на поў не ныя ра зу мен нем ча су, ні бы та з’яў ля юц ца жы вы мі свед чан ня­мі мі ну лых эпох і ім гнен нас ці сён няш ня га іс на ван ня.

Са юз пісь мен ні каў Бе ла ру сі глы бо ка смут­куе ра зам са стар шы нёй Мінск ага га рад ско га ад дзя лен ня СПБ Мі ха сём Па зня ко вым у су вя­зі са смер цю яго СЯСТ Ры ВА ЛЯН ЦІ Ны і вы­каз вае глы бо кія спа чу ван ні.

Ка лек тыў РВУ «Вы да вец кі дом «Звяз да» вы­каз вае шчы рыя спа чу ван ні пісь мен ні ку Мі ха сю Па зня ко ву ў су вя зі з на пат каў шым яго го рам — смер цю СЯСТ Ры ВА ЛЯН ЦІ Ны.

Ма гі лёў скае аб лас ное ад дзя лен не СПБ вы­каз вае глы бо кае спа чу ван не стар шы ні Мінс­к ага га рад ско га ад дзя лен ня СПБ Мі ха сю Па зня ко ву ў су вя зі з на пат каў шым яго го рам — смер цю род най СЯСТ Ры ВА ЛЯН ЦІ Ны.

Су пра цоў ні кі Бы хаў скай біб лі я тэч най сет кі вы­каз ва юць сло вы глы бо ка га спа чу ван ня стар шы ні Мінск ага га рад ско га ад дзя лен ня СПБ, зем ля ку Па зня ко ву Мі ха і лу Паў ла ві чу ў су вя зі з на пат каў­шым го рам — смер цю СЯСТ Ры ВА ЛЯН ЦІ Ны.

Але ся А РЫЦ КАЯ

На цы я наль ны ака дэ ­ міч ны тэ атр імя Ян кі Ку па лы прад ста віў на суд гле да чоў чар го вую прэм’ е ру — на ма лой сцэ не кан цэрт най за лы «Мінск» прай шлі па ка­зы спек так ля «Араб ская ноч» па п’е се су час на га ня мец ка га дра ма тур га Ро­лан да Шы мель пфе нін га. Рэ жы сёр­па ста ноў шчык — А. Януш ке віч, мас так­па ста ноў шчык — А. Вах­ра ме еў. У спек так лі вы­ка ры ста на му зы ка кам­па зі та ра А. Літ ві ноў ска га. Пе ра клад тэкс ту з ня мец­

кай мо вы на бе ла рус кую зра бі ла Д. Да ра жок.Су час на га ня мец ка га дра ма тур га і рэ жы сё ра Р. Шы­

мель пфе нін га не здар ма «па цяг ну ла» на ўсход нія тэ мы: пэў ны час ён пра ца ваў жур на ліс там у Стам бу ле. Да та­го ж, ме на ві та тур кі з’яў ля юц ца най буй ней шай на цы я­наль най мен шас цю Гер ма ніі — 24,8 % ад усіх ін ша зем цаў. Гэ та му фак ту пры све ча на не ад на мас тац кая ра бо та. Ад­нак у п’е се «Араб ская ноч» вы не зной дзе це зга дак ні пра дыс кры мі на цыю, ні пра са цы яль на­эка на міч ныя праб­ле мы. Тут вя дуць рэй звы чай ныя ча ла ве чыя па чуц ці.

Га лоў ныя дзе ю чыя асо бы (у спек так лі за ня ты ма ла­дыя ар тыс ты тэ ат ра В. Гар цу е ва, К. Явор ская, А. Ка зе­ла, А. Мал ча наў, В. Чаў лыт ка, М. Гар дзі ё нак, А. Чар ні гін, А. Паў лаў, С. Чуб, С. Ру дэ ня) — су сед кі па ква тэ ры мед­сяст ра Фран ціш ка Дэ кэ і араб ка Фа ці ма Ман сур, яе ка ха­нак Ка ліль, ма ла ды ра ман тыч ны муж чы на Пе тэр Кар па ці, сан тэх нік Ла ма ер — жы ха ры звы чай на га го ра да, якіх ад ным душ ным ве ча рам лёс звёў у звы чай най шмат па­вяр хоў цы. Кож ны дзень яны вы кон ва юць свае ры ту а лы: Фран ціш ка пры хо дзіць з пра цы і амаль ад ра зу ж за бы вае, як пра вя ла дзень, ідзе ў душ і пас ля па глыб ля ец ца ў не­пра буд ны сон. Фа ці ма толь кі гэ та га і ча кае, каб па тэ ле­фа на ваць Ка лі лю: па куль су сед ка спіць, ка хан кі са лод ка ба вяць чар го вы ве чар. Пе тэр пры ваб ле ны пры га жос цю Фран ціш кі, якую вы пад ко ва па ба чыў аго ле най у ван не з акна су сед ня га до ма. Ла ма ер ро біць аб ход усіх па вер хаў. Але сён ня што дзён насць па ру ша на: на вось мым пра па ла ва да, і ра зам з ёй ні бы та знік ла і ад чу ван не рэ аль нас ці, звы чай нас ці та го, што ад бы ва ец ца, а з імі — усе ўмоў нас­ці. Ге роі за ста лі ся сам­на сам, па ка заў шы свае са праўд ныя тва ры, ва да ні бы та пра рва ла па чуц цё выя «дам бы». І ўсё ста ла па­ін ша му: па ра Фа ці ма і Ка ліль, ад но сі ны ў якой збо ку па да юц ца ідэа льны мі (дый у гэ тым не су мня ва юц­ца і са мі ге роі), рас па да ец ца, Фран ціш ка пе ра тва ра ец ца ва ўсход нюю прын цэ су, Ла ма ер вы праў ля ец ца ў да лё кае пла ван не, а Пе тэр на огул трап ляе ў бу тэль ку.

І ўсё гэ та для та го, каб да вес ці прос тую іс ці ну: жыц­цё і аб сурд пе ра пле це ны і ўза е ма звя за ны, ча сам по шу кі ла гіч на га тлу ма чэн ня не ма юць сэн су, а да рос лы ча ла­век увесь час вы му ша ны пра во дзіць у ба раць бе з са бой, улас ны мі жа дан ня мі і па чуц ця мі, ра біць пэў ны ма раль­ны вы бар, і кож ная па дзея па кі дае ў ду шы глы бо кі след.

Ад нак ёсць па чуц ці, якім заў сё ды па він на зна хо дзіц ца мес ца ў жыц ці кож на га: ве ра, на дзея, лю боў. Не здар ма рэ жы сёр спек так ля за зна чае, што атры ма ла ся каз ка для да рос лых кштал ту «Ты ся ча і ад ной но чы». «Тут ёсць на дзея на тое, што ўсё атры ма ец ца, а шчас це ча ла ве ка з ін шым ча ла ве кам маг чы ма. Ка лі не ў 20 год, то ў 30, ка лі не ў 30, то ў 40», — упэў не ны Аляк сандр Януш ке віч.

Літабсягі

Тац ця на БА РА ДУЛЯ

На го дай для лі та ра тур най су­стрэ чы ў му зеі Мак сі ма Баг да но ві ча стаў 60­га до вы юбі лей ча со пі са «Ма ла досць». Раз мо ва, якую па ча ла га лоў ны рэ дак тар Свят ла на Дзя ні­са ва рас по ве дам пра гіс то рыю вы­дан ня і сва іх па пя рэд ні каў, па сту­по ва скі ра ва ла ся да асо бы Мак сі ма Баг да но ві ча. Што і не дзіў на: за гад­чык ад дзе ла кры ты кі «Ма ла до сці» Ці хан Чар ня ке віч з’яў ля ец ца ўкла­даль ні кам эн цык ла пе дыі «Мак сім Баг да но віч». І ў сва ім вы сту плен ні ён за ся ро дзіў ува гу пры сут ных на да сле да ван нях жыц ця і твор час­ці Мак сі ма Баг да но ві ча, якія ўпер­шы ню бы лі на дру ка ва ныя ў ча со­пі се. Гу ча лі ім ёны Ні ны Ва та цы,

Але ся Ба чы лы, Але га Лой кі, Ка зі мі ра Ка мей шы. Бы ло ці ка ва па на зі раць, як змя няў ся ча со піс за час свай го іс­на ван ня, як на яго ста рон ках асвят­ля ла ся асо ба Мак сі ма Баг да но ві ча.

Ад ным з пер шых да сле да ваць ге­ній Мак сі ма па чаў Алесь Ба чы ла, юбі лей з дня на ра джэн ня яко га ад­зна ча ец ца сё ле та. Ён ад шу каў шмат­лі кія да ку мен ты і ма тэ ры я лы, звя­за ныя з жыц цём і твор час цю паэ та, вёў пе ра піс ку з яго сва я ка мі. У 1970 го дзе ства рыў ліб рэ та опе ры «Зор ка Ве не ра», у 1971­м — сцэ на рый да ку­мен таль на га філь ма «Цяр но вы шлях паэ та», у 1971 — 1972 гг. на пі саў паэ му «Хма ры над бух тай», а ў 1983­м вы даў свае да сле да ван ні асоб най кні гай «Да­ро га мі Мак сі ма Баг да но ві ча». Так са ма вар та зга даць, што ў 1972 г. Алесь Ба­

чы ла на пі саў ліст у ЦК КП Бе ла ру сі пра не­аб ход насць ад крыц ця му зея М. Баг да но ві ча і пры вёў спіс лю дзей, бліз ка зна ё мых з паэ­там, да якіх вар та бы ло б звяр нуц ца па да па­мо гу ў ства рэн ні фон­даў і за пі се ўспа мі наў.

Цяж ка знай сці ся­род бе ла рус кіх лі та­ра та раў паэ та, а тым больш па эт ку, што не пры свя ча лі б вер шаў

Мак сі му Баг да но ві чу. На ступ ная ўдзель ні ца ім прэ зы, Тац ця на Ба ры­сюк, не бы ла вы клю чэн нем. Му зыч ны гурт «Нель га за быць» вы ка наў пес ні на сло вы ай чын на га ге нія. Яго лі дар, за гад чык фі лі яла му зея Мак сі ма Баг­да но ві ча «Бе ла рус кая хат ка» Мі хась Ба ра ноў скі, з’яў ля ец ца аў та рам му­зы кі да ўся го рэ пер ту а ру гур та. І зу сім дэ тэк тыў ную гіс то рыю пра по шук не­вя до ма га са не та Мак сі ма Баг да но ві ча рас па вёў Юрась Па цю па.

Колішні галоўны рэдактар «Ма ла­до сці» Ген рых Да лі до віч зра біў рэ­кан струк цыю парт рэ та Мак сі ма Баг­да но ві ча і рас па вёў пра яшчэ ад на го да след чы ка жыц ця і твор час ці паэ та — Яў ге на Мік ла шэў ска га — і яго кні­гу «Ка хан не і смерць, або Лёс Мак сі­ма Баг да но ві ча».

Ёсць яшчэ ад на ці ка вая «ні тач­ка», якая на заў сё ды звя за ла ча со піс «Ма ла досць» і паэ та М. Баг да но ві ча. Па ве да міў пра гэ та мас так Ула дзі­мір Кру коў скі, аў тар пла ка та, пад­рых та ва на га да 90­га до ва га юбі лею Мак сі ма: сім ва лам ча со пі са стаў Баг да но ві чаў ва сі лёк. Ён фі гу ра ваў на вок лад цы і ў кан цы кож на га ар­ты ку ла. Ця пер так са ма іс нуе, але ў но вым фар ма це. На за вяр шэн не ве­ча ры ны Свят ла на Дзя ні са ва па да­ры ла му зею знач кі з вы явай сім ва ла ча со пі са, якім стаў «цвя ток ра дзі мы ва сіль ка».

Заў сё ды ма ла дыя

Эк зіс тэн цыя дрэ ва

Араб скія но чы Мін ска

Но вы дра ма тыч ны тэ атр за пра­шае гле да чоў на ІІ Мін скі між­на род ны тэ ат раль ны фо рум

«Кро кі», які бу дзе пра хо дзіць з 25 па 28 са ка ві ка. Удзел у ім бя руць прад стаў­ні кі дзі ця чых тэ ат раль ных ка лек ты ваў 5 кра ін — Бе ла ру сі, Ра сіі, Літ вы, Поль­шчы і Мал до вы. Пад час фо ру му бу дзе прад стаў ле ны вя сё лае ху лі ган ства ў 1 дзеі К. Дра гун скай «Усе хлоп цы дур ні!» Дзі ця чай тэ ат раль най шко лы № 1 Но ва­га дра ма тыч на га тэ ат ра г. Мін ска, гіс то­рыя са шчас лі вым кан цом Н. Го лу бе вай «Жа бі на бой ка» Дзі ця чай тэ ат раль най шко лы № 1 Но ва га дра ма тыч на га тэ ат­ра, ін тэр ак тыў на­ды дак тыч ная каз ка М. Бар цень е ва «Пры ві тан не!» тэ ат ра «Во жы кі ў ту ма не» г. Свет ла гор ска ды ін шыя. Ура чыс тае ад крыц цё фо ру му ад бу дзец ца 25 са ка ві ка.

Рэс пуб лі кан ская на ву ко ва­прак­тыч ная кан фе рэн цыя «Ель скія чы тан ні» ад бу дзец ца 27 кра са ві ка

ў Му зей ным комп лек се ста ра даў ніх на­род ных ра мёст ваў і тэх на ло гій «Ду дут кі». Су пра цоў ні кі комп лек су су мес на з гіс та­рыч ным фа куль тэ там БДУ за пра ша юць усіх жа да ю чых да лу чыц ца да ці ка вай гу­тар кі, тым больш што тэ ма ты ка «чы тан­няў» да во лі шы ро кая: «Шля хец кая куль­ту ра Бе ла ру сі ХІХ — па чат ку ХХ ста год­дзя», «Ар хі тэк ту ра шля хец кай ся дзі бы», «Са до ва­пар ка выя і ланд шафт ныя тра ды­цыі на Бе ла ру сі», «Му зыч ная і тэ ат раль ная куль ту ра», «Пры ват ныя му зей ныя збо ры — пра воб раз су час ных му зе яў», «Края­знаў чыя да сле да ван ні» і інш. Па вы ні ках кан фе рэн цыі пла ну ец ца вы дан не збор­ні ка на ву ко вых ар ты ку лаў. Пры яры тэт бу дзе ад да дзе ны працам, пры све ча ным вы ву чэн ню спад чы ны ро ду Ель скіх.

Дзяр жаў ны лі та ра­тур ны му зей Ян кі Куп а лы і Сту дэнц­

кае эт на гра фіч нае та ва рыст­ва 23 са ка ві ка за пра ша юць у фі лі ял му зея «Вя зын ка» на «Гу кан не вяс ны». На вед валь­ні каў му зея ча ка юць тра­ды цый ныя спе вы, вес на выя ка ра го ды, на род ныя гуль ні і за ба вы, тан цы пад ду ду і кір­маш на род ных май строў. А яшчэ і дзе ці, і да рос лыя мо­гуць па гуш кац ца на арэ лях. Ад на віць сі лы пас ля пес ень і тан цаў да па мо жа па час ту­нак — блі ны і га ра чая гар ба­та. Не пра пус ці це, бо ча каць на ступ на га свя та да вя дзец ца цэ лы год!

Ка фед раль ны са бор. Дрэ ва. 2012.

Выступае Генрых Далідовіч.

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г. Крытыка4

Ге надзь Па шкоў — ка ла рыт ная по стаць на цы я наль най куль ту ры, вы дат ны бе ла рус кі па эт, пра за ік і эсэ іст. Яго пя ру на ле жыць больш як дзя ся так цу доў ных лі та ра тур ных збор ні каў.

Ів ан С А ВЕР ЧА Н КА

Пер шая кні га паэ та пад наз вай «Кля­но вік» (1975) утрым лі ва ла вер шы, у якіх бы ла сфар му ля ва на яго твор чая пра гра­ма. За ча ра ва ны ма гі яй сло ва, Г. Па шкоў шчы ра спа вя да ец ца, ка жа пра ўлас ныя твор чыя за хап лен ні, пры зна ец ца ў лю бо ві да Ра дзі мы. У вер шы «Зям ля дзя доў ма іх, зям ля...» ён вы каз вае га тоў насць са ма ад­да на і ах вяр на слу жыць род най зям лі:Да кож най тка нач кія твой.Твой боль — мой боль,су хмень ці лі вень.Пра шу ця бе, зям ля,да звольбыць ка лас кому род най ні ве.

Г. Па шкоў імк лі ва ста леў як пісь мен нік, на бі раў ся лі та ра тур на га до све ду. Па сту­по ва па шы ра лі ся яго твор чыя да ля гля ды, фар мі ра ва ла ся ўлас ная эс тэ ты ка і ад мет ны мас тац кі стыль. Пра твор чую эва лю цыю май стра сло ва кра са моў на свед чаць яго збор ні кі: «Бу дзень як свя та» (1977), «Дыс­тан цыя не бяс пе кі» (1979), «Гра вю ры да рог» (1981), «Зям лю слу хаю» (1983), «Дзяў чын­ка з бла кіт ным мя чы кам» (1986), «Ма на­лог на каст ры шчы» (1986), «Кро кі» (1988), «Люб лю, спа дзя ю ся, жы ву» (1990), «Пціч» (1992), «Маё ле та» (2011), «У да ло нях све­ту» (2011), «Званы юнацтва» (2012).

Асноў ная ідэя тво раў — сцвяр джэн не ду хоў на га па чат ку ў гра мад стве. Ча ла­век у жыц ці па ві нен кі ра вац ца ро зу мам і сэр цам, раз важ лі вас цю і па чуц ця мі, а га­лоў нае — шчы рым імк нен нем да праў ды і спра вяд лі вас ці. Эга іс тыч ны раз лік і без­ду хоў ны праг ма тызм — згуб ны шлях для асо бы і гра мад ства, цал кам спра вяд лі ва мяр куе твор ца.

Г. Па шкоў — па эт­па тры ёт, вер ны сын Баць каў шчы ны і ад каз ны гра ма дзя нін кра і ны. Ён на заў сё ды зні та ва ны з род най зям лёй, з бе ла рус кай пры ро дай і людзь мі. Па эт га на рыц ца вы біт ны мі су ай чын ні ка­мі, з па ва гай ста віц ца да ве ліч на га і ге ра іч­на га мі ну ла га Бе ла ру сі, пра што свед чыць яго эпіч ны верш­роз дум «На Крэў скай гра дзе». За клі кае ста ран на бе раг чы па­мяць пра мі ну лае на ро да, за хоў ваць зда­быт кі на цы я наль най куль ту ры.

Май стар сло ва не ўяў ляе ся бе па­за Ра­дзі май, ён мо ліц ца толь кі за тое, каб быць

веч на з зям лёю дзя доў. У вер шы «Да ро га да до му» род ны кут для паэ та аса цы і ру ец­ца з ра ем — най леп шым мес цам для жыц­ця, дзе па ну юць ра дасць і спа кой: «Ка лі ёсць сця жы нач ка да раю, // гэ та тая, што вя дзе да моў».

Улас ную мі сію Г. Па шкоў ба чыць у за­ха ван ні не звы чай най пры га жос ці і ўтуль­нас ці, якой шчод ра на дзе ле на Бе ла русь. У кла січ ным вер шы «Млее спе лае ле та» па эт вы каз вае га тоў насць усі мі сі ла мі абе­ра гаць на цы я наль ныя каш тоў нас ці, чыс­ці ню і свят ло род на га краю: «Веч ны ванд­роў нік ду шою, // тут бе ра гу ка ра ні».

Яго твор часць глы бо ка гу ма ніс тыч­ная, скрозь пра ця тая па ва гай да ча ла ве­ка, ша на ван нем ад мет на га ўнут ра на га све ту кож най асо бы. Ча ла век, на дум ку Г. Па шко ва, ва ло дае не ве ра год най ства­раль най энер гі яй і ве лі зар ным па тэн цы­я лам. Пры гэ тым у ві ху ры жыц ця кож ны ро біць улас ны вы бар, кі ру ю чы ся по клі­чам сэр ца. У вы дат ным вер шы «Плы вец» па эт, ні бы пра рок, пра маў ляе:Ён зро біць так.Яму від ней за ўсіх,ва ўлас ным лё се вы бі раць што трэ ба.Вя дзе ду ша,якая мае слых.І ні пры чым —зям ля,ва даі не ба!

Па эт про сіць ня бё сы акры ліць «ра дас­ную птуш ку ча ла веч нас ці». Ён дбае пра тое, каб лю дзі ні ко лі не страч ва лі вер насць ідэа лам, ад да насць і сяб роў ства. У вер шы «Я ўсім сэр цам ві таю вас» Г. Па шкоў да сы­лае мо ла дзі трап ны і вы ве ра ны паэ тыч ны ме сэдж: «Каб лю біць — трэ ба ве рыць! // А каб ве рыць — лю біць!»

Твор час ці Г. Па шко ва ўлас ці вы вы со кі гра ма дзян скі па фас. Яр кім мас тац кім сло­вам пісь мен нік ад стой вае вы со кія ду хоў­ныя ары ен ці ры і ня змен ныя прын цы пы на род най ма ра лі. Ён не ба іц ца быць «праў­да лю бам і мак сі ма ліс там». У фі ла соф скім вер шы «Ду ша» па эт вы каз вае ве ру ў са­праўд нае ад ра джэн не бе ла рус ка га на ро да, які здо лее вы тры ваць усе па ку ты і прай сці праз роз ныя вы пра ба ван ні: «Бо ёсць бун­тар ная, жы вая, // ёсць ча ла ве чая ду ша!»

У мас тац кім све це Г. Па шко ва пе ра ва­жае са цы яль ны ап ты мізм, ве ра ў вы ра та­валь ную сі лу даб ра і пры га жос ці. Вер шы «Зям ля мая» і «Воль ні ца» цу доў на пе ра­да юць крэ а тыў нае стаў лен не да быц ця, яго ра дас нае ўспры ман не раз на стай ных пра яў жыц ця. Асаб лі ва сэр ца паэ та це шыць «ра дасць ма ла дая», ён пра гне пай­сці ў «ар жа ное млі ва», дзе пры ем на бу яе жыц цё і «ка дзіць зя лё ным ды мам ні ва».

Па эт пры гэ тым ні коль кі не ўні кае праў ды і не абы хо дзіць тра гіч ных ста ро­нак у жыц ці на ро да. Шчым лі вым бо лем па стра ча ных род ных на поў не ныя рад кі вер ша «Брат і сяст ра». Паэ ма «Тры во га» пе рад ае па кут лі ва­шчым лі выя пе ра жы­ван ні пра ро чыя прад чу ван ні «гор кіх зна­каў бя ды». У над звы чай эма цы я наль ным вер шы «Баць ка» Г. Па шкоў па каз вае не ве­ра год на цяж кі пас ля ва ен ны пе ры яд, ка лі ба лю ча за гой ва лі ся ра ны страш най бя ды, а сал да ты­баць кі па­ра ней ша му не вяр та­лі ся са шпі та ляў.

Тра гіч нае зда рэн не, кру шэн не са ма лё­та, якое па ру шы ла амаль іды ліч ны вяс ко­вы спа кой, у цэнт ры паэ мы «Дыс тан цыя не бяс пе кі». Жах лі вая і па кут лі вая смерць лёт чы каў глы бо ка па ра ні ла сэр ца паэ та, ад кры ла ў яго ду шы бяз меж жа «са май пер шай і гор кай жур бы».

Г. Па шкоў ства рыў са праўд ныя шэ дэў­ры на цы я наль най ін тым най лі ры кі. Ужо ў ран ніх вер шах «Ма ла дзі чок га ра чых вус­наў» і «Ім чаць нас да ра кі...» вы яві ла ся ўзнёс лае і ра ман тыч нае, тра пят кое стаў­лен не паэ та да ка хан ня. Твор ца аба гаў­ляе жан чы ну, за хап ля ец ца яе ха раст вом, ду шэў най пя шчо тай і кры ніч най чыс ці­нёй. Ён вы яў ляе ры цар скае стаў лен не да жан чы ны — веч най кры ні цы не вы чэрп­най ра дас ці і бяз меж най аса ло ды. Ка ха­ная, ня бес ны анёл, ува саб лен не ўсёй зям­ной пры га жос ці, най вы шэй шы да ру нак лё су. Цу доў ны верш «На зва ла ха лод ным і ці хім» — ве ліч ны гімн лю бі май жан чы­не, паэ тыч ны ака фіст ка ха най, у якім яна ўпа да бля ец ца ўсім най пры га жэй шым крас кам зям лі.

Да мі нант най ры сай твор ча га ме та ду Г. Па шко ва з’яў ля ец ца фі ла соф скі пан тэ­ізм. Па эт зні та ва ны з род най пры ро дай, яна са гра вае яго сэр ца і на паў няе жыц цё­вай энер гі яй. Мас тац кім сло вам Г. Па шкоў са ма ад да на і на тхнё на апя вае пры га жосць род на га краю, аба гаў ляе да ра гія яму рэ кі і азё ры, ля сы і са ды, дрэ вы і квет кі. Вер­шы «Ве ра сень», «За зі мак», «Асле піць іне­ем свят ліс ты...», «Жыц ця дум», «Сці ша ны лес, апус це лы», «Сы па ну ла звон кая ліс то­та», «На Га ры ні ве чар сі ні» — вы дат ныя ўзо ры на цы я наль най пей заж най лі ры кі.

Лі рыч ны ге рой вер ша «Зор ны па вой» усве дам ляе ся бе не ад’ ем най част кай жы­вой пры ро ды, імк нец ца да ас тат ку рас тва­рыц ца ў сты хіі быц ця. Яго ду ша га то ва ад ля цець у ня бё сы воль най птуш кай, вяр­нуц ца да хмель на­ва раж біт ных траў, знік­нуць ся род вя чыс тых га ёў:

Не шу кай це воль на га на во лі.Вы мя не не зной дзе це ні дзе.Ту ма ном сы ду ў на ва кол ле.Не па кі ну сле ду на ва дзе.

Па эт над звы чай за не па ко е ны ста нам эка ло гіі, па ру шэн нем ба лан су ў пры ро дзе. У паэ ме «На ла сі ных кар тах» ён з тры во­гай пі ша пра «злы се лы да пя нёч каў лес» і «рэч ку, што з атру ча най ва дою».

Г. Па шкоў — май стар мас тац ка га сло ва, стро гі і дак лад ны ў па бу до ве вер ша ва на га рад ка. Яго паэ зія на поў не на свет лы мі фар ба мі, іск рыс тым ззян нем, бел лю і чыс­ці нёй. Па эт ства рыў шмат яр кіх воб ра заў, ад мет ных ме та фар, вы най шаў мност ва дзі вос ных эпі тэ таў, якія над звы чай трап­на пе ра да юць ко ле ры, гу кі і па хі: «кра мя­ны ве чар», «са каў ны му рог», «сма ля ны дым», «па лын ны ве цер», «ма лі на вы до­сві так», «іль ня ныя па лі», «ма ла дое не ба», «ра сіс тыя сло вы», «ча ром ха вая па вод ка».

Про за Г. Па шко ва прад стаў ле на яр кі мі на ры са мі і эсэ. Пісь мен ні ка ці ка вяць лю­дзі пра цы, ар га ні за та ры вы твор час ці, ства­раль ні кі но вай ін дуст ры яль най Бе ла ру сі. Над звы чай уда лы на рыс «На пе ра ва ле», у якім рас па вя да ец ца пра скла да нас ці ўзвя­дзен ня найбуй ней ша га ў Еў ро пе баб руй­ска га шын на га кам бі на та. У па да рож ных на тат ках «Па лес кія ванд роў ні кі», «Да ро га да акі я на», «Аг ні ў Бар ха нах» пісь мен нік шчы ра дзе ліц ца ўра жан ня мі ад уба ча на га і пе ра жы та га, рас па вя дае пра зна ка выя су­стрэ чы са зна ка мі ты мі людзь мі. Яго лі рыч­на­да ку мен таль ныя дзён ні кі і за ма лёў кі на поў не ныя ары гі наль ны мі на зі ран ня мі і звест ка мі, атры ма ны мі пад час ванд ро вак па Бе ла ру сі і па ез дак у ін шыя кра і ны.

Г. Па шкоў пры трым лі ва ец ца кла січ най лі та ра тур най тра ды цыі, ён з на леж най па­ва гай ста віц ца да на быт каў па пя рэд ні каў, леп шых узо раў мас тац кай спад чы ны. Га­лоў ныя кры ні цы яго твор ча га на тхнен ня — не паў тор ная бе ла рус кая пры ро да, улас ны ду хоў ны до свед і жыц цё выя на зі ран ні.

Як бач на, Ге надзь Па шкоў іс тот на ўзба­га ціў на цы я наль ную лі та ра ту ру яр кі мі мас тац кі мі воб ра за мі, ства рыў шэ дэў ры ін тым най, пей заж най і фі ла соф скай лі­ры кі, бліс ку ча пе ра даў све та ад чу ван не і ду хоў ны свет су час ні ка. Пісь мен нік ня­змен на і бес кам пра міс на аба ра няе гу ма­ніс тыч ныя прын цы пы ўза е ма ад но сін па­між людзь мі і на ро да мі, ад стой вае пра ва бе ла рус кай на цы я наль най куль ту ры на год нае мес ца ў гла ба лі за ва ным све це.

Ду шою — лі рык, ро зу мам — фі ло саф!

«Род нае, шчым лі вае» — вы дат ная наз ва для но вай кні гі Ана то ля Крэй дзі ча. Ра зу ме еш гэ та, як толь кі пе ра горт ва еш апош нюю ста рон ку і спра бу еш ад ка заць на пы тан не, ці гэ та га ты ча каў, ці на та кі «happy end» спа дзя ваў ся.

Ма ры на ЛЯВ ОНЧЫК

Кні га скла да ец ца з да ку мен таль на­мас тац кай апо вес ці «Бо гаў сон», на та так, на ры саў і мі ні я цюр, якія яск ра ва рас кры­ва юць яе наз ву.

Цэнт раль нае мес ца ад во дзіц ца, ка неч­не ж, апо вес ці «Бо гаў сон», у ёй аў тар рас па вя дае пра та ле на ві та га бе ла рус ка га мас та ка, вы хад ца з вёс кі, які шмат ча го змог да біц ца за жыц цё і пра цяг вае да бі­вац ца, са ма сцвяр джац ца і ця пер, пра­слаў ля ю чы не толь кі ся бе, але і на шу кра і ну за яе ме жа мі.

Па чы на ю чы чы таць твор, не ад ра зу асэн соў ва еш, што ён скла да ец ца з урыў­каў рэ аль на га ча ла ве ча га жыц ця. І не ад ра зу, а па сту по ва вы свят ля ец ца, што ге рой — спяр ша га рэз лі вы хлоп чык, по­тым та ле на ві ты юнак і, урэш це, вы дат ны мас так — жы ве і тво рыць па сён няш ні дзень, і імя яго — Ян ка Ра ма но віч. Гэ та ён, вы ха ва ны ў вёс цы, аба грэ ты цёп лым лі пень скім сон цам і вы пе шча ны лас ка­вы мі па ве ва мі вят роў, змог пе ра даць увесь ка ла рыт ся лян ска га жыц ця праз воб ра зы, праз фар бы. Па лес кая вёс ка ста ла яго му зай, яна ад кры ла ся яму праз тва ры ба бу лі, дзя ду лі, ма ці, су се дзяў, праз цу доў ныя края ві ды, праз тра ды цыі, свя ты і мно гае ін шае. І ка лі тое, што на­пі са на ў гэ тай апо вес ці, — праў да, то мы мо жам быць упэў не ны мі, што ў нас ёсць бу ду чы ня, і ёсць яна дзя ку ю чы ме на ві та та кім вось та лен там. Пры ем на, ра дас на су стрэць у тво ры ім ёны ін шых вы дат ных су час ні каў.

Што ж да на ры саў, мі ні я цюр, на та так, то яны ма юць на мэ це па зна ё міць чы та ча

з са праўд ным жыц цём, тым, што ад бы ва­ец ца тут і ця пер у роз ных мяс ці нах на­шай кра і ны. Апі са на, чым і як жы вуць на шы зем ля кі. Іх да сяг нен ні, зме ны, якія мо жа за ўва жыць толь кі ча ла век збо ку, які ра ней да кра наў ся да іх лё су. Та кім ча ла ве кам у да дзе ным вы пад ку з’яў ля ец­ца сам аў тар.

Яшчэ ад ной вель мі важ най ад мет нас­цю зга да най кні гі з’яў ля ец ца і тое, што на пі са на яна, у боль шай сту пе ні, пра вёс­ку, пра ся лян скае жыц цё, пра са міх ся­лян, іх по быт і звы чаі. Мно гае мы ве да ем з тво раў на шых кла сі каў, але з та го ча су вель мі шмат што змя ні ла ся, і вёс ка так са­ма. Аў тар спра буе па ка заць гэ тыя зме ны, пра дэ ман стра ваць, што ад бы лі ся яны ў леп шы бок.

Ка лі ж вяр тац ца да наз вы кні гі, то хо­чац ца за зна чыць, што ме на ві та гэ тыя два сло вы — род нае, шчым лі вае — рас кры­ва юць сэнс усіх яе тво раў. Аў тар дае чы­та чу зра зу мець, што мы, гра ма дзя не сва­ёй кра і ны, па він ны ве даць улас ную куль­ту ру, свой на род, тых, хто нас пра сла віў, і

тых, хто яшчэ не ад на ра зо ва гэ та зро біць. На Бе ла ру сі шмат та ле на ві тых лю дзей, ча роў ных мяс цін, у нас ба га тая гіс то рыя, толь кі па трэб на пра гэ та па мя таць. Та ды род нае не бу дзе зда вац ца нам да лё кім.

Ах, вёс ка, вёс ка!..

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.Крытыка 5

Мае ра цыю Ян Чык він, які на зы вае лі та ра тур нае аб’ яд нан не «Бе ла ве жа» бе ла рус кім Са юзам пісь мен ні каў Поль шчы. Вось гэ ты са юз твор чых бе ла ру саў атры маў па да ру нак — лі та ра тур ны аль ма нах «Бе ла ве жа». Па да ру нак бе ла веж цы зра бі лі са мі са бе, але для шы ро ка га ко ла чы та чоў, якім не абы яка вая бе ла рус кая лі та ра тур ная твор часць.

Сяр г ей ЧЫГРЫН

Шчы ра ска жу, я па ра да ваў ся за аль ма нах не менш за тых, чые тво ры скла лі гэ тую кніж ку. І пра чы таў яго з вя лі кай ра дас цю і пры ем нас цю. Пра чы таў і ад па чыў ду­шой і сэр цам. Я люб лю і ца ню бе ла веж цаў за іх та лент, ад да насць род на му сло ву, за бе ла рус касць. Я га на ру ся імі і заў сё ды бу ду ніз ка пе рад імі кла няц ца. Гэ та роз ныя па ўзрос це лю дзі: ад ста рэй ша га і муд ра га Ге ор гія Вал ка­выц ка га да та ле на ві тай пры га жу ні Ка ця ры ны Сян ке віч.

На огул, пра лі та ра тур нае аб’ яд нан не «Бе ла ве жа» мож­на пі саць і аба ра няць док тар скія ды сер та цыі. Шлях яно прай шло вя лі кі — аж но 54 га ды. І шлях пра цяг ва ец ца, і на яго сту па юць усё но выя і но выя твор цы, да лу ча юц ца яны сме ла, апан та на, яр ка. Праў да, аль ма нах бе ла веж цаў даў но ўжо не з’яў ляў ся на свет. За тое асоб ныя збор ні кі бе ла рус кіх лі та ра та раў Поль шчы вы хо дзяць рэ гу ляр на і чы та юц ца да во лі ці ка ва, ха ця ха пае і ў іх сла бых тво раў.

У ма ёй аса біс тай біб лі я тэ цы ёсць лі та ра тур ныя аль ма­на хі «Рунь» (1959), «Мой род ны кут» (1963), тры кні гі «Бе ла ве жы» (1965, 1972, 1980), «Лі та ра тур ная Бе ла сточ­чы на» (1973), «Гас ці нец» (1992), «Бе ла рус кія пісь мен ні кі Поль шчы» (2000), «Бу кет Бе ла ве жа» (2001), якія вы да­ва лі ся ў Поль шчы і ў Бе ла ру сі. І лі та ра тур ны аль ма нах «Бе ла ве жа». У прад мо ве да «Ру ні» Ге ор гій Вал ка выц кі, іні цы я тар ства рэн ня «Бе ла ве жы», пі саў: «Бе ла рус кія лі та ра тур ныя сі лы ў Поль скай На род най Рэс пуб лі цы толь кі што па ча лі пус каць пер шыя па раст кі; пе рад імі ўсе цяж кас ці твор ча га ста наў лен ня і ня зве да ныя да лі ра ман тыч на га па да рож жа, якое ва біць і на сця рож вае. Трэ ба спа дзя вац ца, што вы дан не гэ та га збор ні ка пры­чы ніц ца да твор ча га ўзрос ту на шых аў та раў, бу дзе знач­ным штурш ком у прад’ яў лен ні да са міх ся бе боль шай па тра ба валь нас ці ў ава лод ван ні лі та ра тур ным май стэр­ствам і гэ тым са мым уня се каш тоў ны ўклад у раз віц цё куль ту ры на шай на род най кра і ны. З тым боль шай упэў­не нас цю мо жам аб гэ тым га ва рыць, ка лі ўлі чым факт, што да гэ туль на Бе ла сточ чы не не вый шаў ні во дзін паэ­тыч ны збор нік. Тое, што мы пер шы мі вый шлі аб раб­ляць паэ тыч ныя аб ло гі, па він на да даць на шым паэ там ба дзё рас ці ў по шу ках сва ёй па па ра ці­квет кі». Ця пер так ска заць нель га, бо пер шыя па раст кі «Бе ла ве жы» даў но да лі доб рыя твор чыя ўра джаі, а ма ла дыя ад іх не ад ста­юць і ў ней кай сту пе ні на ват пе ра ся га юць. І тая за дум ка пра ства рэн не ў Поль шчы «Бе ла ве жы» не бы ла мар най і ча со вай: у Поль шчы вы да юц ца бе ла рус кія кні гі, ла­дзяц ца прэ зен та цыі, ве ча ры, су стрэ чы, се мі на ры, тво ры «бе ла веж цаў» пе ра кла да юц ца на роз ныя мо вы, не ка то­рыя ўвай шлі ў школь ныя пад руч ні кі. Зна чыць, Ге ор гій Ваў ка выц кі не па мы ліў ся, а гля дзеў да лё ка на пе рад з на­дзе яй, што ў твор ча га аб’ яд нан ня бу дзе плён. Так яно і атры ма ла ся.

Рас па чы на ец ца но вы лі та ра тур ны аль ма нах «Бе ла ве­жа» ўспа мі на мі Г. Вал ка выц ка га. Гэ та не вя лі кія згад кі пра ма му, а так са ма ўры вак з кні гі «Ві ры. На тат кі рэ дак­та ра», дзе ста рэй шы бе ла стоц кі бе ла ве жац пры гад вае пер шыя ста рон кі з гіс то рыі лі таб’ яд нан ня і лю дзей, якія ства ра лі бе ла рус кі тыд нё вік «Ні ва».

По бач дру ку юц ца тво ры не менш па ва жа ных і та ле­на ві тых Вік та ра Шве да, Ва сі ля Пет ру чу ка, Дзміт рыя Ша ты ло ві ча, Яшы Бур ша, Але ся Бар ска га, Але ны Ані­шэў скай, якая, на жаль, ужо пай шла з жыц ця. На ват у ста лым уз рос це май стры сло ва за ста юц ца ад кры ва льні­ка мі но ва га, ці ка ва га і не паў тор на га. У іх ду шах бру іц­ца паэ зія, маг чы ма, яна іх ле чыць, су ця шае. Та му і пры­ к лад нам, ма ла дзей шым, ёсць з ка го браць. І ка лі я чы таю тво ры ста рэй шых бе ла ру саў «Бе ла ве жы», пры гад ваю рад кі Ян кі Сі па ко ва з яго ўспа мі наў «Мая біб лі я тэ ка»: «Мы іш лі ў лі та ра ту ру не па ад ным. Мы ўры ва лі ся ў лі та ра ту ру ўсе ра зам — гур там, вы ра ем, моц наю хва ляю, усім па ка лен нем. Нам так бы ло зруч­ней, ці ка вей, ве ся лей, ра дас ней. І чым больш бы ло ў нас па плеч ні каў, тым упэў не ней мы ся бе ад чу ва лі: рас це на­ша род ная лі та ра ту ра! Заў сё ды ду ма лі мы не толь кі пра свае тво ры, але і пра лі та ра ту ру».

Доб ра, што ў лі та ра тур ным аль ма на ху «Бе ла ве жа» апуб лі ка ва ныя здым кі пісь мен ні каў і іх бія гра фіі, а так­са ма ці не ўпер шы ню да юц ца звест кі пра іх лі та ра тур­ныя псеў да ні мы, якіх ня ма на ват у «Слоў ні ку бе ла рус­кіх псеў да ні маў» (Мінск, 1983) Ян кі Са ла ме ві ча. На огул, бе ла рус кія пісь мен ні кі ста лі ка рыс тац ца псеў да ні ма мі яшчэ з XVІ ста год дзя. Гэ та бы лі пе ра важ на пісь мен ні кі­ па ле міс ты, якія вы сту па лі су праць ка та лі цыз му, су праць уніі. Псеў да нім нае і ана нім нае вы дан не бы ло па ра тун­кам ад су да і смя рот на га па ка ран ня. Так, на прык лад, у Брэс це ў 1564 го дзе бы ла вы да дзе на пра грэ сіў ная на той час бра шу ра «Раз мо ва па ля ка з літ ві нам пра тое, што ёсць пра ва, воль насць, або сва бо да, і пра унію ка ро ны Поль скай з княст вам Лі тоў скім». Чы та ю чы «Бе ла ве жу», я рас крыў та ям ні цу псеў да ні маў Сак ра та Яно ві ча, Юр­кі Ге ні ю ша, Мі ко лы Гай ду ка, Аляк санд ра Бар шчэў ска га, Яка ва Ані сэ ро ві ча, Вік та ра Шве да, Ге ор гія Вал ка выц ка­га, Яна Чык ві на. Ма ла дзей шае па ка лен не бе ла веж цаў амаль не за ха ва ец ца за вы ду ма ны мі ім ёна мі.

Шмат га доў уз на чаль вае лі таб’ яд нан не пра фе сар Ян Чык він. Ён у 1990 го дзе быў іні цы я та рам вы дан ня біб лі­я тэ кі «Бе ла ве жы», дзе ўжо вый шла з дру ку 83 бе ла рус кія кні гі, у тым лі ку і лі та ра тур ны аль ма нах «Бе ла ве жа». Ян Чык він са праў ды шмат ро біць для лі таб’ яд нан ня і яго сяб роў. Ён не толь кі па эт­на ва тар, але і ня стом ны пра­па ган дыст бе ла рус ка га лі та ра тур на га сло ва ў Поль шчы і па­за яе ме жа мі. «Я тое, што не згі не», — пі саў ён у ад­ным са сва іх ран ніх вер шаў. Са праў ды, не згі не і тое доб­рае, што ро біць пра фе сар Чык він.

Твор часць са ма быт на га пра за іка лі рыч на га скла ду Сак ра та Яно ві ча ад мет ная, як за зна чыў Пят ро Ва сю чэн­ка, не ча ка ны мі пе ра хо да мі і не спа дзя ван ка мі. Ця жэй у тво рах пе ра адоль ва юц ца стра хі жыц ця. Ча му так — ад­каз шу каю ў яго най про зе: «Ве ру ў жыц цё, смерць яго і ўваск ра шэн не. І ў веч нае, бо бяз меж нае. І ў ча ла ве ка. І ў свет — ве ру!»

З пра за іч ны мі жыц цё вы мі раз ва га мі ў лі та ра тур ным аль ма на ху вы сту па юць Ян ка Це лу шэц кі, Мі ра Лук ша, Мі хась Анд ра сюк, Ган на Кан дра цюк­Свя руб ская, Яў ген Ва па і ін шыя.

Пад бор ка вер шаў Вік та ра Стах вю ка ад кры ва ец ца яго жыц ця пі сам. На маю суб’ ек тыў ную дум ку, гэ ты жыц­ця піс не па суе да аль ма на ха, тым бо лей што ў кні зе на­дру ка ва на і ка ро цень кая яго бія гра фія, якой ха пі ла б да пад бор кі доб рых вер шаў паэ та, які «міг гэ ты праг на п’е» і жа дае «апош няй птуш кай у клю чы па ля цець у вы­рай». Да пту шак звяр та ец ца ў фі ла соф скіх вер шах і Га­лі на Тва ра но віч, бо на са мрэч «вя лі кай птуш цы знаць: па кры се спе юць вы сі і кры лы крэс ляць ШЛЯХ». А вось вер шам­роз ду мам Лі дзіі Ма лі ноў скай птуш кі і кры лы не па трэб ны, бо па эт ка «ўзля тае без кры лаў» да ка ля ро­вых аб ло каў і яр ка га сон ца.

Ула дзі мір Са ўчук, Жэ ня Мар ты нюк, Юрый Ба е на, Мі ра Лук ша, Мі хась Анд ра сюк на ро джа ныя ў дру гой па ло ве 1950­х. Гэ тае па ка лен не моц на на сталь гі руе па ма ла до сці, ка лі шчас на і свет ла жы ло ся ў баць коў скіх ха тах, ка лі грэ ла «свят ло дзя цін ства» (Жэ ня Мар ты­нюк), ка лі «вёс ка та ну ла ў ме ло ды ях пес няў» (Юрый Ба е на), ка лі «шу ка лі кож ны з нас мы шчас ця не зям но­га» (Мі ра Лук ша), бо ця пер вель мі час та «ажы вае свя­до масць пра жы тых га доў» (Ула дзі мір Са ўчук), «сніц ца дур ная ма ла досць, пес ні­кра су ні і ві но» (Мі хась Анд­ра сюк) і сняц ца ма мы, якія ткуць і вы шы ва юць «за­ду шэў най лас кай, цёп лаю жур бо тай, пес няю сва ёй» (Жэ ня Мар ты нюк).

Ну, а ця пер пра са мае пры ем нае, што на дру ка ва на ў аль ма на ху «Бе ла ве жа». Гэ та вер шы ма ла дых бе ла рус кіх паэ таў Поль шчы — Юр кі Буй ню ка, Юс ты ны Ка роль кі, Ві я ле ты Ні кі цюк і Ка ця ры ны Сян ке віч. Толь кі юная Ві я­ле та Ні кі цюк яшчэ не мае ўлас на га збор ні ка вер шаў, але гэ тая ра дасць у яе на пе ра дзе. За тое як яна сур’ ёз на і муд­ра раз ва жае ў сва іх паэ тыч ных стро фах. Вер шы Юр кі Буй ню ка, Юс ты ны Ка роль кі і Ка ця ры ны Сян ке віч здзіў­ля юць сва ёй сме лас цю, яны ары гі наль ныя і кра наль ныя, прос тыя і раз на стай ныя па вод ле тэ ма ты кі і фор мы.

Скла даль нік аль ма на ха ўклю чыў у кні гу і тво ры тых аў­та раў, якіх ужо ня ма на све це: Ян кі Жа мой ці на, Мі ко лы і Ула дзі мі ра Гай ду коў, Юр кі Ге ні ю ша, Мі ха ся Ша хо ві ча. Мі ні я цю ра Юр кі Ге ні ю ша «Смы ком па сэр цы» па чы на­ец ца так: «На вош та ў ча ла ве ку стру ны іс ну юць? За кра ні абы­якую — гул ідзе. Вя сё лую — і ро гат пі вам пе ніц ца. А ка лі су мную — кіп цю ры па сэр цы за скра буць...» З ме­ло дый роз ных лі та ра тур ных струн скла да ец ца і бе ла рус­кі аль ма нах «Бе ла ве жа» з Поль шчы. То сум ныя гэ тыя ме ло дыі, то ра дас ныя, то вы раз ныя, то ці хія, то фі ла­соф скія, то прос тыя... Але так і па він на быць.

Шчы рая су стрэ ча з «Бе ла ве жай»

Тац ця на С ТУДЗЕНКА

Не так даў но да вя ло ся ква лі фі ка ваць як з’я ву эпас У. Гні ла мё да ва. Дык тое ж эпас!.. Ці са праў­ды не толь кі эпас і не толь кі су свет ны бест се лер мо жа быць з’я вай, ха ця б толь кі ў ме жах ад ной лі та ра ту ры — гэ тае пы тан не інт ры га ва ла мя не за га дзя.

Дру гая інт ры га — «імя на слы ху». Не вель мі на­чы та ная ў су час най бе ла рус кай лі та ра ту ры — хто па смі ха ец ца, сам доб ра на чы та ны? — не каль кі ім ёнаў за не каль кі ме ся цаў я за пом ні ла. Адзін кі вы зна чы ла «па чы таць». Ся род іх і А. Фе да рэн­ку. Маг чы ма, ува гу за тры маў яшчэ адзін мо мант з ана та цыі: «аў та бія гра фіч ны ра ман». Пры ем на па ве я ла тра ды цы яй — су час ны ва ры янт «Паэ зіі і праў ды»? Або «Бу дэнб ро каў»? Ці, мо жа «Дан цыг­скай тры ло гіі» ў сэн се пра ек цыі аў та бія гра фіі на «бія гра фію» кра і ны? Што б тое ні бы ло, амаль не­ве ра год на, каб у па доб ным рэ чы шчы — і неш та ня вар тае. Ад ным сло вам, ана та цыі ўсё ж «нех та чы тае», і гэ та, без умоў на, па трэб ная рэч.

Шчы ра ка жу чы, ад чу ва ла ся бе Пят ні цам. Чым ура зіць А. Фе да рэн ка — ка лі ўра зіць уво гу ле?

Ура зіў. Ад па вед нас цю кла сі цы аў та бія гра фіз му: «паэ зі яй і праў дай» вы лу чэн ня пісь мен ні ка з на­тоў пу «звы чай ных» лю дзей, паэ зі яй­праў дай як ад­па вед нас цю пра ца твор час ці, шчы рас цю ўспа мі наў і раз ва жан няў пра ўзлё ты і па ра зы на пра ця гу не­каль кіх дзе ся ці год дзяў ад крыц ця і за ха ван ня ся бе пісь мен ні кам. Ура зіў асэн са ва нас цю жыц цё ва га шля ху, ад чу ван нем ме жаў, здоль нас цю і па трэ бай спа лу чаць «кан цы» і «па чат кі».

Па ра да ва ла і фор ма: эсэ іс тыч нае на ніз ван не эпі зо даў, на ве лак, за ма лё вак, уры вач каў з апо вес­цей, яшчэ ча гось ці. Не «ноў­хаў», але — ла гіч на. Бо ёсць Мэ та гэ та га пі сан ня — усвя до міць, як «дай шоў да та ко га жыц ця», як зра біў ся пісь мен ні­кам. Мар нае пы тан не? Але ж на тэ му: ці са праў ды я — на сва ім мес цы?

Гра саў ска­то мас ма наў ска­мар ке са ва ня зму ша­насць спа лу чэн ня ўлас най гіс то рыі з са цы яль ным зрэ зам гра мад скас ці — так са ма ўра жан не. Тут і зна ка мі тае «зы хо дзіш, вёс ка, з яс най явы» — шка­да і ба лю ча. Эт на гра фіч ныя за ма лёў кі, ма люн кі «з на ту ры» (як пра на стаў ніц у па лі тэ ху) — «да ку­мен ты ча су» ў да чы нен ні да паў ся дзён на га жыц­ця са вец кай пра він цыі. І ўзнаў лен не «ча су» — той са май бруд на­шэ рай, над рыў на гру бай, без­гус тоў най і бяз лі тас най, лі та раль на п’я най па ры спе ла га са цы я ліз му і пад свя до май пра гі пе ра мен. «Шэ расць, ураў ні лаў ка, уме ра нае хам ства». «Ду­расць, шэ расць, душ на та». Яшчэ — жорст касць. Вось тут за ры тая жыц цё вая Мэ та: як па збег нуць, не спіц ца, не аска ці ніц ца. За ха ваць ся бе, за стац ца ў жы вых. Лі та ра ту ра — па ра ту нак.

Я так са ма доб ра па мя таю той час — з па чат ку 1980­х. Па мя таю пра тэст су праць бяз глуз дзі цы, мар на ван ня ча су ў мо ла дзе вым ася род дзі. Па ра­тун кам ста лі ся са ма стой насць і чы тан не. Спа чат­ку — бе лет рыс ты кі, по тым — кла січ най рус кай і за меж най лі та ра ту ры. Знач на паз ней — кла січ­най бе ла рус кай. Але ж вы свят ля ец ца, што ёсць яшчэ і бе ла рус кая су час ная. Чар го вае жыц цё вае ад крыц цё. Мя жа.

На мя жы да ля гля ду

«Ра ман­эсэ “Мя жа” пас ля ча со піс най пуб лі ка цыі стаў ся, па вод ле шмат лі кіх вы каз ван няў кры ты кі, з’я вай у бе ла рус кай про зе», — зна чыц ца ў ана та цыі да ад най мен най кні гі Анд рэя Фе да рэн кі.

Федарэнка, А. Мяжа: раман-эсэ, апавяданні. — Мінск: Літаратура і Мастацтва, 2011.

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г. Паэзія6Ва

ле ры

МА

К С

І МО

ВІЧ

***Ве цер ла шчыць зі мо вую хмар ку.Ён ка ха нак яе і вяс тун.Да ла нёю пад хо піць і шпар каЗа ка лы ша, га рэ за-пяс тун.Ва ла сы ёй рас чэ ша імк лі ва,Кла пат лі вай рас пра віць ру кой.Са рам лі ва, лас ка ва, цнат лі ваПа ца луе, кра нуў шы шча кой.По бач зор ка — ня бё саў іс то та —Ззяе яр ка на Млеч ным Шля ху.Але ў бляс ку — ну да і са мо та.Ёй жа лас кі, ну хоць бы кры ху!Ма ла дзік — пры га жун яс на во кі —Асвят ляе на ўко ла усіх.Ды па гляд свой ха лод ны, вы со кіЁй не до рыць, а звык ла пры ціх.

На­сталь­гіяМне сінь ва чэй пры сні ла ся ўна чы!Той по зірк вёў мя не ка лісь ціпа сце жач ках жыц цё вых...Губ ляў ся ча сам і ад шук ваў ся із ноў,як ва сі лёк ся род па лёў жыт нё вых...Ды час не здоль нысінь ва чэй згасіць.Шка да, — мне вус на мі да іх не да кра нуц ца...Та му спя ша ю ся не ка яц ца — пры знац ца:удзяч на Бо гу за спат кан не,а свай му сэр цу — за пры знан не ў ім та го,чыё ва чэй цяп лоў ду шу здранц ве лую маюпра мень чык сон ца здо леў па ся ліць.Ён і ця пер яшчэ га рыць!І цеп ліць шэ рань дзён,што во сен ню жыц ця за вец ца!

Гімн­гу­куГі та ры звон кра нае сэр ца мнеза зыў нас цю сва ёй.А спо вед дзю ад кры тайздзі мае па пя лок з ву гель чы каў каст ры шча, —яно ў гру дзях ма іх па мес ці ла ся ледзь...Мне не шка да, бо грэ лі ля ягоне толь кі тра пят кія сэр цы:бы лі лгу ны і прос та сла ба кі,май стры плят кар ства, зайз драс ці ўмель цы...А ўсё ж най больш бы ло дру гіх:ра зум ных, доб рых, да ра гіх...Ка лі ж у па мя ці сар дэч найзнай шлі яны ку то чак для мя не,са шчы рас цю ска жу, што ін шай до ліу Гос па да не па пра шу я для ся бе.

***Акар дэона бе ла-чор ныя ра ды!Вы ўсё яшчэ ўла да ры це над стру на мі ма ёй ду шы.Па чую пе ра бо ры спрыт ных рук,Іль ец ца ў сэр ца ме ла дыч ны гук,І ў па мя ці ўсплы ве жы вая му зы ка юнац тва:На сціл для тан цаў пад ад кры тым не бам,Пля чо пад паль ца мі,Са лод кі шып ра пах...Сэр ца біц цё, кру жэн не ў такт!Ад до ты ку пя шчот ных ду жых рукТу ма ніць га ла вупры го жы, пыл кі тан га рух.

Но­вая­Ку­па­лін­каКу па лін ка, Ку па лін ка!Цём ная ноч ка.Цём ная ноч ка,А дзе ж твая доч ка?Цём ная ноч ка,А дзе ж твая доч ка?Мая доч ка у са доч куБе лу ру жу ло міць.Бе лу ру жу ло міць,Свае руч кі ко ліць...Бе лу ру жу ло міць,Свае руч кі ко ліць...І яна ў тым са доч куХлап чы ну ча кае...Хлап чы ну ча кае,Ру жу пры ту ляе...Хлап чы ну ча кае,Ру жу пры ту ляе...Ка лі ж прый дзе у са до чакХлап чы на ка ха ны,Бу дуць руч кі у да чуш кіХлоп цам ца ла ва ны...Бу дуць руч кі у да чуш кіХлоп цам ца ла ва ны...Ку па лін ка, Ку па лін ка!Цём ная ноч ка.Цём ная ноч ка,Будзь шчас лі вай, доч ка!Цём ная ноч ка,Будзь шчас лівай, доч ка!

70 га доў та му, 22 са ка ві ка 1943 го да, ня мец ка­фа шысц кі мі аку пан та мі бы ла спа ле на ра зам з жы ха ра мі вёс ка Ха тынь Ла гой ска га ра ё на (26 два роў, 149 ча ла век, у тым лі ку 75 дзя цей). На мес цы зні шча най ся лі бы ў пас ля ва ен ны час ство ра ны ве ліч ны ме ма ры яль ны ар хі тэк тур на­скульп тур ны комп лекс, які, паў та ра ю чы пла ні роў ку в. Ха тынь, зай мае пло шчу 50 гек та раў.

Ма р

ыя

КО

БЕЦ

Ха тыньIЗвон — не сці ха ны, на туж ны, на пя ты —Звод даль тры во жыць пра стор-на ва кол ле.Як во кам акі нуць — ні гум наў, ні ха таў,Ні дзет ва ры, ні жыт нё ва га по ля.Вёс кі па зна ка — у чор ным гра ні це.Зру бы-вян цы за мест ха таў — бе тон ныя.Сон ца ня зруш на ста іць у зе ні це.Ў не руш най не ма чы — ціш на ва коль ная.Ча су за сты ла сму га-па ва ло ка,Па мят ку вог нен ных дзён рас скры жа лі ла:Ў бес тэр мі но вай жа ло бе глы бо кайЗвон-на па мі нак на свет цэ лы зла дзі ла.Сці ша на. Скруш на на ўкол. І са мот на.Веч насць са ма тут у сму так агор не на.З лё су бя дот на га, з до лі гар кот найНые-шчы міць зноў у сэр цы рас ко лі на.IIЎ не ба скрозь за мець вяс но ва га ран няЧор на га ды му клу бок уз ві ва ец ца...— Дзе ж тое вый сце? Дзе ра та ван не? —Во чы і ру кі люд скія ха па юц цаЗа аска лё пак жыц ця вы ра тоў ны —Жме ню па вет ра га ра ча-атрут на га,Цяг ну чы ру кі увысь ма лі тоў на,Пра гну чы вы рвац ца з пек ла па кут на га.Плой мы агню спа пя ляль на-сля пыяРвуц ца, шу га юць увы шу раз’ юша на.Глу шац ца ў по лы мі кры кі люд скія,Це лы ад бо лю і жа ху па кру ча ны.Стог ны і ен кі ў па ла ю чай пу ні...Го лас дзі ця чы, ад чай на-над ры віс ты...Стрэл ку ля мёт ны... Здрад лі выя ку лі...По гляд за бой цы ха лод на-ваў чы ніс ты.Лі тас ці й жа лю не ве да лі ка ты —Пле мя ман кур та ва, вы плад кі вар ва раў.Помс ці лі-ні шчы лі ўсё юда ня тыПомс таю жу дас най, лю тай, па чвар наю.Гі ну лі лю дзі — жы вы мі га рэ ліЎ по лы мі страш ным — ні ў чым не па він ныя,Ах, як жа жыць яны праг на ха це лі,Ма ры сна ва лі свае са ка лі ныя!

Пес ні спя ва лі — аж свет дзі ва ваў ся! —Нес лі ся зы кі над ні ваю зжа таю.Неда спя ва лі... Той спеў аба рваў сяЗ пры шлай на ва лай, з вай ною за кля таю;

До лі ца скрут ная іх на пат ка ла,Не спа гад лі вая, злая, ка ля ная,З пер шай пра та лі най, сон цам лас ка най,З пер шай ва дзі цай вяс но ваю, та лаю.

IIIЗвон пе ра ліў ны — шчы роў на, упар та —Бу дзіць пры спа ныя да лі ляс ныяІ з не адоль най і мо цай, і гар тамПро сіц ца ў ду шы і сэр цы люд скія.

Про сіц ца пес ня — ляс ная, жы вая —Не уда ва ная, не ме та лё вая, —Пес ня з май го ва сіль ко ва га краю,Пес ня сві таль ная — жаў ру ко вая.

Над ска мя не лай вай ною — у вы шы,Па-над сі не чай крыш таль на-праз рыс таю, —Бу дзіць жаў рук вес няй ра ні цай ці шу —Мір ную, род ную, лю бую, чыс тую.Спеў мі ла гуч ны, да бо лю зна ё мы,Звон ка гу чыць над зям лёй не сці ха ю чы,Край за па вет ны, край свет ла-зя лё ныПес няй вяс ны пе ра мож на ві та ю чы.Па мяць спаўе маё сэр ца ту гою,Спеў жаў ру ка — дасць мне мо цы жыц цё вае.Слу хаў, зда ец ца б, абуд най ду шоюГэ та лі тан не — за свет — жаў ру ко вае.Не су пы ніць гэ ту цуд ную пес нюНад жыц ця дай най ад та лай пра та лі най...Ўпар та, ня змоў кла зві ніць на прад вес ніСпеў жаў ру ко вы — над па мяц цю спа ле ных.

17 — 19.01.2013

Толь кі зо рач ка з да ляў да лё кіхБляск свой дзе ліць са мной над вая.І зда ец ца та кой адзі но кай!Адзі но кай... Та кой жа, як я.

***Ужо мі нае хут ка ноч,Зі мо вы зо лак вы тчэ ку жаль.А сон із ноў прай шоў на ўзбоч —У мой па кой не за гля нуў шы.І хут ка-хут ка но вы дзеньІмк лі вым ру хам за ві руе.Ён, ні бы злы дзень-ава дзень,Па мы лак жорст ка не да руе.І за хліс не уран ку зноўНа но ва хва ляю мар ко ты.А я ў ча кан ні свет лых сноў —Ад на са звык лаю са мо тай.

А заўт ра зноў на ста не ноч,У шыб ку зор кай пад мірг нуў шы.А сон із ноў, із ноў на ўзбоч —У мой па кой не за гля нуў шы.

***Не па ве ру та бе, не па ве ру.Ты зна рок мя не драж ніш, зна рок.Я ж ад вык ла даў но ад да ве ру,Як здзі чэ лы пуж лі вы звя рок.

Не па ве ру ў па гляд твой, ды й, ма быць,На на жыў ку не возь меш мя не.І не змо жаш ні чым та кім зва біць.Не па ве ру та бе я больш, не.

Як не ве ру ў твае абя цан кі.І ця пер — ле пей бу ду ад на.Я — сур’ ёз на, а ты — у гу лян кі,Бо да гэ туль ты ўсё не спаз наў.Я прый шла да дру гое вы сно вы —Бо ліс лі васць твая ўся — ма на.Не па ве ру ні ў спра вы, ні ў сло вы.На са мрэч, мне ха пі ла спаў на.

МрояПра ніз лі вы па гляд,За гад ка вы, яск ра вы.І сло вы не ўпа пад.Га ра чы ку бак ка выапа ліць вус ны?.. Не —Ду шу маю апа ліць.Му раш кі па спі не,І ты — та кі лас ка вы.Зда ец ца, гэ та сонз вя сёл ка вым ад цен нем.Ды хан не ва ў ні сон,Яко га нестае мне.Яко га нестае,Яко га не ха пае.Му раш кі па спі не.І ты — та кі лас ка вы.Аж но ту ма ніць зрок,Аж но дранц ве юць но гі,Вар’ яц тва по бач — з крок,На зад ня ма да ро гі.Усё ні бы ўва сне:Га ра чы ку бак ка вы,Му раш кі па спі не,І ты — та кі лас ка вы.

Ала

СА

СК

А ВЕ

Ц

Фот

а Ка

стус

я Др

обав

а

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.Проза 7

ПОМ НІК ЛЯ ДА РО ГІБя ро зы пры гас цін цы ўжо аб тра са лі з ся бе жоў тае

ліс це, а над вёс каю плыў гус ты пах яб лы каў.На ўзбо чы не да ро гі ста іць васт ра вер хі пом нік. На ім

— пя ці кут ная зор ка. Ва кол пом ні ка цві лі аст ры, кра­са ва лі ся вог нен на­чыр во ныя вяр гі ні, ра да ва лі во ка поз нія гла ды ё лу сы. На пом ні ку над піс: «Тут па ха ва ны не вя до мы са вец кі ба ец, які за гі нуў пры вы зва лен ні ў чэр ве ні 1944 вёс кі Дуб кі».

На ла вач цы, ля пом ні ка не вя до ма му ге рою, за ду маў ся. «Хто да гля дае ма гіл ку? Чые гэ та та кія кла пат лі выя ру кі і доб рае сэр ца?»

Не ве даю, коль кі прай шло ча су, як ля пом ні ка па яві­ла ся ба буль ка. Пласт ма са вае вя дзер ца, якое яна тры ма­ла ў ру ках, амаль да кра ёў бы ло на поў не на ва дою.

— Со ней ка све ціць, як ле цей ка ўсё роў на на зад вяр­ну ла ся, — ска за ла яна. — Ха чу кве тач кі па ліць, каб рас­лі, не вя лі. Кож ны дзень да сал да ці ка пры хо джу. Мо жа, і сы но чак мой, Паў лі чак, дзесь ці так ля жыць. Толь кі ва сям нац цаць гад коў бы ло, як у со рак трэ цім на вай ну пай шоў. Адзін ён у мя не быў, ад но і пі сям ко пры слаў...

Твар ста рой ска мя неў. Па шча цэ, да шчэн ту зрэ за най глы бо кі мі ба роз на мі мар шчын, па ка ці ла ся сля за.

Ба буль ка чэр па ла ку бач кам ва ду і па лі ва ла квет кі. Рап там яна па ста ві ла ля ма гіл кі вя дзер ца, да ста ла з кі­шэнь кі су кен кі аку рат на звя за ную ву зель чы кам хус цін­ку. Дры жа чы мі паль ца мі раз вя за ла яе, і я ўба чыў там ма лень кую карт ку.

Я асця рож на ўзяў карт ку ў ру кі. З яе гля дзеў на мя не зу сім школь нік. Ху ды твар, кір па ты нос. Го лая, як бруч­ка, га ла ва. Ад но во чы, вя лі кія, ра зум ныя, гля дзе лі да­пыт лі ва і стро га.

«Паў лі чак, сы но чак, дзе ты?» — шап та лі ба буль чы ны вус ны.

Ян ка ГА ЛУ БО ВІЧКа­рот­кія­апа­вя­дан­ні

БА РА ВІ КІ ЦА ЛУ ЮЦ ЦАУнуч ка су сед кі Про сі — На сця, чар ня вая, ні бы цы­

ган ка, у вёс ку на ка ні ку лы пры еха ла — над вя чор кам пры нес ла з ле су поў ны ко шык ад ных па да сі на ві каў.

Цуд, дый го дзе! Амаль два тыд ні спя ко та ста іць, дых­нуць ня ма чым, а яна на гры бы на тра пі ла. Ды яшчэ якія! Па да сі на віч кі як на пад бор, ма ла дзень кія, а ша пач кі аж­но аг нём чыр во ным га раць.

Спы таў у На стач кі, дзе яна столь кі па да сі на ві каў знай шла, а дзяў чы на ва рух ну ла чор ны мі броў ка мі, усміх ну ла ся і ка жа:

— Жы во му ча ла ве ку ўся го трэ ба. Гэ та та бе, Ян ка, ста ро му ха лас ця ку, ні пра што га ла ва не ба ліць. Ка лі ўжо і жа ніц ца бу дзеш?

Па чыр ва неў я, як ва ра ны рак, ды па ціс нуў ся да вес ні чак.

На заўт ра, не дзе пас ля абе ду, На стач ка зба­но чак су ні чак на збі ра ла. «Ну і шуст рая! Як ка­жуць, дзе толь кі фэст, то і я там ест», па ду маў так пра дзяў чы ну і, вя до ма ж, ра шыў так са ма ў лес на ве дац ца.

Ра ні цою, яшчэ толь кі сві таць па ча ло, я ўжо на на гах быў. Па куль даб ра ўся да ле су, на не ба сон ца вы ка ці ла ся. Вя ліз ны шар і блед ны ўвесь, быц цам се раб рыс тым іне ем па сы па ны. Уз ра да ваў ся вель мі. Блед нае сон ца з ра ні цы — быць даж джу ве ча рам.

Мі нуў не вя лі кі бя ро за вы га ёк і на па лян ку сту піў. Іду па ці ху, піль на азі ра ю ся. І рап там, як за гіп на ты за ва ны, за стыў на мес цы. Ля не вы со ка га трух ля ва га пянь ка гус­та рас лі су ні цы. Буй ныя і спе лыя, яны зі ха це лі ў тра ве пун со вы мі кроп ля мі.

Праз ней кі час на збі раў на па лян цы ма лень кі ко шы­чак ягад. Да моў не пай шоў, бо за ха це ла ся яшчэ гры боў па шу каць. Блу каў па ле се доў га, га дзі ны са тры, але на­ват му ха мо ра не су стрэў. Ка лі вый шаў на ўзле сак, ужо цём ныя кал ма тыя хмар кі па плы лі, гром пра ка ціў ся.

Ат, та кой бя ды! Прый дзец ца пры знац ца На сці, што ўсе гры бы ад мя не па ха ва лі ся. Ка ро на з га ла вы не спа­дзе, як ка жуць. На збі раў су ні чак — і то доб ра. Па ду маў так і па чаў на да ро гу вы хо дзіць.

Ды шчас це не аб мі ну ла мя не. У ні зень кім рэд кім ве рас ку, кры ху вод даль ад ма ла дой куд ла тай елач­кі, згле дзеў два ба ра ві кі. Адзін ба ра вік боль шань кі, дру гі — яму па пля чо. Цём на­ка рыч не выя ка пя лю шы кі іх зрас лі ся, і зда ва ла ся, што ба ра ві кі ся дзяць у ве рас ку, аб ня ўшы ся.

Ка лі па ды хо дзіў да вёс кі, дождж па ліў, як з рэ ша та. Цёп лы і, як баль зам, га ю чы.

На сця ўба чы ла мя не ля ха ты, вы ска чы ла на двор.— Янач ка, які ты ма ла дзец! І дождж з ле су пры нёс, і

су ні чак так са ма, — за шча бя та ла яна, як лас таў ка.— Во, па гля дзі! Два ба ра ві кі яшчэ знай шоў, — па хва­

ліў ся я.— Ай­я­я... Во дзе цуд! Дык твае ж ба ра ві кі ца лу юц­

ца! — дзі ві ла ся На сця.— Ага, ца лу юц ца, — па га дзіў ся я. — Ты яшчэ та кіх не

зна хо дзі ла?— Не, не пры хо дзі ла ся.Мы па гля дзе лі ад но ад на му ў во чы і за смя я лі ся.

СА РО КА-ЗЛА ДЗЕй КАСы шоў з элект рыч кі і на праст кі па ско ша­

ным лу зе пад аў ся на ху тар, дзе на са мым уз лес ку за ла ціс та­жоў ты мі квет ка мі цвіў свя та ян нік.

Па не бе дзе­ні дзе плы лі рэ дзень кія бя лё сыя хмар­кі. Моц на пры пя ка ла сон ца. Не па да лё ку ад не вя лі кай, з па хі ле ным ко мі нам на стра се, хат кі дзядзь кі Пі лі па па бліск ва ла лад ная са жал ка. У ёй ку па лі ся за га рэ лыя хлап чу кі.

Праз якіх паў га дзі ны з бух ма тым пу кам свя та ян ні ку я вяр таў ся на зад. Ад га ра чы ні пот за сці лаў во чы, а яшчэ не бы ло па ра тун ку ад сляп нёў. Вы ра шыў кры ху спа лас­нуц ца і па чаў на блі жац ца да са жал кі.

Хлап чу кі больш не ку па лі ся. А адзін з іх, га доў так два­нац ца ці, са свет лым чу бі кам на га ла ве, ху дзень кі ўвесь, аж но праз рыс ты, ся дзеў на бе ра зе са жал кі і ці ха пла каў.

— Хлоп чык, ча го ты пла чаш? — спы таў я ад ра зу ў яго.— Га дзін нік мой пра паў. Зняў з ру кі і на порт кі па клаў,

а вы лез з ва ды — гля джу: ня ма май го га дзін ні ка. Бу дзе мне ад баць кі.

Хлап чук ся дзеў, пад кур чыў шы пад ся бе но гі, як на па­ло ха ны ве ра бей ка. Ён па цёр ле ваю ру кою во чы і за пла­каў яшчэ мац ней.

— Ва ня, а мо жа, са ро ка твой га дзін нік уха пі ла? — па­даў го лас цы ба ты хлап чук з но сам­буль бін каю.

— Ня ўжо? — здры га нуў ся, не пе ра ста ю чы пла каць, хлап чук.

— Да лі бог, Ва неч ка! — па ба жыў ся хлап чук з но сам­буль бін каю. — Сам ба чыў, як яна ка ля са май са жал кі ля та ла.

— Не слу хай яго, Ва ня. Яму па ба жыц ца, як са ба ку му­ху зла віць. Во вы ду маў! Па трэ бен са ро цы твой га дзін­нік, — ска заў, амаль глы та ю чы сло вы, тоў сцень кі, ні бы ступ ка, хлап чук і вый шаў на пе рад. Ён ад кі нуў з тва ру мок рыя ку дзер кі ва ла соў і да даў: — Ку ра нят ад ной чы ў нас са ро ка па кра ла, а вось каб га дзін нік яна сха пі ла, не ве даю.

— А дзе ця пер са ро ка па дзе ла ся? Не ба чыў, ку ды па­ля це ла? — спы таў я ў Ві ці. Так зва лі хлоп чы ка з но сам­буль бін каю.

— Ба чыў. Яна вунь да тых бя ро зак па ля це ла, — па ка­заў ён ру кой.

«Ма быць, і са праў ды мае ра цыю Ві ця». Гэ тая дум ка не па кі да ла мя не ўвесь час, і я ска ман да ваў:

— Гай да за мной!На ад ной бя ро зе я ўба чыў кон ту ры гняз да і па лез уверх

па ства ле. З гняз да не ча ка на вы ска чы ла са ро ка, за са ка­та ла на ўсё гор ла, аж но рэ ха па ка ці ла ся па ва ко лі цы.

Даб ра ўся да са ма га гняз да, пры мас ціў ся на га лі не і за су нуў ру ку ў ла ток, які быў звер ху і з ба коў укры ты рэд ка па кла дзе ны мі суч ка мі. Асця рож на аб ма цаў гняз­до ўнут ры і рап там — быц цам мне за каў нер ха лод най ва ды лі ну лі. Мае паль цы на ткну лі ся на неш та цвёр дае і ха лод нае. «Ня ўжо га дзін нік?» — міль га ну ла ў га ла ве. Ху цень ка вы цяг нуў з гняз да ру ку і ўзра да ваў ся. У ёй я тры маў га дзін нік «Се кун да», на цы ферб ла це яко га быў на ма ля ва ны ха ке іст з клюш кай.

Па клаў га дзін нік у кі шэ ню і спус ціў ся на зям лю, дзе мя не з не цяр пен нем ча ка лі хлап чу кі.

— Твой? — спы таў у Ва ні, па каз ва ю чы яму га дзін нік.— Мой, мой, дзя дзеч ка! — за ска каў ад ра дас ці

хлап чук.Твар Ва ні, ні бы з яго сплы ла шэ рая аб ла чын ка, ад ра зу

па свят леў.

ЯБ ЛЫК АД ЯБ ЛЫ НІ...З са ма га ран ку ля до ма ад па чын ку за тар ма зіў аў то бус,

і з яго вый шлі дзве па са жыр кі. Ад на, га доў ка ля са ра ка, з хва ра ві тым тва рам і сі ні мі кру га мі пад ва чы ма. Дру гая яшчэ зу сім дзяў чо, га доў так ка ля сям нац ца ці, з доў гай кос кай за пля чы ма. Гэ та бы лі ма ці з дач кой.

Ля жан чын яны пры пы ні лі ся на хві лін ку, ста рэй шая па ві та ла ся і тут жа па ча ла спа вя дац ца:

— Баць ка ў ка ман дзі роў ку на тры ме ся цы з’е хаў, дык я са ма для да чуш кі ў фаб ка ме пу цёў ку вы бі ла. Ня хай ад пач­не Ма рыль ка.

Жан чы ну аж но віх ля ла ўба кі, ад яе на вярс ту нес ла смяр дзю чым пе ра га рам.

А праз два дні ве ча рам, ка лі па ча лі ся тан цы, мне зноў да вя ло ся ўба чыць Ма рыль ку. Яна ся дзе ла ка ля ба я ніс та ў рас хлі ста ным ха ла ці ку з цы га рэ тай у зу бах. З­пад рас­тры бу ша най кос кі бы лі ві даць вост рыя кап ту ры кі гру­дзей. Ней кая ачму рэ лая, вя лая. Яе ма лень кая га лоў ка не тры ма ла ся на шыі. Ся дзе ла і кля ва ла но сам.

«Ня ўжо п’я ная?» — па ду ма ла ся.Па ды шоў блі жэй. Так і ёсць. Ма рыль ка неш та га ва ры ла

ба я ніс ту, а ў са мой яж но язык за пля таў ся.На ват не згле дзеў, як ка ля дзяў чы ны апы нуў ся га доў

трыц ца ці пя ці зда ра вен ны бам бі ла з за лы сі на мі на га ла­ве, сха піў Ма рыль ку пад па хі і па цяг нуў з танц пля цоў кі. Жан чы ны спра ві лі гвалт, ада бра лі ад яго Ма рыль ку.

Праз коль кі дзён Ма рыль ку вы пі са лі з до ма ад па чын­ку. Дзяў чы на за лез ла ў бу фет і сціб ры ла там дзве пляш кі кань я ку.

І ГУ СА КА СПА ЛО ХА ЕЦ ЦАПраз сем тыд няў пас ля Вя лі ка дня, пе рад са май

Сё му хай, па ехаў я на Ві лію. На ры бал ку.З са ма га ран ку ішоў цёп лы дождж, але дзесь ці

праз га дзі ну з­за хмар вы гля ну ла сон ца, і па ўсім не бе рас па сцёр ла ся ка ля ро вай ду гой вя сёл ка.

Ка ля Да ма на ва на бе ра зе рэч кі ўба чыў зна ё ма га, дзядзь ку Мі кі ту. Рап там ён спрыт ным ру хам рва­нуў да ся бе ву дзіль на. І вось на пры мя тым рэд кім дзя цель ні ку хаў кае, ло вя чы па вет ра, кі да ец ца ў ба кі і з усяе сі лы лу піць па зям лі хвас том вя лі кі цель пу ка ва ты лешч.

— Дзядзь ка Мі кі та! Ды вы, як ба чу, пер ша клас­ны ры бак! — не стры маў ся, уз ра да ва на пра га ва­рыў я.

— Ка лі шан цуе, то і дзеў ка ца луе, — спа кой на ад ка заў дзядзь ка Мі кі та і зноў за кі нуў ву ду.

Хут ка і я вы цяг нуў лад ную плот ку. Праз не каль­кі хві лін укі нуў у вя дзер ца не вя лі ка га, гра маў на сто, акунь ка.

— Во, для па чат ку доб ра, ма лай чы на, — па хва­ліў мя не дзядзь ка Мі кі та.

Ужо хі лі ла ся да за ха ду сон ца, ка лі мы з ні шта­ва тым уло вам вяр та лі ся на аў то бус ны пры пы нак. Ка лі па ды хо дзі лі да Да ма на ва, ка ля рэч кі пад ду­бам уба чы лі чыр во ныя «Жы гу лі». Ка ля іх на тра ве ля жаў сал дат. Твар за рос лы гус той шчэц цю. Гім­нас цёр ка і шта ны па ка ме ча ныя. Зда ва ла ся, што яго зу сім ня даў на ха цеў пра глы нуць вярб люд, доў­га жа ваў сваю ах вя ру, але не спра віў ся з ёю і на зад вы плю нуў, на тра ву.

Сал дат спаў як пша ні цу пра даў шы. Ад хра пу яго аж но пры гі на ла ся до лу гус тая зя лё ная тра ва.

З ка бі ны «Жы гу лёў» вы су ну ла ся ма ла дзень кая дзяў чы на. Уба чыў шы нас, за чыр ва не ла ся, тон кія дуж кі­бро вы ўздрыг ну лі. Пад ско чы ла да сал да та і па ча ла ка тур хаць яго:

— Мак сім, уста вай... Чу еш, на служ бу споз ніш ся... — Сі нія во чы дзяў чы ны, аж но за трым це лі доў гія пад ма ля ва ныя вей кі, на лі лі ся ша лё най без вы хад­най злос цю.

Мак сім, як спу джа ны ве ра бей, каў та нуў ро там па вет ра і вы та ра шчыў на дзяў чы ну зрэн кі ва чэй. З яго тва ру гра дам па ка ціў ся пот.

— Не га ра чы ся, Жэ ня, — сіп лым го ла сам вы да­віў з ся бе Мак сім. Каб не спа ты кац ца, трэ ба пад но гі пры гля дац ца. А ў мя не яшчэ п’ян ка не прай­шла. Ці ты хо чаш, каб маё па свед чан не за бра лі, а са мо га ў мед выц вя рэз нік за вез лі?

— Я ж ка за ла та бе: не пі, Мак сім. Не ра зу мею ні чо га. Мо жа, ты дур ны, як той грак, — не пе ра­ста ва ла хва ля вац ца дзяў чы на.

— Ну, ча го за вя ла ся, не ку дах кай. Па спею яшчэ на тую служ бу. Ні ку ды яна ад мя не не па дзе нец ца. А ка лі што якое, ма ці ка ман дзі ру па зво ніць. За­тры маў ся, маў ляў.

Мак сім зноў пры лёг на тра ву. А дзяў чы на хут­ка­ху цень ка за плюс ка ла ва чы ма і, са ро ме ю чы ся, за сла ні ла ру ка мі твар.

— Во, смар кач, на лі заў ся, як вуж, і пра служ бу за быў ся, — рап там ска заў дзядзь ка Мі кі та, стом­ле на апус ка ю чы ся ка ля пры пын ку на лаў ку. — У га рад ку су вя зіс там Мак сім слу жыць. Ха ця якая тая служ ба. Што ні дзень — до ма ся дзіць, п’ян­ствуе.

— Ад куль яго ве да е це, дзядзь ка Мі кі та? — не стры маў ся, спы таў я.

— Мак сім — су сед мой, сын ды рэк та ра ўні вер­саль най ба зы Яў хі ма Са ро кі.

Па маў ча лі, а по тым дзядзь ка Мі кі та па вяр нуў ся да мя не, ска заў:

— Та кі ва я ка, як Мак сім, і гу са ка спа ло ха ец ца. Хі ба ня праў ду ка жу?

Не па га дзіц ца з дзядзь кам Мі кі там бы ло нель га.

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г. Юбілеі8Ар ка дзь Р УСЕЦКІ

Амаль паў ста год дзя на паэ тыч ным не­ба схі ле га рыць зор ка Ге на дзя Па шко ва. На яго доў гім і не ва ўсім «ру жо вым» шля­ху бы ло ўсё — і ра дас ці, і за сму чэн ні. Але га лоў нае, што на кніж ных па лі цах ама­та раў лі та ра ту ры адзін за ад ным з’яў ля­лі ся яго збор ні кі, і не толь кі паэ тыч ныя. А яшчэ бы лі пе ра кла ды на бе ла рус кую мо ву вер шаў рус кіх, укра ін скіх, азер бай­джан скіх, ар мян скіх, та джык скіх, лат вій­скіх аў та раў. Улас ныя паэ тыч ныя тво ры Г. Па шко ва пе ра кла дзе ны на мно гія мо­вы све ту. Ён лаў рэ ат прэ міі Ле нін ска га кам са мо ла Бе ла ру сі (1980) і Дзяр жаў най прэ міі Рэс пуб лі кі Бе ла русь (1998). Пе рад важ най жыц цё вай да тай — 65­год дзем — мы па гу та ры лі з паэ там пра са мыя роз­ныя жыц цё выя праб ле мы.

— Па ва жа ны Ге надзь Пят ро віч! Га доў 15 та му вы ў гу тар цы з жур на ліс там Мі­ка ла ем Брык сам вы ка за лі ся: «Я зу сім звы чай ны ча ла век...» Ха цеў бы за пы­таць: а што гэ ты «звы чай ны ча ла век» ска жа пра пра жы тае і пе ра жы тае?

— Пра жы тае пра ля це ла так хут ка, так ім гнен на, што цяж ка зга даць пе ра­жы тае... Вя до ма ж, яно бы ло не толь кі паэ тыч на­кры ла тым. Роз нае зда ра ла ся... І ўсё ж свят ла бы ло больш, чым змроч ных ко ле раў. А ад іх ні хто не аба ро не ны. На ват па эт, бо ён звы чай ны на Зям лі ча ла век, хоць імк нец ца блу каць па між зо ра мі.

— А мож на на зваць тых, хто да па ма­гаў уста лёў вац ца доб ра му і пе ра адоль­ваць дрэн нае?

— Най перш ха чу зга даць свет лай па­мя ці ма ці Ма рыю Ха ры то наў ну. На ра дзі­ла ся яна ў Га рад ку на Ві цеб шчы не. Пе рад вай ной за кон чы ла По лац кае пед ву чы лі­шча, пра ца ва ла ў вяс ко вай шко ле, аку рат у тых мяс ці нах, дзе ця пер го рад На ва­по лацк. Вый шла там за муж за бу ду ча га май го баць ку Пят ра Тра фі ма ві ча. Ка лі па ча ла ся вай на, у яе на ру ках бы ло двое дзя цей — мой брат Эдзік і сяст ра Га ля.

Ка лі па ча лі ся баі, па ста ян ныя бам бёж кі чы гун кі, мой дзед Тра фім ска заў ня вест­цы: «Бя ры Га лю ды ідзі з людзь мі на ба ло та, там за ціш ней. А я з Эдзі кам за ста ну ся тут.

Што яны нам зро бяць — я ста ры, а ён ма ле ча». Так і зра бі лі. Праз тры дні, ка­лі фронт ад ка ціў ся на Ус ход, вяс коў цы вяр ну лі ся да сва іх ся ліб. Ма ці знай шла на па ро зе ха ты свёк ра з пра стрэ ле най га­ла вой, а ка ля яго поў заў спла ка ны Эдзік. Праз коль кі дзён хлоп чы ка не ста ла. Лю­дзі ка за лі — змар неў ад пя рэ па ла ху. Пас­ля вай ны ў сям’і з’я ві лі ся мая сяст ра Ва ля ды са мы мен шы я. Праў да, у мя не бы ла яшчэ ад на сяст рыч ка — мая двай няш ка. Ды па мер ла яна ма ла дзён кай. Усё гэ та змроч ныя фак ты, туж лі вы боль ду шы.

На па чат ку 50­х, зня ве ча ны вай ной, ады шоў у ін шы свет баць ка. Пе рад тым на ша сям’я пе ра еха ла на Гро дзен шчы ну, дзе па трэб ныя бы лі на стаў ні кі. Ма ці ад­кры ва ла для мя не свет ча ла ве ча га жыц­ця. Вя до ма ж, абе ра га ла ад жорст кас ці і ня ста чы, ча го, пры ця пе раш нім уяў лен ні, бы ло та ды аж но за ліш не. Яна па ста ві ла ўсіх тра іх дзя цей на но гі. На Смар гон­шчы не на шу ма му ўспа мі на юць пры яз на як на стаў ні цу, якая ву чы ла чы таць сло вы і скла даць ліч бы.

— Паэ зія, про за, пе ра кла ды, лі та ра­ту ра для дзя цей... Гэ та вы нік на стой лі­вас ці толь кі Ге на дзя Па шко ва ці ўсё ж бы ло тое, што на зы ва ец ца «лі та ра тур­нае на стаў ніц тва»?

— У твор чым пла не цёп ла згад ваю вы­клад чы ка ўні вер сі тэ та, вя до ма га паэ та Але га Ан то на ві ча Лой ку, які вёў лі та ра­тур ны гур ток «Уз лёт». Ён аб’ яд ноў ваў у твор чую сяб ры ну та кіх у бу ду чым ці ка­вых паэ таў, як Яў ге нія Яні шчыц, Алесь Ра за наў, Але на Руц кая, Вік тар Ярац, Эду­ард Зуб рыц кі...

Нель га не зга даць ча ла ве ка, які ба га та зра біў у ма ім твор чым ста наў лен ні — гэ­та вы дат ны па эт, кі на дра ма тург Ана толь Вя лю гін. Ён лі чыц ца паэ тыч ным баць­кам вя лі кай пле я ды бе ла рус кіх май строў сло ва. З Ана то лем Сця па на ві чам мне па­шчас ці ла пра цяг лы час пра ца ваць у ча­со пі се «По лы мя». Да рэ чы, у тыя га ды ў «По лы мі» пра ца ва лі і та кія зна ка мі тыя пісь мен ні кі, як Кас тусь Кі рэ ен ка, Іван Чыг ры наў, Ба рыс Са чан ка, Аляк сей Ру­сец кі, Ге надзь Кляў ко, Ры гор Шкра ба. Што ні ча ла век — асо ба! Ці мо жа быць

леп шы па да рун ак лё су для ма ла до га лі­та ра та ра, як зна хо дзіц ца по руч з та кі мі людзь мі.

— Як су сед ні ча лі ад каз ныя па са ды, якія вы зай ма лі, з паэ тыч ны мі по шу ка мі?

— Важ на раз ме жа ваць служ бо выя аба­вяз кі і ўлас на­твор чыя па мкнен ні. Ка лі хо ча це, на ват раз два іц ца... Вось днём ты шчы ру еш на служ бе. Ве ча рам не да твор­час ці. А ноч чу рап там пад хо піш ся ад ней ка га аза рэ ння. Яшчэ ўва сне ўда рыць ма лан ка вы пад ко ва га рад ка, і ты ўжо ма­ца еш у це ме ні, каб за пі саць. Сам ве да еш, што праз хві лін пят нац цаць не за пі са ны ра док зні кае.

Та му заў сё ды ля па душ кі — на тат нік і ало вак.

— Сён ня мно гія б’юць тры во гу: «Ін­тэр нэт гу біць лі та ра ту ру!» Амаль кож­ны дзень, пра цу ю чы ў аб лас ной біб лі я­тэ цы, я на зі раю та кую кар ці ну: пра фе­сі я наль ныя су пра цоў ні кі, утуль ны ін­тэр’ ер, а ў кож най чы таль най за ле — 2, 3, 5 на вед валь ні каў, пры чым пен сій на га ўзрос ту...

— Ад элект рон най ін фар ма цыі ні ку ды не ўця чэш. Пры гад ваю, у ма ла дыя га ды

зра бі лі для твор чай ін тэ лі ген цыі эк скур­сію на за вод, дзе вы раб ляў ся элект рон ны «ін тэ лект». Агром ніс ты агрэ гат ледзь ве змя шчаў ся ў да во лі вя лі кім па мяш кан ні...

Сён ня яшчэ боль шы «ін тэ лект» у су­мач цы або кі шэ ні ка рыс таль ні ка. Су вязь па ўсім све це! Доб ра ці кеп ска?

А ўсё ж ве ру: сло ва на пі са нае бу дзе жыць! У яго свая сі ла! Сваё пры цяг нен­не! Я шмат ра зоў быў удзель ні кам роз­ных між на род ных кніж ных вы ста вак­ кір ма шоў, ба чыў мност ва лю дзей, якія ту ды пры хо дзяць, куп ля юць кні гі. З улас­на га до све ду ма гу ска заць: са мая вя лі кая ма гія — дру ка ва на га сло ва.

У па коі до ма, дзе ў мя не біб лі я тэ ка, я ад чу ваю ся бе ні бы ў хра ме: кож ная кні га, кож нае сло ва вы пра мень ва юць энер гію, якую ўспры мае ду ша. «Ха лод ны» ін тэр­нэт гэ та га не за ме ніць.

— Ка лі мож на, спы таю пра аса біс тае. Ге надзь Пят ро віч, ва ша ся мей нае жыц­цё мож на лі чыць узор ным?

— Шчы ра пры знац ца, я не ве даю, што та кое «ўзор ная» сям’я. Гэ та што? Не стаць ад но ад но му на су пе рак? Не маг­чы ма! У кож на га ёсць сваё «Я», і на рэ чы гля дзім ад па вед на. Ідэа льная зго да — не­рэ аль ная! Ін шая спра ва: пры ўсім сва ім «Я» са сту піць мес ца «Ты», ад сту піць ад сва ёй за ця тас ці. Хва ла Бо гу, што жон ка ва ло дае гэ ты мі якас ця мі.

— Вёс кі Лі па ві чы ў Чаш ніц кім, Вой­стам у Смар гон скім ра ё не, на рэш це, ста ліч нае жыц цё. Што ж у ва шай бія­гра фіі най больш пры жы ло ся?

— Чаш ніц кія Лі па ві чы... Вой стам на Смар гон шчы не... Ве да е це, гэ та ўсё до­ра га. На Чаш ніц кай зям лі па ха ва ны мае пра дзе ды, мае бра цік і сяст рыч ка... На Смар гон шчы не на Ста рых мо гіл ках ця­пе раш ня га аг ра га рад ка Вой стам спа чы­ва юць веч ным сном мой баць ка Пётр Тра фі ма віч і ма ці Ма рыя Ха ры то наў на...

Я шмат дзе ў све це па бы ваў. Ад крыў для ся бе Па лес се, ад куль мая жон ка, і дач ка На та ша там на ра дзі ла ся. Я за ка­хаў ся ў гэ ты дзі вос ны край. Не зу сім ра зу мею вы каз ван ні «ма лая Ра дзі ма», «Ра дзі ма вя лі кая»... Для мя не Ра дзі ма — усё аб дым ная!

Ра дзі ма ўсё аб дым ная

Та кіх асоб на зы ва юць уні вер саль ны­мі. Звы чай на яны пры хо дзяць у ча сы вы зна чаль ных, пе ра лом ных эта паў гіс­то рыі кра і ны і ча ла вец тва (по ста ці еў­ра пей ска га Ад ра джэн ня ХІ ІІ — ХV стст., бе ла рус ка га на цы я наль на га ру ху па чат­ку ста год дзя ХХ...). Пры ад лі гах­за сто ях­ад бу до вах­пе ра бу до вах яны — рэд касць. Больш за гіс та рыч ныя ўмо вы іх ства рае лёс, па хо джан не, аб ста ві ны, улас ныя здоль нас ці і све та по гляд.

«У снеж ні 1945 г., сту дэн там пер ша га кур са ад дзя лен ня жур на ліс ты кі, я быў за лі ча ны ў штат га зе ты «Лі та ра ту ра і мас тац тва». Мне на ват не бы ло 18 га доў. Ад бы ло ся гэ та так. Баць ка мой, бы лы ад каз ны сак ра тар «Со вет ской Белорус­сии», за гі нуў на вай не. Я звяр нуў ся да

яго сяб роў па да па мо гу і атры маў за піс­ку да та га час на га га лоў на га рэ дак та ра «Лі Ма» Ар ка дзя Ку ля шо ва з прось бай узяць мя не якім­не будзь пад чыт чы кам ці біб лі я тэ ка рам. А та ды ў «Лі Ме» пра­ца ва лі Алесь Ку чар, Ана толь Вя лю гін, Ры гор Смо ляр — кла сі кі! Яны вя лі кія ма тэ ры я лы пі са лі, а трэ ба ж бы ло ка му­не будзь ін фар ма цыю да ваць. Та му мя не ад ра зу ўзялі лі та ра тур ным су пра цоў ні­кам. Ні чо га не ўмеў, але ву чыў ся».

Пас ля за кан чэн ня жур фа ка Ула­дзі мір Льво віч 10 га доў пра ца ваў у «Чыр во най зме не»: лі та ра тур­ным ра бот ні кам, за гад чы кам ад дзе­ла, удзель ні кам і ад ным з кі раў ні коў лі та ра тур на га аб’ яд нан ня пры рэ дак цыі. «Ры гор Ба ра ду лін, Ге надзь Бу раў кін, Ніл

Гі ле віч, Іван Ка лес нік, Адам Маль дзіс, Вя ча слаў Ра гой ша — усіх гэ тых хлоп цаў я па мя таю ма ла ды мі па чат коў ца мі».

По тым, пас ля ня доў гай (спа чат ку!) пра цы на ра дыё, бы ло яшчэ 13 га доў у «Лі Ме»: за гад чы кам ад дзе ла пуб лі цыс­ты кі і ад каз ным сак ра та ром. Час быў скла да ны, нер во вы. Цэн зу ра, да но сы... Ад ной чы да вя ло ся і пай сці з па са ды — «па ўлас ным жа дан ні». «Два га ды ні дзе не пра ца ваў. Але ж сям’я!.. Чым толь кі не зай маў ся: пі саў тэкс ты для кі на хро­нік, ез дзіў вы сту паць ад бю ро пра па ган­ды... Кніж кі як раз вы хо дзі лі...»

«Кніж кі» — асоб ная тэ ма. Лі та ра тур­ныя тво ры Ула дзі мі ра Ме ха ва здзіў ля­юць уз роў нем. І дзіў на, што яны не пе­ра вы да юц ца сён ня, ка лі зай маль ныя сю жэ ты ў больш ці менш год най апра­цоў цы — на ва гу зо ла та. А ка лі апра­цоў ка звыш год ная — ад мет ны стыль, вы тан ча ная мо ва, цэ лас нае ўра жан не, ад крыц цё ра ней не зна ных да ля гля даў або ці ка вы на па мін пра доб ра зна ё мае, але пад за бы тае?! І гэ та толь кі не каль кі рыс гіс та рыч ных апо вес цей Ула дзі мі ра Ме ха ва — та кіх, пры кла дам, як «Ста ра­даў няя гра вю ра» і «Ку зём ка Ду ба нос — ца роў ка ме ды янт». Зда ва ла ся б, ну якая гэ та гіс то рыя: бе ла ру сы ў тэ ат ры пры два ры мас коў ска га ца ра Аляк сея Мі хай­ла ві ча? Але — гіс то рыя: по быт, ха рак­та ры, лё сы прод каў, іх след у гіс то рыі куль ту ры су сед ніх на ро даў. «Вы чы таў не дзе факт, што пер шы мі ак цё ра мі на Ру сі бы лі пе ра ся лен цы з Бе ла ру сі. Гэ та мя не за ці ка ві ла. Па чаў чы таць гіс та рыч­ную, тэ ат раз наў чую лі та ра ту ру, пра ца­ваць у ар хі ве...»

Ад па вед ная «ме то да» па спры я ла і ў су пра цоў ніц тве з кі но. «Я — з тых

лі та ра та раў, якія пра цу юць у кі на да ку­мен та ліс ты цы ах вот на, з ра дас цю. З аса­ло дай шу каю ў ру дзе ма тэ ры я лу зяр ня ты каш тоў ных для бу ду ча га сцэ на рыя фак­таў. Шчас лі вы, ка лі са бра нае ў блак но тах па чы нае ад но з ад ным злу чац ца». Факт, Асо ба, Лёс — вы зна чаль ная тры я да ці­ка вас ці, дзя ку ю чы якой па чы на лі збі рац­ца «зяр ня ты» больш дроб най фак ту ры. Па ка заль на, што шэ раг філь маў аб’ яд­ноў ваўся ў цык лы: пер шы вы зна чаль ны факт вы ма гаў усё больш і больш плён най да след чыц кай пра цы, з ім звяз ва лі ся но­выя і но выя пры ця галь ныя лё сы («Ву лі­цы бяс смер ця», «На ра дзіў ся я ліц ві нам», «Зор нае пры цяг нен не»). Пра цяж ка ўспры маль ную сён ня асо бу Пра ва ды ра ўсіх на ро даў так са ма быў ство ра ны кі на­цыкл. На па чат ку 1990­х Ула дзі мір Ме хаў ска заў пра яго: «Ве даць мі ну лае трэ ба аба вяз ко ва. І ве даць у поў най праў дзе, а не ў яе ка вал ках і ас пек тах», — та кі ўрок да ку мен таль ных кад раў ме хаў ска­цвят­коў скай Ле ні ні я ны.

Тры нац цаць га доў ад даў Ула дзі мір Ме­хаў пра цы на ра дыё, ства рыў шы за гэ ты час се рыю ле ген дар ных пе ра дач­гу та рак з вя до мы мі людзь мі Бе ла ру сі — ар тыс­та мі, пісь мен ні ка мі, му зы кан та мі. Пры­гле дзім ся да гэ та га пра фе сій на га і жыц­цё ва га шля ху — і ўба чым пэў ную ад па­вед насць, амаль сім ва ліч ную: жур на­лісц кае, пісь мен ніц кае, дра ма тур гіч нае Сло ва, на ра дыё — Го лас... Ня змен ная пры ха ва насць асо бы, якая па зна ча на не сціп лас цю, а, на ад ва рот, зна кам стры­ма най год нас ці. Ка лі ёсць усве дам лен не, што Сло ва і Сэнс зна чаць больш, чым Воб раз, а Го лас — больш, чым Вод га лас, на ват калі гэта вод га лас Сла вы.

Тац ця на СТУДЗЕНКА

З гіс то ры яй за ру ча ныУла дзі мі ру Ме ха ву спаў ня ец ца 85 год. Па праў дзе, ад чу ваю не ра шу часць пе рад тым, якое азна чэн не ўжыць пер шым пе рад гэ тым імем. Жур на ліст? Кі на дра ма тург? Пісь мен нік? Зрэш ты, ён і сам прызнаецца: «Вы даў паў та ра дзя сят ка кніг, пі саў п’е сы, з сям нац ца ці га доў дру ку ю ся як жур на ліст. Але на заў сё ды па сяб ра ваў з кі но! Дык, мо жа, усё бы ло на ад ва рот? — ра зам з пра цай у кі но я ўсё жыц цё зай маў ся жур на ліс ты кай і пі саў кні гі...»

Фот

а Ка

стус

я Др

обав

а

Фот

а Ка

стус

я Др

обав

а

Сумесны праект штотыднёвіка «ЛіМ»і Нацыянальнай кніжнай палаты Беларусі

Кніжнысвет

9

Паралелі

22 сакавіка 2013 г.

Ган на С ТА РА ДУБ

Гэ та вя до мыя шы ро ка му ко­лу чы та чоў пісь мен ні кі Мі хась Па зня коў, На тал ля Кас цю чэн ка, Алесь Ба дак, Раг нед Ма ла хоў скі, Дзмітрый Пят ро віч, Дзмітрый Дзе мі до віч. Так са ма — бу ду чыя гра фі кі і мас та кі, вы ха ван цы гім на зіі­ка ле джа імя І. В. Ахрэм­чы ка, якія з вя лі кім за да валь­нен нем ла дзяць тэ ма тыч ныя вы стаў кі ў біб лі я тэ цы.

Ня даў на гур ткоў цы ра зам з чы та ча мі і су пра цоў ні ка мі

кніж ні цы ві та лі пісь мен ні ка, паэ та, бар да Юра ся Не рат ка.

Вя ду чая ім прэ зы паэ тэ са Іна Фра ло ва — твор чы кі раў­нік гурт ка «Ма лі наў скія га­ла сы» — пра цы та ва ла рад кі з вер ша Юра ся Не рат ка «Мая вёс ка, мае Ха да кі» і пра па на­ва ла гос цю па дзя ліц ца ўспа­мі на мі пра бліз кія сэр цу мяс­ці ны.

Гу ча лі вер шы ў вы ка нан­ні аў та ра з ча сам не ча ка ным, але ары гі наль ным му зыч ным аздаб лен нем.

Да ўва гі аў ды то рыі быў прад стаў ле ны сю жэт кні гі «За куц це». Аў тар эма цы я­наль на рас па вя даў пра не ве­ра год ныя з’я вы, вір ту аль ную рэ аль насць, пра ал хі мію і аль­ге мо наў — міс тыч ных пер са­на жаў.

Юрась Не ра ток не толь кі шчы ра ад каз ваў на пы тан ні вя ду чай і тых, хто прый шоў па зна ё міц ца з яго твор час­цю, але і сам за да ваў пы тан­ні пры сут ным, а ча сам на­ват да ваў па ра ды ма ла дым лі та ра та рам.

Па вод ле гурт коў цаў На­тал лі і Ма рыі Ко ча та вых, су­стрэ ча не ўза ба ве пе ра тва ры­ла ся ў са праўд нае свя та паэ зіі і пес ні.

Су стрэ ча-свя та

Ма ры на ВЕС ЯЛУХА, ф о т а аў т ар а і з ін т эрнэ т­с ай т аў

Ке лі АР МСТРОНГ (Ка­на да), па вод ле вер сіі га зе ты The New York Tіmes яе ра ма­ны зай ма юць пер шае мес ца ў рэй тын гу бест се ле раў, кні гі пе ра кла да юц ца на мно гія мо­вы све ту, вы да ва лі ся і ў Бе ла­ру сі:

— Пе ра клад — гэ та не­ ш та яр кае і вы дат нае. Я ні­ко лі на ват не ўяў ля ла, што мае гіс то рыі бу дуць па да­рож ні чаць так да лё ка ці вы­клі чуць ці ка васць лю дзей у ін шых кра і нах. Мне па да­ба ец ца раз гля даць вы дан ні пе ра кла даў ма іх ра ма наў, і вель мі шка да, што не ма гу іх пра чы таць.

Пе ра клад чык для мя не — хут чэй су аў тар. І я ні ко лі пра гэ та не ду ма ла і не раз ва жа ла, але не як па гу та ры ла з ад ным з ма іх пе ра клад чы каў і зра зу ме ла, што ім па трэб­на зра біць на шмат бо лей, чым прос та пе ра клас ці сло вы на ста рон цы. Спа лу чэн ні слоў ці жар ты, якія я вы ка рыс­тоў ваю, не заў сё ды лёг ка пе ра даць на ін шай мо ве. Пе­ра клад чы ку трэ ба пе ра пра ца ваць маю мо ву, зра біць яе зра зу ме лай зу сім ін шай аў ды то рыі, але ў той жа час не «за глу шыць» і мой го лас. Гэ та прос та ад мет ны та лент.

Поль КАН СТАН (Фран­цыя), на рус кую мо ву пе­ра кла дзе ны яе ра ман «Мёд і лёд»:

— Пе ра клад мо жа пры­вес ці аў та ра ў вель мі дзіў­ны стан. Вы гле дзі це на сваю кні гу і ўсве дам ля е це, што вам за ба ро не на яе чы­таць: вы ні чо га не зра зу­ме е це. Гэ та до сыць ці ка вы стан. Ні бы та ты раз ву чыў­ся чы таць, гля дзіш на кні гу і ра зу ме еш, што ўсе гэ тыя

зна кі, лі та ры для ця бе больш ні чо га не зна чаць.Гля дзіш на твар свай го пе ра клад чы ка, асаб лі ва ка­

лі гэ та ма ла дая дзяў чы на, і ду ма еш: ці не над та яна ма ла дая, каб зра зу мець, што я ма гу на пі саць, што я маю на ўва зе. Гля дзіш на вок лад ку сва ёй жа кні гі ў пе ра кла дзе і ду ма еш: ці пі са ла я пра гэ та? Але ба чу: вунь там мой са бач ка, і ра зу мею, на пэў на, гэ та ўсё ж та кі мой ра ман. Вель мі важ ная част ка ўза е ма ад но сін па між пе ра клад чы кам і аў та рам — па чуц цё гу ма ру ў май го пе ра клад чы ка, бо на за меж най мо ве гэ ты ас­пект тво ра ча сам до сыць цяж ка зра зу мець.

Хрыс ці ян ГАР СэН (Фран­цыя), рус ка моў ныя пе ра­кла ды яго ра ма наў «Па лёт паш то ва га го лу ба» і «Кар­на вал лё су» па ба чы лі свет у Бе ла ру сі:

— Я лі чу, што пе ра клад — вель мі важ ная част ка лі та ра тур на га жыц ця лю­бо га аў та ра. Для мя не вя лі­кая ра дасць і вя лі кі го нар ве даць, што ёсць бе ла рус­кія вы даў цы, якія лі чаць, што на шы кні гі мож на пе ра кла даць і вы да ваць, якія тво рам, на пі са ным у ін шай кра і не, да юць но вае жыц цё. На ват мож на ска заць, гэ та ін шы пункт гле­джан ня, ін шы ра курс ус пры ман ня рэ аль нас ці, якую мы апіс ва ем.

Час та ка жуць, што лі та ра ту ра не мае ме жаў, але, у прын цы пе, ад на мя жа ёсць — гэ та мо ва. І я на ват ска заў бы, што агуль нае па няц це су свет най лі та ра­ту ры бы ло пры ду ма на са мі мі пе ра клад чы ка мі. Гэ­та свет, у якім яны жы вуць. Пе ра клад ная лі та ра ту­ра — агром ніс тая кры ні ца энер гіі мо вы, на якой яе пе ра ства ра юць. Гэ та ма гут ная кры ні ца раз віц ця на цы я наль най лі та ра ту ры. Чым бы ста ла фран цуз ская

лі та ра ту ра без пе ра кла дзе най на фран цуз­скую мо ву анг лій скай, рус кай кла сі кі, кла сі кі ін­шых кра ін? Пе ра клад ная лі та ра ту ра ста но віц ца най важ ней шым мос там па між пісь мен ні ка мі з роз­ных кра ін, і ў гэ тым вы пад ку я ска заў бы, што су свет­ная лі та ра ту ра скла да ец ца з трох час так: пісь мен нік, пе ра клад чык і ін шы пісь мен нік.

Ан кур ДА ХІЯ (Ін­дыя), яго дэ бют ны ра­ман «Яшчэ цнат лі вы ў 20?!!?» у бе ла рус кім пе ра кла дзе хут ка па ба­чыць свет у Вы да вец кім до ме «Звяз да»:

— Эмо цыі і па чуц ці ад ноль ка выя для ўсіх лю дзей, ня важ на, на якой мо ве яны раз маў­ля юць. Мо ва — прос та

сро дак вы каз ван ня ду мак аў та ра. Та му, ка лі на пі саць «гэ ты ча ла век шчас лі вы», зна чэн не па няц ця не зме­ніц ца ў за леж нас ці ад мо вы. Пі саць і пе ра кла даць кні гі — роз ныя рэ чы, кож ная з іх мае сваё зна чэн не і важ насць. Та му лі чу, што аў тар і пе ра клад чык па дзя­ля юць пра фе сій ныя аба вяз кі.

Сін ція ЛОРД (ЗША), яе кні га «Пра ві лы, не зды­май шта ны ў аква ры у ме» ў рус ка моў ным пе ра кла дзе бы ла прад стаў ле на пад­час ХІХ Мін скай між на­род най кніж най вы стаў кі­ кір ма шу:

— Ус пры маю пе ра клад як сваю кні гу, але ча сам у пра цэ се пе ра ства рэн ня на ін шай мо ве твор мо жа кры ху змя няц ца. Зда ра ец­ца, сэнс мо жа быць зме не­ны. У кні гі заў сё ды но вая вок лад ка, і ка лі ба чыш ра ман у пе ра кла дзе — гэ та зноў як пер шая су стрэ ча са сва ёй жа кні гай.

Пе ра клад чык для мя не — ка ле га, су аў тар, хоць я вель мі рэд ка атрым лі ваю ад іх ней кія вест кі. Мая кні га «Пра ві лы» (у ары гі на ле твор мае ме на ві та та кую наз­ву) бы ла пе ра ство ра на на 10 мовах, і пад час пра цы я кан так та ва ла толь кі з пе ра клад чы кам на італь ян скую. Ён не мог зра зу мець аў тар скую за ду му ў не каль кіх аб­за цах і пі саў, каб удак лад ніць сэнс. Гэ та бы ло для мя не го на рам. Паз ней мы па сяб ра ва лі і час ад ча су пе ра піс­ва ем ся. Але гэ та адзі ны вы па дак. У цэ лым жа вы дат на мець пе ра клад свай го ра ма на. Гэ та зна чыць, што кні га атры мае цал кам но вую аў ды то рыю.

Пісь мен нік — пе ра клад чык — пісь мен нікПра аў та раў і пе ра клад чы каў мас тац кай лі та ра ту ры мож на раз ва жаць бяс кон ца. Сцвяр джаць, што яны — як агонь і дым, адзін без аднаго не мо гуць іс на ваць, або на ад ва рот, цы ту ю чы вя до мае вы слоўе, да каз ваць, што чы таць мас тац кі твор у пе ра кла дзе — усё роў на што ца ла вац ца праз шкло. Але ка лі ад ва біц ца ад агуль ных раз ва жан няў і зір нуць на спра ву з больш рэа ліс тыч на га пунк ту гле джан ня: што пры но сіць пе ра клад у жыц цё аў та ра? Як сам аў тар ста віц ца да тво ра, які ўжо на пі са ны на ін шай, ча сам не зра зу ме лай са мо му пісь мен ні ку мо ве? Кім для яго з’яў ля ец ца пе ра клад чык: сяб рам, са пер ні кам, су аў та рам? Ме на ві та з гэ ты мі пы тан ня мі я звяр ну ла ся да за меж ных пісь мен ні каў, чые кні гі пе ра кла да лі ся на роз ныя мо вы і так ці інакш бы лі прэ зен та ва ныя бе ла рус ка му чы та чу.

На дз ея ПА Р ЧУК

Учо ра ў на шай кра і не, як і ва ўсім све це, ад зна чаў ся Су свет ны дзень паэ зіі. З гэ тай доб рай на го ды твор чыя лю дзі ды іх пры хіль ні кі са бра лі ся ра зам, каб у чар го вы раз на га дзі ну­дру гую ду шой і сэр цам аку нуц ца ў ча роў ны свет слоў, му­зы кі і пры го жых па чуц цяў.

Пра са му паэ зію вы дат ны рус­кі па эт Мі ка лай Ня кра саў ка лісь­ці ска заў на ступ ныя сло вы, якія ў наш час ста лі афа рыз мам: «У ду шы кож на га ча ла ве ка ёсць кла пан, які ад кры ва ец ца толь кі паэ зі яй...»

Паэ зія вы бі рае са бе здоль ную асо бу, абу джае яе ду шу і на ра джае ў ёй пры го жыя па чуц ці, якія за тым вы лі ва юц ца ці вы ры ва юц ца на свет і на зы ва юц ца вер ша мі. Гэ та зна чыць Паэ зія «ства рае» Паэ та.

Ча му лі та ра тур нае свя та ста ла су свет ным? Ды та му, на маю дум ку, што паэ зія, як і сам Су свет, — бяз­меж ная, бяз дон ная, не аб дым ная, спрад веч ная, як не ба, як зо ры, як ве ліч пры род най кра сы, як па вет ра, якім не на ды хац ца, як са мо жыц цё, якім не на та ліц ца. Гэ та, на рэш це, адзін з най цу доў ней шых жан раў мас тац кай лі та ра ту ры, дзе гар ма­ніч на спа лу ча юц ца пры га жосць слоў, ме ла дыч насць гу каў, рыт мі ка, глы бо кія дум кі, вы со кія ма ры і, як пра ві ла, уз вы ша ныя, кра наль ныя ча ла ве чыя па чуц ці ды па мкнен ні.

Час та мож на па чуць: пес ня — гэ та ду ша на ро да. А па­мой му, сам па эт — ду ша на ро да, ду ша і сум­лен не на цыі, а пес ня — гэ та вы нік яго твор чай пра цы, яго ро зу му, ду шы.

Да сло ва

Ду ша на ро даЗа падзеяй

Для сту дыі юных лі та ра та раў пад гуч най наз вай «Ма лі наў скія га ла сы», ство ра най па іні цы я ты ве Мінск ага га рад ско га ад дзя лен ня Са ю за пісь мен ні каў Бе ла ру сі на ба зе ста ліч най дзі ця чай біб лі я тэ кі № 15, ста ла доб рай тра ды цы яй су стра каць твор чых гас цей.

Кніжны светЛітаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.10На паліцы

Але сь КА Р ЛЮ КЕ ВІЧ

У грун тоў ным бія біб лі яг ра фіч ным да вед ні ку (дак лад ней — у бія біб лі яг ра фіч ным слоў ні ку) «Бе­ла рус кія пісь мен ні кі» згад ва ец ца ўся го толь кі адзін пе ра клад Ян кі Ку па лы на в’ет нам скую мо ву. У 1983 го дзе ў збор ні ку на род на га пес ня ра «А хто там ідзе?: на мо вах све ту» быў на дру ка ва ны в’ет нам скі пе ра­клад не афі цый на га бе ла рус ка га гім на.

Зга да ем ха рак та рыс ты ку вер ша, вы кла дзе ную док та рам фі ла ла гіч ных на вук Вя ча сла вам Ра гой­шам: «Па фас тво ра, аб умоў ле ны вы раз на дэ ма­кра тыч ным све та по гля дам паэ та, акрэс ле най у ім свое асаб лі вай паэ тыч най «пра гра мы дзе ян ня» цэ­ла га на ро да ў пэў ны гіс та рыч ны пе ры яд, вон ка вая пра ста та і агуль на да ступ насць, пе сен ны ха рак тар вер ша — усё гэ та па змес ту і фор ме на блі зі ла «А хто там ідзе?» да на цы я наль на га гім на...» Пе ра клад­чык на в’ет нам скую мо ву, як па зна ча на ў «Бе ла рус­кіх пісь мен ні ках» (ад па вед на — і ў кні зе «А хто там ідзе?: на мо вах све ту») — Тхюй То ан. У эн цык ла пе­дыч ным да вед ні ку ён згад ва ец ца — праў да, толь кі як пе ра клад чык вер ша Ян кі Ку па лы «Чор ныя во­чы...» Бія гра фіі в’ет нам ска га пе ра ства раль ні ка паэ­зіі на ша га кла сі ка ў бе ла рус кіх вы дан нях ня ма. Як жа ўзна віць, удак лад ніць звест кі?..

Ле тась, у ве рас ні, я браў удзел у чар го вым кан­грэ се су свет най аса цы я цыі рус кай прэ сы ў Іта ліі, у Не апа лі. Ад на з су стрэч жур на ліс таў роз ных кра­ін све ту пра хо дзі ла не па да лё ку ад Не апа ля — на вост ра ве Пра чы да, які яшчэ на зы ва юць вост ра вам шчас лі ва га жыц ця. Пра чы да ра зам з Іс кі яй — пер­шая грэ час кая ка ло нія на поўд ні Іта ліі. Тут знай­шлі «Ча шу Не ста ра», на якой зна хо дзі ла ся част ка вер ша ва на га тэкс ту, адзін з пер шых вя до мых ста­ра жыт на грэ час кіх за пі саў — ра ман італь ян скай пісь мен ні цы Эль зы Ма ран тэ «Вост раў Ар ту ра» — пра вост раў Пра чы да. За вя чэ рай у гас цін най італь­ян скай пра він цыі і па зна ё міў ся з в’ет нам скім жур­на ліс там — кі раў ні ком ін фар ма цый на га агенц тва ў Ха ноі. Аб мя ня лі ся ка ар ды на та мі з умо вай, што ён да па мо жа вый сці на Са юз в’ет нам скіх пісь мен ні каў. Так і атры ма ла ся...

А яшчэ в’ет нам скі жур на ліст па зна ё міў з пе ра­клад чы кам рус кай лі та ра ту ры Хо а ні Тхуі То а нам (так пра віль на пі шац ца проз ві шча лі та ра та ра, які ў свой час пра явіў ува гу і да бе ла рус кай паэ зіі). Пе ра­клад вер ша Ян кі Ку па лы «А хто там ідзе?», зроб ле ны Тхуі То а нам, быў на дру ка ва ны ў в’ет нам скай лі та ра­тур на­мас тац кай га зе це 31 лі пе ня 1982 го да. Ра зам, між ін шым, яшчэ з тры ма вер ша мі. Пуб лі ка цыі па­пя рэд ні ча ла і ўступ нае сло ва Тхуі То а на. Што да бія­гра фіі пе ра клад чы ка, то на ра дзіў ся ён 11 кра са ві ка 1938 го да. У год Тыг ра. У вёс цы за 20 км ад Ха ноя.

У ад ным з ліс тоў да мя не Тхуі То ан на пі саў: «Мая бія гра фія прос тая...»

А за гэ тым вы зна чэн нем «прос тая» на са май спра­ве... У 12 га доў То ан пай шоў у вай ско вую шко лу пад­лет каў, якая рых та ва ла бай цоў для атра даў су пра­ціў лен ня ў вай не з фран цуз скі мі за хоп ні ка мі. У 1954 го дзе в’ет нам цы атры ма лі пе ра мо гу ля Д’ен Б’е на Фу. В’ет нам скім Ста лін гра дам бы ла на зва на гэ тая біт ва, дзе ў са ка ві ку­маі 1954 го да за гі ну ла 8 ты сяч в’ет нам­цаў. Па ра не на 15 ты сяч ча ла век... І ўсё ж — пе ра мо­га!.. Ра зам са ста в’ет нам скі мі школь ні ка мі То ан па­тра піў на ву чо бу ў Маск ву. У 1961 го дзе за кон чыў фі­ла ла гіч ны фа куль тэт Мас коў ска га пе дінс ты ту та імя У. І. Ле ні на. Та ды і прый шло да ма ла до га ча ла ве ка за хап лен не рус кай, уво гу ле са вец кай лі та ра ту рай.

«Пе ра кла даць і пі саць па чаў з ся рэ дзі ны 1950­х га доў. Га лоў ным чы нам пе ра кла даю рус кую паэ зію. Вый шлі збор ні кі лі рыч ных вер шаў Пуш кі на, Лер­ман та ва, Цют ча ва, Бу ні на, Бло ка, Ясе ні на, Вы соц ка­га, Руб цо ва», — рас каз вае Тхуі То ан. Шмат сіл, на­ма ган няў пры кла даў в’ет нам скі твор ца і дзе ля пе ра­ўва саб лен ня на сваёй род най мо ве «Сло ва пра па ход Іга ра вы». Тхуі То ан — аў тар мност ва ар ты ку лаў па рус кай лі та ра ту ры, па пы тан нях тэ о рыі пе ра кла ду, гіс то рыі мас тац ка га пе ра кла ду ў В’ет на ме.

«Акра мя рус кай лі та ра ту ры, — рас каз вае Тхуі То­ан, — пе ра кла даў шмат з лі та ра тур ін шых на ро даў... З бе ла рус кай про зы — не каль кі апа вя дан няў, вер­шы роз ных бе ла рус кіх аў та раў, збор нік бе ла рус кіх на род ных ка зак... Мною пе ра кла дзе ны на в’ет нам­скую мо ву вер шы Мак сі ма Тан ка, яко га лі чу ад ным з са мых ці ка вых ва шых паэ таў... Пры зна ю ся, што ўсё ж я па ме ры сва іх маг чы мас цей быў і за ста ю ся ўваж лі вым чы та чом бе ла рус кай лі та ра ту ры... «Дзі­кае па ля ван не ка ра ля Ста ха» Ула дзі мі ра Ка рат ке ві­ча на рус кай мо ве пе ра чы таў не каль кі ра зоў...»

У «Эн цык ла пе дыі лі та ра ту ры і мас тац тва Бе ла ру сі» ў ар ты ку ле «Су вя зі бе ла рус кай лі та ра ту ры з лі та ра­ту ра мі са цы я ліс тыч ных кра ін» ёсць раз дзел «Су вя зі бе ла рус кай і в’ет нам скай лі та ра тур». Раз мо ва там ідзе пра пе ра кла ды в’ет нам скай лі та ра ту ры на бе ла рус кую мо ву. Па­за ўва гай, на жаль, за ста лі ся пуб лі ка цыі бе­ла рус кіх паэ таў і пра за ікаў у В’ет на ме. А між тым у да лё кай азі яц кай кра і не да чы та ча на яго род най мо­ве пры хо дзі лі тво ры бе ла рус кіх пісь мен ні каў Пі ме на Пан чан кі, Ула дзі мі ра Ка рат ке ві ча, Сяр гея Па ніз ні ка...

Вось і Тхуі То ан свед чыць: «У нас, у В’ет на ме, бы­лі доб ра вя до мыя тво ры Ва сі ля Бы ка ва...» І да лей пра цяг вае дзя ліц ца сва і мі раз ва га мі: «Мяр кую, што ста сун кі бе ла рус кай і в’ет нам скай лі та ра тур яшчэ па­шы рац ца. Па тэн цы ял для гэ та га і ў пе ра клад чыц кім пла не ў В’ет на ме, не су мнен на, ёсць...» Пры ем на чуць та кія сло вы ад май стра, мас та ка сло ва, яко га ве да юць у Ра сіі, які пра яў ляе ўва гу і да бе ла рус кай лі та ра ту ры.

Вы хад у свет Збо ру тво раў кла сі ка бе ла рус кай лі та ра ту ры Ула дзі мі ра Ка рат ке ві ча ў 25 та мах не мо жа быць не за ўва жа ным. Са ма ідэя вы да вец тва «Мас тац кая лі та ра ту ра» ам біт ная, але цал кам апраў да ная. Кі раў нік пра ек та — кан ды дат фі ла ла гіч ных на вук, да цэнт Ана толь Ве ра бей, на ву ко вы рэ дак тар пер шых двух та моў — док тар фі ла ло гіі, пра фе сар Вя ча слаў Ра гой ша.

Іры на КА ШУ БА

Ад мет насць вы дан ня яшчэ і ў тым, што гэ та най больш поў ны Збор тво раў пісь мен ні ка, у які ўклю ча юц ца не толь кі мас тац кія тво ры, пуб лі цыс тыч ныя, кры тыч­ныя ар ты ку лы, што пуб лі ка ва лі ся ра ней (у пры ват нас ці, у 8­том ным вы дан ні), але і тэкс ты, што за ста­лі ся па­за ўва гай чы та ча. Так са ма ў збо ры тво раў бу дуць зме шча­ны пе ра кла ды, сцэ на рыі філь маў, дзён ні ка выя за пі сы, да рчыя над­пі сы, ліс ты, ва ры ян ты тво раў і на ват ма люн кі. У кож ны з та моў увой дуць да во лі грун тоў ныя ка­мен та рыі да тво раў са звест ка мі пра час на пі сан ня, мес ца пер шай пуб лі ка цыі, ру ка піс ныя і ма шы­

на піс ныя кры ні цы. Ці ка вым і на ват не звы чай ным бу дзе вы­гля даць гэ тае вы дан не ў спа лу чэн ні з дву ма кам пакт­дыс ка мі, на якіх змес цяц ца тэ ле­ і ра дыё вы ступ лен ні, вер шы і пес ні ў вы ка нан ні Ула дзі мі ра Ка рат ке ві ча.

Па ба чы лі свет пер шыя два та мы ўні каль на га вы дан ня. Пер­шы з’я віў ся на кніж ных па лі цах улет ку 2012 го да, дру гі — на па чат ку 2013­га. Яны ад ра зу ж знай шлі сва іх па куп ні коў. Пер­шы том змя шчае паэ тыч ныя тво ры 1950­х і 1960­х га доў: вер­шы з кніг «Мат чы на ду ша» (1958), «Вя чэр нія вет ра зі» (1960), а так са ма тыя, што не ўвай шлі ў ран нія збор ні кі. Без умоў най вар тас цю з’яў ля ец ца раз мя шчэн не ў то ме ра да во да У. Ка рат­ке ві ча, ін шых рэ дак цый і ва ры ян таў вер шаў, што дае маг чы­масць па раў наць ары гі на лы з ужо на дру ка ва ны мі тэкс та мі.

У дру гі том уклю ча ны больш поз нія паэ тыч ныя тво ры Ула­дзі мі ра Ка рат ке ві ча, на пі са ныя ў 1961 — 1984 гг. Яны так са ма вы зна ча юц ца лі рыз мам, пра нік нё нас цю, але ў іх усё больш і больш за кра на юц ца агуль на ча ла ве чыя пы тан ні, раз гля да юц­ца ма раль на­этыч ныя праб ле мы, та му паэ зія на бы вае больш за глыб ле ны і фі ла соф скі ха рак тар. Дру гі том змя шчае вер шы са збор ні каў «Мая Ілі я да» (1969), «Быў. Ёсць. Бу ду» (1986), а так са ма паэ тыч ныя тво ры гэ та га пе ры я ду, якія не ўвай шлі ў збор ні кі. Тут, як і ў пер шым то ме, па да юц ца раз гор ну тыя ка мен та рыі да тво раў, іх ін шыя рэ дак цыі і ва ры ян ты. Але ад­мет насць гэ та га то ма ў тым, што ў яго ўвай шлі він ша ван ні, пры све ча ныя сяб рам пісь мен ні ка (Г. Кі ся лё ву, В. Ра гой шу, В. Бы ка ву ды ін шым), эпі та ла мы, эпі гра мы, па слан ні, вер­ша ва ныя над пі сы на па до ра ных фо та здым ках, ці ка выя паэ­тыч ныя за ма лёў кі. Не ка то рыя з іх за хоў ва юц ца ў аса біс тых ар хі вах ро дзі чаў, сяб роў і зна ё мых Ула дзі мі ра Ка рат ке ві ча і дру ку юц ца ўпер шы ню. У тыя ж тво ры, якія дру ка ва лі ся ра­ней, ча сам уно сяц ца ўдак лад нен ні па вод ле ру ка пі саў — з тым, каб яны на рэш це з’я ві лі ся пе рад чы та чом у тым вы гля­дзе, як ха цеў аў тар. Так, пры не ка то рых вер шах з’я ві лі ся пры­свя чэн ні, зня тыя ў свой час Га лоў лі там. У пры ват нас ці, верш «Ба ла да пла хі» мае пры свя чэн не Сяр гею Па ніз ні ку, «Сло ва бе ла рус кай бя ро зы» — Мі ха сю Руд коў ска му, «Ска ры на па кі­дае Ра дзі му» — Вя ча сла ву Ра гой шу, «Ча тыр даг» — Ар се ню Лі су. Усё гэ та — свое асаб лі вае ад крыц цё пісь мен ні ка з но ва га бо ку, якое дае пад ста ву для больш шы ро ка га ўсве дам лен ня і асэн са ван ня яго асо бы.

Вар та ад зна чыць і свое асаб лі вае ноў­хаў. Зда ец ца, упер шы­ню ідэю тэкс та ла гіч най пад рых тоў кі шмат том на га вы дан ня ажыц цяў ляе не толь кі на ву ко вая ўста но ва або са мо вы да вец­тва, а вы шэй шая на ву чаль ная ўста но ва. Зра зу ме ла, у цес най су пра цы з вы да вец твам «Мас тац кая лі та ра ту ра» і на ву коў­ца мі ўсёй рэс пуб лі кі. Гэ та не толь кі го нар для вя ду чай ВНУ кра і ны, але і но вы, ра ней не вя до мы для яе аба вя зак, які, ду­ма ец ца, яна вы тры мае з на леж най год нас цю.

Па дзвюх пер шых кні гах Збо ру тво раў У. Ка рат ке ві ча ў 25 та мах мож на мер ка ваць, на коль кі скла да най і кар пат лі вай бы ла пра ца яго ўкла даль ні ка. Уста наў лен не ка на ніч на га тэкс ту, вы праў лен­не не дак лад нас цей, пра ца ў ар хі вах... Але дзя ку ю чы кам пе тэнт­нас ці і да свед ча нас ці ўкла даль ні ка, на ву ко ва га рэ дак та ра, усёй рэд ка ле гіі пер шы і дру гі та мы атры ма лі ся дас ка на лы мі і змяс­тоў ны мі. У цэ лым жа, ства рэн не Збо ру тво раў Ула дзі мі ра Ка рат­ке ві ча — свед чан не ста лас ці ай чын на га лі та ра ту раз наў ства.

Пер шыя два та мы 25­том ні ка сла ву та га пісь мен ні ка яшчэ мож на на быць у не ка то рых кні гар нях. Але каб га ран та ва на атрым лі ваць на ступ ныя та мы, не аб ход на па пя рэд не афор­міць на іх пад піс ку. Звест кі пра ўмо вы мож на атры маць у вы­да вец тве «Мас тац кая лі та ра ту ра», зме шча ны яны і ў кан цы кож на га то ма Збо ру тво раў.

Хто ён — в’ет нам скі пе ра клад чык Ку па лы? Но вая су стрэ ча

з Ка рат ке ві чам

Ма ры на ВЕ СЯ ЛУ ХА

Аку рат сён ня ў Му­зеі су час на га вы яў лен­ча га мас тац тва ла дзіц ца лі та ра тур ная ве ча ры на — прэ зен та цыя трэ ця га ну ма ра гэ та га са праў ды ўні каль на га вы дан ня, а кры ху ра ней, у се ра ду, тут ад бы ло ся ад крыц цё вы­стаў кі ілюст ра цый да ча­со пі са. За ду ма га лоў на га рэ дак та ра «Ма ку ла ту ры», ма ла до га пра за іка Сяр гея Ка лен ды, і яго жон кі, мас­тач кі Ва сі лі сы Па ля ні най­ Ка лен ды, апы ну ла ся цал­кам рэ аль най. За час іс на ван ня пра ек та вый­шла тры паў на вар тас ныя ну ма ры ча со пі са, дзе ма­ла дыя аў та ры і мас та кі па спра ба ва лі свае сі лы ў твор час ці, атры ма лі пер­шыя пуб лі ка цыі. У пра цэ­се «пад цяг ну лі ся» і ста лыя твор цы: дру гі і трэ ці ну­ма ры пра па ну юць шмат

вя до мых проз ві шчаў. У вы ні ку за да во ле ныя ўсе — аў та ры, бо атрым лі ва­юць пуб лі ка цыю і вы дат­ныя ілюст ра цыі да тво раў, мас та кі (па той жа пры чы­не) і пуб лі ка, бо мае но выя тво ры для чы тан ня, но­выя ві зу аль ныя воб ра зы для су зі ран ня.

«Лі та ра ту ра, якая ства­ра ец ца ма ла дым, су час­ ным па ка лен нем, — дзёрз­кая, сва воль ная, ня хай мес ца мі сы рая, але га­нар лі вая, ам біт ная. Лі та ­ ра ту ра, якая ідзе на пе­рад...» — пі ша ў прад­мо ве да трэ ця га ну ма ра Сяр гей Ка лен да. Каб пра­ве рыць слуш насць яго слоў, вар та за зір нуць пад вок лад ку вы дан ня.

Трэ ці ну мар «Ма ку ла­ту ры» не мае агуль най тэ мы (як, на прык лад, дру гі, «шат ланд скі»), та­му ён атры маў наз ву «Без

га ла вы». І тэкс ты тут прад стаў ле ныя на роз­ны густ. Гэ та і над звы чай ак ту аль ны рас по вед Ган­ны Хмель на «Не каль кі слоў» — пра ад мет насць пра цы ка пі рай та ра, і сю­жэт з не ча ка най раз вяз­кай ад Мар ка Да вы да ва «Куст», і пост ма дэр но вы «Цыр кус» Юга сі Ка ля ды. Да рэ чы, апош няе апа­вя дан не вель мі па ра да­ва ла. І та му, што пас ля доў га га маў чан ня Юга ся вяр ну ла ся ў лі та ра ту ру з но вым яр кім тво рам, і з пры чы ны та го, што твор са праў ды ўда лы. Ня гле­дзя чы на тое, што гэ та ка рот кае апа вя дан не, яно цал кам вы ры вае чы та ча з рэ ча сі нас ці, а свет за гад­ка ва га «Цыр ку су» па глы­нае ўсю ўва гу. Яго сю жэт мож на бы ло б раз віць у паў на вар тас ны ра ман (ге ро яў, зда ец ца, ха пае, і ўсе яны па­свой му ад мет­ныя), але і апа вя дан не не зда ец ца не за вер ша ным. На ад ва рот, усё на мес цах. Пы тан ні за да дзе ныя (ад не ка то рых на ват му раш кі па ску ры), ад ка зы зной­дзе ныя (і яны цал кам

пры маль ныя), але — што доб ра — не зу сім ка тэ га­рыч на сфар му ля ва ныя, чы тач за да во ле ны.

Ся род пе ра кла даў вы­лу ча юц ца пра цяг «Асі най фаб ры кі» Іе на Бэнк са (пе­ра клад Ві та ля Ла ты ша) і па ча так ра ма на Чарль за Бу­коў скі «Ма ку ла ту ра» (пе ра­клад Сяр гея Ка лен ды).

Да рэ чы, ужо вя дзец ца ак тыў ная пра ца над чац­вёр тым ну ма рам ча со пі са. Яго тэ ма — «Дзён ні кі па Анг ліі». Як абя ца юць рэ­дак та ры, там бу дзе шмат ці ка ва га. Та му ча ка ем!

Ма ла дая, ам біт ная, дзёрз каяСу гуч ча тэкс ту і ілюст ра цыі, поў ная твор чая сва бо да аў та раў, ад сут насць раз дзя лен ня пісь мен ні каў на «ста лых ды вя до мых» і «па чат коў цаў» — вось асноў ныя прын цы пы ча со пі са бе ла рус кай про зы «Ма ку ла ту ра».

Ілюст ра цыя У. Га бі ду лі на да «Асі най фаб ры кі» Іе на Бэнк са.

Кніжны свет Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г. 11

«Есть хочу!»Начинать «не лишь бы как» питаться луч ше с прос то го,

с то го, что под ру кой, не обременив се бя приобретением содержимого всей таблицы Мен де ле е ва.

Вы, ко неч но, зна е те о практике предварения обе да закусками. Лёгкие блю да с пикантным вку сом активи­зируют вы ра бот ку же лу доч но го со ка. Это значит, что «ос нов ной» обед имеет все шан сы быст ро и хо ро шо усвоиться: по­обе дав, вы бу де те ощущать прилив работоспособно­сти. По сле обе да, ко то рый од нов­ре мен но — ужин, вы ложитесь спать? Но мы же говорим о гармоничном питании. Не съев вов ре мя обед, не пы тай тесь на верс тать его за ужином, иначе лишние килограммы вам обес пе че ны. Луч ше по ду май те, как вы бу де те питаться за втра.

Допустим, что за втра вы ход ной. Вы мо же те не то ро пясь приготовить обед из трёх блюд, не считая де сер та. Утром вы идёте с детьми на ка ток и, вернувшись до мой, уже (!) го лод ны как волки. Тут­то и пригодится быст рая­сыт ная за кус ка из ме ню «На ско рую ру ку». (Мож но повесить его на кух не, вро де ка лен да ря, и всякий раз, задавшись экзи­стенциальным воп ро сом вы бо ра: «Что бы приготовить?» — не мучиться поисками от ве та). Перекусив, мож но спо­кой но брать ся за приготовление обе да. Если вам понра­вилась за кус ка, ско рее все го, суп и вто рое вы приготовите по то му же «источнику». Так же быст ро и ка чест вен но.

Уже вошли во вкус кулинарии? Тог да для вас ещё не сколь­ко изданий серии «Миллион ме ню» издательства «Хар вест».

Для де тей со вку сом

Мы говорили о вы ход ном? В вы ход ной пе ред деть­ми осо бая от вет ствен ность: садик­шко ла не по кор мят. Меж ду тем, аппетит хороший: ка ток, гор ка, фут бол... Компь ю тер? Но мы же исходим из гармоничного дет­ско го развития, по это му не сом не ва юсь, что дети в нуж ное вре мя есть за хо тят. Вы же сог лас ны в вы ход ные и се бя по ба ло вать детским ме ню? Хо тя бы в обед.

Как это сде лать, пом ня о том, что необходимо на­кормить ре бён ка по лез но, вкус но и под ать красиво, не «по­ка зён но му»? Отк рой те на угад книгу «Готовим для де тей». У ме ня отк ры лась на 92­й странице: «Ту шё ная ры ба с мор ковью». Ре бё нок не любит ры бу? Но он на вер­ня ка оценит насыщенные краски: яр ко­оран же вый цвет тонких круж ков моркови, зе лень мя ты, лу ка и укро па на ро зо вой кожице оку ня (вариант: на гор бу ше или сём ге). Для пикантности вку са — ко рень петрушки. Ещё один сек рет ус пе ха детских блюд — отчётли­вая геометрия форм. Толс­тый тре у голь ный ломтик ры бы и подливка с од ной сто ро ны: практически 3D. Кстати, «дер жать фор му» блюд по мо гут не толь­ко на рез ка, но и по су да, под го тов лен ная ко жу ра цитрусовых и другие не­слож ные ухищрения.

Вы уз на ете, как опти­мально приготовить наиболее по лез ные для ре бён ка про дук ты: не толь ко ры бу, но и телятину, говядину, язык, пе чень, тво рог и т. д. Ре цеп ты вклю ча ют инфор­

мацию о времени на приготовление, количестве пор­ций от дель но для де тей 3 — 6 и 7 — 10 лет, а так же «Со ве ты от ше фа» — маленькие «хитрости», знание ко то рых обеспечит ус пех. Ими мож но поделиться на сай те www.mіllіonmenu.ru: вводите но мер в по ле «ІD ре цеп та» и по па да ете на страницу его обсуждения.

На корм лен ный правильным обе дом ребё нок ве че­ром удо воль ству ет ся йо гур том­тво рож ком, что позво­лит вам либо поужинать в рес то ра не, либо продолжить совершенствование кулинарных на вы ков, не тер за ясь сомнениями: «А если он не бу дет это есть?!»

Де сер ту — ве чер, обе ду — час

Если обед по­хо ро ше му бы ва­ет «в час», иначе примерно по сле по луд ня, то для де сер та («муч но­го­слад ко го») наилучшее вре мя — с 16 до 18 ча сов. По сле по лно­цен но го обе да (а он у вас был!) че рез 2 — 3 ча са вы не испыты­ваете ост ро го чув ства го ло да, то есть мно го де сер та не съедите. С дру гой сто ро ны, на ве чер ещё ну жен оп ре де лён ный за пас угле­во дов, дающих энергию те лу и моз гу. И ещё один мо мент, оправдывающий де серт ранним ве че ром: именно в это вре­мя угле во ды усваиваются луч ше все го. Значит, не грозит опас ность поправиться, съев од ну или да же две порции... че го? Вот тут мы подошли к са мо му интересному.

Ра зу ме ет ся, книга «Вы печ ка и де сер ты» мо жет захва­тить с пер во го же ре цеп та (как захватила ме ня, заставив вмес то неинтересного рыб но го су па приготовить «Блин­чатый пирог с ло со сем»). Но не спешите. Во­пер вых, ры ба уже бы ла. Во­вто рых, вре ме нем для вы бо ра вы рас по ла га е те. Что для вас луч ше: классический ре цепт счастливого дет ства­юности, традиционные сов ре мен­ные де сер ты или последние изыски кулинарной мо ды? Иначе го во ря, пред поч тё те пе ченье на пиве, корзиноч­ки с фруктами или вы печ ку с меренгами? «Род ное» (например, сочники) или иностранное блю до («Лу­ко вый пирог по­французски»)? Торт луч ше дын ный или с кедровыми орешками? Мусс, пудинг, суф ле, же ле или сам бук? А мо жет быть, вы захотите отп разд но вать приход вес ны, вы­лепив жа во рон ков из дрож же во го тес та? Одним сло вом, вы бор мо жет быть не толь ко эк­зистенциальным шо ком, но и удовольствием.

Мир за пе ка нок

Праздничные и по всед нев ные, прос тые и по слож нее, экзотические­иностранные и мест ные­привычные, с овощами и макаро­нами, с мя сом и ры бой, сладкие и ост рые, сло ё ные и од но род ные — всё это «Са мые вкус ные запеканки». Традиционный ре­цепт тво рож ной запеканки, любимая деть­ми за пе кан ка из вермишели, ностальги­ческая кар то фель ная с грибами... Кстати, что мы говорили об усвоении угле во дов во вто рой половине дня? Что они «ухо дят» быст­рее все го? Тог да — да здрав ству ет за пе кан ка

на ужин (варианты: на за втрак, слад кая — на де серт к лёг ко му обе ду, сыт ная — как обе ден ное вто рое блю до). При этом учтите, что почти все за­пеканки вкус ны и в хо­лод ном виде, а значит, их мож но взять с со бой на ра бо ту.

Дети учат ся готовить? Пусть начинают с за пе ка­нок: не слож ная техноло­гия, максимум вариантов сочетания про дук тов, ап­петитные ру мя ные короч­

ки — прек рас ные стимулы на ча ла карь е ры юно го по­ва ра. Мо жет быть, вы то же толь ко учитесь готовить? И стимул для это го — желание вкус но и красиво на­кормить Его или Её? Да же если вы не толь ко не по вар, но ещё не начинали учиться да же на по ва рён ка — вам прос то не уда стся по тер петь поражение. Де таль но прописанная по сле до ва тель ность приготовления бу­дет нитью Ариадны, а фо то го то во го про дук та «в раз­ре зе» — пу те вод ной звез дой. И не за будь те: за пе кать — значит соединять, скреп лять. Ва ша прек рас ная за­пе кан ка мо жет быть символом ва ше го со ю за.

Па ста как альтернатива

Нет, ко неч но, я не имею в виду, что это — альтерна­тива крепким отношениям. Прос то если не хотите за­пе кать — го товь те па сту (мо жет быть, у вас нет духовки или она за гру же на кастрюлями­сковородами). Па ста, как и за пе кан ка, — идеальный вариант для ос нов но го приёма пищи, ко то рый до лжен быть максимально сба­лансированным: белки­угле во ды­витамины­минералы. При этом па ста, как и за пе кан ка, поз во ля ет уравнове­сить белки и угле во ды примерно один к трём — со вер­шен ное для ком форт но го самочувствия сочетание.

Спагетти, фузилли («спиральки»), таль я тел ле (узкие «ленточки»), фетучини (широкие «ленточки»), лингвини (толс тые «лен­точки»), фар фал ле («бан­тики»), пен не («перья»), каннелони («трубочки»), конкильони («ракушки»), ла занья, тортеллини и равиоли («пельмени») — па стой итальянцы на­зы ва ют практически все муч ные изделия. Она мо­жет быть бес ко неч но раз­ной в зависимости от то­го, с чем вы её скомбини­руете (мя со, ры ба, грибы) и чем приправите (ах, эти итальянские специи!).

Пять де сят ре цеп тов «Са мой вкус ной па сты» обес пе чат разнообразие и поль зу любимых не толь­ко детьми, но и взрослыми «ма ка ро нов». Как час то мож но их есть? Диетологи ре ко мен ду ют вклю чать в рацион ма ка рон ные изделия (ра зу ме ет ся, из твёр дых сор тов пшеницы) 1 — 2 ра за в не де лю.

Ку шать нуж но всем, и каж дый день, и по три ра за. Ещё луч ше — че ты ре­пять, ска жет диетолог. Ещё луч ше — «не лишь бы что». Это ког да своё и сво ей семьи здо ровье бе ре гут. За бо тят ся о ба лан се бел ков, жиров, угле во дов (по принципу: мя са — боль ше, кон фет — мень ше). Сле дят за уме рен ной калорийностью («едят, что бы жить, а не живут, что бы есть»). Пе кут ся о разнообразии рациона: борщ на не де лю не ва рят, пе чень ем обед не за ме ня ют, ма ка ро ны­сосиски не каж дый день, зе лень и фрук ты в до ста точ ном количестве и т. д. Ах! — «из по след не го»: избегают искусственных до ба вок, модифицированных про дук тов, кон сер ван тов и красителей. А их, как на зло, прибывает! Всё прибывает! А времени разбираться не хва та ет! А дети капризничают: «Чу­у­упа­чу­у­упс­с!», «Киндер­сюрпри­и­из!» И как не утешиться, что за то «он так любит ма ка ро ны» и «обо жа ет сырки», что «растишки» обещают ка чест вен ную кост ную мас су, а витамины — ост рый ум. Жал ко толь ко, что это не еда. Одним сло вом, вы поняли: кризис изысканного сов ре мен но го сто ла и за столья не толь ко существует, но и углуб ля ет ся, а я по па ла на любимую те му.

Ан на СКОЛЬ ЦО ВА

...Обед по расписанию

Кніжны светЛітаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.12Навінкі кнігавыдання

Айчынныя выданні, зарэгістраваныя Нацыянальнай кніжнай палатай Беларусі апошнім часам

Гіс то рыя

Носовский, Г. В. Русские корни «древ ней» латыни: языки и письменность Великой Им-перии / Г. В. Носовский, А. Т. Фо мен ко, Т. Н. Фо мен ко. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 606 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-39891-9 (Аст рель). — ІSBN 978-985-18-1572-8 (Хар вест) (в пер.).

Оте чест вен ная вой на 1812 го да: взгляд из XXІ ве ка (к 200-летию вой ны): мате-риалы меж ву зов ской во ен но-исторической конференции / под общей редакцией Г. М. Ча ян ко вой. — Го мель: БГУТ, 2012. — 172 с. — 50 экз. — ІSBN 978-985-554-077-0.

Правила ра бо ты архивов го су дар-ствен ных ор га нов и иных организаций с комментарием / Де пар та мент по архи-вам и делопроизводству Министерства юстиции Республики Бе ла русь, Белорус-ский на учно-исследовательский институт документоведения и архивного де ла; [разработчики: А. Е. Ры ба ков, Э. Н. Да вы-до ва, В. П. Крюк; редколлегия: В. И. Ада-муш ко, О. В. Бирюкова, О. А. Ле дов ская]. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 253 с. — 300 экз. — ІSBN 978-985-6733-66-9.

Рязанин, И. Дневник кор не та Рязанина Ивана о по хо де противу мя теж ных вен гер-цев в 1849 го де писаный им самим / [ре дак тор-составитель В. Г. Зай цев]. — Минск: А. Н. Вараксин, 2011. — 290 с. — 200 экз. — ІSBN 978-985-6986-79-9.

Са вчен ко-Барковский, Г. В. Заметки на по лях официальной российской истории / Геннадий Са вчен ко-Барковский. — Минск: Пе чен ко А. Г., 2012. — 271 с. — Часть текс та на бел орус ском язы ке. — 300 экз. — ІSBN 978-985-7053-06-3.

Со ловь ев, Я. В. История: [Россия с древ-ности до наших вре мен]: 25 но вых типовых вариантов экзаменационных ра бот для подготовки к ЕГЭ: 10—11-е клас сы / Я. В. Со-ловь ев, Е. А. Ге вур ко ва. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 382 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 1000 экз. — ІSBN 978-5-271-40488-7 (Аст рель). — ІSBN 978-985-18-1660-2 (Хар вест) (в пер.).

Гіс то рыя Бе ла ру сі

Балябин, А. А. Борисов, Березина...: по-след няя над еж да На по ле о на / Алек сандр Балябин. — Минск: Че ты ре четверти, 2012. — 33 с. — Ре зю ме па рал лель но на фран цуз-ском и английском язы ках. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-7026-65-4.

Бе ла русь і су се дзі: шля хі фар мі ра ван-ня дзяр жаў нас ці, між на цы я наль ныя і між дзяр жаў ныя ад но сі ны: збор нік на ву-ко вых ар ты ку лаў / Мі ніс тэр ства аду ка цыі Рэс пуб лі кі Бе ла русь, Го мель скі дзяр жаў ны ўні вер сі тэт ім. Фран цыс ка Ска ры ны; [рэд ка-ле гія: Р. Р. Лазь ко (га лоў ны рэ дак тар) і інш.]. — Го мель: ГДУ, 2012— — ІSSN 2304-4748.

Вып. 1. — 2012. — 373 с. — Част ка тэкс ту на рус кай і ўкра ін скай мо вах. — 50 экз.

Га ра дзен скі па лі мпсест 2011. Асо ба, гра мад ства, дзяр жа ва. XV—XX стст. / [пад рэ дак цы яй А. Ф. Сма лен чу ка, Н. У. Сліж]. — Мінск: Змі цер Ко лас, 2012. — 383 с. — Част ка тэкс ту на рус кай і поль скай мо вах. — 200 экз. — ІSBN 978-985-6992-14-1.

Гіс то рыя Пін ска: ад ста ра жыт на сці да су час нас ці: да 915-й га да ві ны з пер ша га ле та піс на га ўпа мі нан ня / [А. М. Літ він і інш.; рэд ка ле гія: А. М. Літ він (ад каз ны рэ дак тар) і інш.]; На цы я наль ная ака дэ мія на вук Бе ла-ру сі, Ін сты тут гіс то рыі. — Мінск: Вы шэй шая шко ла, 2012. — 711 с. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-06-2139-9 (у пер.).

Де ды: дай джест публикаций о бел-орус ской истории / [составитель и ре дак-тор Та рас Анатолий Ефимович]. — Минск, 2009— — ІSSN 2075-5376.

Вып. 10. — Хар вест, 2012. — 302 с. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-18-1565-0. — ІSBN 978-985-1565-0 (ошибоч.).

Зем ля Могилевская = The Mogіlev land / [автор текс та Н. С. Борисенко; под общей редакцией В. А. Ма ла шко]. — Могилев: Моги-левская об ласт ная укруп нен ная типография, 2012. — 317 с. — Пе реп лет и часть текс та па рал лель но на рус ском и английском язы-ках. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-6848-94-3 (в пер.).

Иностранные под дан ные в Беларуси: (ко нец XVІІІ — на ча ло XX в.) / Де пар та мент по архивам и делопроизводству Министерства

юстиции Республики Бе ла русь, Национальный исторический архив Беларуси; [составитель И. Л. Вер нер; редколлегия: В. И. Ада муш ко и др.]. — Минск: Типография Ма ка ро ва и К, 2012. — 525 с. — 300 экз. — ІSBN 978-985-6818-69-4.

Неизвестные страницы истории Бел ой Руси в до ку мен тах и исследованиях: (с древнейших вре мен до 1569 г.) / [соста-витель Малишевский Николай Николаевич]. — Минск: В. П. Ильин, 2012. — 735 с. — 2010 экз. — ІSBN 978-985-6365-32-7 (в пер.).

Но вік, Я. К. Гіс то рыя Бе ла ру сі, 1917—1945 гг.: ву чэб ны да па мож нік для 10-га кла са ўста ноў агуль най ся рэд няй аду ка цыі з бе ла рус кай мо вай на ву чан ня / Я. К. Но вік. — Мінск: На род ная асве та, 2012. — 181 с. — 19408 экз. — ІSBN 978-985-03-1913-5 (у пер.).

ОУН-УПА в Беларуси, 1939—1953 гг.: [о деятельности Организации украинских националистов на территории Бел орус-ско го По лесья]: до ку мен ты и материалы / Де пар та мент по архивам и делопроизвод-ству Министерства юстиции Республики Бе ла русь, Национальный архив Республики Бе ла русь, Го су дар ствен ный архив Брест ской области, Цент раль ный архив Комитета го-су дар ствен ной безопасности Республики Бе ла русь; [составители: В. И. Ада муш ко и др.; редколлегия: В. И. Ада муш ко и др.]. — 2-е изд. — Минск: Вы шэй шая шко ла, 2012. — 526 с. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-06-2166-5 (в пер.).

Па нов, С. В. История Беларуси : 9-й класс: билеты / С. В. Па нов. — 6-е изд. — Минск: Авер сэв, 2013. — 96 с. — 15000 экз. — ІSBN 978-985-19-0503-0.

Сироткин, А. А. Краткий курс лекций по истории Беларуси: учеб но-методическое пособие для сту ден тов 1-го кур са фа куль те та по под го тов ке специалистов для за ру беж-ных стран медицинских ву зов / А. А. Сирот-кин; Министерство здравоохранения Респу-блики Бе ла русь, Гомельский го су дар ствен-ный медицинский университет, Ка фед ра общественно-гуманитарных на ук. — Го мель: ГГМУ, 2012. — 82 с. — 500 экз. — ІSBN 978-985-506-497-9.

Со бо лев ская, О. А. По всед нев ная жизнь ев ре ев Беларуси в кон це XVІІІ — пер вой половине XІX ве ка: монография / О. А. Со бо-лев ская; Гродненский го су дар ствен ный уни-верситет им. Янки Ку па лы. — Грод но: ГрГУ,

2012. — 443 с. — 100 экз. — ІSBN 978-985-515-551-6.

Ста ры ке віч, С. В. Крас нен-скія та ям ні цы / С. В. Ста ры ке віч. — Ма ла дзеч на: Типография «По-бе да», 2012. — 615 с. — Част ка тэкс ту на рус кай мо ве. — 150 экз. — ІSBN 978-985-6967-20-0 (у пер.).

Чар няў скі, Ф. В. Урад ні кі (па са ды, ты ту лы) Мен ска га ва-я вод ства XVІ—XVІІІ ста год дзяў: бія гра фіч ны да вед нік / Чар няў скі Фё дар Вік та ра віч. — 2007—

Вып. 2: (скарб ні кі, страж ні кі). — Мінск: Змі цер Ко лас, 2012. — 541 с. — 99 экз. — ІSBN 978-985-6992-18-9.

Ше ле хов, М. В. За ве ру и во лю: памяти ге ро ев и жертв Освободительной борь бы Бел ой Руси в XVІ—XVІІІ вв. против унич-тожения Православия посвяща-ется / Михаил Ше ле хов; [на учный ре дак тор П. Ф. Лы сен ко]; Обще-ственное объединение «Ту ров-ское на учно-просветительное общество». — Минск: А. Н. Вараксин, 2012. — 102 с. — Часть текс та на бел орус ском язы ке. — 350 экз. — ІSBN 978-985-7035-09-0.

Друк у цэ лым. Аў тар ства

Лас тоў скі, В. Ю. Гіс то рыя бе-ла рус кай (крыў скай) кні гі / Вац-лаў Лас тоў скі; [прад мо ва Але ся Су шы]. — Фак сі міль нае выд. — Мінск: Мас тац кая лі та ра ту ра,

2012. — 29, VІІІ, 776 с. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-02-1383-9 (у пер.).

Лаў рык, Ю. М. Кні гі і кні га збо ры ку це ін-ска га Бо га яў лен ска га ма нас ты ра ў ся рэ дзі не XVІІ ст. / Ю. М. Лаў рык; На цы я наль ны гіс та-рыч ны му зей Рэс пуб лі кі Бе ла русь. — Мінск: Тэх на ло гія, 2012. — 254 с. — 500 экз. — ІSBN 978-985-458-234-4 (у пер.).

Вы дан ні для мо ла дзі. Дзі ця чая, юнац кая лі та ра ту ра

Аль бом для девочки. — Минск: Попурри, 2012. — 128 с. — 5000 экз. — ІSBN 978-985-15-1712-7 (в пер.).

Аль бом для супердевочки. — Минск: Попурри, 2012. — 128 с. — 5000 экз. — ІSBN 978-985-15-1713-4 (в пер.).

Ден цо ва, Ю. В. Фигурки, игрушки, су-вениры из бумаги: под роб ные по ша го вые инструкции / Ю. В. Ден цо ва. — Ярос лавль: Академия развития, 2012. — 79 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — На пе реп ле те автор не ука зан. — 3000 экз. — ІSBN 978-5-7797-1785-4 (Академия развития). — ІSBN 978-985-20-0029-1 (Хар вест) (в пер.).

Езу, прый дзі да мя не = Jezu, przyjdџ do mnіe: ка тэ хе зы пе рад І св. Ка му ні яй / [opracowaі zespуі: s. Nіkodema Kasperska і інш.]. — [6-е выд.]. — Грод на: Гро дзен ская дыя цэ зія Рым ска-ка та ліц ка га Кас цё ла ў Рэс-пуб лі цы Бе ла русь, 2012. — 91 с. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-6940-15-9.

Изучаем Бе ла русь: статистика для школьников / Национальный статистиче-ский комитет Республики Бе ла русь; [ред-коллегия: И. А. Костевич (пред се да тель) и др.]. — Минск: Аду ка цыя і вы ха ван не, 2012. — 119 с. — 5000 экз. — ІSBN 978-985-471-544-5 (в пер.).

Лещинский, Ю. Д. Электричество в до-ступ ном и не скуч ном изложении / Лещин-ский Ю. Д. — Минск: Смэл ток, 2012. — 264 с. — 500 экз. — ІSBN 978-985-6998-12-9.

Мі ра сла віч, А. Во сень: пры ро да знаў чыя на тат кі: [для ся рэд ня га школь на га ўзрос ту] / Анд рэй Мі ра сла віч; [мас так Га лі на Іва но ва]. — Мінск: Лі та ра ту ра і Мас тац тва, 2012. — 37 с. — 1600 экз. — ІSBN 978-985-556-025-9.

Могилевская, С. А. Девочки, книга для вас: [энциклопедия для де во чек: для млад-ше го школь но го воз рас та] / Софья Могилев-ская. — Минск: Хар вест, 2012. — 479 с. — 4000 экз. — ІSBN 978-985-16-8755-4 (в пер.).

Мой личный дневник: толь ко для стильных дев чо нок! — Минск: Попурри, 2012. — 128 с. — 5000 экз. — ІSBN 978-985-15-1717-2 (в пер.).

Обо всем на све те: боль шая дет ская энциклопедия: [от А до Я: для млад ше го школь но го воз рас та: пе ре вод с итальянского / автор рус ско го текс та А. Брагин; иллюстра-ции: С. Аддарио и др.]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 382 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 3000 экз. — ІSBN 978-5-271-01124-5 (Аст рель). — ІSBN 978-985-13-7777-5 (Хар вест) (в пер.).

По здня ков, М. П. Путешествие в мир открытий: иллюстрированная дет ская энци-клопедия: [для млад ше го и сред не го школь-но го воз рас та] / М. П. По здня ков. — Минск: Полиграфкомбинат им. Я. Ко ла са, 2011. — 223 с. — 5000 экз. — ІSBN 978-985-454-607-0 (ошибоч.).

Пра гну быць з Езу сам = Pragnк byж z Jezusem: ка тэ хе зы пе рад І св. Ка му ні яй / [opracowaі zespуі: s. Nіkodema Kasperska і інш.]. — [6-е выд.]. — Грод на: Гро дзен ская дыя цэ зія Рым ска-ка та ліц ка га Кас цё ла ў Рэс-пуб лі цы Бе ла русь, 2012. — 91 с. — 1000 экз. — ІSBN 978-985-6940-14-2.

Ранетки: история в на клей ках № 1: [аль бом с наклейками: для млад ше го школь но го воз рас та / составитель Лина Озе ро ва]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 3000 экз. — ІSBN 978-5-271-37039-7 (Аст рель). — ІSBN 978-985-18-1654-1 (Хар вест).

Свя тая мученица Татиана — по-кровительница сту ден чест ва / [пе-рес ка зал для де тей Вель ко Алек сандр Владимирович]. — 4-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-529-9.

Свя тая пра вед ная Елисавета, мать Иоанна Предтечи / [пе рес ка зал для де-тей Вель ко Алек сандр Владимирович]. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос-ков ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-541-1.

Свя тая преподобномученица Ев-праксия, княгиня Псков ская / [пе рес ка за ла для де тей Старостина Ирина Ана толь ев на]. — 2-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос-ков ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-525-1.

Святитель Павлин Милостивый / [пе рес ка зал для де тей Вель ко Алек-сандр Владимирович; иллюстрации А. В. Вель ко, Г. Л. Ивановой]. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Семья — Едине-ние — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Хри-стианина» (Моск ва). — 3000 экз. (доп. тираж). — ІSBN 978-985-511-458-2.

Свя той бла го вер ный великий князь Алек сандр Невский / [пе рес ка за ла для де тей Ку ца е ва Наталия Георгиевна]. — 4-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков ско-го Патриархата), 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте-чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-530-5.

Свя той бла го вер ный До вмонт (Тимо-фей), князь Псковский / [пересказали для де тей: Масленицына Ирина Алек санд ров на и Бо го дзяж Николай Константинович]. — 3-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав-ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков-ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай-он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-523-7.

Свя той великомученик Дмитрий Со-лунский / [пе рес ка зал для де тей Вель ко Алек сандр Владимирович]. — 3-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков ско го Патри-архата), 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-526-8.

Свя той великомученик Евстафий Плакида / [пе рес ка зал для де тей Вель ко Алек-сандр Владимирович]. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар-хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 24 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христиа-нина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-540-4.

Свя той мученик Трифон Апамейский / [пе рес ка за ла для де тей Малишевская Ок са на Вадимовна]. — 2-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Бело-русский Эк зар хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-524-4.

Свя той пра вед ный Иоанн Кронштадт-ский / [пе рес ка зал для де тей Вель ко Алек-сандр Владимирович]. — 2-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Бело-русский Эк зар хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 20 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-538-1.

Свя той рав но а пос толь ный великий князь Владимир Креститель Руси / [пе рес-ка зал для де тей Вель ко Алек сандр Владими-рович]. — 4-е изд. — Минск: Бел орус ская

Пра вос лав ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 24 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-531-2.

Свя тые мученицы Ве ра, Над еж да, Лю-бовь и София / [пе рес ка зал Вель ко Алек-сандр Владимирович]. — 4-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав ная Цер ковь (Бело-русский Эк зар хат Мос ков ско го Патриархата), 2012. — 20 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-528-2.

Свя тые цар ствен ные страс то терп цы. Царь Николай ІІ и его семья / [пе рес ка зал для де тей Крупин Владимир Николаевич]. — 3-е изд. — Минск: Бел орус ская Пра вос лав-ная Цер ковь (Белорусский Эк зар хат Мос ков-ско го Патриархата), 2012. — 16 с. — Издано при участии ООО «Семья — Единение — Оте-чест во» (де рев ня Сем ко во, Минский рай он) и ООО «Спутник Христианина» (Моск ва). — 3000 экз. — ІSBN 978-985-511-533-6.

Трафимов, С. А. Они не до лжны исчез-нуть: рас ска зы о животных Крас ной книги Республики Бе ла русь: [для млад ше го и сред-не го школь но го воз рас та] / С. А. Трафимов, Г. В. Трафимова. — 2-е изд. — Минск: На род-ная асве та, 2012. — 111 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-03-1959-3.

Трафимова, Г. В. Живут ли в Крас ном мо ре крас ные кра бы?: книга для де тей млад ше го школь но го воз рас та / Г. В. Трафимова, С. А. Трафимов. — Минск: На род ная асве та, 2012. — 56 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-03-1954-8.

Трафимова, Г. В. Какие тай ны скры ва ет пе сок: книга для де тей млад ше го школь но го воз рас та / Г. В. Трафимова, С. А. Трафимов. — Минск: На род ная асве та, 2012. — 56 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-03-1925-8.

Трафимова, Г. В. Путешествие к бе лым ди-ковинкам: книга для де тей млад ше го школь-но го воз рас та / Г. В. Трафимова, С. А. Трафи-мов. — Минск: На род ная асве та, 2012. — 63 с. — 3000 экз. — ІSBN 978-985-03-1953-1.

Я — гражданин Республики Бе ла русь = Я — гра ма дзя нін Рэс пуб лі кі Бе ла русь / [Г. А. Василевич и др.; ред со вет: В. В. Якжик (пред се да тель) и др.; автор стихов Н. Я. Гальпе-рович; фотоматериалы П. В. Кост ро мы и др.]. — 6-е изд., пе ре ра бо тан ное и до по лнен ное. — Минск: Па чат ко вая шко ла, 2012. — 255 с. + 2 элект рон но-оптических диска (CD-ROM). — Часть текс та на бел орус ском язы ке. — 71300 экз. — ІSBN 978-985-6988-60-1. — ІSBN 978-985-6988-59-5 (отд. кн.) (в пер.). — ІSBN 978-985-6988-61-8 (CD 1). — ІSBN 978-985-6988-62-5 (CD 2). — ІSBN 978-985-6857-69-1 (ошибоч.). — ІSBN 978-985-6857-70-7 (ошибоч.).

Wіnx club. Головоломки и тес ты № 14: [для млад ше го школь но го воз рас та / пе ре вод с итальянского Ан ны Ор ло-вой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 32 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 7000 экз. — ІSBN 978-5-271-37045-8 (Аст рель). — ІSBN 978-985-18-0898-0 (ошибоч.).

Мас тац кая лі та ра ту ра на асоб ных мо вах

Анг лій ская лі та ра ту раАр мстронг, К. Тем ные

силы: Повелевающая: [ро ман] / Келли Ар мстронг; [пе ре вод с английского О. Васильевой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 380 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-43064-0 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0156-4 (Хар вест) (в пер.).

Рэ кман, Т. Халтурщики = The іmperfectіonіsts: ро ман / Том Рэ кман; пе ре вод с английского Юлии Фе до ро вой. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 446 с. — Изда-но при участии ООО «Хар вест» (Минск) и ООО «АСТ» (Моск ва). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-44694-8 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0064-2 (Хар вест) (в пер.).

Лі та ра ту ра ЗША на анг лій скай мо веБас со, А. Не без гре ха: ро ман / Адриенна

Бас со; [пе ре вод с английского Н. А. Ануф-риевой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 316 с. — (Серия «Очарование»). — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-43642-0 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0226-4 (Хар вест) (в пер.).

Брок мей ер, К. Крат кая история смерти: [ро ман] / Кевин Брок мей ер; [пе ре вод с ан-глийского В. С. Сер ге е вой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 317 с. — Издано при уча-стии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-40620-1 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0094-9 (Хар вест) (в пер.).

Дэй, С. Испытание страстью: ро ман / Сильвия Дэй; [пе ре вод с английского Л. И. Же ло хов це вой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 318 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-45202-4 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0140-3 (Хар вест) (в пер.).

Райт, О. Тони и Сью зен = Tony & Susan: [ро ман] / Остин Райт; пе ре вод с английского Дмитрия Харитонова. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 510 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-44695-5 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0127-4 (Хар вест) (в пер.).

Шел дон, С. Рухнувшие не бе са: [ро ман] / Сидни Шел дон; [пе ре вод с английского Т. А. Пер це вой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 348 с. — Издано при участии ООО «Хар вест»

(Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-41260-8 (Аст рель). — ІSBN 978-985-18-1578-0 (Хар вест) (в пер.).

Італь ян ская лі та ра ту раПикколо, Ф. Минуты будничного

счастья = Momentі dі trascurabіle felіcіtа / Фран чес ко Пикколо; пе ре вод с итальян-ского Евгения Солоновича. — Моск ва: Аст-рель, 2012. — 222 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-44996-3 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0125-0 (Хар вест) (в пер.).

Фран цуз ская лі та ра ту раСулицер, П.-Л. Зе ле ный ко роль:

экономический ро ман: [пе ре вод с фран-цуз ско го] / Поль-Лу Сулицер. — 3-е изд. — Минск: Попурри, 2012. — 560 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 3500 экз. — ІSBN 978-985-15-1681-6 (в пер.).

Іс пан ская лі та ра ту раСа фон, К. Р. Дво рец полуночи: [ро ман] /

Кар лос Руис Са фон; [пе ре вод с испанского Е. В. Ант ро по вой]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 318 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978-5-271-40605-8 (Аст рель). — ІSBN 978-985-20-0043-7 (Хар вест) (в пер.).

Рус кая лі та ра ту раАб га рян, Н. По на ехав шая / Наринэ Аб га-

рян. — Моск ва: Аст рель; Санкт-Пе тер бург: Аст рель-СПб, 2012. — 249 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 3000 экз. — ІSBN 978-5-271-45328-1 (Аст рель). — ІSBN 978-5-9725-2089-3 (Аст рель-СПб). — ІSBN 978-985-20-0059-8 (Хар вест) (в пер.).Вильмонт, Е. Н. Тре пет ный тре пач:

[ро ман] / Екатерина Вильмонт. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 317 с. — Издано при уча-стии ООО «Хар вест» (Минск). — 50000 экз. — ІSBN 978-5-271-45887-3 (Аст рель). — ІSBN 978-985-18-0956-7 (Хар вест) (в пер.).

Гор чев, Д. Путь Джидая: [гро тес ко вые рас ска зы] / Дмитрий Гор чев. — Моск ва: Аст-рель; Санкт-Пе тер бург: Аст рель-СПб, 2012. — 315 с. — Издано при участии ООО «Хар-вест» (Минск). — 3000 экз. — ІSBN 978-5-271-44676-4 (Аст рель). — ІSBN 978-5-9725-2368-9 (Аст рель-СПб). — ІSBN 978-985-18-1646-6 (Хар вест) (в пер.).

Жаботинский, В. Е. По лное собрание сочинений: в 9 т. / Владимир (Зе эв) Жаботин-ский; [предисловие Ан ны Исаковой]; Институт Жаботинского в Израиле (Тель-Авив), Куль тур но-просветительский центр «Ков чег» (Моск ва). — Минск: МЕТ, 2007— . — ІSBN 978-985-436-550-3 (в пер.).

Форд, Г. Моя жизнь. Мои достижения / Генри Форд; [пе ре вод с английского Е. А. Каче­лина]. — Моск ва: Аст­рель, 2012. — 349 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2500 экз. — ІSBN 978­5­271­41904­1 (Аст рель). — ІSBN 978­985­20­0086­4 (Хар вест) (в пер.).

За пе ры яд з 1924 па 1927 го д у СССР кні га вы тры ма ла сем перавы дан няў. Яна абы шла амаль усе дзяр жа вы, на дру ка ва на на мно гіх мо вах і паў сюль ста на ві ла ся над звы чай па пу ляр най. Яно і не дзіў на. Сам змест аб умо віў ін та рэс пуб лі кі. За гэ тай кні гай жыц цё і дзей насць вя лі ка га ча ла ве ка, прак­тыч ны во пыт ства раль ні ка над звы чай маш таб най вы твор час ці. Асаб лі ва ці ка вы па ча так кар’ е ры Форда, ка лі ён два з па ло вай га ды рас пра цоў ваў сваю ма дэль аў та ма бі ля. Са праў д нае здзяйс нен не аме ры кан скай ма ры. Але не толь кі. Тут — і фі ла со фія жыц ця Фор да, яго пе ра ка нан ні, по гля ды, асаб лі вас ці све та ўспры ман ня.

Трафимова, Г. В. Не обык но вен­ные тезки: книга для де тей млад­ше го школь но­го воз рас та / Г. В. Трафимова, С. А. Трафимов. — Минск: На род ная асве та, 2012. — 62 с. — 3000 экз. — ІSBN 978­985­03­1915­9.

Се рыя па зна ваў чых кніг для дзя цей «Рас­по ве ды Дзе да Пры ро да знаў цы» ўжо даў но ста ла лю бі май у дзя цей і іх баць коў. Не да ра гія вы дан ні зруч на га фар ма ту, якія зразумелай мо вай рас па вя да юць пра ад мет нас ці рас лін на га і жы вёль на га све ту, хут ка зні ка юць з па ліц кні гар няў і ўлад коў ва юц ца на хат ніх па лі чках ма­лень кіх чы та чоў. У чар го вым рас по ве дзе Дзед Пры ро да знаў ца звяр тае ўва гу на рас лі ны і жы вёл, гры бы, ка мя ні, якім лю дзі да лі ад ноль ка выя наз вы. Ёсць тут і тра­ды цый ныя для се рыі за дан ні, яны да па мо­гуць дзет кам пра ве рыць сваю на зі раль­насць і кем лі васць.

Адамс, Д. Автос то пом по Галактике. Опять в путь: [фантастические ро ма ны] / Дуг лас Адамс; [пе ре вод с английского Н. К. Куд ря ше ва, С. В. Силаковой, Н. Я. Маг нат]. — Моск ва: Аст рель, 2012. — 541 с. — Издано при участии ООО «Хар вест» (Минск). — 2000 экз. — ІSBN 978­5­271­31898­6 (Аст рель). — ІSBN 978­985­20­0150­2 (Хар вест) (в пер.).

Ідэя гэтай гумарыстычнай фантастыч­най кнігі ўзнікла ў англійскага пісьменніка Дугласа Адамса, калі ён сам падарожнічаў аўтаспынам у Стамбул. Першапачаткова гісторыя атрымала ўвасабленне ў выглядзе радыёпастаноўкі для BBC Radio, яе прэм’ера адбылася 8 сакавіка 1978 года. Радыёпастаноўка мела поспех, адразу два выдавецтвы прапанавалі аўтару апублікаваць твор. І не памыліліся, бо за першыя тры месяцы пасля выхаду рамана было прададзена 250 тысяч асобнікаў кнігі, а праз некаторы час па яе матывах быў зняты фільм.

Тэрыторыя мастацтва Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г. 13

14

Твор чая спад чы на не ўмі ру чая

10 са ка ві ка пай шоў з жыц ця за слу жа ны дзе яч мас тац тваў Бе ла ру сі, ка ва лер Ор дэ на Фран цыс ка Ска ры ны, удзель нік Дру гой су свет най вай ны Ба рыс Арак чэ еў.

Воль г а НІ КА ЛА ЕЎ СКАЯ, ф о т а пр а да с т аў ле на НА ВТ

опе ры і б а ле т а

— Іс нуе шмат вер сій «Шчаў­кун ка». Над гэ тым спек так лем пра ца ва лі та кія зна ка мі тыя ха­рэо гра фы, як Ва сіль Вай но нен, Аляк сандр Гор скі, Юрый Гры га­ро віч... Што для вас са мае важ­нае ў гэ тай каз цы?

— Не вы пад ко ва наш спек такль мае пад за га ло вак «Яшчэ ад на Ка­ляд ная гіс то рыя». Та кая наз ва га­во рыць пра тое, што ёсць мност­ва рэ дак цый «Шчаў кун ка», што ў кож на га ха рэо гра фа свой по гляд на гэ ты ба лет. Для мя не гэ та так са­ма аса біс тая гіс то рыя, мо жа быць, яна на ват не столь кі пра са мо га Шчаў кун ка, коль кі пра дзяў чын ку Ма шу і яе ста лен не. На ша па ста­но вач ная гру па імк нец ца ад люст­ра ваць уяў лен не пра гэ ты ма тэ ры­ял і ха рэа гра фіч ны мі, і мас тац кі мі срод ка мі. Да рэ чы, я ду маю, вель­мі здзі вяць пуб лі ку сцэ наг ра фія і кас цю мы, ство ра ныя зна ка мі тым мас та ком Юры ем Ку пе рам. Гэ­та над звы чай та ле на ві ты ча ла век з уні каль най улас ці вас цю: у яго

твор час ці ад на ча со ва ад чу ва юц ца і тра ды цыя, і су час насць. Так што, спа дзя ю ся, каз ка ў нас па він на атры мац ца. Ця пер ідзе са мая ак­тыў ная пра ца: рых ту юц ца дэ ка ра­цыі і кас цю мы, пра хо дзяць рэ пе­ты цыі з ар тыс та мі. Спек такль на­ра джа ец ца ў рэ пе ты цый най за ле.

— Вам больш зруч на з пра ца­ві тым ар тыс там або з та ле на ві­тым?

— Доб ра і з тым, і з тым. Га лоў­нае, каб лю дзі ра зу ме лі: па тра ба­ван ні, якія да іх прад’ яў ля юц ца, аб умоў ле ны вы ключ на пра фе­сій най план кай. У нас пра фе сія вель мі скла да ная: ка лі ты ў рэ пе­ты цый най за ле не ча га не да ра біў, на сцэ не цу ду не ад бу дзец ца. Ба­лет — гэ та фі зі ка це ла, як і спорт. Твой ар га нізм па ві нен быць па ста­ян на ў фор ме, а пад трым лі ваць яе мож на толь кі што дзён най пра цай. Вы дат на, ка лі ар тыст і та ле на ві ты, і пра ца здоль ны, і ці ка вы як асо ба. Цяж ка, ка лі ам бі цыі бя руць верх і лю дзі не адэ кват на ся бе ўспры­ма юць. Але кры тэ рый у на шай спра ве толь кі адзін — той вы нік, які ар тыст дэ ман струе на сцэ не.

Я вель мі ра ду ю ся, ка лі ў тан цоў­шчы каў усё атрым лі ва ец ца, заў­сё ды ста ра юся зра біць так, каб ім бы ло зруч на ў па ста но вач ным пра цэ се і ў спек так лі. Час та пры­му шаю ар тыс таў неш та чы таць, гля дзець, за даю ка верз ныя пы тан­ні, уво гу ле, ста ра юся абу дзіць іх фан та зію і пры му сіць пра ца ваць не толь кі це ла, але і га ла ву. Я лі­чу, што тан цоў шчык па ві нен быць ін тэ ле кту аль ным ча ла ве кам.

— Пад час пра цы над но вым спек так лем ці атрым лі ва ец ца хоць ка лі­не будзь «вы клю чыць» у га ла ве дум кі пра прэм’ е ру і ад­па чыць?

— Ства рэн не но ва га спек так ля — гэ та зай маль ны пра цэс, ад нак ён вель мі «вы мот вае». На столь кі, што не мо жаш нар маль на спаць. Ты быц цам бы спіш, але гэ ты сон не паў на вар тас ны: му зы ка ўсё роў­на ў ця бе дзесь ці ў пад свя до мас ці гу чыць. І гэ ты пра цэс не маг чы­ма спы ніць. Каб не як па зба віц ца ад гэ тых ду мак, люб лю прай сці ся пас ля рэ пе ты цыі, па чы таць, неш­та пры га та ваць або на ват прос та па мыць по суд. Ка лі пра цу еш ру­ка мі, га ла ва ад па чы вае. Але ўсё роў на я вель мі люб лю рэ пе ты цый­ны пра цэс — гэ та ж шчас лі вы час. Жыц цё на столь кі хут ка плын нае, зда ва ла ся б, мы імк нём ся да ней­кай па дзеі, але на са мрэч не вар та гэ та га ра біць, трэ ба атрым лі ваць аса ло ду ад кож най се кун ды, якой бы скла да най яна ні бы ла. Пас ля прэм’ е ры ў ар тыс таў і па ста ноў­шчы каў зу сім роз ныя па чуц ці. Для тан цоў шчы каў пас ля пер ша га спек так ля ўсё толь кі па чы на ец ца, а для мя не пэў ны этап жыц ця ўжо скон чыў ся. Па доб нае ад чу вае ма­ці, ка лі яе дзе ці вы рас та юць і сы­хо дзяць з до му ў да рос лае жыц цё.

— Які мі сва і мі «дзець мі» вы асаб лі ва га на ры це ся?

— Я ста ві ла спек так лі і ў дра ма­тыч ным тэ ат ры, і ў опе ры, і ў апе­рэ це. Як і дзе ці, усе тэ ат раль ныя пра цы для мя не ад ноль ка ва лю бі­мыя. Але ёсць этап ныя, зна ка выя. Гэ та і плас тыч ны спек такль для дра ма тыч ных ак цё раў «Го галь­сю і та» ў Пуш кін скім тэ ат раль­ным цэнт ры ў Санкт­Пе цяр бур гу, і «Ме са» на му зы ку Берн стай на ў Лат віі, і опе ра «Ры га ле та» ў Ма­ры ін скім тэ ат ры, і ха рэа гра фіч ная кар ці на «Па ла вец кія ско кі» з опе­ры «Князь Ігар», якую я ста ві ла ў Ека це рын бур гу, і мю зікл «Рус кі фан том» у Ір куц кім му зыч ным тэ ат ры, і, ка неч не, опе ра «Сня гур­ка» у Вя лі кім тэ ат ры Бе ла ру сі.

На ра джэн не спек так ля

Бары

с Ара

кчэе

ў «А

ўтап

арт

рэт

».

Га лія ФА ТЫ ХА ВА

У Му зеі гіс то рыі го ра да Мін ска ад кры ла ся пер са наль ная вы стаў ка Ла ры сы За ру бі най «Бу кет для Ма рыі», якая скла да ец ца з на пі са ных за апош нія 5 год кам па зі цый з квет ка мі, пры све ча ных ма ці мас тач кі Ма рыі Осі еў не.

Кож ную во сень Л. За ру бі на бя рэ ў ру кі пэн дзаль і ства рае кам па зі цыю­дыя лог, якую пры свя чае ма ці. Та­му на цюр морт для яе — не прос та на ма ля ва ны бу кет з кве так, але маг чы масць пе ра даць свой унут ра ны стан, рас крыць свет гар мо ніі пры ро ды і ча ла ве ка.

Так са ма ў экс па зі цыі прад стаў ле ны ар хі тэк тур ныя пей за жы Мін ска, Ня сві жа і г. д., бо ў па да рож жы Л. За­ру бі на заў сё ды бя рэ маль берт, каб за на тоў ваць мяс­ці ны, якія ёй спа да ба лі ся. Ра бо ты «Вя зын ка», «Дом­ му зей М. Баг да но ві ча ў Ра ку цёў шчы не» ад мет ныя ко ле­ра вай на пру жа нас цю без бач най фар сі ра ва нас ці кож на­га асоб на га ко ле ру. Цэль насць уся го вы яў лен ча га шэ ра гу, яго «сфа ку сі ра ва насць» — свед чан не яс на га ра зу мен ня

аў та рам сэн су той пра цы, дзе ля якой яна ста я ла ля па­лат на. Мас тач ка не прос та на зі раль нік — яна ін тэр прэ туе бач ную пра сто ру праз прыз му сва іх па чуц цяў. За мкі Бе­ла ру сі, зна ка мі тыя гіс та рыч ныя мяс ці­ны ці ка вяць яе з бо­ку эма цы я наль на га ўспры ман ня пом ні­ка, яго су вя зі з мес­цам, пры ро дай, гіс­то ры яй, ле ген дай, яна ні бы «пра лам ляе» ар хі тэк тур ны бу ды нак праз ся бе.

Л. Зарубіна ўвесь час экс пе ры мен туе. На да дзе ны мо­мант у сва іх твор чых по шу ках мастачка пе рай шла ад рэа ліс тыч на га кі рун ку да экс прэ сіў на га жы ва пі су, які ў боль шай сту пе ні ад па вя дае яе ха рак та ру і эмо цы ям.

29, 30 і 31 са ка ві ка На цы я наль ны ака дэ міч ны Вя лі кі тэ атр опе ры і ба ле та Бе ла ру сі прад ста віць чар го вую прэм’ е ру юбі лей на га, 80­га, се зо на — «Шчаў ку нок, аль бо Яшчэ ад на Ка ляд ная гіс то рыя» на му зы ку Пят ра Чай коў ска га. Адзін з са мых зна ка мі тых ба ле таў у све це ста віць санкт­пе цяр бург скі ха рэо граф Аляк санд ра Ці ха мі ра ва. На яе ра хун ку — па ста ноў кі больш як пя ці дзе ся ці спек так ляў у тэ ат рах Ра сіі і Пры бал ты кі. Ад нак вось ужо дру гі год Аляк санд ра па ста ян на жы ве ў Мін ску і пра цуе з бе ла рус кай ба лет най тру пай. На пя рэ дад ні но вай прэм’ е ры ба лет май стар ад ка за ла на пы тан ні ка рэс пан дэн та «Лі Ма».

Ларыса Зарубіна «Сланечнікі».

Бу кет па чуц цяў

Ура чыс тае раз ві тан не з май страм прай шло ў Бе ла рус­кім са ю зе мас та коў. Сяб ры, ка ле гі, вуч ні ўша на ва лі яго па мяць квет ка мі і доб ры мі сло ва мі. Па мёр ча ла век, але твор чая спад чы на мас та ка не ўмі ру чая: імя Б. Арак чэ е­ва на заў сё ды ўвай шло ў лік вя ду чых май строў су свет­на га вы яў лен ча га мас тац тва.

Больш як паў ста год дзя май стар пэнд зля Б. Арак чэ еў ства раў не паў тор ныя сю жэт на­тэ ма тыч ныя па лот ны, на якіх за на тоў ваў пры га жосць на ва коль на га све ту, пе­ра да ваў рыт мы ча су, ува саб ляў воб ра зы вы біт ных бе­ла рус кіх гра мад скіх і куль тур ных дзея чаў, су час ні каў. Пры све ча ныя Гра ма дзян скай і Дру гой су свет най вой­нам па лот ны «Эта пы вя лі ка га шля ху», «Брэсц кая крэ­пасць», «Гро дзен скія гу са ры. Ата ка ў Кляс ці цах», «Чыр­во ны сцяг», «Пар ты зан ская сям’я», пей за жы «Апус ка­ец ца но чы кры ло», «Вес на выя вят ры», «Зям ля За слаў­ская», «Хлеб», «Га ра чая па ра», се рыі парт рэ таў­кар цін «На род ны пяс няр. Якуб Ко лас», «Ад ро джа ны край. П. М. Ма шэ раў», «Юнац тва» (парт рэт жон кі Га лі ны), «Ве не ра і бэз», на цюр мор ты «Бэз ля студ ні» і ін шыя ха­рак та ры зу юць асноў ныя пе ры я ды твор ча га раз віц ця май стра, да зва ля юць пра са чыць яго мас тац кі шлях.

Б. Арак чэ еў з’яў ля ец ца ад ным з аў та раў дыя ра мы «Мін скі ка цёл» для Му зея гіс то рыі Вя лі кай Ай чын най вай ны ў Мін ску.

Мас тац тва Б. Арак чэ е ва на сы ча нае жыц цё вы мі на­зі ран ня мі, ба га тае і шмат пла на вае. Ма ну мен та лізм яго ра бот за клю ча ец ца не толь кі ў якас ці фор мы, але і ў вы­яў лен ні сут нас ці ўспры ман ня ве лі чы пры ро ды і ча ла ве­ка. Твор ца да сяг нуў цэль нас ці жы ва пі су, ду хоў най кан­цэп цыі воб ра за, эма цы я наль на га за ра ду пісь ма, пры­ўнёс у бе ла рус кае мас тац тва тры ва лыя рэа ліс тыч ныя тра ды цыі, тон кае паэ тыч нае ўспры ман не бе ла рус кай пры ро ды, са ма стой ную жы ва піс ную мо ву. Гіс та рыч нае, фі ла соф скае мыс лен не Б. Арак чэ е ва, глы бі ня ду хоў нас­ці, чыс ці ня ма раль ных прын цы паў скла да лі асно ву яго куль ту ры. Гра ма дзян ская па зі цыя спа лу ча ла ся з ча ла­ве чай чу лас цю, глы бо кай гу ман нас цю, да ва ла тую сі лу праў ды, моц мас тац ка га ана лі зу, якія так вы раз на і пе­ра ка наў ча пра яў ля лі ся ў яго тво рах — не здар ма ра бо­ты май стра зна хо дзяц ца не толь кі ў шмат лі кіх му зе ях Бе ла ру сі, фон дах БСМ і Мі ніс тэр ства куль ту ры Бе ла ру­сі, але і ў фон дах Мі ніс тэр ства куль ту ры Ра сіі, Укра і ны, Му зеі сац рэ а ліз ма ў Нью­Ёр ку (ЗША), пры ват ных ка­лек цы ях Бе ла ру сі, Ра сіі, Іта ліі, Фран цыі, Гер ма ніі, Поль­шчы, Анг ліі, Ка на ды, Сер біі, Га лан дыі.

Б. Арак чэ еў па спя хо ва су мя шчаў твор часць з пе да­га гіч най дзей нас цю, з’яў ля ю чы ся вы клад чы кам спа­чат ку Мінск ага дзяр жаў на га мас тац ка га ка ле джа імя А. Гле ба ва, по тым — ка фед ры жы ва пі су Бе ла рус кай дзяр жаў най ака дэ міі мас тац тваў. Пад рых та ваў і вы пус­ціў у твор чы свет не ад но па ка лен не вы біт ных мас та­коў. Вя до мыя як у Бе ла ру сі, так і за яе ме жа мі май стры А. Кузь міч, У. Ко жух, Ф. Януш ке віч і ін шыя з удзяч нас­цю і па ва гай згад ва юць свай го на стаў ні ка.

Май стар, які да апош ня га ча су тры маў у ру ках пэн­дзаль, па кі нуў пас ля ся бе на шчад каў, вар тых вя до ма га проз ві шча: ды нас тыя Арак чэ е вых з год нас цю пра цяг­вае тра ды цыі яе за кла даль ні ка. На пра ця гу ўся го жыц­ця Му зай мас та ка бы ла яго жон ка Га лі на. Ра зам яны вы рас ці лі трох да чок, якія так са ма вы бра лі твор чы шлях. Па сля дах дзе да пай шоў і ўнук Мі ха іл: скон чыў­шы ака дэ мію мас тац тваў, ён па спя хо ва пра цуе ў сфе ры ды зай ну, афор міў кні гу пра Б. Арак чэ е ва. Шка да, што сам мас так, ха ця і тры маў у ру ках ма кет кні гі, не да ча­каў ся яе афі цый на га вы дан ня.

Га лія ФА ТЫ ХА ВА

Ці ка ва ве даць

Му зей ны ўні катСлова краязнаўцы

14 Зямля пад белымі крыламі

Ве ра БЕ ЛА КОЗ, га лоў ны за ха валь нік фон даў Гро дзен ска га му зея Максі ма Баг да­но ві ча, ве дае, як за ці­ка віць му зе ем і экс па­зі цы яй:

— У нас рас пра ца­ва ны пазнавальныя эк скур сіі для дзя цей роз ных уз рос таў. На­прык лад, для ма лод­

шых пра во дзім эк скур сію, пад час якой пра­па ну ем ім гуль ні, за ба вы, па каз ва ем цац кі, з які мі, маг чы ма, гу ляў ма лень кі Мак сім. Па ра лель на хлоп чы кі і дзяў чын кі вы ву ча­юць но выя бе ла рус кія сло вы, вы кон ва юць са мыя роз ныя за дан ні.

Ёсць так са ма за ня так «Ста рая ква тэ ра». На вед валь ні кі ўваж лі ва раз гля да юць ме ма­ры яль ныя па коі, а эк скур са вод тым ча сам рас па вя дае пра мэб лю кан ца ХІХ — па чат­ку ХХ ст., а так са ма згад вае прад ме ты по­бы ту та го ча су. По тым яны тое, што за­пом ні лі, уз наў ля юць. Спе цы яль на пад рых­та ва ны план ква тэ ры і ма люн кі з вы явай прад ме таў, якія бы лі прад стаў ле ны. І дзе ці па він ны ўсё рас ста віць па сва іх мес цах. Каб ма лыя лепш за па мі на лі но вы ма тэ ры ял, пра па ну ем гуль ню «Ча роў ны мя шэ чак». У мя шэч ку ля жаць ста ра даў нія рэ чы, і дзет кі на воб ма цак, з за вя за ны мі ва чы ма па він ны зда га дац ца, што там.

Вель мі ці ка вая і па пу ляр ная тэ ат ра лі за­ва ная эк скур сія для са мых ма лень кіх на вед­валь ні каў «Ма рыя Апа на са ўна за пра шае», якая пра во дзіц ца з 2010 го да. Яе ў свой час рас пра ца ва ла Люд мі ла Аб ра мен ка, бы лы га лоў ны за ха валь нік фон даў му зея. Экс­курсавод — «ма ці» Мак сі ма — су стра кае гас цей і сы хо дзіць, па куль нех та з су пра­цоў ні каў тлу ма чыць дзет кам, хто пе рад імі і што ад бы ва ец ца. А по тым служ ка Да рка — у Ма рыі Баг да но віч на са мрэч бы ло дзве служ кі — клі ча гас па ды ню. Ма рыя Апа на­са ўна рас каз вае пра дом, сям’ю, дэ ман струе фо та зды мак, дзе яна ра зам са сва і мі дзет­ка мі. Так са ма ма ці Мак сі ма Баг да но ві ча прад стаў ляе сваё апа вя дан не «На пя рэ дад ні Ка ляд». А на пры кан цы час туе пры сут ных гар ба тай з зё лак, якія яна са ма збі ра ла. Тут зноў жа да стае фо та здым кі, гар тае ся мей ны аль бом. Гэ тым ча сам да яе ў гос ці пры хо­дзіць сяб роў ка, і ра зам з Ма ры яй Апа на са­ўнай яны пра вод зяць гуль ню «фан ты». Для вуч няў ста рэй шых кла саў так са ма рас пра­ца ва ны агляд ныя і тэ ма тыч ныя эк скур сіі.

У му зеі мож на да ве дац ца не толь кі пра твор часць Мак сі ма Баг да но ві ча, а і па глы­біць ве ды пра га ра дзен скіх пісь мен ні каў і твор цаў, чый лёс быў звя за ны з го ра дам: Аляк сея Кар пю ка, Ва сі ля Бы ка ва, Мі ха ся Ва сіль ка. За ня ткі і эк скур сіі па бу да ва ны та кім чы нам, што ў му зей мож на пры хо­дзіць не ад ной чы — і кож ны раз да вед вац ца неш та но вае.

Ле тась у Бе ла ру сі з’я ві ла ся яшчэ ад на ўні каль ная ўста но ва — Му зей су час най бе ла рус кай дзяр жаў нас ці, які ад крыў ся 22 чэр ве ня 2012 го да з удзе лам Кі раў ні ка дзяр жа вы Аляк санд ра Лу ка шэн кі. За гэ ты пе ры яд тут па бы ва ла ка ля дзвюх ты сяч ча ла век, у тым лі ку і за меж ныя гос ці.

Ра і с а МА Р ЧУК, ф о т а Ка с т у ся Др о б а в а

Экс па зі цыя, якая не мае ана ла гаў на пост са вец кай пра сто ры, спа лу чае ў са бе но выя ме та ды дэ ман стра цыі і са мыя су час ныя муль ты ме дый ныя тэх на ло гіі. У пя ці за лах прад стаў ле на ка ля 800 экс па на таў. Кан цэп цыя му зея пра ду гледж вае па ста ян нае аб наў лен не экс па зі цыі, якая ад люст роў вае ак ту­аль ныя па дзеі, што ад бы ва юц ца ў Рэс­пуб лі цы Бе ла русь. Му зей ны па каз не ад стае ад жыц ця бе ла рус ка га гра мад­ства і ра дуе на вед валь ні каў на віз ной і глы бо кім змес там.

Пад час прэ зен та цыі ў Му зеі су час­най бе ла рус кай дзяр жаў нас ці прад­стаў ні кам СМІ бы лі па ка за ны но выя па ступ лен ні, якія свед чаць пра спар­тыў ныя да сяг нен ні і раз віц цё бе ла­рус ка га спор ту. Пры сут ныя змаг лі

ўба чыць пер шы ў гіс то рыі Бе ла ру сі срэб ны алім пій скі ме даль, які за ва я ваў бія тла ніст Аляк сандр Па поў на XVІ зі­мо вых Алім пій скіх гуль нях 1992 го да ў эс та фет най гон цы.

— Аляк сандр Па поў — вя до мы бе­ла рус кі бія тла ніст, алім пій скі чэм пі ён Кал га ры 1988 го да, за слу жа ны май стар спор ту і за слу жа ны трэ нер Рэс пуб лі кі Бе ла русь, ка ва лер ор дэ на «Знак Па ша­ны» і ме да ля «За пра цоў ныя за­слу гі», — рас па вёў вы кон ва­ю чы аба вяз кі за гад чы ка му­зея Сяр гей Іса ко віч. — Экс­па зі цыю па поў ніў і за ла ты ме даль Па ра лім пі я ды­2012 у Лон да не, які за ва я ваў 18­га до вы плы вец Ігар Бо кі. Да рэ чы, гэ ты ўра джэ нец го ра да Баб руй ска за ва я ваў на Па ра лім пі я дзе ча­ты ры за ла тыя і ад ну срэб ную ўзна га ро ду. Ме даль Іга ра зой ме га на ро вае мес ца на спар тыў най віт ры не му­зея ра зам з брон зай Солт­Лэйк­Сі ці і зо ла там Ван ку­ве ра фрыс тай ліс та Аляк сея Гры шы на. З улі кам све жых па ступ лен няў коль касць ме да лёў на спар тыў най сек цыі му зея па вя лі чы ла­ся да дзе ся ці. Усе экс па на­ты — ары гі наль ныя.

Прад стаў ні кі СМІ змаг­лі па зна ё міц ца з уні каль­

ным куб кам Прэ зі дэн та Рэс пуб лі кі Бе ла русь, які што год уру ча юць ка ман­дзе­пе ра мож цы ад кры та га чэм пі я на ту Рэс пуб лі кі Бе ла русь па ха кеі. Не ка то­ры час ку бак зна хо дзіў ся ў ха ке іс таў жло бін скай ка ман ды «Ме та лург», якая пе ра маг ла ў 2012 го дзе. По тым га на ро­вы прыз ад пра ві лі на за вод­вы твор цу ў Го мель, дзе на ім бы ла зме шча на но­вая таб ліч ка з ім ёна мі спарт сме наў­

жло бін цаў. Ку бак мае тры яру сы і раз лі ча ны на 33 га ды. З Го ме ля ён «вы пра віў ся» ў Му зей су­час най бе ла рус кай дзяр жаў­

нас ці, дзе бу дзе зна хо дзіц ца да на ступ на га чэм пі я на ту.Так са ма бы лі пра дэ ман стра ва ны

па рад ны муж чын скі гар ні тур чле­наў бе ла рус кай дэ ле га цыі на зі мо­

вых Алім пій скіх гуль нях­2010 у ка над скім Ван ку ве ры, узо ры кам плек таў адзен ня спарт сме­наў, якія бра лі ўдзел у алім пі­я дах у Сід неі, Афі нах, Ту ры не і Пе кі не. Гэ тыя рэ чы зна хо дзі­лі ся ў му зей ных фон дах, та му на вед валь ні кі іх да гэ туль не ба чы лі.

— Прак тыч на ўсе прад­стаў ле ныя экс па на ты бу дуць зме шча ны ў дзе ю чую экс па­зі цыю, та му кож ны жа да ю чы змо жа з імі па зна ё міц ца, — за зна чыў Сяр гей Іса ко віч.

Мі ка лай ПЛА ВІН СКІ

Пер ша па чат ко ва мер ка­ва ла ся, што прад стаў ні чы на ву ко вы сход бу дзе пры­све ча ны 75­га до ва му юбі лею най вы дат ней ша га да след­чы ка ар хеа ла гіч ных пом ні­каў ка мен на га і брон за ва га вя коў паў ноч най і за ход няй Бе ла ру сі, пісь мен ні ка Мі ха ся Чар няў ска га. На жаль, з­за цяж кай хва ро бы Мі хась Мі­хай ла віч не да жыў да свай го дня на ро дзі наў. Але да апош­ніх дзён ён пра ца ваў над но­вы мі тэкс та мі — улас ны мі і сва іх вуч няў. Зрэш ты, у су­час най ай чын най ар хеа ло гіі ка мен на га і брон за ва га вя­коў ба дай што і ня ма та ко­га да след чы ка, ка го б нель га бы ло на зваць яго вуч нем.

Пад час кан фе рэн цыі аб­мяр коў ва ла ся шы ро кае ко ла на ву ко вых праб лем: ад вуз­ка пра фе сій ных пы тан няў да та ван ня та го ці ін ша га пом ні ка, ты пу ста ра жыт­ных жыт лаў ці ар тэ фак таў да больш скла да ных, кштал ту вы зна чэн ня да ты іс на ван ня

пэў ных ар хеа ла гіч ных куль­тур, рэ кан струк цыі ста ра­жыт ных эт ніч ных і са цы яль­ных пра цэ саў, а так са ма ідэа­ла гіч ных уяў лен няў на шых да лё кіх прод каў. Дак ла ды вы клі ка лі ак тыў ную дыс ку­

сію, у якой бра лі ўдзел прак­тыч на ўсе да след чы кі.

У ме жах кан фе рэн цыі бы ла пра ве дзе на мі ні­вы стаў ка «У краі па ляў ні чых, ры ба ло ваў і збі раль ні каў», пад рых та ва­

ная су пра цоў ні ка мі На цы­я наль на га гіс та рыч на га му­зея Бе ла ру сі. Ар хеа ла гіч ныя ма тэ ры я лы, прад стаў ле ныя на ёй, ад люст роў ва юць гас­па дар чыя за ня ткі на сель ніц­тва Паў ноч най Бе ла ру сі ад ся рэд ня га неа лі ту да ран ня­га брон за ва га ве ку. Усе гэ тыя ар тэ фак ты бы лі зной дзе ны пад час ар хеа ла гіч ных рас­ко пак ста я нак на тэ ры то рыі Кры він ска га тар фя ні ка.

Кры він скі тар фя нік, раз­ме шча ны на мя жы Бе шан­ко віц ка га і Сен нен ска­га ра ё наў Ві цеб скай воб­лас ці — гэ та не звы чай ны

ку ток Паў ноч най Бе ла ру сі, дзе на зу сім не вя лі кай тэ­ры то рыі зна хо дзіц ца ад­ра зу 10 па се лі шчаў ча соў неа лі ту — ран ня га брон за ва­га ве ку. Асноў ны мі за ня тка мі

іх жы ха роў бы лі па ля ван не, ры ба лоў ства і збі раль ніц тва. Хат кі мяс ці лі ся на ўзбя рэж­жы вя лі ка га во зе ра, у якое ўпа да ла не каль кі ра чу лак і ру ча ёў, а на во кал на дзя сят­кі кі ла мет раў рас кі ну лі ся не аб сяж ныя ля сы. А яшчэ жы ха ры ўзбя рэж жа ста ра­жыт на га Кры він ска га во зе ра ля пі лі гарш кі, май стра ва лі з ро гу, кост кі і ка ме ню пры­ла ды пра цы, ма лі лі ся сва ім ба гам...

Вось ужо больш як 80 га доў ар хе о ла гі вы ву ча юць Кры­він скі тар фя нік. Вы яў ле ныя пад час рас ко пак ас кеп кі ста­ра жыт на га по су ду і рэшт кі пры лад пра цы з ця гам ча су ста лі склад вац ца ў та ям ні­чы ка лей да скоп, у якім пра­сту па юць по ста ці прод каў, ве ліч ныя ў сва іх што дзён­ных кло па тах і тур бо тах. Не дзіў на, што гэ тыя по ста ці бы лі ад люст ра ва ныя Мі ха­сём Мі хай ла ві чам не толь кі ў на ву ко вых ар ты ку лах, але і ў на ву ко ва­па пу ляр ных і мас­тац кіх кні гах.

Кан фе рэн цыя за вяр шы ла­ся «круг лым ста лом» «Неа­лі тыч ная ке ра мі ка Бе ла ру сі», пад час яко га ад бы ла ся дэ­ман стра цыя ар хеа ла гіч ных ма тэ ры я лаў з най ноў шых да сле да ван няў бе ла рус кіх ар хе о ла гаў.

Па вы ні ках кан фе рэн цыі быў вы да дзе ны збор нік тэ­зі саў, а да кан ца го да мяр ку­ец ца апуб лі ка ваць паў на вар­тас ны том ма тэ ры я лаў.

С вед кі спар тыў ных подз ві гаў

Кан фе рэн цыі

Па сля дах вог не па клон ні каў

Ку бак Прэ зі дэн та Рэс пуб лі кі Бе ла русь па ха кеі.

Срэб ны алім пій скі ме даль Аляк санд ра Па по ва.

Праект — лаўрэат VII Нацыянальнага конкурсу друкаваных СМІ «Залатая Ліцера»

Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.

Між на род ная ар хеа ла гіч ная кан фе рэн цыя «Су поль нас ці ка мен на га і брон за ва га вя коў у між рэч чы Віс лы і Дняп ра» прай шла ў На цы я наль ным гіс та рыч ным му зеі Рэс пуб лі кі Бе ла русь. Гэ ты фо рум са браў больш як тры дзя сят кі спе цы я ліс таў з на ву ко ва­да след чых уста ноў, уні вер сі тэ таў і му зе яў Бе ла ру сі, Ра сіі, Поль шчы, Укра і ны, Літ вы ды Іра ка.

Мі р а ІЎ КО ВІЧ

Му зей гіс то рыі пра ва слаў най куль ту ры з’я віў ся ў Жло бі не. Но вая ўста но ва па ча ла пра ца ваць на ба зе га рад ской агуль на аду ка­цый най шко лы № 12, пе да го гі і вуч ні якой вы сту пі лі з іні цы я ты вай па яго ства рэн ні.

Асно ву му зея скла лі края знаў чыя вы дан­ні па гіс то рыі пра ва слаўя ў Жло бін скім ра­ё не, ма лі тоў нік ХVІІІ ста год дзя, аб раз свя­то га Ге ор гія Пе ра ма га нос ца, да ку мен ты пра жыц цё і слу жэн не царк ве бы ло га пля ба на Жло бін ска га Свя та­Тра ец ка га пры хо да міт ра фор на га про та і е рэя Кас ту ся Мань ко, а так са ма су час ныя тэ ма тыч ныя края знаў­чыя ма тэ ры я лы.

Фар мі ра ван не фон даў толь кі па ча ло ся, та му ства раль ні кі му зея га то вы пры няць ра ры тэ ты, ці ка выя да ку мен ты і ін шыя ма­тэ ры я лы, не аб мя жоў ва ю чы ся толь кі ад­ным ра ё нам.

...І ма лі тоў нік ХVІІІ ста год дзя

Вадзім Лакіза, намеснік дырэктара па навуцыІнстытута гісторыі НАН Беларусі.

Зямля пад белымі крыламі Літаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.15

Ра і с а МА Р ЧУК, ф о т а аў т а р а і пр а да с т аў ле на е

Аляк с е ем Вяр біц кім

У дзя цін стве мы атрым лі ва ем шмат ура­жан няў, якія ча сам пе­ра тва ра юц ца ў ма ру, а по тым і ў спра ву ўся го жыц ця. Так зда ры ла ся і з Аляк се ем Вяр біц кім: яшчэ вуч нем яму па­да ба ла ся май стра ваць штось ці са звы чай на га дро ту.

— Спа чат ку «на ра­джа лі ся» роз ныя бі­руль кі, лан цуж кі, зра­зу ме ла, вы ка на ныя на ды ле танц кім уз роў ні, — рас па вёў май стар. — На ўсё жыц цё мне за­

пом ніў ся ад кры ты ўрок, які пра во дзі ла ў 1999 го дзе лю бі мая на стаў ні ца бе ла рус кай мо вы і лі та ра ту ры Ні на Ва сіль еў на Ха мі чэн ка. Тэ май для яго быў абра­ны крыж Еў фра сін ні По лац кай. Як раз за не каль кі га доў да гэ та га брэсц кі мас так і май стар­юве лір Мі­ка лай Кузь міч уз на віў згуб ле ны сім вал Бе ла ру сі.

На стаў ні ца пад рых та ва ла вя лі кія па но з вы ява­мі ад ноў ле на га кры жа. Ве ра год на, ме на ві та рас­по вед пра знач ны для бе ла ру саў ста ра жыт ны ду­хоў ны сім вал і пры го жыя кар цін кі так ура зі лі пад­лет ка. Для Аляк сея бы ло дзіў ным, што яго зям ляк настолькі па­май стэр ску паў та рыў пра цу Ла за ра Бог шы з По лац ка і што сён ня гэ тую цу доў ную рэч мож на ўба чыць не толь кі на ма люн ку.

Асаб лі ва ўзру шы ла тая ака ліч насць, што Мі ка­лай Кузь міч змог вяр нуць з не быц ця тэх ні ку вы ра­бу ві зан тый скай эма лі, а на яе да сле да ван не і ад ра­джэн не спат рэ бі лі ся га ды. На коль кі кар пат лі вая і ўпар тая пра ца май стра­юве лі ра! Ме на ві та та ды з’я­ві ла ся ма ра стаць май страм, які ства рае, уз наў ляе і спаз нае пры га жосць. Але так скла ла ся, што пас ля шко лы хло пец па сту піў у ка ледж, зу сім не звя за ны з юве лір най спра вай, та му ство ра нае Мі ка ла ем Кузь­мі чом за ста ва ла ся не да сяж най ма рай.

Пра фе сій ны і твор чы шлях Аляк сея Вяр біц ка га ў юве лір най спра ве па чаў ся ў 2004 го дзе з ма лень кай май стэр ні па пе ра пра цоў цы срэб ра. Доў гі час прос­та да па ма гаў май стру, зай маў ся «чор най» пра цай і ву чыў ся, сто я чы за спі най на стаў ні ка. За паў та ра го да на быў не аб ход ную ква лі фі ка цыю і аб раў са­ма стой ны шлях. Пра ца ваў з каш тоў ны мі ме та ла мі, вы кон ваў ін ды ві ду аль ныя за ка зы.

Во ляю лё су ў 2004 го дзе вы пад ко ва па зна ё міў ся са сва ім ку мі рам, зна ка мі тым май страм эмаль ер на га мас тац тва. Імк нен не і ма ра ма ла до га ча ла ве ка зра­зу мець усе та ям ні цы і сак рэ ты эмаль ер най спра вы пры вя лі Аляк сея ў май стэр ню Мі ка лая Пят ро ві ча, які не ад мо віў ся да па маг чы спа сціг нуць сак рэ ты не толь кі ста ра жыт най тэх на ло гіі пе ра га род ка вай ві­зан тый скай эма лі, але і мас тац тва дроб най плас ты­кі. Сён ня Аляк сея Вяр біц ка га сме ла мож на на зваць вуч нем Мі ка лая Кузь мі ча. Да рэ чы, адзі ным.

— Да ста рых тэх на ло гій прый шоў вы пад ко ва, — дзе ліц ца Аляк сей. — Не як у ру кі тра піў бран за лет, які знай шлі ар хе о ла гі пад час рас ко пак. Вель мі ўра­зі лі ад на ча со вая пра ста та форм і пры га жосць. Звяр­нуў ся да лі та ра ту ры па юве лір ных вы ра бах ХІ — ХІV ста год дзяў і прый шоў да вы сно вы, што трэ ба па ка­заць лю дзям гэ тыя дзіў ныя вы ра бы ва ўзноў ле ным вы гля дзе. Ча му не ка то рыя рэ чы, тыя ж скро не выя коль цы, фі бу лы (ме та ліч ныя за сцеж кі для адзен ня, якія ад на ча со ва слу жаць і ўпры га жэн нем), не вы ка­рыс тоў ваць сён ня? Не ка то рыя ін тэр прэ та цыі фі бул і бран за ле таў ці ка выя і ця пер — най перш сва ёй за­бы тай на віз ной. А яшчэ праз та кія вось вы ра бы мы мо жам спаз на ваць гіс то рыю.

Вя до ма, та кія ра ры тэ ты ёсць у му зе ях, але ця пер па доб ныя ўпры га жэн ні мож на за ка заць у май­стра. Час цей за маў ля юць бран за ле ты, фі бу лы для пла шчоў, хус так, ша ляў. На фі бу лах мож на пад­веш ваць роз ныя лан цуж кі — ад ным сло вам, шы­ро кае по ле дзей нас ці для мод ніц. Усе гэ тыя рэ чы Аляк сей вы раб ляе ўруч ную па тэх на ло гі ях, якія іс на ва лі ў даў ні ну, ка рыс та ю чы ся ў асноў ным ма­ла тком і аг нём. Вы стаў ка ў Раў бі чах не з’яў ля ец ца збо рам аб са лют ных ко пій. Асноў ная ідэя аў та ра — ін тэр прэ та цыя форм і тэх на ло гіі апра цоў кі ме­та лу, а так са ма ад наў лен не ар хеа ла гіч ных узо раў ся рэд не вя ко вых вы ра баў.

— На гэ тай вы стаў цы мы ба чым ідэн тыч ныя му зей ным экс па на там прад ме ты, якія ка рыс та лі­ся вя лі кай па пу ляр нас цю ся род мяс цо ва га на сель­ніц тва ў тыя да лё кія ча сы, — за зна чае мас тацт ва­знаў ца і ку ра тар вы стаў кі Свят ла на Крэль. — Гэ та паў то ры ра ры тэ таў плюс аў тар ская ін тэр прэ та­цыя. Вось май стар ро біць бран за лет і ра зу мее, што тут «про сіц ца» ме на ві та та кі эле мент, і да дае яго — атрым лі ва ец ца вель мі ці ка вы па ды ход з эс­тэ тыч на га пунк ту гле джан ня. Гэ та не экс па зі цыя гіс та рыч ных рэ чаў, гэ та дэ ман стра цыя мас тац кіх тво раў — дроб най плас ты кі. Чым яшчэ пры ваб­лі вае вы стаў ка? Тым, што да сюль ні хто та ко га не ра біў. Чым ці ка вы ча ла век, ка лі ён у ду шы мас так? Жа дан нем па ка заць ін шым свае ра бо ты, зра біць штось ці та кое, на што мы звяр ну лі б ува гу і па шы­ры лі свае ве ды. Лю дзі ады хо дзяць у ня быт, а рэ чы за ста юц ца і мо гуць «га ва рыць».

Уладар пярсцёнкаўЦі да рэ чы сён ня на сіць бран за ле ты, фі бу лы, калье, вы раб ле ныя па тэх на ло гі ях, якія пры мя ня лі ся аж но ў ХІ — ХІV ста год дзях? Мож на, сцвяр джае Аляк сей Вяр біц кі, на род ны май стар Бе ла ру сі, член Бе ла рус ка га са ю за на род ных май строў, аў тар не звы чай ных упры га жэн няў, якія прад стаў ле ны на вы стаў цы ў Му зеі бе ла рус ка га на род на га мас тац тва ў Раў бі чах — фі лі яле На цы я наль на га му зея Рэс пуб лі кі Бе ла русь.

Аляк сей Вяр біц кі.

Юве лір ныя ўпры га жэн ні брэсц ка га май стра.

Ду хоў ныя аб ся гі

Сяр г ей А НІ ШЧЫК

Чар го вае ме ра пры ем ства ў рам­ках Рэс пуб лі кан скай ду хоў на­ асвет ніц кай пра гра мы «Сям’я — Адзін ства — Ай чы на» пра хо­дзі ла ў па сёл ку За шыр’е Ель ска га ра ё на. Гэ тая пра гра ма на ро джа­на су мес ным імк нен нем цар коў­ных, дзяр жаў ных струк тур і шы­ро кай гра мад скас ці пе ра ла маць не га тыў ныя тэн дэн цыі ў га лі не дэ ма гра фіч на га раз віц ця кра і ны,

спры яць ад ра джэн ню вы со кіх ду хоў ных тра ды цый. У гэ тых кі рун ках шмат ро біц ца ў са мім За шыр’і, най перш дзя ку ю чы стар шы ні ка а пе ра тыў на га сель­ска гас па дар ча га ўні тар на га прад­пры ем ства «Саў гас «Ка му ніст» Ры го ру Баб чан ку.

Ры гор Ула дзі мі ра віч, да рэ чы, яшчэ і па эт. Яго кні га мае сім ва­ліч ную наз ву «Аса ло да». Аса ло­да ад лю бі май пра цы, друж най сям’ і, на пі са ных вер шаў.

Пра тое, як і чым жы ве Р. Баб­ча нок, га ва ры лі на прэ зен та цыі рас па рад чы ды рэк тар Вы да­вец тва Бе ла рус ка га Эк зар ха та, стар шы ня Рэс пуб лі кан ска га гра мад ска га аб’ яд нан ня «Баць­кі і на стаў ні кі — за ад ра джэн не пра ва слаў най аду ка цыі» Ула­дзі мір Гро заў, член праў лен ня Між на род на га ру ху «Сям’я — Адзін ства — Ай чы на» Алесь Мар ці но віч, сяб ры і па плеч ні кі Р. Баб чан ка.

Шы ро кія па мкнен ні За шыр’я

Фран ціш ак Ба гу шэ ві ч меў не каль кі псеў да ні маў і крып то ні маў. Ад ны з іх нам больш­менш вя до мыя. Пры нам сі, свой збор нік «Дуд ка бе ла рус кая» аў тар вы даў у 1891 го дзе пад псеў да ні мам Ма цей Бу ра чок.

Ула дзя С О Д А Л Ь - С А Д эЛ Ь С К І

Хто та кі Ма цей, ве да юць ця пер мно гія, бо гэ та адзін са свя тых пра вед ні каў. А вось ча му F. В. (крып то нім Ф. Ба гу шэ ві ча) ахрыс­ціў ся бе Бу рач ком, так са ма ні бы та бы ло зра зу ме ла. Бу рач кі бы лі да ступ най для ся лян ага род ні най. Лі чыц ца, што іх спа жы ван не аб наў ляе кроў ча ла ве ка, доў жыць яго век.

А ня даў на ў ад ной ду хоў най ра дыё пра гра ме па чуў: да рас паў­сюдж ван ня штуч ных пад свеч ні каў у кас цё лах і цэрк вах ка рыс­та лі ся пад свеч ні ка мі з... бу рач коў! У ма ла дых акруг лых ка ра­няп ло дах вы ра за лі або вы круч ва лі не вя лі кую ад ту лі ну і ста ві лі ў яе свеч ку. Па чуў шы пра гэ та, зра зу меў, ча му Фран ці шак Ба гу­шэ віч аб раў са бе та кі псеў да нім. Гэ так і ўяў ля ец ца F. В. у свя ты ні з не звы чай ным для на ша га ча су пад свеч ні кам, у якім мір гае за па ле ная свеч ка, што асвят ляе твор цу шлях да яго на ро да.

Вер сіі

Штрых да псеў да ні ма Ба гу шэ ві ча

У вы ста вач ную за лу Му зея гіс то рыі і куль ту ры го ра да На ва по лац ка прый шло са праўд нае ле та: рас цві лі пі во ні, ра мон кі, хры зан тэ мы, аст ры і шмат лі кія ру жы, вы шы тыя роз на ка ля ро вы мі стуж ка мі. Аў тар прад стаў ле ных ра бот — Воль га За до ран ка.

Творчы свет

Вы шыў кай стуж ка мі Воль га па ча ла зай мац ца тры га ды та му. Ка лі ўпер шы ню па зна ё мі ла ся з гэ тым вы тан ча ным ра мяст вом, па ду ма ла, што паў та рыць та­кое не маг чы ма. Але па спра ба­ваць не па ба я ла ся. І пра чнуў ся та лент. Спа чат ку ства ра ла ма­лень кія су ве ні ры, упры га жэн­ні, по тым пе рай шла да больш знач ных вы ра баў. Па сту по ва ўсклад ня ла кам па зі цый ныя і ко ле ра выя ра шэн ні.

Між на род ная аса цы я цыя ін дуст рыі пры зна ла вы шыў ку са мым па пу ляр ным за хап лен нем су час най жан чы ны. Яна бя рэ па ча так у ан тыч нас ці, а най боль шае раз віц цё атры ма ла ў эпо ху ра ка ко ў Фран цыі, пры ка ра лю Лю до ві ку ХV. Ця пер най больш рас паў сю­джа на ў Анг ліі, Фран цыі ды Іта ліі. На тэ ры то рыі бы ло га СССР вы шыў ка стуж ка мі, за бы тая пас ля Дру гой су свет най вай ны, па­сту по ва ад ра джа ец ца. І ў пер шую чар гу дзя ку ю чы эн ту зі яс там — та кім, як Воль га За до ран ка. Рас пра цоў ва ю чы аса біс тыя тэ мы, яна ўпэў не на су мя шчае ў ра бо тах ат лас ныя і шаў ко выя стуж кі з бе ла­рус кім іль ном.

Мо ва кве так зра зу ме лая ня мно гім. Але хто спаз нае яе, мо жа да кра нуц ца да та ям ніц пры ро ды і ад чуць ся бе па­са праўд на му шчас лі вым.

Ле-е-ета!

«Вя нок з ма ка мі».

Ве р а ШУШ КО, ф о т а аў т а р а

Ба ж э на С ТР ОК

Вы стаў ка «Да спе хі і зброя» ад кры ла ся ў Бя гомль скім му зеі на­род най сла вы. У экс па зі цыі прад стаў ле ны ма дэ лі аба рон чай і на­сту паль най зброі X — XVІ стст., якая вы ка рыс тоў ва ла ся на тэ ры­то рыі По лац ка га княст ва і Вя лі ка га Княст ва Лі тоў ска га. Тут мож­на ўба чыць ры цар скія да спе хі, мя чы, бу ла вы, шле мы, кі ра сы і г. д.

Экс па на ты прад ста віў На род ны тэ атр гіс та рыч на га кас цю ма «По лац кі звяз», які іс нуе з 2002 го да. Май стры клу ба ма дэ лі ру юць ся рэд ня веч ную зброю, ства ра юць прад ме ты по бы ту і адзен ня да­лё кіх ча соў, бя руць ак тыў ны ўдзел у фэс тах ся рэд ня веч най куль­ту ры, ар га ні зу юць шмат лі кія вы стаў кі.

Яшчэ адзін кі ру нак дзей нас ці «По лац ка га звя зу» — тэ ат раль на­гіс та рыч ныя ві до ві шчы, спек так лі і ха рэа гра фіч ныя мі ні я цю ры ў ся рэд ня веч ным сты лі. За га ды іс на ван ня тэ ат ра бы ло па стаў ле на пяць спек так ляў, ар га ні за ва на тры фэс ты ся рэд ня веч най куль­ту ры ў По лац ку. Клуб доб ра вя до мы ў Бе ла ру сі, а так са ма ў Ра сіі, Укра і не, Літ ве, Лат віі, Поль шчы, Чэ хіі ды Сла ва кіі.

За зір нуць у ся рэд ня веч ча

Тэрыторыя мастацтваЛітаратура і мастацтва № 12 22 сакавіка 2013 г.16

Юрыдычны адрас:220013, Мінск,вул. Б. Хмяльніцкага, 10-аАдрас для карэспандэнцыі:220034, Мінск, вул. Захарава, 19Тэлефоны:галоўны рэдактар — 284-66-73намеснік галоўнагарэдактара — 284-66-73

Аддзелы:публіцыстыкі — 284-66-71крытыкі і бібліяграфіі — 284-44-04прозы і паэзіі — 284-44-04мастацтва — 284-82-04навін — 284-44-04аддзел «Кніжны свет» — 284-66-71

бухгалтэрыя — 287-18-14Тэл./факс — 284-66-73

Е-mail: lim_new@mail.ruАдрас у Інтэрнэце:www.lim.byПры перадруку просьба спасылацца на «ЛіМ». Рукапісы рэдакцыя не вяртае і не рэцэнзуе. Аўтары допісаў у рэдакцыю паведамляюць сваё прозвішча, поўнасцю імя і імя па бацьку, пашпартныя звесткі, асноўнае ме с ца працы, зваротны адрас.Пазіцыя рэдакцыі можа не супадаць з меркаваннямі і думкамі аўтараў публікацый.

Набор і вёрстка камп’ютарнага цэнтра РВУ «Выдавецкі дом «Звязда».Выходзіць раз на тыдзеньпа пятніцах.Выдавец:Р э д а к ц ы й н а - в ы д а в е ц к а я ўстанова «Выдавецкі дом «Звязда».Друкарня Рэспубліканскагаўнітарнага прадпрыемства«Выдавецтва «Беларускі Дом друку»г. Мінск, пр. Незалежнасці, 79.

Індэкс 63856

Кошт у розніцу — 3000 рублёў

Наклад — 2762Умоўна друк. арк. 3,72

Нумар падпісаныў друк21.03.2013 у 11.00Газета зарэгістравана ў Міністэрстве інфармацыі Рэспублікі Беларусь Рэгістрацыйнае пасведчанне№ 7 ад 22.07.2009 г.

Заказ — 1023

Д 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12М 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Выходзіць з 1932 годаУ 1982 годзе газета ўзнагароджана ордэнам Дружбы народаўЗаснавальнікі: Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь,ГА «Саюз пісьменнікаў Беларусі», РВУ «Выдавецкі дом «Звязда»

Галоўны рэдактар Таццяна Мікалаеўна СІВЕЦ

Рэдакцыйная калегія:

Анатоль АкушэвічЛілія АнанічАлесь БадакДзяніс БарсукоўВіктар Гардзей

Уладзімір ГніламёдаўВольга ДадзіёмаваУладзімір ДуктаўАнатоль КазлоўАлесь КарлюкевічАнатоль КрэйдзічВіктар Кураш

Алесь МарціновічМікалай ЧаргінецІван ЧаротаІван Штэйнер

Вы стаў ка мас тач кі па кас цю мах На тал лі Сма ляк «Не вы чэрп ная кры ні ца» пра хо дзіць у ста ліч най га ле рэі «Уні вер сі тэт куль ту ры». Экс па зі цыя скла да ец ца з су час ных сцэ ніч ных кас цю маў, ство ра ных па ма ты вах бе ла рус кіх на род ных свя точ ных і вя сель ных стро яў кан ца XІX — па чат ку XX ста год дзя.

Але ся А РЫЦ КАЯ, ф о т а Ка с т уся Др о б ав а

Вы пуск ні ца Бе ла рус ка га дзяр жаў на га ўні вер сі тэ­та куль ту ры і мас тац тваў, сты пен ды ят спе цы яль на га фон ду Прэ зі дэн та Рэс пуб лі кі Бе ла русь па пад трым цы та ле на ві тай мо ла дзі, сяб ра Бе ла рус ка га са ю за мас та­коў, лаў рэ ат і дып ла мант рэс пуб лі кан скіх і між на­род ных кон кур саў ды фес ты ва ляў, удзель ні ца больш як 30 мас тац кіх вы ста вак, што пра хо дзі лі ў Бе ла ру сі, Поль шчы, Літ ве, аў тар трох пер са наль ных пра ек таў, а так са ма ра бот, за па тра ба ва ных шмат лі кі мі твор­чы мі ка лек ты ва мі ў Бе ла ру сі, Поль шчы, Ра сіі, Літ ве, Лат віі, Эс то ніі, Укра і не, Мал до ве, Ка зах ста не, Уз бе кі­ста не, Н. Смаляк ўжо не адзін год імк нец ца да пе ра­асэн са ван ня на род ных тра ды цый праз ін ды ві ду аль нае аў тар скае ба чан не. Мастачка на тхня ец ца эс тэ ты кай на род на га кас цю ма для ства рэн ня но вых воб раз ных струк тур, у якіх тра ды цыя «счыт ва ец ца» не лі та раль­на, а праз вы ка ры стан не тра ды цый ных тэх нік, фак тур, пры ёмаў аздаб лен ня і г. д. У вы ні ку ўзні ка юць яр кія і вы раз ныя сцэ ніч ныя воб ра зы, вы ка на ныя ў ары гі­наль най аў тар скай ма не ры — з тон кай пра пра цоў кай ко ле ра­то на вых ад цен няў, да лі кат ным вы ка ры стан нем дэ ко ру, гар ма ніч ны мі су ад но сі на мі аб’ ёму і фор мы.

— Вы стаў ка тэ ма тыч ная, і, ха ця ма тэ ры ял не аў­тэн тыч ны, пе ра апра ца ва ны, я імк ну ла ся за ха ваць усе ад мет нас ці на род ных воб ра заў, — за зна чае Наталля.

— На огул, ад на род на га бе ла рус ка га кас цю ма не сха ва­еш ся: ха рэа гра фіч ных і ва каль ных ка лек ты ваў шмат, яны ўвесь час за маў ля юць у мя не строі. Пра ца ва ла я і з су час ным кас цю мам, ця пер так са ма не ад маў ля ю ся, ка лі прад пры ем ствы пра па ноў ва юць су пра цоў ніц тва, але больш за ўсё ў мя не за моў для сцэ ны. Тут мож на па­са праўд на му пра явіць ся бе ў мас тац кім пла не. Для ства рэн ня што дзён на га адзен ня не аб ход ны ін шы — ды зай нер скі — па ды ход.

Трэ ба ад зна чыць, што ў 2010 го дзе ў га ле рэі «Уні­вер сі тэт куль ту ры» ўжо пра хо дзі ла вы стаў ка ка лек цыі мас тач кі «Шля хец кі скарб» па ма ты вах кас цю маў XVІ — XVІІІ ста год дзяў, якая вы клі ка ла вя лі кую ці ка васць як з бо ку на вед валь ні каў, так і прад стаў ні коў срод каў ма са вай ін фар ма цыі. Сён ня ж на вы стаў цы «Не вы чэрп­ная кры ні ца» мож на па ба чыць дзве ка лек цыі. Пер шую, «Ад бі так», Н. Сма ляк па ча ла рас пра цоў ваць у 1998 го­дзе на асно ве тэх ні кі руч но га ра міз на га ткац тва, ад нак ка лек цыя ўвесь час па паў ня ец ца. На да дзе ны мо мант аў та рка прад ста ві ла тры но выя строі, якія ра ней не экс­

па на ва лі ся: «Па лес кі ма тыў», «У за се ні ле­су» і «Сінь ня бё саў». Тка ні на вы раб ле на на руч ных стан ках. Ха ця адзен не сты лі­за ва нае і ко ле ры зме­не ны, але аздаб лен не рас пра ца ва на па аў­тэн тыч ным ар на­мен це пэў ных рэ гі ё­наў. Да та го ж, кож­ны кас цюм мае свой мас тац кі воб раз. На прык лад, «Ні ва за ла тая» — ні бы па­літ ра за ла то га по ля, на якім ка ла суе спе­лае жы та. «Ра ніш нія ро сы» вы ка на ны ў ру жо вых то нах, бо, са­праў ды, на зол ку ро сы ру жо выя. «Па лес кі ма тыў» — гэ та воб раз па лес кіх ля соў, ме на ві та на та кое ўспры ман не і пра цуе зя лё ны ко лер.

— Дру гая ка лек цыя, «Па ля це ла пту шач ка», вы ка­на на на асно ве вя сель ных стро яў Па лес ся, Цэнт раль­най Бе ла ру сі і Па дняп роўя, — рас па вя дае Н. Сма ляк. — Ка неч не, усё адзен не сты лі за ва нае, вы ка ры ста ны су час ны сцэ ніч ны па ды ход, су час ныя тка ні ны: ат лас, ак са міт, шы фон, ма шын ная вы шыў ка. Сты лі за ва ныя і га лаў ныя ўбо ры: аў тэн тыч ныя ўпры гож ва лі ся жы вы­мі кве тач ка мі, пас ля вя сел ля іх за суш ва лі і по тым усё жыц цё за хоў ва лі. На ма іх жа ўбо рах квет кі вы ка на ныя з тка ні ны. Ад нак ка лі па гледзі це кні гі па бе ла рус кім на род ным кас цю ме — ад ра зу па зна е це воб ра зы, якія тут прад стаў ле ны. На огул, я ча ла век го ра да, але ні што не ўраж вае мя не так, як бе ла рус кая пры ро да: ме на ві та яна на тхняе на ства рэн не но вых ка лек цый.

Ма ры на ВЕС ЯЛУХА

Ама та рам бе ла рус кай му зы кі гурт «Каш ла ты Вох» вя до мы па вы ступ лен­нях на «Ду дар скіх фэс тах», кан цэр тах у мін скім клу бе «Са лтайм», удзе ле ў роз­ных фес ты ва лях. Іх сін глы вы хо дзі лі як у якас ці ін тэр нэт­рэ лі заў, так і на дыс ках. Але рэ ліз аль бо ма «Па за ўчо ра», без умоў­на, зай мае ад мет нае мес ца ў бія гра фіі гур та. «Гэ та ў пер шую чар гу маг чы масць прад ста віць вы ні кі твор чай дзей нас ці ка лек ты ву за апош нія два га ды, а так са ма на го да рас па чаць за піс но ва га ма тэ ры я лу для дру го га аль бо ма», — сцвяр джае му­зы ка гур та Вяч ка Кра су лін.

Ча сам, ка лі мне за маў ля юць ар ты кул пра ней кі му зыч ны пра ект, пра па ноў ва­юць абраць для ма тэ ры я лу фор му «адзін дзень з гур том». У вы пад ку з «Каш ла тым Во хам» гэ тая фор ма мо жа быць транс­фар ма ва на ў «адзін аль бом з гур том». Так, мне па шан ца ва ла, і я ста ла свед кай за пі су. Не бу ду рас кры ваць усіх сак рэ таў, ад нак не ка то рыя мо ман ты пры га даю.

Вось ду дар і ва ка ліст Вяч ка Кра су лін за піс вае пар тыю ду ды для трэ ка «Кры ва­вы сок», ус туп най кам па зі цыі з аль бо ма. Мы з Ва сі лём Са ко ві чам, му зы кам гур та (ён грае і на ду дзе, і на ман да лі не, і на гі­та ры, і на блок­флей це) ся дзім на ка на пе ў сту дыі і ўваж лі ва слу ха ем. І тут Ва сіль па­змоў ніц ку ка жа: «А ты ве да еш, што яму нель га па мы ляц ца, трэ ба ад ра зу за­пі саць усю пар тыю? Без пе ра пын ку!» — «Ого!» — здзіў ля ю ся я. Мы яшчэ больш на сця ро жа на ўслу хоў ва ем ся ў гу кі ду ды. Усё атрым лі ва ец ца доб ра. Ка лі Вяч ка вы­хо дзіць з ін ша га па коя, Ва сіль жар туе: «Усё кеп ска! Пе ра піс вай!» Да рэ чы, той жа дубль і мож на па чуць у аль бо ме.

А вось гі та рыст Пе ця Слуц кі за піс вае ім пра ві за цыю ў сва ім лю бі мым блю за вым сты лі для ін стру мен таль най кам па зі цыі «Па за ўчо ра»... На зар Гра бён кін, вір ту оз ны буб нач (на жаль, ён больш не вы сту пае з Во ха мі), жар туе: «А да вай це пе ра пі шам ба­ра ба ны на ўсе пес ні!» Ба сіст Ві таль Ка са вец — як заў сё ды, за кла по ча ны спра ва мі — за адзін раз за піс вае ўсе ба со выя пар тыі...

У пра цэ се свай го раз віц ця гурт «Каш­ла ты Вох» транс фар ма ваў ся з цал кам акус тыч на га ка лек ты ву, ка лі му зы кі гра­лі на род ныя ме ло дыі, у панк, фольк­панк ці на ват, як ча сам іх на зы ва юць, псі ха­фольк­пра ект. Хлоп цы та кіх азна чэн­няў не ад маў ля юць і са мі сцвяр джа юць, што ў іх му зы цы ёсць усе гэ тыя ры сы. І вель мі ра ду юц ца, ка лі іх стыль на зы ва­юць асаб лі вым і ка жуць: «Ну хто яшчэ ў нас у Бе ла ру сі грае так, як вы? Ні хто! Вось і стыль у вас так са ма свой — каш­ла ты­вох». Па га джу ся з гэ тым вы каз­ван нем, бо ў кам па зі цы ях гур та ўда ла спа лу ча юц ца і ме ды та тыў ныя ду до выя, і флей та выя пар тыі, і ары гі наль ныя гі тар­ныя со ла, і до сыць эк за тыч нае для на шай сцэ ны гу чан не ман да лі ны. У комп лек­се з ня звык лай для мно гіх слу ха чоў ма­не рай вы ка нан ня ва ка ліс та і яго ад мет ны мі, ка лі не ска заць на ват экс цэнт рыч ны мі, па во дзі на мі на сцэ не атрым лі ва ец ца ўво гу ле псі­ха дэ ліч ная су месь. Але су месь ці­ка вая, яр кая, жы вая!

Ад нак вер нем ся да аль бо ма «Па за ўчо ра». Усе кам па зі цыі, што ўвай шлі ў яго, так са ма жы выя, роз ныя, са сва ім ха рак та рам і ідэ­яй. Гэ та на род ныя пес ні, якія ў во­хаў скім пра чы тан ні зда бы лі но вае гу чан не, — «Ой, цём на на два рэ», «Ду наю», «Брат сяст ру хо ча за бі­ці» (да рэ чы, ме ло дыя гэ тай пес­ні — ір ланд ская поль ка, а сло вы — бе ла рус кія на род ныя; пар тыю сяст ры спе цы яль на для аль бо­ма за пі са ла Эль ві ра Сталь ма шук, ва ка ліст ка мін ска­дра гі чын ска га

фольк­рок­гур та «Омут»), «Уда вец»; аў тар скія: міс тыч ная «13», пост ма дэр­но вая «За ход» (за пі са ная ўжо з удзе лам но ва га буб на ча гур та Сяр гея Сеў ру ка), тэ ма тыч на­ак ту аль ная «Рэ кла ма» (сло­вы да яе на пі саў ду дар, лі дар гур тоў Testamentum Terrae і Pawa Юрась Пан ке­віч); ін стру мен таль ныя: ме ды та дыў нае ін тра «Кры ва вы сок», лі рыч ная «Па за­ўчо ра»; а так са ма ка вер на пес ню «Ма­шы ны» гур та «Ней ра Дзю бель». У цэ­лым, ёсць што па слу хаць.

У блі жэй шых пла нах гур та — вы ступ лен­не ў фі на ле бе ла рус ка га ад бо ру між на род­на га кон кур су ма ла дых ка манд Emergenza, а так са ма за піс на ступ на га аль бо ма. Да рэ­чы, пла ну ец ца і дру гі па лі ку соль ны кан­цэрт — прэ зен та цыя дыс ка. Та му слу хай це аль бом і са чы це за афі ша мі.

На род ныя строі з мо ды не вы хо дзяць

Ты чу еш Во хаў!У бе ла рус кай мі фа ло гіі ёсць ад мет ны пер са наж, яко га за вуць Вох. Гэ ты ма лень кі ча ла ве чак з доў гай ба ра дой жы ве пад зям лёю. Ка лі ж ён па чуе, як ней кі бя дак уз ды хае: «Ох!», то вы хо дзіць і пы та ец ца: «Ча го па тра бу еш?» Ча ла век, які не спа ло ха ец ца Во ха і вы ка жа сваё жа дан не, атры мае, што хо ча. Му зы кі з фольк­панк­гур та «Каш ла ты Вох» пад зям лёю не жы вуць, ды і жа дан ні не вы кон ва юць, хі ба толь кі му зыч ныя. Вось як раз сён ня Во хі па ра да ва лі сва іх пры хіль ні каў рэ лі зам пер ша га сту дый на га аль бо ма, які атры маў наз ву «Па за ўчо ра». Ён за пі са ны на ста ліч най сту дыі «Ос мас», а вок лад ку афор мі ла ма ла дая мас тач ка Ва сі лі са Па ля ні на­Ка лен да.

Калекцыя святочных і вясельных строяў «Паляцела птушачка».

Сцэнічны касцюм «У засені лесу». Калекцыя «Адбітак».