1

EXERCITIA AD LINGVUAE LATINAE GRAMMATICAM DISCENDAM

DECLINATIO PRIMA ............................................................................................................................2

DECLINATIO SECUNDA ......................................................................................................................2

DECLINATIO TERTIA ...........................................................................................................................3

DECLINATIONES QUARTA ET QVINTA ...........................................................................................3

PRONOMINA ..........................................................................................................................................4

PRAEDICATIVVM .................................................................................................................................4

RELATIVVM ...........................................................................................................................................4

PASSIVA ..................................................................................................................................................5

PARTICIPIUM .........................................................................................................................................6

CUM .........................................................................................................................................................8

INFINITIVUM .........................................................................................................................................8

UT/ NE ...................................................................................................................................................10

GAI IVLI CAESARIS BELLI GALLICI LIBRI PRIMI ADAPTATIO ...............................................12

Descripció de les regions i pobles de la Gàl·lia ..................................................................................12

Orgetòrix comença la revolta dels helvecios ......................................................................................12

Després de la mort d’ Orgetórix els helvecis abandonen el seu país i busquen aliats. .......................13

Cèsar s'assabenta dels moviments dels helvecis. Converses polítiques .............................................13

Cèsar nega als helvecis el pas per la província i adopta mesures defensives .....................................13

Els helvecis pacten amb els sequans el trànsit pel seu territori ..........................................................13

Cèsar decideix intervenir en favor dels pobles aliats de Roma. Comença la guerra ..........................14

Els helvecis intenten creuar el Saona. Cèsar ho impedeix. Noves converses ....................................14

Després que fracassen les converses i s'originen algunes baralles, Cèsar exigeix als aduins el blat

promès ................................................................................................................................................14

Conversa privada entre Cèsar i Lisc. Lisc descobreix a Cèsar les intencions de Dumnòrix ..............14

Cèsar convoca Divicíac i li demana que castigui al seu germà Dumnòrix .........................................15

Cèsar segueix de prop els helvecis, però evita els enfrontaments ......................................................15

Cèsar decideix dirigir-se a Bibracte per blat. Els helvecis ataquen per la rereguarda ........................15

2

DECLINATIO PRIMA

1.- Puella amat rosas. 2.- Luna et stellae illustrant tenebras.3- Opera agricolarum fecundat terram. 4-

Do rosam ancillae. 5.-Puella amicis rosas dat. 6.-Nautae tenebras non timent. 7.- Vita nautarum dura

est. 8.-Luna et Terra rotundae sunt. 9.-Puellis rosas datis. 10.- Historia magistra est uitae. 11.-Puellae

uita formosa est. 12.-Rosae pulchrae sunt. 13.-Sicilia terra fecunda est. 14.-Dominam et ancillas

uidemus. 15.-Vita puellarum et ancillarum iucunda est. 16.-Puellae aram rosis ornant. 17.-Domina

ancillis pecuniam dat. 18.-Ancillae dominae rosas dant. 19.- Stellae albae sunt. 20.-Diligentia

ancillarum dominae bona est. 21.-Siluae Dianam delectant. 22.-Ancillae et dominae Mineruam amant

et laudant. 23.-Ancilla et domina aram rosarum coronis ornant. 24.-Ferae siluam habitant. 25.-Puellae

ancillas non timent. 26.-Dea Diana sagittas tenet. 27.-Agricolae terram arant. 28.-Puellae agricolas

laudant. 29.-Agricolam filia parua delectat. 30.-Nos agricolae sumus. 31.-Poetae naturam cantant. 32.-

Natura poetis atque agricolis pulchra est. 33.-Puellae magistrae respondent et Romae historiam

discunt. 34.-Auaritiam luxuriamque pecunia non satiamus. 35.-Minerua sapientiae dea est, Diana

autem dea est lunae siluarumque. 36.-Agricola in densa silua laborat. 37.- Ancillae magna diligentia

cenam bonam familiae parant. 38.-Fortuna caeca est. 39.-

Immodica ira insania est. 40.-Praeda occulta erat. 41.-Praeda occulta manebat. 42.-Paruae puellae

solae ambulabant. 43.-Erant piratae in insula Sicilia. 44.-Puellae ad portas sunt. 45.-Poeta per uiam

Appiam ambulabat. 46.-Piratae in Maiorica habitabant. 47.-Columbarum pennae saepe albae aut

nigrae sunt. 48.-Iustitia semper manet. 49.-Troia in Asia erat, Sparta autem in Europa. 50.-Agricolae

piratas timent nam piratae terras saepe uastant.

DECLINATIO SECUNDA

1.-Serui hortum laborant atque dominus uillam familiae administrat. 2.-Fluuius irrigat familiae hortum

. 3.-Vir gladium portat. 4.-Pueri et puellae saepe per riuum ambulant. 5.-Seruus aratro agros laborabat.

6.-Viri Romani gladiis pugnabant atque scutis se defendebant.7.-Discipulus stat ad ostium et pulsat. 8.-

Magistrum discipulus salutat. 9.-Serui hortos domini laborabant. 10.-Romani Romanaeque ludos

magnificos in circo maximo spectant. 11.-In uiis Hispaniae fagi multae terram ornant. 12.-Magna

laetitia inimicos uincimus. 13.-Non scholae, sed uitae discimus. 14.-Boni poetae amicis tenera cantica

scribunt. 15.-Dominus lupum sagitta necat 16.-Romani in multis oppidis praesidia habebant. 17.-

Romani gladiis, hastis et scutis pugnabant. 18.-Pueri in schola erant et magistrum audiebant. 19.-

Poetarum poemae animum dominae delectabant. 20.- Domini Romani latos agros habebant. 21.-Legati

ad Iugurtham ueniunt. 22.-Magni uiri fortunam non timent. 23.-Fabius in prouinciam exercitum ducit.

24.-Marcus litteras ad amicum mittit. 25.-In campis Italiae multi et magni tauri erant. 26.-Bonus liber

uirorum animum delectat. 27.-Africa frumenti copiam populo Romano quotannis dabat. 28.-Legatus

ex magno oppido uenit. 29.-Ex agro in uillam serui tauros ducunt. 30.-Populus Romanus ab initio

magnus fuit. 31.-Titus Liuius Romanorum historiam ab initio narrabat. 32.- Bonum uinum uirorum

animos laetificabat.- 33.-Oppidum magnos muros habebat. 34.- Filius Marci negotia familiae curabat.

35.-Multi uiri antiquorum philosophiam laudabant. 36.-Audimus a magistro consilia bona ad uita. 37.-

Verba Marci Romanorum animos mouebant. 38.-Verba uolant, scripta manent. 39.-Medicus aegrotam

puellam monebat. 40.-Pericula belli non parua fuerunt. 41.-Studiosi discipuli discipulaeque libros

historiae amant. 42.-Serui carros ducebant in uillam. 42.-In Marci stabulum lupus uenit et capras

necat. 43.-Amici Claudiae in bibliotheca multos T. Liuii libros habebant. 44.-Pueri semper cum amicis

ad Iuliae uillam ueniunt. 45.- In libris poetae Vergilii docta uerba inueniebas. 46.-Odium generat bella,

bella autem generant odium: bellum fuit semper acerbum. 47.- Studium uiris feminisque semper

bonum fuit. 48.-Periculum belli magnum est. 49.- Ager Siciliae quotannis magnam copiam frumenti

Romanis parat. 50.- Punici magnum bellum contra Romanos parant.

3

DECLINATIO TERTIA

1.-Magnarum arborum umbra uiatoribus solatium praebebat. 2.-Viris et mulieribus libertas maximum

est bonum. 3.- In proeliis milites maxima uirtute pugnauerunt. 4.- Maximo labore fortunam auxerunt

agricolae Hispani. 5.-Tribuni plebis leges populi confirmauerunt. 6.-In principio non consules, sed

reges fuerunt. 7.- Diuitiae saepe consulibus, regibus et magnis uiris ruinam praebent. 8.-Auaritia

libertatem et bonitatem necat. 9.-Consules libertatem et pacem populi Romani magna uirtute

defenderunt. 10.-Humanae societatis uincula sunt amor et amicitia. 11.-Virtutem imperatoris milites

post maximam pugnam laudauerunt. 12.-Principibus populi Caesar uera respondit. 13.-Regibus et

principibus ciuitatum Roma pacem dedit. 14.-Gladiatores caput galea tegebant, bracchia scuto. 15.-

Romani in comitiis consules legebant et praetores. 16.-Magna erat auctoritas consulum inter Romanos.

17.-Necessariae sunt leges ad uitam hominum. 18.-Consules auspicia cognouerunt atque uota deis

fecerunt. 19.-Fabius consul legiones accepit et bellum in Carthaginienses parauit. 20.-Consulis

mandata tribuni legionibus dederunt. 21.- In oppidi expugnatione incendia multa uidimus. 22.-

Heluetii reliquos Gallos uirtute praecedunt. 23.- Nationes ac populi a Romanibus pacem petiuerunt.

24.- Bella intestina omnibus ciuibus ruinam praebent. 25.-Pontifex Maximus publicum cultum ciuium

Romanorum regebat. 26.-Rex princeps fuit ciuitatis et iudex hominum mulierumque. 27.-Caesar cum

quinque legatis in castra uenit. 28.-Non ui et celeritate magna facimus, sed sapientia et habilitate. 29.-

Milites magna audacia pugnauerunt locumque defenderunt. 30.-Romanorum copiae ad hostium

oppidum appropinquauerunt. 31.-Romani milites in oppidi oppugnatione magnos labores tulerunt. 32.-

Paucorum improbitas saepe calamitas multorum est. 33.-Exemplum improbi uiri pueris periculosum

est. 34.-Veritas odium generat. 35.- Scaeuola nobis sermonem Laelii de amicitia exposuit. 36.-Ratio et

uerba conciliant uiros. 37.-Historia est lux ueritatis, uita memoriae, magistra uitae. 38.-Non est salus

sine uirtute, neque uirtus sine labore. 39.-Librum magnum amico scripsi de senectute. 40.-Pallida mors

aequo pede pauperum tabernas et regum turres pulsat. 41.-Multitudo hominum mulierumque latronem

quaerebat. 42.-Inquietum est cor uirorum. 43.-Multa itinera in oppidum ducebant. 44.-Similia sunt

consuetudo et mos. 45.-Ciuitas atque potestas nomina tertiae declinationis sunt. 46.-In castra duxit

pater senatoris magnam multitudinem hominum. 47.-Equites Caesaris pontem hostium fregerunt. 48.-

Ciceronis opera atque Horatii carmina discipuli legerunt. 49.-Pacis condiciones hostibus durae fuerunt.

50.-Cicero multas epistulas familiaribus amicisque scripsit. 51.- Cum Caesare foedus fecimus et

amicitia Caesaris nobis bona et honesta fuit. 52.-Tempus fugax est et irreparabile. 53.- Heluetii per

agrum Sequanorum profugere constituunt. 54.-Mancinus consul cum Numantinis pacem fecit

infamem. 55.-Omnia flumina atque omnes riuos Caesar aut auerterat aut magnis operibus obstruxerat.

56.-In Gallia Druides de omnibus controuersiis diligenter constituunt. 57.-Germani trans Rhenum in

suos uicos remigrauerunt. 58.-In omni legione erant tria genera peditum: hastati, principes et triarii.

59.-Catilina per montes asperos iter faciebat. 60.-Magna pars mulierum gemmas hostibus dediderunt

DECLINATIONES QUARTA ET QVINTA

1.-Multi ex ueteribus exercitibus spe praemiorum ad Caesarem ueniunt. 2.-Ciues Romani arcubus

aditum Romae ornauerunt. 3.-Cornua ceruum a periculis defendunt. 4.-Principes et reges finitimarum

nationum cum Caesare magnas res agebant. 5.-In certis diebus Romani arcubus aditum Romae

ornabant. 6.- Postero die Petreius cum paucis amicis in forum uenit. 7.-In planitie Romanorum

equitatus inimicorum acies fugabat. 8.-In cornu dextero sociorum equitatus per multas horas resistebat.

9.-Marcus sinistra manu arcum retinebat. 10.-Senatus auctoritatem legibus populi Romani praebebat.

11.-Inter tauri cornua molestae muscas uolant. 12.-Serui dominis manus ostendunt. 13.-In omni re

uincit imitationem ueritas. 14.-Ad multas res utiles Aristotelis libri sunt. 15.-Sexto die nuntius ad

uillam uenit. 16.-Per figuras animalium Aegyptii sensus mentis effingebant. 17.-Natura sensibus

adiunxit rationem. 18.-Antiquis temporibus magni duces exercitibus praeerant

4

PRONOMINA

1.- Carmen tibi composui tenerum ac gratum. 2.-Non mihi placet fuga temporis et annorum. 3.-

Duces nostri cum multis nauibus in hostes processerunt. 4.-Tarquinius Superbus cum uxore et

liberis suis fugit. 5.- Seruus nobis ianuam aperuit. 6.- Epistula fuit utilis tibi, mihi iucunda. 7.-

Sapientes soli contenti sunt rebus suis. 8.- Hic Graecus miles in hostes impetum fecit. 9.- In hac

urbe istius sceleris participes erant multi. 10.- In illa urbe antiquis temporibus multi praeclari uiri

uixerunt. 11.- Isti iuuenes apti militiae fuerunt. 12.- Post hoc proelium, Athenienses classem

Miltiadi dederunt. 13.- Hic uiuebat ille bonus imperator hibernis mensibus. 14.- Hic locus aequo

spatio ab castris Ariouisti et Caesaris aberat. In eo proelio ipse Caesar contra hostes pugnauit. 15.-

Vergilius poeta agricolas saepe laudat, eorumque uitam in carminibus suis canit. 16.-Dux cum suo

exercitu urbem cepit, sed eius incolas non necauit. 17.-In Gallia planities erat magna et in ea

flumen satis grande. 17.- Ad riuum eundem lupus et agnus uenerant. 18.- Ei morbo nomen est

auaritia. 19.- Eo die dux equitum magnam partem trans flumen ducit. 20.- Demigrauerunt in ea

loca homines propter agrorum bonitatem et omnium copiam. 21.- Ego ipse centurionem seruaui.

22.- Subito gladiatores ipsos uidimus. 23.- Dea ipsa mihi apparuit. 24.- Haec est statua ipsius

Caesaris. 25.- Eosdem pueros postridie audiuerunt.

PRAEDICATIVVM

1.-Auaros homines non solum deprauatos sed etiam miseros existimamus. 2.-Tuas quotidie litteras

laetus exspectabo.3.- Omnes humanos sanat medicina dolores: solus amor morbi non amat

artificem. 4.-Existimo bonos beatos, improbos miseros. 5.-Laetus cantabat arator in medio opere.

6.-Frater tuus primus aduenit, ultimus discessit. 7.-Antiqui Homerum caecum putabant. 8.-

Romulus nouum oppidum Romam nominat. 9.-Agricolae pluuiam deorum donum putabant. 10.-

Hannibal princeps in proelium ibat. 11.-Pythagoras sapientiae studiosos appellat philosophos.

RELATIVVM

1. Vidi hominem quem omnes Marcum appellabant.

2. Verba mea et Ciceronis, de quibus iam tibi scripsit, in libro sunt.

3. Dicunt carmen quod mihi componis tenerum atque formosum esse.

4. Hostes ad senatum legatos quos uidimus miserant.

5. Poetae multi, quorum nomen tempus deleuit, carmina scripserunt pulcherrima.

6. Arbores serit senex quarum fructus non uidebit.

7. Xerxes omnes sacerdotes, qui in Athenis manserant, necauit,ciuitatemque incendio deleuit.

8. Omnes qui aderant magno fletu auxilium a Caesare petebant.

9. Centuriones praemisit qui locum cognoscebant.

10. Caesar exploratores misit qui hostium consilia cognoscebant.

11. Flumen est Durius quod per terram Hispanorum in Oceanum influit incredibili lenitate.

12. Caesar legatos misit quorum princeps homo fuit qui bellum in Germanos iam ante fecerat.

13. Hostes castra ex eo loco mouent et Caesar omnem equitatum, quem ex omni Galliae prouincia

conscripserat, misit.

14. Beati sunt ii qui sua sorte contenti sunt.

15. Catilina populares quaerebat qui secum facinus commiterent.

16. Ingratus est qui beneficium quod accepit negat.

17. Mercurius, qui deorum nuntius erat, uiatores iuuat atque mercatoribus fauet.

18. Caesaris testamentum apertum est, quo C. Octauuium, nepotem sororis suae Iuliae, adoptabat.

5

19. Tria milia militum, qui arma retinuerant, montem proximum ceperunt.

20. Erant duo itinera quibus domo exire possint.

21. Centuriones praemittit qui locum idoneum castris deligant.

22. Caesar speculatores dimisit, qui cognoscerent hostium uoluntatem.

23. Haec est imago illius deae, quam Britanni Sulem, Mineruam Romani uocant.

24. Captiui quos rex e carcere liberauerat maximas gratias ei egerunt.

25. Omnes ciues imperatori, qui urbi iam appropinquabat, obuiam ierunt.

26. Id quod dicis falsum est.

27. Eas uillas uendidi quae me minime delectabant.

28. Prope ianuam stabat nuntius, cui epistulam tradidi.

29. Milites quos imperator miserat in castris manebant.

30. Senex cuius pecuniam pueri inuenerant gratias maximas eis egit.

31. Gemmae, quas mercator in Africa emerat, pretiosissimae erant.

32. Nullus dolor est quem non longinquitas temporis minuat atque molliat.

33. Consul qui legionibus praeerat, ab oppido hostium aberat.

34. Qui proximi Oceano fuerunt, in insulas contenderunt.

35. Qui illam partem urbis tenebant, in hostes impetum faciebant.

36. Quae cognoscebam exposui ante senatores.

37. Quae tibi dederant non nobis dedisti.

38. Qui quaerit, inuenit. Qui audet, uincit. Quod suscepi, effeci. Quod potui, feci.

39. Caesar oratores misit qui hostium uoluntatem cognoscebant.

40. Homines quibuscum uos in uilla fuis

PASSIVA

1. In siluis altae arbores uento agitantur.

2. C. Caesar et M. Pompeius consules a populo creantur.

3. In hostium castris multae tabulae a legatis inuentae sunt.

4. Imperator ab hostibus uictus est et in urbem ductus est.

5. His temporibus multa bella a Romanis facta sunt.

6. Legiones a Caesare collocatae sunt in hibernis.

7. Ciuitates ab hostium exercitu oppugnabuntur.

8. In publicis caerimoniis imago solis a sacerdotibus ferebatur.

9. Proserpina a Plutone rapta est et in inferos ducta.

10. Rex Darius contra Graecos amicum suum misit, sed eius exercitus a Graecis deletus est.

11. Bello Punico secundo Regulus a Poenis captus est.

12. Acies inimicorum impetu militum fracta est.

13. Saguntum ab Hannibale capta est, Numantia a Romanis.

14. Iouis fratres a Saturno uorati erant.

15. Prometheus uinctus erat a deo Ioue in monte Caucaso ferreis catenis.

16. Imperator uictus est ab hostibus; postea ducitur in urbem.

17. Tela de muro iacta sunt a militibus.

18. Claudius imperator ueneno necatus est.

19. Amicus certus in re incerta cernitur.

20. Habetur ab omnibus homo bonus ac probus.

21. In eas naues saxa ingenti pondere portabantur.

22. Mens, animus et consilia ciuium posita sunt in legibus.

23. A meridie ad solis occasum crudeliter pugnatum est.

24. Omnia mutantur, omnia fluunt.

25. Per annos quattuor et uiginti primo Punico bello certatum est cum Poenis.

26. Caesar Romanas legiones multis periculis per Galliam duxit.

27. Hannibal contra Romanos profectus est et Romani uicti sunt ab Hannibale.

6

28. Hannibal profectus est in Italiam et exercitus eum secutus est.

29. Equitatus ex urbe egressus est et in Caesaris castris mansit.

30. Villae mari proximae erant. Eas igitur piratae frequenter populabantur.

31. In ulteriorem Hispaniam reuertentur atque inde ad exercitum proficiscentur.

32. Caesar cum legionibus ab urbe in Galliam profectus est.

33. Interim P. Manlius praetor cum exercitu uetere in Turdetaniam proficiscitur.

34. In citeriorem Galliam reuertitur atque inde ad exercitum proficiscitur.

35. Profecti sunt contra Brutum et Cassium, interfectores Caesaris, Octauius et Antonius.

36. Illa pars urbis ab hostibus tenebatur quam nostri milites iam ceperant.

37. Gallia est omnis diuisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, alteram Aquitani, tertiam

Galli.

38. Legiones Romanae saepe in eas regiones, quas hostes tenebant, profectae sunt.

39. Graecorum oratorum clarissimi sunt ii qui Demosthenem imitati sunt.

40. Milites in flumine pontes fecerunt, quorum magna pars ab hostibus capta est.

41. Caesar ducem hostium, contra quos bellum fecerat, ad se uocari iubet et cum eo de pace

conloquitur.

42. Legati missi sunt qui consulerent Apollinem.

43. Qui sequebantur ducem non mortui sunt

44. In senatum legati missi sunt qui pacem peterent.

45. Titus et Spurius centuriones iter faciebant cum quattuor legionibus ad oppidum, quod a

Samnitibus obsidebatur.

46. Legatus, cui imperator exercitum commiserat, ab hostibus captus est.

47. Hic est gladius quo rex occissus est.

48. Hostes, qui trans Rhodanum uicos possessionesque habebant, ad Caesarem profecti sunt.

49. Dux, qui domo egressus erat, exercitum per urbem ad forum comitabatur.

50. Ii qui mentiri solent, saepe ipsi decipiuntur.

PARTICIPIUM

1. Lucius incerto uultu pauens ad templum adcurrit.

2. Graeci Miltiadis auctoritate impulsi copias ex urbe eduxerunt.

3. Graecia capta ferum uictorem cepit.

4. Equites flumen transgressi cum hostium equitatu proelium commiserunt.

5. P. Scipio Numantiam obsessam diu fame cepit.

6. Hasdrubal, frater Hannibalis, ex Hispania profectus cum ingentibus copiis, in Italiam peruenit.

7. Cicero, consul factus, Sergii Catilinae coniurationem constantia curaque patefecit.

8. Romani semper appetentes gloriae et laudis fuerunt.

9. Principes ciuitatum se omnes flentes ad Caesaris pedes proiecerunt.

10. Post reges expulsos, consules a populo creati sunt.

11. Nihil difficile est homini ueritatem amanti.

12. Pacis condiciones hostibus uictis durae fuerunt.

13. Dux, misericordia motus, ueniam hostibus dedit.

14. Hostes, copias nostras uidentes, terga uerterunt.

15. Eum laborantem in agro inuenit

16. Tantis excitati praemiis multi sua sponte in disciplinam conueniunt.

17. Milites, telis hostium uulnerati, ad castra regressi sunt.

18. Pueri timebant canem uehementer latrantem.

19. In medio atrio sedebat pontifex maximus, togam splendidam gerens.

20. Statuae deorum, ex auro factae, ad templum portabantur.

21. Romani urbem captam incenderunt.

22. Ingens multitudo fugientium uias omnes complebat.

7

23. Senex, multas iniurias passus, auxilium a patrono petiuit.

24. Principi e Campania redeunti complures senatores obuiam ierunt.

25. Mercatores, ex Italia profecti, in Sicilia duos menses manserunt.

26. Marcus, auxilio amicorum usus, domum nouam celeriter aedificauit.

27. Eo die profectus, imperator ad munitissimum oppidum uenit.

28. Galli egressi ex prouincia in siluas se receperunt.

29. Facinerosus multa scelera comittens, a ciuibus iudicatur.

30. Pompeius ex urbe profectus, iter ad legiones faciebat.

31. Milites, positis scalis, muros ascendunt.

32. His rebus cognitis, Caesar consilium cepit ex loci natura.

33. Eo tumulto nuntiato, Marcellinus cohortes quattuor nostris in planitie pugnantibus ex castris

miserat.

34. Commiso proelio, hostes Romanorum impetum non sustinuerunt.

35. His constitutis rebus, signo iam profectionis dato, Pompeius ex eo loco copias eduxit.

36. Omni spe salutis amissa, milites hostibus arma tradunt.

37. Re frumentaria comparata equitibusque delectis, iter in ea loca facere coepit.

38. His nuntiis acceptis, Galba sententias quaerere coepit.

39. His rebus cognitis, dux legiones equitatumque uocari atque in itinere resistere iubet.

40. Spe salutis omni amissa, milites qui pugnauerant se dederunt.

41. His rebus comparatis, Catilina consulatum petebat.

42. Comitiis habitis, consules declarantur M. Tullius et C. Antonius.

43. Germani, desperata expugnatione castrorum, trans Rhenum se receperunt.

44. Boudicca regina, Britanni rebellionem contra Romanos fecerunt.

45. Germani, post tergum clamore audito, armis abiectis signisque militaribus relictis, se ex castris

eiecerunt atque ibi perierunt, oppressi ui fluminis.

46. Magno numero interfecto, reliqui se in flumen praecipitauerunt.

47. Hac oratione a Diuiciaco habita, auxilium a Caesare petere coeperunt.

48. Hac oratione apud suos habita atque omnium mentibus excitatis, negotium dat centurionibus.

49. Hostes, collocatis insidiis in siluis in oportuno atque occulto loco, Romanorum aduentum

exspectabant.

50. Quibus rebus cognitis, principes Britanniae ad Caesarem conuenerunt.

51. Caesar, exposito exercitu et loco castris idoneo capto, cohortibus decem ad mare relictis, ad

hostes contendit.

52. Centurionibus interfectis, milites, qui pars legionis non magna erant, fugerunt atque locum

tutum quaesiuerunt.

53. Scipione duce, Romani Carthaginienses uicerunt.

54. Caesar exposito exercitu et loco castris idoneo capto, cohortibus decem ad mare relictis, de

tertia uigilia ad hostes contendit.

55. Pompeio Crassoque consulibus, res dira accidit.

56. Tarquinio regnante, Pythagoras in Italiam uenit.

57. Nostri acriter in hostes, signo dato, impetum fecerunt.

58. M. Lepidus, ceteris in campo exercentibus, in herba recubuit.

59. Caesar, legatis auditis, hortatus est ut in ea sententia permanerent.

60. His rebus gestis, Labienum in continente reliquit.

8

CUM

1. Cum amplius horis sex continenter pugnauissent, se in castra receperunt.

2. Zenonem, cum Athenis essem, audiebam frequenter.

3. Pyrrus, cum Argos oppidum oppugnaret, lapide ictus interiit.

4. Cum ad oppidum accessisset Caesar, pueri mulieresque pacem a Romanis petiuerunt.

5. Exercitus Romanus hostes cum uicisset, in urbe magna laetitia erat.

6. Cum omnes centuriones militesque tacuissent, imperator haec uerba pronuntiauit ut animi

militum confirmarentur.

7. Cum oppidum aggredi uellet, Caesar copias suas e castris eduxit

8. Cum oppidum a nostris oppugnaretur, hostes legionum impetum facile sustentabant.

9. Galli, cum rem per exploratores cognouissent, ad Caesarem contenderunt.

10. Coriolanus, cum a matre sua imploraretur, ab urbe castra mouit.

11. Cum Romani arietibus urbis muros oppugnarent, milites barbarorum urbem deseruerunt.

12. Cum dux milites instruxisset, tuba sonuit.

13. Agricola, cum ad uillam regrederetur, lupum ingentem conspexit.

14. Haruspices, cum uictimam inspexissent, omina nuntiauerunt.

15. Cum Caesar in itinere cum militibus suis esset, magnis itineribus in Italiam peruenit.

16. Haec cum agerentur, nuntii praemissi ab rege uenerunt.

17. Hoc proelio facto, cum omnes milites de bello et de pace locuti essent, Caesar, qui in castra

suorum manserat, apud milites uerba fecit.

18. Legionibus sic collocatis, cum tribunus hostes appropinquare uideret, signum dat militibus ut

impetum faciant.

INFINITIVUM

1. Dux epistulam statim scribi iussit.

2. Plebs leges consulis per tribunos confirmare potest.

3. Inter densas arbores uenator praedas spectare poterat.

4. Comitia Pontificem Maximum eligere non poterant.

5. In Italiam ire cum Iuliae amicis non poteramus.

6. Piratae uitam probam et modestam agricolarum amare non poterant.

7. Omnis homo bona quaerit, sed non semper inuenire potest.

8. Intellexit Caesar hostium copias ad castra appropinquare.

9. Nuntiauerunt centurioni Caesarem in oppido esse.

10. Confirmat legio se paratam ad bellum semper fuisse.

11. Affirmamus libertatem ac amorem maximum hominibus esse bonum.

12. Respondent consules se nunquam nihil mali fecisse.

13. Puto leges ad hominum uitam necessarias esse.

14. Animaduertit Caesar primam legionem paucos homines habere.

15. Scimus omnes medicos aegrotam puellam curauisse.

16. Narrat Cicero Laelium sermonem uobis de amicita exposuisse.

17. Dicis hodie librum Ciceronis de senectute a Marco exponi.

18. Narrant scriptores Germanos cum Romanis pacem fecisse.

19. Dixerunt mihi Claudium et Marcum hodie consules creari.

20. Dicunt poetas multas fabulas narrare iocosas.

21. Iussit Caesar hostes ad se duci.

9

22. Legati Caesari nuntiauerunt Ariouistum cum omnibus copiis appropinquare.

23. Caesar legatis dicit se amicos defendere.

24. Multos affirmabant gladiatores in circo necari.

25. Credebant nostri milites equites castra non cepisse.

26. Errare humanum est, sed boni esse possunt uiri.

27. Putabant Romani Ciceronem inter Romanos scriptores maximum fuisse.

28. Clamabat ille miser se ciuem esse Romanum.

29. Caesar partem prouinciae incursionibus hostium uastari audiebat.

30. Caesar iussit obsides ad certam diem ad se dari.

31. Nuntiatur Caesari tres partes copiarum flumen traduxisse.

32. Iuuenile uitium est regere non posse impetum.

33. Difficile est saturas non scribere.

34. Dixit latro se aurum non arripuisse.

35. Oportet consules legiones ducere.

36. Mihi nuntiauit miles centurionem mandata non fecisse.

37. Tibi dixit tribunus a militibus mandata non faci.

38. Centurio nuntiat hostes castra cepisse.

39. Dicunt pastorum uocem in silua audiri posse.

40. Mihi dixerunt Caesarem tragoedias scripsisse.

41. Centurio primae legionis affirmat imperatorem aegrum ese.

42. Oportebat maximum pontificem ab reliquis pontificibus legi.

43. Dicebant philosophi nihil scire principium sapientiae esse.

44. Narrat Plato Socratem dixisse se nihil scire.

45. Dicimus longam artem, breuem uitam esse.

46. Oportet te in Hispaniam ire et praetorem uidere.

47. Narrat Liuium nauem Agripae e Sicilia nauigare in Italiam.

48. Dicebat Socrates se nihil scire.

49. Dicunt superbi homines se omnia scire posse.

50. Narrauit Liuius strenuum militem gladio pugnare.

51. Affirmaui bella generi humano angorem praebere.

52. Dicis paruam saepe scintillam magnum excitare incendium.

53. Dicebant Graeci Aegyptum multum frumentum Romae praebere.

54. Omnis putat homo uiros uera et bona quaerere.

55. Dixit iudex se facta non cognoscere.

56. Credit latro se argentum capere potuisse.

57. Dixit mihi miles te Marcum senatorem uidere non posse.

58. Affirmauimus nos semper rei publicae fideles fuisse.

59. Credimus deos esse et facta uirorum spectare.

60. Mihi dixit Caesar litteras mitti ad amicum non posse.

61. Non nobis placuit Ciceronem ante senatores uerba dicere.

62. Mihi dixit discipulus puellam absurdas excusationes magistro dedisse.

63. In ciuitate libera lingua et mens liberae esse debent.

64. Dicunt unam Galliae partem ab Aquitanis incoli, Celtas aliam incolere.

65. Dicebant omnes Galliae populos lingua differre.

66. Dicunt inter omnes Gallos Belgas fortissimos esse.

67. Facere mala et iniusta non bonum est.

10

68. Antiqui homines arbitrabantur mundum a deis creatum ese.

69. Docti homines credunt non omnia ab ipsis recte facta esse.

70. Saepe audiui urbem Romam antiquissimam esse.

71. Quae dominus iussit, ea seruos facere oportet.

72. Caesar frumentum omne ad se transportari iubet.

73. Tribuni militum putabant castra, qui milites fecerant, ab ipsis militibus deleta esse.

74. Arbitror te opera similia scribere non posse.

75. Iussum est a consulibus obsides in castra duci.

76. Caesar cognouit per exploratores tres partes copiarum flumen traduxisse, sed quartam partem

in ripa manere.

77. Per exploratores cognouit Caesar montem a suis captum esse.

78. Caesar dixit se semper amicos defendisse.

79. Caesari nuntiatum est equites Bruti in nostros impetum facere.

80. Nuntiatur militibus imperatorem cum incolumi exercitu adesse.

81. Caesar rediens a Gallia uictor alterum consulatum poscere coepit.

82. Caesar primis diebus castra magnis operibus muniri et ex finitimis municipios milites duci

iubet.

83. Consul nuntiauit Romanos ab hostibus uictos esse.

84. Nuntiatum est tribuno exploratores hostium a custodibus captos esse.

85. Centurio sciebat agros Romanorum ab hostibus uastatos esse.

86. Animaduertit Caesar equitatum hostium ad castra appropinquauisse.

87. Clamabat ille miser se ciuem esse Romanum.

88. Caesar partem prouinciae incursionibus hostium uastari audiebat.

89. Per exploratores Caesar certior est tres iam partes copiarum Heluetios flumen traduxisse.

90. Senatores sciunt bellum terribile contra Britannos geri.

91. Mercator sperabat se magnas diuitias in Hispania comparaturum.

92. Omnes ciues credebant Claudium ueneno necatum esse.

93. Seruus dicit ingentem nauem portui appropinquare.

94. Difficile mihi erit aequo animo loqui.

95. Dicebatis hoc praetores cognoscere, a tribunis ignorari.

96. Caesari nuntiatur Heluetios per fines Haeduorum iter facere.

97. Calpurnia, uxor Caesaris, uidit in somnis maritum suum plenum uulneribus iacere.

98. Caesar frumentum comportare reliquasque copias exspectare instituit.

99. Philosophus quidam aquam dixit esse initium rerum.

100. Nostri milites uno die pontem fecerunt quem hostes diebus decem confecerant.

UT/ NE

1. Pater tuus in Italiam uenit ut pompam spectaret.

2. Huic mandat ut omnes regiones explorent.

3. Legatis imperauit ut multas naues aedificaret.

4. Caesar exhortatus est militibus ut aciem hostium frangerent.

5. Senatus imperauit ut dilectus faceretur.

6. Dicebat mihi consul ut Romam uenirem.

7. Caesar militibus imperauit ut tela in hostes iacerent.

8. Suis imperauit ut castra muro munirent.

11

9. Hannibal regi Antiocho persuasit ut contra Romanos arma caperet.

10. Imperator legatis misit ut tribuni cohortes e castris educerent.

11. Themistocles populo persuasit ut classis centum nauium aedificaretur.

12. Legum omnes serui sumus ut liberi esse possimus.

13. Imperauit legatus ut omnes principes ciuitatum eo conuenerent.

14. Is ciuitati persuasit ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent.

15. Tandem Ceres auxilium Iouis implorauit ut Proserpina cum matre sua uiueret partem anni in

terris.

16. Praetoribus permissum est ut exercitum compararent.

17. Valde timebam ne frater meus a iudice damnaretur.

18. Tacebamus ne a centurione audiremur.

19. Mater pueros ne siluam intrarent monuit.

20. Ducem orabant ne uillam incenderet.

21. Ab amicis monemur ne haruspicibus credamus.

22. Legatus barbaros hortatus est ut mores Romanos discerent.

23. Rex militibus imperauit ut captiuos liberarent.

24. Feles arborem ascensit ne a pueris caperetur.

25. Milites magnas lapides portauerunt ut urbs a ciuibus muniretur.

26. Caesar milites cohortatus est ne animo deficerent.

27. Ego uos hortor ut amicitiam omnibus rebus humanis anteponatis.

28. Verres imperat magistratibus ut Dianae simulacrum sibi dent.

29. Dux milites hortatus erat ut hostes fugientes persequerentur.

30. Dicunt legatos persuasisse legionibus ut pontem quem fecerant delerent.

31. Animaduertit Caesar mulieres nihil facere ut uitam filiorum seruarent.

32. Naues a Caesare mittuntur ut reliquae legiones equitatusque transportari possint.

33. Facio hoc ut intellegere quae non intellegis possis.

34. Sunt mihi in manibus duo libri quorum unum Cicero ut de amicitia scire possemus scripsit,

alterum Caesar de bello Gallico.

35. Monuit magister discipulos ut qui discere non possunt ab amicis auxilium petant.

36. Omnia quae cognoscebam exposui ante senatores ut quod latrones fecerant scirent.

37. Imperat senatus ut consules quod oportet faciant.

38. Amici mihi persuadere conantur ne in hoc oppido maneam.

39. Agricola nos monuit ut prima luce proficisceremur.

40. Attius ad Antonium deductus petiuit ut ad Caesarem mitteretur.

41. Res sunt ut tibi narro.Vita non est ut credis.

42. Volo ut domum mecum venias.

43. Ut amicus moritur, maxima tristitia afficimur.

44. Ut desint vires, tamen voluntas exstit.

45. Adeo oppidum oppugnabatur, ut incolae iam capti viderentur.

46. Sol efficit ut omnia floreant.

47. Tanta erat Demosthenis eloquentia, ut haberetur princeps oratorum.

48. Ut Caesar id audivit, ad Galliam profectus est.

49. Plancus aciem in duas partes constituit, ne ab equitatu circumveniri posset.

50. Saepe fit ut ii qui debent non respondeant ad tempus.

51. Tantus fuit ardor animorum ut motum terrae nemo pugnantium senserit.

52. Ut ego adsentiar orationi, defensionem tamen non probabo.

53. Plato Aegyptum peragravit ut a sacerdotibus barbaris caelestia acciperet.

54. Ut rationem Plato nullam adferret, ipsa auctoritate tamen me frangeret.

55. Piratae omnia maria infestabant ita ut Romanis navigatio tuta non esset.

12

GAI IVLI CAESARIS BELLI GALLICI LIBRI PRIMI ADAPTATIO

Descripció de les regions i pobles de la Gàl·lia

Omnis Gallia diuisa est in partes tres, quarum unam partem Belgae incolunt, aliam partem incolunt

Aquitani; tertiam incolunt qui ipsorum lingua appellantur “Celtae”, sed nostra lingua “Galli”

appellantur. Hi omnes populi inter se differunt lingua, institutis et legibus. Flumen Garunna diuidit

Gallos ab Aquitanis; Matrona et Sequana flumina a Belgis Gallos diuidunt.

Fortissimi horum omnium populorum sunt Belgae, quia a cultu et humanitate Romanae prouincia

longe absunt et quia ad eos non ueniunt mercatores ut articula sumptuosa eis uendant.Belgae sunt

proximi Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum saepe bellum gerunt. Ea ipsa causa Heluetii

reliquos Gallos uirtute superant: quia cum Germanis contendunt cotidianis proeliis. Etenim, aut eos

expellunt a suis finibus, aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

Una pars eorum (quam partem Gallos habere dictum est) initium capit a flumine Rhodano, et

continetur Garunna flumine, Oceano et finibus Belgarum. Belgica ab extremis Galliae finibus oritur et

propagatur ad inferiorem partem fluminis Rheni. Aquitania a Garunna flumine propagatur ad

Pyrenaeos montes et tangit eam partem Oceani quae est ad Hispaniam.

Orgetòrix comença la revolta dels helvecios

Apud Heluetios nobilissimus et ditissimus fuit Orgetorix. Is, M. Mesala M. Pisone consulibus, imperii

cupiditate inductus, coniurationem nobilitatis fecit et ciuitati persuasit ut e finibus suis cum omnibus

copiis exirent. Arbitrabatur facile esse totam Galliam capere, quia uirtute omnes populos superabant.

Eis etiam facile persuasit quia Heluetii natura loci continebantur. Etenim, ex una parte continentur

flumine Rheno, latissimo atque altissimo; ex altera parte continentur monte Iura, altissimo, qui est

inter Sequanos et Heluetio; ex tertia parte continentur lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui

prouinciam nostram ab Heluetiis diuidit.

Ea causa neque late uagare neque finitimis populis bellum inferre poterant; et id magnum dolorem

ferebat hominibus bellicosis natura. Pro hominum multitudine arbitrabantur se angustos fines habere.

His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti, constituerunt ea quae ad profectionem

neccessaria essent parare: iumentorum et carrorum magnum numerum et multum frumentum (ut in

itinere famem tolerarent). Oportebat etiam cum proximis ciuitatibus pacem et amicitiam confirmare.

Putauerunt biennium esse satis ut eas res facerent. In tertium annum lege profectionem confirmant.

In eo itinere Orgetorix persuadet Castico, Sequano, cuius pater regnum in Sequanis multos annos

habuerat et a populi Romani senatu appellatus erat “amicus”, ut imperium quod pater ante habuerat, in

ciuitate sua occuparet. Persuadet item Dumnorigi, Haeduo, fratri Diuiciaci, qui eo tempore

principatum in ciuitate habebat ut idem facere conaretur, et ei filiam suam in matrimonium dat.

Probat illis facile esse id perficere. Dicit illis Heluetios esse potentissimum populum omnis Galliae;

affirmat eos imperium facile obtenturos et pollicetur se illis auxilium daturum suo exercitu et pecunia.

Hac oratione adducti inter se fidem et iusiurandum dant et, occupato regno per tres potentissimos ac

firmissimos populos, sperant se omnem Galliam dominare posse.

Sed ea coniuratio ab Heluetiis patefacta est, et moribus eorum Orgetorix in iudicium ire debebat. Die

iudicii constituta, Orgetorix omnem suam familiam (ad milia decem hominum) et omnes clientes,

quorum magnum numerum habebat, coegit et ad iudicium eos conduxit; per eos (ne iudicium

haberetur) se eripuit.

Cum ciuitas, ea re incitata, in armis esset et magistratus multitudinem hominum ut tumultum

reprimere possent quaererent, Orgetorix mortuus est. Omnes Heluetii arbitrati sunt eum sibi mortem

dedisse.

13

Després de la mort d’ Orgetórix els helvecis abandonen el seu país i busquen aliats.

Post eius mortem Heluetii id quod constituerant facere conantur: e suis finibus exire. Vbi iam se ad

eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia, uicos et reliqua priuata aedificia incendunt;

frumentum omne quod non secum portabant comburunt ut, amissa reditionis spe, parati ad omnia

pericula essent; efferunt etiam cibum trium mensum.

Persuadent Rauracis, Tulingis et Latobicis, finitimis suis, ut eodem consilio usi, oppidis et uicis suis

exustis, cum iis proficiscantur et ut Boios, qui trans Rhenum incoluerant et in agrum Noricum

transierant Noreiamque oppugnauerant, accipiant socios.

Erant duo itinera quibus domo exire poterant: unum iter per Sequanos, angustum et difficile, inter

montem Iuram et flumen Rhodanum; alterum, per prouinciam nostram, facile et expeditum, quia inter

fines Heluetiorum et Alllobrogum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit, isque facile transitur.

Extremum oppidum Allobrogum proximumque Heluetiorum finibus est Genua. Ex eo oppido pons

ad Heluetios pertinet. Heluetii se Allobrogibus (qui contrarii populo Romano uidebantur) aut

persuasuros aut ui coacturos ut per suos fines eos ire paterentur existimabant. Omnibus rebus ad

profectionem comparatis, diem dicunt ut ad ripam Rhodani omnes conueniant. Is dies erat a.d. V

Kal. Apr. L. Pisone A. Gabinio consulibus.

Cèsar s'assabenta dels moviments dels helvecis. Converses polítiques

Cum Caesari eos ire conari per prouinciam nostram nuntiatum esset, maturat ab urbe proficisci et

magnis itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Geuam peruenit. Conscribit magnum militum

numerum ex tota prouincia (quia omnino una legio in Gallia ulteriore erat), et pontem qui ad Genuam

erat rescindi iubet.

Cum Heluetii aduentum eius cognouissent, legatos ad eum mittunt nobilissimos ciuitatis, qui dicant

se iter per Romanam prouinciam facere uelle sine maleficio, quia nullum aliud iter habent. Rogant

Caesarem ut sibi id concedat. Caesar, qui L.Casium consulem occisum esse exercitumque eius ab

Heluetiis pulsum esse non oblitus erat, putabat se concedere id non debere; et existimabat homines

inimico animo, data facultate ut per prouinciam iter facerent, multa maleficia et iniurias

facturos. Tamen, ut spatium esset ut milites quos conscripserat conuenirent, legatis respondit se diem

dicturum ad conloquium. Imperat eis ut ad Id. Apr. reuertantur.

Cèsar nega als helvecis el pas per la província i adopta mesures defensives

Interea, ea legione quam secum habebat militibusque qui ex prouincia conuenerant, a lacu Lemanno,

qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Heluetiis diuidit, milia

passuum decem nouem murum et in altitudinem pedum sedecim fossamque aedificat. Eo opere

perfecto, praesidia disponit, castella munit, ut non facile Heluetii, si conentur, transire possint.

Vbi ea dies, quam cum legatis costituerat, uenit et legati ad eum reuerterunt, negat se, more et

exemplo populi Romani, iter eis per prouinciam concedere posse, et ostendit se prohibiturum, si

conentur. Heluetii, ea spe amissa, nauibus ratibusque pluris factis, flumen transire conantur, sed, a

Romanis militibus repulsi, hoc conatu destiterunt.

Els helvecis pacten amb els sequans el trànsit pel seu territori

Relinquebatur una uia: per Sequanos. Sed, Sequanis inuitis, propter angustias ire non poterant. Cum

his persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt, ut, eo rogante, id a Sequanis

impetrarent. Dumnnorix Heluetiis erat amicus, quia ex eo populo Orgetorigis filiam in matrimonium

ceperat; et, cupiditate imperii adductus, coniurationes ciuitatum facere conabatur et multas ciuitates

suo beneficio habere uolebat obstrictas. Itaque a Sequanis impetrat ut Heluetios per suos fines ire

tolerent et ut obsides inter se dent. Sequani itinere Heluetios non prohibebunt, Heluetii sine maleficio

et iniuria iter facient.

Nuntiatum est Caesari Heluetios per agrum Sequanorum et Haeduorum iter facturos in Santonum

fines, qui non longe a Tolosatium finibus absunt, quae ciuitas est in Romana prouincia.Sed Caesar

14

intellegebat id prouinciae magnum periculum futurum: Arbitrabatur malum Romanis finitimos habere

homines bellicosos, inimicos populi Romani. Ea causa T. Labienum legatum munitioni quam fecerat

praefecit; ipse in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit et tres, quae

circum Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit et cum his quinque legionibus contendit in Galliam

per Alpes.

Cèsar decideix intervenir en favor dels pobles aliats de Roma. Comença la guerra

Heluetii iam per angustias et fines Sequanorum suas copias traduxerant et in Haeduorum fines

peruenerant eorumque agros populabantur. Haedui, cum se suaque ab iis defendere non possent,

legatos ad Caesarem mittunt et rogant auxilium. Affirmant legati se semper amicos populi Romani

fuisse; dicunt Casesari suos agros uastari, filios in seruitutem duci, oppida ab Heluetiis expugnari.

Item Allobroges, qui trans Rhodanum uicos possessionesque habebant, se ad Caesarem fuga

recipiunt et nuntiant ei Heluetios maleficium in Allobrogum agros facere. Quibus rebus adductus

Caesar constituit se permittere non posse ut Heluetii, omnibus fortunis sociorum consumptis, in

Santonos peruenirent.

Els helvecis intenten creuar el Saona. Cèsar ho impedeix. Noves converses

Arar est flumen quod per fines Haeduorum et Sequanorum in Rhodanum influit incredibili lenitate. Id

Helvetii ratibus ac lintribus iunctis transibant. Vbi per exploratores Caesar cognouit Heluetios tres

partes copiarum id flumen iam traduxisse, sed quartam partem citra flumen Ararim adhuc esse, de

tertia vigilia, cum tribus legionibus e castris profectus, ad eam partem pervenit quae nondum flumen

transierat. Eos impeditos adgressus, magnum numerum eorum concidit; reliqui fugerunt atque in

proximas silvas abdiderunt.

Hoc proelio facto, ut reliquas copias Helvetiorum persequi posset, pontem in Arari faci iubet atque

ita exercitum traducit. Helvetii, repentino eius adventu commoti, legatos de pace ad eum mittunt;

huius legationis Divico princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat.

Després que fracassen les converses i s'originen algunes baralles, Cèsar exigeix als

aduins el blat promès

Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor

milium, quem ex omni provincia et ex Haeduis atque eorum sociis conscripserat, praemittit ut quod

hostes faciunt sciant. Equites, novissimum agmen insecuti, cum equitatu Helvetiorum proelium

committunt; et pauci nostrorum cadunt. Helvetii excitati, quia quingentis equitibus tantam

multitudinem equitum propulerant, subsistere et novissimo agmine nostros proelio lacessere

coeperunt. Caesar suos a proelio continebat ac solum uolebat hostem rapinis, pabulationibus

populationibusque prohibere.

Interim cotidie Caesar Haeduis frumentum, quod polliciti erant, petebat. Nam propter frigora

frumenta in agris matura non erant. Vbi intellexit Haeduos tardare et diem uenire quo militibus

frumentum dare oportebat, convocatis eorum principibus, quorum magnam copiam in castris habebat,

in his Diviciaco et Lisco, magistratu Haeduorum, graviter eos accusat. Affirmat Heduos populum

Romanum iuuare non uelle et ingratos in Caesarem esse; commemorat se, adductum precibus

Haeduorum, bellum in Heluetios susceplsse.

Tunc Liscus, oratione Caesaris adductus, respondet apud Haeduos esse uiros priuatos, qui magnam

auctoritatem habent. Affirmat hos uiros, seditiosis atque improbis uerbis usos, multitudinem terrere ne

frumentum Caesari dent. Seditiosi arbitrabantur malum esse Romanos iuuare, quia, superatis a Caesare

Heluetiis, Caesar facile libertatem omnibus Galliae populis eripere poterat.

Conversa privada entre Cèsar i Lisc. Lisc descobreix a Cèsar les intencions de

Dumnòrix

Caesar hac Lisci oratione Dumnorigem, Diviciaci fratrem, designari intellegebat; itaque celeriter

concilium dimittit, Liscum retinet, quia de his rebus cum eo priuatim agere uolebat.

15

Cum omnes affuissent, rogat illi Caesar ut ea quae in conloquio iam insinuauerat libere dicat. Tunc

Liscus dicit Dumnorigem magnam gratiam apud plebem habere magnamque fortunam cepisse. Dixit

etiam hac fortuna eum familiarem auxisse et magnum equitum numerum semper circum se habere et

apud fmitimas ciuitates multum posse. Narrat Caesari ipsum Dumnorigem ex Heluetiis uxorem

cepisse et propter eam adfmitatem fauere Heluetiis et odisse Caesarem et Romanos quia eorum

aduentu potentia eius fracta erat et Diuiciacus in antiquum honoris locum apud populum restitutus

erat. Romanis uictis, arbitrabatur Dumnorix se magnam imperii spem habere posse; sed, Romanis

imperantibus, de regno ac imperio desperabat.

Cèsar convoca Divicíac i li demana que castigui al seu germà Dumnòrix

His rebus cognitis, cum suspiciones Caesaris confirmatae essent (sciebat Caesar Dumnorix Heluetios

iuuerat), arbitrabatur se eum punire debere. Tunc Diuiciacum ad se uocari iubet et per C. Valerium,

Caesaris familiarem, cui magnam fidem habebat, cum eo conloquitur. Dixit Caesar Diuiciaco quae in

Gallorum concilio de eius fratre dicta erant. Rogat eum ut ipse poenam contra Dumnorigem statuat aut

ciuitatem poenam statuere iubeat.

Diuiciacus, Caesarem complexus, cum multis lacrimis obsecrare coepit ne grauem poenam in

fratrem statueret. Dicit se scire illa omnia quae dicta erant uera esse. Sed arbitrabatur omnes

existimaturos ipsum (non Caesarem) poenam contra fratrem statuisse et omnes Gallos populos a se

auersuros.

Cum haec pluribus uerbis flens a Caesare peteret, Caesar eius dextrarn prendit; consolatus, rogat ut

taceat. Dicit Caesar se eius precibus iniuriam rei publicae factam et suum dolorem condonare uelle.

Tunc Dumnorigem ad se coram fratre uocat. Ostendit quae in eo reprehendit et ea quae ciuitas

queritur; monet eum ut in reliquum tempus omnes suspiciones uitet; dicit se, fratris precibus, praeterita

maleficia condonaturum. Dumnorigi custodes ponit ut ea quae faciat scire et eos quibuscum loquatur

cognoscere possit.

Cèsar segueix de prop els helvecis, però evita els enfrontaments

Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes sub monte consedisse milia passuum ab ipsius

castris octo, exploratores qui cognoscerent naturam et ascensum montis misit. Nuntiatum est ascensum

facilem esse. De tertia vigilia T. Labienum legatum cum duabus legionibus et ducibus qui iter

cognoverant summum iugum montis ascendere iubet. Ipse Caesar de quarta vigilia eodem itinere quo

hostes ierant ad eos contendit equitatumque omnem ante se mittit. P. Considius, qui rei militaris

peritissimus erat et in exercitu L. Sullae et postea in M. Crassi fuerat, cum exploratoribus praemittitur.

Prima luce, cum summus mons a Labieno teneretur et ipse ab hostium castris mille et quingentis

passibus abesset et adventus Labieni et ipsius non cognitus esset, Considius ad eum accurrit; dicit

montem, quem Caesar a Labieno occupari volebat, ab hostibus teneri. Etenim, dicit id se a Gallicis

armis atque insignibus cognovisse. Caesar suas copias in proximum collem ducit et aciem instruit.

Labienus, cum Caesar imperauisset ne proelium commiteret (volebat enim copias ipsius prope hostium

castra appropinquare et uno tempore undique in hostes impetum facere), monte occupato, nostros

exspectabat proelioque abstinebat. Denique per exploratores Caesar cognovit montem a suis teneri et

Helvetios castra movisse. Eo die hostes sequitur et milia passuum tria ab eorum castris castra ponit.

Cèsar decideix dirigir-se a Bibracte per blat. Els helvecis ataquen per la

rereguarda

Postridie, cum exercitui frumentum dare oporteret et cum a Bibracte, oppido Haeduorum maximo,

milibus passuum XVIII abesset, discedit ab Heluetiis et in eo oppido ire maturat. Ea res per fugitivos

hostibus nuntiatur. Helvetii, cum perterritos Romanos discedere a se existimarent (nam pridie

proelium committere non uoluerant), mutato consilio atque itinere converso, nostros a novissimo

agmine insequi ac lacessere coeperunt.

Cum id animaduertisset, copias suas Caesar in proximum collem duxit equitatumque misit, ut

hostium impetum sustineret. Ipse interim in medio colle triplicem aciem legionum quattuor

veteranarum instruxit; in summo colle duas legiones, quas in Gallia citeriore proxime conscripserat, et

16

omnia auxilia conlocavit; impedimenta sarcinasque in unum locum conlocare iussit; etiam iussit eum

locum muniri. Helvetii, cum omnibus suis carris secuti, impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi

confertissima acie, reiecto nostro equitatu, phalange facta, in primam nostram aciem impetum

fecerunt.

Caesar, cohortatus suos, proelium commisit. Milites, ex loco superiore pilis missis, facile hostium

phalangem fregerunt. Phalange disiecta, gladiis destrictis in eos impetum fecerunt. Galli, scutis ictu

pilorum transfixis, non commode pugnare poterant (etenim, transfixo scuto, ferrum pilorum se

inflectebat). Itaque multi scutum relinquere et nudo corpore pugnare malebant.Tandem, vulneribus

defessi, se recipere coeperunt. Sed capto monte, Boii et Tulingi, qui agmen hostium claudebant, ex

itinere nostros adgressi, circumvenerunt; id conspicati Helvetii, qui in montem se receperant, rursus

instare et proelium committere coeperunt. Diu atque acriter pugnatum est. Sed, cum nostrorum

impetum sustinere non possent, Heluetii se in montem receperunt.