Upload
demirsoy
View
239
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
1/43
1
Evrim Tartmas
At izinin, it izine kart tartma
Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi, 18.08.2009
Dnce tarzmzn biimlenmesi: nsann Doas
Gerek insan (gerekse sinir sistemi olan canllarn tm), evrimleme
sreci ierisinde, gerek baka trlere kar gerekse kendi trnn dier
bireylerine kar varln koruyabilmek iin kendi benlik duygusunu
merkeze alma zorunluluunu duymutur. Bu davran ekli, rtmeye ya
da saklamaya alsak da almasak da kendini u ya da bu ekilde
gsterir. rnein, u anda mantnz zorlamadan, doalama
dnmeye devam ederseniz, dnyadaki en nemli konunun burada
okumakta olduunuz sansna kaplrsnz; mantkl dnseniz dahi bu
duyguyu srdrrsnz; ancak ak ak dile getirmekten eitlinedenlerle kanrsnz. znde bu davran ekli, insan soyunun tm
dnce tarzn ve yaam stratejisini etkilemitir.
Bu davran eklinin etkisi altnda, gemite, insanlar, dnyay
gne sisteminin hatta evrenin merkezi olarak kabul etmilerdir. nk
bulunduklar yer, doalar gerei merkez olmalyd. Bu nedenle bu kadar
gzel bir manzaray dnyada hibir yerde gremezsiniz; dnyann engzel suyu bu sudur ve buna benzer ifadeler kullanrz. nk biz
oradayz
Bu dnme tarz, davranlarmzn ekillenmesine de egemen
olmutu. nsanolu, bu rty, gerek doa bilimlerine sahip olmadan,
evrenin, galaksilerin, gne sisteminin deiimini, jeolojik evrimi,
dnyann ve canllarn getii yolun ayrntlarn renmeden
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
2/43
2
kaldramazd. Nitekim insan soyu, alar boyu evrenin gerek fiziksel
yapsna ulaamad iin, bu rty kaldramad; rahatlayabilmek iin
yerine mitler yaratt. Ama sorun zlmedi.
Soyut dnceye gemi insan soyunda, bireyin ilk deneyimi,
anmsasa da anmsamasa da doumudur. En azndan bu olay bir
bakasnda gzlemitir. O halde, kendinin bir balangc olduuna gre,
her eyin bir balangc olmalyd. Hi bir insan lm tatmamtr; ama
bir bakasnda gzlemitir. O halde her eyin bir de sonu olmalyd. Bu
merkezi (bencil) dnce, evrenin yapsn anlamaya da uygulanmalyd.
Soyut dnmeye ve merak duygusuna ilk ulaan varl (bundan sonra
bunu insan soyu olarak adlandracaz), hayvandan ayran en nemli
zellik "Merak" duygusu olduuna gre, doal olarak kendi evrimsel
srecinin etkisi altnda da kalarak, evrenin bir ba, bir de sonu olaca
mitini yaratmakta gecikmedi. Yerleik dzene getii ve tanmlanabilir
bulgular brakt gnden beri, insan soyunun, insanolunun bu merakn
ve duyusunu tatmin iin, deiik yaratl mitleri uydurduuna tank
olmaktayz. Bylece, toplumlar birbirinden yaltlm olsalar bile, benzer
biyolojik yapya sahip olmalar nedeniyle, anlatmlar ya da yaklamlar
farkl; ancak z bakmndan benzer yaratl modelleri retmeye
balamlardr. Bylece kaba bir tahminle 5.000 zerinde tanr, 200'n
zerinde belirgin kurallar olan din tanmlanmtr. Hepsinde bir balang
bir de son vardr. Doumu gren bir insann "Yaratl Kurgulamas"doal geliyor da, lm tatmam olan bir insann "Kyameti
Tanmlamas" garip kayor! Yaratlta, diyelim ki, ortaya kan olaylarn
izlerini srerek kaynaa ulatnz, pekl, yaanmam bir olayn, yani
kyametin izlerini nasl bularak varsaymda bulunuyorsunuz? Bunun
yant basit. Ben yok olacama gre evren de yok olmal. Bu benim
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
3/43
3
doal alglama tarzm. Yeterince bilgim yoksa bu evrensel ilkel sanma
boyun emeliyim. Yani Kyamete de inanmalym.
Bu sanal alglama zamana sadece bir ba bir de son koymayla
snrl deildir. rnein doada renkleri grdmz syleriz; birok
hayvann da renk grd bilinmektedir. Ancak doada renk diye bir ey
yoktur. Biz (bir olaslkla hayvansal canllarn bir ksm farkl grseler de)
onun zerindekileri krmz gryoruz. Doada ne krmz, ne mavi, ne de
mor diye bir olgu vardr. Biz belirli dalga boylarn birbirinden ayrt etmek
iin onlara sanal baz nitelikler yklemiiz. Keza sesleri de tiz ya da bas
diye nitelemiiz. Bunlarn hi biri gerek deildir. Sadece canllarn
gnlk yaamn kolaylatrmak iin sanal duyulardr. Zaman da yle bir
duyudur. Evrim srecinde dorudan karlamad fiziki ve kimyasal
etkileri de yok sanar. Bu nedenle, gama nlarn, X-nlarn, mortesi
nlarn bir ksmn, kzl tesi nlar, radyo dalgalarn; keza ultrasonik
ya da spersonik seslerin nemli bir ksmn alglayamaz. Zamana bir
ba ve bir son koyma da ite byle bir eydir. Doann mekaniini
anlamak iin ilk olarak bu sanal duyularmzn dnda dnmeyi
renmeliyiz. Bizi, dier hayvansal canllardan ayran nitelik de bu olsa
gerek
Neden bu kadar ok sayda insan, bu kadar bilimsel bilgiye ve
aklamaya karn, hala yaratl ve kyamet kurgularndan
vazgeemiyor?
nsanolunun tarihi yukardan aaya hakszlklarla doludur. ok az
insan, zellikle dinlerin temeli atld dnemlerde ya da daha nceki
tarihlerde hakkn bu dnyada alabilmitir. Ezilmitir, horlanmtr,
aalanmtr... Bu dnyada hakkn alamayan kii, hncn br tarafta
alacan syleyen dncelere adeta tapmtr. te dinleri ayakta tutan,
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
4/43
4
insanolunun bu hnc olmutur. Hele, bu hakszlklar yapanlarn br
tarafta "Smer inancyla cehennemde" eza-ceza-cefa greceini, kendisi
gibi horlananlarn ve aalananlarn ise "Smer inancyla cennette"
hayal ettii gibi lks bir yaam sreceini syleyenlere dnmeden biat
etmitir. Bu nedenle tarihin her dneminde, her toplum cennetini ve
cehennemini, isteklerine, arzularna ve korkularna gre tarif etmitir.
Tanrsal bir cennettin ve cehennemin yaps ve ileyi tarz
deimeyeceine gre, toplumlara gre cennet ve cehennem tanmnn
deimesi, sizce neye iaret eder? dare sistemine ve toplumsal
sorunlarna bilimsel zm bulamayan insanolu, bu nedenle hakknnalnmasn Tanr'ya havale ederek rahatlamtr. Bu nedenle "seni Allaha
havale ediyorum" deriz...
Tm canllar ve bunlarn doal bir uzants olan insan, evrendeki bir
zaman diliminin ya da srecinin rndr. Evrendeki yaplarn hemen
hepsi, bir srecin rndr, yansmasdr. Siz bu yapy bir btn olarak
tanmaz ve anlayamaz iseniz, yanlgya dersiniz. te bu yetiye
ulaamayanlar "evrim gereini" gremezler ve kmaza derler. Bir
defa ilkel duygularnzdan syrlarak, yani kendinizi olaylarn her zaman
merkezinde varsayan dnceden arndrm olarak, olaylar evrensel
gzle, kubak deerlendirebilecek yetiyi kazanm, bu zaman dilimi
ierisinde gelinebilecek son aamaya varm bir insan olarak, bir
dnce tarzna kendinizi altrmaya aln: Evren yaratlmamtr;hep vard; hep var olan bir eyin yaratlmasn kurgulamak da
anlamszdr. Bundan sonra da evren hep var olacak m? Bunun iin
kyameti kurgular gibi bir yorumlama ile konuya yaklaamayz. Benzer
ekilde devam etmesi de, baka yasalarn egemen olduu bir yapya
dnerek srebilir. Yok olacak m? Eer evren hep var olan bir
mimariden geliyorsa, bundan sonra yok olacan kurgulamak sz
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
5/43
5
konusu olmamaldr. Aynen kalacak m? Mimarisini deitirmeden
kalamayacaa benziyor.
Evrendeki tm mimari, znde, evrenin enerji dzeyinin deiimi ile
ilgilidir. Bunu anlayabilmek iin bilimsel mantk ve aratrma gerek, merak
gerek. Nasl ki bugnk evren hep var olan bir evrenin kzerine
kurularak geliyor, bundan byle de hep var olmamas iin bir neden
grlmyor. Fakat eitli ekillere kimliklere brnerek. Yani doal
duyularmzdan kurtularak bir trl kavrayamadmz balangc ve sonu
olan bir madde yani evren sz konusu deil, allagelmi deyile
ezelden ebede var olan bir evren sz konusudur. Bu kadar byk
malzemenin temini mantkla llebilir bir ey olmad iin ve sonunda
da bu kadar malzemenin hibir iz brakmadan ortadan kaldrlmas iin
olaan mantmzn dnda hareket eden, gc olan bir doast gc
kurgulayarak bu doal ilkin duyumuzu (yani her eye bir ba bir son
koyma merakmz) tatmin edebilirdik. yle de yaptk, devam ediyoruz
Evren, evrimlemektedir; her an mimarisini deitiren bir evrende,
onu oluturan elerin, hatta bir tek tanm hari, kavramlarn
deimeden kaldn savunmak sz konusu deildir. Paris, New-York ve
Moskova Bilimler Akademisi, evrende deimez kuramn ya da tanmn
sadece "Evrim Kuram" olduunu beyan etmilerdir. Bu kavramn
dierlerinden ayrcal, ierii tmyle deise dahi, anlamnn
deimez kalmasdr; nk kuramn zaten kendisi deiimin ilkelerini
incelemeyi amalamaktadr.
Olaylara eitli alardan ve bir btn olarak bakarsanz ku bak
bakarsnz, dogmanzn etkisi altnda dar bir aralktan bakarsanz ku gibi
bakarsnz.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
6/43
6
Ali Demirsoy
-niyetim kuu aalamak deildir-
Big-Bang nedir ne deildir?
Bir santimetre kp, yaadmz evrene tandnda, trilyonlarca
ton, scakl milyarlarca derece olan, henz elektron ve proton dzenine
ulamam, atom alt paracklardan olumu bir yap, ona imdilik
plazma diyelim, belki oluan gazlar ya da dinamii gerei, hacmini
geniletmeye balam, yani patlamtr. Patlamadan nce, ktle
ekiminin (gravitasyonun) sonsuz denecek mertebelerde olmasndan
dolay, gravitasyonun bir fonksiyonu olan zaman, bu genilemeye bal
olarak balam, subatomik paracklar, ilk olarak proton ve elektron,
ok ksa bir srede (saniyeler iinde) atomik dzen ierisinde
dizilmesinden dolay (hadonik faz), basitten balayarak gittike
karmaklaan elementlere dnmeye balam ve ktle ortayakmtr. Gelecee doru madde yaylm balad, yani hacmini
genilettii, fiziksel bir anlatmla hareket ve atomik yrngeler olutuu
iin scaklk deiimleri ortaya kmtr. Dolaysyla bugn NEWTON
Fiziinin ana ilkeleri olarak bilinen ve evrenin mimarisini oluturan
doann drt unsuru, bu evrede olumutur: Zaman, Ktle, Hz ve
Scaklk. Ayrca evreni bir btnlk ierisinde tutan kuvvetler deolumutur:
1) Kuvvetli etkileme (ekirdek ii kuvvetler 1000 yani 103)
2) Elektro-Manyetik Etkileme (elektron ile ekirdek arasndaki
etkileme; 1),
3) Zayf Etkileme (radyoaktif etkileme; 0.0000001 yani 10-6)
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
7/43
7
4) Gravitasyon (ktleler arasndaki etkileme; 0.000 000 000 000
000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 1 yani10-49).
Big-Bang, yaratla m yoksa evrimsel kurama m kanttr?
Evrim yoktan var edilmeyi tartmaz ve savunmaz; var olann nasl
daha karmak (daha doru bir yaklam ile daha baarl) hale
dntn aklar. Bu nedenle yaratllar, eski bir yaklam ile Big-
Bang olayna drt elle sarlrlar; nk zannederler ki Bing-Bangde
evren yoktan var ediliyor. Hlbuki Cenevrenin Cern kentinde yaplan veyaplacak, maliyeti 10 milyar dolar bulan aratrma (Byk Hadorn
arptrcs cihaz ile), yoktan var edilmeyi deil, var olandan yeni bir
durumun nasl ortaya ktn renmek iin planlanm bir aratrmadr.
Big-Bangi yaratl olarak alan ve ballandra ballandra anlatan (ne yazk
ki fizik mhendisi olduunu syleyen ve birok kitap yazd belirtilen
ahslar da ak oturumlara telefonla balanarak Big-Bangi Tanrnn bir
rn olarak sunuyor) yaratl kesim, yaplan almann ne
olduundan habersizdir.
Dnyann en byk parack hzlandrcs "Byk Hadron arptrcsyla yaplan deneyin ilk
aamas baaryla tamamland. lk aamada 100 milyar protonluk paketlerin saat ynnde
hzlandrcya aktarld ve detektrde beklenen izleri oluturduu akland.
kinci aamada ise proton paketlerinin saat ynnn tersi istikamette devreye sokularak, iki n
huzmesinin farkl ynlerde harekete geirilmesi ve sonucunda byk patlamadan hemen sonraki
koullarn oluturulmas amalanyor.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
8/43
8
Cernde almalar, yanlmyorsam 1990n yllarda evrenin
btnl ile ilgili yaplan kuramsal almalarn sonularn snamak iin
yaplyor. Evreni btnlk iinde tutuca gler incelenirken, bir madde
kaybnn izlerine rastland ve bunun nedeni aratrlyor. Kuramsal
almalar, baka yasalarn geerli olduu (fermiyon, gluyon, graviton,
kuark, mikrotroton, pozitron, ntrino, mezon, telonlarn vd. egemen
olduu) bir evrenden, atom dzenine geilen, Newton yasalar olarak
bilinen (yani ktlenin, zamann, enerjinin ve hzn) yasalarn egemen
olduu bir evrene geite Higgs Bozonlar 1diye bir paracn
kabilecei hesapland iin, bu bozonlarn deneysel olarak saptanmasgndeme gelmitir. On milyar dolarlk deneyin asl astar budur. Eer bu
bozonlar deneysel olarak da kantlanrsa, evrenin hi yaratlmad, hep
var olduu, sadece 13.7 milyar yl nce byk bir patlamayla baka
yasalarn (Newton yasalarnn) geerli olduu bir evrene dnt
anlalacaktr. Big-Bang bir balang deil, yasalar asndan devrimsel
nitelikte bir dnmdr. Bunun farkna varan Vatikan byk tepki
gsterdi ve galiba deneyi de aforoz etti. nk yaratlmayan bir evrenin
yaratcs da olmayacakt Bizim okumularmz, hatta kitap yazm
fizikilerimiz bile (14.08.2009 tarihli Haber Trk televizyonun1Peter Higgs, Gerald Guralnik,Richard Hagen,Tom Kibble[1] , Francois Englert ve Robert
Brout tarafindan Standart Modeldeki (bilinen klasik Big-Bang modelindeki) fermiyonlara
ktle kazandrmak iin varl ne srlm, spini 0 olan parack. Henz varl
dorulanmamtr, H veya h olarak ksaltlr.
Varl deneysel olarak henz ispatlanmam olan Higgs bozon iin LEP-2 den elde edilen
sonu, ktlesinin 115 GeV den byk olmas gerektii eklindedir. Arama almalarna
Fermilabda CDF ve D0 deneylerinde devam edilmektedir.
2008 ylnn sonlarnda almas planlanan CERN'deki LHC hzlandrcsnda yaplacak
CMS deneyi,ATLAS, LHCb deneyi ve ALICE deneylerinde Higgs parac yan sra
Standart Model (bilinen Big-Bang modelinin) tesinde (ncesinde) nasl bir fizik olduu
aratrlacaktr (Vikipedia ve Global Conservation Laws and Massless Particlesden).
http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peter_Higgs&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Gerald_Guralnikhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Hagen&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tom_Kibble&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Higgs_bozonu#cite_note-0http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Francois_Englert&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Standart_Modelhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Fermiyonhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=LEP-2&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Fermilabhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=CDF&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=D0&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/CERNhttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHChttp://tr.wikipedia.org/wiki/CMS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ATLAS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHCb_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ALICEhttp://prola.aps.org/abstract/PRL/v13/i20/p585_1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peter_Higgs&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Gerald_Guralnikhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Hagen&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tom_Kibble&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Higgs_bozonu#cite_note-0http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Francois_Englert&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Standart_Modelhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Fermiyonhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=LEP-2&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Fermilabhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=CDF&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=D0&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/CERNhttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHChttp://tr.wikipedia.org/wiki/CMS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ATLAS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHCb_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ALICEhttp://prola.aps.org/abstract/PRL/v13/i20/p585_18/14/2019 Evrim tartmas.18.08
9/43
9
programnda) hala iin farkna varmadklar iin Big-Bang ile
yaratllara desteklerini srdryorlar.
Bilim adamnn derdi, evrenin ne iin yaratldn aratrma ve ona
anlam ykleme deildir onu din bilimcilere ve ksmen de felsefecilere
brakmtr. Bugne kadar olduu gibi bundan sonra da urap
dursunlar
Eer byle bir derdi olsayd, evrenin canllar bakmndan, zellikle
dnen varlklar asndan kural olarak- neden bo durduunu, 1000
k yl apndaki bir hacimde bile hibir yldzda gneteki gibi uydu
olmadn, yani canl ve Tanrsna tapan dnen varlklar olmadn
grerek anlam yklemeye alrd. Eer dogmatiklerin ileri srd
gibi- Tanr varln hissettirmek istiyorsa, bunu ok daha fazla gk
cisminde yapabilirdi. Eer doru anlam yklemeye alyorsanz, ilk
olarak kendi dncenizdeki arpkl dzeltmeyle ie balamalsnz
Bilimin ve bilim adamnn derdi, evrenin nasl ilediini renmedir.
Bunun iin Allah ret etme ve yokluunu ispatlama gibi bir abas da
olamaz. stiyorsanz inann der; ancak benim iime karmayn da der.
Ancak yaratllar evrim kuramn rtmeye kalkmayla Tanrnn
varln kantlamaya almaktadr; bu da yaratllarn sonu olacaktr.
Evrim kartlarnn mfrit olanlar (keskin anti-evrimci olanlar), insanlar
(dini eitimden gemi olsalar bile), dini kendi anladklar gibi anlamaya
zorlamalar da baka bir saygszlk olarak grnmektedir: Bunu yapanlar
Kutsal kitaplarda yazl olanlar biz evrimcilerden daha iyi anladklarn
dnyorlar. Ortada birbirinin kart olan fikirleri savunan birok temel
kitap olsayd, bu dnceye hak verebilirdik; ortada ierii hibir zaman
deimedii sylenen tek bir kitap varsa, brakn orada yazl olanlar biz
nasl anlyorsak, yle inanalm, yle yaayalm. Sizin biz evrimcilerden
daha akll olduunuz yargsna nereden varyorsunuz?
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
10/43
10
Akll geinen bu kesim, esasnda atele oynadklarnn farknda
deiller (eer birileri tarafndan kastl olarak ynlendirilmemilerse).
Evrim tartmasnn ortaya kt gnden bu yana, bilinmezleri hep
tanrnn eseri ya da varlnn kant gibi gsteren kesim, zellikle DNA
ve molekler biyolojide nemli admlarn atld 1950 ylndan bu yana
hzla mevzi yitirmeye balamlardr. Bu mantk ve yaklam Tanrsal
karamn alann gittike daraltmaktadr. Baltay kendi ayaklarna
vurduklarnn farknda deiller.
Kaltm bilimi ayrntlaryla aklanmadan nce, bir ocuun
babasna ve anasna benzemesini, insanlarn anlayamayaca Tanrsal
gizemli glere balyor ve evrim kartlarn sktryorlard. Ya da
yumurtaya can veren Allah gibi, szlerle insann anlayamayaca
mekanizmalar dile getiriyorlard. Bilim bunlar orap sker gibi zmeye
balaynca, tartma tasn baka ynlere kaydrmaya baladlar. Bu
yeni alan yle bir alan olmalyd ki, ksa srede insanlar o alanda talep
edileni yerine getiremiyor olmalydlar.
Bu sefer hadi canl bir varlk yapn bakalm ya da hadi sadece bir
canly yapn da grelim demeye baladlar. Yani btn bunlar sadece
Tanrnn baarabileceini syleyerek evrimcileri sktrmaya alarak
almaktalar. Diyelim ki evrim kartlarnn dedii gibi insanlara bugnk
hcrenin karmakln sadece Tanrnn tasarlayabileceini ve ancak
onun izniyle bu organizasyonun kusursuz ileyebileceine inandrdnz.
On yl, olmad 100 yl, olmad 1000 yl sonra bilim adamlar kusursuz
hatta daha dzgn alan bir hcreyi yapmay baardlar. Ya da Cernde
yaplan denemeler evrenin srekli olduunu ve biraz nce akladmz
ekilde bir dnm iinde olduunu deneysel olarak kantlarsa, o
zaman tanmlanm olan Tanr kavramn silip onun yerine baka bir
Tanr m koymaya alacaz, yoksa Tanr yerine insan m koyacaz,
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
11/43
11
yoksa Tanrn olmadn m kantlam olacaz. Bugn evrim
kartlarnn yapn da grelim dedikleri hemen her eyi, eer dnyann
sonunu hzla getirmezsek, er ya da ge yapmay baaracaz. Bu
nedenle dinleri ya da Tanr kavramn, evrimin kart (anti tezi) olarak
ileriye sren her zihniyet ilk olarak kendi inancna zarar verir. Btn
bunlar anlayanlar iin yazlmtr
Yaratllarn srekli inedikleri, ancak neyi inediklerini
anlayamadklar bir yk
Enzimler, bir tepkimeyi, canlln btnln bozmadan, dk
scaklklarda en hzl ekilde gerekletirmek iin canllarn iletim sistemi
iin evrimlemi molekllerdir ve ounluk da orta byklkte
molekllerdir. Byle bir molekln gemiini (evrimlemesini) ve
filogenetik (canllarn akrabalk ilikilerini) bilmeden atomlarnn ya da
molekl oluturan alt birimlerinin diziliindeki olasl hesaplamaya
kalkrsanz, hangi molekl alrsanz alnz, karnza inanlmaz kk
bir olaslk kar ve bunun bir rastlant sonucu olarak ortaya
kamayaca sansna kaplrsnz. Bunlardan en ok sz edilenlerden
biri, canllarda solunum ilevinin bir paras olan mitokondrilerde oksijeni
bir yandan br yana tama grevini yklenen sitokrom-cdir. Ak
oturumlarda, evrim kart tartmalarnda ve yaynlarda sk sk gndeme
getirilen bu molekln renmek isteyenler iin- durumunu aklama
gereklilii domutur.
Sz konusu olaslk, 20 farkl amino asidin (biz buna yirmi farkl
renkteki boncuk diyelim), 100 tanede oluan bir tespih eklinde (yani
sitokrom-c eklinde) dizilmesinde, herhangi bir kombinasyonun ortaya
kma olasldr. rnein birden 100e kadar, rnekleme verirsek 1.
srada, mavi boncuk, 5. srada sar boncuk, 87. srada krmz boncuk ve
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
12/43
12
buna benzer yzlk bir dizilimin ortaya kma olasl her zaman 20 -100
dir (buradaki 20, boncuk eidi; 100 de tespihteki boncuk saysdr).
Byle bir molekln birden bire ortaya kma olasl her zaman budur.
Ancak:
Sitokrom-cnin 20-100 olaslkla birden bire ortaya ktn ben
sylemiyorum ki; onu yaratlar (gericiler) sylyor. Evrim, bir eyin
hemen ortaya ktn sylemez. Onun nasl gelitiini aklar. Byle bir
molekl seile seile bugne kadar gelmitir. Bu nedenle her canl
kendine zg sitokrom-c tar ve molekln benzerlii de trler
arasndaki akrabaln derecesini yanstr. Yani bu molekl sihirli bir
molekl deil, eitlenebilir; eitlendii zaman bile birok kombinasyonu
eitli ortamlarda i yapabilir molekl olarak ortaya kar.
Yaratllarn srekli azlarnda inedikleri bir istatistik hesap
vardr. Esasnda bu hesabn bu denli yaygn kullanlmasna zemin
hazrlayan da benim yazm olduum, 1984 tarihli Kaltm ve Evrim
kitabmdr. Orada insandaki bir sitokrom-cnin ortaya kma ans 20 -100
olarak verilmi ve bunun olaslnn bir maymunun insanlk tarihini
yanlsz olarak daktiloda yazmas kadar dk bir olaslk olarak
verilmitir. Bu znde dikkati ekmek iin yazlmt. Nereden bilebilirim
hekimlik eitimi yapm olanlarn bile bunu anlayamayacaklarn ve
krsye ktklarnda her zaman byk bir ak yakalam gibi srekli dile
getireceklerini.
Bu molekl sihirli bir molekl deildir. eitli varyasyonlar da i
yapabilir. rnein 100 birimlik bir dizilimde (20 amino asit olmas ve 20
amino asidin 100lk bir dizilimde belirli bir sraya oturtulma olasl 20 -
100dr), maymunlarla bizim aramzdaki fark sadece 54. sradakidir;
dierleri ayndr, kpekle 15, bira mayas ile 84 yerde farkllmz vardr.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
13/43
13
Bu hesap esasnda evrimdeki akrabalklarn kantlanmas iin
tarafmdan Trk halkna tantlmtr. Gel gelelim ki evrim kartlar bunun
ne anlama geldiini bugne kadar- anlayamadlar. Bu hesapta diyoruz
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
14/43
14
ki, bir insann sitokrom-csinin bu ekilde dizilme ans 20-100dr; bir
maymunda bu moleklnn sadece 54nc amino asidi bizimkinden
farkldr. Yani maymun ile benim bu molekl asndan bir rastlant olarak
benzer olma ansmz 20-99dur, yani 1 rakamn, arkasna 99 tane sfr
konmu 20 rakamna blerseniz (yani 20.000..) kan saynn olasl
kadar biz rastlant olarak maymunla ayn molekl paylamzdr. Byle
bir olaslk kural olarak yok demektir. Ancak ayn kkenden gelmi isek,
sadece bir mutasyon ile son aamada birbirimizden ayrlmz demektir,
yani ortak atadan evrimlemiiz demektir. Hayvanlar leminde bize genel
yaps ile ne kadar benzerlik gsterenler varsa, benzerlik orannda bumolekllerde de o denli benzerlik bulunmaktadr. Bira mayas bana ok
uzak bir benzerlik gsterdii iin de 84 tanesi benimkinden farkldr.
Ancak, bunu dogmatikler bir trl anlayamadlar. Esasnda grete
knde diye bir oyun vardr; birinin srtn yere yaptrmak iin
abanrsnz, ancak kardaki sizin hemen anlayamadnz, ancak sizin
oynamaya altnz bir oyun ile srtnz yere yaptrr. Yllardr buhesab gndeme getiren yaratllar, kendi srtlarnn bu hesapla
mindere yaptnn bile farknda deiller. Zaten olsaydlar, daha
fazlasn renmek iin arkamza derlerdi; anlayamadklar iin imdi
nmz kesmeyle urayorlar
Yani bu sihirli bir dizilim deil, eitli varyasyonlar olan ve ou
varyasyonunun da eitli canllarda ilev yapt bir molekldr. Ancakbunu anlayabilmek iin biyoloji bilimini, zellikle canllar lemini iyi bilmek
gerekiyor. Hekimlerin bunu anlamasndaki zorluk bundan kaynaklanyor.
Bu verilen rnei, herkesin anlayabilecei bir rnei evirmek
istersek, anahtar ile kilit mekanizmasn incelemeyle balayalm. Bilindii
gibi, dili ya da trnakl anahtarlar; ancak kendine uygun bir kilit bulduu
zaman kilidi aabilir. Kural olarak bir anahtarn dier anahtara benzeme
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
15/43
15
ans yoktur. Bir iki santimlik bir anahtarda bile bir anahtarn dier
anahtara benzeme ans yoktur. Bir anahtar dnn ki, kendi zerinde
de kk diikler (bu diiklerin says insanda yaklak 3.4 milyardr)
tayan, 32.000 kadar nitelii (ykseklii) farkl trnak ya da di (gen)
tasn. Daha sade bir tanmla bir anahtarda ykseklikleri birbirinden
rastlantsal olarak farkl 32.000 di bulunsun. Anahtarc, burada doal
seilim mekanizmasdr; anahtarlarn dileri ile kilidin girintileri birbirine
uyum yapnca almasna izin veriyor; uymadnda anahtar daha delie
girmeden ya da ilevsiz olduu anlaldktan sonra etkisiz hale getiriliyor;
srekli deneme-yanlma yntemi ile bu deney saysz birey zerindedeneniyor. Hangi anahtar hangi kilidi ayorsa, o kap alyor ve yeni bir
yola giriliyor; buna evrimsel hat diyoruz. Her zaman uygun anahtar ya da
kilit bulunabiliyor mu? Hayr. Bu uygun anahtar-kilidi bulamayan trlerin
hepsi zaman iinde ortadan kalkt. Her zaman en iyi anahtar-kilit
mekanizmas bulundu mu? Onun da yant hayr. yle olsayd soyu
tkenen trler olmayacakt.
Evrimsel mekanizma, anahtarn kilidi bulma ansn artrmak iin
belki de baka yol bulamad iin- ok sayda anahtar ve ok sayda kilit
retiyor. Bir bireyin milyonlarca sperm ve yumurta ve ok sayda yavru
meydana getirmesinin nedeni bu olasl artrmadr; bir ekonomist
gzyle de baktnzda ok savurganca bir mekanizmadr. Sadece
birka bireyi ayakta kalacak bir sistemde, binlerce ya da milyonlarcatohum ya da yavru retmenin mkemmel bir dzen iin anlam ne ola ki?
Bazen ok daha mkemmel bir organizasyona ulalma olasl
olmasna karn, kr saati olarak bilinen doal seilim mekanizmas, en
iyi kapy bulamyor, olanla yetinmeye alyor ya da onu bir miktar
gelitirmeyle yetiniyor ve biz de bir canly ya da insan yeniden
tariflemeye kalktmzda Keke ile balayan dileklerde bulunuyoruz.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
16/43
16
rnein, keke kanadmz olsayd, keke dilerimiz hep yeniden bitseydi,
keke sonsuz hcre yenilenme yeteneimiz olsayd, keke bu kaltsal
hastalklar olmasayd, keke parmamzn ucunda da gzmz olsayd,
keke sebze bitkileri ok yllk olsayd da her sene dikmeseydik keke de
keke te bu kekeler, gemite kuramsal olarak rastgelelik ilkesine
gre bulunmu, ancak daha iyisi bulunamayan canllar iin sylenmi
szlerdir, dileklerdir.
Evrim mekanizmasnda ilingir rastgele anahtar yapar, kilidi hi
dnmez; kilide gre anahtar yapmay da planlamaz (evrimin
rastgelelii buradan kaynaklanr). Anahtar eitliliini nasl salar?
Dilerin bykln ve dalmn tmyle rastgele dizerek. te
yaratllarn anlamas gereken de bu eitlenmenin ileyi biimidir;
Tanr gc olmayan bir anahtarc bile, dileri rastgele diziyorsa, 32.000
diikten oluan bir anahtarn hibir zaman bire bir aynsn yapamaz;
trilyonlar arp trilyonlar adet retse bile. Ancak, komut verirse ya da
kodonu verirse bire bir anahtar yapabilir (genetik kopyalamada olduu
gibi). Eer iki anahtar birbirinin ayns olarak yapmak isterseniz, bire bir
kopyasn yapmanz gerekir. Doada ikizler hari, kural olarak kaltsal
yaps birbirinin ayn olan iki canl ya da bireye bu nedenle
rastlayamazsnz. Kaltsal olarak birbirinin kural olarak ayn olan iki insan
yapmak isterseniz, ancak kopyalamayanla bunu baarrsnz. Eer Tanr
canllarn oluumunu denetliyor olsayd; birbirinin ayn olan bireylerigrecektik. Hlbuki evrimsel mekanizma bir anahtarcnn rastgeleliine
gre alt iin, birbirinin ayn olan bireye hibir zaman
rastlamayacaz. Bu aklamay yaratllar bile anlayacaklar aklkta
yazdm zannediyorum. Bundan byle, bu kadar eit molekl yapan
bir Tanry (Tanrnn hikmetini) ne srdklerinde, ayn eyi mahalle
arasndaki ad Hikmet olan bir anahtarcnn bile bu kadar eitlilikle
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
17/43
17
yapabildiini, oluturabileceini yine anlamyorsa, onu eitmeden ve bir
eyleri anlatmadan vazgein; evrimlemesini henz tamamlamam
olabilir. Evrimsel srecin renilmesi, bu anahtarlarn bu kilitlere nasl
uyum yaptn incelemedir. Her zaman en iyi uyum ya da en iyi bileim
ortaya kar m? Bunun yant kesin olarak hayrdr. Rastgeleliin iinde
sadece bugn ayakta kalanlarn yksdr evrim
Bilimden haberi olmayanlar, bir protein moleklnn oluma
olasln vererek, bunun ancak bir mucizeyle ya da bir yaratanla
oluabileceini ileri srerler. Bilimsel alt yaps olmayanlar da bunun, bu
hesabn nedenini kavrayamadklar iin, birden ol buyruunu kurtulu
olarak grerek, drt elle sarlrlar. Yaratllar, gryor musunuz
halkmzn %90 evrime inanmyor diyerek gl bir dayanak bulduklarn
zannediyorlar. Halkn %99 evrime hayr dese bile, bu evrim
mekanizmasnn olmad anlamna gelmez. Byle bir anket olsa olsa bu
lkedeki bilgili-akll insanlar ile bilgisiz-aptal insanlarn orann anlamaya
yarar. Grsel ve yazl basnn iine dtkleri yanlglardan biri de budur;
ounluk nerede ise doru odur; bu ancak emperyalist lkelerin
smrlecek lkelere dayattklar - geleceimizi karartsa da ounluk
neredeyse dorusu odur - demokrasi modelinde ya da uygulamasnda
geerlidir; bunun bilimde hibir geerlilii yoktur. nk 70 milyon
gecekondu, bir Sleymaniye Camisi etmez de ondan
14.08.2009 tarihinde Haber Trk televizyonunda yaplan
tartmalarda gr bildiren ve soru soran bilim adamlarnn
yaklamlarnn, -ne yazk ki sunucu, ounun niversitelerde biyoloji
blmlerinde retim eleman olduunu syledi- durumumuzun hi de i
ac olmadn gsterdi. rnein T genetik blmnden (hem de
genetik blm), biri, konumaclara, birka bin atomdan meydana
gelmi dev bir enzim moleklnn saniyenin kesirleri iinde nasl
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
18/43
18
dorulukla katlandn akla gibi, kendince ok zor- bir soru ynlendirdi.
Bu, ne yazk ki, meslektamzn, biyokimyann daha temel ilkesini
bilmediini gsterir. Proteinlerin bu kadar byk yaplmasnn nedeni,
hedef molekl tanyarak dorulukla kilitlenmeyi ve kendi zerinde doru
katlanabilmeyi salamak iin bile olduunu anlamadan niversiteye
retim elaman alnm; bu en azndan niversiteler asndan
rktc 11 haneli bir telefon numaras ile dnyadaki herhangi bir
telefona nasl saniyeler iinde dorulukla balanyorsak, zel dizilimli
enzim molekl de uygun yerlere yle balanarak katlanyor.
Bu kadar byk bir molekln evrimi mi? Unutmayn bir zamanlar
telefon numaralar 4 haneliydi, sonra 5 oldu, sonra 6 haneli oldu, sonra 7
haneli oldu ve bugn en az 11 haneli oldu; hepsi de i gryordu; ancak
daha dar bir alanda.
Enzimler de kk yapl molekllerden olabilirdi; kataliz edecek
molekln ille de byk olmas diye bir kural yoktur. Ancak belirli saydan
kk olan bir molekln baka bir molekl tarafndan taklit edilme ans
ok yksek olacandan ve hata yapma olasl artacandan (katlanma
ve hedef bulmada olduu gibi), molekldeki atom saysn artrma eilim
korunmutur. Sonuta bugn (zellikle evrimini bilmeyenlerin)
biroumuzun hayranlk duyduu molekller ortaya kmtr.
Molekller karmak olmayp da basit kalsayd ne olurdu?
Birbirinden bu denli farkl ok sayda canl olmazd; zengin bir
biyoeitlilik olumazd. Pekl, dnyada daha zengin bir biyoeitlilik
olabilir miydi? Olabilirdi. Niye olmad? Bunun iin biyolojik evrimlemenin
tarihsel olarak gerilerine uzanmamz gerekir. Dnyada serbest oksijenin
sadece gne nlarnn paralamas ile (fotodisasasyon ile) serbest
oksijenin olutuu evrede ortaya kan ozon tabakas (oksijen ierii
bakmndan bugnk oksijen miktarnn ancak %01 kadar), gneten
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
19/43
19
gelen gne nlarnn sadece baz boylarn yeryzne brakt iin ve
bu dalga boylar da ancak belirli molekllerin sentezlenmesine iin
verdii iin, her trl molekl deil; ancak belirli molekller
sentezlenebilmitir. Bu nedenle bu moleklleri yap ta alan canllarda
da sadece alfa amino asitler, sadece saa eviren ekerler
kullanld ve enerji kayna olarak da ATP kullanlmaya baland. Beta
amino asitleri, saa kran eker formlarn, enerji kayna olarak da
ayrca GTPyi kullansayd ne olurdu? Bugnknden ok daha zengin ve
renkli bir dnya olurdu. Aynen iki elimizden sadece birini (solu ya da
sa) kullandmz zaman yaptmz i ile iki elimizi kullandmzzaman yaptmz i arasndaki fark gibi. Ozon tabakas bize sadece bir
elimizi kullanacak olana salam brs esirgenmi Ancak gelin
grn ki, evrim kartlar bunu Tanrnn bir hikmeti gibi sunarak
alklyorlar. Tek elle alkladn zan edenler ya deliler ya da aptallardr;
tek elin kard sesi duyduunu ileri srenler de ruhsal sorunlar
olanlardr.
Gn gemiyor ki organ ba iin insanlara t verilmemi olsun.
Organ nakli bekleyen insanlarn ackl grntleri veriliyor. Arkasndan,
anasnn dokusu uydu, kardeinin dokusu uydu ya da aileden birilerinki
uydu diye sevindirici haberler veriliyor. Ancak hekimler doku aramaya ilk
olarak en yakn akrabalarndan balyorlar? Niye? nk benzer olma
yakn akraba olma ile ilgilidir de ondan. Akrabalk derecesi uzaklatkadokularn uyma olasl da azalr. Eer olmaz ise, bize en yakn akraba
saylan hayvanlarn dokular kullanlmaya allr. Niye? nk akrabalk
derecesi evrimsel yaknl yani molekller benzerlii de verir. ki canl
arasnda ortak ata ne kadar uzaksa, molekler benzerlik o kadar uzaktr.
Bunu grmemezlik de galiba bir organ bozukluundan, yani krlkten
kaynaklanyor olabilir
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
20/43
20
lk canllarn nasl olutuunu temel bilimlerden habersiz olanlara -
anlatma abalarnn yersizlii
Ak oturumlarda sorulan bilinsiz (bazen aptal) sorulardan bir
tanesi de ilk canl nasl ve ne zaman olutu? Evrim mekanizmasn
anlatmakla kendini ykml sayan insanlar da, bildikleri ve dilleri
dnd kadaryla bunun nasl olutuunu anlatmaya alrlar. Hibir
zaman da tam anlatamadklar iin, program bittiinde bu soru yantsz
kalr. unun iyi ok bilinmesi gerekir: Canllk, organize ve belirli grevleri
yapan bir sistem olarak sahneye kmad. Birka on dizilimden oluan bir
molekln (RNA olarak bilinen) kendini oaltma yetenei kazanmas ile
yola kt. Buna molekler evrim diyebiliriz. norganik molekllerden daha
sonra canlln temellerini oluturacak, kendi kendine ya da basit
araclar kullanmak suretiyle kendini oaltabilecek, bugnkne gre ok
daha basit organik (biz buna organoyik diyoruz) molekllerin olumas ile
evrimleme balad. Zamanla geliti. Ne zaman ki, evre koullarn
alglayacak (duyu almalar) ve tepki gsterecek organizasyonu
(uyarlabilme) kazand, o zaman canl adn ald. Yani canllk komaya,
canl olmayan molekller ile balad
Byle bir balang molekl baka bir gk cisminde de oluabilir
mi? Scaklk ve koullar uygunsa olumamas iin bir neden
bulunmamaktadr? Pekl, bizim organizasyonumuz gibi bir canl o gk
cisimlerinde evrimleebilir mi? Bunun yant: ok zor. nk molekler
evrimin karmak canllarn evrimine dnme koullar ok daha snrl
grnmektedir. Gk talarnda zaman zaman amino asit ve canllarn
ilkin yap talarna benzer molekllerin bulunmas, molekler evrimin
karmak bir canl sisteminin ayakta kalamayacak ortamlarda bile
olutuuna iaret eder.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
21/43
21
Fizikten, kimyadan, jeolojiden, matematikten ve zellikle biyolojiden
habersiz olanlar, eer bir de getikleri eitim sreleri nedeniyle
dogmaya batmlarsa, doadaki algoritmay anlayamazlar. Bu nedenle
ne anlatrsanz anlatn, kapdan karken girdiklerinde ne
dnyorlarsa, ktklarnda da hafif bir sendelemeden sonra; bu
sendeleme anlatlanlardan etkilendikleri iin deil; hibir ey
bilmediklerini sezinledikleri iindir- aynsn dnmeye devam
edeceklerdir.
Bunun neden olanaksz olduunu bir rnekle perinlemeye
alalm.
1974 ylnda Macaristanda icat edilen Rubik Kpnn alt farkl
yzeyinde alt rengi vardr. Bu panelleri rastgele evirerek yzeylerdeki
renkleri ayn yapmaya kalkrsak, doruyu bulma ansmz 1/43 252 003
274 489 858 000 kadardr, bunun yaln bir ifadesi her hareket iin bir
saniye harcasak, bir hareketi bir daha tekrarlanamamak kaydyla,
doruyu rastgele bulabilmemiz iin 1.400 milyon kere milyon yla
ihtiyacmz olacaktr. Ancak algoritma bilen biri bunu 5, bilemedin 30
dakika iinde zebilir. Doa doal algoritmaya gre seilimini
yapmaktadr. Yzlerce seenek ierisinde o koullardaki en iyisini
seebilmektedir. Ancak bu her zaman sonunda alt yzn de ayn renkte
olaca anlamna gelmemektedir. Sona yaklatnda bata yaplan
hatann ya da yanl seimin dzeltilmesi iin zamansal olarak imkn
kalmamtr ve kpn yzeyleri ayn renkte dzenlenememitir. Bu
kpn devam sz konusu deildir, ayklanarak ortadan kalkar; ite
dnyadaki bugn yaayan canllarn saysnn en az 30-40 kat canlnn
ortadan kalkmasnn nedeni bu hesab bata baarl ve doru
grnyormu gibi gtrerek kmaza girmeleri ya da kendilerini
deitirecek ortam bulamamalardr. O nedenle evrimleme
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
22/43
22
gelimilerden deil, daha ilkellerden (yani kpn ilkin halinden) yola
kar. Bu nedenle de insan maymundan evrimleemez.
nsan genomu A4 kdna dkldnde (15 terrabayt) 15
kilometre kalnlnda bir kitap olmaktadr. Bunun iin bugn en hzl
bilinen diz st bilgisayarlarn en az 3.000 kat daha hzl alan
bilgisayarlara gereksinme vardr. Btn bunlarn mantn yaad
lkenin evresinde ka komu lke olduunu bile bilemeyecek bir kesime
anlatmay dnyorsanz, yanlyorsunuz.
Rubik kpndeki saysz saylabilecek olasl matematik mantile yani algoritma ile birden bire zyorsak, canllar dnyasndaki bu
kadar canly nasl zeceiz? Bugn bilimsel ad konmu yaklak 2
milyon canl tr vardr; yeni bulunacaklarla bu saynn toplam 20
milyona ulaaca tahmin ediliyor. Yaayan canllarn says soyu
tkenmi canllarn toplam saysnn en fazla %5i olduu varsaylyor.
imdi aynen Rubik kpnde olduu gibi her canlnn sindirim sistemini,dolam sistemini, sinir sistemini, duyu organlarn, hcrelerini, dokularn,
remelerini, bir canlda olabilecek tm ilev ve yaplar incelemeye
kalkrsanz buna milyarlarca yl yetmez. Nasl bir algoritma
gelitirmeliyiz ki, bu canllar incelemeden yaplarn ve ileyilerini doru
tahmin edelim. te biyolojinin algoritmas da evrim bilimidir. Bize
inanlmaz bir kolaylk salar. rnein bu satrlarn yazar evrimsel
manta inanm bir zoologtur (hayvan bilimcidir). Bir gn Peruda yeni
bulunmu bir hayvan trnn zellikleri, telefonla grmeden,
incelemeden- vcut yaps ve ileyii bana sorulursa; birka sorgulama
ile o hayvann sistemlerini ve ileyiini hatta biyolojisini doruya yakn
tahmin edebilirim. Sorduum sorular, znde evrimsel merdivenden
daha alt basamaklara inerek olas atalarn renip, ona gre hangi
zellikleri gelitirdiini tahmin etmem olacaktr. rnein ka baca var,
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
23/43
23
gz nasl, kanad var m, ka segmentli gibi sorular beni hzla bu trn
atalarna ulatracak ve ben o atadan balayarak bu canlnn vcut
yaplarnn tmn ve ileyiini doru olarak tahmin edeceim. Niye?
nk evrim bilimi bana filogenetik aata (soy aacnda) dallanmay
verirken hangi zelliin nereden kaynaklandn da verir. Bylece ben
milyonlarca canly ayr ayr incelemeden haklarnda bilgi sahibi olmu
olurum. Hatta gemite yaayp da soyu tkenmi canllarn kalntsna
ulatmda da bu yorumlar byk lde yapabilirim. Yani doay
okuyabilirim. Ayr ayr yaratlm bir canllar dnyasnda bu yorumlar
hibir zaman yaplamaz; emin olmak iin her birini teker tekerincelemeniz gerekir. Dolaysyla evrim, biyoloji biliminin algoritmas
olarak bilinmelidir. Evrim bilimine kar kanlar, bylece, sadece bir
dogmay dayatmakla kalmyorlar, doann yapsn anlamada insanlar
yokua da srm oluyorlar. Anlayana
Evrim kavram ne demektir? Evrim mekanizmas ne demektir?
Grsel basnda, srekli, yaratllar karak Tanrsal oluumu ya
da evrimciler karak biyolojik evrimlemenin nasl olduunu halka
anlatmak iin rpnrlar. Evrimlemeyi anlatmaya alanlarn abalarn
saygyla karlyorum. Ancak, bunun zannedildii gibi yaygn bir etkisi
olmayacan da 44 yllk bir retim yesi olarak sylemek zorundaym.
nk evrim mekanizmasn bilen bir kii (Trkiyede bunlarn saysnn
birka elin parman gemeyecek kadar az olduunu syleyebilirim)
zaten bunlar tartma gereini duymaz; onlarn derdi bu mekanizmadaki
gitmezleri ya da bilinmezleri aklamadr, aratrmadr. Mekanizmay
bilmeyen bir kii iin de evrim tartmasn televizyonlardan anlamak
hemen hemen olanakszdr.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
24/43
24
Ancak evrim kavram farkl bir yaklamdr. Evrim mekanizmasyla
yakndan ilgilidir; ancak bire bir rtmez. Nkleer santrallarn
kullanlmas ile nkleer santrallarn ileyiinin tartlmas gibi
(birincisinde ok kiinin syleyecei bir ey vardr; ancak ikincisinde, yani
ileyiinde syleyecek ya da anlayacak birka kii bulabilirsiniz). Evrim
kavramn Trkiyede benimsemi ok sayda insan vardr. Bunlar
dogmadan kurtulmu, yeniliklere ak; A olarak girdii bir yerde,
dinledikten ve rendikten sonra fikrini deitirerek B olarak kabilen;
gelecee aydnlk admlarla ilerleyen, akl ve bilimi kendine rehber
yapm kiilerdir. Esas gelitireceimiz kesimler bu kesimdir; nkyeniliklere aktr. En azndan kararlarnda akl kullanrlar.
Yaratlar bozuk plak gibi tekrarladklar kendilerince doruymu
gibi- sylemelerindeki yanlg nedir?
En byk katliam yapan Hitler, Musollini ve Franko ve
yardaklarn en byk Darwinist olarak tantyorlar. Darwinizmi yeri
gelince ateistliin kayna olarak gsteriyorlar. Yani bir insann hem
dindar ham da evrimci olmadn pein kabul ediyorlar. Ancak bu ad
geenlerin srekli ha tadklarn ve kiliseden kmadklarn
unutmamak gerekir. Bunlar dinsiz deildi, hepsi koyu dindarlard.
Tanrsz, gaddar saylacak iki idare vard, gemiteki komnistRusya ve komnist in. Bunlarn da tek kitaplar vard: Birinin Das
Kapital, ikincisinin Mavi kitap ve her ikisi de Darwinizmi, hatta genetik
bilimini yasaklamt.
Evrimsel sahtekrlk olarak srekli gndeme getirilen yk de
ilgintir: Kafatas ve enesi farkl trlere ait olan, Piltdown (ek-1e
baknz) fosilini bulduunu iler sren, bir bilim adam deil bir avukattr
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
25/43
25
(aynen doktorlarn evrimci geindii gibi, bu avukat da bir dzenbazla
soyunmu) ve bulduu fosili yllarca bir kasada saklayarak kimseye
gstermemitir. Ancak, bir aratrc, kasann aralanan kapsndan bakp
da bu fosili grnce, itirazlar ykselmi ve gerek ortaya kmtr. Yani
gerei bulan yine bir evrimci olmutur.
Sk sk gndeme gelen ara formlara ait fosil kalnts nedir ne
deildir?
Bunun iin ilk olarak evrimi ve genetik bilimini anlayabilmekasndan son derece nemli olan populasyon genetiini bilmek gerekir.
Yanlmyorsam niversitelerimizin ancak birkanda bu hesaplamalar
retilmektedir. Eer bir kii ara form soruyorsa ya da syle bakalm,
falanca tr ne zaman ortaya kt diyerek kesin bir tarih istiyorsa, o kiinin
populasyon genetiinden hi haberi olmadn hemen anlayabilirsiniz.
Bir defa trler, yukardan zembille iner gibi, birden bire inmezler; birtopluluun iindeki zelliklerin doal seilimi ile (ok yava ileyen bir
mekanizme; bunun aklamas daha sonra verilecek) ayklanmas ya da
tevik edilmesi onlarca, yzlerce, bazen binlerce kuaa ve binlerce yla
gereksinme gsterir. Bir merdivenin basamandan bir kattan bir steki
kata kma gibi; her basamakta bir miktar deiim izlenir. Bu deiime,
bir kazan suyun iine ok yava bir hzla damla damla mrekkep aktmagibidir (toplumdaki gen frekansnn ykseltilmesi). Ne zaman rengin tam
olarak dndn syleyemezsiniz. Yani, bir tr ile evrimlemi tr
toplayp ikiye blmeyle ara formu bulamazsnz. Bu nedenle bilimsel
aratrmalarda fosil serisi ya da sistematik almalarda rnekleme says
kullanlr.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
26/43
26
Dogmatiklerin ya da yaratllarn hayalindeki ara form, rnein
atla, kuu toplayp ikiye bldnzde her ikisinin zelliini yar yarya
gsteren bir canly bulmadr. Byle bir canly buluna da dl koyarlar.
nk populasyon genetiini bilmezler.
ki tr arasnda elde yeterince (her basama temsil edecek) gei
formu bulunmayan, ancak merdivenin tam ortasnda iken fosil brakm
ara formlardan biri bulundu ve Archeopteryx ad kondu. Archeopteryx,
di tadndan, kanatlarnda pene kalntlar olduundan,
kuyruundaki tylerin kuyruk gibi bir aks zerinde yelpaze gibi deil de
bir acn dallar gibi dizilmi olmasndan (srngen kuyruundaki pul
dizilimi gibi), pullu bacaklara sahip olmasndan srngenlere; gs
kafesinin yaps (carina), n yelerinin kanat ekline dnmesi,
teleklerinin olmas, gagasnn olmas ve yeler hari dier ksmlardaki
pullarn yitirilmesi ve genel vcut yaps bakmndan da kulara benzer.
Yani yaratllarn tam hayal ettii gibi bir ara form, yars ondan yars
bundan. Gel gelelim ki, evrim kartlar, bu sefer de bunun neresi ku,
bak srngene benziyor, ya da bunun neresi srngen kua benziyor
diyorlar. Esasnda kendileri de ne istediklerini bilmiyorlar. Bu rnek ok
konuulduu iin burada verilmitir. Eer bir fosil bilimcinin mzesine ya
da laboratuarna urarsanz, merdivenin basamandan yukar karken
ok sayda fosil brakm rnek bulabilirsiniz. Sistematik bilimi bu gei
formlarnn benzerlii zerine kurulmutur. ki tr arasndaki yaayangei formlar bugn bilimde alttr olarak bilinir ve adlandrlr.
Kkenlerdeki benzerlikleri grmemek ya bilgisizlikten ya da
cahillikten kaynaklanyor olabilir
Gerek Prokaryotlarn olsun (bakterilerin ait olduu gurup) gerek
ykaryotlarn (bitki ve hayvanlarn ait olduu guruplar) olsun tarihi
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
27/43
27
derinliklerine indike benzerlikleri artar; rnein oksijensiz enerji elde
etmede Glikolizde, protein sentezinde, DNA ve RNA oaltlmasnda
kullanlan, olmazsa olmaz diye bilinen enzimlerin hepsi ayndr.
Enerjisini kendi bana elde edemeyen, kendi protein sentezini
yapamayan ve kendi bana oalamayan virsler, bu nedenle canl m
deil mi tartmasnn ana konusu olmaktan kurtulamamtr.
Oksijen kullanmaya balayan canllarda bu sefer oksijenli solunum
enzimleri (Krebs enzimleri) ayndr (evrenseldir).
Merdivenden yukar kldka dallanan, eitlenen bir yapnmze kar.
Evrim bilimi, bu eitlenmenin (ayn zamanda benzerliin) nedenini
ve ortaya kn salayan dzenekleri inceler; canllar arasndaki
akrabalk balarnn yaknlk ve uzakln ortaya koymaya alr, yani
filogenetik aac izmeye alr. Her yeni bulu, tasarlanm bu aacn
dallarnn k noktasnn doruluunu onaylar ya da onaylamaz.Onaylamaz ise bilim adamlar dallarn k noktalarn deitirirler;
kantlar yeterli bilmesel almaya dayanyorsa eskisinde srarl da
olmazlar. Bu nedenle evrim bilimi deimez olanlar deil, deiimin
kendisini inceleyen bir bilim alandr. Evrimin deimezi bilimsel
yntemdir. lkesi: Yeni bilgiler nda ve koullar karsnda kendini
deitirebilmelisin.
Evrim kartlar bir canl yapn da grelim diyorlarsa er ya da ge
sonularna da katlanmaldrlar
Canlnn sadece Tanr tarafndan yaratlabileceine insanlk
tarihinin bandan bu yana inanlmtr. Dinler de bu konuyu her frsatta
ilemitir. Ancak 2000 yllarnn ikinci yarsnda DNA ile yapsal ve ruhsal
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
28/43
28
dnyamz arasnda maddi kpr kurulunca, bu grlerimizin yeniden
gzden geirilmesi gerei ortaya kt. Doal olarak biyoloji biliminden
biraz nasibini alm olanlar ve evrim bilimini kavram olanlar konuya ok
daha farkl bir ekilde bakmaya baladlar. u aamada ilkel de olsa
neden cansz maddelerden (inorganik molekllerden) kendini
oaltabilen sistemler gelitirilemesin? Bunun iin son yarm yzylda
molekler biyolojideki gelimelerin altnda, sentezleme ve analiz
etme aygtlarnn gelimesi ile byle bir sentezlemenin yaplabilecei
dncesi yaygnlat. Eski dnceyi srdrenler, yalnz evrim kartlar
ve karlarn dogmaya balam olanlar kald.
nsan kaltm (gen) haritasnn ve gen dizilerinin aydnlatlmas
amacyla 1990l yallarda balatlan nsan Genom Projesi ve bu proje ile
ilgili yan almalar ok nemli bilgileri kullanmmza sundu. Bunlardan
birkana aama aama deinerek, cansz molekllerden canl
moleklleri retmenin nasl mmkn olacan vermeye alalm. Ancak,
dogmaya saplanm egemenlerin direnci krlabilirse
Kaltsal ifresi ilk zlen canllar: Nezle mikrobu olarak bilinen
Haemophilus influenzae bakterisinin genomu Science dergisinin
kapanda, 1995 yl temmuzunda tek bir DNA halkas resmedilmi
olarak, makalede 1749 genden olutuu ve gen dizilimi verilerek TIGREnstits (The Institut for Genomic Research) adna Smith ve Ventel ad
ile yaynladlar. Bakterilerde genlerin daha nce dizisi bilinen baz
genlerle benzerliklerini ortaya koydular. Yeil izgilerle belirtilenlerin
enerjiden sorumlu olan genler olduu, sar izgilerin DNAy
kopyalamadan ve onarmadan sorumlu genler olduu, mor izgili
olanlarn ise ya metabolizmasndan sorumlu olduunu akladlar.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
29/43
29
izgilerin %40 renksizdi; bunlara terra incognita (bilinmeyen yer)
anlamna yorumsuz braklmt; belki de p genlerdi. Bu makale biyoloji
dergisinde en ok alnt yaplm makaledir (Tamamlanm Genom
Sentezleri Temel Sorunlarn Yantlarn eriyor, Science Watch 8, 5
(eyll/ekim, 1977): 8.
Daha sonra aratrmalarn en gzde denek canls Echerichia coli
bakterisinin genomu aydnlatld.
En kk genomlu canl: Bunun zerine Claire Fraserin banda
bulunduu ekip eitli hayvanlarn eeysel organlarnda parazit yaayanMycoplasma genitalium genomunu yaynlad. Mycoplasma yalnzca 470
genle yaamn devam ettirebiliyor ve reyebiliyordu. Dnyada bilinen en
kk genomlu organizma olarak bilinir. O dnemde canl ile cansz
arasndaki en nemli balanty verebilir diye dnlmt. Bu hayvann
genomu yaynlandktan sonra TIGR bilim adamlarndan Scott Peterson
ve North Carolina niversitesinden Clyde Hutchinson bu genomu parapara skmeye baladlar ve her bir geni srasyla etkisiz hale getiren
anlamsz diziler eklediler. Bunun nedeni, bir canlnn yaayabilmesi ve
reyebilmesi iin en az gen saysn bulabilmekti. Acaba baz genler
olmazsa da canl yaayabiliyor muydu?
Yeni bir canl sentezlenmesi durduruluyor: Bu alma birden
bire evrimin temel sorularndan biri olan canllk nasl balad naslgeliti ve en kk canl neydi? sorularnn yantn aramaya yneldi.
Neden yapay olarak sentezlenmi genleri bir araya getirerek yaayabilir
bir canl yapmayalm diye dnld. Bunun iin eldeki bilgi birikimi
yeterli gibi grnmt.
Hayata en batan yeniden balamak gzel olacakt. J. Craig Venter
bu fikre baylmt. Ancak ekip bu ie girince konunun ahlaki boyutlar
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
30/43
30
asndan birok itiraz oldu. Canszdan canl oluturma giriimi, dnyada
oluan sosyal dengeleri (din smrsn) bozabilirdi. Bu konu zerinde
biyoetikiler ve teologlarn (din grevlilerinin) da katld toplantlar
yapld ve proje rafa kaldrld. nk din adamlar etkilerini kullanarak
Kongreden destek salanmasn nleyeceklerdi (Gen Savalar, sayfa
114-118).
Yeni bir lem kuruldu: Archeozoa: 1966 ylnda Venter ve ekibi,
Evrim Kuram ierisinde durumu en tartmal olan, sadece ak
denizlerde yaayan canllarda bulunan bir mikrobun Methanococcus
jannaschiinin genomunu (kaltsal ifresini) aklad. ndiana
niversitesinden evrimci biyolog Carl Woese, bu canllarn bugne kadar
yaplan snflandrmada Prokaryotlar (bakteriler) ve ykaryotlar (bitki ve
hayvanlar) olarak yaplan ayrmn yanl olduunu, nc bir lemin
olacan savunuyordu ve bu hayvann da Archeae denen ayr bir lem
iinde yer almasn savunuyordu. Bu hata Evrim Kuramnn
anlalmasn zorlatryor, hata evrim hatlarnn kklerinde yaplyor
diyordu. Methanococcus jannaschiini kaltsal ifresinin aklanmas bu
tartmaya aklk getirdi. nk o gne kadar Prokaryotlar iine konan
bu bakterinin genomunun sadece %11i Haemophilus influenzaenkine
benziyordu (yani Prokaryotlara aitti), yars teki canllarn hibirine
benzerlik gstermiyor, geri kalanlar ise ykaryotlara benziyordu. Bylece
yeni bir lem tesis edilmi oldu.
Yklp yaplan canl: Bu aratrma serisinin en ilgi ekenlerinden
biri de Deinococcus radiodurans adl olaanst bir mikroorganizmayd.
Bu mikroorganizma insan ldren radyoaktif dozun 3.000 katna bile
dayanabiliyordu (1.5 milyon radlk radyasyona). Bu doz, bu
mikroorganizmada da genomu para para ediyordu; ancak birka saat
sonra genom tamir edilerek eski halini alyordu. Olaanst bir DNA
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
31/43
31
onarm mekanizmas vard. Bu eit genetik onarm mekanizmas, eer
ar metalleri toplayan bakterilerin genomuna eklenebilirse, radyoaktif
olarak kirlenmi alanlardaki radyoaktif maddelerin temizlenmesinde
kullanlabilirdi. Bu projeyi de TIGRde Owen White yrtmt.
Serinin en nemli kazanmlarndan biri de dnyada her iki kiiden
birinde yaad bilinen ve midede lsere neden olan Helicobacter
pylorinin genomunun aklanmas oldu.
zerinde nemli aratrmalar yaplan yuvarlak solucanlardan
ipliksolucan olarak Caenorhabdites elegansn genomu Robert Watersonve John Sulston tarafndan zld
Daha sonra sirkesinei olarak bilinen ve zerinde insandan daha
ok aratrma yaplm olan Drosophila genomu da tmyle, 24 Mart
1999 ylnda, Gerry Rubin nderliinde, yaklak 200 kiinin katklaryla,
Science dergisinde akland. Drosophilada yaplan aratrmalar znde
hem kaltm bilimine hem evrim bilimine byk katklar yapmt. nk
sirkesineinde bulunan 177 gen insanda aynen mevcuttu. En ilginci de o
gnk bilgiler dhilinde insanda hastalklara neden olan 289 genden bir
ksm (Drosophilada ilevi bilinmeyen) bu hayvanlarda tespit edilmiti
(rnein kansere neden olan P53 geni, inslini dzeyini ve kan basncn
dzenleyen genler; bu genlerin bu hayvanlarda ilevi bilinmiyor ve
insanda ortaya kard hastalklar da bu hayvanda grlmyor). Belli kisirkesinei ile insann ortak atasndan alnm bir miras.
Drosophila zerinde yaplan ayrntl almalar bir gerei ortaya
karmt. Sirkesineine, insana ya da karmak baka bir
organizasyona yaam gc veren DNA, zannedildii gibi mantksal bir
sistemin rn deil, milyarlarca yl sren evrimin keyfi birikimiydi. Doal
ayklama hi de baarl bir ekilde grevini yerine getirmemiti. nemli
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
32/43
32
olan, ne olursa olsun, hangi bileimi sahip olursa olsun, yaamn
srdrebilmesi ve reyebilmesiydi. Genomun derinliklerine girildike,
biroumuzun zannettii gibi mkemmel bir yap deil, yz milyonlarca
yldr temizlenmemi bir depo manzaras karmza kmt. Genom,
zellikle yksek organizasyonlu canllara doru gidildike sadece
yaamamz ve rememiz iin gerekli bilgileri deil, ayn zamanda l
mesajlar, evrimsel anlar, dn alnan uygulamalar, ilave aralar ve
zaman iinde oraya buraya, her keye ve atlaa girmi ya da
saklanm, genellikle birbirlerinden ayrlmalar olanaksz ya da ok zor
olan, bir ksm yayarl; ancak byk bir ksm zararl atlar, dkntlen,pler tamaktayd. rnein Drosophilada bu p genlerin oran %8
iken, insanda %45e ykselmitir; nk evrimlemek iin daha uzun bir
yol yrmtr. Belli ki bir zamanlar ilevi olan genler imdi genomda
sadece yer kaplyor. Yazlarmz bir zamanlar ku telei, sonra divid,
sonra kalem, sonra daktilo ile yazdktan sonra bilgisayara geince bu
yazma aletlerimizi atmayp odamzn bir kesinde, stn rterektozlanm bir ekilde sakladmz gibi. En can skcs olan da, gemite
kk deiikliklere urayarak bir kromozomdan dierine atlayan
virslerin kopyaladklar kk DNA paracklarnn oluturduu, farkl
boyutlarda ve zelliklerdeki tekrarlard. Bu sonuncularn ou ilevsizdi;
fakat bazlar yaamsal derece nemliydi. En kts de dikkatle
incelenmedike hangisinin iyi hangisinin kt sonular douracananlamadaki zorluktu. Doann ileyii, yzeysel biyoloji bilgisine sahip
olan bilim adamlarnn ve dogmatiklerin syledii gibi mkemmel deil;
tam anlamyla pasakldr (Gen Savalar, Trkesi 2007; James
Shreeve,249-250). Genomdaki tekrarlarn okluu, gen haritas
yaparken, genleri doru sraya oturtmada zorluklara neden olmaktadr.
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
33/43
33
27 Nisan 2001 tarihinde yine Celere aratrma grubunun bilim
adamlar fare genomunu yaynladlar.
nsanda, kaltsal zelliklerin sadece %2sinin bulunduu 22ci
kromozom (izofreninin, baz kalp hastalklarnn, lseminin bir eidinin
genlerinin de bulunduu kromozom) Sanger Merkezindeki Ian Dunham
ynetimindeki bir ekip tarafndan yaps ilk aklanan kromozom oldu. lk
almalarda bu kromozomun uzun kolu zerinde 542 gen saptanmt;
ancak ksa kolunda ok tekrar gen olmas nedeniyle bu aamada bu
kolun yaps aydnlatlmamt (ancak uzun kolundaki 11 boluk
doldurulabilmi, gen tekrar blgesinin dizilimi saptanabilmiti).
nsan genomu ipliksolucan ya da sirkesineine (18.000) gre en
fazla iki kat (32.000) gene sahip olmasna karn organizasyon yetenei
bu gen saysna gre ok yksek grlyordu. Bunun nedeni daha sonra
anlald. nsan genleri daha modlerdi, yani bir genin farkl blmeleri
kullanlp, bu blmelerin yerleri deitirilerek, yani yeni bir dizioluturularak, ok sayda protein sentezlenebiliyordu. Bylece canllar
alemindeki karmakln evrimi, genlerin says ya da boyutu ile
dorudan deil, kullanmlarndaki eitliliin evrimi ile daha ok ilikiliydi.
Ayrca bu aratrmalarda bir ey daha anlald. Genler (byk bir
olaslkla eitli kaynaklardan zaman zaman eklendii iin) ilevleri ve
kkenleri itibariyle bir tespihte olduu gibi dzenli dizilmemi; aralardatekrar genlerden oluan byk aralklarla belirli yerlerde younlam
olarak bulunuyorlard. Tekrar edilmi genler hem haritalamay hem de
ilevlerin bir dzen iinde anlalmasn zorlatryordu. Dolaysyla bir
genin ileve balamasnn tetikleyicisi hemen yanndaki bir gen deil,
baka bir yerde hatta baka bir kromozom zerindeki bir gen
olabiliyordu. Bu nedenle de embriyolojik bir gelimeyi ya da birok
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
34/43
34
enzimin katld bir ilevi bir iplik zerine dizilmi dzenli dmler gibi
zemiyoruz. Bu nedenle de genlerin birbirleriyle etkileimini aklamak
belli ki onlarca hatta yzlerce yl alabilir.
Sentezlenen ilk canl: nsan eliyle genomu yeniden yaplan bir
canl oldu mu? Oldu. Biyoteknoloji firmas olan Chiron Corporation,
hepatit C virsnn genetik sentezini yapt ve tescilini ald. Daha nce
genomu bulunan canllarnkine tescil verilmedi; nk doa onu daha
nce bulmutu, bu bir bulu deil yeniden yapma oluyordu ve bu
durumda tescil de verilemezdi. Ancak hepatit C genomu yeni bir
tasarmd ve tescil alabilirdi (Bilim tarihinde nemli bir an Nicholas
Wade, Hcre DNAsnn lk Sentezleri Yaamn Kkenlerini Aklyor
New York Times, I Austos 1995).
Cansz molekllerden canl molekllerin yaplabilecei bylece
kantlanm oluyordu. Daha ileri admlar atlabilir mi? Atlr. Ancak, bu
konularda hemen hemen hi bilgisi olmayan geni bir halk kitlesiningeleneksel direnci ve onlarn oylaryla yetki sahibi olan gerici evrelerin
gerici idarelerinin direnci krlabilirse
nsan Genom Projesi bilime neler kazandrd? Evrim bilimine ne
katklar oldu?
nsan genomu aratrmas balarken bir insanda bazlarna gre
140.000, bazlarna gre 120.000, bazlarna gre 100.000 civarnda
bazlarna gre biraz daha az gene sahip olduuna inanlyordu. Ancak
insan kaltsal gen haritas 2005 ylnda resmen aklannca, gen
saysnn 32.000 civarnda olduu belirlenmi oldu. Ancak en artc
olan tespit, bu 32.000 genin hepsinin bir insanda ilev grmedii; ilev
gren genlerin saysnn 6.000i gemediidir. Bu kadar eit insann
zelliini oluturan sadece 6.000 genmi; kald ki bu genlerin hepsi de
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
35/43
35
zellikleri saptamyor; bunlarn ancak bir ksm yapsal zellikleri (rnein
ak renkli gz, kvrck sa, koyu renkli deriyi vs.) saptyor; bir ksm da
bu yapsal genlerin ne zaman ve hangilerinin almasn denetleyen
organizatr genleri oluturuyordu. Yani yapsal zelliklerimizi saptayan
genlerin says 3.000 civarnda. Bu genlerde oluacak mutasyonlar
ounluk bireyde nemli aksaklklara neden olur ve ounluk etkisini
hemen gsterir. Mutasyonlar canllarda hep anomaliye neden olur
gr bu genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanr. Bu genlerde yararl
saylabilecek mutasyonlarn oran son derece dktr; ancak eer byle
bir mutasyon olumu ise seilme deeri de o oranda yksek olacaktr.
yi de geri kalan 30.000 ksur gen neden bu yapda. Bu genler
genom aratrmas yapanlarca ok defa birey iin nemli bir ilevi
olmayan p Genler olarak adlandrlyor. ounluu tekrarlardan
oluuyor. ou aratrmacnn zerinde birletikleri husus, bu genler
evrimsel olarak getiimiz yolda bir sre ortak olduumuz atalarmzda
da bulunan genlerdir. Kuyruk geni bende vardr; ancak ilevsizdir; ikiden
ok meme ortaya karma geni vardr; ancak ilevsizdir; pul geni vardr;
ancak ilevsizdir; post geni vardr; ancak ilevsizdir. Buna benzer onlarca
yzlerce ilevsiz gen, gemiin miras olarak kaltlmay srdrmtr.
Ancak ii yaramayan ve ounluu tekrarlanm gen dizilerinden
oluan bu genler p Genler niye ayklanmad da srdrld? Genom
aratrmalar bunun yantn da verdi. Tekrarlanm genler birey iin
deil, o trn evrimsel gelimesi iin gerekli olduu iin sakland. nk
bireyde herhangi bir ileve katks olmayan bu genlerde mutasyonla
ortaya kacak farkllamalar, yapsal genlerdeki gibi, o bireyde byk bir
ykma neden olmayacak; ancak o mutasyon ya da dier birka
mutasyonun birlikte ortaya karaca bir etki, bireye stnlk salayacak
bir zellik kazandrrsa devreye girerek populasyonda belirleyici rol
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
36/43
36
stlenmeye balayacaktr. Yani bu genler evrimin lokomotifini
oluturmak iin korunmutur.
Bu konudaki en nemli kazanmlar fare genomunun tmyle
zlmesi suretiyle kazanlmtr. Grld ki, fare ile insan (ve keza dier
memelilerin birou) gen bakmndan ok byk benzerlikler gsteriyor
ve keza tekrar genler bakmndan da bu benzerlik daha byk rakamlara
ulayor. Bu durumda gen ile ilev arasnda ilikiyi bulabilmek iin fare
genomu mkemmeldi. nsanda yaam etkileyecek aratrmalar
yapamayacamza gre, bunu en iyisi farede denemeydi. yle de
yapld. Bizdeki birok genin ilevi, ilk olarak farede bulundu ve saptand;
daha sonra insana uyguland. Bunu salayan neydi? Evrimsel benzerlik.
Her canlnn ayr ayr yaratldna inanan bir toplumun (burada baz bilim
adamlarn kast edebiliriz) bu homolojiyi (kken benzerliini) kurarak
bilimde atlm yapmas sz konusu olamazd. Evrim kartlarnn
anlayamadklar en nemli hususlardan biri de budur. Bu sadece bilimsel
bir merak giderme deildir; rnein farede bu yolla oluturulan kanser
genlerinin insann insandaki kanser aratrmalarna tuttuu nemli bir
ktr da Evrim kartlarnn insanla yaptklar ktlklerden sadece
biridir
Genom aratrmalarnda nemli bir gzlem de yukar
organizasyonlu canllara kldka toplam genom ierisindeki p
genlerin orannn artmasdr. rnein insan fareye gre daha ok p
gen tar; fare solucana gre daha ok p gen tar; solucan bir hcreli
bir canlya gre daha az p gen tar. Niye? Evrimsel olarak daha ok
yol kat ettii ve getii her yolda bir miktar p biriktirdii iin. Bu bile
evrimsel yol haritas iin bal bana bir kanttr
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
37/43
37
rktc bir tablo: niversitelerde kimler grev yapyor
Daha sonra ayn televizyonda ayn programda (Sansrsz) yaplan
ikinci tartmada (21.08.2009), evrim kart olarak kan ve hepsi
profesr unvan tayan ekibin ( ayr niversiteden kii) syledikleri
ve savunduklar, Trkiyenin gelecei asndan rktc bir durumu ak
ak ortaya koyuyordu. Evrensel olmas gereken bilimsel mantk ve bilim
adam kiilii, bu programda siliniyordu. Evrim kart profesrlerimizin
mspet bilimlerin bir alan olan Evrim Kuramna ilikin grleri, sadece
Afganistan, Suudi Arabistan ve ta devri srecini yaayan birka ilkel
lkeden eitim program iinde kabul grebilir; Yaratlln dnyaya
pompaland Amerika Birleik devletlerinde bile evrim kart domay
tevik eden bilgilerin eitim mfredatnda yer almas defalarca
mahkemelerce yasaklanmtr. Hatta bu profesrlerimizin dnceleri
kat bir slam Cumhuriyeti olan randa bile kesinlikle rabet
grmeyecektir (onlarn incelediim ders mfredat bunun byle olduunu
gsteriyor). Bu retim yelerinin ya da dncelerinin yarn inde,
Rusyada, Bat dnyasnda, Uzak Dounun herhangi bir lkesinde
bilimsel bir kuruma sokulmasna izin verilebileceine ihtimal verebiliyor
musunuz? Eer birileri bu lkeleri kertmek isterse, o zaman bu
dnceleri yayacaklar davet edecektir. Trkiyenin Milli Eitim
Bakanl eliyle Amerikann srgn yaratllarn Trkiyeye davet
ederek il, il konferans verdirdii gibi.
Bu programa katlan evrim kart profesrlerimizden birinin
programn balad 21.30dan 03e kadar tek syledii (en 20 tekrar):
Evrim biyolojinin felsefesidir ve metafiziktir. lgin! Katlmclardan hi biri
ve sunucu mdahale edip de, hoca sen ne diyorsun diyemediler:
Metafizik yntem ve dnme tarz, olgular deimez kabul eder ve
ounluk da doast varl gndeme getirir. Evrim her ikisinin
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
38/43
38
karsnda olan bir bilimdir ve duygu yolu ile deil, maddi nesnelerle
olaylar aklamaya alr; bu nedenle fosillerin ve biyokimyasal
yntemleri esas alma alan olarak alr. Evrim metafiziin sk skya
sarld deimez olgular deil, deiimin ilkelerini inceleyen bir
bilimdir. Sen evrim kavramn da metafizik kavramn da henz
kavramamsn. Senin gece boyunca en az 20 defa dile getirdiin
kavramlardan haberin yok. nk metafizik yntem ve dnme tarz;
olgular deimez kabul eder. Bunun yannda; olgular birbirinden
kopararak ele almak; geree bilimsel yntemlerle deil, salt dnerek
ulalacan, gerein maddi deil dnsel olduunu syler; kartlarnbirlii ilkesini reddetmek de metafiziin temel izgilerindendir. Metafizik
aslnda olaylar doast glere balar. Hlbuki evrimde doast
glerin hi yeri yoktur.
Bu program dinledikten sonra, 1982 Yksek retim Yasasn
karanlar ve daha sonraki uygulamalarn amacn daha da anlamak iin
bir frsat dodu. Bu niversiteler meer 30 metre boyunda insanlar
reten kitaplarn yazanlar ile gelecei yryormu da haberimiz yok
Yazk bu hocalardan ders alanrencilere
ok hakszlk da yapmayalm. Evrim kartlarnn dncelerini
paylaan baka niversiteler (!) de var. rnein Medine niversitesi.
Bizimkiler ne sylyorsa onlar da ayn eyi sylyorlar. Daha fazlasn da
sylyorlar. rnein 2006 ylnda kardklar bir kitapta, evrim kartl
ile ilgili hemen hemen ayn eyleri sylemenin yan sra, dnya dnmez,
kinat dnyann evresinde dner; dnyann dndne inanan ve
syleyenlerin mal msadere edilmeli, kendisi de ldrlmelidir (bu
durumu lahiyat Profesr olan Yaar Nuri ztrk de szl olarak dile
getirmitir, 18.08.2009 tarihinde Sansrsz programnda). Demek
hidayete ulamamz iin daha alnacak yolumuz var
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
39/43
39
Dogma en aklc eylerin bile dnlmesini nler
Bunun iin bir rnek verelim. Yaplan hesaplar 4.5 milyar yl sonramerkezindeki yaktn bitmesi sonucu gne snecek ve zerindeki manto
denen dev kitle byk bir hzla merkeze doru gecektir (kollaps). Bu
ani kme srasnda merkezde daha nceki yaktlarn bir eit kl
olarak ortaya kan karbon atomlar, oluan yksek basn ve scaklk
nedeniyle tepkimeye girerek byk bir patlamaya neden olacak ve apn
genileten gne Vens, dnya ve belki Mars iine alarak ilk olarak dev
bir krmz ktleye ve daha sonra da kendi zerine kerek cce bir
yldza dnecektir.
Bilimsel hesaplar bunu gstermektedir. Evrendeki gzlemler bunu
gstermektedir. Gne byklndeki yldzlarn tm ayn kaderi
paylaacaktr. Tanr olsa da olmasa da, Tanr farkl bir ey istese de
istemese de, hibir yldz bu sreten kurtulamayacaktr; farkl bir yol
izleyemeyecektir. Niye? nk 13.7 milyon yl nce olumu olan doal
yasalar hala yrrlktedir de ondan. Bu nedenle hibir bilim adam bu
sonutan kuku duymaz.
Tanr isterse dnyay sonsuz yaatr nermesine, dogmaya
inanmlar hi kuku duymadan inanrlar Pekl ne olacak da dnya
sonsuz yaayacak sorusuna mantkl bir yant hibir zaman veremezler.Gnein yakt bittike Tanr ilave mi edecektir? Gne olmadan da
dnyay yaatmaya devam m ettirecektir? Buna benzer onlarca yzlerce
soruya ancak Tanrnn hikmetinden sual olmaz tekerlemesi ile yant
verdiklerini dneceklerdir. Hlbuki doada (evrende) saysz ileyi ve
olay arasnda bugne kadar hi birinin bir defa bile olsa doal yasalara
aykr iledii grlmemitir, tespit edilmemitir; bunun bir tek istisnas
vardr dogmatiklerin mant; onlarnki sakn ola ki yarglamayasn,
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
40/43
40
dnmeyesin, kukulanmayasn yasaklarnn haricinde baka bir
kurala bal deildir. Bunun iin ok nemli bir tutamaklar da vardr:
Kuku iman zayflatr.
Ancak bilimsel mant kazanm olanlar bunun hibir zaman
olamayacan bilirler. Tanr istese de istemese de
gerekleemeyeceini bilirler. Bu nedenle de matematii bilimlerin
tmnn temeline yerletirmeye alrlar. Niye? 2 X 2nin 4 edeceini
retmek iin. Ancak Tanr isterse 2 X 2nin 4 edemeyebileceini ileri
srmek ancak ve ancak gen beyinlerin ilkesizlie iletilmesi demek
olacaktr.
Bu nedenle de ayn inanca sahip insanlar gemite ve bugn
herhangi bir konuda fikir birlii yapamamlardr; hatta hi deiiklie
uramadan gelen kutsal kitaplarn ayetleri zerinde bile bir fikir birliine
varamamlardr. Bu nedenle her gn bilmem kimin Kuran tefsiri diye,
farkl bir anlam yklenmi saysz tefsir iende inan sahipleri
boulmutur.
Evrim bilimi, insanlar doann yasalar ile dnmeye ynlendirdii
iin, dogmay ticaret arac haline getirenler iin bir tehdit unsuru
olmutur.
Diyelim ki evrimciler bir gn dinlere scak bakmaya balayp da
yorum yapmaya giriince, evrimsel mantk gerei u sonucaulaacaklardr: Din, birok insan iin en azndan bilmedii konularda
merak duygusunu ortaya kard rahatszl gidermek iin ortaya
km bir olgudur. htiya gidermek iin ortaya ktna gre, dnya
zerindeki insanlarn ihtiyalar, bu balamda zlemleri ve korkular farkl
olduuna gre, farkl blgelerde farkl dinlerin ortaya kmas ve
benimsenmesi sosyal bir gerekliliktir ve sosyal evrimin bir sonucudur
yargsna kolaylkla varacaklardr. Nasl evrimsel olarak her canl farkl
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
41/43
41
biyocorafik blgelerin koullarna gre seilmi ve evrimlemi ise,
dinler de korkular, zlemleri ve ihtiyalar farkl olan toplumlara hitap
edecek ekilde evrimleerek (farkllaarak) ortaya kmtr. Hatta ayn
yerde deien koullar nedeniyle bir birinin ilkesi zerine oturan bir seri
din evrimlemitir. Bu nedenle, dinlerin kresel ya da evrensel olmas
normal koullarda (eer zulm ve bask ile kabul ettirilmemi ise) sz
konusu olamaz. Yani dnyadaki insanlarn tmnn bir dini u ya da bu
ekilde gnl rzas ile kabul etmesi olanakszdr; olsa olsa bask ve
zulmle kabul etmilerdir. Bu nedenle benim dinim en iyidir mant
kresel adan evrimsel mantk ile badaamaz.
Evrim Mekanizmasn Neden Kolaylkla Herkes Anlayamaz?
Evrim hep uzun sreli bir ileyitir; zellikle doa tarihini kurmam
temel bilimleri yaygnlatrmam toplumlarda, evrim mekanizmasn
anlamak daha da zorlamaktadr. rnein mutasyonlar bir insanda her
kuak boyunca kii bana yaklak 32.000 genden ancak 10-15
kadarnda olduu varsaylr. Mutasyonlarn %99 kural olarak o
mutasyonun meydana geldii ortamda bulundurduu canlya zarar verir.
Yararl mutasyonu tayann seilme ans ise binde bir saylr (nk
yararl mutasyonu tayan bir bireyin sadece o zellik bakmndan stn
olmas yetmez ki, dier zellikler de baarl olduu zaman bu bireyin
seilme ans artar; ok defa uygun olmayan zellikler, bu yararl zellie
elik etmedikleri iin, elenirler). Bylece yararl bir mutasyonun korunup
da gelecek kuaklara glendirilerek aktarlmas yz binlerde bazen
milyonlarda bire kadar dr; ancak seilmeye balanmsa, koullar
uygun olduu srece bu seilmeye yeni zellikler de eklenerek srebilir.
Belirli bir yere geldiinde alt tre, daha sonra da tre farkllar. ki farkl
topluluk (populasyon) bir zaman sonra eeysel olarak birbirlerini cezp
8/14/2019 Evrim tartmas.18.08
42/43
42
edip iftleemeyecek duruma geerler (bu ileyiin yasalar Hardy-
Weinberg Kurallar olarak bilinir) . Ancak bu sre ok uzun zaman alr;
ite evrimlemenin ok uzun bir srede gereklemesinin nedeni de
budur; yava ilemesinden kaynaklanr. Elinde yeterince rnek olmayan
ve doann ileyi mekanizmasn renemeyenler iin, evrim
mekanizmasn anlamak bu nedenle zor olmaktadr. are: Yaratlla
snma Emek ekmenize, kafa yormanza, para harcamanza, hatta
yerinizden kalkmaya bile gerek gremezsiniz Adalar aratrmak,
denizlerin dibine inmek, bilim mzeleri kurmak, rnek toplayp onlar
aratrmak, dalarn tepesine kmak gereini duymazsnz; braknonlar aptal evrimciler yapsn Nasl olsa sizin dnmeden biat
edecek- smreceiniz byk bir kitle her zaman yannzda, arkanzda
yer almaktadr; bu kitlenin gzlerinin almamas gerekli; ikbalinizin
devam iin elinizdeki tm aralar kullanarak evrimcileri, Charles
Darwini ve evrim kavramn ktlemeniz yeterli
Prof. Dr. Ali Demirsoy
Hacettepe niversitesi
18.08.2009
lmden sonra yaadn bildiimiz tek ey, geride braklanlardr.
Ekler-1:
Piltdown insan olarak bilinen Eoanthropus dawsoni1912 ylnda, ngilterenin Dou Sussex blgesininUckfield yresinde, kendisi bir avukat olan, ancak amatr arkeologlua soyunmu (ayn zamandakoleksiyoncu) Charles Dawson tarafndan, bulunduu iddia edilen insana ait sahte gei formununfosilidir . Bilim adamlar balangta fosilin o gne kadar bilinmeyen erken dneme ait bir insan trneait olduunu dndler. Ancak zamanla fosilin gereklii konusunda tartmalar artt. 1953'tePiltdown Adam'nn bir sahtekrlk olduu kesinlikle ortaya kondu, kafatas modern bir insana, enekemii ise birorangutana aitti. Kafatas, eski grnmesi iin bir demir zeltisine ve kromik asidebatrlmt. ene kemii, yaklak 500 yllk bir orangutan fosiline aitti. Charles Dawson, bu fosili
http://tr.wikipedia.org/wiki/1912http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=East_Sussex&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uckfield&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Charles_Dawsonhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Orangutanhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kromik_asit&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/1912http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=East_Sussex&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uckfield&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Charles_Dawsonhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Orangutanhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kromik_asit&action=edit&redlink=18/14/2019 Evrim tartmas.18.08
43/43
43
kasasnda yllarca saklam ve kimseye gstermemitir. Ancak ksa bir sre kasa kapsnnaralndan gren bir bilim adam bunun sahte olabileceini sezinleyerek tartmay balatmtr.
Piltdown Adam, tarihteki en nl ve nemli sahteciliklerden biridir. Zira ortaya atld andan itibareninsann evrimi konusuna byk ilgi ekmesine karn, sahte olduu yine bilim adamlar tarafndanancak 40 yl kadar sonra kantlanabilmitir (ksmen Vikipediden).
Sunu yazs
Bilenin ve bilmeyenin kart; ancak pek az adamn kavrayabildii evrim
tartmas, ykclarn hedef lkelerden biri olan Trkiyenin de
gndemine oturtulmu durumda.
Evrim mekanizmasnn tartlmas ile evrim kavramnn tartlmasnn
farkl eyler olduunu hibir zaman anlayamadk; anlatamadk.
Doann iletim sistemini anlayabilmek iin gerekli olan bilimleri
(astronomi, fizik, kimya, jeoloji ve biyoloji) yeterince bilemeyenlerin evrim
mekanizmasn tartmaya girimeleri, tek bir kelime bilmedikleri bir dilde
roman yazmaya benzer.
Ancak evrim kavram, herkesin yaamn ve dnyaya bakn
deitirecek bir olgu olduu iin, evrim kavram zerinde herkesin sz
syleme ve fikir beyan etme hakk olduuna inanyorum.
Bu nedenle imdi:
At izinin, it izine kart tartma
Evrim Tartmas
adl bir yazy sayglarmla bilgilerinize sunuyorum.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Evrimhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Evrim