EVRENOS HANEDANI’NIN YEDİ ASIRLIK ÖYKÜSÜ... · 2017-10-13 · xi TEŞEKKÜR Yaklaşık dört yıldır yazıyorum, bir yerde durmam gerektiğine karar verdim. Aksi takdirde eskilerin

EVRENOS HANEDANI’NIN YEDİ ASIRLIK ÖYKÜSÜ

EVRENOS HANEDANI’NIN YEDİ ASIRLIK ÖYKÜSÜ

MUSTAFA ÖZER GAZİEVRENOSOĞLU

Copyright © 2017 Mustafa Özer Evrenosoğlu (0532) 595 10 73

Evrenos Hanedanı’nın Yedi Asırlık Öyküsü

Kapak Tasarımı ve Sayfa Mizanpaj: Faruk Özbey (0532) 715 70 46

Bu kitabın hiçbir bölümü yazarın izni olmadan, kitaplarda, makalelerde ve kitap eleştirilerinde alıntı olarak kullanılabilmesi haricinde, herhangi bir formda ya da yoldan, elektronik, mekanik, fotokopi, kayıt aracıyla vb. yeniden yayımlanamaz, bir bilgi tarama sistemine yüklenemez ya da aktarılamaz.

v

Önsöz .............................................................................................................................ixTeşekkür .........................................................................................................................xiGiriş ...............................................................................................................................xiiiEvlad-ı Fatihan ...............................................................................................................1Akıncılar ........................................................................................................................2Kısa Tarihçe ....................................................................................................................7Gazi Evrenos Bey’i Kelimelerle Resmetmek ....................................................................10Gazi Evrenos Bey’in Oğulları ..........................................................................................12Gazi Evrenos Bey’in Kızları ............................................................................................15Gazi Evrenos Bey’in Eşleri ..............................................................................................18Rumeli’ye Geçiş ..............................................................................................................19Rumeli’de Küçük Bursa’lar Kurmak ................................................................................22Postuboş Baba Tekkesi ....................................................................................................30Zindan Baba Türbesi ......................................................................................................32Onsekiz Gazi ..................................................................................................................34Serez’in Horozu Erken Öter ...........................................................................................35Düğün Alayı ...................................................................................................................36Doyran ...........................................................................................................................37Rumeli’de Bir İnşaat .......................................................................................................41Üst Küp .........................................................................................................................41İki Yürekli Ali Bey ..........................................................................................................42Vardar Ovası ..................................................................................................................44Kubbe’ye Saplanan Hamam Tası.....................................................................................45Birinci Beyazıt’ın Düğünü ..............................................................................................46 Padişah’ın Nasihati .........................................................................................................53Birinci Kosova ................................................................................................................54Birinci Kosova Savaşı’nın Sonucu Üzerine Altı Asır Sonra Yapılan Yorumlar ...................56Musa Çelebi’nin Daveti ..................................................................................................57Rumeli’de Bir Handa Yaşananlar .....................................................................................61Seferde Olanlar ...............................................................................................................62Bin Atlı Akınlarda ..........................................................................................................63Belgrad Kuşatması ..........................................................................................................67Alibeyköy’ün Tarihi ........................................................................................................70Prenses Anna’nın Hikayesi ..............................................................................................71Avanos İsmi’nin Kaynağı ................................................................................................73Ciğerdelen ......................................................................................................................76Avcı Mehmet ..................................................................................................................78Görüşümü Kapatma .......................................................................................................80Hacı Velet ......................................................................................................................83

İÇİNDEKİLER

MUSTAFA ÖZER GAZ‹EVRENOSO⁄LU

vi

İskender Vasfi Paşa ..........................................................................................................84Bir Sünnet Hikayesi........................................................................................................87İstemem .........................................................................................................................88Bir Başka Av Hikayesi .....................................................................................................90Av Merakı ......................................................................................................................92Ailenin Atatürk ile İişkileri .............................................................................................93Araba .............................................................................................................................106Yahya Kemal’in Selanik Anıları’ndan ..............................................................................107Hareket Ordusu .............................................................................................................109Gazi Helvası ...................................................................................................................114Altıyüz Yıllık Gelenek .....................................................................................................115Münevver Ayaşlı’dan Bir Hatıra ......................................................................................116Mehmet Reşad’ın Balkan Gezisi ve Hediyeleri ................................................................119Yenice-i Vardar Müdafaası ..............................................................................................122Elveda Selanik ................................................................................................................126İttihad ............................................................................................................................128Serez ve Drama’da Olanlar ..............................................................................................130Burun .............................................................................................................................131Fransa’ya Sürgün ............................................................................................................132İzmir’i İmar Eden Vali ....................................................................................................135İzmir’e Prens Ol .............................................................................................................138Alpaslan’ın Kaçırılması ...................................................................................................140Secret Of The Mosque ....................................................................................................143Paris’de Bir Terzi .............................................................................................................145Gri Mercedes ..................................................................................................................146Cemal Kutay’ın Tarih Sohbetlerin’den ............................................................................147Rahmi Bey ve Şerif Yusuf Paşa ........................................................................................148 Rahmi Bey ile İlgili Son Bir Belge ...................................................................................151Bir Başka İttihatçı Evrenos Mithat Şükrü Bleda ..............................................................152Mehmet Turgut Bey .......................................................................................................154Mübadele ile Gelenlerin Hatırladıkları ...........................................................................156Ayastefanos’da Bir Evrenos Daha ....................................................................................158İstanbul Radyosunda Bir Evrenos ...................................................................................160Hazin Bir Evlilik Hikayesi ..............................................................................................162Bir Hürriyet ve İtilafçı ....................................................................................................164Haliç’deki Hazine ...........................................................................................................169Koç ................................................................................................................................170Atçılık ve Yarışçılıkta 86 Sene .........................................................................................171İstanbul Ansiklopedisi’nde Yer Alan Evrenos Kimdir? .....................................................176Galatasaray Başkanı olan Evrenos ...................................................................................178İhbar ..............................................................................................................................179Kıbrıs Barış Harekatı’nda ...............................................................................................181

EVRENOS HANEDANI’NIN YED‹ ASIRLIK ÖYKÜSÜ

vii

Evrenos Vakıflarını Kimler Yönetti ..................................................................................183Ünlü Damatlar ...............................................................................................................191Ünlü Gelinler .................................................................................................................195Abdülhamit’in Ananasları ...............................................................................................196Ünlü Sıhri Hısımlarımız .................................................................................................200Aile İçi Evlilikler .............................................................................................................211Neden Sadece Erkeklerden Oluşan Bir Soyağacı? ............................................................213Şehitlerimiz ....................................................................................................................214Bir Mezartaşını Düşündürdükleri ..................................................................................216Evrenos Altını.................................................................................................................218Evrenos Ailesi Üyeleri Rumeli’de Nereleri Mesken Tutmuş? ............................................220Aile Üyeleri Rumeli’den Göç Sonrası Nerelerde Yaşıyor? .................................................221Boğaz’ın İki Yakasında ....................................................................................................229Evrenos Adını Taşıyan Yerleşimler ...................................................................................236Soyadı Kanunu ile Hangi Soy Adları Alınmış? ................................................................240Harbiye Askeri Müzesi’nde Neler Var? ............................................................................242 Bu Gün Evrenos Adı Nerelerde Yaşatılıyor? ....................................................................249Safkan İngiliz Gazi Evrenos ............................................................................................265Chateau Evranos ............................................................................................................266Eminönü’nde Avrenos’un Meyhanesi ..............................................................................267Bir Şehir Efsanesi Yenidje yada Yenice.............................................................................268Sari İldiz / Sarı Yıldız ......................................................................................................270Mümin Bulut .................................................................................................................271Sanatçıya Verilen Destek ................................................................................................272Aile Toplanıyor ...............................................................................................................276Ata Toprakları’na İlk Ziyaret ...........................................................................................284Gazi Evrenos Bey’in Ayak İzlerinde Evrenoslar Rumeli’de ...............................................288Gezimiz Yunanistan Basının’da .......................................................................................291Gezimiz İz Tv’de Belgesel Oluyor ...................................................................................292Ve Türbe Resmen Açılıyor ..............................................................................................293Köşe Yazılarında Evrenoslar ............................................................................................297Birkaç Belge, Birkaç Resim, Birkaç Evrenos Daha...........................................................301Motel .............................................................................................................................327Kehanet ..........................................................................................................................336Mübadeleden Sonra Evrenoslar’ın Kızılelma’sı ................................................................337 Soyağaçları .....................................................................................................................343 Soyağaçları’nın Işığında Bir Belge Değerlendirmesi .........................................................372Hayali Akrabalar ............................................................................................................374Son Söz, Hacı ve Gazi Evrenos Bey’in Kökeni ................................................................377Kaynakça ........................................................................................................................385

ix

ÖNSÖZ

Osmanlı tarihi öğrencileri için en rahatsız edici boşluk, aile tarihi ve biyografilerinin eksikliğidir. Bu, Osmanlı tarihinin tüm evreleri için geçerli olsa da, bilhassa devletin kuruluş döneminde kuvvetle hissedilmektedir. Bu dönemdeki önemli şahsiyetlerin isimlerini tespit edebilsek de, ailelerinin geçmişine dair hiçbir işaret bulunmamaktadır.

Bu sorunun bir kısmı Osmanlılar’ın, İslami uygulamaya sadık kalarak soyadı kullanmamasından kaynaklanmaktadır. Soyadı yerine kişilere kullandıkları adlarıyla hitap edilmekteydi; Mehmed, Ahmed gibi. Bu ismi genelde ibn veya veled, yani ‘oğlu’ takip ediyor ve ardından kişinin babasının ismi geliyordu. Anlaşılacağı üzere, kaynaklarda ‘Mehmed oğlu Ahmed’ olarak geçen birinin şeceresinin izini sürmek imkânsız olmasa da çok zordur.

Osmanlı devletinin kuruluş yüzyıllarında bu uygulamanın istisnaları nadirdir ve genellikle Osmanlının Balkanlardaki fetihlerine öncülük eden erken dönem Uç Beylerinin neslinden gelenlerle sınırlıdır. Aralarından en önemlisi olan Gazi/Hacı Evrenos ile beraber bu kişiler, Osmanlıların Avrupa’da bulunduğu beş yüzyıllık süre boyunca varlıklarının izi sürülebilen hanedanlar kurmuşlardır. Bu Uç Beylerinin ailelerinin sonraki nesilleri hanedanın torunları olarak biliniyordu. Bu yüzden, Evrenos hanedanının durumunda Evrenosoğulları olarak bilinmektedirler. Bu uygulamanın diğer örnekleri Gazi Mihal (Mihaloğulları), Gazi Turahan (Turahanoğulları) ve Gazi Malkoç’un (Malkoçoğulları) ailelerinde görülmektedir. Evrenosoğulları örneğinde, Osmanlıların Balkanlardan çekilmesi ve 1934’te Türkiye Cumhuriyeti’ndeki soyadı kanununun ardından, bu uygulamayı muhafaza ettiler ve bugün Evrenos, Evranos, Evrenosoğlu ve Gazievrenosoğlu gibi soyadlarına sahiplerdir.

Bu Uç Beyleri hanedanlarının günümüze nasıl ulaştığı araştırıldığında, hem şahsi mülk hem de vakfiye olarak sahip oldukları inanılmaz servet, ailenin her neslindeki erkek üyelerin kaydedilmesindeki itinayı açıklamaktadır. Başka bir deyişle, tuttukları ayrıntılı şecereler, sadece ailenin erkek üyelerinin ismini sağlamakla kalmayıp aynı zamanda hangi makamda oldukları, girdikleri savaşlar ve nerede gömülü olduklarına dair ayrıntılı notlar içermektedir. Bunu yapmalarının nedeni, mülkler ve vakıflardan elde edilen gelirin adaletli bir şekilde dağıtılmasını sağlamaktır.

Bugüne kadar ailenin üyeleri bana 1675 ve 1900 yılları arasında kaleme alınmış yedi farklı şecere sağlamışlardır. Bu belgeler, Evrenos ve oğulları Barak Bey, İsa Bey, [İki Yürekli] Ali Bey, ve torunu Hacı Ahmed Bey’in Gümülcine


x

(Komotini), Siroz (Serres), Selânik (Thessaloniki), Yenişehir (Larissa), Karaferya (Veria) ve Vodina’da (Edessa) büyük çaplı vakıflar kurduklarını göstermektedir. Bu vakıflardan elde edilen gelirlerin yanı sıra ellerindeki özel mülkler, Evrenos ailesine on beş nesil boyunca destek olmuştur.

Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla birlikte bunların tümü bir anda sona ermiştir. Diğer yüzbinlerce Türkle birlikte, Evrenosoğulları (Yunanistan Türkiye arasındaki mübadelenin bir parçası olarak) yüzyıllardır memleketleri olan yerlerden çıkarılıp bugünkü Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırları içerisine yerleşmişlerdir. Bu gerçek, ailenin kollarının bugün İstanbul, İzmir, Dikili, Ayvalık, Tekirdağ, Bursa ve Ankara’da olmasını açıklamaktadır. Bu kasabalar ve şehirlerde Balkanlarda kaybettiklerini telafi için kendilerine mülkler verilmiştir. Son doksan senede daha da dağılmış olup, Kuzey Amerika ve Avrupa’da da aile üyeleri bulunmaktadır.

Sadece Yunanistan ve Bulgaristan’daki mülklerini ve atalarının mezarlarını terk etmek zorunda kalmadılar, aynı zamanda büyük servetlerini, yani yüzyıllar boyunca Evrenosoğullarını bir aile olarak bir arada tutan çimentoyu da kaybettiler. Bu çimento olmadığından ailenin Türkiye’ye yerleşen farklı kolları (hepsi Evrenos’un oğlu olan [İki Yürekli] Ali Bey’in neslindendir) arasındaki bağlantı kopmuştur.

Son beş senede bunların hepsi mevcut eserin yazarının çalışmalarıyla değişmiştir. Mesleği avukatlık olsa da kalben bir tarihçi olan Özer Gazievrenosoğlu, tek başına (sadece internet ve oğlu Tolga’nın yardımları sayesinde), bugüne kadar ailenin hayattaki 200 üyesinin yerini tespit etmiş ve ailenin sadece erkeklerinin değil aynı zamanda kadın üyelerinin de bulunduğu bir şecere oluşturmuştur. Bunun yanı sıra, birkaç aile toplantısı organize etmiş olup (toplamda dokuz), Evrenosoğulları’nın Türkiye ve yurtdışındaki üyelerini bir araya getirmiştir. Kısacası, Hacı/Gazi Evrenos’un neslinden gelenler arasındaki irtibatı sağlayan kişi olmuştur.

Şimdi bir adım daha ilerleyip mevcut eseri kaleme aldı. Bu çalışmanın aile üyelerini birleştirmek için verdiği çabaya yardımcı olacağı şüphesizdir. Sözlü tarih mülakatları vasıtasıyla yüzyıllardır nesilden nesile geçen birkaç aile fıkrası toplamıştır. Benim gibi sizlerin de bu efsaneleri ve fıkraları ilgi çekici bulacağını düşünüyorum. Teşekkür ederim Özer!

Heath W. Lowry Bahçeşehir Üniversitesi

Ekim - 2014

xi

TEŞEKKÜR

Yaklaşık dört yıldır yazıyorum, bir yerde durmam gerektiğine karar verdim. Aksi takdirde eskilerin ifadesi ile “pehlivan tefrikasına” dönecek, uzayıp gidecek.

Bu arada yeni, belgeler, bilgiler ve resimler gelmeye devam ediyor, onlar da kısmet olursa genişletilmiş ikinci baskıya ilave edilir diye düşünüyorum.

Teşekkür faslına gelince; O kadar çok kişi var ki yoksa zaten okuyacağınız bu çalışma ortaya çıkmazdı. Öncelikle yazma konusunda beni teşvik eden, cesaretlendiren değerli arkadaşım Hakan Alay’a, değerli akademisyen, sevgili dostum ve ağabeyim Prof. Heath W. Lowry’e, anılarını, hikayelerini, belge ve resimlerini bana aktaran, benimle paylaşan başta M.Metin Manisalıoğlu, Gündüz Ersin Evrenos, Şinasi Evrenosoğlu, Ayşen Kayagündüz, Ayhan Bilyap, Ayten Mengüç, Zerrin Evrenos, Atilla Evrenosoğlu, Eyüp Alp Evrenosoğlu, Melekşah Arslan, Ayşe Kardıçalı, Bozok Evrenosoğlu, Alpaslan Evrenosoğlu, Haydar Evrenosoğlu, Aynur Onbaşıoğlu, Suphiye Evrenosoğlu, Evren Evrenosoğlu, Selim Evrenosoğlu, Gülay Hürtürk, Selim Yılmaz ve Alev Göçmez olmak üzere mensubu olmaktan gurur duyduğum büyük Evrenos Ailesine, çağdaş Evrenos Ailesi soyağacını oluşturarak bir anlamda beni motive eden oğlum Tolga Gazievrenosoğlu’na, çalışmam esnasında sabır ve desteğini benden esirgemeyen canım eşim, hayat arkadaşım aşkım Aytül Gazievrenosoğlu’na, resimleme seyehatlerimde bana eşlik eden çocukluk arkadaşım Ercüment Toyoğlu’na ve bu çalışmanın grafik tasarımı ve ortaya çıkması konusundaki katkı ve emeklerinden dolayı Faruk Özbey’e sonsuz teşekkürler.

İyi ki vardınız, iyi ki varsınız.

Mustafa Özer Gazievrenosoğlu

Kuşadası - Ağustos 2014

xii

xiii

GİRİŞ

Evrenos Hanedanı’nın Gayri Resmi Tarihi (Öyküler, Anılar, Belgeler, Resimler)

Ben tarihçi değilim: ama çocukluğumdan beri tarih hep özel ilgi alanım olmuştur. İlkokul sıraların da, sabah okula gitmeden yaklaşık bir saat okuduğum Feridun Fazıl Tülbentçi’nin romanları bu ilginin başlangıcı oldu, hele bu romanların satır aralarında Gazi Evrenos Bey ile ilgili okuduklarım yavaş yavaş beni bulabildiğim, okuyabildiğim her kaynaktan Evrenos ailesi ile ilgili bölümleri arşivlemeye yöneltti.

Bir çok kez yazmaya teşebbüs ettim, hatta bir seferinde büyükbabamın ana karakteri olduğu hareket ordusu döneminde geçen ve adı ‘Sabri’ olacak bir roman çalışmam bile oldu ama tüm bu gayretler bir şekilde yarım kaldı.

Bundan iki yıl önce Evrenos aile toplantılarını düzenlemeye başlayınca, hemen hemen herkezden resim, belge gibi dokümanların yanı sıra sohbetler esnasında aile ile ilgili değişik hatıra, anektod ve öyküler akmaya başladı.

Ve nihayet değerli dostum Prof. Heath W. Lowry bana ailenin mitlerini yazman gerekir deyince kendimde bu cesareti buldum, hele yakın arkadaşım sevgili Hakan Alay “Ön planda aile geri planda Osmanlı tarih’i” olan ileriye dönük iyi bir referans oluşur dediğinde iskelette kafamda şekillendi.

Aslında okuyacaklarınız hiçbir bilimsel ve edebi iddiası olmayan, sadece öykü ve hatıralardan oluşan zaman içinde tahrif olmuş, belki de abartılmış Evrenos ailesinin masalsı tarihi, birazda içinde Gazi Evrenos Bey ve alt kuşakları ile ilgili bilgilerin bulunduğu benim bulabildiğim eserlerin, bilgi, belge ve resimlerin toplandığı bir antoloji.

Bu çalışma, benim adını gurur ile taşıdığım aileme, atalarıma karşı geç de olsa yerine getirdiğim bir ödev, oğluma ve diğer alt kuşaklara karşı ise görevim.

Yazmam ve derlemem gerekir, aksi takdirde bize anlatılmayan ve yazılmayan öykü ve hatıralar gibi unutup gidecekler.

Mustafa Özer Gazievrenosoğlu

Yeşilköy-14 Şubat 2010

1

1 Murad-ı Sani: II. Murad (Fatih Sultan Mehmed’in babası).2 Nihat Sami Banarlı: Yahya Kemal’in Hatıraları. İstanbul (İstanbul’un Fethi Cemiyeti), 1997. s.16-17.3 Münevver Ayaşlı: Rumeli ve Muhteşem İstanbul. İstanbul (Timaş Yayınları), 2003. s.7-9.

Rumeli de ‘Evlad-ı Fatihan’ sözü ile Rumeli Fatihleri’nin çocukları kastedilir. Dolayısı ile bizlerde Evlad-ı Fatihanız.

Yahya Kemal Beyatlı diyor ki:

“Bunlar Murad-ı Sani1 zamanına kadar, kendilerine Rumeli’nin mülk olarak, arazi arazi verildiği ilk gaziler ve onların çocuklarıdır.

Eskiden Evlad-ı Fatihan, yine Evlad-ı Fatihan ile evlenmeyi şeref sayarlarmış. Rumeli de Mihail Oğulları, Evrenos Oğulları, Turhan Oğulları gibi eski aileler Evlad-ı Fatihandır. Devlet ilk Rumeli’yi fethedenleredir ki tımar ve zeamet vermiştir. Evlad-ı Fatihan bu tımar ve zeamet sahipleridir.

Daha sonraki Rumeli aileleride Evlad-ı Fatihan olmayı şeref sayar ve öyle olduklarını söylemek isterlerdi. Fakat bu doğru değildir.’’2

Yahya Kemal Beyatlı’nın bu anlattıkları, mevcut Cumhuriyet öncesi beş adet aile soyağacına sadık kalarak ve alt soylardan aldığım bilgiler sonucu güncellediğim aile soyağacımızdaki ondört akraba evliliğinin sebebini de bir nebze olsun aydınlatıyor.

Kendisi de Evlad-ı Fatihan torunu olan Münevver Ayaşlı da Rumeli ve Muhteşem İstanbul adlı kitabında bu konu ile ilgili neler diyor:

“Rumeli de bir tek asalet fikri vardır: ‘Evlad-ı Fatihan.’ Evet, fatihlerin evladı olmak …Bütün Rumeli Beyleri birbirleriyle akraba. Selanik, Manastır, Serez Beyleri birbirlerinin ya amca, ya dayı oğulları.’’3

EVLAD-I FATİHAN

2

4 Reşat Ekrem Koçu: “Serhat Gazileri,” Akıncılar Resimli Tarih Mecmuası. İstanbul (İskitYayınevi), 1956. sayı: 78. s.345-46.

5 Şehbaz: Yiğit, Şanlı, gösterişli adam6 Şehlevend: Boylu, boslu, şen güzel genç.7 Tuvana: Güçlü, kuvvetli, diri.8 Mücahidi fi sebillillah: Allah yolunda, Allah için Mücahit.9 Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, Yeni Tarih Mecmuası. Cilt: 2 İstanbul, 1958, tablo 14.

s.656-657.

Yaşım ortaya çıkacak ama belirtmem gerek 1962 doğumluyum, benim zamanımda ilkokul bitirme sınavları vardı. Bizden sonraki dönemde kaldırıldı. Her neyse her gün bir

dersten sınava girerdik, Türkçe sınavı hem yazılı, hemde sözlü olarak iki ayaklı yapılıyor, sözlü sınavda seçtiğimiz bir şair’in önce hazırladığımız biyografisini, sonrada bir şiirini ezberden okuyorduk. Ben Yahya Kemal Beyatlı’yı seçmiştim, şiirimde Akıncılardı. Gözlerim yaşararak, içim kabararak, çoşku ile şiiri okumuş tam not almıştım. Nasıl içim kabarmasın. ‘Akıncılar’ benim atalarımı anlatıyordu:

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik,Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik,Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı ilerle,Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle,Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan,Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan,Bir gün dolu dizgin boşanan atlarımızla,Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla,Cennette gülleri açmış görürüz de,Hala o kızıl hatıra titrer gözümüzde,Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik,Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik...

Reşat Ekrem Koçu Akıncıları Resimli Tarih Mecmuası’nda şu şekilde tarifler:

“Sonsuz cesaretleri, beden yapısı, kuvvetleri ve her türlü meşakkate tahammül kudretleri ile baş döndüren kahramanlık menkıbeleri tarihimize altın kalemle yazılmış olan akıncılar üzerinde devlet otoritesi olmayan, sadece namlı bir kılıcın, bir sınır eyaleti valisinin veya gene sınırda bir akıncı sancak beyinin etrafında toplanmış olan başıbozuk askerlerdi.4

AKINCILAR


3

Kursaklarına ulufe adı verilen padişah akçesi, dolayısı ile padişah ekmeği girmemiş, kimseye boyun eğmemiş bu şehbaz5, şehlevend6 ve tuvana7 yiğitler kelimenin tam manası ile “Mücahidi fi sebillillah”8 idi ve çoğu bu hayata genç irisi, çocuk, bıyıkları terlememiş taze civan çağında atılmış ve bu bahar çağında şehitlik şerbeti içmiştir.’’

Resim 1: Münif Fehim’in Akıncılar resmi9


4

10 Reşat Ekrem Koçu: “Serhat Gazileri,” Akıncılar Resimli Tarih Mecmuası. İstanbul (İskit Yayınevi), 1956. No.: 78 s.347.

11 Prof. Heath W. Lowry tarihinde Uludağ Üniversitesi’nde verdiği konferansta Gazi Evrenos Rumeli de küçük küçük Bursalar yaratmıştır diyerek bu görüşü doğrulamıştır.

Reşat Ekrem Koçu aynı yazının devamında Akın’ı da şu şekilde tanımlar:

“Akın müthiş bir atlı koşudur. Yirmi gün, iki ay, belki daha fazla sürecek müthiş bir koşu. Bütün silahları yay ve ok, kılıç ve hançer, mızrak ve kalkandır. Ağırlık olacağı için gayet ince bir zırh giyerler. Ve akının devamınca at üstünden inmezler, kısa molalarla at üstünde uyurlar. Erzak ağırlıkları da yoktur. Günlük rızıklarını akın ettikleri memleketten bulacaklardır. Bir akına en az sekiz on bin akıncı iştirak eder. Bazen çok namlı beylerin sancakları altında kırk, kırk beş bin kılıç toplanır.’’10

Abdullah Turhal Osmanlının Muhteşem Süvarileri Deliler adlı kitabında delileri tarif ederken akıncılarla benzer ve farklı yönlerini belirtir:

“Osmanlı ordusu içinde ayrı bir sınıf olan akıncılar hem kuruluş, hem yapı, hem de muharebe usulleri açısından ayrı bir sınıftı. Fakat kaynaklarımızda akıncılığın özellikleri anlaşılamadığından ayrı bir sınıf gibi değerlendirilmemiş, kıymet verilmemiş ve akıncı faaliyetleri başka olgular arasında geçiştirilerek kaydedilmiştir. Dolayısıyla, akıncı sınıfından daha küçük olan delilerin daha da özensiz geçiştirilmeleri ve akıncılarla bir olarak düşünülmesi tarihi bir yanlış olmasına rağmen normal karşılanmalıdır.

Farklı olmalarına rağmen, temel olarak delilerin akıncılarla benzerlikleri vardır. Her ikisi de Osmanlı ordusunun hafif süvari kuvvetleriydi. Eyalet askeri ve serhat kulları, serhat gazileriydi. Yoğun olarak Türklerden oluşturulmuş, Rumeli’de ortaya çıkmış ve soraları mükemmel bir sisteme sokularak ocak haline getirilmişlerdi. Her ikisinde de sert disiplin vardı ve merkezden para, silah, teçhizat yardımı almamalarına rağmen sultana koşulsuz sadakatle bağlıydılar. Akıncıların kimlik bilgileri iki büyük defterde sürekli güncel halde tutulurdu. Bu defterlerin ilki devlet hazinesinde, diğeri ise eyalet veya hudut kadılıklarında saklanırdı. Osmanlının Rumeli sınırlarını düşman akınlarına ve tecavüzlerine karşı korurlar ve düşmana karşılık verirlerdi. Serhatte görev yapan akıncıların başlıca görevleri şu şekilde özetlenebilir:


5

• Düşman topraklarında keşif yapmak,

• Düşman topraklarında araziyi tanıyarak esas orduya kolaylık sağlamak,

• Asıl ordunun önünde ilerleyerek düşmanla sürpriz karşılaşmaları engellemek,

• Akıncılar en az 2-3 günlük bir mesafe önden giderlerdi,

• Düşman pusularını engellemek. Asıl ordu hareket halindeyken doğal olarak muharebe düzeni içinde olamıyacağı için ani saldırılara karşı etkili ve hızlı karşılık veremeyecek durumda olurdu. Bilindiği üzere, yeniçeriler düşman üzerine yürürken silahlarını taşımaz, düşmana yaklaşıldığı zaman cebeciler tarafından silahları dağıtılırdı,

• Düşmanın akınlarını, sınır ihlalleri engellemek,

• Ordunun güzergahındaki su, yiyecek kaynaklarını emniyete alarak düşman ordusu veya halk tarafından imhasını engellemek ve ikmal imkanlarını korumak,

• Esir alarak düşman hakkında bilgi toplamak,

• Ordu güzargahı üzerindeki nehirleri tespit ederek köprü kurmak,

• Düşman topraklarında yaşayanların maneviyatın bozmak, düşmanı sindirmek. Ani saldırılarla asıl ordunun beklenenden erken geldiği hissini uyandırarak panik havası yaratmak ve düşmanın savaşma azmini azaltmak,

• Osmanlı ordusu seferdeyken ordunun işini kolaylaştırmak üzere düşmana değişik kollardan saldırarak zaman ve kuvvet kaybettirmek,

• Osmanlı ordusunun savaştığı düşmana yardım edebilecek devletlere akınlar yaparak onları oyalamak,

• Gerektiğinde büyük meydan muharebelerine katılmak,

• Barış zamanlarında sınırların güvenliğini sağlamak, gerektiğinde akınlar yapmak, yabancı topraklar hakkında detaylı bilgiler toplamak ve fetih planları için sultana net bilgiler sunabilmek.

Bu askeri görevlerin yanı sıra, akıncıların çok önemli sivil görevleri de vardı. Osmanlı’nın fethettiği toprakları gerçek Osmanlı vatanı haline getiren akıncıların sivil görevleri, yukarıda bahsettiğimiz askeri görevleri kadar önemliydi. Bu görevler:

• Fethedilen toprakların imarına kervansaray, cami, çeşme gibi yapılar kazandırmak11;


6

12 İki Yürekli Ali Bey’in 1426 yılında Erdel’e (Transilvanya’ya) yaptığı akına yetmiş bin akıncı katılmıştır. 13 Abdullah Turhal: Osmanlının Muhteşem Süvarileri Deliler. İstanbul (Doğan Kitap), 2011. s.44-45.14 Erhan Afyoncu: On soruda Osmanlı İdaresinde Yunanistan, Popüler Tarih, no:11. Nisan 2001. s.17.15 Abdullah Turhal: Osmanlının Muhteşem Süvarileri Deliler. İstanbul (Doğan Kitap), 2011. s.45.16 Prof. Heath W. Lowry’nin de tespit ettiği gibi yukarıdaki şema Gazi Evrenos’un ve ardılları’nın özellikle

Teselya ve Mora’ya yaptıkları akınları göstermemesi bakımından eksiktir.

• Doğudan sürekli gelen Türkleri, yeni fethedilen alanlara yerleştirmek, onların orada yok edilmelerini önleyici tedbirler almak,

• Bulundukları, kontrol ettikleri alanlarda sosyal düzeni sağlamak.

Akıncıların görevlerin bu şekilde sıralayan Abdullah Turhal devamında yapılanmaları, teçhizatları ile ilgilide bilgiler veriyor:

“Akıncılar, akıncı kumandanlarına bağlı hareket ederlerdi. Bu kumandanların üstünde ise Akıncı Beyi bulunurdu. Her bölge akıncıları ocak halinde bulunur, her bölgenin akıncı komutanı ve toyçe veya doçe adı verilen bölük komutanları bulunurdu. Düşman topraklarına yapılan akınları akın adını alabilmesi için mutlak surette akıncı kumandanı emrinde yapılması lazımdı. Osmanlı ordusu sefere çıkmadan, genellikle ilkbaharda akıncılara haber verilir, onlar da düşman üzerinde çalışmaya başlarlardı.

Silah olarak zırhlı bir göğüslük, yaka ile mızrak, kalkan ve atlarının eyerlerine astıkları bozdoğan kullanırlardı. Zırhı hepsi kullanmazdı Akınlara katılan akıncı sayısı değişik dönemlere göre farklılıklar gösterirdi. Onbinleri bulan bu sayı bazen kırk-elli bini bulurdu.12 Örneğin 1530 Budin ve 1532 Alman seferlerine elli bin akıncı katılmıştı.13’’

Resim 2: Evrenos Gazi ve akıncılarının Dedeağaç, Gümülcine bölgesine saldırıları14

Resim 3: 14 ve 15. yüzyılda Osmanlı Akınları15 ve 16

7

KISA TARİHÇE

Resim 4

Gazi Evrenos yada Evrenosoğlulları ile ilgili kısa bir açıklama için hangi kaynağa baksanız çoğunlukla aynı bilgilere ulaşırsınız. Bu nedenle ben hem bu başlığın altını boş

bırakmamak, hem de sararmış bir kaç belgeyi değerlendirmek için öncelikle babam İskender Gazievrenosoğlu’nun tahminen 1968-1970 yılları arasında kaleme aldığı Evrenosoğulları başlıklı kısa tarihçeye ve aynen yer vereceğim:


8

Ve devamında: 02 Kasım 2008 tarihinde İstanbul Kandilli Lacivert Restaurant’da düzenlediğim ikinci Evrenos aile toplantısında tanışma şerefine eriştiğim Sayın Ali Evranos’un o gün bana verdiği aile ile ilgili dökümanlar arasında bulunan kendi el yazısı ile kaleme aldığı aile tarihçesi, kendi ifadesi ile Gazi Evrenos Bey’in Seceresi hakkında izahat:

Resim 5


9

Resim 6

10

17 Erol Toy: Azap Ortakları. İstanbul (Cumhuriyet Kitapları), Haziran 2011. cilt: 1. s.7.18 Erol Toy: Azap Ortakları. İstanbul (Cumhuriyet Kitapları), Haziran 2011. cilt: 2. s.1056.

GAZİ EVRENOS BEY’ İ KELİMELERLE RESMETMEK

Gazi Evrenos Bey ile ilgili bir sürü şey okudum, okuduk ama mümkün olsa onu nasıl resimlerdik. Çocukkende hep neye, kime benzediğini merak ederdim. Bundan dört

sene önce Selaniğe giderken Muavin Konsolos Tolga Şimşir “herkez Evrenos’un torununu merak ediyor, boylu poslu babayiğit bir ardıl bekliyoruz’’ dediğinde:

-“Tolga’cım sizleri hayal kırıklığına uğratacağım, ama ailenin en güdük üyesi ile karşılaşacaksın’’. demiştim.

Gerçektende Atamız Gazi Evrenos Bey’in kemikleri bulunduğunda boyunun 1.80 cm’den uzun olduğu ortaya çıktı. Ailenin alt soylarında da uzun boyun genetik özellik olduğu herkez tarafından gözlemlenmekte. Zaten biraz önceki bölümde de yer verdiğim gibi Reşat Ekrem Koçu’da; Akıncıların şehlevend (boylu, boslu), şehbaz (gösterişli adam), tuvana (güçlü, kuvvetli) olduklarından bahseder.

Gazi Evrenos’un bilinen bir diğer özelliği de katıldığı bunca şavaş ve yaşadığı zor hayata rağmen yüz yaşından fazla yaşadığıdır ki, 1288 yılında doğduğu, 1417 yılında öldüğü yani 129 yıl yaşadığı söylenir. Ki bu özelliğinden dolayı Müslim, gayri Müslim tarafından bir evliya gibi kabul edilmiş ve türbesi yoğun olarak ziyaret edilmiştir.

Özetle; Gazi Evrenos Bey boylu, boslu, gösterişli, güçlü, kuvvetli ve ve uzun yaşamış bir Akıncı Bey’idir. Tabi bu özellikler bir resim için yeterli değildir.

Doğruluğu tartışılabilecek, hatta tamamen hayal ürünü olabilecek ama becerebilsem bir Gazi Evrenos Portresi çizmemi sağlıyacak kişisel özellikleri, okuduğum iki tarihi roman da yakaladım.

Bunlardan ilki Erol Toy’un Azap Ortakları adlı romanında:

“Evrenos Bey, Kayser Sarayının geniş sayvanında, ipek yüzlü, kuş tüyü içli minderlere bağdaş kurmuş, kızıla çalan sarı sakallarını sıvazlıyordu.’’17

Aynı romanın ikinci cildinde ise:

“Bedrettin dikildi. Mavi gözleri, Evrenos’un mavi gözlerine daldı bir süre’’18


11

19 Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu: Kara Davut. İstanbul (Ak Basın ve Yayınevi), 1973. s.112-113. 20 www.tarihnotlari.com isimli internet sitesinden erişilmiştir.

Diğeride Gazi Evrenos Bey’in oğlu İki Yürekli Ali Bey hakkında Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu’nun “Kara Davut” isimli romanında yaptığı tasvir:

“Hand mumu aldı, adamla birlikte ahıra girdi. Bu uzun boylu, palabıyıklı, geniş omuzlu, sarışın bir adamdı. Hareketlerinden iyi bir terbiye gördüğü anlaşılıyordu. Mahir bir süvari olduğu da göze çarpıyordu.’’19

Her ne kadar yukarıdaki tasvir İki Yürekli Ali Bey ile ilgili olsa da mavi gözlü sarışın ve uzun boylu tanımlaması Erol Toy’un Gazi Evrenos Bey tanımlaması ile örtüştüğünden, artık atamız Gazi Evrenos Bey’i gözümüzde canlandırabilir, hatta biraz cesaretle bir portresini bile yapabiliriz.

02 Aralık 2013 günü Romanya Köstence de yaşayan ve çalışan değerli kuzenim Alpaslan Evre-nosoğlu, Evrenos Gazi’nin Resmi başlıklı bir e-posta göndermiş. İnternette yaptığı bir araştırma esnasında ulaştığı bu resim kim tarafından ve hangi tarihi verile-re dayanılarak yapılmıştır tespit edemedik ama konu ile ilgisi se-bebi ile bu başlık altında yer ver-menin doğru olacağı konusunda mutabık kaldık.

Bir süre sonra resmin ünlü Venedik’li ressam Gentile Bellini’nin 1479’da İstanbul’a yaptığı ziyaretten kalan üç resim-den “Solak Yeniçeri” olduğu bil-gisine ulaştım. Alpaslan'la yap-tığımız bu yazışmada güzel bir hatıra olarak kaldı. Resim 720

12

21 Levent Kayapınar: Osmanlı Uç Beyi Evrenos Bey ve ailesinin Menşei, Yunanistan Coğrafyasındaki Faaliyetleri ve Eserleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt: 2004/1 no: 8 Bolu, 2004. s.140.

22 Heath W. Lowry ve İsmail E. Erünsal: Yenice-i Vardarlı Evrenos Hanedanı: Notlar ve Belgeler. İstanbul (Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları), 2010. s.8-14.

23 Heath W. Lowry: Evrenos Ailesi ve Selanik Şehri. İstanbul (Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları), 2010. s.70-75.

GAZİ EVRENOS BEY' İN OĞULLARI

Ailemize ait Cumhuriyet öncesi beş adet soyağacında da Gazi Evrenos Bey’in yedi oğlu olduğu açıktır. Bu yedi erkek çoçuktan iki Yürekli Ali Bey en tanınmış olanı olup

ileride Ali Bey ile ilgili bazı hikayelere yer vereceğim. Bu başlık altında diğer erkek çocuklara değineceğim:

Hacı Gazi Barak Bey

Gazi Evrenos Bey’in en büyük erkek çocuğu olup ondan sonra vakıflara mütevelli olmuştur. Selanik’in ikinci defa alınmasına bizzat katılmış kuşatma sırasında okla yaralanmıştır.21 Bu sebeple Gazi ünvanına sahiptir. Prof. Heath W. Lowry ve İsmail E. Erünsal’ın Yenice-i Vardarlı Evrenos Hanedanı22 isimli kitabında belirttiği gibi aile soyağacında hacı olduğuda not düşülmüştür. Annesi’nin ismi tesbit edilememiştir. Alt soylarda ismi Burak olarak değişerek kullanılmıştır. Barak Bey vefat ettiğinde Yenice-i Vardar da defnedilmiş olup bugün türbesi yok olmuştur. Ancak 20. yüzyılın başında’ çekilmiş bir resimde türbesi babası Gazi Evrenos Bey’in türbesinin yakınında görülmektedir. Barak Bey’in nesli her ne kadar beş kuşak devam etmiş ve Gazi Evrenos’dan itibaren altıncı nesilde son bulmuş ise de kız çocukları, oğullarının ve erkek torunlarının kızları ve tüm bunların alt soyları hakkında bir istisna hariç her hangi bir bilgimiz bulunmamaktadır. Barak Bey’in torunu, Hamza Bey’in kızı Hafza Hatun’a babası, Hamza Bey hatırasına Selanik’te inşa ettirdiği Cami’ni kitabesi ve 19. yüzyıl aile seceresi sayesinde ulaşılmıştır.23

Süleyman Bey

Süleyman Bey Gazi Evrenos Bey’in Barak Bey’den sonraki büyük erkek çocuğudur. Barak Bey gibiannesinin adı bilinmemektedir. Süleyman Bey’in nesli sekiz kuşak devam etmiş, Gazi Evrenos Bey’den itibaren dokuzuncu nesilde sona ermiş olup aynı şekilde Süleyman Beyin alt soylarındaki kız çocuklar bilinmemektedir. Türbesi bilinmemektedir.


13

24 Gazi Evrenos Bey’in oğullarından Hızır Şah Bey, Süleyman Bey ve Gazi Barak Bey’in anne yada annelerinin kim oldukları henüz tespit edilememiştir.

25 Mevcut Cumhuriyet öncesi beş adet tarihi soyağacına sadık kalarak geliştirdiğim, güncellediğim bini aşkın kişinin yer aldığı soyağacı.

Beğce Bey

İki Yürekli Ali Bey’in ana bir kardeşidir. Annesi’nin adı Kirane’dir. Beğce Bey’in alt soyu günümüze ulaşamamıştır. Üç erkek çocuğundan sonra soyağaçlarına bir kayıt yoktur. Kız çocuklar için yukarıdaki açıklamalar aynen geçerlidir. Nerede öldüğü ve nereye gömüldüğü bugüne kadar tesbit edilmemiştir.

Hızır Şah Bey

Gazi Evrenos Bey’in dördüncü oğludur. Hızır Şah Bey’in de annesinin ismi belli olmayıp Süleyman ve Barak Beyler ile ana bir kardeş olma ihtimalleri mevcuttur.24 Gazi Evrenos Bey’in İki Yürekli Ali Bey’den sonra alt soyu en uzun kayıt altında olan oğludur. Gazi Evrenos Bey’den itibaren on yedinci nesile kadar kayıt mevcut olup bundan sonraki kuşaklar ve kız soyu bilinmemektedir. Hızır Şah Bey’in türbesi de Yenice-i Vardar da olup bugün yeri bilinmemektedir.

Yakup Bey

Yakup Bey, İsa Bey ile ana bir kardeştir. Anneleri’nin adı Merih’tir. Yakup Bey’in de alt soyu günümüze ulaşmamıştır. Alt soyu Gazi Evrenos Bey’den itibaren beş nesil devam etmiştir. Diğer kardeşlerinde olduğu gibi kız alt soyları ile ilgili bir bilgi yoktur. Türbesi kardeşi Ali Bey’in türbesinin yakınına olup, bugün maalesef tamamen yok olmuştur. Ancak Yakup Bey’in ismi ailenin alt kuşaklarında çok kullanılmış olup adı bu şekilde yaşatılmıştır.25

Hacı Gazi İsa Bey

1394 doğumludur. Gazi Evrenos’un Yakup Bey ile ana bir oğludur. Barak Bey gibi o da hacıdır. Alt soyu babasından itibaren dördüncü nesile kadar devam etmiş olup kız alt soylar ile ilgili bir bilgi mevcut değildir. İsa Bey’de, İki Yürekli Ali Bey gibi önemli bir Akıncı Bey’i olup Ergili ve Karlıeli Sancak Beylikleri’nde bulunmuştur, bir çok akına katılıp 1479 da Erdel akını dönüşünde Karlsburg civarında Kinizsi ve İstvan’ın saldırısına uğradı ve bu savaş


14

26 Ekrem Uykucu: Evrenosoğulları Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi. cilt: 4, İstanbul, 1971. s.460.27 Mevcut Cumhuriyet öncesi beş adet tarihi soyağacına sadık kalarak geliştirdiğim, güncellediğim bini aşkın

kişinin yer aldığı soyağacı.

esnasında şehit düşmüştür. Türbesi Yenice-i Vardar’da olup, bugün tamamen yokolmuştur. Yine Yenice-i Vardar’da olduğu bilinen cami ve imaret gibi hayır kurumlarıda bugün zamanın ve insanlığın acımasız erozyonu ile yok olmuş durumdadır.26

İki Yürekli Gazi Ali Bey

Ali Bey ve Beğce Bey ve Selçuk Hanım ana bir kardeştir. Annelerinin adı Kirane’dir. Ali Bey’in türbesi Yenice-i Vardar’da olup 20. yüzyıl başındaki bir resimde Prof. Heath W. Lowry tarafından tahminen tespit edilmiş olup bugün yoktur. Bu gün irtibat halinde olduğumuz tüm Evrenos’lar Ali Bey’in alt soyudur. Ali Bey’in de adı alt soylarda yaşatılmaktadır.27

15

28 Salih: İyi, yararlı, faydalı. 29 Tevliyet: Mütevellilik, Vakıf işlerine bakma yetkisi.

GAZİEVRENOS BEY’ İN KIZLARI

Gerek elimizde mevcut Cumhuriyet öncesi hazırlanmış beş adet soyağacı ki bunlardan birinin aslı Başbakanlık arşivindedir, gerekse ulaşabildiğimiz ve inceleyebildiğimiz

kaynaklarda Gazi Evrenos Bey’in iki kızı olduğunu tespit etmekteyiz. Mevcut soyağaçlarında sadece bu iki kız çocuğun bulunması, günümüze kadar gelen alt soylarda hiçbir kız çocuğa yer verilmemiş olması en azından daha sonraki nesillerde doğan kız çocuklara da yer verilmediğini göstermektedir. Gazi Evrenos Bey’den itibaren onbeş kuşağa yer veren (Bugün yirmi birinci kuşağa gelinmiştir) bu soyağaçlarında doğmadıkları, olmadıkları için kızlara yer verilmediğini düşünmek abestir. Bu yer bulamamanın, ayrımın mantıklı bir izahı olmalıdır.

Zeki Salih Sezgin’in İlk Dönem Osmanlı Vakfiyelerinden Serez’de Evrenuz Gazi’ye ait Zaviye Vakfiyesi adlı çalışmasında konuya açıklık getiriyor. Şöyle ki:

“Evrenuz Gazi’nin Serez deki vakfının hangi kurallar içinde ve kimler tarafından yönetileceği vakfiyede geniş olarak açıklanmıştır. Vakfın idaresinde yetki ve sorumluluklar genel olarak mütevelliye verilmiştir. Evrenuz Gazi, hayatı boyunca kendisinin veya kendisinin tayin ettiği birisinin, kendisinden sonra da büyük oğlu Burak Bey’in mütevelli olmasını şart etmiştir. Daha sonra mütevelli olacak kişilerde ise üç şart aranmaktadır. Birincisi, Evrenuz Gazi’nin neslinden olmak, İkincisi, dürüst ve salih28 bir kimse olmak, üçüncüsü ise erkek olmaktır. Mütevelli, vakfın kendi oğullarından birisinin veya oğullarından hayatta olan yoksa oğullarının oğullarından salih olanlarından birisi olacak ve bu derece itibarıyla devam ettirilecektir. Vakıf kızlarına, oğullarının kızlarına ve kızlarının oğullarına hiçbir şekilde tevliyet29 hakkının verilmemesini şart koşmaktadır. Şayet Evrenuz Gazi’nin neslinden Salih bir erkek kalmamış ise bu takdirde kadı ve ileri gelen Salih kimselerin kararlaştıracakları, vakıfın soyundan olan yada olmayan herhangi ehil bir kişiye mütevelli olmak hakkı verilebilecektir.

İslam Hukuku’nda mütevelli olacak kişide erkek olmak şartı aranmamasına rağmen Evrenuz Gazi’nin kendi neslinden gelen kadınlara ve erkek de olsa çocuklarına hiçbir şekilde mütevellilik hakkı vermemesini zamanın mevcut hukukunun bir gereği değil, Vakıf ’ın kendi düşünce ve isteğinin sonucu olarak değerlendirmek uygun görünmektedir. Nitekim yaklaşık olarak aynı dönemlere ait 866/1461 tarihli diğer bir vakfiyede,30 oğulların neslinin kesilmeden sonra kızlarında mütevelli olabilecekleri belirtilmektedir.’’31


16

30 Zağanos Paşa ve zevcesi Nefise Hatun vakfiyeleri.31 Zeki Salih Zengin: İlk Dönem Osmanlı Vakfiyelerinden Serez’de Evrenuz Gazi’ye ait Zaviye Vakfiyesi,

Vakıflar Dergisi, cilt: 28. Ankara 2004. s.106. 32 İsmail Hakkı Uzunçarşılı: Çandarlı Vezir Ailesi. Ankara (Türk Tarih Kurumu Basımevi), 1988. s.son sayfa

soyağacı.33 T. Yılmaz Öztuna: Başlangıcından Zamanımıza kadar Türkiye Tarihi. İstanbul (Hayat Yayınları A.Ş), 1964.

s.156.

1994 senesinde Yeşilköy’deki motelimizde tanıma fırsatım olan Yeşilköy Nahiye Müdürü merhum Mehmet Vasfi Evrenosoğlu’nun kızı, tiyatro ve sinema sanatçısı merhum Ulvi Uraz’ın eşi Şelçuk Uraz (Evrenosoğlu)’da sohbetimiz esnasında bana Gazi Evrenos Bey’in kız çocuklarını tevliyet dışı bıraktığını bu nedenle şecerede kız çocuklara yer verilmediğini anlatmıştı.

Bu açıklamalardan sonra, mevcut beş soyağacında, Gazi Evrenos’un iki kızının yer bulmasının yegane sebebi eşlerinin o günün önemli şahsiyetleri olmasından kaynaklandığı açıktır.

Selçuk Hanım, Çandarlı Halil Hayrettin Paşa ile evlidir ki; Paşa II. Murad’ın ve Fatih Sultan Mehmet’in vezir-i azamıdır. Oğlu Çandarlı İbrahim Paşa II. Beyazıd döneminde Veziri azam olmuştur. Ölünce, dedesi Gazi Evrenos Bey’in Yenice-i Vardar’daki türbesi avlusuna defnedilmiştir.Çandarlı İbrahim Paşa’nın alt soyu günümüze kadar uzanır. Gazi Evrenos Bey’den itibaren 18.nesil, Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı bu koldan Safiye Hanım’ın eşidir.32

Oğulbula Hanım ise Üsküp Sancak Beyi İshak Bey’in eşidir. Oğlu İsa Bey de babası gibi Üsküp Sancak Beyi olmuştur. Yeri gelmişken Oğulbula Hanım ile ilişkili bir bilgiyede burada yer vermek istiyorum. Yılmaz Öztuna’nın Başlangıcından Zamanımıza Türkiye Tarihi adlı eserinde:

“Macaristan-Karaman ittifakına, Sırbistan gizliden gizliye tavassut etmişti. Padişahın Karaman işini yoluna koyduktan sonra, Avrupa’ya döneceğini bilen Despot Georg, Sultan Murad’a nişanlı kızını acele padişaha yollamak istedi. Üsküp Sancak Bey’i İshak Bey’in zevcesi Semendire’ye gitti. Prenses Mara’yı alıp Edirne yolu ile Bursa’ya getirdi.’’33

Yukarıdaki açıklamalardan sonra Gazi Evrenos Bey’in soyağaçlarında yer bulamayan başka kızları olma ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu söylemek sanırım yanlış olmaz. Nitekim 09 Ocak 2010 tarihinde gerçekleşen dördüncü Evrenos aile toplantısında Sayın Prof. Heath W. Lowry kendisine verilen soyağacındaki bilgiler ışığında bugün Selanik Egnetia34 caddesi üzerinde yer alan, Hamza Bey Camii’nin kızı Hazfa Hatun tarafından, Hamza Bey hatırasına


17

34 Osmanlı döneminde Vardar Caddesi. 35 Heath W. Lowry: Evrenos Ailesi ve Selanik Şehri. İstanbul (Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları), 2010. 36 Resim Gülay (Evrenos) Hürtürk tarafından 20 Ağustos 2010 tarihinde Evrenoslar’ın Ata topraklarına

yaptıkları gezide çekilmiştir.

yaptırıldığını gerek soyağacı, gerekse cami kitabesi üzerinde yaptığı araştırma ve inceleme sonucu ortaya çıkarmıştır.35 Böylece Gazi Evrenos Bey’in oğullarından Hızır Şah Bey koluna mensup bir hanım üye güncellediğim soyağacında yer almıştır.

Resim 8: Selanik Egnetia Caddesi ve Hamza Bey Camii Restorasyonu36

18

37 Ayşegül Kılıç: ’Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evrenos Bey. İstanbul (İthaki Yayınları), 2014. s.47,48.38 Ayşegül Kılıç: ’Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evrenos Bey. İstanbul (İthaki Yayınları), 2014. s.49,50.

GAZİ EVRENOS BEY’ İN EŞLERİ

Elimizde mevcut Evrenos ailesi soyağaçlarını incelediğimizde Gazi Evrenos Bey’in ismi bilinen iki eşi olduğunu görüyoruz. Bu hanımlar sırası ile:

Oğulbula Hanım; İsa Bey, Yakup Bey adlı çoçukları’nın anneleri; Merih adlı cariye,

Şelçuk Hanım, İki Yürekli Ali Bey, Bekçe Bey, adlı çoçukları’nın anneleri; Kirane, Girane ya da Gerene adlı cariyedir.

Bu hanımların ünvanlarından da anlaşılacağı üzere Gazi Evrenos Bey’in nikahlı eşleri değildirler, zira açıkça “Cariye’’ olarak belirtilmişlerdir.

Gazi Evrenos Bey’in başka eşleri varmı idi? Muhtemelen evet; Gazi Evrenos Bey’in sadece kız çoçuk doğurmuş ya da çoçuk doğurmamış cariyeleri olması bence mümkün, çünkü soyağaçlarında sadece erkek çoçuklara yer verildiğinden bu hanımların isimlerinin belirtilmesine gerek görülmemiştir.

Sayın Ayşegül Kılıç Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evrenos Bey isimli çalışmasında Gazi Evrenos Bey’in dört eşi olduğunu belirtmiştir:

“18. yüzyıla ait bu şecere ile Evrenos Bey’in dört eşinin olduğunu öğreniyoruz. Fakat bu eşlerden yalnızca ikisinin adı verilmiştir. Adı şecerede belirtilmeyen eşlerden biri ise, vakıf kayıtlarından en büyük oğlu olduğunu bildiğimiz Barak Bey’in annesidir.’’

Devamında:

“Şecerede Barak Bey’in aynı anneden kardeşi olarak Evrenos Bey’in ikinci oğlu Süleyman Bey’in adı geçiyor’’

Ve;

“Şecerede tek çocuk olarak gözüken Hızırşah Bey’in anne adı da yazılı değildir.’’37

İleride “Düğün Alayı’’ isimli bölümde yer verdiğim üzere rahmetli Semiha Uran Gazi Evrenos’un eşlerinden Kirane, Girane Hanım’ın İtalyan asıllı olduğunu belirtmiş olsada, Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evrenos Bey isimli çalışmasında Sayın Ayşegül Kılıç bu Hanım’ın adını Kiria Anna yani bayan Anna olarak tahmin ettiğini ve Bizanslı olduğunu ileri sürmektedir.38

19

39 Joseph Von Hammer: Osmanlı Devleti Tarihi. İstanbul (Kapı Yayınları) 2008. s.18-19.

RUMELİ ’YE GEÇİŞ

Osmanlıların Rumeli’ye geçişini tasvir eden “İki salla seksen kişi Çanakkale Boğazını geçtiler” şeklindeki açıklamaları daha ilkokul Sosyal Bilgiler kitaplarından itibaren

hepimiz öğrenmişizdir. Gerçekliği bir çok yönden tartışılan ancak Osmanlı Beyliği’nin İmparatorluk olmasında ilk adım sayılacak bu girişim içerisinde Gazi Evrenos Bey’inde yer aldığını görüyoruz.

Joseph Von Hammer kaleme aldığı Osmanlı Devleti Tarihi’nde konuya yer yer değinir:

“Daha önceki Avrupa’ya geçişler, önemli ve sürekli fetihlere sebep olmadıkları için milli tarihçilerce üzerlerinde durulmamıştır. Osmanlı tarihçilerince ilk geçiş 1356 yılında, Orhan’ın oğlu Şehzade Süleyman Paşa’nın geçişidir.

Süleyman Paşa Osmanlı’nın gücünü, Küçük Asya sahillerinden Rum İmparatorluğu kıyılarına götürmeyi ve böylece Osmanlı rüyasının hükümlerini gerçekleştirerek Avrupa’yı Asya’yla birleştirmeyi tasarladı, kararlaştırdı.

Süleyman hemen Mizi hükümetinde yanında bulunan Ece Bey, Gazi Fazıl, Evrenos Bey ve Hacı İlbeyi ile bu konuyu görüştü. Hepsi şehzadenin tasarısını, kararını uygun buldu, beğendi. Ece Bey ile Gazi Fazıl, aynı gece Gurucuk’a doğru yola çıkarak, Gelibolu’dan bir buçuk fersah uzaklıkta ve Gurucuk’un karşısında bulunan Çimpe yakınlarında yoklamaya, keşif çalışmalarına başlamak için bir kayığa bindiler. Döndüklerinde beraberlerinde bir de Rum esir getirmişlerdi. Bu adam, Süleyman’a mevkiin mahrumluğunu ve terk edilmişliğini haber verdi. Ve muhafızları habersizce basmak üzere şehzadeyi oraya götürmek teklifinde bulundu. Süleyman derhal iki sal yaptırdı. Ertesi gece en cesaretli arkadaşlarından otuz dokuz kişiyle salın içine atıldı. Kendisinin içinde bulunduğu salda Kara Hasanoğlu, Kara Alioğlu, Akça Kocaoğlu ve Balabancıkoğlu bulunuyordu. Öteki salda ise Hacı İl Bey, Ece Bey, Gazi Fazıl ve Evrenos Bey vardı. Hisar’ın önüne gelince merdivenle duvara tırmandılar. O sırada hasat işleriyle uğraşmakta olan halk tarlalara dağılmış olduğundan hisarı kolaylıkla aldılar.’’39

Namık Kemal de bu geçiş olayını Osmanlı Tarihi isimli çalışmasında biraz daha ayrıntılı olarak şöyle tasvir eder:

“Beyler gayretli ve zekiydiler. Böyle zorluklara boyun eğecek kimselerden değildiler. Gemi bulamayınca ağaç kütüklerini yan yana getirip bağlayarak bir


20

40 Namık Kemal: Osmanlı Tarihi. İstanbul (Bilge Kültür Sanat), 2008. s.183-184.

sal yaptılar. Ve üzerine binerek “Bismillahi mecreha ve mursiha inne rabbi ve gafururrahim” dua ayetin okuyarak denize açıldılar.

Beyler saatlerce korkunç dalgalar arasında bocaladıktan sonra tıpkı Nuh’un gemisi gibi bir kaç tahta parçasıyle Rumeli sahiline geçtiler. Çimni bağlarında bir Hristiyanı esir ettiler. Geldikleri sal ile o müthiş dalgalar içinde bocalayarak, bu esiri de yanlarına alıp geriye, Anadolu yakasına döndüler.

Süleyman Paşa Ece Bey ve Fazıl Bey’in bu gayret ve cesaretinden güç alarak derhal iki sal yaptırmaya karar verdi. Rum esirinde kılavuzluk vaadi ile planı gerçekleşecekti. Lapseki civarında sabahtan akşama kadar çalışarak salları tamamladılar.

Şehzadenin talihine o akşam fırtına dinmiş, bulutlar sıyrılmış, fecrin ağaran ışıkları deniz üzerinde salla giden mücahitlere nurdan bir yol açmıştı.

Salların birine; Uygur Alp’in torunu ve Kara Ali Bey’in oğlu Timurtaş Bey, Bursa’yı kuşatan Balaban Bey’in oğlu İnce Balaban Bey, Abut Bey, Kara Cafer, Ak Sungur, Karaoğlan Oğlu, Karahasan Oğlu ve Akçakoca Oğlu gibi kırk Osmanlı kahramanıyla zamanlarında kahramanlar kahramanı adına layık olmuş Şehzade Süleyman Paşa, diğerine de; Karesi ümerasından Evrenuz Bey, Ece Bey, Fazıl Bey gibi kırk yiğit ile şehzadenin vezirlik hizmetinde bulunan Hacı İlbey binmişlerdi. Bu iki sal denizin hiçbir şiddetini görmeden kısa zamanda Gelibolu’nun yanı başında bulunan ve hala Namaz Tepesi diye bilinen yere çıktılar.’’40

1994 yılında İstanbul’dan İzmir’e giderken bu seksen kişinin Rumeli’ye ayak bastıkları kabul edilen yere dikilen mermer kitabeyi görmüş ama resimleyememiştim. Ne yazık ki daha sonraki geçişlerimde bu kitabeyi göremedim.


21

Resim 9: İstanbul Askeri Müze Kültür Sitesi Komutanlığı Kuruluş Dönemi Salonunda konu ile ilgili bir yağlı boya tablo.

Resim 10: İstanbul Askeri Müze Kültür Sitesi Komutanlığı Kuruluş Dönemi Salonunda konu ile ilgili açıklama.

22

RUMELİ ’DE KÜÇÜK BURSA’LAR KURMAK

Abdullah Turhal biraz önce değindiğimiz kitabında akıncıların sivil görevlerini sıralarken fethedilen toprakların imarına kervansaray, cami, çeşme gibi yapılar kazandırdıklarına

da yer vermişti. Bu bağlamda başta Gazi Evrenos Bey olmak üzere Evrenosoğulları bir Batı Trakya’dan itibaren ulaştıkları her yerde bir çok ölmez eser bırakmıştır. Bunlardan resimleyebildiklerime ve resimlerine dost ve akrabalarım sayesinde ulaşabildiklerime sırası ile yer vermek istiyorum.

Resim 11: Gazi Evrenos Bey Kervansarayı (Loutra/Ferecik Yunanistan)


23

Resim 12: Gazi Evrenos Bey İmareti (Gümülcine Yunanistan)

Resim 13: Gazi Evrenos Bey Hamamı (Yenice-i Vardar Yunanistan)

Resim 14: Gazi Evrenos Bey Cami (Yenice-i Vardar Yunanistan)


24

Resim 15: Şemsettin Ahmet Bey Hamamı (Yenice-i Vardar Yunanistan)41

Resim 16: Şemsettin Ahmet Bey Cami

(Yenice-i Vardar Yunanistan)

Resim 17: Yusuf Bey ve Ahmetbeyzade Mehmet Emin

Bey Kurahanesi (Yenice-i Vardar Yunanistan)


25

Resim 18: Şerif Ahmed Bey Saat Kulesi (Yenice-i Vardar Yunanistan)42

41 Prof. Heath W. Lowry koleksiyonundan izniyle.42 Prof. Heath W. Lowry koleksiyonundan izniyle.


26

Resim 19: Hamza Bey Cami (Selanik Yunanistan)

Resim 20: Şemsettin Ahmet Bey Hamamı (Prizren-Kosova)43


27

43 Resmi internetten Kosova Prizrenli gazeteci Cemal Bako’nun bir yazısından aldım.44 Her iki resimde bu eserden alıntıdır. Mehmet Z. İbrahimgil, Neval Konuk: Kosova’da Osmanlı Mimari

Eserleri II. Ankara (Türk Tarih Kurumu Yayınları), 2006. s.853-855.

Resim 21: Şemsettin Ahmet Bey Hamamı’nın içi44

Resim 22: Şemsettin Ahmet Bey Hamamı’nın avlusu.

Hamam bugün asıl fonksiyonunu yitirmiş Prizren Arkeoji Müzesi olarak kullanılmaktadır.


28

45 Ekim 2012 Kurban bayramı tebriği ile resmi bana gönderen değerli kuzenim Alpaslan Evrenosoğlu’na bir kez daha teşekkür ederim.

46 Gazi Evrenos Bey’in torunu ve 15. yüzyılın tanınmış akıncılarından Ahmet Bey’in oğlu Yakup Bey tarafından Hicri 933, Miladi 1526, 27 yılında yaptırılmıştır. (Not: Yakup Bey Ahmet Bey’in değil Gazi Evrenos Bey’in oğludur yani Ahmet Bey’in amcasıdır.) 1963 yılında banka inşaatı için Camii yıktırılmış, minaresi ayaktadır Mehmet Z. İbrahimgil, Neval Konuk: Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri II. Ankara (Türk Tarih Kurumu Yayınları), 2006. s.655-657.

Resim 23: Evrenoszade Yakup Bey Cami minaresi (Prizren Kosova)45,46


29

47 Neval Konuk: Yunanistan’da Osmanlı Mimarisi. Ankara (Stratejik Araştırmalar Merkezi), 2010. s.20-21.48 Ayşegül Kılıç resim arşivinden izinleriyle. 49 Ayşegül Kılıç resim arşivinden izinleriyle.

Sayın Neval Konuk Yunanistan’da Osmanlı Mimarisi adlı çalışmasında Florina’da Papakostandinu Neteris Sokağı üzerindeki bu cami’nin 1473 tarihli olduğunu Yakup Bey Camii yada Camii Atik olarak adlandırıldığını Gazi Evrenos’un oğlu Yakup Bey tarafından yapıldığını belirtmiş47 ve aşağıdaki (Resim 26) resme yer vermiştir.

Resim 26: Yakup Bey Cami minare kalıntısı (Florina Yunanistan)

Resim 24: Gazi Evrenos Bey Tekkesi (Yanya Yunanistan)48

Resim 25: Gazi Evrenos Bey Tekkesi (Yanya Yunanistan)49

30

50 Yılmaz Çetiner: Şu Bizim Rumeli. İstanbul (Milliyet Yayınları), 1994. s.319.320.51 İnternetten www.nit-istanbul.org/kielarchive/ adlı siteden Greece-Komotini başlığı altından erişilmiştir.

POSTUBOŞ BABA TEKKESİ

Gazi Evrenos Bey bir yandan Batı Trakya’yı fethederken bir yandan da buraların imarına da önem veriyordu. Her aldığı yerde imaret, cami, su yolu vs yaptırıyor. Prof. Heath W.

Lowry’nin dediği gibi “Buralarda küçük küçük Bursalar inşa ediyordu”

Diğer taraftan dervişlere, şeyhlere de yardımda bulunuyordu. Gümülcine’deki Postuboş Baba (yada Post Boş Tekkesi) tekkesi de bunlardan biridir.

Yılmaz Çetiner Şu Bizim Rumeli isimli kitabında:

“Ya hemen şehrin kapılarındaki “Postu Boş Baba Tekkesi.’’ Bakımsız, harap ama yine de kalıntıları duruyor. Postu Boş Baba Evrenos Bey ile beraber Anadolu’dan Gümülcine’ye gelen fakir bir derviş. Tekkenin bulunduğu araziyi Evrenos Bey ona ihsan etmiş. Postu Boş Baba çoğu zaman askerlerle birlikte savaşa gittiği için tekkeyi ziyaret edenler hep oturduğu postu boş bulurlarmış. Dervişe verilen isim oradan kalmış’’.50

Şeklinde Postu Boş Baba isminin nereden geldiğini açıklar.

Resim 27: Yirminci yüzyıl başında Postuboş Baba Tekkesi.51


31

52 İsmail Bıçakçı: Yunanistan’da Türk Mimari Eserleri. İstanbul (İsar), 2003. s.134-135.

İsmail Bıçakçı’nın Yunanistan da Türk Mimari eserleri adlı kitabında Postuboş Baba ile ilgili şu bilgi yer alır:

“1319 tarihli Edirne Salnamesinden anlaşıldığına göre Postuboş Baba (Poşpoş) Ahmet Rıfai, Sultan Murad Hüdavendigar zamanında sayılı alimlerden olup, Osmanlı ordusuyla buralara gelmiş ve Gazi Evrenos Bey’le birlikte buraların fethinde büyük rol oynamış bir zattır. Bir tekke, aşhane ve misafirhane açmış, kendisi de vefat edince bu tekkeye defnedilmiştir.

Son yıllara kadar bu tekke, yarı harap bir halde de olsa ayakta durmaktaydı. Ancak beklenilen kaderi onun da başına geldi. 1989 yılı sonlarında Gümülcine Belediye yetkilileri tarafından yerle bir edildi. Haziresinde 17. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar uzanan sanat değeri yüksek tarihi mezar taşları vardır. Ancak bunlar da birer birer aşırılarak veya geceleri kasıtlı olarak kırılmak sureti ile kaybolmaktadır. Bu acı manzarayı Türk azınlığın önde gelenleri kınama ile seyretmektedirler.’’52

Maalesef globalleşen dünya-da kıt akıllı tarih düşmanları her yerde var. İçinde yaşa-dığımız üç imparatorluğa başkentlik yapmış bence şe-hirlerin şahı olan İstanbul’da bunlardan nasibini almıştır ve almaya da devam etmek-tir.

İsmail Bıçakçı’nın tesbitini 2008’de Gümülcine’ye yaptı-ğım ziyarette ilgililerde bana aktarmıştı. Bu ziyaret esna-sında çekmiş olduğum aşağı-daki resimde durumu açıkça ortaya koymaktadır.

Resim 28: Tekke’nin 04 Şubat 2008 tarihindeki durumu.

32

ZİNDAN BABA TÜRBESİ

Gazi Evrenos Bey ve Evrenosoğulları’nca tarafından yaptırılan eserlere yer vermişken bu konudaki söylencelere de yer vermek gerektiğin düşünüyorum. İşte bunlardan biri.

Tekirdağ da yayınlanan yerel bir gazete olan Demokrat Trakya’nın 16 Ağustos 2011 tarihli sayısında Zindan Baba Türbesinin Ziyaretçi sayısı arttı başlıklı habere aynen yer veriyorum:

“Ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmeyen Zindan Baba Türbesi’nin, bazı kaynaklara göre Çelebi Mehmet devrinde (1413-1421) Gazi Evrenos Bey’in bayraktarı için yaptırıldığı, bir başka kaynağa göre de külliyenin yapımında çalışan ve haksız yere hapsedilen bir ustabaşının türbesi olduğu belirtiliyor. Sokulu Kervansarayının kuzeyinde bulunan ve daha sonra bu yapı topluluğuna eklenen Zindan Baba Türbesi bir başka kaynağa göre de külliyenin yapımında çalışan ve haksız yere hapsedilen bir ustabaşının türbesidir. Günümüzde türbe olduğu sanılan bu yapının yakın tarihlere kadar saat kulesi olarak kullanıldığını gösteren bir resim Luigi Mayer’in albümünde bulunmaktadır. Aynı zamanda bu yapı, meydan düzenlemesi sırasında ilçe hapishanesinin içerisinde de yer almıştır. Geoffrey Goodwin’e göre bu yapı Sokulu Külliyesi’nin giriş binalarından birisi idi. Kesme taştan yapılmış olan yapıya kuzeydoğu cephesindeki küçük bir kapıdan girilmektedir. Üç katlı yapının bodrum katına inen merdivenlerle, orta kata çıkan merdivenleri birbirine bağlayan ve cephe boyunca uzanan bir dehliz bulunmaktadır.

Giriş cephesinin dış yüzündeki izlerden önünde sundurmaya benzer bir ekin bulunduğu da dikkati çekmektedir. Ancak bunun özgün olup olmadığı da kesin değildir. Yapının orta katında güneydoğu cephesine açılmış tek bir pencere vardır. Sağır olan arka cephe duvarlarının yanlara doğru taşması, saat kulesinin bu cephenin duvarına bitişik olduğu izlenimini vermektedir. Ayrıca güneydoğu duvarının köşesindeki kemer başlangıcı ile altındaki konsol taşı, hatıl deliği burada bir kapı olduğuna işaret etmektedir. Prof. Dr. Ayda Arel’e göre, bu durumda kulenin avlu içerisinde olduğu, orta kat penceresinin buraya baktığı, girişi de yine burada bulunmaktadır.

Yapının duvarları bir sıra kesme taş, üç sıra tuğla hatılla örülmüştür. Yapının her katında kare tabanlı tek bir hacim yer almaktadır. Bodrum katında beşik tonozlu 3.70x3.90 m. ölçüsünde kapalı bir hacim vardır. Burada taşı olmayan bir mezar bulunmakta olup, yapının türbe kısmı da burasıdır. Kemerli bir kapıdan girilerek geçilen orta katın kubbeli odası 3.75x4.00 m. ölçüsündedir. Güney


33

53 Bu resmi 10 Ekim 2012 tarihinde Lüleburgaz, Kırklareli, Edirne, gezisinde çektim.54 Yaşar İşkar: Zindan Baba Türbesinin Ziyaretçi Sayısı Arttı, Demokrat Trakya gazetesi 16 Ağustos 2011 tarihli

sayısı.

duvarında bir de ocağı bulunan bu odanın tuğla kubbesini köşelerdeki kaba taş konsolların taşıdığı kaburgalar desteklemektedir. En üst kat 4.25x0.65 m. ölçüsünde kubbeli bir oda olup, buraya güneydeki bir kapıdan girilmektedir. Diğer bölümlerden farklı olarak askı kemerlerin taşıdığı pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Bu katın düzgün örgülü dış duvarları ve iki yöne açılan pencereleri ile seyir ve gözetleme işlevini sürdürdüğü ve bir bakıma Cihannüma olduğu da düşünülmektedir.’’54

Resim 29: Kırklareli’deki Zindan Baba Türbesi.53

34

55 Heath W. Lowry: Osmanlıların Ayak İzlerinde Kuzey Yunanistan’da Mukaddes Mekanlar ve Mimari Eserleri Arayış Eserleri Arayış Yolculukları. İstanbul (Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları), 2009. s.101-102.

ONSEKİZ GAZİ

Serez (Siroz) Gazi Evrenos Bey’in Rumeli fethi esnasında aldığı beldelerden biridir. Hatta hareket üssünü Gümülcine’den sonra Serez’e taşımıştır.

Bu hikayenin konusu da Serez de bulunan Onsekiz Gazi isimli Osmanlı mesire yeridir. Şimdi hep birlikte Osmanlının Ayak İzlerinde kitabında Prof. Heath W. Lowry’e kulak verelim:

“Balkanlardaki en eski ağaç kültü, belkide Makedonyadaki Siroz şehrinin doğu kenarında yer alan yüksek, tarihi Çınar ağaçları topluluğudur. Agios Ionnis kesiminde yer alan ve günümüzde şehrin en popüler mesire yerlerinden biri olan bu mekan ile, şehrin 19 Eylül 1383’te Osmanlılar tarafından fethedilmesi, yani yaklaşık altı yüz yirmi beş yıl önce meydana gelmiş olaylar, arasında bir bağlantı mevcuttur. Burası bugün de o zaman olduğu gibi, gürül gürül akan suları ve çok sayıda tarihi çınar ağaçlarıyla hoş bir mesire yeridir. Burasının belki de Osmanlının Balkanlar’daki ilk Müslüman ziyaretgahı olması kuvvetle muhtemeldir.

Bu mesire yeri Evliya Çelebi tarafından 1667 tarihli ziyaretinde aşağıdaki şekilde tasvir edilmiştir:

“Zihneye doğru, Gazi Evrenos’a eşlik eden on sekiz gazi’nin şehre ilk girdikleri ve atlarını kazıklara bağladıkları yerde, bugün hala on sekiz çınar ağacı mevcuttur. Bu gazilerin mucizevi kutsiyetlerinin hikmeti, atlarını bağladıkları kazıkların, büyüyüp bu koca ağaçlara dönmesinden bellidir.”

Osmanlı egemenliği boyunca bir ziyaretgah olmaya devam eden mekan, günümüzde de aynı özelliğini sürdürmekle beraber, halihazırda Siroz’un Hristiyan sakinlerinin zihninde Osmanlı fatihi Evrenos ve silah arkadaşlarından ziyade, Ayo Yani ile özleştirilmiş durumdadır.’’55

Resim 30: 20 Ağustos 2010 Cuma, Evrenos’lar Onsekiz Gaziler Mesiresi’nde

çınarların önünde.

35

56 Bu resim 20 Ağustos 2010 cuma günü tarafımca çekilmiştir.

SEREZ’ İN HOROZU ERKEN ÖTER

Nakleden: Bozok Evrenosoğlu

Osmanlının Rumeli fetihleri döneminde gösterdiği başarılar sonrası dönemin Padişahı Gazievrenos’u huzuruna çağırmış: “Atına bin sabah horozu ötene kadar atını sür sabah

horozu öttüğünde vardığın menzil’e kadar bütün toprakları sana veriyorum,”demiş.

Bunun üzerine Gazi Evrenos Bey atına binmiş ve bütün gece yol almış, gün ağarmadan Serez’e varmış daha bir iki saat yol alacağını düşünürken sabah horozu ötmüş.

Sonuç olarak bu hüsran üzerine Gazi Evrenos Bey “Serez’in horozu erken öttü” demiş.

Zaman için de bu deyiş değişerek “Serez’in horozu erken öter” şeklini almış ve atasözü haline gelmiş.

Resim 31: Günümüzde Serez (Siroz) kalesinden genel görünüm.56

36

57 Gazi Evrenos Bey’in oğullarından Hızır Şah, Süleyman ve Gazi Barak Beyler’in anne yada annelerinin kim oldukları henüz tespit edilememişter.

DÜĞÜN ALAYI

Nakleden: Semiha Uran

Daha önce Gazi Evrenos’un Eşleri adlı bölümde de belirttiğimiz gibi Gazi Evrenos Bey’in ismi bilinen iki eşi vardır.57 Soyağaçlarındada net olarak görüldüğü gibi:

Oğulbula Hanım, İsa Bey, Yakup Bey adlı çoçukları’nın anneleri Merih adlı cariye,

Şelçuk Hanım, İki Yürekli Ali Bey, Bekçe Bey, adlı çoçukları’nın anneleri ise Girane ya da Gerene adlı cariyedir.

Her iki hanımda büyük ihtimal ile muhtedidir, yani sonradan Müslümanlığı kabul etmişlerdir. Zaten hikayeyi aktaran Semiha Hanımefendi de Girane’nin İtalyan asıllı olduğunu belirtmektedir.

Bu kısa açıklamadan sonra gelelim hikayemiz’e:

“Gazi Evrenos ve eşi Girane Hanım günün birinde vakit namazlarını eda ederlerken dışarıdan bir takım gürültüler gelir. Bir düğün alayının geçtiğini anlayan Girane Hanım merakına engel olamaz ve namazı yarım bırakıp düğün alayını izlemek için pencereye koşar.

Namazını tamamlayan Gazi Evrenos hiddetle; “bre hanım sen ne edersin” der ve derhal çocuklarına “Bu kadın öldüğünde benim mezarımdan kırk adım uzağa defin edin’’ diye vasiyet eder.’’

Emr-i Hak vaki olduğunda vasiyet yerine getirilir.

37

DOYRAN

Nakleden: Alp Evrenosoğlu

Gazi Evrenos Bey Rumeli fetihleri esnasında bir seferde çok kuvvetli kar fırtınasına tutulmuş, göz gözü görmeyen bu tipi esnasında mecburen birliklerine zorunlu konaklama emri

vermiş. Geceyi bu zorunlu konak yerinde geçiren birlik sabah gün ağardığında bir bakmışlar ki buz tutmuş bir göl üzerindeler.

Böyle tehlike dolu bir yerde, atları ve ağırlıkları ile bir gece boyunca konaklayıp da herhangi kötü durumla karşılaşmamalarını tanrının bir lütfu olarak değerlendiren Gazi Evrenos Bey derhal yakındaki köy halkının tüm gıda ihtiyaçlarının kendi erzaklarından karşılanması ahalinin doyurulması emrini vermiş.

Zamanla, ahalisi Gazi Evrenos Bey tarafından doyurulan bu yerleşim önce “Doyurulan” daha sonra da “Doyran” diye anılmaya başlamıştır. Göle de “Doyran Gölü” denmiştir.

Doyran Makedonya’nın güneydoğusunda, Kuzey Yunanistan, Makedonya ve Bulgaristan’nın buluştuğu noktada yer alır.

Resim 32: Doyran Gölü (Kırmızı ok ile gösterilen yer).


38

58 Enis Emin: Doyran Turizmi Ümit Veriyor, Zaman Makedonya, 08 Temmuz 2008 tarihli sayısı. Not: Değerli dostum Prof. Heath W. Lowry, Enis Emin’in yazısı hakkında kendisine danıştığım da’’ Enis Emin Bey’in ‘saat kulesi’ dediği aslında ‘saat kulesi’ değil sadece bir kuledir. 14. yüzyılda dünyada saat kuleleri bulunmuyordu. Evrenos Bey’in yaptığı kule üzerine daha sonra bir ‘saat’ ilave edilmiş olabilir.’’ diyerek konuya açıklık getirmiştir. Bu vesile ile kendisine bir kez daha teşekkür ediyorum.

Bu konuyu internette araştırırken Üsküp’lü gazeteci Enis Emin’in Makedonya Zaman gazetesi’ndeki makalesine rastladım. Aynen aktarıyorum:

“Doyran rivayeti hakkında az bilinenler;

Hemen hemen bütün tarihi kaynaklar ve rivayetler Doyran’ın ismini Doyuran’dan aldığına işaret ediyor. 25/26 Eylül 1371 yılında Evrenos Paşa tarafından fethedilen Doyran, o güne kadar Polin ismini taşıyormuş. Bölgeyi gezen seyyahların notlarına bakıldığında Doyran’ın ismini şu şekilde aldığı rivayet ediliyor. Evrenos Paşa binlerce asker ve atlısıyla Dua Tepe diye adlandırılan ve şu anda Yunanistan sınırları içerisinde olan bölgeden karşı tarafa geçmek için gölün üzerinden geçmiş. Ancak göl buzlanmıştı. Paşa askerlerinin bitmek bilmeyen bir düzlükten geçtiğine hayret ederek, bu kadar büyük ova görmedim demiş. Sabah saatlerinde Doyran’da karşılanan Paşa, tepeden bakınca gölü farketmiş. Gölün üzerinden kazasız ve kayıpsız geçtiğine şükreden Evrenos Paşa, üç gün üç gece zifayet vermiş. Fakiri, yoksulu doyurmuş. İhtiyaç sahiplerinin ihtiyaçlarını gidermiş. Paşa, “Bundan sonra bu şehrin ismi Doyuran olsun” demiş. 1372 yılının başında Doyran’a saat kule inşa eden Evrenos Paşa, çok sayıda cami, tekke, çeşme, hamam, okul, medrese, han ve konak inşa etmiş. Osmanlı yönetimi ve idaresi altına 1395 yılında geçen Doyran’da şu anda sadece bir çeşme, saat kulenin yıkılmış hali ve harabeye dönüşmüş hamam mevcut. Birinci Dünya Savaşı’nda yarıya kadar yıkılan Saat kulenin saatleri de indirilerek meçhule karıştırılmış. 1372 yılından inşa edilen Saat Kule 9 Ağustos 1916 yılında susturuldu. Yüzyıl önceye kadar tamamen Türk olan Doyran ve daha geniş bölgesi 1924 ve 1950 yıllarında başlayan kitlevi göçlerle sarsılmış. Bölgeyi ele geçiren Sırp Krallığı Doyran ve bölgesindeki Türkleri Türkiye’ye göçe zorlayarak, Doyran ve çevresine Sırpları yerleştirmiş. Bu şekilde Doyran çevresinde birkaç Sırp köyü de bulunmaktadır. Şu anda hiç camisi olmayan Doyran’ın Osmanlı’dan kalan tek yadigarı saat kulesi, çeşme ve hamamıdır.’’58


39

Şubat 2008’de değerli büyüğüm Gündüz Ersin Evrenos’un ofisinde tanıştığım, Harvard Üniversitesi’nden Prof. Cemal Kafadar’ın asistanı olan Dimitris Loupis bana aşağıdaki mektup ekinde Rumeli’deki Evrenos eserleri ile ilgili bir takım resimler göndermişti. Resimleri yayınlamama konusundaki ricasına bugüne kadar uyduktan sonra Doyran’daki saat kulesi kaidesi, Prof. Lowry’in ifadesi ile Gazi Evrenos Bey tarafından yaptırılan kule ilgili resmine burada veriyorum.

Resim 33


40

59 Dimitris Loupis koleksiyonundandır. Kendisine bu vesile ile tekrar teşekkür ederim.

Resim 34: Doyran’daki kule59

41

60 Gazi Evrenos Bey ve ahvadı yaptıkları işler ve aldıkları sorumlulukların büyüklüğüne rağmen 18. yüzyıla kadar Paşa ünvanı almamışlardır. Akıncı Beyi, Uç Beyi, Sancak Beyliğinden büyük bir unvan her nedense merkezi otorite tarafından bu aileye uygun görülmemiştir. Ancak bir çok kaynakta kendisine Paşa dendiğini tespit etmiş bulunmaktayım.

RUMELİ ’DE BİR İNŞAAT

ÜST KÜP

Nakleden: Mustafa Şahingöz

Geçtiğimiz günlerde ortaokul arkadaşlarımdan İlhan Ulusakarya aradı: “Önceki akşam eniştemle birlikteydik, söz sana gelince eniştem yıllar önce, tahminen 1994 yada 1995’de

Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde öğrenci iken Tgrt Fm’de dinlediği bir hikayeyi anlattı” dedi. Şimdi İlhan Ulusakarya’nın anlattığı şekli ile Mustafa Şahingöz’e kulak verelim:

“Bir gün Evrenos Paşa, Trakya’da bir cami inşatında kendisi çıkmış inşaat’ın üstüne işçilerle beraber çalışırken arkadan biri seslenmiş “Evrenos napıyorsun?” demiş.

Evrenos Paşa’da hiç arkasını bile dönmeden, “Sağol Padişahım” demiş.

Padişah merakla sormuş “Beni görmeden nasıl tanıdın ki?”

Evrenos Paşa’da cevaben “Padişahtan başka kimin haddinedir ki, koskoca Evrenos Paşa’ya adıyla hitap etsin. Padişahım” demiş.’’60

Bitti derken bir şeyler buluyorum, genişletilmiş ikinci baskı hedefim var ama o kadarda beklemek istemiyorum. Geçenlerde ikinci Balkan gezisi güzargahını belirlerken; Üsküp’le

ilgili birşeyler karıştırdıktan sonra, birazda internette araştırma yapayım dedim ve Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin Bursa’da Zaman isimli dergisinin Ekim 2012 tarihli dördüncü sayısında Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri Öcalan’ın Evliya Çelebi ve Üsküp isimli makalesini gördüm:

Şehirlerin isimleri ve kuruluşları hakkında bazen tarihi bilgiler,bazen de efsanevi bilgiler veren Evliya’ya göre; Üsküp’ün fethi esnasında yedi küp altın bulunmuş, şehri fetheden askerlerin komutanı Gazi Evranos Bey askerlere “Üst küpten alın’’ diye seslemiş, “üst küpten’’ ifadesinden halk arasında ‘Üsküp’ ismi ortaya çıkmış ve şehir bu isimle meşhur olmuştur.’’

Değerli Prof. Heath W. Lowry Evliya Çelebi’nin rakamlar konusunda bazen abartılı yazdığını söyler, Üsküp isminin kaynağı konusunda da abartı, mübalağa varmıdır?, bilemem. Aslında çok da önemli değil, elinizdeki bu çalışmanın amacı Evrenos ailesi ile ilgili hikayeleri, anıları, efsaneleri, gerçek yada değil tüm söylenenleri elden geldiğince bir araya toplamaya çalışmak…

42

61 Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu: Kara Davut. İstanbul (Ak Basın ve Yayınevi), 1973. s.112-113. 62 Çandarlı Halil Paşa Gazi Evrenos Bey’in kızı Selçuk Hanım ile evlidir. Yani İki Yürekli Ali Bey’in

kayınbiraderi’dir.63 Yelli Burgaz: Edirne kalesinin kulelerinden birine verilen isim.

İKİ YÜREKLİ ALİ BEY

Cesareti, kuvveti ile nam salan “İki Yürekli,” “Ay Yürekli” gibi lakaplarla anılan Ali Bey resmen Evrenos ailesinin miti haline gelmiştir.

Ali Bey’in cesareti, kuvvet ve kudreti, pervasızlığını anlatan bir çok öykü nesilden nesile aktarılmış, hatta bunlardan Şehzade Ahmet’in öldürülmesi ile birazdan aktaracağım ilgili hikaye Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu’nun Kara Davut adlı romanında aşağıdaki şekilde yer bulmuştur:61

“–Bir çırağ yakayım diye söylendi ve bir saniye sonra elinde yanmış bir balmumu tutan adam Hand’ın karşısında dimdik duruyordu: “Emret!”

Hand, kelime söylemeksizin parmağındaki yüzüğü çıkarıp uzattı. Adam bunu görür görmez gözleri sevinçle parladı, kuşağı arasından çektiği kırmızı bir keseye yüzüğü yerleştirirken:

“Şu çırağı tutarmısın?” diye sordu. Ata eyer vurayım. Hand mumu aldı, adamla birlikte ahıra girdi. Bu uzun boylu, palabıyıklı, geniş omuzlu, sarışın bir adamdı. Hareketlerinden iyi bir terbiye gördüğü anlaşılıyordu. Mahir bir süvari olduğu da göze çarpıyordu. Ata eğer vurması iki dakikalık bir iş oldu. Gemini, kantarmasını takarak yem torbasını terkiye yerleştirmesi de aynı süratle bitti.’’

Aynı sayfanın sonunda da şöyle devam eder:

“Bu adam Sultanın emini olan Ali’den başka biri değildi. Edirne’nin sayılı silahşör ve süvarilerindendi. Asıl namı Evrenoszade Ali Bey’di. Mehmet’in ilk cülusunda taşkın taraftarı olmuş ve II. Murad’ın tekrar tahta çıkmasına itiraz etmişti. Bundan dolayı Vezir Çandarlı Halil Paşa62 ile araları çok açıktı. Alime Sultan onu bu evde saklamıştı. Yoksa vezirin eline geçse Yelli Burgazı63 boylayacağı açıktı.’’

Yine Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu’nun Kara Davut adlı romanı’nın 156. sayfasında Şehzade Ahmet’in katli şu şekilde yer alır:


43

64 Biraz sonrada ayrıntılı olarak belirteceğimiz gibi İki Yürekli Ali Bey, Fatih dönemi akınlarında bulunmuş, İstanbul’un fethinde de yararlılıklar göstermiş ve eceli ile ölmüştür. Kayıtlara göre mezarı Yenice-i Vardar’da Gazi Evrenos Bey’in türbesi yakınındadır. Ancak türbesinin yerini tespit etmek şu ana kadar mümkün olmamıştır.

65 Ahmet Ümit: Sultanı Öldürmek. İstanbul (Everest Yayınları), 2012 s.79.

“Prenses Mariya çoktan Sırbistan’ı boylamış, henüz yaşını yeni dolduran oğlu Şehzade Ahmet, Alime Sultanın yüzüğünü Manisa’ya götürdüğünü bildiğimiz Avranoszade Ali tarafından II. Mehmet’in emriyle bir gece sarayın hamamında boğulmuştu. Zavallı mini mininin masum cesedini sabaha karşı (Küpeli Sultan) camiinin bir köşesine gömmüşlerdi. Alime Sultan ve azametli oğlu II. Mehmet bu cinayetin gizli kalmasını istediklerinden Şehzade Ahmet’in, kendilerine körü körüne sadık olan katilini ortadan kaldırmakta da gecikmemişlerdi. Cansiperane hizmetlerinin mükafatını bekleyen Avronoszade Ali, hemen yirmidört saat sonra cellat elinde can vermişti.’’64

2012 yaz sezonunu açmak için Urla İskelesindeki Sahil Restaurant’da birlikte olduğumuz değerli arkadaşım Levent Hasegeli, toplantılarımızda adeta klasikleşen tarih sohbeti esnasında Şehzade Ahmet’in katli konusunda öğrendiklerine dem vurdu ve benim bu konudaki düşüncelerimi aldı, bende gerek biraz önce aktardıklarımı gerekse biraz sonraki bölümlerde yazdıklarımı ona aktardım. Peki neydi Levent’i bu konuda meraklandıran referans; Ahmet Ümit’in Sultanı Öldürmek adlı tarihi romanı, bakalım Ahmet Ümit bu konuda neler yazmış:

“Üstelik Fatih’in, babası II.Murad’ı öldürtmesi bir söylentiyse de küçük kardeşi Ahmet Çelebi’yi boğdurttuğu dönemin tarih kitaplarında açıkça nakledilen bir hakikattir. Hatta bebeği boğan kişinin adı bile bellidir; Evrenosoğlu Ali Bey.’’65

44

66 Hicaz makamında anonim Rumeli türküsü.

VARDAR OVASI

Nakleden: Aynur Onbaşıoğlu

Neredeyse tüm Rumeli muhacirleri ve mübadilleri hicaz makamındaki “Vardar Ovası” isimli anonim türküyü bilir ve severek dinler.

Rahmetli büyükbabam Yusuf Sabri Bey’in çok sevdiği ve Yeşilköy’deki köşklerine sık sık ziyarete gelen Müzeyyen Senar’dan:

“Vardar Uvasını süyleyiver” diye istediği bu türküye konu olan Vardar Ovası, ismini içinden geçen Vardar nehrin’den almıştır. Peki ya Vardar nehri? Gelin Aynur Hanım’a kulak verelim.

Sevgili kuzenim Aynur Onbaşıoğlu babası rahmetli Ali Evrenos Evrenosoğlu’ndan dinlediği bu hikaye’yi bana İstanbul Harbiye Askeri Müzesine yaptığımız bir ziyaret esnasında şöyle aktardı:

“Gazi Evrenos Bey’in oğullarından İki Yürekli Ali Bey’in Rumeli’ye yaptığı akınlardan biri hırçın akan bir nehir tarafından kesilir, hiç kimse bu soğuk kış gününde bu deli suyu ne şekilde geçeceklerini bilemez. Tezcanlı Ali Bey dayanamaz ve; “Varın dalın diye haykırır,’’ atını bu buz gibi ve deli akan suya sürer, tabi akıncılarıda onu takip eder nehir geçilir. Bu olaydan sonra bu nehir Vardal Nehri diye anılır ve zamanla Vardal, Vardar’a dönüşür.’’

Ve hepimizin, özellikle sevgili Atamızın da çok sevdiği o güzel türküye esin kaynağı olur:

Mayadağdan kalkan kazlar, Altopuklu beyaz kızlar, Yarimin yüreği sızlar, Eylenemem aldanamam Ben bu yerlerde duramam, Vardar Ovası, Vardar ovası, Kazanamadım rakı parası.66

45

KUBBE’YE SAPLANAN HAMAM TASI

Nakleden: Özer Kuştimur Evrenosoğlu

Sene 1985/86 babamın vefatı üzerinden henüz birkaç ay geçmişti. Şimdi Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’nde Profesör olan Evren Evrenosoğlu annemle beraber beni

yemeğe davet etmişti. Rahmetli Özer amca ve eşi Nurten Hanım da davetliler arasında idi.

Söz döndü dolaştı, aile tarihine geldi ve Özer amca bana hitaben “Sen bu hikayeyi biliyormusun?” dedi ve anlatmaya başladı:

“II. Mehmet babası II. Murad’ın vefatı üzerine Osmanlı tahtına çıkmış ve ilk iş olarak Analığı Prenses Mara’dan olan, henüz iki aylık kardeşi Şehzade Ahmet’i, Nizam-ı Alem için ortadan kaldırmaya karar vermiş, görev Gazi Evrenos Bey’in oğlu İki Yürekli Ali Bey’e verilmiş.

Emir büyük yerden Ali Bey görevini yerine getirmiş, hamamda abdest aldığı sırada içeriye saray görevlileri girmiş ve Padişahımız size bunu gönderdi deyip Ali Bey’e zehir şişesini vermişler. Padişah emrinin tartışılmaz olduğu yönünde terbiye ile yetişen Ali Bey zehri içmiş ve son tas suyu dökünmek için elini başının üzerine kaldırdığında vücudu kasılmış, tas elinden fırlayıp hamamın kubbesine yapışmış.’’

İki yürekli Ali Bey’in cesaretini, kuvvetini ifade eden bu hikaye asırlarca ailede kuşaktan kuşağa aktarılmış. Hatta 2008 yılında yaptığım Yenice-i Vardar ziyaretimde Gazievrenos’un türbesi karşısındaki Evrenos hamamını da ziyaret ettiğimi söylediğimde aile üyelerinden Seher Ayşen Kayagündüz “hamam tası kubbede duruyor mu?”diyerek bir soru yöneltmişdi.

Bir garip tesadüfte bana bu hikayeyi anlatan Özer Kuştimur Evrenosoğlu’nun vefat şekli, oğlu Ahmet Haydar Evrenosoğlu’nun naklettiğine göre Özer Bey Dikili’deki yazlığında bir akşam yemeği sonrası sohbet esnasında bir şeyler anlatırken kolunu havaya kaldırmış ve o şekilde kalmış.

Nurlar içinde yatsınlar.

Tabi ki bu hikaye gerçeği yansıtmamaktadır. Ali Bey II. Mehmet döneminde bir çok akına katılmış. Hatta İstanbul’un muhasarası esnasında gösterdiği yararlıktan ötürü bugünkü Alibeyköy, Fatih Sultan Mehmet tarafından kendisine verilmiştir. Buda bir başka hikaye.

46

67 Değerli Prof. Heath W. Lowry Osmanlı Döneminde Balkanların Şekillenmesi adlı eserinde konuya benzer şekilde yaklaşmıştır.

68 Değerli Prof. Heath W. Lowry çalışmamı incelediğinde olayı aktardığın kaynaklara bir diyeceğim yok, ama bu konuda asıl kaynak Aşık Paşazadedir, onada mutlaka yer vermen gerekir demişti.

BİRİNCİ BEYAZIT ’ IN DÜĞÜNÜ

Gazi Evrenos Bey ile ilgili anlatılanlar arasında belkide en bilinen, en çok kaynakta yer alan bu hikayedir. Gazi Evrenos Bey’in sahip olduğu gücün, zenginliğin ve statüsünün

büyüklüğünü tam olarak anlamak, hayal edebilmek için67 bulabildiğim farklı kaynaklara yer vermek istiyorum.

Ama hikayeyi daha iyi kavramak için kısa bir açıklama gereklidir diye düşünüyorum; Kuruluş döneminde Osmanlı sadece fetihlerle değil, diğer Anadolu beylikleri ile yapılan anlaşmalar ile de topraklarını genişletmiştir. Evliliklerde bunun bir şekliydi. Murad Hüdavendigar da oğlu Beyazıd’ı Germiyanoğulları’nın Beyi Süleyman Şah’ın kızı Devlet Hatun ile evlendirerek, gerek Bizans’a, gerekse diğer Anadolu beyliklerine karşı bir avantaj elde etmek ister. Sonuç olarak düğün alayı Kütahya’dan Bursa’ya hareket eder, Bursa da haftalarca süren hazırlıklardan sonra düğün günü gelir.

Anadolu Beyliklerinden, Mısır ve Suriye’den ve diğer devletlerden misafirler gelir. Bundan sonrası için öncelikle68 Aşık Paşazade’nin Osmanoğulları’nın Tarihi adlı eserine bakmak gerekir:

“Daha sonra Bey’lere davetiyeler gönderildi. Bu davetiyeler Karamanoğulları’na, Menteşeoğulları’na, Saruhanoğulları’na, Kastamonu’lu İsfendiyar’lara ve Mısır’ın (Memluk) Sultanına gitti, bunların hepsi düğüne davetliydi. Ayrıca kendi eyaletinin Sancak beyleri ile Evrenez Gazi de davet edilmişti. Daha sonra düğün şenlikleri başladı. Çevredeki bölgelerde bulunan Bey’lerin hediye getiren elçileri geldiler. Bunlar, çok güzel atlar, katırlar, dizi dizi develer ve hiç görülmemiş, tarifsiz güzellikte hediyelerdi, hepsi birbirinden etkileyiciydi. Gelenekler doğrultusunda, her konuk hediyelerini takdim ediyor, ondan sonra da mevkiine uygun olarak oturtuluyordu. Mısır (Memluk) Sultanının elçisi geldi ve getirdiği hediyeleri sundu. Mısır Sultanının elçisine öteki bütün konuklarından daha yüksekte bir şeref yeri gösterilmişti. Bütün konuklar kusursuz bir şekilde oturtulduktan sonra, izin verildi ve Sultanın kendi Sancak Beyleri girdiler. Hediyelerini mevkilerine göre sundular. Sonra Evrenez Gazi’nin hediyeleri takdim edildi. Önce yüz erkek ve yüz kadın köle vardı. Erkek kölelerden onu filori (Floransa’nın altın parası, Florin) dolu gümüş tepsiler, onu istevret (Mücevher ?) dolu altın tepsiler ve sekseni


47

69 Aşık Paşazade: Osmanoğulları’nın Tarihi. İstanbul (Editörler: Kemal Yavuz ve M.A.Yekta Saraç), 2003.

de şerbet dolu maşrapalar ve ibrikler taşımaktaydılar. Açıkça belirtmek gerekir ki, bu kölelerden hiç birinin eli boş değildi. Toplanmış olan elçiler, devletin bu ihtişamını görünce Evrenez Gazi’nin hediyelerinin zenginliği karşısında büyük hayrete düştüler ve: ‘Hükümdarın adamlarından sadece biri böyle olursa ‘diye düşünüp tırnaklarını ısırdılar.

Şimdi bir de Murad Han Gazi’nin ne yaptığına bakalım. Kendisi, Evrenez tarafından verilmiş olan bütün erkek ve kadın köleleri elçiler arasında taksim etti. Elçiler tarafından (hediye olarak) getirilmiş bütün atlarıda Evrenez’e verdi. Ve flori’lerin bir kısmını da yine Evrenez’e verdi. Kalanları Ulema ve yoksullar arasında taksim etti. Kendisi için hiçbir şey alıkoymadı. Düğüne yoksul gelmiş olanların pek çoğu, oradan zengin ayrıldılar. Allaha ve han’a şükrettiler.’’69

Feridun Fazıl Tülbentçi’nin Serhatler’in Çocuğu Yıldırım Beyazıd adlı kitabında neler yazdığına bir göz atalım:

“Düğünün ilk günü gelen hediyeler padişaha takdim edildi. Mısır sefiri, sunduğu hediyelerin kıymetinden dolayı Mısır Sultanının Asya ve Afrikanın en zengin hükümdarı olduğunu iddia ediyor, işlemeli İskenderiye kumaşlarının dünyada bir eşine daha tesadüf edilemeyeceğini söylüyordu. Karamanoğlu da, Osmanoğullarına Konya nın itibar ve servetini göstermek sevdasına düşmüştü. O da Abbasiler zamanından kalma gayet ve tarihi kıymeti haiz bir altın tasla inciler ve elmaslar sunmuştu. Fakat Evranos Bey’in düğün hediyeleri bunların hepsini gölgede bıraktı. Yüz esir ve esire ellerinde baha biçilmez şeylerle padişahın önünden geçtiler. Esirlerin on tanesinin ellerinde altun tabaklar içinde ağzına kadar dolu halis düka altunu, on tanesinin de gümüş tabaklar içinde gümüş sikkeler vardı. Diğerleride altun ve gümüşten on sekiz leğen, mineli bardaklar ve taslar nadide işlemeli surahi ve kadehler taşıyorlardı. Bu göz kamaştırıcı manzara karşısında her kez hayretler içerisinde kaldı. Mısır Sultanının elçisi dayanamıyarak yanında bulunan veziri azam Hayrettin Paşaya, bunların hangi zengin Asya hükümdarı tarafından gönderildiğini sorunca. Hayrettin Paşa güldü.

“Bunlar gaza meydanlarında namuşan alan bir Türk beyi tarafından takdim edilmiştir.” Dedi. Mısır elçisinin ağzı bir karış açık kaldı. Murad, Evranos’u yanına çağırarak iltifat etti.

“Gazi Evranos bu bir düğün hediyesi değil, koskoca bir servettir, sen bunu senelerden beri topladın, şimdi görürüm ki bir günde feda edersin.”


48

70 Feridun Fazıl Tülbentçi: Serhatlerin Çocuğu Yıldırım Beyazıd. Ankara (Akba Kitapevi), 1947. s.27-28.71 Müneccinbaşı Ahmet Dede: Müneccimbaşı Tarihi. İstanbul (Kervan Kitapçılık A.Ş.), Tarihsiz. s.114.

Evranos Bey padişahın ellerini öptü, “Efendimiz kul kısmının serveti ne olacak, bunlar bende esasen emanetti, takdime fırsat arardım. Kısmet bugün imiş, keşke fazlasını takdime imkan bulabilseydim.”70

Düğün beş gün sürmüş Murad Hüdavendigar Gazi Evrenos Bey’in hediyelerini Suriye ve Mısır elçilerine vermiş, Mısır Sultanını gönderdiği arap atlarını ise Gazi Evrenos Bey’e hediye etmiştir.

Birinci Beyazıt’ın düğünü Müneccimbaşı Tarihi’nde de şu şekilde yeralır:

“Beyazıt han, babasının arzusuna uyarak Germiyanoğlu Ali Bey’in kerimesiyle evlendi. Ali Bey kızının çehizi olarak Sultan’a Kütahya, Simav, Eğrigöz ve Tavşanlı’yı verdi.

Murad Han 783 (1381) yılında Bursa’da bir düğün ziyafeti tertib edip, bütün Müslüman hükümdarları ve civardaki komşu beyleri davet eylediler. Bunların her birinin elçileri, çeşitli hediyelerle geldiler. Rivayet edilir ki, Sultan bu ziyafete emirlerini de çağırmıştı. Evrenos Bey hediye olarak yüz köle, yüz cariye getirdi. Önde bulunana on esirin ellerinde altun tabaklar içinde halis gümüş, diğer seksen esirin ellerinde de halis gümüşten yapılmış maşrapa, kadeh, şamdan, ibrik ve leğenler vardı. Elçiler Sultan’ın emirlerinden birinin bu kadar hediye getirdiğini görünce, Murad Han’ın azamet ve kudretini anladılar ve getirdikleri hediyelerden utandılar. Hüdavendigar hazretleri Evrenos Bey’in getirdiği hediyelerin hepsini Mısır elçisi vasıtası ile Mısır hükümdarına gönderdiler. Mısır hükümdarının gönderdiği hediyeleri ve cins atları da Evrenos Bey’e verdiler.’’71

Alphonse De Lamartine de Gazi Evrenos’un hediyelerine Osmanlı Tarihi adlı eserinde Bayezid’e Gelen Göz Kamaştırıcı Armağanlar başlığı altında şu şekilde yer verir:

“Hristiyanlığı terk edip Müslüman olan Sultan Murad’ın komutanı Evrenos Bey, Osmanlılar için Yunan topraklarını fethediyordu. Veliahta onun verdiği armağan, Adriyatik kıyıları ve adalarının ganimeti oldu.

Teselyadan şeçilen, Rum ırkının en güzel iki yüz tutsağı armağan kervanını önünde gidiyordu. Bu tutsaklardan onu, başlarının üstündeki altın tepsilerde Venedik düka altınları taşıyordu. Bir başka on tutsağın başlarının üzerinde, eski İtalyan altınları ile dolu gümüş tepsiler vardı. On sekiz tutsak, som altından el yıkama ibriği taşıyordu. Geri kalan tutsaklar ise altın ve gümüş kupalar, kristal cam eşyalar, Venedik camları, değerli taşlarla işlenmiş süs eşyaları getiriyordu.


49

72 Alphonse De Lamartine: Osmanlı Tarih. İstanbul (Kapı Yayınları), 2008. s.52.73 Ahmet Refik Altınay: Kadınlar Saltanatı. Ankara (Tarih Vakfı), 2005. s.11-12.

Bu çok değerli armağanlar geleneklere uyularak Bayezid’in ve nişanlısının ayaklarına saçıldı. Bunun için bu armağanlara “saçı” deniyordu. Genç kız da çeyiz olarak, Sultan Murad’ın ve eşinin ayakları dibine Germiyan Beyliği’nin sahip olduğu dört büyük kentin altın anahtarlarını koydu.’’72

Son olarak Ahmet Refik Altınay’ın Kadınlar Saltanatı adlı eserinde bu olay ile ilgili yazdıkları da aktarmak istiyorum:

“Hüdavendigar Gazi zamanında, Bursa sarayı safvetini yine muhafaza ediyordu. Civar hükümdarlarından kız almak adeti yine devam ediyordu. Sultan Murad’ın zevcesi Gülçiçek Hatun özellikle güzelliğiyle, ahlakıyla öne çıkan oğlu Beyazıd’e Germiyanzade Yakup Bey’in kızı Devletşah Hatun’un alınmasını uygun görüyordu.

İki hükümdar ailesi şehzadelerini takviye için parlak bir düğün yapıyorlardı (778 (1376/1377). Sultan Murad kendisine bağlı bulunan bütün komutanları ve sipahileri davet ediyor, Bursa’da bahar’ın latif bir gününde düğün merasimi icra ediliyordu. Müslüman hükümdarların tümü Beyazıd Bey’in düğününe elçiler, hediyeler gönderiyorlardı. Osmanlı kahramanı Evranos Bey’in düğün hediyeleri, debdebe ve kıymet bakımından hepsine üstün geliyordu. Evranos Bey gayet güzel yüz gulam ile yüz cariye hediye ediyor, en önde giden on gulam, ellerinde altın tabaklar dolusu gümüşler, seksen gulam da gümüş şamdanlar, maşrapalar, parlak leğenler ve ibrikler yaşıyordu. Osmanlı Türkleri’nin servetine bu hediyeler parlak bir misal teşkil ediyordu.

Hükümdarlardan gelen elçiler bu debdebe ve servete hayran oluyorlardı. Murad Gazi düğün hediyelerinden hiç birini kendisine ayırmıyordu: Evranos Bey’in hediyelerini Mısır Sultan’ına, Mısır Sultanı’nkini Evranos Bey’e veriyor, kalanını da din büyüklerine, ileri gelenlere taksim ediyordu.’’73

Bu konu ile ilgili tesadüf devamlı bir şeyler gözüme çarpıyor ve son noktayı bir türlü koyamıyorum; Romanlarını büyük keyifle okuduğum ve özellikle “Bir Mülkiyet Kalesi’’ isimli romanını ben de ayrı bir yeri olan Kemal Tahir’in görüşlerine de İsmet Bozdağ’ın ağzından yer vererek konuyu sonlandırmak istedim. Milliyet gazetesi’ne yer alan ve İsmet Bozdağ’ın kaleme aldığı Kemal Tahir’in Söyleşileri adlı yazı dizisinde Osmanlı Beyleri Bir Şehzadeden Öbürüne Transfer Olup Zenginliyorlardı başlıklı yazısı:

50

Resim 35: Konu ile ilgili bir köşe yazısı.74


51

74 S.Vural: Her Gün Tarihten Meraklı Bir Vak’a, Milliyet gazetesi. 12 Ekim 1952 tarihli sayısı. (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Beyazıt Devlet Kütüphanesi)

75 İsmet Bozdağ: Osmanlı Beyleri Bir Şehzadeden Öbürüne Transfer Olup Zenginliyorlardı, Milliyet gazetesi. 25 Haziran 1980 tarihli sayısı.

“O dönem beylerin-paşaların nasıl Karun gibi zenginleştiklerini anlamak için Hayrullah tarihine bakmak yeter. Sultan Murad Bursa da yaman bir sünnet düğünü kurar. Acem Şahı ile Mısır Sultanına bile mektuplar gönderip kendilerini düğüne çağırır. Her yandan hediyeler yağar. Zamanın beyleri-paşaları da padişaha hediyeler sunarlar. Evrenos Bey bu düğüne bak neler hediye etmiş.

Kemal Tahir kalktı, kitaplıktan Hayrullah tarihini çıkardı ve okudu; sadeleştirerek aynen yer veriyorum:

“Boylu poslu yüz tutsak delikanlı ile, birbirinden güzel yüz tutsak genç kız ve kadın seçilmiş, bunlara yeşil atlas elbiseler giydirilmiş.. On güzel delikanlı, her birinin elinde, altın dolu birer gümüş tepsi, on dilber genç kızın ise, her birinin elinde gümüş tepsilere yığılmış floriler (altın para) olduğu halde en önde yürümüşler. Ardlarında on güzel oğlan ile on genç kız ellerinde altın tepsiler, tepsilerin içinde işlenmiş gümüş öteberi… Bunlarında ardında, delikanlılar ve genç kızlardan seçilmiş yirmişer kişilik guruplar konmuş, bunların ellerinde de değerli ziynet eşyaları ile yürüyorlar, böylece hepsi, Padişah’a saygı belirtisi olarak sunuldu.’’75

01 Kasım 2012 tarihinde B.B.C’nin hazırladığı “The Ottomans’’ adlı belgesel için Prof. Heath W. Lowry ve benim öneri, görüşümle ile yaklaşık on aile üyesi İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi Akademi Restaurant’da bir araya geldiler. Bu toplantı esnasında sevgili Bozok Evrenosoğlu, kuzenim Metin Manisalıoğlu’na Erol Toy’un Azap Ortakları romanından bahsediyor, tabi olay bana kadar intikal ediyor.

Biraz evvel de yazdığım gibi son noktayı koymadan konu ile ilgili bir anlatımda kitabının kahramanı Abdal Boga’dan:

“Çavuşbaşı, becerikli kişi olmalı. Cariyeleri ve dahi köleleri onar onar takılmamış… Bitti sanıyorsun, hemen ardı geliyor… bak dinle oğul… Dinle ki, Evrenos Gazimiz, Bayezid Beyimize neler sunmakta.

Kaç cariye, kaç köle sunduğunu bilmiyorduk. Çavuşbaşı eyitti sonradan. Yüz cariye, yüz dahi köle imiş sunulan. Ama nasıl sunuluş… Asıl önemli yanı burası işin.. Önde on güzel cariye var demiştim.. Onunun da elinde, birer altın tabak… Tabakların içinde, Urumeli kırgınından elde edilmiş mücevherler parıldıyor ki, gözünü cariyelere mi tutasın, tabakların içinde bin bir renge girip


52

76 Erol Toy: Azap Ortakları, İstanbul (Cumhuriyet Kitapları), Haziran 2011. s.102,103.

karmaşıklığından kör edecek balkımaya mı şaşırıyorsun… Hemen ardından gelen ön kölenin elinde, on altın tepsi… İçleri tepeleme, filori ve dahi Bizans altınıyla gebeş karınlar gibi doldurulmuş… Uzaktan, yumuşak birer yuvarlaklık görünmekte ki, okşayasın geliyor… Arkadaki on cariyenin elinde, on aylın tabak dahi… İçleri, çiğ aydınlığa vurmuş kar tanecikleri gibi ışıldayan gümüşle dolu…Bunların ardından on cariye ve dahi sekiz kölenin elinde, gümüş, altın leğen ve ibrikler… Her biriyle, durmaksızın boy abdesti alsın ki Beyazıd beyimiz, pirü pak olup Devlet hatunumuzun ve dahi onca güzel cariyenin hakkından anca gelsin… Onların ardından, on iki köle ve dahi cariyede altın, su, şarap takımları… On kölede, gümüş hamam takımları… Artlarınca gelen kölelerde, buhurdanlıklar, çiçekleri elmas, inci ve dahi yakutla işlenmiş şişeler, kadehlerle bir görkem geçidi. Görenlerin parmakları ağzında kalmakta.. Yanıbaşımdaki kervancılardan biri, “Yaşamım yollarda geçti.. Hind’den gelip Endülüs’e yol teptim, Macaristan’ı, Avusturya ve dahi Britanya’yı gezdim.. Hiçbirinde böylesi bir zenginliği seyreylemek mutluluğuna ermedim… Üstelik ora krallarında, şahlarında, padişahlarında görmedim bunu… bakmaktayım ki, bir bey, koca mülk sahiplerinden önde armağan sunabilmekte… Nasıl bir güç olmalı ki Söğüt Beyliği’nde, beyleri padişahlardan, kayserlerden daha zengin ola.. Şimdi anladım bu devletin temelleri sağlamca atılmaktadır. Atılmaktadır ya, umarım ki kötüye sarmaya sonu’’ dedi. Haklı da… Bir düşün yeğenim… Bunca kitap okudun sen… Bilmem eski görkemleri yazarlarmı o kitaplar? Eğer yazıyorlarsa bir karşılaştır… Bunca değeri armağan olarak verebilen beyleri varmıydı o kitapların derinliğine gömülmüş hünkarların… Sanmam ki olsun… Ve dahi ummam ki, bundan öte de böylesi cömertlikler görülsün’’76

53

77 Alphonse De Lamartine: Osmanlı Tarihi. İstanbul (Kapı Yayınları), 2008. s.74.

PADİŞAH’IN NASİHATİ

Alphonse de Lamartine’nin Osmanlı Tarihi adlı eserinin yetmiş dördüncü sayfasında üçüncü Osmanlı padişahı Murad Hüdavendigar’ın Gazi Evrenos Bey’e verdiği öğütler

aynen aşağıdaki şekilde yer alır:

Resim 3677

54

78 Alphonse De Lamartine: Osmanlı Tarihi. İstanbul (Kapı Yayınları), 2008. s.67.

BİRİNCİ KOSOVA

Birinci Kosova Savaşı belki de Osmanlı’nın bir Avrupa devleti oluşunu tescil eden önemli bir dönüm noktası idi. Oğulları Barak ve İsa Beyler, torunu Şemsettin Ahmet Bey (İki

Yürekli Ali Bey’in oğlu) ve büyük ihtimalle damadı Üsküp Sancak Beyi İshak Bey ile birlikte hac vazifesini yerine getiren Gazi Evrenos Bey savaştan kısa bir süre önce orduya katılmıştı.

Alphonse De Lamartine Osmanlı Tarihi kitabında şöyle diyor:

“Gelenler arasında hacdan yeni dönmüş olan eski komutan ihtiyar Evrenos’da vardı. Onun da dileği, İslam dini gereklerine göre, son nefesini savaş alanında şehit olarak vermekti. Mekke dönüşü hemen gelip Sultan Murad’a katıldı. Ta Osman Bey zamanından kalma yani dedesinin eski silah arkadaşının oralara kadar gelişi ve verdiği öğütler Sultan Murad için bir ordudan daha değerliydi.’’78

Savaştan önde bir araya gelen mecliste Murad Hüdavendigar devletin ileri gelenlerinin görüşlerini almak istemiş, ama bütün ileri gelenler bir türlü fikir beyan etmek istemezler.Durumdan rahatsız olan Padişah; “Ne susarsınız elbet bir fikriniz vardır’’ diye ısrar eder ve Gazi Evrenos Bey’e danışma gereği duyar. Bakın bu konuşmayı Feridun Fazıl Tülbentçi Serhadler’in Çocuğu Yıldırım Beyazıt adlı kitabında nasıl canlandırır:

“Sen Evranos ne durursun. Kılıcına ülkeler ramolmuş. Yaşımız kadar tecrüben var. Muharebe meydanlarında kocadın. Bak Lasoğlu üzerimize gelirmiş. Mecliste hazır bulunanlar Evranos Bey’e bakıyorlardı. Bu kocamış askere itimatları ve saygıları vardı.

Evranos Bey: “Efendimiz bizden iyi bilirler. Bizim ne mütalaamız olacak ki, diye söze başladı. Amma irade buyuruldu. Arz edeyim. Hak Teala hazretlerine bittevekkül erkence hareketle düşmanı dinden evvel meyden muharebesine şitap etmelidir. Üzerinde savaşılacak mevkiin herhalde en münasibi tutup nizami harp arz olunmalı ve düşmanı üzerimize gelmeğe icbar eylemelidir.

Documents

EVRENOS HANEDANI’NIN YEDİ ASIRLIK ÖYKÜSÜ... · 2017-10-13 · xi TEŞEKKÜR Yaklaşık dört yıldır yazıyorum, bir yerde durmam gerektiğine karar verdim. Aksi takdirde eskilerin