3/25/2015 1

ÇEVRE, HALK SAĞLIĞI ve VETERİNER HEKİMLİK

Ders Notları

3/25/2015 2

Veteriner Hekimlerin Çevre ve Halk Sağlığı’ndaki yeri, önemi

Tarım ve gıda sistemlerinin geliştirilmesi ile halk sağlığının geliştirilmesi

Biyomedikal ve karşılaştırmalı tıp araştırmalarının ilerletilmesi

Zoonoz hastalıkların saptanması ve önlenmesi

Çevre ve ekosistem sağlığının geliştirilmesi

Halk sağlığı yönetimine katkıda bulunma

3/25/2015 3

neden önemli?

• Her yerde görülebiler

• Hayvanlar, yaşantımızın ayrılmaz bir parçası

• Meslek hastalıkları

• Ekonomik öneme sahip

3/25/2015 4

Etiyolojilerine göre;

Bakteri Mantar Virus Parazit

Anthrax

Bruselloz

Listerioz

Leptospiroz

Ruam

Salmonelloz

Tetanoz

Tuberkuloz …

MRSA**

Ringworm Çiçek

Kuduz

KKKA

Toxoplazmoz

Echinococcus

3/25/2015 5

Bulaşma yolları

Sindirim yolu

Deri yolu

Solunum yolu

Konjuncktival yolla

İndirekt bulaşma

Bruselloz (Malta Humması)

sığır

Koyun ve keçi

domuz

Süt, Kesim, Veteriner hekim müdahelesi

Veteriner hekim müdahelesi

Kesim, Veteriner hekim müdahelesi

köpek

http://www.thelivercarefoundation.org/?page=bruc

Laboratuvar kazaları Aşı kazaları

Anthrax- Şarbon

Bacillus anthracis

endüstriyel şarbon,

tarımsal şarbon,

laboratuvar kaynaklı şarbon

Deri kan emici ve sokucu sinek

Sindirim

Deri

Solunum

akciğer şarbonu

sindirim şarbonu

deri şarbonu

Tüberkuloz

Mycobacterium tuberculosis (insan*)

M.bovis (sığır)

M. avium (kanatlı)

Solunum Sindirim

Deri

Ruam (Mankafa, Glanders)

Burkholderia mallei

burun ruamı

akciğer ruamı

deri ruamı deri

solunum

sindirim

Kedi Tırmığı Hastalığı

www.bubblews.com/news/111473-

cat-scratch-disease

Bartonella henselea

Psittakoz- papağan ateşi

Chlamydophila psittaci

http://www.birdchannel.com

ateş, başağrısı, kas ağrısı,

keratokonjuktivit, kuru

öksürük, pnömoni....ölüm

gebelerde abort

Antimikrobiyal dirençli bakteriler

metisilin direçli Staphylococcus aureus (MRSA)

vankomisin dirençli enterokoklar (VRE)

genişlemiş spektrumlu beta laktamaz üreten bakteriler (ESBL)

DERMATOFİTOZ – RINGWORM

KIRSAL kesimlerde % 80 hayvan kökenli

KENTlerde % 20 pet hayvanı kökenli

3/25/2015 15

Kaynağa yönelik önlemler

Bulaşma yollarına yönelik önlemler

Konakçıya yönelik önlemler

3/25/2015 16

KORUYUCU HEKİMLİK

Bireye yönelik koruyucu

hizmetler

Sağlık eğitimi

Beslenme

Bağışıklama

Erken tanı

Nüfus planlaması

Çevreye yönelik koruyucu hizmetler

Besin Hijyeni

Temiz içme suyu sağlanması

Vektör kontrolü

Barınak hijyeni

Atıklar

3/25/2015 17

3/25/2015 19

3/25/2015 20

3/25/2015 21

3/25/2015 22

3/25/2015 23

3/25/2015 24

3/25/2015 25

3/25/2015 26

3/25/2015 27

3/25/2015 28

“özellikle insanlara zarar verdiği bilinen veya potansiyel risk

taşıyan biyolojik materyal, infeksiyöz mikroorganizmalar veya

onların genetik ya da toksik komponentleriyle yapılan

çalışmaların,

insan, hayvan ve çevre için güvenli biçimde yapılmasını

sağlamaya yönelik

laboratuvar alt yapı, tasarım, donanım, uygulama ve

tekniklerin en uygun kombinasyonu”

3/25/2015 29

Hastalıkların çiftliğe girmesinin sınırlandırılması

ve

patojen etkenlerin üniteler arası geçişini

engellemesi adına yapılan

bir dizi yatırım ve koruma programı

3/25/2015 30

Kanatlı sağlığını tehdit eden bakteri, virus, mantar,

protozoa ve parazitlerin sebep olduğu enfeksiyöz

hastalıklarla;

bu hastalıkların bulaşmasında rol

oynayan vektörlerin (personel, ekipman, kontamine yem,

yabani hayvan, insekt ve rodentler)

işletmeye girişini önlemek için alınan tedbirlerin bütünü

“BİYOGÜVENLİK”

3/25/2015 31

Çalışanları

Diğer insanları

Çevreyi korumak

Laboratuvar uygulamaları ve teknikler,

Biyogüvenlik ekipmanları,

Laboratuvar tasarım ve alt yapı.

3/25/2015 32

Dunya Sağlık Örgütüne göre mikroorganizmaların risk gruplarına göre sınıflandırılması

mikroorganizmanın konakcı varlığı/ozellikleri,

patojenitesi,

infeksiyöz dozu,

bulaşma yolu,

toplum sağlığına etkileri,

ne tür korunma ve tedavisinin bulunduğu (ya da bulunmadığı).

3/25/2015 33

Risk grup 1 bireysel ve toplumsal riski olmayan ya da bu riskinin önemli ölçüde az olduğu mikroorganizmalar insanda infeksiyona neden olmadığı kesinlikle bilinen mikroorganizmalar ör:Bacillus subtilis

3/25/2015 34

Risk grup 2

Klinik mikrobiyolojide sıklıkla karşılaşılan ve insanlarda hastalık nedeni olduğu bilinen mikroorganizmaların çoğu Genel olarak neden oldukları hastalıkların etkili tedavi/korunma yolları vardır; toplum sağlığı açısından oluşturduğu risk sınırlıdır

3/25/2015 35

Bakteriler:

Alcaligenes spp.; Arizona spp.; Campylobacter spp.; Chlamydophila psittaci (nonavian);

Clostridium tetani;Clostridium botulinum; Corynebacterium spp.; Erysipelothrix

rhusiopathiae; Escherichia coli; Haemophilus spp.;Leptospira spp.; Listeria

monocytogenes; Moraxella spp.; Mycobacterium avium; Pasteurella spp.; Proteus spp.;

Pseudomonas spp.; Salmonella spp.; Staphylococcus spp.; Yersinia enterocolitica;

Yersinia pseudotuberculosis

Virusler:

Influenza viruses types A, B, C other than notifiable avian influenza (NAI); Newcastle

disease virus; Orf (parapox virus)

Mantarlar:

Aspergillus fumigatus; Microsporum spp.; Trichophyton spp.

3/25/2015 36

risk grup 3

toplumsal risk düşük ancak

bireysel risk yüksek,

etkili tedavi ve korunma yollarının bulunduğu mikroorganizmalar

3/25/2015 37

Bakteriler:

Bacillus anthracis; Burkholderia mallei; Brucella spp.; Chlamydia psittaci (sadece

kanatlı suşları); Coxiella burnetti; Mycobacterium bovis

Virusler:

Rabies virus; Equine encephalomyelitis virus (Eastern, Western and Venezuelan);

Japanese B encephalitis virus; Louping ill virus

3/25/2015 38

Risk grup 4 hem toplumsal hem de bireysel riskin yuksek, etkili korunma ve tedavi yöntemlerinin bulunmadığı mikroorganizmalar Herpesvirus simiae Monkeypox Arbovirus Filovirus

Bu risk gruplarının yalnızca laboratuvar çalışmaları için kullanılması önerilmektedir.

3/25/2015 39

Laboratuvar alt yapıları, dört farklı seviyede tasarımlanmıştır

Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) lab.

Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) lab.

Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) lab.

Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) lab.

Temel Laboratuvarlar

Tecrit Laboratuvarı

Maksimum Tecrit Laboratuvarı

3/25/2015 40

Bir mikroorganizmanın hangi risk grubunda yer alacağı ve

çalışmanın hangi seviyede yürütüleceği 4 önemli faktöre bağlıdır;

1. Organizmanın patojenitesi,

2. Bulaşma yolu ve konakçı durumu (konakçı varlığı, sayısı, türü ,yayılımı),

3. Lokal olarak etkili korunma yollarının varlığı,

4. Lokal olarak etkili tedavi yollarının varlığı.

3/25/2015 41

Klinik materyal söz konusu olduğunda materyallerin genel olarak

risk grup 2 mikroorganizmaları içerebileceği düşünülmelidir;

hastanelerin mikrobiyoloji, biyokimya ve patoloji laboratuvarları

alt yapı, uygulamalar ve mikrobiyal teknikler açısından

minimum BSL-2

Mikrobiyal risk açısından çalışma ve uygulamalar

değerlendirildiğinde ilave önlemlere gerek duyulduğunda alt

yapı ve/veya uygulamalar

BSL-3’e yükseltilebilmeli...

3/25/2015 42

Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları

Sağlıklı erişkinlerde hastalık yapmadığı bilinen,

Çevre için düşük risk potansiyeline sahip mikroorganizmalarla yapılan çalışmalar için uygundur

Laboratuvarın bina içinde izole olması gerekmez

Çalışmalar üstü açık bankolarda yapılır

Özel ekipman ve yerleşim şekli gerekli değildir

Çalışanlar yürütülen işlemler konusunda eğitime sahiptirler ve

Mikrobiyoloji (ya da ilgili bilim dalı) hakkında genel eğitim almış bir

öğretim üyesinin gözetimi altındadır

3/25/2015 43

Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları

Standart Mikrobiyolojik Uygulamalar

Deneyler yapılırken laboratuvara giriş çıkışlar kontrollü, denetimli

Çalışma öncesi ve sonrası ellerin yıkanması

Laboratuvar içerisinde yemek yemek, bir şey içmek, sigara kullanımı Yasak

Mekanik pipetleme yapılmalı

Yüzey dezenfeksiyonu (çalışma öncesi ve sonrası)

ÖNLÜK !!!

3/25/2015 44

Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları

Özel Uygulamalar

Dekontamine edilecek materyallerin sızdırmaz kapaklı kaplarda

toplanması ve ağzı kapalı şekilde laboratuvardan çıkarılması gereklidir

Güvenlik ekipmanı

Gerekli değil

3/25/2015

45

Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları

Laboratuvar tasarımı

http://fst.osu.edu/li/labphotos.htm

Kolay temizlenebilmeli

Bankolar su geçirmez, ısıya dayanıklı

Pencereler açılabilir, ama sineklik vb destekler takılmalı

46

Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları

Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli

Patojen ajanlarla çalışma konusunda eğitimli personel

Laboratuvara giriş çıkışlar sınırlı (özellikle yüksek riskli kişiler)

“Biyozarar”işareti, ve sorumlu kişinin ulaşım bilgileri

Eldiven

Önlükler çalışma dışında çıkartılmalı

Tüm atıklar atılmadan önce dekontamine edilmelidir

Gerekli durumlarda personele serolojik taramalar yapılabilir

Biyogüvenlik el kitabı

Özel Uygulamalar

3/25/2015 47

Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları

Güvenlik ekipmanı

Sınıf I ya da sınıf II güvenlik kabinleri

Santrifüjleme gibi kapalı ortamlarda yapılan işlemler bankolarda yapılabilir,

İnfeksiyöz aerosollerin oluşacağı işlemler mutlaka kabin içerisinde yapılmalıdır

48

Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları

Laboratuvar tasarımı

Kolay temizlenebilmeli

Bankolar su geçirmez, ısıya dayanıklı

Pencereler açılabilir, ama sineklik vs takılmalı

Otoklav...

http://fst.osu.edu/li/labphotos.htm

49

Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları

Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli (BSL1 ve BSL2)

++++++

Özel eğitimli personel

Tüm çalışmalar güvenlik kabini içinde,

uygun koruyucu giysiler ile yapılmalıdır.

Önlük, maske, eldiven vs kesinlikle laboratuvar dışına çıkartılamaz

Giriş-çıkışlar sıkı kontrollü, çalışma sırasında kapılar mutlaka kapalı

tutulmalıdır.

Personele rutin serolojik taramalar

Özel Uygulamalar

3/25/2015 50

Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları

Güvenlik ekipmanı

Sınıf I, sınıf II, sınıf III güvenlik kabinleri

Tüm çalışmalar kabin içerisinde

3/25/2015 51

Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları

Laboratuvar tasarımı

Giriş en az iki kapıdan geçilerek sağlanmalı

Otomatik kullanıma uygun lavobo

Açılmaz pencereler

Otoklav

Yönlendirilmiş özel hava sistemi

Laboratuvar Temiz hava Kullanılmış hava

kabin Temiz hava Kullanılmış hava

HEPA

52

Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) laboratuvarları

Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli (BSL1, BSL2 ve BSL3)

Özel eğitimli personel, gerekirse ön immunizasyon

Ayrı bina, ya da bina içerisinde tamamen izole bir yerde kurulmalıdır

Bölgeye giriş tamamen sınırlandırılmalı, kapılar kilitli tutulmalıdır

Giriş-çıkışlar kayıtlıdır

Giriş-çıkış öncesi kıyafet değişimi, duş odaları

Çift kapaklı otoklav: tüm malzemeler otoklavlandıktan sonra içeri alınır ve

otoklavlandıktan sonra çıkartılabilir.

Özel Uygulamalar

3/25/2015 53

Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) laboratuvarları

Güvenlik ekipmanı- Laboratuvar tasarımı

Sınıf II, sınıf III güvenlik kabinleri

Özel ventilasyonlu koruyucu giysiler

HEPA filtreli havalandırma

Otomatik kapı sistemleri

Pencereler kırılmaya karşı dayanıklı

3/25/2015 54

Biyogüvenlik Kabinleri

3/25/2015 55

Biyogüvenlik Kabinleri

çalışan personeli ve çevreyi korumak

çalışılan ürünü korumak*

amacıyla hava akımı düzenlenmiş cihazlar

İki özelliğe sahip;

*Amaca yönelik kontrollü hava akımını sağlar

** Hava içerisindeki mikrobiyal partikülleri elimine eder

HEPA (high efficiency particulate air)

3/25/2015 56

Biyogüvenlik kabinlerinin sınıflandırılması

Ön açıklıktan kabin içine alınan hava akım miktarı ve hızı

Resirkülasyon oranları

Egzos sistemleri

Sınıf I (Ave B), Sınıf II (A ve B), Sınıf III

57

Çalışan kişiyi ve çevreyi korumaya yönelik tasarlanmış,

ürün koruma YOK

Oda havası çalışma yüzeyine doğrudan ulaşır;

HEPA filtrelerden geçtikten sonra kabin dışına atılır

Sınıf I biyogüvenlik kabinleri

3/25/2015 58

Sınıf II ve III biyogüvenlik kabinleri

Çalışan kişiyi, çevreyi ve ürünü korumaya yönelik tasarlanmış

Oda havası ön açıklıktan girer ancak çalışma alanına temas etmeden önce filtrelerde geçer;

ve yine HEPA filtrelerden geçtikten sonra kabin dışına atılır

3/25/2015 59

Sınıf III- eldiven tipi

Sınıf II

60

Mik.Uzm.Dr.İsmail CEYHAN,DAS 2007 sunumu