1

AMERİKANULUSLAR ARASI NEWPORT ÜNİVERSİTESİ

DAVRANIŞ BİLİMLERİ BÖLÜMÜ

AİLE TERAPİSİ DÖNEM ÖDEVİ

HAZIRLAYAN:NUR MERİÇ

EVLİLİK VE AİLE DANIŞMANLIĞIKURAMLARI

EVLİLİK VE AİLE DANIŞMANLIĞIKURAMLARI

2

İnsanın sosyal yaşantısını düzene koymak, birbirlerine zararvermeden, hatta destek olarak yaşamalarını ve neticede dünyaüzerinde insana yakışır bir medeniyet sürmelerini sağlamak içinkurallar konmuştur. Bunlar dini, ahlaki ve hukuki kurallardır. Bukuralların yanı sıra kısaca birlikte yaşama sanatı olaraktanımlayabileceğimiz “görgü kuralları” da insanın sosyal yaşamınıbiçimlendirmede etkin rol oynamaktadır.

Aile ve evlilik kurumu, boyutları ve içeriği değişime uğramaklabirlikte insanlık tarihi boyunca evrenselliğini ve toplumun temel birimiolma özelliğini korumuştur. Aile ve evlilik kurumunun özellikleri,içinde bulunduğu toplumun sosyal yapısına göre farklılıklargöstermektedir.Ailenin bu özelliğine karşın tüm toplumlarda büyükbenzerlik gösteren yedi temel işlevi vardır.Bunlar,üremek,ekonomikgereksinimleri karşılamak,statü sağlamak,çocukların eğitiminiplanlamak,din eğitimi vermek,boş zaman etkinliklerinigerçekleştirmek,aile üyelerinin birbirlerini korumaları,karşılıklı sevgiortamı yaratmak ve cinsel doyum sağlamak gibi işlevlerdir.Tüm bugenel işlevler “biyolojik”, “sosyal”, “psikolojik” ve “ekonomik” olmaküzere dört genel başlıkta toplanabilir.

EVLİLİK

Evlilik, iki karşı cinsin toplumca onaylanan birlikteliğidir.İnsanların özgür istenci ve isteği doğrultusunda, ortak yaşamaisteğidir. Evliliğin olabilmesi için bireylerin belli bir olgunluk düzeyinegelmeleri gerekir. Bu olgunluk, ülkelerin geleneklerine, göreneklerinegöre az çok değişmektedir.

Evlilik yasalar önünde bir ortaklık sözleşmesidir. Duygusalanlamda ise evlilik, yaşamlarınızı yan yana, el ele ve karşılıklı sevgiylebir arada getirmek için kendinizi eşinize adamanızdır. Evlenmeyekarar verdiğinizde evinizi geçindirmek, çocuk sahibi olmak, cinsellik,hobileriniz, birbirinize destek olmak, düş kırıklıklarını hazmetmek,kazanılan zaferleri kutlamak kısacası yaşamlarınızın müziğini birliktebestelemek konusunda bir güç birliği oluşturmak için birbirinize sözvermişsiniz demektir.

İki birey bir çift oluşturduklarında daha önce tek tek ellerindebulundurdukları toplumsal güçleri iki katına çıkar. İki kişi evlilikyoluyla bir bütün oldukları zaman, bu birleşme aşk, şefkat, güç vezevk dolu yaşamlarının gücüne kaynak oluşturur. Bazen de bunun tamtersi olur. Çift anlaşamadığı zaman, çok büyük bir enerji açığa çıkar vebu enerjiyi birbirlerini incitmek için kullanabilirler. İletişimsizliğinyarattığı enerji, yaşamınızı kısıtlayabilir, moralinizi bozabilir, ya daanlaşmazlığa ve nefrete neden olabilir

Evlilik ve aile hayatı, zorlukları sayesinde gerçek zevk vedoyumu ortaya çıkaran kişilik geliştirici bir ortamdır. İş ve aile hayatı

3

arasında bir paralellik vardır. Kişinin hayatını sağlıklı ve anlamlı kılantemel ilke ve değerler, aile hayatını sağlıklı kılan temel ilke vedeğerlerden farklı değildir. Aile hayatında başarılı olan kimse, genelolarak iş hayatında da başarılı olur

İnsanlar, temel ihtiyaçlarının büyük bir bölümünü kendiailesinde karşılarlar. Bu nedenle aile bizim için çok önemlidir.

AİLE

Sistem perspektifine göre aile bir geçmişi paylaşan, duygusalbağı olan, bireysel aile üyelerinin ve ailenin bütününün ihtiyaçlarınıkarşılamak için stratejiler planlayan bireylerden oluşmuş kompleks biryapı olarak tanımlanır.

Aile sistemi öğelerden oluşmuş bir takımdır. Öğeler arasındaetkileşim vardır. Etkileşim sistemdeki öğelerin özelliklerindenetkilenir. Aile alt sistemlerden oluşmuş, bir amaca yönelmiş,tamamlanması gereken görevleri olan ve bu görevleri yerine getirmekiçin stratejiler planlayan bir sistemdir.

SAĞLIKLI AİLE

Henüz sağlıklı ailenin tanımı ve özellikleri hakkında tam biranlaşma olmamasına rağmen, aile fonksiyonlarını yerine getiren veüyelerine doyum sağlayan ailelere sağlıklı aile denir.

Sağlıklı ailenin fonksiyonları şöyle sıralanmaktadır: Duyguları paylaşma, Bireysel farklılıkları kabullenme, İlgi ve sevgi duygularının gelişimi, İşbirliği, Mizah duygusu, Yaşamı sürdürmek için temel ihtiyaçların karşılanması Problem çözme, Geniş bir felsefi düşünce, Taahhüt, takdir duygularını ifade etme, İletişim, Birlikte zaman geçirme, Maneviyat, Başa çıkma becerileri.

Aile fonksiyonlarının birkaç farklı bölümünün yeterince yerinegetirememesi nedeniyle sağlıksız aileler oluşabilir.

Genel olarak iki aile organizasyonuna rastlanmaktadır.

merkeze doğru / merkez dışı bütünlük / uyum

4

Merkeze doğru kavramı, kapalı olma eğilimi gösteren aileleribetimlemek için merkez dışı kavramı ailesinden uzaklaşma eğilimigösteren aileleri betimlemek için kullanılır.

Combrick - Graham 'in çalışması ile Robert Beavears 'inçalışması aile etkileşim biçiminin merkeze doğru ve merkez dışıuçlarını gösterir.

Olson ve arkadaşlarının geliştirdiği Circumplex Model bütünlük/uyum organizasyonuna sahip aileleri göstermektedir.

Dört yaygın aile yapısı vardır:

Kapalı, Eş zamanlı, Açık Gelişigüzel.

Sis-temcilere göre bu dört ailenin yapıları, üyeleri birbirindenfarklıdır ve aile danışmasında farklı tepkide bulunurlar.

EVLİLİK VE AİLE DANIŞMANLIĞI TARİHİ

Aile danışmanlığı 2. Dünya Savaşı 'ndan sonra hızlı bir gelişmegöstermiştir. Aile dinamikleri hakkında ilk çalışan kişi Freud olurken,ilk kez ayrıntılı inceleyen Alfred Adler'dir.

1950-1959 yılları arasında aile danışmanlığı alanında etkili olanliderlerden bazıları Nathan Ackerman, Gregory Bateson, MurrayBowen ve Cari Whitaker'dir. 1960-1969 yılları arasında ailedanışmanlığında çok hızlı bir gelişme görülürken birçok teori vekavramlar ortaya çıkmıştır. Bu on yılda özellikle Jay Haley, SalvadorMimıchin, Virginia Satir, Cari Whitaker, Murray Bowen ve NathanAckerman 'in etkili olmuştur. 1970-1979 yılları arasında iki büyükdernek (The American Association For Marriage And Family Therapyve American Family Therapy Association) kurulmuştur. 1974 'de ilkdergi çıkarılmaya başlamıştır.

1970’ lerin başında Avrupa 'da da özellikle İngiltere ve İtalya'da aile danışmanlığı ile ilgili çalışmalar hız kazanmaya başlamıştı.1980'li yıllarda özellikle bayan araştırmacılar çalışmalarınıyoğunlaştırırken; 1990' larda birçok yeni teori ortaya çıkmıştır.

Danışmanlık Alanının Gelişmesinde Rol Oynayan Bazı AnahtarKavramlar

5

Evlilik ve aile danışmanlığı sonra 60 yıldır gelişmekte olan biralandır. Alanın gelişmesinde rol oynayan bazı anahtar kavramlarıGoldenberg ve Goldenberg (1991) şu şekilde sıralamıştır.

Psikoanaliz:Nathan Ackerman ailelerle çalışmış ve Freud’un kavramlarını

aile danışması alanına uyarlamıştır. Ondan önce psikoanaliz bireylerüzerinde çalışmaktaydı.

Genel Sistemler Teorisi:Ludwig Von Bertalanfy genel sistemler teorisini 1940'larda

geliştirmiştir. Bu teorinin evlilik ve aile danışmasına önemli bir temelsağladığı söylenebilir.

Şizofreni ile İlgili Yapılan Araştırmalar:1940'lara kadar aile dinamiği ve şizofreni arasındaki ilişkiyi

saptamak üzere birçok araştırma yapılmıştır. Aile dinamiği ileşizofreni arasında tam bir ilişki bulunamamış olmasına rağmen, buçalışmalar aile danışmasının yeterli bir tedavi modeli olduğuna dikkatiçekmiştir.

Evlilik Danışması ve Çocuk Rehberliği:Evlilik danışması ve çocuk rehberliği, problemin hem bireyin

kendi içinde hem de kişiler arası ilişkilerden kaynaklandığınıgöstermesi açısından ilk danışma yaklaşımlarını temsil etmektedir.Kişiler arası yaklaşımın kabul edilmesi, danışmanların anne-baba veçocukla veya karı-koca ile aynı danışma oturumlarında birlikte olmagereğini ortaya koymuştur.

Grup Danışması:Morino 1940'larda, grupla psikolojik danışmanın danışma

sürecindeki yerini araştırmıştır. Grupla danışmadaki bu gelişme evlilikve aile danışmanlığının gelişmesine katkısı olmuştur. Örneğin, evlilikve aile danışmanlarının grup liderliği becerilerini nasılkullanacaklarını, aile üyelerinin etkileşimini anlamak için grupsürecinin ne olduğunu, aileyi değiştirmek için grubun neler içereceğigibi konularda alana katkısı olmuştur.

Aile Yapısı Değişiklikleri:Geleneksel aile yapılarının bozulması ve çok değişik aile

yapılarının çoğalması aile ve evlilik danışmasının gelişimine etkenolmuştur.

AİLE DANIŞMANLIĞINI GEREKTİREN NEDENLER

6

Fenell ve Weinhold (1989), aile ile ilgili en yaygın sorunları veaile danışmanlığın gelişimini gerektiren nedenleri aşağıda belirtilenbazı başlıklar altında toplamaktadır:

1. Eşlerin her ikisinin de mesleğinin olmasıGünümüzde ekonomik sorunlar her iki eşin çalışmasını

gerektirmektedir. Ancak her iki eşin çalışması, bazen sorunlara nedenolabilmektedir. Danışma sürecinde genellikle tartışılan sorunlarşunlardır:

Ev işlerinin paylaşılması ile ilgili sorunlar Çocuk bakımı ile ilgili sorunlar Evin geçimi ile ilgili sorunlar

Her iki eşin de katıldığı danışma sürecinde, onların ihtiyaçlarınıve ilgilerini belirleyen ve bunlara cevap veren yeni kurallartartışılabilir. Her iki eşin ihtiyaçları dikkate alınırsa uzlaşma, anlaşmave sürekli değişmenin olması mümkün olur.

2.Evlilikte bozulmaEşler ciddi anlaşmazlıklara düşmelerine karşın bunları

çözebilmek için gerekli olan sorun çözme ve iletişim becerilerine sahipdeğildirler.

Eşlerin her ikisi de hem bireysel hem de birlikte danışmayakatılabilmelidir. Yalnızca tek bir eşle yapılan bireysel danışma evlilikilişkilerini bozabilir. Çünkü bireysel danışma sonucu eşlerden birisidaha çok gelişirse, bu gelişim evlilik ilişkilerinde sorun yaratıcı olabilirve boşanma ile sonuçlanabilir.

3.Tek ebeveynli ailelerTek ebeveynli aileler, aileyi etkin bir biçimde geçindirmek için

pek çok sorunla karşılaşabilirler. Yalnız kalan ebeveyn (anne veyababa) aşırı stres altında olduğu için ailesini ve belki kendisini kontroletme duygusunu kaybedebilir. Yapılacak olan danışma ebeveynin,çocuğun gerilim ve stresini azaltabilir. Bununla birlikte çocuğunbakımı, vesayeti onun diğer ebeveyni tarafından ziyaret hakkı ile ilgilikonular bu ailede çok belirgin sorunlar olmaktadır. Eşlerin her ikisinide danışma sürecine almadan bu sorunların çözümüne yardımcıolabilmek son derece güçtür.

4.İlaç ve alkol bağımlılığıAilenin bir üyesi ilaç ve/veya alkol bağımlısı olduğunda, ailenin

diğer üyeleri bundan etkilenebilir. Ayrıca aile üyeleri arasında alkolve/veya ilaç bağımlılığı davranışını sürdürmeyi destekleyen davranışkalıplan gelişebilir. Örneğin, çocuklar aşırı derecede sorumluolabilirler ve anne, babanın görevlerini üstlenebilirler. Alkolik kişinineşi ortak bağımlı (co-dependent) olarak nitelendirilebilecek birdavranış biçimi geliştirebilir. Bu kavram, bağımlı eşinin davranışbozukluğu ile ciddi bir biçimde mücadele etmeyi göze almayarak, sırf

7

evlilik ilişkisini sürdürmek için büyük bir nevrotik ihtiyaç içinde olankişiyi tanımlar. Böylece ortak bağımlı, ilaç ve/veya alkol bağımlısınınmevcut sorununu devam ettirmesine yardımcı olur.

Alkol ve/veya ilaç bağımlılığı sorunları ile ilgili olarak bağımlıeş ve diğer aile üyeleriyle danışma, son derece önemli bir ihtiyaçtır.

5.Okulla ilgili sorunlarÇocuğun sorunları ailesinden kaynaklanıyorsa, çocukla bireysel

danışma yapmak pek etkili olmayabilir. Soruna ilişkin doğru birdeğerlendirme yapabilmek için anne, baba, kardeşler ve öğretmenleridanışma sürecine almak gerekebilir. Okul ile ailenin eşgüdümününsağlanmasında yarar vardır.

6.Çocuğun yönlendirilmesi ile ilgili sorunlarÇocuğun davranışlarının nasıl disipline edileceği ve

yönlendirileceği anne ile baba arasındaki anlaşmazlığı derinleştirebilir.Bu anlaşmazlık, hemen çözümlenemezse aile ve evlilikte stres artar,dengesizlik meydana gelir. Bu durumda aile danışmasındanyararlanılabilir Aile danışması, aile üyeleri tarafından oynanan vesorunu devam ettirmede etkili olan rolleri doğru bir biçimde teşhisetmede en etkili yoldur. Aile danışması, çocuğun ve diğer aileüyelerinin bozuk etkileşim örüntülerini değiştirmede yardımcı olabilir.

7.Ergen depresyonu ve intiharAnne ve babalar genellikle ergenlik çağındaki çocuklarından her

konuda mükemmel olmalarını beklerler. Ergen bu beklentileri yerinegetiremediği zaman depresyon gelişmeye başlayabilir. Depresyon çokyoğun olduğunda ergen intihara kalkışabilir.

Aile danışması depresyon sorunu için etkilidir. Tüm aile üyeleridepresyonun nedeni hakkında duyarlı hale gelir.

8.Evden ayrılan yetişkin çocuklarla ilgili sorunlarAileler bir yandan çocuklarının bağımsız bir biçimde yetişmesini

isterlerken, öte yandan da onların yaşamda ayakları üzerindedurabileceklerinden kuşku duyarlar. Gerçekte aileler, çocuklarınınhayatta tek başlarına başarılı olmayacaklarına ilişkin gizli mesajlarvermektedirler. Böyle bir durumda yetişen çocuklar, büyüdüklerindeanne ve babalarının desteği olmadan başarılı olabileceklerinden kuşkuduyacaklardır. Çoğunlukla yetişkin kız veya erkek çocuğun evdenayrılma zamanı geldiğinde tüm aile üyelerinin krize girdiklerigözlenmektedir. Aile danışma hizmeti yetişkin çocukların evdenayrılmalarında onlara yardım ettiği gibi, anne ve babalarının da ayrılışıdesteklemede etkili bir biçimde davranmalarında yardımcı olur.

8

AİLE DANIŞMANLIĞI KURAMLARI

Aile danışmanlığına ihtiyaç duyulduğunda Aile danışmanları;psikolojik danışma kuramlarını, sistem teorilerini ve klinik müdahaletekniklerini birleştirerek danışma merkezlerinde bireylere, çiftlere veailelere yardımcı olmaktadırlar (Ambrose, 1996).

Aile danışmanlıgı kuramları, psikolojik danışma kuramlarınabenzerlik gösterir ve onların tekniklerinden faydalanır. Ancak, butamamen aile danışması kuramlarının psikolojik danışma kuramlarınınaynısı olduğu anlamına gelmemektedir. Aile danışması ile diğeryaklaşımların birbirinden bağımsız ilkeleri, ilgi alanları ve güçlerivardır. Danışma kuramları bireyi merkez alır ve değişim içinbilinçaltına ve transferansa odaklanır (Holmes, 1993). Aile danışmanı,aile sistemine yer vermektedir.

Psikolojik danışma kuramları tek bir bireye, hastalıklı birimeveya gruba odaklanırken; yalnızca aile danışması aile sistemini bir"danışan" olarak görür. Danışma sürecine, birey değil aile katılır. Ailedanışması, aile üyelerinin birbirleriyle nasıl etkileşim kurduğu ileilgilenir, niçin öyle etkileşmede bulunduğuna bakmaz. Aile danışmasıaileyi etkileşimde bulunan bir sistem olarak ele alan bir danışmadır,bireylerle ilgilenmez (Foley, 1989).

Günümüzde, aile danışmanlığında kullanılan kuramlar çeşitlilikgöstermektedir. Geleneksel danışma kuramlarının uyarlamasıbiçiminde olanların yanında, alanda yepyeni yaklaşımlar ortayaatılmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Burada sözü edilecek olandanışma kuramları günümüzde yaygın bir kullanım alanı bulan,denenmiş ve başarıları kanıtlanmış olan yaklaşımlardır. Bu kuramlarsınıflandırılmaya çalışılmış; ancak sayılarının çokluğu nedeniyleherkesin kabul edebileceği ve bütün aile danışması yaklaşımlarınıgruplayarak belli kategoriler altında toplayabilecek bir sınıflamabiçimi saptanamamıştır.

Son yıllarda çeşitli yazarların yapmış olduğu farklı ailedanışmanlığı sınıflandırılmaları bulunmaktadır. Bunlardan Will veWrote (1985),

Aile danışması kuramlarını 4 sınıfa ayırmıştır:

1. Psikodinamik aile danışması2. Yapısal aile danışması3. Stratejik aile danışması4. McMaster aile danışması

Bentovrim (1989)'in yaptığı sınıflama şöyledir:

9

1.Psikodinamik ve birbiriyle ilintili aile danışması2.İletişim, sistemler ve stratejik aile danışması3.Davranışsal aile danışması yaklaşımları

Fenell ve Weinhold (1989)'un sınıflandırması şu şekildedir.1.Psikodinamik aile danışması2.Kognitif/davranışsal aile danışması3.Hümanistik/varoluşçu aile danışması4.Transpersonal aile danışması

Foley (1989), aile danışması kuramları ile ilgili 4 sınıflamadansöz etmektedir:

1. Nesnel İlişkiler: Bu bakış açısı Ronald Fairbairn tarafındangeliştirilmiştir ve nesne ilişkileri teorisi ile yakından ilişkilidir. JamesFramer, Gerald Zuk, Norman ve Betty Paul tarafından bu görüşkullanılmıştır. Bu yaklaşıma göre, ailedeki hasta üye genelliklebölünmüş, ayrılmış olarak görülür ve diğer aile üyeleri tarafındankabul edilemeyecek hareketleri vardır. Danışmada daha çok geçmişzaman üzerinde durulur.

2. Aile Sistemleri: Aile sistemi, Murray Bovven'in çalışmalarıile başlamıştır. Bowen, aile danışması alanında 1950'lerde çalışmayabaşlamış ve zaman içinde önemli kavramlar geliştirmiştir.

3.Yapısal Aile Danışması: Yapısal aile danışması, SalvadorMinuchin'in geliştirmiş olduğu bir yaklaşımdır.

4.Stratejik Müdahale: Aile danışması alanında bu yaklaşımDon Jackson ve Jay Haley tarafından geliştirilmiştir.

Barker (1992), daha farklı bir sınıflama yapmıştır:1. Psikodinamik aile danışması2. Davranışçı aile danışması3. Grup danışması yaklaşımları4. Yaşantısal aile danışması5. Geniş aile sistemleri teorileri6. İletişim kuramlarını kullanan aile danışması yaklaşımları

İletişim ve bilinç (Don Jackson) İletişim ve güç (Jay Haley) İletişim ve duygulanım (Virginia Satir)

7. Yapısal aile danışması8. Stratejik aile danışması9. Sistematik aile danışması

10

Nystul (1993), aile danışmasındaki yaklaşımları 5 sınıfaayırmaktadır

1. Psikoanalitik aile danışması kuramı2. Yapısal aile danışması kuramı3.Yaşantısal / insancıl aile danışması kuramı4.Stratejik aile danışması kuramı5.Bilişsel davranışçı aile danışması kuramı

Aile Danışması Kuramları

Kuramlar Temsilcisi/Temsilcileri

Temel kavramlar Süreç Amaçlar

Psikodinamik AileDanışması

Ackerman,Framo

Ailebozukluklarındaintrapsişik güçlerönemi. Anlamlıilişkiler gibinesnel ilişkilerbirici güdüselgüçtür

Egoyu güçlendirme,rolleri tanımlama,danışmanın dahafazla tatmin ediciilişkiler kazanmasınayardımcı olma.

Değişmeyi vegelişmeyi iletişimkalıplarınındeğiştirerek ilerletme;patolojik içselçekişmeleri çözme.

YaşantısalAileDanışması

Satir,Whitaker veBumberry

Kendinigerçekleştirme,Farkındalık, seçimve sorumluluk

Aile üyelerininkendinigerçekleştirmeeğilimlerine fırsatverme, geçmiştenziyade burada şimdiile ilgilenme.

Açık iletişimiilerletme, aileüyelerinin otantik veotonomi sahibibireyler olmasınayardım etme.

Yapısal AileDanışması Minuchin

Sınırlar ve yenidenyapılanma gibisistematikkavramlar.

Danışman aileüyeleri arasındaetkileşimin yapısınıdeğiştirmek içinaileye katılır.

Sınırları açıklama, aileetkileşimininesnekliğini artırma,bozuk aile yapısınıdeğiştirme.

StratejikAileDanışması

Halley,madanes

Aile üyeleriarasındakiilişkilerin doğasınıbelirleyen iletişimkalıpları ve güçmücadelesi

Mevcut sorunlarıçözmek içindoğrudan çabalar ilegeçmiş olaylardaniçgörü kazanmak içinufak çabalar

Aile üyeleri arasındakiilişkiyi tekrartanımlayarak aileüyelerininsemptomolojisiniçözme

Adlerian /DrekursianAileDanışması

Adler,Dreikurs

Ailenin tüm yapısı,karşılıklı saygı,kötü davranışlarınamaçları, doğal vemantıklı cezayıkullanma, cesaretve iletişim

Olumlu ana babaçocuk ilişkisinigeliştirmek içineğitim yapmak

Aile içinde meydanagelen sorunlarındinamiğini anlama veolumlu ana babaçocuk ilişkisigeliştirme

11

PSİKOANALİTİK AİLE DANIŞMANLIĞI

Kuramsal Görüş

Psikoanalitik kuram her ne kadar tek bir kişinin kişilikgelişimine baksa da aslında birey ile ailesi arasındaki etkileşimleilgilenir. Freud bireyin kişilik yapısında ailesi arasındaki etkileşimleilgilenir. Freud bireyin kişilik yapısında aile anahtar rol oynadığınainanır. (Goldenberg ve Goldenberg, 1996).

Psikoanalitik aile danışmasının amacı aile üyelerini bilinçdışının sınırlamasından kurtarmak ve böylece aile üyelerininbirbirleriyle bir bütün olarak etkileşimde bulunmalarına yardımetmektir. Geçmişlerine bağlı olan bireyler yerine şu anki gerçeklerleilgilenebilen bireyler olmalarına çalışılır. Krizde olan ailenin acilproblemleri anlayış ve destekleyici tarzda ele alınır. Kriz çözümeulaştıktan sonra danışmanlar aile ile uzun süreli danışma yapmakisterler. Ancak bu birçok aile tarafından kabul edilmeyebilir. Eğerdanışmanlar amaçlarını yalnızca ailenin acil problemlerini çözümeulaştırmak olarak algılarlarsa, diğer yaklaşımları benimseyendanışmanlardan hiçbir farkları kalmaz. Psikoanalitik ailedanışmanları savunmaları inceleme ve bastırılmış ihtiyaçları ortayaçıkartma yerine savunmaları destekler ve iletişimi açıklamayaçalışırlar. Diğer yaklaşımlarda ailenin davranışlarında değişim yapma(örneğin çocuğun okul fobisini giderme gibi) danışmanın amacıolarak görülürken; psikoanalitik aile danışmasında bunlar yan ürünolarak algılanır. Asıl amaç, altta yatan çatışmaları çözmektir (Nicholsve Schwartz, 1998).

Danışma Süreci ve Teknikleri

Psikoanalitik aile danışmasında, eşler arasında ve ebeveyn-çocuk arasında etkileşimin kapalı etkileşim olduğu vurgulanır.Psikoanalitik aile danışmasının amacı, aile üyelerini bilinçdışınınsınırlamasından kurtarmak ve böylece aile üyelerinin birbirleriyle birbütün olarak etkileşimde bulunmalarına yardım etmek tir.Psikoanalitik danışmanlar, bireylerin bağımsızlık ve duygusalgelişimlerinin en iyi kendi ailesinde, duygusal bağları içerisindeçalışma yaparak gelişebileceğine inanırlar.

Psikoanalitik aile danışması, aileyi analitik bir yaklaşımlaanlamaya çalışır. İşlev bozukluğunun ilk çocukluk deneyimlerindenkaynaklandığı kabul edildiğinden, danışma süreci daha çok geçmişeyöneliktir.

Danışma sürecinin ilk aşamasında danışman şunları yapar:1. Aile üyelerinin egolarının güçlü ve zayıf yanlarını belirler.2. Danışmadaki motivasyonu saptar.3. Danışmanın amacını beliler.4. Terapötik bir ittifak kurmayı çalışır.

Genel olarak danışma sürecinin dört aşaması vardır:1. danışma Sözleşmesi

12

2. İlk Evre3. Evreler üzerinde Çalışma4. Bitirme

Bu yaklaşımda danışman öğretmen, iyi anne, katalizatörrollerini üstlenir.

Danışma süresinde kullanılan tekniklerin bazıları şunlardır:1.Transferans,2.rüya ve gündüz rüyalarının analizi,3.yüzleştirme,4.güce odaklanma,5.yaşam hikayesi,6.tamamlama.

Aile danışmanları dört yolla açıklama yaparlar. Bunlar:1. iç yaşantılar2. bu yaşantıların hikayesi3. Eşlerin bu yaşantıya nasıl tahrik edildiği4. Oturumlarda genel durumların nasıl olduğu (Nicholas veSchwartz,1988).

Danışman aile üyelerini geçmiş deneyimlerini şimdi nasıl buyorumlar özellikle çocukluk yıları ile ilgilidir. Danışman yorumyapabilmek için kendisine veya diğer aile üyelerine yapılantransfeanslardan bilgi toplar. Danışmanlar dirençle de ilgilenir.Direnci ortaya çıkarmak için yorum yaparlar. Aile danışmasındadirenci yorumlama tekniği bireysel danışmadaki kullanımındanfarklıdır. Bireysel danışmada direnç oluşmadan yorum yapılmaz vegenellikle danışmanı değil danışanın direnci yorumlaması beklenir.Aile danışmasında direnç daha dolaysız ve çabuk yorumlanır. Çünküaile içinde direnç daha çabuk belli olur. Bu nedenle danışmandirençle daha erken karşılaşır.

Kuramın Güçlü ve Sınırlı Yanları

En güçlü yönü insan davranışlarına etki eden bilinç dışı güçlerivurgulamasıdır. Danışma süreci sonunda aile üyeleri bu güçlerinkendilerini nasıl etkilediğini fark ederler. Temel savunmamekanizmaları üzerinde durur. Etkileşimin daha anlaşılır olmasınayardım eder. Fonksiyonelsizliğin geçmiş menşeine önem verir.

Sınırlı yanları nedene odaklanması, etkileşime etkiyapmamasıdır. Sürecin uzaması, hizmetin pahalıya gelmesine nedenolur.

Kuramı aile danışmanlığına başarıyla uygulayan MurrayBowen ve James Framo 1960-1970 'lerde geliştiren Murray Bowen 'egöre, aile birbiriyle etkileşim içinde olan bir bütün görünümündedir.Sistemdeki parçalardan birinin değişmesi sistemin temelinietkilemektedir. Amaç, her bir aile üyesinin, tüm aile sistemininbağımsızlığı ile birlikte kimliğini dengede tutmayı başarmaktır.Sistemdeki sabitlik, durağanlık amaçtır. Eğer bir değişiklik olursabuna uyum sağlamaya çalışır.

13

Bowen 'in kuramında 8 ana kavram vardır:1. Benliğe farklılaşma,2. üçgen,3. çekirdek ailenin duygusal sistemi,4. aile yansıtma süreci,5. duygusal yoksunluk,6. kuşaklararası aktarma süreci,7. kardeş konumu.8. Toplumsal gerileme

Danışma sürecinin amacı, anksiyeteyi azaltma ve semptomlarıhafifletme,

her aile üyesinin farklılaşma sürecini artırmaktır. Bunun içinaile danışması eşler arasındaki etkileşimi açıklar, duygusal sisteminfonksiyonlarını öğretir, ben dilini kullanarak farklılaşmayı sağlar.

Danışma Süreci ve teknikleri

Genel olarak bu sürecin iki amacı vardır.1. Anksiyeteyi azaltma ve semptomları hafifletme2. Uyumu sağlayabilmek için her aile üyesinin farklılaşma

düzeyini artırmak

Bowen aile danışmasının dört temel işlevi olduğuna inanır.1.Eşler arasındaki etkileşimini belirleme ve açıklama2.Ailenin duygusal sisteminden kendini çekme3.Duygusal sistemin fonksiyonlarını öğrenme4.Danışma oturumlarında ben konumunu kullanarak

farklılaşmayı gösterme (fenel ve Weinhold, 1989).

Bowen'in kullandığı yedi teknik şunlardır:1. Genogram,2. üçgen,3. ilişki yaşantıları,4. antrenörlük,5. ben dili,6. çoklu aile danışması,7. yerine geçen hikayeler.

Güçlü ve Sınırlı YanlarGüçlü yanları:

Probleme bir sistem perspektifinden bakılır, bireyler akılhastası olarak teşhis edilmez veya nitelendirilemez. Duygusalrahatsızlıkların kuşaklar boyu geçen bir süreç olarakkurumsallaştırıldığı için danışanın kendi aile menşeindenfarklılaşmasına önem verilir. Danışan evrelerinde çiftlerle

14

ilerlemeye, geliştirmeye daha çok önem verildiği için duygusalsürecin tarafsızlığının önemi dikkat çekilir.

Sınırlı yanları:Aile sisteminde çocukların etkisi dikkate alınmamıştır. Çünkü

danışma sürecinin merkezinde evli çiftler vardır, benliğinfarklılaşma ölçeği gibi çalışmalar henüz tam gelişmemiştir. Şimdiyerine geçmiş üzerine daha fazla durulmaktadır. Duyguyayeterince önem verilmemektedir. Çok azla zaman gerekir.

James Framo

Çiftler ve ailelerle 1958'de çalışmaya başlayan James Framo,bireylerin gelişim yıllarında aileleriyle arasında çıkan sorunlarıinceleyerek, ailenin önemini vurgulayan bir kuram geliştirmiştir.Nesnel ilişkiler kuramlarıyla istikrarlı olarak Framo da, çözülememişkişilerarası çatışmaların bireyin aile menşei boyunca devam ettiği veşimdiki eş ve çocuklarına yansıdığına inanır. Framo, ailedeki bufenomenleri açıklarken hem dinamik hem de sistemci kavramlarıkullanır.

Framo’nun kuramının temel ilkeleri:1. İnsanı asıl güdüleyen şey başarılı iletişim kurabilmesidir.2. Çocuğun ebeveynle geçirdiği hüsran ve gerilim çocuğun

kişiliği ile birleşir.3. Evlene çocuk sahibi olan bu birey samimi etkileşim kurar.

Çocukuluğundaki gerilimli yaşantıyı bırakmak için oluşturur4. Aile menşeinde çözülmemiş çalışmalar iç ruhsal probleme

neden olur.5. Birey kendi aile menşeinde çözülmemiş çatışmaları yeniden

yaşamalarına fırsat sağlayacak kişilerle evlenir.6. Geçmişte çözülmemiş sorunlar genellikle çocuklara yansır.7. Danışmalarda problem kaynakları ele alınarak çözüme

kavuşturulur.8. Çözüm için kendi aile menşeilerini incelenirse olaylar daha

iyi algılanır.9. Kendi eş ve çocukları arasındaki ilişkiyi kavrayabilir.

(Fenell ve Weinhold, 1989).

Framo 'ya göre derinlemesine danışma yoluyla evlilik ve aileproblemleri çözülebilir. Framo çalışmalarını daha çok aile menşeinegöre düzenlemiştir.

Danışma sürecinin üç evresi vardır:1. Eşlerle danışma,2. Eşlerle grup danışması3. Aile menşei danışması.

15

Her bir eşle kurulan güvenilir etkileşimden sonra danışmanınodaklandığı terapötik amaçlar şunlardır:

1-kocanın amaçları2-kadının amaçları3-danışmanın amaçları

Aile menşei oturumlarının iki amacı vardır:

1-aile menşeilerinden şuandaki aileye yansıyan problemlerinne olduğunu

2-aile meşeileri ile daha uygun yaşantı geçirmelerini sağlamak

Aile menşei danışmasının özel amaçları şunlardır:

1-danışan aile menşei ile ilişki kurar.bunu çocuk yılları iledeğil de şimdiki yetişkin hayatı ile yapar.

2-danışman aile menşeinin danışanın eş ve çocuklarına nasılyansıdığını keşfetmelidir.

3-danışan aile menşei ile farlılaşması artırılmalıdır.4-toplantılarda ebeveynler hakkında önemli duygu ve

düşünceler paylaşılır.5-bu toplantılar danışana kendi ebeveynlerini hatalarından

dolayı onları affetme gerçekçi olarak algılama ve ebeveynlerineonları sevdiklerini söyleme fırsatı verir.

Güçlü ve Sınırlı Yanları

Güçlü yanları

Danışanın aile menşei ile ilgili problemlerini doğrudan ailedekibireylerle yapılan oturumlarda ele alan tek danışma biçimidir. Bukuram şuandaki ailedeki problemin aile menşeindeki bitirilmemişişlerin neticesi olarak var olduğunu ve eşlerle yapılan grubun gücünükabul eder. Eşlerin etkileşimini geliştirmek için u gücü kullanır.

Zayıf yanları

Aile menşei çalışması eşler için değildir. Evlilik problemi gibiyoğun bir çalışma gerektirmez. Bazı danışanlar ebeveynlerininhayatta olmaması veya başka sebeplerden dolayı kendi ailelerineyakınlaşmaya bilirler. Bu yaklaşım şimdiki problemlerin geçmiştekiaile menşeinden kaynaklandığı hipoteze dayanır.

16

YAPISAL AİLE DANIŞMANLIĞI

Kuramsal GörüşAile danışmanlığı alanında 1970'lerde Salvador Minuchin

tarafından geliştirilen yapısal aile danışmanlığı oldukça popülerolmuştur. Yapısal aile danışmanlığı bir sistemin parçalarının nasıletkileşime girdiği, dengesini nasıl sağladığı, dönüş mekanizmasınınasıl işlediği, nasıl fonsiyonelsiz iletişim kalıplarını geliştirdiğiüzerinde durmaktadır. Özellikle transaksiyonel kalıplara çok fazlaönem verilir. Çünkü bu kalıplar ailenin yapısı, sınırlarınıngeçirgenliği, gruplaşma ve koalisyonların varlığı hakkında bilgi verir.

Aile Patolojisi

Fonksiyonelsiz bir aile üyelerinin gelişimi için yapılmasıgereken fonksiyonları yerine getiremez. Beş fonksiyonelsiz aileyapısı belirlenmiştir.

1. İç içe aileler2. kopuk aileler3. Evine bağlı olmayan kocanın olduğu yerde aileler4. Olgunlaşmamış ebeveynli aileler5. İlgisiz ebeveynli ailelerMinuchin bu beş tip aileyi patyolojik olarak adlandırır.

Bu aileler stresli bir durumla karşılaşırlarsa sınırlarını vetransaksiyonel kalıplarını daha çok katılaştırırlar. Normal aileleryaşamın stresleriyle ailenin devamını sağlayacak uyum sağlarlar.Çünkü sağlıklı aileler aile yapısını yeniden yapılayabilecek esnekliğesahiptirler. (Goldenberg ve Goldenberg,1996).

Danışma Süreci ve Teknikler

Aile danışmanlığı alanına çok önemli kavramlar kazandırmışolan yapısal aile danışması, geçmişten çok şimdiki durumla ilgilenenve belirlenmiş hedeflere yönelik kısa süreli bir tedavi biçimidir. Buyaklaşımda, danışman oldukça aktiftir, ailede değişiklik yaratabilmekiçin yönetici gibi davranabilir.

Yapısal aile danışmasında danışma süreci birkaç adımdagerçekleşir:

1. problem: Danışman oturumlarda görüşme yaparak aileninproblemlerini tesbit etmeye çalışır.

2. Bilgi: danışman problemlerle ilgili bilgileri toplar veoturumlarda bunun için yönlendirme yapar

3. hipotez kurma: danışman topladığı bilgilere dayanarakproblemin çözümü için hipotez kurar.

4. Amaçlar: Hipotez kurulduktan sora amaçlar belirlenir.5. Müdahale: Danışman aşağıda belirtilenleri ortaya çıkartmak

için çalışır.:

17

a. Aile üyeleri ve/ veya üyelerin kendi benlikleri ile olanetkileşim kalıplarını etkileyerek değiştirme

b. Transaksiyonel çeşitliliği kontrol ederek müdahaleninetkililiğini artırmak

6. Dönüt: Danışman müdahalelerde aile üyelerinin tepkileriniesas alarak bu döngünün 2. adımına geri dönerek işlemleretekrar başlar.

Yapısal aile danışmasına göre, aile sisteminin yapısıbozulduğu için sağlıksız hale gelir.

Ailede değişiklik sağlayabilmek için genel olarak üç müdahaletekniği kullanılır:

1.Dahil olma,

Dahil olmanın üç spesifik biçimi vardır. İzleme Benzeme Bağdaştırma

2.Aile işlem kalıplarını harekete geçirme

3.Aile işlem hareketlerini yeniden yapılandırma

Değişim için kullanılan birkaç teknik Sistemi yeniden kompoze etme Semptoma odaklanma Yapısal değişiklik

Güçlü ve Sınırlı Yanları

Güçlü Yanları;Düşük sosyo ekonomik düzeydeki aileler için geliştirilmiş ve

oldukça pragmatiktir. Yalnızca aileler için geliştirilmiş ilkkuramdır. Alt sistemler ve sınırlar gibi özel kavramlarkazandırmıştır. Etkili hareketli müdahaleler kullanılır. Danışmaniyi araştırılmış ve sistemlidir. Kısa sürelidir. Danışman ve aileleraktiftir.

Sınırlı yanları;Şuan üzerimde odaklandığı için oldukça yalındır. Bazı

feministler geleneksel ebeveyn rolünü uygulayarak cinsiyetinbasmakalıp rollerini artırdığına inanılır. Aile yapısındakiproblemleri araştırırken bireysel sıkıntıyı gözardı edebilir. Ayrıcaaile dinamiklerini ve gelişimini açıklamakta güçsüz kalır.Kullanılan tekniklerden bazıları samimi olarak görülmeyebilir.

YAŞANTISAL / İNSANCIL AİLE DANIŞMASI

18

Kuramsal Görüş

Yaşantısal / insancıl aile danışmasının kuramsal kaynağıinsancıl / varoluşçu danışma yaklaşımıdır. Cari Rogers, bireyseldanışan-merkezli danışmayı aile danışmasına uyarlamıştır. Danışan-merkezli yaklaşım etkili, samimi ilişkilerin gelişmesine önem verdiğiiçin aile danışması alanına uygundur. Rogers, danışman'm uygunortam yaratırsa, aile üyelerinin birbirlerine daha fazla güveneceğineinanır. Rogers uygun ortamın temel koşullarını şöyle sıralamıştır:

Samimiyet,

saydamlık,

kabul etme,

olumlu saygı,

ilgilenme,

empati,

katılımlı dinleme.

Danışan merkezli aile danışmasına göre, insanlar başkalarıhakkındaki duygu ve düşüncelerini iletemedikleri için duygusalproblemler geliştirirler. Çünkü bu kişiler genellikle cezalandırılmaktankorkarlar. Bu korku, çocuklukta tehdit edilince kazanılır. Tehdit edilençocuklar insanlar ve dünyadan uzak dururlar. Burada danışman'ınrolü uygun koşulları yaratmaktır. Rogers'a göre, danışman modelolarak aile üyelerini eğitir. Böylece aile üyeleri potansiyellerinigeliştirirler (Fendi ve Weinhold, 1989).

Geştalt Yönelimli Aile Danışması,

Geştalt yönelimli aile danışması, danışman'm rolünü danışanınkendi kaynaklarını nasıl etkisiz kullandığım fark etmesine yardımcıolmak ve hedeflerine ulaşmayı nasıl engellediklerini göstermek olarakalgılarlar. Gestaltcı aile danışmanları, danışanın maksimum düzeydebireyselliklerini kazanmalarına yardım ettikleri kadar, onların başkainsanlarla da daha yaşamsal iletişim kurmalarına yardım ederler.

Geştalt yönelimli aile danışmasının amaçları şunlardır-.

Bireylere aile yapısı içinde hem kendisiyle hem de diğer aileüyeleriyle daha iyi aile yapısını geliştirmesine yardım etmek,

Bireylerin bitirilmemiş işlerini tamamlamaları ve eski, aşinakalıplarını değiştirmeleri için benlik farkındalıklarını daha çokartırmalarına yardım etmektir.

Geştalt yaşantı döngüsü (Geştalt Experience Cyle) olarakadlandırılan model, yaşantının ana unsurlarını ve tamamlanmamış biryaşantının nasıl tamamlanacağını gösterir. Bu döngü,çocukluğumuzda öğrendiğimiz duyumlar ve algılar ile başlar. Buduyum ve algılar neleri yapamıyacağımızm mesajlarım içerir. Bu

19

yaşantılar nedeniyle duyarlı hale geliriz. Farkındalık, bir şeyeodaklaşma veya bir duyuma dikkat etmenin sonucunda ortaya çıkar.Eğer danışan, çocukluğundaki olaylar hakkında karmaşık birdurumdaysa bu duyuma karşı üzüntü oluşturur. Geştalt ailedanışmasının merkezinde, farkındalığı artırma ve insanlarınçocukluklarındaki olayların gerçeklerini anlamalarına yardımcı olmavardır Danışanın farkındalığı artarsa bedensel hareketleri canlanır.Engellenmiş danışanların bedenleri gergin veya acı çekiyor olabilir.

Bağlantı, bir sonraki ve belki de en önemli döngüsel evredir.İncinmiş insanlar samimi bağlantı kurmaya karşı direnç oluştururlar.Danışman, aile üyelerinin birbirleriyle bağlantı kurmaları için yeniyollar öğrenir. Bu döngünün son evresi geri çekilmedir. Geri çekilme,yaşantılar tamamlandıktan sonra ortaya çıkar. Danışman, danışanınbir yaşantıyı bırakmasına ve içsel çatışmasını çözmesine yardım eder(Fenell ve Weinhold, 1989; Nichols ve Schwartz, 1998).

Danışma Süreci Ve Teknikler

Yaşantısal insancıl aile danışması, bireyleri değiştirmeyoluyla aileyi değiştirmeye çalışır Danışma sürecinde içsel değişimede odaklanır.

Yaşantısal / insancıl aile danışmasında, danışmanlar teknikkullanımında iki ayrı görüşü benimsemektedirler. Bazı danışmanlar (V.Satir, Pegg Papp, Fred Duhl, Bunny Duhl gibi) oldukça yapılandırılmışteknikler kullanırken; bazıları da (örneğin C. Whitaker) kendikişiliklerine, yaratıcılıklarına ve spontanlıklarına göre tekniklerikullanmayı tercih ederler. Şu an, yaşantısal / insancıl ailedanışmanları bu iki görüşün ortasını benimsemektedirler (Gladding,1998).

Yaşantısal aile danışmasında, danışma süresini kısaca şöyleözetleyebiliriz:

Etrafında dolaşma: Başlangıçta, aile üyelerinin danışmaoturumlarının amacı hakkında bilgileri yoktur ve üyeler karışıktırlar.

Danışmaya direnç: Aile üyeleri, duygu ve davranışlarınıpaylaşmada direnç gösterirler.

Geçmiş hakkında konuşma: Aile üyeleri, geçmişteki olaylar vebu olaylar hakkındaki duygu ve düşüncelerini açıklarlar.Olumsuz duygular: Aile üyeleri birbirlerine veya danışman'a şimdikiolumsuz duygularını paylaşmaya başlarlar.

Kişisel konuları ifade etme ve açıklama: Güven gelişmiştir.ailenin nasıl olması isteniyorsa o yönde değişmek için yardımcıolabilirler.

Şimdi ve buradaki duygularını tamamen ifade etme: o andakiduygularını açıklarlar.

Aile üyelerinin iyileştirici yetenekleri: Güven ve özgürlükatmosferi, kabul ve anlayışın ortaya çıkmasına izin verir.

20

Kendini kabul etme ve değişme: Aile üyeleri kendilerinioldukları gibi kabul ederler. Üyeler, kendi sorumluluklarını üstlenirlerve davranışlarının değişimini kontrol ederler.

Dış görünüşün yavaş, yavaş zayıflaması: Aile üyeleri arasındagerçek olmayan duygular gelişir ve bunlar bir norm olmaya başlar. Buduygular az gerçektir veya savunmalardır. Gerçek duygu vedüşüncelerin ortaya çıkmasıyla, bu normlar yok olur.

Dönüt verme: Aile üyeleri birbirlerinden dönüt alır ve verirler.Ailede dönüte ihtiyaç vardır ve bu şekilde gelişebilirler.

Yüzleştirmenin oluşması: Aile üyeleri nezaket, incelik vekorumacılıklarını bırakır diğer savunmalarla yüz yüze gelirler.

Aile gelişimine yardım etme: Üyeler birbirlerine daha istikrarlıyardım ederler.

Aile etkileşimi: Aile kendisini bir birim veya bağımsız üyelerdenoluşmuş bir grup olarak görmeye başlar. Ailenin sınırları bütünüyelerin katılımıyla gelişir.

Samimiyetin tamamen ifade edilmesi: Aile üyeleri birbirlerininduygularını dinlemeyi ve kabul etmeyi öğrenmişlerdir. Bundan sonraailede çıkacak anlaşmazlıklar çabucak ve kolay çözülür.

Değişmiş aile: birlik ve özerkliklerini yaşarlar. Aile üyeleri busüreçte değerlerini keşfetmeyi ve belirlemeyi, kararlarını gözdengeçirmeyi ve karar vermeyi, sorunları kabul etmeyi öğrenmişlerdir.(Fenell ve Weinhold, 1989).

Danışman şunları yapar: Semptomları açmak, kişiler arası stresi artırmak Aile birliği duygusunu geliştirmek iletişimi artırmak. Toplum bireyleriyle ve özellikle kültürel gruplarla

bağlantıyı artırmak Aile ve aile sınırlarının beklentilerini anlamak Aileyi ve üyelerini fonksiyonlarını öğrenmeleri için

teşvik etmek Kuşaklar arasındaki ayrılığı artırmak Aileye katılma, ondan ayrılma ve tekrar katılma gibi bir

model sağlamak Bireysellik söylemi ile karşılaştırmak Aile üyelerini kendileri olmaları için cesaretlendirmek

(Carlson, Sperry ve Lewis, 1997).

Yaşantısal aile danışmanlığında, yaygın olarak kullanılanyapılandırılmış teknikler şunlardır:

1.Aile potresi,2.aile resmi,3.aile kuklası4.Geştalt teknikleri.

21

Aile potresi 4 adımda gerçekleştirilir: Tabloyu oluşturma Rol oynayanları seçme Bir potre yaşatma Potre süreci (Gladding, 1998).

Kullanılan Aile Resimleri Katılımlı aile karalaması (joint family scribble).

(Gladding, 1998). Birleşmiş aileyi resmetme (conjoint family drawing)

(Nichols ve Schwartz, 1998). Ailenin yaşam alanını sembolik resmetme (symbolic

drawing of family life spacej) (Gladding, 1998).

Aile kuklası tekniğinde (Irwin ve Malloy) bir aile üyesininkuklaları kullanarak bir hikaye anlatması istenir. Bu tekniğin orijinali,çocuklarla yapılan oyun terapisinde kullanılır.

Rol oynama tekniği (role playing). Geçmiş olayları anımsatırlarve arzular veya gelecekteki olaylara karşı duyulan korkularönemsenir. Kempler ebeveynleri rol yapmaları için cesaretlendirir.Eğer oturumlarda herhangi bir üyenin şu ana dikkati çekilmekisteniyorsa, danışman Geştalt yaklaşımının "hemen orada" (there andthen) tekniklerini kullanabilir.

Yaşantısal / insancıl aile danışmasında, aşağıdaki tekniklerdesıkça kullanılmaktadır:

1.Semptomları yeniden açıklama2.Aile üyelerini hayal güçlerini açıklamaları için teşvik etme3.İç ruhsal problemleri kişiler arası strese dönüştürme4.Bir aile üyesinin sıkıntılarını artırma ve abartma5.Görüşmede çocuklarla oynama6.Bireyleri yüzleştirirken duyguları kullanma7.Eğer ulaşırlarsa birincil sürecin önerilerini spontan paylaşma8.Aile üyelerine kendilerine zıt olan rolleri oynamaları için

teşvik etme9.Sevgi ve nefreti birbirlerine zıt duygular olarak değil de bağlı,

eş duygular olarak görme (Carlson, Sperry ve Lewis, 1997).

Yaklaşımın Güçlü ve Sınırlı Yanlarıİnsanların kendi davranışlarının sorumluluklarını almaya

sağlar. Evrensel olarak insanı anlamak için taslak oluşturur. Bireylerinkendilerini geliştirmelerine ve potansiyellerini çıkarmalarına yardımeder. Problemleri çözebilme gücüne kavuşmalarına sağlar. Şu anaodaklandırılır. Farkındalıkları artırılır. Geçmişe üzerine duranyaklaşımlara süreç daha kısadır.

22

Sınırlı yanları, danışmanların birçok uygulaması sistemyönelimi değildir. Tavsiye yönelimli ve bireyseldir. Birçok teknik ödünçalınmıştır. Danışanlar kavramların dilini anlamakta zorlanır. Krizdekiailelerle iyi çalışılmaz.

En çok sözü edilen temsilcileri Virgina Satir ve CarlWhitaker’dır.

Virginia SatirBir sosyal hizmet uzmanı olan Virginia Satir, bu yaklaşımda en

çok tanınan liderlerden birisi olmuştur. Ailenin heyecansal sisteminin,ailenin iletişiminde ifade edildiğine inanan Satir, duygularını ortayaçıkartmak için önemli teknikler geliştirmiştir. Ailenin duygusalsistemine önem veren Satir, aile iletişim kalıpları üzerinde durmuştur.Bütün insanların büyüme ve gelişme için çaba harcadığına inanır vegelişimde ilk yıllara dikkati çekmiştir.

Satir’a göre İnsanın büyümesinde özellikle 3 faktör önemlidir.

1. Değişmeyen genetik özellikler; bunların insanı duygusal vefiziksel özelliklerini belirler.

2. Gelişim süreci içinde öğrenme ile kazanılan özellikler.3. Sabit akıl beden etkileşimidir.Olumlu bir benlik saygısı için şu koşulların bireyin ilk

yaşamında bulunması gerekir:1. Fiziksel ihtiyaçların kazanılması2. Başkaları ile sıcak ilişki3. Başkalarının dünyası üzerinde egemenlik kurma eğilimi4. Değerli ve ayrı bir birey olarak onaylanma5. Kadın veya erkek olduğunu kabul etme(Kalk, 1985).Satir, iletim biçimlerini sınıflandırmıştır.Birey stres altındayken

Sakinleştirici( Yatıştırıcı) Suçlayıcı Akılcı Patavatsız (Goldenberg ve Goldenberg, 1996).

Birçok insan birçok ailede bu iletişim biçimleri çeşitlikombinasyonlar biçiminde bulunur.

Yalnızca uygun iletişimci gerçekleri görür. Samimidir.

Danışma Süreci ve TeknikleriBeş aşaması vardır.

1. Aile ile güven oluşturma2. Yaşantılara karşı farkındalık geliştirme3. Aile dinamiklerine karşı artan farkındalıklar ve

anlayışlar geliştirme

23

4. Danışma oturumlarında farklı davranışanlayışlarına karşı yeni anlayışlar ifade etme

5. Aile üyelerinin kazandıkları yeni davranışlarıterapötik çevrenin dışında da kullanılmalarını sağlama

Ailenin eski algılarını yeniden değerlendirir ve algılarduygular ve inançlar değiştirir.

Aileyi yeniden kurma tekniğinin üç amacı vardır.1. Aile üyelerine eski öğrenmelerinin kaynağını

gösterme2. Kendi ebeveynlerinin kişiliklerine daha gerçekçi

bakmalarına yardımcı olma3. Aile üyelerinin kendi kişiliklerini bulmalarına

yardımcı olmaAile haritalarıAile genogramma benzeyen bu teknikte, üç kuşağın aile

yapısına bakılır. Satir 3 aile haritasını çizer. Bunlar: Anneninaile menşei, babanın aile menşei ve şimdiki aile. Şu içeriklerdenoluşur

Bağlama Eğretileme Dokunma Pandomim Drama

Yeniden Biçim VermeDanışman, ailedeki karışık fikirleri ve iyi niyetleri

vurgulayarak, suçlama tehdidini azaltmaya çalışır. Böylece, aileüyelerinin algılarında değişiklik yaratır.

Yeniden biçim verme; Şaka, Sözlü Farzetme, Adlandırma,Sağlamlaştırma, Çoklu Aile Danışması, İletişim Duruşu, Benİletileri gibi teknikler içerir

Güçlü ve Sınırlı YanlarıDanışmanın kişiliğine önem verir. Danışman iyi eğitilmiş

teknisyendir. Sıcak, kibar ve empatiktir. Bireylerin duyguları ileilgilenir. Duyguların belirlenmesi ve açıklanması ile ilgilenir.İletişim becerilerini önemser.

Sınırlayıcı yönleri; Satir’ın olumlu özellikleri çok işeyarıyordu. Ancak bu şekilde danışan tipi yetiştirmek çok zordur.Yaklaşımını diğer danışmanlar tarafından uygulama zorluğuvardır.

Carl Whitaker

24

Renkli kişiliği ile yaşantısal aile danışmasının en önemliliderlerinden olan Cari Whitaker'de gelişim ve duygulara önemvermektedir. Whitaker'in amacı, bireylere hem ait olma hem deözgürlük duygularını yaşatmaktır. Sosyal uyuma önemvermeyen Whitaker, ailenin ve bireysel aile üyelerininyaratıcılıklarını artırmaya önem verir. Ayrıca Whitaker, danışmasürecinde teknikten ziyade yaratıcılık ve spontanlığa önemvermektedir.

Whitaker birkaç arkadaşıyla birlikte (David Keith,Augustos Napier ve John Warkentin) sembolik - yaşantısal ailedanışmasını geliştirmiştir. Bu yaklaşımı benimseyendanışmanlar, danışmayı kurallar üzerine oturtmayıistemediklerinden, yaklaşımın temel prensiplerini büyük birtitizlikle geliştirilmiştir. Sembolik -yaşantısal aile danışması,sürekli değişime açıktır ve danışmanın sezgisine, aileninproblemini anlamasına bağlıdır. Sağlıklı aileyi betimlerken"VVhitaker ve Keith (1981) tarafından yaklaşımın temelprensipleri de belirlenmiştir.

Danışma süreci ailelerde şu özellikleri geliştirmek içindüzenlenir.

1. Aile sağlığı ömür boyu devam eden birsüreçtir.

2. Sağlıklı aile fonksiyonlarını geliştirmek,düzeltmek için yapıcı olumsuz girdiler kullanılabilir.

3. Sağlıklı bir aile, ayrılma ve özerkliği sağlıklıolarak devam ettiren üç kuşaktan oluşur.

4. Aile rolleri esnektir, aile üyeleri rollerinigeliştirmeleri ve farklı aile rollerini keşfetmeleri içincesaretlendirilmelidir.

5. Ailede gücün uygulanması esnektir. Sağlıklıaileler "sözde" bir yapı geliştirirler. Aile hoşgörülüolabildiği ölçüde davranışlarda çok büyük esnekliklervardır.

6. Aile üyeleri, ailede sürekli olarak sapmayaratmayacak şekilde geçici olarak "çılgın" gibidavranabilirler.

7. Sağlıklı aileler yaşanabilecek sıkıntılararağmen sürekli olarak gelişirler.

8. Sağlıklı aileler kendileri hakkındafonksiyonel bir gerçeklik geliştirirler.

9. Sağlıklı ailenin semptomları serbest değildir.Tam tersine sağlıklı aileler, ailenin gelişim ve büyümesininbir parçası gibi semptomlarla ilgilenirler.

10. Çocuklarla yaşanan problemler,ebeveynlerin kendilerine bakmaları ve bununla nasıl başedecekleri konusunda bir plan yapmaları için fırsatlaryaratır.

25

11. Sağlıklı aileler, stresi her bir aile üyesindeyaşarlar ve farkındadırlar. Stresin kaynağı sürekli olarakbir üye değildir. Diğer bir deyişle, ailede belirgin bir hastayoktur, bu bir kişiden diğerine geçer.

12. Sağlıklı aileler kriz karşısında gelişirler.13. Sağlıklı aileler hem olumlu hem de olumsuz

duygularını ifade etmeleri için cesaretlendirilir. Çocuklarve ebeveynler sevildiklerini ve nefret edildiklerinibilmelidirler.

14. Sağlıklı ailelerde, samimiyet ve özgürlükbirliktedir. Üyeler, bireysel ihtiyaçlarını karşılayacakşekilde davranmakta özgürdürler.

15. Sağlıklı aileler, üyelerinin aile dışı ilişkilerinidesteklerler ve cesaret verirler.

16.Whitaker'e göre danışma sürecinin ilk amacı, geçmiş ve

geleceği kaldırarak yalnızca varolmayı öğretmektir. Buradafaktör varoluşsal bir yol bulup yapmak ve şu anda olmayı kabulettirmektir.

DANIŞMA SÜRECİ VE TEKNİKLER1. Whitaker'in renkli tanımlamasıyla "Aile

danışması seyahati kör bilgi ile başlar ve İşlem öncesievrede ailenin oturumlara gelmesi beklenir.

2. Orta evrede, danışmanlar ve aile üyelerigelişim için gittikçe artan bir ilgi içine girmişlerdir

3. Son evrede, aileden esneklik artmıştır.4. Ayrılma evresinde, aile kendi kaynaklarını

daha fazla kullanmaya başlar ve yaşam biçimlerininsorumluluğunu üstlenirler. Ayrılık ile -"boş yuva"-duygusu yaşanarak haz alınır.boş bir yuva ile sonlanır."

Sembolik - yaşantısal aile danışmanlığının amacı aileüyelerinin "ait olma" duygularını artırma ve aynı zamanda aileüyeleri için aileden ayrı bir birey olma fırsatını yaratmaktır(Fenell ve VVeinhold, 1989).

Whitaker, aileyle birlikte geçirilen yaşantının, onlarıngelişimi için olduğunu vurgular. Ona göre, aileyle sembolikdüzeyde "meta konumda" ilgilenilmelidir. beysbol dilini sıkçakullanır ve kendisini bir koç gibi görür. Whitaker, şimdikisemptomları bireylerden ayırır ve şimdiki olası evlilik dışıilişkilere yayar.

Whitaker'in görünüşe göre aile danışması şu evrelerdenoluşur:

Whitaker ve Keith (1981)'e göre, danışma sürecinebütün aile üyeleri ile birlikte başlamak çok önemlidir. Buşekilde, bütün aile sistemi içinde değişecek parçalar belirlenir.Eğer bütün aile ile danışmaya başlamak mümkün olmazsa, enkısa zamanda danışmaya gelmeleri için ısrar edilir.

26

Çocuklar olmadan aile danışmasının odaklanmasıçok zordur. Çocuklar ebeveynlerinden daha esnek ve dahadürüsttürler. Çocuklar daha kolay etkilenebilir. Danışman,çocuklarla olan davranışlarıyla ebeveynlere model olur(Whitaker ve Keith, 1981).

Danışma süreci zamanla sınırlı değildir. Oturumlargenellikle haftada bir kez yapılır. Gerekirse haftada iki veyadaha fazla da yapılabilir. Eğer anksiyete çok yoğunsa, her güngörüşülür. (Whitaker ve Keth, 1981).

Ortak danışma, çalışmanın düzenli bir parçasıdır.Genellikle iki danışman oturumlara birlikte katılır. Ancak bundaçeşitli alternatifler de olabilir. Bir danışman tek başına çalışıp,meslekdaşı ile sonradan istişare edebilir. Bu istişare telefonlada yapılabilir.

Danışma sürecine birlikte katılmanın birçok sebebivardır. Bunlardan bazılarını Whitaker ve Keith (1981) şu şekildesıralamaktadır:

1. Ortak danışma takımı daha yaratıcıdır vefonksiyonelliği sağlar.

2. Terapötik değişimde iki danışman bulunursa,manevi güç artar.

3. Ortak danışmada her danışman kendi özelliğinimeslekdaşı ile denkleştirir.

4. Ortak danışma düşünme özgürlüğünü sunar. Birdanışman aile ile aktif çalışırken, diğeri geridekalarak uzaktan onları izler ve farklıdüşünceleri izlemeye çalışır.

5. Ortak danışma, bir aile üyesinin terapötikyardımcılık görevini çalmasını önler.

6. Ortak danışma dışarının etkisini azaltır.7. Ortak danışma, danışmanların bütünlüklerini

korumalarına ve amaçlarını geliştirmelerineyardımcı olur.

8. Ortak danışma, danışman ile danışan arasındakiteke tek ilişkiye izin verir.

Whitaker'e göre ortak danışman'ın bir diğer yararı da, ikidanışman etkileşiminin aile üyelerine sağlıklı etkileşim içinmodel olmasıdır. Ortak danışmanlar birbirlerini desteklerle,aynı fikirde olabilirler, karışık olabilirler, birbirlerini eğitebilirlervs. gibi birçok fonksiyonel davranış içine girerler. Bu davranışgenellikle aile için yardımcı olur (Fenell ve Weinhold, 1989).

Ortak danışman ile çalışmanın dezavantajları da vardır.Aileler için daha pahalıya neden olur, planlamalarda zorluklaryaşanır (Whitaker ve Keith, 1981).

Whitaker, bireylerle ve ailelerle çalışırken danışmanıncanlı, neşeli, hayat dolu olması gerektiğini vurgular. Danışman,ailenin inanç sistemini ve sembolik kelimeleri ortaya çıkartmalı

27

ve spesifik terapötik teknikler yerine bunları kullanmalıdır(Goldenberg ve Goldenberg, 1996).

Danışman, bir koç veya vekil büyük ebeveyn gibidir.Aile, yeni doğmuş bir bebeğe benzetilir.

Whitaker ve Keith (1981), ilk görüşmede bir kalıptakip ettiklerini belirtmektedirler. Aileye, her bir üye ile teketek görüşüp, neler olup bittiği hakkında konuşulacağı söylenir.Psikolojik olarak en soğuk üyeden (genellikle babadan)başlanır. Babadan sonra kardeşler ve en son anne ile görüşülür.Birçok olayda, anne neler olup bittiğini bilir ve bu şekildesemptomları bulmak daha elverişlidir. Görüşme sırasında, birüye konuşanın sözüne karışırsa danışmanlar ona nazikçedurmasını söyler. Ona, bu görüşmenin amacının ailede olanlarıortaya çıkartmak olduğu, daha büyük sebeplerle neden olmakistenmediği söylenir.

Danışmaya Katılma Danışman, aileye empati kurmalıdır.Whitaker ve Keith (1981), ilk görüşmede aileyi ele geçirmekiçin çok sıkı çalıştıklarını belirtirler. Eğer danışmanlar baba ilebir irtibat kurabilirse, danışmanın devam etme şansı artar. Eğerkuramazsa danışma kesilir. Ayrıca, danışman anne ile aşırıilgilenirse de danışma kesilir. Bu aşırı ilgi birkaç şekilde olabilir:

Cinsel olarak baştan çıkartma, Onu damgalanmış birey olarak görme, Onu kızdırma.

Danışman'm aile üyeliğini kazanmasının bir başka yoluda, ikili transferans (bilateral transference) tır. Danışmanailenin diline, aksanına veya ritmine uyum sağlar. Danışman'mduruşu aile üyelerinden birisine benzeyebilir. Çocuklarlaoynama aileye katılabilmenin bir başka yoludur.

Danışmanın ilerleyen oturumlarda spesifik tekniklerkullanılır. Birkaç önemli teknik şunlardır:

Gelişimi desteklemek için semptomları yeniden belirleme Gerçek davranışlar yerine hayali alternatifleri aile

üyelerini eğitmekSembolik - yaşantısal aile danışmasında, danışmanlar içinçok kalıplaşmış kurallar geliştirilmiştir. Bu kuralları şöylesıralayabiliriz:

içi kullanma Aile üyelerini rollerini değiştirmeleri Aile üyelerinin

çaresizliklerini artırma Duygusal yüzleştirmeler Çocuklarla çocuk gibi davranma Benliği kullanma

Başkalarınca belirgin olan her şeyi ikinci plana itme. Nasıl sevileceğini öğren. Küçük çocuklarla ilgilen. Üç

yaşından küçük çocuklar sizin ilginize kayıtsız kalabilir.

28

Kendi iç tepkilerinize saygı duyun ve davranışlarınızaşüphe geliştirin.

Arkadaşınla, ortağınla eğlen ve birbirinize çocuk gibidavranın.

Rolünle diğerlerini dilediğin gibi eğlendir, kahkahalarlagü'ıd'dı.

Rolünden geri çekilmeyi ve ileri gitmeyi öğren. En iyi silahınla, güçsüzlüğünü önle. Uzun süreli ilişkiler kur. Böylece kin ve nefrete karşı

güvende olursun. Ölünceye kadar gelişmelisin. Kendi yaşamında ve

etrafındaki anlamsızlıklara, saçmalıklara karşı müşviklikduygularını geliştir. Böylece yaşantında üstün olmayıöğren.

Yaşamının temellerini geliştir. Güvendiğin birisiyleçılgınlıklarınızı birleştirerek keşfedin. Profesyonel bir grupoluştur. Böylece, ortağın senden ayrılırsa zararauğramazsın.

Plato'nun deyimiyle "ölümü uygula".

Bu kurallar danışmana başkalarının ihtiyacınıkarşılamadan önce, kendi ihtiyaçlarını karşılamada eminolmasını sağlar

GÜÇLÜ VE SINIRLI YANLAR Güçlü yönlerini şöyle sıralayabiliriz: Birincisi, ailenin

fonksiyonelsiz davranış kalıplarını değiştirmek için ortak -danışman takımını gerekli görmesidir. VVhitaker ve arkadaşları,danışman'm ne yapması gerektiğine önem vermişlerdir. Yani,danışma sürecinin nasıl yönlendirileceği konusunda aile değil,danışman'ın görevli olduğuna inanırlar. Diğer yaklaşımlaranazaran, sembolik - yaşantısal aile danışması, aileyideğiştirirken danışman'ın spontan ve yaratıcılığını desteklerler.

sınırlı yanı, sistemli teorik yanının azlığıdır. Sembolik -yaşantısal aile danışmasında, ortak danışman takımının aileüyelerine karşı dolaysız, acil tepkileri çok önemlidir. Spesifikdurumlarda, herhangi bir özel tepki biçimi önerilmemektedir.Bu nedenle, danışmanların bu yaklaşımı uygulama biçimlerişüphe ile karşılanır. İkinci sınırlı yanı, etkisiz süreç aileleresürekli zarar verebilir. Üçüncüsü ise, bu yaklaşım hakkında çokşey söylenmiştir, ancak literatürde onun iddialarınıdestekleyecek çok az deneysel destek vardır (Fenell veWeinhold, 1989).

Stratejik Aile Danışması

29

KURAMSAL GORUŞStratejik aile danışması kendi içinde birkaç bölüme

ayrılmıştır. Stratejik kuramcılar bu ayrılığı şöylebelirtmektedirler (Gladding, 1998):

Zihin Araştırmaları Enstitüsü (The MentalResearch Institute / MRI)

Aile veya Haley - Madanes Enstitüsü Milton Sistem Grubu (The Milton System Group)

Stratejik aile danışmasının gelişiminde iki kişinin katkısıbüyüktür: Gregory Bateson ve Milton Erikson.

Erikson semptomları yok etmek için hipnotik teknikler(hypnoctic techniques) kullanmıştır. Hastalarla birleşerek veonlara inanarak güvenlerini kazanır. Böylece eski davranışkalıplarını değiştirmeleri için dolaylı önerilerle hastacesaretlendirilir. Erickson, etkili danışman'm stratejik olmasıgerektiğini savunur. Yani ona göre, danışman her bir danışanaspesifik teknik planlayabilen, problemini çözebilmesi içinyönlendirici biri olmalıdır. Eğer hasta semptomlarını devamettirmekte direnirse, semptomlarıyla direkt olarakyüzleştirilmez. Hastanın kendi gücü ile semptomlarındanvazgeçmesi beklenir. Danışman direkt olarak kişileriyüzleştirmez, aksine onların tekrar istekli olmaları için bekler.Danışan bir kez güvendikten sonra danışman'm yardımıyladeğişim süreci başlar. Böylece insanlar kendi kaynakları iledüşünce ve davranışları değiştirirler (Goldenberg veGoldenberg, 1996).

Haley ve Weakland, Erikson'un çalışmalarını stratejikaile danışmasına u-yarlamışlardır. Hızlı değişim ve dirençtenyararlanma stratejik aile danışmasının temel taşlarını oluşturur.

Stratejik aile danışmanları sibernetikçilerden(cybernetics) olumlu dönüt iliği (positive feedback loop)kavramını ödünç almışlar ve problemli aile etkileşimineuyarlamışlardır. Haley'e göre ailedeki hiyerarşi çok önemlidir,birçok problemin arkasında aile hiyerarşisindeki bozuklukyatar. Haley'e göre de hiyerarşideki bozukluğa direktmüdahaleden aile bireyleri rahatsız olurlar.

Stratejik aile danışmasına göre ailede problem üçşekilde gelişir.

sibernetiktir, yapısaldır, fonksiyoneldir,Genelde, stratejik aile danışmanları aşağıdaki

boyutları aile yaşamına aktarmıştır. Bu boyutları şöylesıralayabiliriz (Gladding, 1998):

• Aile Kuralları:• Aile Homeostazisi:• Karşılık:• Gereksiz İlke:

30

• Noktalama:• Simetrik ve tamamlayıcı ilişkiler:

• Döngüsel nedensellik:

Stratejik aile danışmanları yazılarında, sağlıksız aileyerine, sağlıklı ailenin özellikleri üzerinde daha çokdurmuşlardır. Sağlıklı aileler, aile yaşam döngüsünün çeşitlievrelerinden geçebilirken; sağlıksız aileler bunda zorlanırlar.

Stratejik aile danışmanlarının fonksiyonelsizliğe bakışlarışöyle özetlenebilir

1. Semptom" davranışfonksiyonlarının özel bir biçimi olarak görülür,

2. Damgalanmış bir hastanınproblemi nerede geliştiği ve hangi fonksiyonahizmet ettiğinden ayrı olarak ele alınmaz,

3. Aile sistemi değişmeden birbireyin değişmesi beklenmez,

4. Değişim için iç görü önemlideğildir.

Stratejik danışmanlar, aile sisteminin tepkilerini almakiçin müdahale ederler. Özellikle etkileşim kalıplarına dikkatedilir. Bu nedenle, danışman aile üyeleri arasındaki etkileşimiteşvik eder.

Stratejik aile danışmanları, şimdi ve buradaki ailefonksiyonları ile ilgilendikleri kadar,

Stratejik danışmanlar, aileyi yaşam döngüsü evrelerinealıştırırlar. Genellikle aileyi, yaşamlarında bir üst basamağageçişine yardımcı olacak değişime yönlendirirler.

Stratejik aile danışmanları probleme özgü müdahalelergeliştirirler. Geçmiş yerine şimdi ile ilgilenirler. Yineleyen yıkıcıdavranışlara karşı aileye korumak için yeni stratejilerbelirlerler. İçgörü ve yorumlama yerine, problemle veyasemptomlu davranışı değiştirmeye çalışırlar. Stratejik açıdanbütün olaylara uyabilecek terapötik müdahaleler tasarlanmaz,her spesifik probleme farklı stratejiler tasarlanır (Goldenbergve Goldenberg, 1996).

DANIŞMA SÜRECİ VE TEKNİKLERStratejik aile danışmasında, danışmanlar aile

fonksiyonları ile çok ilgilenirler. Fonksiyonelsizliğin üstesindengelmek için çalışırlar. MRl'de, danışma sürecinin büyükkısmında, semptomlar üzerinde odaklanılır ve onlar yokedilmeye çalışılır (Bodin, 1981)..

Bu yaklaşımın merkezinde aile üyeleri arasındakiiletişim kalıpları vardır ve iç ruhsal olaylar önemsiz görülür.

31

Haley, aile üyeleri arasındaki ilişkinin onların iletişim tarzlarıbelirlenebileceğini söylemiştir (Nystul, 1993).

Danışma sürecinin amacı ailenin şu anki problemleriniçözmektir. Müdahale planını yapma danışman'msorumluluğundadır. Bir diğer amaç da, aile üyelerini aile yaşamdöngüsünün bir sonraki evresine yardımcı olmanın yanı sıra,aile üyelerinin kendi bireysel yaşam döngülerinde deilerlemelerine yardımcı olunur.

Stratejik aile danışmasının amacı, probleme nedenolan davranışları değiştirmektir. Genellikle, stratejikdanışmanlar bu fonksiyonelsizliği değiştirmek için aileninaçıkça ifade ettiği amaçlan veya hedefleri kullanırlar."

İlk önce aile ile bağlantı kurulur. Daha sonraki sosyalevrede, danışman problem hakkında bilgi edinmek için ailedenbilgi talep eder. Bir diğer evrede, aile üyelerinin birbirleriylekonuşup istenilen değişimin, hedefin ne olduğunu belirlemeleriistenir. Diğer yaklaşımların tersine stratejik aile danışmasında,problem hemen belirlenir ve değişim için aile güdülenir(Stanton,1981).

Stratejik aile danışmasının amacı problemleri çözmektir.Ayrıca, aile yapıcı bir tarzda problemlerini nasıl adlandıracağınıöğrenmelidir.

Danışmanın başarı ile sonuçlanması için 4 işleminsağlanması gerekir:

Açıkça ve kısaca problemi belirleme Son zamanlarda denenmiş bütün çözüm yollarını

inceleme Başarabilecek açık ve somut değişim belirleme Değişim için strateji planlama ve yerine getirme

(Gladding, 1998).

Bu yaklaşımda problemle yakından ilişkili olarak bellihedefler üzerinde durularak, bu hedeflere erişmek için bazıstratejiler belirlenir. Stratejik yaklaşımda ana hedef, danışmasürecine hatalı yapısal ilişkilerden sorumlu her üyenin katılma-sını sağlamaktır. Sorunla ilgili olabileceği düşünülen aile, okul,arkadaş grupları da danışma sürecine katılırlar (Bentovim,1989).

Bu yaklaşım, stratejiyi önerir çünkü temelinde şu ankiproblemi çözmeye yönelmiştir ve geçmişteki olaylara içgörügeliştirmek için çok az çaba harcar. Şu anki problemi gidermek,davranışları somutlaştırmak için ödev verme, yeni becerileröğretme ve tavsiye verme gibi yönlendirici teknikler kullanılır..Semptomları ortaya çıkartmak için mantıksal tekniklerkullanılır. Örneğin, eğer karı-koca da birbirine bağırmaalışkanlığı varsa, onlara günde on dakika bu alışkanlığıyapmaları söylenebilir. Tavsiye verme ve mantıksal tekniklerdikkatli kullanılmalıdır yoksa aileye zarar verebilir (Nystul,1993).

Danışma, aile üyeleri ile birlikte kararlaştırılan hedeflerve stratejiler doğrultusunda belli aşamalar dahilinde yapılır.Ortaya çıkan sorunun, aile üyelerinin birbirleriyle iletişim

32

bozukluğundan kaynaklandığı varsayıldığından, danışmanınamacı bu iletişimi düzeltmek, düzene koymaktır.

Bu yaklaşımda, danışman'm danışma süreciyle ilgiliolarak özellikle aile ü-yelerinin ilişkilerini değiştirecekyönlendirici direktifler verme gibi önemli bir sorumluluğuvardır. Aile üyeleri tarafından karşı çıkılması amaçlanarak,görüşme sırasında mantık dışı direktiflerde verilir. Aileninbunlara uyma yerine aralarındaki katı kuralları yıkıp birbirlerineyaklaşmaları, değişmeleri hedeflenir (Bentovim, 1989).

Her görüşmede danışman'm dikkat etmesi gereken 2önemli nokta vardır:

Danışman birincil karar veren kişi olmalıdır.Danışmanın hangi aile üyelerini kapsayacağı önceden

bilinmelidir.

Stratejik yaklaşımda kullanılan tekniklerin bazılarışunlardır:

1. Yeniden Oluşturma2. Direktifler

3 amacı vardır: Aile üyelerinin davranışlarım değiştirerek

onlara yeni yaşantılar sağlamak Direktifler aracılığı ile danışman aile üyesi

ilişkisini artırmak Ailenin direktiflere verdiği tepkileri

toplayarak onlar hakkında bilgi toplamak3. Mecaz4. Dini Törenler5. Tasarlama Teknikler

YAKLAŞIMIN GÜÇLÜ VE SINIRLI YANLARIÇok çeşitli hasta aile ile çalışabilme esnekliğinin olması,

bu yaklaşımın en güçlü yönlerindendir. Stratejik aile danışması,fonksiyonelsizlik yüzünden tehdit edilmiş ailelerde, yemebozuklukları ve madde bağımlılığında başarı ile uygulanır.

Stratejik aile danışmasının yenilik ve yaratıcılığa açıkalması; stratejik aile danışmanlarının aile ile sıcak bir ilişkikurmaya çalışmaları, bütün aile üyelerinin oturumlarakatılmasına gerek kalmadan istenilen değişimin oluşabilmesiyaklaşımın güçlü yönleri arasındadır (Gladding, 1998; Nicholsve Schwartz, 1998).

Stratejik aile danışmasına yöneltilen eleştirileri şöylesıralayabiliriz: Stratejik aile danışması oldukça yönlendirici,otoriter ve aileye bir makine gibi bakmakla eleştirilmiştir.Stratejik aile danışmasının teknikleri uygulamak kolay değildir.Bu yaklaşımda ailelerle çalışabilmek için iyi bir eğitim gerekir.

Stratejik aile danışmasının sınırlı yönlerinden diğerleriyaklaşımın zaman ve vurguları ile ilgilidir. Stratejik ailedanışmasının oturum sayısı çok azdır. Aileler çalışmak için

33

güdülendikleri halde, buna sınırlı bir zaman ayrılır. Ciddi vegeniş problemlerle yeterince ilgilenmez. Danışmanlar yalnızcabîr spesifik probiemi e!e alıp çözerler. Bu şekilde ailelerproblem çözme yetenekleri kazanabilirler. Ancak bu bütünaileler için geçerli değildir. Son olarak, stratejik ailedanışmanları aile de yeterli bir işbirliği kurmazlar ve teknikleringücüne önem verirler (Goldenberg ve Goldenberg, 1996;Gladding, 1998; Nichols ve Schvvartz, 1998).

Jay Haley' stratejik aile danışmasında önemli liderlerdenbiridir

JAY HALEYJay Haley, stratejik aile danışmasında oldukça önemli bir

rol oynamıştır.Aile danışması alanında, Jay Haley çok farklı ve çekişmeli

üye olarak anılır. Toplum içinde ve mesleki toplantılarda ailedanışmasının çok güçlü bir savunucusu olmuştur. Ailedanışmasında onun gelişimi de tektir. Bu alanda etkili olan üçkişiden çok şey öğrenmiştir. Bunlar: Milton Erikson, GeorgeBateson ve Salvador Minuchin.

Haley, iletişim kuramcılarmdandır. Haley, bütünilişkilerin güç savaşı yoluyla karakterize olduğuna ve güç sa-vaşının bireyler tarafından kontrol edilmediğini, ancak bunukontrol etmenin ilişkiyi de belirlediğine inanır.

Haley'e göre, bir aileyi kişiler arası ilişkiler açısındanyeterli bir şekilde betimleyebilmek için en azından üç ayrıdüzeyde kavram ve terimlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar:

Bir tek kişinin davranış ve taktikleri, İki kişi arasındaki etkileşim ve karşılıklı taktikleri, İki veya daha fazla kişi arasında oluşan bir

sistemin temel özelliklerini betimleyen uygun kavram veterimlerdir (Haley, 1988).

DANIŞMA SÜRECİ VE TEKNİKLERDanışmanın amacı ailenin etkileşiminde gözle

görünmeyen problemleri belirlemektir. Haley'e göre danışma sürecinin 5 evresi vardır:

1. Sosyal evre:2. Problem evresi:3. Etkileşim evresi:4. Hedef oluşturma evresi5. Görev oluşturma evresi:6.

Haley problemi çözmeye, semptomları yok etmeyeodaklanır. Danışmada yönlendiricidir ve bir uzman gibidir.Müdahalelerin spontan olması şart değildir ama dikkatlice

34

planlanmış olmalıdır. Haley şimdiki zamana odaklanır. Teşhiseönem vermez aksine aile içinde sıcak ve güvenilir bir ilişkininkurulmasına önem verir (Mc Whirter ve diğ., 1993).

GÜÇLÜ VE SINIRLI YANLARStratejik aile danışmasının önde gelen

temsilcilerinden olan Haley'in görüşlerine, tıpkı stratejik ailedanışmasına yapılan eleştiriler aynen tekrarlanabilir. Haley'inaile ile sıcak ilişki kurmaya çalışması, danışma sürecininbelirgin amacının olması görüşlerinin güçlü yönleri arasındadır.Bazı eleştirmenler Haley'i oldukça yönlendirici ve otoriterolarak görürler. Ancak Haley bu eleştirileri yapanların,yaklaşımı anlamadıkları için böyle düşündüklerini vegörüşlerinin aile problemlerini ustalıkla çözdüğünü iddia eder(Goldenberg ve Goldenberg, 1996).

Bilişsel Davranışçı Aile Danışması

KURAMSAL GORUŞ

Davranışçılık yardım mesleklerinde en eskiyaklaşımlardan birisidir. Davranışçılık akımı, 1970'lerdebilişselcilerden etkilenmiş ve bu akım birleşerek bilişseldavranışçı danışma ortaya çıkmıştır.

Bilişsel - davranışçı aile danışması oldukça yeni biruygulama olmasına rağmen, görüşlerini bilişsel - davranışçıkuramdan alır. 1970'lerden sonra bilişsel-davranışçı yaklaşımçiftlere ve ailelere uygulanmak için yoğun çaba harcanmıştır.

Davranışçı yaklaşımın uygulamaları uzunca bir süredenberi devam etmekle birlikte aile danışmanlığında son 20-25yıldır kullanılmaya başlanmıştır

Bilişsel yaklaşıma bağlı danışmanlar danışanlarınındüşünce kalıplarım, inançlarını ve tutumlarını değiştirmeyeçalışırlar. Çünkü onlara göre davranışların değişimi için bunlargereklidir. Davranışçı yaklaşıma bağlı danışmanlar ise spesifikdavranışların değişimi için uğraşırlar. Objektif olarakölçülebilen, gözle görülür olaylarla ilgilenirler. Davranışçıyaklaşım içgörü istemez veya düşünce ve tutumların değişimiile ilgilenmez. Semptomlar güncel bir problem olarak algılanır.

Bilişsel yaklaşımın öncüleri Albert Ellis, Aaron Beck veVictor Raimy'dir. Davranışçı yaklaşımın en önemli öncüleri JohnKrumboltz, Cari Thoreson, Joseph Wolpe, Gerald Patterson veArnold Lazarus'dur. Birçok davranışçı danışman çalışmalarını veteorik temellerini Albert Bandura'nın sosyal öğrenmekuramından almışlardır (Fenell ve Weinhold, 1989).

Bu yaklaşıma göre ailedeki bir problem aslında yanlışöğrenmelerden kaynaklanır. Yanlış öğrenmeler çeşitli öğrenmeyollan ile giderilebilir (Gabrill, 1981).

35

Son yıllarda davranışçılar insan insana etkileşimdebilişsel faktörlerin önemini kabul etmişlerdir. Geçmişe oranlabugün davranışçılar insanların ne içsel çatışmalar ne de dışgüçler tarafından yönlendirildiğine inanırlar. Bunun yerinebilişsel faktörlerin de (düşünme ve seçim yapma yeteneği)hesaba katılması gerektiğini savunurlar. Önceleri istenmeyendavranışın ortadan kalkması için çevre koşullarının değişmesigerektiğini savunan davranışçılar, şimdi ise davranışlarındeğişmesi için kendi kendine düzenleme (self-regulation) vekendi kendine yönlendinne (self-direction)'in öneminivurgularlar. Bilişsel-davranışçı danışma

yaklaşımı insanın şimdiki düşünce kalıplarını etkileyerekdüşünce ve hareketlerini değiştirmeye çalışır (Goldenberg veGoldenberg, 1996).

İnsanlar kendi davranışlarını değiştirebilir veyaayarlayabilirler. İnsanların sembolik düşünme kapasitesi vardırve hareketlerini düzenlemeleri için onları esnek tutarlar(Goldenberg ve Goldenberg, 1996).

Bu yaklaşıma göre insanlar çocukluğunda kendisive çevresi hakkında bazı değer yargıları edinir. Çocuğunsevilme, korunma ve saygı görme ihtiyacı, büyüme, gelişme, iyibir insan olarak yaşama eğilimi vardır. Çocuk bu ihtiyaçlarınıdoyuran yetişkinlerin değerlerini kolayca benimser ve özümler.Çocuğa kusursuz olması gerektiği, aksi halde sevilmeyeceğisöylenmişse çocuk bunu hiç eleştirmeden evrensel bir doğruolarak kabul eder. Ancak bu beklentiyi her durumdakarşılayamadığında kendisini değersiz, yetersiz ve suçluolduğunu düşünür ve kaygıya kapılır. Çünkü düşünceleriduyguları etkilemektedir. Benliği yıkıcı düşünceler ise yinebenliği yıkıcı duygulara yol açmaktadır (Kuzgun, 1988).

Akılcı duygusal yaklaşım, aile üyelerinin mantıksızinançlarının duygusal rahatsızlıklara neden olduğunu farketmelerine yardım eder

Akılcı-duygusal aile danışmasının amaçlarını şöylesıralayabiliriz:

1. Aile üyelerine diğer aile üyelerininsöylediklerini fazla ciddiye almamalarınıöğretme.

2. Başkalarının aile içinde nasılhareket etmesini istiyorsa ona göre de ken-dilerinin de kesinliklerinden (katılıklarından)vazgeçmelerine yardımcı olma.

3. Aile üyelerinin duygularınıyaşamalarına için cesaretlendirme. Bu duy-gulardan ortaya çıkan enerjileri kullanarakbaşka aile üyelerinden istediklerini sormalarıve yapmaları için onlara yardım etme.

4. Aile üyelerinin mantıksızinançlarının farkına varmalarına yardımcı olmave onların bu inançları nasıl bırakacaklarınıöğretme

36

5. Danışanların kendi mantıksızinançları ile mücadele edebilmeleri için birkaçbireysel danışma tekniğini öğretme.

6. Danışanlara daha etkili çatışmaçözme becerilerini öğretme.

7. Danışanlara kendilerini sıkıntıyasokmadan aileleri ile nasıl ilgilenecekleriniöğretme (Fenell ve Weinhold, 1989).

Sosyal öğrenme kuramı psikoloji alanında yaklaşık 30yıldır geniş bir yer tutarken, bunun aile danışmasmdaki yerioldukça yenidir. Sosyal öğrenme kuramı, aile de dahil olmaküzere birçok değişik popülasyonlarda etkili bir şekilde uygu-lanmış olması nedeniyle aile danışmanlığında gittikçe fazlaönem görmeye başlamıştır.

Sosyal öğrenme kuramı ailenin çeşitli evrelerinde nasıletkilendiklerini ve karşılıklı nedensel kalıpları nasılgeliştirdiklerini göstermeye çalışır. Tipik evreler şunlardır:Flört, evlilik, çocuklar, ikamet yerleri, meslek değişimleri,okulda çocuklar, sosyo ekonomik düzeydeki değişmeler,çocukların evden ayrılması ve emeklilik. Bu evrelerin herbirinde fonksiyonelsiz davranışların gelişme potansiyelimevcuttur ve eğer bunlar düzeltilmezse bu fonksiyonelsizlik birsonraki evreye geçer. Genellikle problemin nedenleri şunlardır:

Eşler arasında uygun aile becerilerinin yetersizliğiDış çevredeki değişimlerAile üyelerinin birbirine karşı pekiştireçleri azaltmaları,

alışılmış tepkileri sürdürmeleri (Fenell ve "VVeinhold, 1989).Sosyal öğrenme kuramına dayalı danışmanların temel

görevleri problemi a-naliz etmek, uygun müdahaleleriplanlamak ve değişimi değerlendirmektir.

Danışman'm ihtiyacı olduğu temel beceriler şunlardır:

1. Davranışı inceleme,2. İlişki kurma,3. Yapılama,4. Özetleme,5. Yorumlama,6. İçeriği yansıtma.Buna ek olarak danışmanların davranışı değerlendirme

becerilerinin olması gerekir.Davranışları değerlendirme şunları içerir:

Problemli davranışa neden olan çevredekideğişkenleri belirleme

Problemli davranış hakkında kişilerin duygu vedüşünceleri gibi var olan faktörleri keşfetme

37

Bireylerin olaylar karşısında nasıl tepkidebulunduklarını belirleme

Problemli davranışın sıklığını artıran pekiştireçleriortaya çıkartma

Düzenleyici süreçte danışman aile üyelerine şu becerilerikazandırabilir:

1. Problemli davranış uygun olarak nasıl görmezliktengelinebilir.

2. Doğal ve mantıklı nedenler nasıl daha etkilikullanılabilir.

3. Davranış olasılıkları nasıl oluşturulur.4. Geçici olarak, aile üyelerini pekiştirici bir çevreden

pekiştireçlerin olmadığı bir çevreye nasıl çekilebilir.5. İşbirliği yapmayan aile üyelerine nasıl görev verilir.6. Eğer yukarıda saydığımız işlemler işe yapamazsa,

aile üyelerinin imtiyazlarına nasıl el konulur.

Güçlendirme sürecinde aile üyeleri genellikle şöyleeğitilir:

Diğer insanlara nasıl dikkat edilir.. Sosyal ödüller nasıl verilir. Kucaklama ve dokunma gibi bedensel ilgi nasıl

verilir. Nasıl birlikte zaman geçirilir ve bunlar nasıl

planlanır. Ailenin aktiviteleri arasında nasıl eşitlik sağlanır. Ödüller ve diğer hususlar nasıl kullanılır (Fenell ve

Weinhold, 1989).

DANIŞMA SÜRECİ VE TEKNİKLER

Davranışçı aile danışmasının amacı, özgül davranışmodellerini ailenin arzuladığı biçimde değiştirmektir

Davranışçı aile danışmasını diğer yaklaşımlardan ayıranbaşlıca öğeler şöyle sıralanabilir:

Davranışçı aile danışması sorunların çıkışnoktasından çok, devam etmesindeki faktörler ve normalolmayan davranışlarla ilgilenir.

Sınırlı ve özgül amaçlara yöneliktir. Sosyal öğrenme ilkelerinden yararlanır. Kendi kendine yönetme (self-management) ve

kendi kendini güçlendirme (self-reinforcement) ilkelerinedayanır (Öztürk, 1981).

38

Davranışçı aile danışmasının aile üyelerinekazandırmayı istedikleri amaçlarını kısaca şöylesıralayabiliriz:

1. Başkalarının ne istediğini açıkça ve direkt olaraksorma

2. Olumlu ve olumsuz dönütleri hem vermeyi hem deBaşkalarının ne istediğini açıkça ve direkt olarak sorma

3. Benliği yıkıcı davranışları veya düşünceleri farkedebilme ve bunlara meydan okuma

4. Saldırganlaşmadan kendine güvenme ve iddialıolmayı öğrenme

5. Suçluluk hissetmeden konuşabilme6. Olumlu benlik disiplini metodlarını geliştirme

(düzenli, egzersiz, kontrollü yemek yeme gibi).

7. İletişimi ve sosyal becerileri öğrenme8. Ailedeki çeşitli probleme çözüm getirmek için çatışma

çözme stratejilerini öğrenme (Fenell ve Weinhold, 1989).

Bilişsel yaklaşımın iki genel amacı şudur:

1. Kendini suçlamayı (aşağılamayı) azaltma,

2. Başkalarını suçlamayı azaltma. Bu iki genel amacınsonucunda spesifik çıktıkları şöyle sıralayabiliriz:

1. Başkalarının hakkına saygı gösterme2. Kendini yönetme, bağımsızlık ve sorumluluk3. İnsan hatalarını anlama ve hoşgörülü olma4. Yaşamın bilinmeyenlerini kabul etme5. Değişime karşı esnek ve açık olma6. Dışarıdaki bazı şeyleri yüklenme7. Yeni şeyleri denemek için gönüllü olma ve risk

üstlenme8. Kendini kabul etme (Fenell ve Weinhold, 1989)

Bilişsel-davranışçı aile danışmasında aile bireyleriarasındaki anlayışı geliştirmeyi amaçlayan birliktegörüşmelerle tedavi edilirler. Burada ana fikir, her kişininailenin diğer bireylerinden en çok ne istediğini ve karşılığındane vereceğini belirtmesi gereğidir (Gelder, 1989).

Bilişsel / davranışçı aile danışması bazı evrelerdenoluşur:

İlişki Kurma Evresi: Evlilik Evresi: Bu evrenin iki önemli özelliği vardır:

39

1.Aile üyeleri arasındaki iletişim becerilerinigüçlendirmek,

2.Danışma sürecinde yazılı bir danışmasözleşmesi

Ayrılma Evresi:

Aile ile ilk buluşma sırasında aşağıdaki hususlargerçekleştirilmelidir (Gambrill, 1981):

1. İletişim problemlerinin ve bunların oluşturduğuşartların açık bir tanımlamasının yapılması

2. Aile etkileşimini olumsuz bir şekilde etkileyendavranışların sıklığı, süresi, boyutları ve hangi işlevleriengellediğini belirleme

3. Problem davranışı devam ettiren, azaltan veyaartıran faktörlerin belirlenmesi

4. İstenmeyen davranışı değiştirebilmek içinkullanılabilecek bireysel ve çevresel kaynakları belirleme

5. Aile üyelerinin danışmaya ilişkin amaçlarınıbelirleme

6. Amaçlara başarılı bir şekilde ulaşabilmek içinkolaylaştırıcı ve engelleyi ci faktörlerin belirlenmesi.

7. Bilişsel-davranışçı aile danışmasında, ailede değişimmeydana getirmek için öğrenme teorilerinin tekniklerikullanılır. Orijinalinde bireylerle kullanılan teknikler ailelereuyarlanır. Tekniklerin çoğu birlikte kullanılarak, aileüyelerinin bireysel olarak veya hep beraber istenilendavranışları nasıl algılayacaklarını ve onaylayacaklarınıöğrenirler (Gladding, 1998).

Bilişsel-davramşçı aile danışmasında danışmanlarınrolü bir eğitici gibidir. Danışmanlar aileye kendi ilişkilerininasıl değerlendireceklerine ilişkin model olurlar.Danışmanlar ailede değişimi başarabilmek için bilişsel-davramşçı stratejilerden ve kendi kaynaklarındanfaydalanırlar.

Sıklıkla kullanılan tekniklerin bazıları şunlardır: operant şartlanma, klasik şartlanma, antrenörlük (coaching) söndürme (extinction), olumlu pekiştirme, mukabele (Quid pro quo), karşılılık (reciprocity), sistematik duyarsızlaştırma, dışlama (time out), tablolaştırma (charting), premack ilkesi,

40

ilgilenme günleri (caring days), iletişim becerisi eğitimi, kontrat -yapma, karar verme becerileri, mantıksız düşünceleri tartışma, düşünce durdurma, kendini eğitme eğitimi, model olma ve rol oynama.

Bilişsel-davranışçı aile danışmanları özellikle aileüyelerinin bilişlerini ve hareketlerini değiştirmeye çalışırlar.Bunun için danışmanlar çok zaman harcayarak, problemleriaile ile tartışırlar. Bilişsel-davranışçı aile danışmanıolabilmek için, kullanılan spesifik stratejileri aktif olarakplanlamak ve uygulamak gerekir. Terapötik müdahaleler çokbüyük enerji gerektirir (Gladding, 1998).

Bilişsel-davranışçı aile danışması üç uygulamaalanında yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu uygulamaalanları şunlardır:

1. Davranışçı evlilik danışması2. Davranışçı ebeveyn eğitimi3. Cinsel danışma

YAKLAŞIMIN GÜÇLÜ VE SINIRLI YANLARI

Bilişsel-davranışçı aile danışmasının güçlü yönlerinişöyle sıralayabiliriz:

Danışman, danışma sürecinin aktif bir üyesikonumundadır ve aileye davranışlarıyla model olabilir.

Gözle görülebilir davranışlar üzerinde durması veyazılı bir kontrat yapmasından dolayı danışanlar, danışmasürecinin hedeflerini ve bunun doğrultusunu kolaycaanlayabilirler.

Bu yaklaşımda, eğer bir teknik danışma sürecindeetkili olmuyorsa, daha etkili bir başka tekniği planlamafırsatı vardır.

Çok sayıdaki danışanlara, etkili bir şekildeuygulanabilen yöntemlerinin olması yaklaşımın güçlü yönleriarasındadır.

Öğrenme teorilerinin ilkelerini etkili bir şekildeöğrenen ebeveynler, bunu diğer problemlerine dekullanabilirler.

Bu yaklaşım, sürekli değişim halindedir. Ebeveyneğitimiyle başlayan yaklaşım, ailenin bir sistem olduğunaodaklanmıştır.

Kısa süreli sürecinin olması, yaklaşımın bir diğergüçlü yönüdür.

41

Bilişsel-davranışçı aile danışması, anormaldavranışlara medikal tedaviyi red eder. Çünkü bu yaklaşımagöre, birçok problem kişisel, sosyal veya iş ilişkilerindekiyetersizliklerden kaynaklanır. Bu nedenle, yetersiz kişilerineğitime ihtiyacı vardır. Problemin biyolojik veya medikalnedenlerine zaman ayrılmaz. Ayrıca, bireylerin geçmişhikayesini almak için de zaman ayrılmaz, hemen problemeodaklanır (Harper, 1975; Fenell ve NVeinhold, 1989;Gladding, 1998).

Bilişsel-davranışçı aile danışmasının sınırlı yanlarınıda şu şekilde sıralayabiliriz:

Diğer yaklaşımlara göre bilişsel-davranışçı ailedanışması daha az sistemlidir. Bu yaklaşımın temel aldığıöğrenme teorisi, ailelerde doğrusal değişim sağlar ancak bubütün ailenin değişimden yararlanmasına engel olur.

Bu yaklaşımı benimseyen aile danışmanlarınınbazıları, duygu gibi davranışın etkili parçalarınaodaklanmamışlardır. Bunun yerine, öncelikle davranışlara,ikinci olarak düşüncelere bakarlar. Bu nedenle, danışmasürecinde bazı üyeler uygun şekilde hareket ederler ancakfarklı birşey hissetmezler. Bazı vakalarda etkili olabilen buyaklaşımın bedeli, duygu ve düşünceleri yadsımasıdır.

Bazı danışmanlar uygulamalarda katı olmalarıgerektiğine inanırlar. Onların sponton olmamaları vetekniklere bağlı kalmaları, aile ile kurdukları raportukaybettirebilir. Bazı vakalarda, hem danışman hem de aileendişelendikleri için danışmaya son verebilir.

Bilişsel-davranışçı aile danışmanlarının, aileningeçmiş hikayesini almaması onların aile dinamiklerini ve ailekalıplarını anlamamalarına neden olur.

Bir diğer sınırlı yanı da, yaklaşımın aile içgörüsüyerine aile hareketine ö-nem vermesidir. Bu şekilde değişimsağlayabilir ancak aile üyelerinin kavrayışları değiştirilemez.Örneğin, ebeveynler birçok teknik kullanarak çocuklarınındavranışlarını değiştirebilirler ancak çocuklarının hatalıdavranışlarının nedenlerini kavrayamazlar.

Yaklaşımın semptomlara çok fazla odaklanması veproblemin altında yatan nedenleri önemsememesieleştirilmektedir.

Bilişsel-davranışçı aile danışması oldukçayönlendiricidir. Etik kurallara uymayan danışmanlar hastayıkendilerine göre yönlendirebilirler.

Bu yaklaşımın sınırlı yanlarından birisi de,danışma sürecinde birbirleriyle bütünleşmeyen çok fazlasayıda tekniğinin olmasıdır (Fenell ve VVeinhold, 1989;Gladding, 1998).

Bu bölümde, bilişsel-davranışçı aile danışmasıyaklaşımından etkilenen fonksiyonel aile danışması üzerindedurulmuştur.

42

FONKSİYONEL AİLE DANIŞMASIFonksiyonel aile danışması Cole Barton, James

Alexander ve Bruce Parson tarafından 1980'li yıllardageliştirilmiştir. Bu danışmanlar ailelerle birlikte çalışırkendavranışçı aile danışmasının ilkelerinden faydalanmışlardır.Aile danışması alanında, fonksiyonel aile danışması geniş birkabul görmüş ve etkili olarak değerlendirilmiştir.

Fonksiyonel aile danışması gelişiminden dolayı,davranışçı kuram ile sistem teoirisinin birleşmesi gibialgılanır. Ancak fonksiyonel aile danışması yalnızca sistemkavramları ve davranışçı ilkelerden oluşmuş değildir. Buyaklaşımın yeni bir klinik model olduğu kabul edilir. Sistemteorisi ile davranışçı kuramdan ortaya çıkmıştır ama onlarınikisinden de farklıdır

Barton ve Alexander (1981)'e göre, fonksiyonel ailedanışması geleneksel yaklaşımlara göre davranışları farklıaçıklar. Geleneksel yaklaşımlar bir bireyin davranışlarınıanlamlı bulurken; fonksiyonel aile danışması bulmaz. Onlaragöre davranışlar bir bütün olarak değerlendirilir. İnsanlar,kişiler arası bir çevre yaratırlar ve bu çevrede tepki verirler.Bu açıdan; bireyin davranışları bazı sonuçlara neden olurken,aynı zamanda bu davranışlar başka insanların davranışlarınaveya çevredeki diğer faktörlere yol açar. İnsanlarındavranışlarının şartlı olması fenomenlere benzetilebilir. Birinsan diğerinden bir şey talep eder, ama bunun için sankidiğerlerinin ona bunu verecekmiş gibi davranması gerekir.İnsanlar bu davranışları, buna zorlayan bir çevre içindeyaparlar. Soru şudur: İnsan ve çevre anlamlı bir davranışyaratabilmekte midir? Çünkü, insan ve çevre karşılıklı olarakdavranışı yaratırlar. Fonksiyonel aile danışmasına göre, busüreç karşılıklı ve döngüsel bir biçimde oluşur. Bu içerikte birbağlantının meydana gelmesi davranışa anlam verir. Bunedenle, geleneksel yaklaşımların aksine davranışın anlamıbir bireye odaklanmaz.

Genel olarak, fonksiyonel aile danışmasına göredavranışlar bir son sonuç (end result) temelli değerlendirilir.Bu son sonuç veya fonksiyon, aile üyeleri arasında etkileşimsürecini yönlendirir. Yapılan bu davranış, bu sürecin ilişkiliçıktısı olarak nitelendirilir. Davranışlar bu süreç tarafındanyönlendirilir.

Fonksiyonel aile danışması, aileyi düzenli kişiler arasıdavranışların sürdürüldüğü bir yer olarak değerlendirilir.

Fonksiyonel aile danışmasını uygulayacak olanlar,sistem algısına uyum sağlamalıdır. Ayrıca aile sistemindekidiğer üyelerin düşünce ve hareketlerinin neden ve nasılbireyleri duygulandırdığını anlamaya çalışmalıdır. Davranışınfonksiyonel olup olmadığını belirlemek yerine, danışandavranışın neden ve nasıl olduğunu, bu davranışların diğeraile üyeleri tarafından neden ve nasıl desteklendiğini, devamettirildiğini anlamaya çalışmalıdır. Danışman, davranışın iyiveya kötü olduğunu belirleyen bir hakim veya bilir kişideğildir. Danışman yalnızca aile üyelerinin nasıl davranıştabulunduğunu anlamaya çalışır. Bu nedenle, bu yaklaşımın adı

43

fonksiyonel aile danışmasıdır (Fenell ve Weinhold, 1989)Fonksiyonel aile danışmasında iki temel yorum vardır:Birincisi, fonksiyonel aile danışmasında davranış kötü olarakaçıklanmaz. Bunun yerine, danışman fonksiyonel ailedanışmasını kullanırken, davranış birey ve aile sistemi içinhizmet eden bir vazife olarak anlaşılmaya çalışılır. İkincisi,davranış ne iyi ne de kötüdür. Tersine, davranış yalnızcakişiler arası iletişimde özel sonuçlar yaratmak için birsüreçtir (Fenell ve Weinhold, 1989).

DANIŞMA SÜRECİ VE TEKNİKLERFonksiyonel aile danışmasına göre bütün davranışlar

uyum sağlayıcıdır. Davranışlar "iyi" ya da "kötü" olarakdeğil, her zaman bir fonksiyona hizmet ediyor olarakalgılanır. Aile üyelerinin kişiler arası fonksiyonları çeşitlibiçimlerde olabilir.

Davranışlar, kişiler arası ve iç ruhsal ilişkilerdeailenin ihtiyacını karşılamak için çaba harcar. Davranışlar, üçkişiler arası durumdan birini başarmak için ailelere yardımeder. Bu üç kişiler arası durum şunlardır.

Bağlantı /yakınlık:Uzaklık/bağımsızlık:İlk iki durumun karışımı: (Gladding, 1998).

Fonksiyonel aile, danışma Süreci çeşitli evrelerdenoluşur.

Birincisi, değerlendirme evresinde danışman çeşitliaile üyelerinin fonksiyonlarını belirmeye çalışır.

İkinci evrede, aile sisteminde değişim başlatılır.Tutumlar, beklentiler, duygusal tepkiler değiştirilmeyeçalışılır.

Fonksiyonel aile danışmanları müdahalelerinde, bazısistemci ve davranışçı ilkeleri kullanırlar.

Yeniden nitelendirme (relabelling) kullanılan ilkmetoddur. Danışmanın ikinci evresinin amacı, ailenin daimafonksiyonel olmasına yardımcı olmaktır. Bu şöyle sağlanır:

İlişki dinamiklerini sağlama, Aile üyelerinin düşüncelerini, duygularını ve

davranışlarım birbirleri ile ilişkilendirme, Şu anki aile davranışlarının fonksiyonlarını

yorumlama, Suçlamayı azaltmak için davranışları yeniden

adlandırma,

Bırakılan davranışların aileyi nasıl etkileyeceğihakkında tartışma,

İşlemleri ve bir bireyden bütün aileye doğruyöneltme (Goldenberg ve Goldenberg, 1996; Gladding,1998).

44

Üçüncü evrede, olumlu değişimin devam ettirilmesiiçin eğitim önemlidir.

Fonksiyonel aile danışmasında, ustalaşmak ve etkilimüdahaleler yapabilmek için danışman'm birbirinden farklıüç berceriyi geliştirmesi gerekir. Fenell ve Weinhold (1989)bu becerileri şu şekilde açıklamaktadır

1. Kavramsal Beceriler2. Teknik BecerilerTeknikler aile fonksiyonlarının dört alanında değişim

yapmak için kullanılır: Kendini ve diğer aile üyelerinin algılanması Sahte davranışlar gibi özel örtülü davranışlar Depresyon, anksiyete gibi özel psikolojik durumlar Aile üyeleri arasındaki iletişim.3. Kişiler Arası Beceriler

Aile danışmanları, ailedeki problemli davranışlarıdeğiştirmek için yardım etmeden önce, ailenin nasılfonksiyonda bulunduğunu ve ailede nelerin değişmesigerektiğini bilmeleri gerekir. Aile sistemindeki kurallarıdeğiştirmek için spesifik teknikler kullanılır. Bu tekniklerişöyle sıralayabiliriz:

1. Etkileşimin dinamiklerini belirlemek için soru sorma2. Bir aile üyesinin duygusu, düşünce ve

davranışlarının diğer aile üyelerinin duygu, düşünce vedavranışları üzerindeki ilişkisini görme

3. Aile üyelerinin davranışlarının fonksiyonlarınıyorumlama

4. Aile üyelerini kınamadan onların davranışlarınıyeniden nitelendirme

5. Aile fonksiyonlarım etkileyen semptomludavranışların etkilerini direkt tartışma

6. Danışmanın odak noktasını hasta üyelerden diğeraile üyelerine kaydırma

Bu özel tekniklerden her biri, aile üyesinin ailedekifarklılıklar hakkında düşünmelerini sağlar. Ayrıca etkileşimindaha iyi olmasına yardım eder (Fenell ve Weinhold, 1989).

Fonksiyonel aile danışmasında, danışma sürecioldukça yönlendiricidir, "doğru" ve "gerçeğe" dayanmaz.Danışmanlar, aileye nazaran aileyi daha az doğru ve gerçekolarak betimler. Fonksiyonel aile danışmasında, müdahaleninamacı bireylere alternatif özellikler katmaktır. Bu şekilde,aile daha etkili davranır ve kişiler arası fonksiyonları

45

korumak için etkili süreçleri güçlendirir (Barton veAlexander, 1981).

GÜÇLÜ VE SINIRLI YANLARFonksiyonel aile danışması sağlam temellere dayanır.

Bu yaklaşım, etkili bir danışma için gerekli olan fakat yeterliolmayan özel kişiler arası becerisi olan danışmanları önemligörür. Ayrıca, hasta davranışlar üzerinde odaklaşır ve bunlarısistem perspektifi içinde anlamaya çalışır.

Bu yaklaşımın sınırlı yanlarını ise şöyle sıralayabiliriz:Duyguların içsel fonksiyonlarını küçümser. Ayrıca, özel gizlidavranışlar üzerinde çok fazla durur. Ancak, bilişsel veduygusal yönler ile yeterince ilgilenmez. Bir başka tehlikede, değerlendirme aşamasında ailenin danışman'danuzaklaşma olasılığının olmasıdır (Fenell ve Weinhold, 1989).

Kaynaklar:

46

Özgüven, İ. E., ‘Evlilik ve Aile Terapisi’, PDREM Yayınları,Ankara, 2000

Etkili Ana Baba Eğitiminde Uygulamalar-Dr.ThomasGordon.-Sistem Yayıncılık

Haluk Yavuzer (Editör): (2004). Evlilik Okulu. RemziKitabevi, İstanbul.

Nazlı Serap (2001). Aile Danışmanlğı. Nobel Yayınları,Ankara.