1

Ev Eksenli Çalışan Kadınların Sosyal Haklarının

Geliştirilmesi Projesi

EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLAR VE GENEL

DURUM ANALİZİ

2

BU ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI NOVA DANIŞMANLIK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA

HİZMETLERİ TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR.

(Diyarbakır-Mayıs 2015)

3

1 ÖNSÖZ (BAŞLARKEN) .................................................................................................... 5

2 ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI HAKKINDA ......................................................................... 5

2.1 SAHA ARAŞTIRMASI VE BU ÇALIŞMA İLE ELDE EDİLMESİ BEKLENEN

HEDEFLER ............................................................................................................................ 6

2.2 ARAŞTIRMA ALANI ................................................................................................ 7

2.3 ARAŞTIRMA YÖNTEMİ .......................................................................................... 7

3 EV EKSENLİ ÇALIŞMALARA GENEL BAKIŞ ............................................................. 8 3.1 Tanımlar ....................................................................................................................... 9

3.2 Tarihçe ....................................................................................................................... 10

3.3 Ev Eksenli Çalışmalar Ülkemizde İse; ...................................................................... 10

3.4 Yasal Durum .............................................................................................................. 12

4 EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARDA GENEL DURUM ANALİZİ (SAHA

ARAŞTIRMASI ÇALIŞMASI ) .............................................................................................. 13 4.1 EV-EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARA İLİŞKİN KİŞİSEL BİLGİLER .............. 14

4.1.1 Hane Nüfusu Büyüklüğü .................................................................................... 14

4.1.2 Yaş Durumu ....................................................................................................... 15

4.1.3 Medeni Durum ................................................................................................... 15

4.1.4 Eğitim Durumu ................................................................................................... 16

4.1.5 Ev-Eksenli Çalışanlarda Konut Büyüklüğü ....................................................... 17

4.2 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALAR VE BUNA İLİŞKİN KOŞULLAR ........................ 18

4.2.1 Çalışma Durumu ................................................................................................ 18

4.2.2 Ev Eksenli Çalışmaların Gerçekleştirilme Yöntemi .......................................... 20

4.2.3 İş/Üretim Alanları .............................................................................................. 23

4.2.4 Ev Eksenli Çalışanlarda Günlük Ortalama Çalışma Saatleri ............................. 23

4.2.5 Ev-Eksenli Çalışan Kadınların Aylık Ortalama Çalıştıkları Gün sayısı ............ 24

4.3 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARDA ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE ÜRÜNLERİN

PAZARLANMASI ............................................................................................................... 25

4.3.1 Ev-Eksenli Çalışmalarda Üretilen Ürünler ........................................................ 25

4.3.2 Müşteri Tercihlerine İlişkin Durum ................................................................... 26

4.3.3 Yapılan İşlere İlişkin Makine-Ekipman Temin Etme Durumu .......................... 27

4.3.4 Yapılan İşlere İlişkin Hammadde Temin Etme Durumu ................................... 27

4.3.5 Çalışılan İşlerde Rekabet Durumu ..................................................................... 28

4.3.6 Üretilen/Yapılan İşlerin Değerlendirilmesi (Pazarlanması) Durumu ................ 29

4

4.3.7 Üretilen Ürünlerin Değerlendirilmesi /Pazarlanması Aşamasında Yaşanan

Sorunlar 29

4.4 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARIN, KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .......... 31

4.4.1 Ev Eksenli Çalışmaların Çalışanlar Açısından Sağladığı Katkılar .................... 31

4.4.2 Ev Eksenli Çalışmadan Elde Edilen Gelir Durumu ........................................... 32

4.4.3 Ev Eksenli Çalışmalar Dışında Hanenin Diğer Gelirleri.................................... 33

4.4.4 Ev Eksenli Çalışmalardan Elde Edilen Gelirin Değerlendirilmesi Durumu ...... 34

4.4.5 Ev Eksenli Çalışmaların Yarattığı Sağlık Sorunları ........................................... 35

4.4.6 Ev Eksenli Çalışma Sırasına İş Kazası Geçirme Durumu .................................. 36

4.4.7 Genel Olarak Evde Çalışmanın, Çalışanlar Açısından Yarattığı Sorunlar ......... 37

4.4.8 Genel Olarak Evde Çalışmaya İlişkin Yaşanan Sorunlar (Diğer Hane Bireyleri

de Dikkate alınarak) .......................................................................................................... 38

4.5 ÇALIŞANLARIN, EV-EKSENLİ ÇALIŞMAYA İLİŞKİN BEKLENTİ VE

EĞİLİMLERİ ....................................................................................................................... 39

4.5.1 Çalışanların Ev Eksenli Çalışmayı Tercih Etme Nedenleri ............................... 39

4.5.2 Ev Eksenli Çalışanların Yaptıkları İşi Geliştirmeye Yönelik Planları/Eğilimleri

40

4.5.3 Ev Eksenli Çalışmalarda Yapılan İşlerin Sürdürülmesi Eğilimi ........................ 42

4.5.4 Ev-Eksenli Çalışmalar Yerine Standart (Güvenceli) Bir İşe Girme Eğilimi ..... 43

4.5.5 Ev Eksenli Çalışanların Herhangi Bir Sivil Topluma Üyelik Durumları ........... 44

4.5.6 Ev Eksenli Çalışanların Gerçekleştirdikleri Çalışmalara İlişkin Destek Alma

Durumları .......................................................................................................................... 45

4.5.7 Ev Eksenli Çalışanların Ülkemizin ILO-Uluslararası Çalışma Örgütünün 177

sayılı evde çalışma sözleşmesini İmzalamasını İsteme Durumları ................................... 46

5 ANKET ANALİZ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN GENEL DEĞERLENDİRME ............... 46 5.1 EV-EKSENLİ ÇALIŞANLARIN KİŞİSEL VE HANE İÇİ DURUMLARI ........... 47

5.2 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALAR VE BUNA İLİŞKİN KOŞULLAR ........................ 47

5.3 ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE ÜRÜNLERİN PAZARLANMASI ............................. 48

5.4 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARIN KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ........... 49

5.5 ÇALIŞANLARIN, EV-EKSENLİ ÇALIŞMAYA İLİŞKİN BEKLENTİ VE

EĞİLİMLERİ ....................................................................................................................... 51

6 SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................................. 52

7 KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 59

8 EKLER ............................................................................................................................. 60 8.1 Anket Formu .............................................................................................................. 60

5

1 ÖNSÖZ (BAŞLARKEN)

Sosyal adaletin ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş

Milletler ihtisas kuruluşu olan Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO ); sosyal adaletin temel unsurları

olan insan haklarına saygıyı, saygın yaşam standartlarını, insanca çalışma koşullarını, istihdam

olanaklarını ve ekonomik güvenceleri geliştirmeye ve tüm çalışanlara ulaştırmaya çaba göstermektedir.

Çalışma örgütü 1996 yılında evde çalışanların, çalışma koşulları ile ilgili 177 nolu evde çalışma

sözleşmesi ve 184 evde çalışma tavsiye kararı yayımlamıştır. Bu sözleşme daha çok bağımlı çalışma

dediğimiz(fason) çalışanların haklarını koruyup kollamakta ancak 3 ana başlıkta ilişkilendirdiğimiz,

kendi hesabına ve sipariş usulü çalışmayı kapsamamaktadır. Bu çerçevede ulusal, bölgesel ve yerel

aktörlerin hem bağımlı çalışmayı kapsayan İLO sözleşmesini hem de diğer iki bileşenin de sosyal

haklarının hayata geçirilmesi için politikalar üretmesi ve ülkelerin de buna taraf olması gerekmektedir.

Ev Eksenli Çalışan Kadınlar ve Sosyal Haklar Derneğimiz (EVÇAD) 2011 yılında kurulduktan bu

yana çeşitli faaliyet, seminer, workshop, lobi çalışmaları, imza kampanyaları ve çeşitli projeler ile

sosyal adaletin sağlanması, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin engellenmesi, evde çalışan ve ezici

çoğunluğu kadın olan bu çalışanlarda farkındalık yaratmak, hak talep etmelerini sağlar hale getirmek

ve böylece örgütlenme bilinci yaratmak için çalışmıştır. Son olarak yürütülen ve AB tarafından

desteklenen bu proje ile dernek merkezinin bulunduğu Diyarbakır ve Şanlıurfa İllerinde bir araştırma

çalışması yapılmıştır. Bu araştırma yer alan ayrıntılı 33 soruluk bir anket çalışması ile yaklaşık 200

çalışan kadınla yüz yüze görüşmeler sağlanmıştır. Bu çalışma hem derneğin faaliyet gösterdiği

alanlarda ev eksenli çalışan kadınlar ile ilgili bilginin arttırılmasında hem de kadınlar ile birebir ilişki

kurmada etkili bir araç olmuştur. Çalışmanın en önemli sonucu ise evde çalışan kadınların sorunları ve

yaşam koşulları ve elde ettikleri ürünler v.b durumları irdelenmiş ve bazı çıktılara ulaşılmıştır. Elde

edilen bu çıktılar bir rapor haline getirilerek hem ülkemizde kamu politikalarının geliştirilmesi için ev

eksenli kadınlar olarak veri hazırlamak hem de bu taleplerin net bir şekilde ortaya konulması

sağlanmıştır. Böylece mevcut uygulamaları değerlendirerek uygulanabilir kabul edilebilir bir kamu

politikasının geliştirilmesi için altyapının ve kapasitenin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

Proje; BULGARİSTAN (Home Based Workers)ROMANYA (Alit)

MAKEDONYA(DoraDom)Dernekleri ile ortak olarak yürütülmüş ve bu kapsamda bu ülkelere

gidilerek workshoplar düzenlenmiş ayrıca evde çalışanlar hakkındaki düzenlemeler incelenerek

ülkemizdeki mevzuatlarla karşılaştırma fırsatı yaratılmıştır. Projemizde ayrıca evde çalışan kadınlarla

bir belgesel çekimi yapılarak daha fazla kitleye ulaşılması ve bu konuda kamuoyu yaratılması

öngörülmüştür. Proje kapsamında hazırlanan yayın muhatap kurum ve kuruluşlara, sivil toplum

örgütlerine ulaştırılarak, kadınların görünmez olan yoğun emek sömürüsü alanlarına dikkatleri

çekmek ve sosyal güvence kapsamının her üç çalışma biçimi için düzenlemeler yapılmasını sağlamak

genel amacımız arasındadır.

DOÇ.DR Bahar BURTAN DOĞAN’a

Uluslararası çalışma örgütü ANKARA temsilciğine

ŞANLIURFA Büyükşehir Belediyesi ne, Ş.URFA Kamer Vakfına, Ş.URFA Güçlü Kadınlar

Derneğine

NOVA Danışmanlık şirketi çalışanlarına ve sayın M.Tahir DADAK’a

Bu çalışmada bizlerden desteklerini esirgemeyen evde çalışan Emekçi kadınlarımıza,

Teşekkür ederiz.

Aycan CANKURT GÜVEN

Yönetim Kurulu Başkanı

6

1.1 SAHA ARAŞTIRMASI VE BU ÇALIŞMA İLE ELDE EDİLMESİ BEKLENEN

HEDEFLER

EVÇAD Derneğinin ağırlıklı çalışma alanını Güneydoğu Anadolu Bölgesi oluşturmakta olup,

dernek aynı zamanda ev eksenli çalışan kadınların sorunlarının gündeme getirilmesi, konuya

duyarlılık geliştirilmesi için kamuoyu çalışmaları sorunun çözümüne katkı sunmak amacıyla

ulusal düzeyde de bir dizi çalışmalar gerçekleştirmektedir.

Saha araştırması çalışması derneğin birincil çalışma alanlarından Diyarbakır ve Şanlıurfa

illerinde gerçekleştirilmiştir.

Gerçekleştirilen saha çalışmasından beklenen çıktılar ise ev eksenli çalışmalarda yer alan

kadınların yaş, aile yapıları, sosyal ve ekonomik yapıları ve aynı zamanda kişisel durumları

da öğrenilmeye çalışılmıştır.

Yine gerçekleştirilen bu çalışmada aynı zamanda çalışma alanı olan Diyarbakır ve Şanlıurfa

illerinin sektörel yapısının yanı sıra toplumsal yapısı da dikkate alınmaya çalışılmıştır.

Yine bu çalışma ile ev eksenli çalışan kadınların gerçekleştirdikleri işler, yaptıkları işlerden

elde ettikleri gelir, işe ilişkin yaşanan başlıca sorun alanları ile özellikle ev eksenli çalışmalara

bakış açıları ve eğilimleri de öğrenilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada özellikle ev eksenli

çalışmalarda temel üç çalışma şekli olan; fason çalışma, sipariş usulü çalışma ve kendi

hesabına çalışma sistemleri bu çalışmanın ana irdeleme konularıdır.

Yukarıda belirtilen genel konular hakkında detaylı verilerin, bilgilerin elde edilmesi için

araştırma soruları 4 ana eksende oluşturularak konuya ilişkin detaylar irdelenmiştir.

Kişisel bilgiler (Ev eksenli çalışanın bilgileri dışında, hane halkı bilgilerini de içerecek şekilde)

Ev-eksenli çalışma durumu (Yapılan işler, çalışma koşulları, yapılan işler, işlerdeki temel

sorun alanları, girdi temini, ürün değerlendirme vs),

Ev-eksenli çalışmaların çalışan üzerindeki etkileri (kişisel, sosyal, ekonomik),

Çalışanların, ev-eksenli çalışmaya ilişkin beklenti ve eğilimleri (yasal düzenlemeler, haklar,

işin devam ettirilmesi, geliştirilmesi vs) konularına ağırlık verilmiştir.

Araştırma çalışması kapsamında yapılan analizler sonucunda Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinin

karşılaştırması da yapılmıştır.

Çalışma dâhilinde aynı zamanda ev eksenli çalışmaları gerçekleştiren kadınların kişisel ve

sosyal çevre bileşenleri ile diğer direkt ve dolaylı konular bir bütünsellik dâhilinde ele

alınmaya çalışılmış, EVÇAD derneğinin misyonu da dikkate alınarak toplumsal cinsiyet

bakışı söz konusu çalışmanın her aşamasına yansıtılmıştır.

Gerçekleştirilen araştırma çalışması, söz konusu araştırma alanında ilk kapsamlı

çalışmalardan olup bu her iki il için de referans niteliğini taşımaktadır.

Araştırma çalışması özellikle benzer sosyal ve ekonomik yapıya sahip alanlar içinde genel

geçer özellikler taşıdığını düşünmekteyiz.

Yine gerçekleştirilen araştırma sonucunda özellikle Diyarbakır ve Şanlıurfa illerindeki durum

tespiti ve analizleri ile birlikte aslında projenin genel hedeflerinden olan ev eksenli çalışan

7

kadınların emeğinin görünür kılınmasına ve sosyal haklarının geliştirilmesine katkı

sunulmuştur.

1.2 ARAŞTIRMA ALANI

Araştırma alanı olarak projede de öngörüldüğü gibi Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde

gerçekleştirilmiştir.

Her ilde ev eksenli çalışan 100 kadına anket uygulanmıştır. Anket yapılan ilde ev eksenli

çalışma açısından ön plana çıkan çalışma ise; anket uygulanan ev eksenli çalışanların

seçiminde farklı üretim alanlarında faaliyet göstermeleri dikkate alınarak seçim yapılmıştır.

Potansiyel olarak bu kriterler dikkate alınarak her il için seçilen 200 çalışandan tesadüfî

yöntemle yine her il için 100 kişi seçilerek toplamda 200 anket uygulaması

gerçekleştirilmiştir.

1.3 ARAŞTIRMA YÖNTEMİ

Bu araştırma çalışması projede planlandığı gibi anket çalışması olarak gerçekleştirilmiştir.

Anket, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde farklı üretim alanlarının olduğu birbirine yakın aynı

zamanda çok farklı kültürel yapıları da içeren Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde

gerçekleştirilmiştir.

Hazırlanan anket soru formlarının sahada sorunsuz olarak uygulanabilmesi için anketörlere

uygulamalı eğitim verilmiştir. Aynı zamanda örnek uygulama gerçekleştirilerek anket

formları nihai hale getirilmiştir.

Anketler, anket uygulanan hanelere yapılan ziyaretlerle gerçekleştirilmiştir. Anketörlerin

tamamı kadınlardan oluşturulmuştur. Anketlerde iletişim sorunlarının yaşanmaması için

Kürtçe ve Arapça bilen anketörler ile çalışılmış olup ev eksenli çalışanlar ile dil kaynaklı

sorunların yaşanması önlenmiştir.

Anket uygulanan ev eksenli çalışanların seçimi ise bu alanda çalışan ilgili kuruluşların (STK,

yerel yönetimler, işverenler) görüşü alınarak seçim yapılmıştır. Anket uygulanan ev eksenli

çalışanların seçiminde bir diğer unsur ise farklı konularda faaliyet göstermeleridir. Böylece

farklı üretim konularındaki sorunların öğrenilmesi olanağı da sağlanmıştır.

Anket uygulanan Diyarbakır ve Şanlıurfa illerindeki farklı konularda faaliyet gösteren ev

eksenli çalışan kişilerden her il için ortalama olarak 200 kadın seçilmiş ve anket uygulaması

sırasında ise bu 200 kişi arasından tesadüfî yöntemle anket uygulanan 100 kişinin seçimi

yapılmıştır.

EVÇAD’ın temel faaliyet alanının ev eksenli çalışanlar olması nedeni ve daha öncede bu

kesim ile olan ilişkilerden dolayı anket uygulanacak kişilerin seçimi ve anket uygulamasını

oldukça kolaylaştırmıştır.

Gerçekleştirilen anketlerin analiz çalışmasında SPSS yöntemi kullanılmıştır. Anketler ile elde

edilen verilerin elektronik ortama geçirilmesi ve yapılacak analizlere uygun hale

dönüştürülmesi için kod yöntemli bir veri tabanı hazırlanmış ve anket sonuçları SPSS

programına girilmiştir. Bu yöntem ile elde edilen sonuçlar raporlandırılmıştır.

M.Tahir DADAK

NOVA DANIŞMANLIK

8

2 EV EKSENLİ ÇALIŞMALARA GENEL BAKIŞ

Günümüzde çalışma koşulları sadece işverenlerin işyerinde (mekânında) veya dışarıda

herhangi bir yerde çalışma şeklinin dışında çeşitli faktörlerinde etkisi ile ev içinde veya bu iş

için bir araya gelen kişilerin oluşturdukları mekânlarda gerçekleştirildiği durumlarda

mevcuttur.

Ev eksenli olarak tanımlayacağımız çalışmalara genellikle küresel temelde değişen ekonomik

düzenin yanı sıra ülkesel düzeylerde ekonomik yapı, şirketler arası rekabetin artması ve

üretim maliyetlerinin düşürülmesi amaçlı olarak yaygınlaşması sonucu bu çalışma şekli hayat

bulmakta ve özellikle kimi ülkelerde giderek ön plana çıkmakta ve yaygınlaşmaktadır.

Ekonomi de yaşanan krizler, formel sektörde iş bulmanın güçlüğü, hizmet sektörünün

gelişmesi, özellikle bazı iş kollarında üretimin esnekleşmesi de ev eksenli çalışmaların hayat

bulması diğer önemli etkenler arasında yer almaktadır.

9

Yukarıda sayılan önemli nedenlerle birlikte kişiye bağlı özel nedenler ile sosyal ve geleneksel

değerlerle alakalı olarak ev eksenli çalışmayı gönüllü veya zorunlu nedenlerle yapmak

zorunda kalan büyük bir kesim bulunmaktadır. Genel olarak belirttiğimiz nedenlerle ilişkili

olarak en önemli realite ise ev eksenli a çalışma alanında çalışan kesimlerin en yoksul

kesimler olduğu ve bu alanda çalışanların ise büyük çoğunluğunu kadınların oluşturduğudur.

Tekstil atölyesinde üretilen bir tekstil ürününün temizlik ve kontrolünün yapılması, bir

makinenin bazı parçalarının el ile yapılması zorunluluğu, restoran- pastane gibi yemek ile

ilgili işletme boyutunda üretim yapan yerlerde bazı zaman alıcı ve/veya fazlaca el emeği

isteyen ürünlerin kendi işletmelerinde yapma güçlüğü ev eksenli çalışmaları işveren açısından

zorunlu kılan nedenlerin başında gelmektedir. Ev eksenli çalışmalar kapsamında yapılan işler

sadece bunlarla sınırlı olmayıp otomotiv sektörü de dâhil olmak üzere kimi zaman yüksek

teknolojik ürünlerin de bazı bileşenleri bu kapsamda üretilebilmektedir.

İşveren açısından yapılan üretimlerde kalitenin sağlanması kaygısı yanında, üretim

maliyetlerin düşürülmesi ev eksenli üretimlerin yaptırılmasında en önemli faktörlerin başında

gelmektedir.

Ev eksenli çalışmaların hayat bulmasındaki en önemli nedenlerden bir tanesi ise seri

üretimlerin veya işletme boyutundaki kimi üretimlerin detay, el işi-emeği gerektiren

konularda yeterli kalite veya gıda ürünlerinde istenilen lezzetin sağlanamaması ile ilgilidir.

2.1 Tanımlar

Ev eksenli çalışma, farkı ülkelerde farklı şekillerde tanımlanma ve tanımın kimleri kapsadığı

konusunda tartışmalar mevcuttur. Tanımlamaların farklı olmasına rağmen ILO’nun “ev-

eksenli çalışma” konusunda yapmış olduğu tanım, genel kabul görmektedir.

ILO’nun 1996 tarihli ve 177 sayılı “Evde Çalışma Sözleşmesi”nin 1. maddesinde, “ev-eksenli

çalışma” yı aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:

“'Evde çalışma” terimi, evde çalışan olarak anılacak olan bir kimse tarafından,

(i) Kendi evinde veya işverenin işyeri hariç kendi seçtiği bir başka mekânda;

(ii) Ödeme karşılığında yapılan, söz konusu kişinin ulusal yasalar, yönetmelikler ve

mahkeme kararları uyarınca bağımsız işçi sayılmasını gerektirecek ölçüde özerkliğe ve

ekonomik bağımsızlığa sahip olmaması kaydıyla;

(iii) Teçhizatı, malzemeyi ve kullanılan diğer girdileri kimin sağladığı önemli olmaksızın,

işveren tarafından belirlenen bir ürün veya hizmetle sonuçlanan iş anlamına gelmektedir. ”

olarak tanımlamaktadır.

ILO’nun tanımını daha kısa olarak “bir işveren veya aracı için işçinin seçtiği bir yerde,

genellikle işçinin kendi evinde, işveren veya aracının denetimi olmaksızın, bir sözleşme

gereğince bir malın üretilmesi veya hizmetin sağlanmasıdır (Yavuz, 1995).

Kısaca eve iş verme sistemi, piyasada üretilen mal veya hizmetlerin ev içinde üretilmesi olan

evde çalışma, esnek çalışma biçimlerinin en eskilerindendir. Evde çalışma modelinde zaman

10

esas alınmamakta, genellikle parça başı çalışılmakta, kimi zaman ise çalışanların kendi

hesabına çalıştığı işler olmaktadır.

Evde çalışmanın ülkemizdeki geçmişi eski olup bölgelere göre farklılıklar göstermekte ancak

daha çok dokuma, hazır giyim, paketleme sanayinde oldukça yaygındır. Evde çalışma

modelinin en büyük sıkıntısı daha çok kayıt dışı yapılan bir çalışma şekli olmasıdır. Ücretler

oldukça düşük ve herhangi bir sosyal yardım ya da sosyal güvence söz konusu değildir;

istihdam güvencesi de yoktur. Bu çalışma tipi kötü şartlarda çalışmanın yapılması ve ucuz

emek sömürüsüne yol açması gibi nedenlerden dolayı eleştirilmektedir (Yavuz, 1995).

Evde çalışma modeli işgücü piyasasında daha çok kadınlar tarafından gerçekleştiren bir

istihdam biçimidir. Ev eksenli çalışma kategorisindeki çalışanlar gerek Türkiye’de gerekse bu

sektörün yaygın olduğu diğer ülkelerde bu işi yapanların büyük bir bölümü kadınlardan

oluşmaktadır. Kadınların bu alanda çalışma oranları gelişmiş ülkelerde dâhil olmak üzere

birçok ülkede % 90’ların üzerinde seyretmektedir. Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya ve

Hollanda’da ev eksenli çalışan işçilerin yüzde 95’i kadındır. Japonya’da bu oran yüzde 93.5,

Cezayir’de yüzde 97’dir. Türkiye’de ücretli olarak ev eksenli çalışanların yüzde 92’si, yevmi

yeli olarak ev eksenli çalışanların ise yüzde 95’i kadındır.

2.2 Tarihçe

Sanayi kapitalizminin ortaya çıkışıyla birlikte (9.yüzyıl-İngiltere) ilk başlarda tamamen küçük

ölçekli olarak başlayan işler (ev sanayi, atölye ) zaman içerisinde çok sayıda işçinin bir arada

çalıştığı fabrikalar gelişmeye başladı. Fabrikalarda işçilerin bir araya gelmesi ile birlikte

sömürü düzenin hâkim olduğu ve işçi haklarının yok denecek düzeylerde olduğu dönemlerde

işçiler biraya gelerek haklarını elde etmek amacıyla sendikalaşmaya başlamışlardır.

Sendikaların gelişmesiyle birlikte işçilerin haklarını kazanımları da giderek artmaya başladı.

İşverenler için istenmeyen bir durum olan sendikalaşmanın etkisinin azaltılması ve daha az

maliyetli alternatif üretim yolları arayışına girmeye başladılar. Süreç içerisinde geliştirilen

alternatif üretim yöntemlerinden bir tanesi de ev eksenli çalışmalar olmuştur. Özellikle 21.

Yüzyıl başlarında geliştirilen bu sistem daha çok fabrika, atölye gibi birçok çalışanın bir arada

olduğu üretim ortamının dışında çalışanların genellikle kendi evlerinde gerçekleştirdikleri

“ev-eksenli çalışma” dediğimiz çalışma biçimidir. Üretime ilişkin çeşitli aşamaların

bölümlenerek veya farklı işlerin farklı kişi-gruplar ile üretiminin çalışanların mekânlarında

gerçekleştirilmesidir. Bu çalışma biçiminde işler fabrika veya atölyelerden direkt olarak

işveren veya aracılar tarafından evlere dağıtılıp bu işler yapıldıktan sonra tekrar fabrika veya

atölyelerden nihai süreçten geçirildikten sonra son ürün haline getirilmesinden oluşmaktadır.

Yapılan işler oldukça geniş bir ürün yelpazesinden oluşmakta olup, işlerin özelliğine göre

değişmekle birlikte genellikle üretilen ürünün belli bölümlerinin yapılması veya montajından

ibarettir.

2.3 Ev Eksenli Çalışmalar Ülkemizde İse;

Türkiye’de ev-eksenli çalışma:1980’lerde başlayan dönüşüm ve dışa açılma süreci ile

hızlanmaya başlamıştır. 1980 sonrasında ihracata yönelik büyüme stratejisinin en önemli

sonuçlarından biri, ev-eksenli çalışmanın yaygınlaşmasıdır. Uluslararası piyasalarda rekabetin

11

artması ile birlikte ve özellikle bu yıllarda ülkemizin daha çok rekabet etme arayışlarının bir

önemli sonucu da ev-eksenli çalışmaların hızlı bir şekilde yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Ucuz emek arayışları ve sosyo-kültürel faktörlerin de etkisi ile kadın emeğinin daha ucuz

olması, çoğunlukla diğer ülkelerde de olduğu gibi ülkemizde de çoğunlukla kadınların bu işte

yer almasına neden olmuştur. Yine bu süreç içerisinde gelir dağılımı farklılığının artmasına

bağlı olarak özellikle yoksul mahallelerde bu iş giderek yaygınlaşmaya başlamıştır.

Dünyanın birçok gelişmekte olan ülkesinde olduğu gibi Türkiye’de de ev-eksenli çalışma

çoğunlukla kadınlar tarafından yapılmaktadır. Ev-eksenli çalışma, enformel sektörde

kadınların başvurduğu en önemli çalışma biçimi olarak karşımıza çıkmakta ve özellikle

kentsel alanda kadınların bu tarz çalışmasının giderek arttığı çeşitli araştırmalar tarafından

vurgulanmaktadır. (Lordoğlu, 1990; Çınar, 1994; White, 1994; Hattatoğlu, 2000; Atasü-

Topçuoğlu, 2010; Dedeoğlu, 2012; Durusoy Öztepe, 2013).

Düşük eğitimli ve düşük vasıflı kadınlar için ev-eksenli üretim, erişilebilir gelir yaratma

imkânlarının başında gelmektedir. Ev-eksenli çalışan kadınlar üzerine yapılan çeşitli

araştırmalar kadınların bu tür işleri yapmasının arkasında yatan temel nedenin, kadınların ev

dışında çalışması önündeki engeller olduğunu saptamaktadır. Bu engellerden arz yönlü olanlar:

kadının yerini evi olarak gören ataerkil bakış açısı, küçük çocuk sahibi kadınlar için çocuk

bakım hizmetlerinin yetersizliği, kadınların eğitim ve vasıf düzeylerinin düşüklüğü olarak

sayılabilir.

Talep boyutunda ise ihracata yönelik sanayileşme sürecinin yeterli düzeyde işgücü talebi

yaratmaması ve kadın işgücüne talebin düşük kalması belirtilebilir (Toksöz, 2012; İlkkaracan,

2012). Öte yandan kadının ev-eksenli üretimi ile ilişkilendirildiğinde Türkiye’nin ihracata

yönelik imalat sanayi üretiminin ağırlıklı olarak emek-yoğun ürünlerin düşük maliyetle

üretimine dayanması, özellikle hazır giyim sanayisinde ev-eksenli üretimi kentin yoksul

kesimlerinde yaşayan kadınlar için önemli gelir kazanma imkânı haline getirmiştir.

2013 yılı itibariyle Türkiye genelinde 548 bin 646 kişi evden çalışmakta olup, bunun 517

bin138’i (yüzde 94) kadındır. Evde çalışarak tekstil ve giyim ürünleri imalatında bulunan

kadınların oranı tüm evde çalışan kadınların yüzde 34.2’sidir. Bu işkolunda faaliyette bulunan

kadınların toplam kadın istihdamındaki payı yüzde 2.3’tür. Aşağıdaki tabloda da verildiği gibi

Türkiye’de ev-eksenli çalışan kadınların en fazla çalıştıkları 5 sektör sıralanmıştır.

Tablo- 1. Evde Çalışan Kadınların En Yüksek Oranda Çalıştıkları Beş Sektörde Çalışan

Kadın Sayısı (2013)

Sektör Ev-Eksenli Çalışan

Kadın Sayısı

Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hane

halklarının faaliyetleri

153 595

Tekstil Ürünleri İmalatı 140 882

Binalar ile ilgili hizmetler ve çevre düzenlemesi

faaliyetleri

71 533

Giyim Eşyaları İmalatı 36 087

12

Perakende ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler

hariç)

34 047

Bu veriler TÜİK’in Hane halkı İşgücü Anketlerinden alınsa da, bu tür işleri yapan kadınların

önemli bir kısmının istatistiklere ev kadını olarak kaydedilmesinden ötürü ev-eksenli çalışan

kadınların gerçek sayısının çok daha yüksek olduğu sonucuna varmak yanlış olmayacaktır

(Dedeoğlu, 2012).

Yukarıdaki rakamlar da dikkate alınarak geçmişte üzerinde fazlaca durulmayan ve dikkate

alınmayan ev eksenli çalışmalar ülkemizde giderek daha çok konuşulmaya başlanmış ve bu

alana ilişkin sorunların üzerinde tartışılmaya ve dikkate alınmaya başlanılmıştır. Bu alanda

gerçekleştirilen toplantılar, konuya ilişkin organizasyonların aktiviteleri sonrasında ilgili

kamu kurumları da konuya ilişkin yasal düzenleme çalışmalarını yapmaya başlamışlardır. Bu

alanda çalışan kamu kurumları olarak destekleyici, yasal düzenlemeleri yapan kurumlar ve

kadınlara ilişkin çalışmalar yapan bir dizi kamu kurumu mevcut olup bunların başlıcaları;

İŞKUR, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme

ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ve Kadının Statüsü Genel Müdürlüğüdür

(KSGM). Ayrıca söz konusu alanı desteklemeye yönelik başta Avrupa Birliği programları

olmak üzere özellikle kadınlar ve hak konusunda çalışan bir dizi kuruluş ve sendikalarda bu

alandaki çalışmaları çeşitli boyutlarıyla desteklemeye çalışmaktadırlar.

Bu gelişmelerin temel nedenleri arasında ise ev eksenli çalışmaların gerek ülkemizde gerekse

dünyanın birçok yerinde bu çalışma biçiminin giderek yaygınlaşmasından ve bu alanda

çalışan kadınların yaşadıkları sorunların giderek artmasından kaynaklanmaktadır. Yine ev

eksenli çalışanların genel olarak çalışan kesimler içinde en yoksul kesimden oluşmaları ve

modern olarak tanımlanan bu çağın gerekliliği ile örtüşmeyen koşullarda çalışmaları konuya

ilgiyi arttırmaktadır. Yine çalışanların en yoksul olarak tabir edilen kesimlerden oluşması,

yasal haklardan yoksun olarak çalışmaları bir diğer nedendir. Bununla direkt bağlantılı olarak

eğitim olanağı sınırlı, göç eden kesimlerden oluşmaları bir diğer faktördür.

2.4 Yasal Durum

İşçi, işveren ve devlet temsilcilerinden oluşan üçlü yapıya sahip bir Birleşmiş Milletlere bağlı

bir kuruluş olan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) çalışanların hakları ile ilgili evrensel

düzenlemeler yaparak bu uygulamalara rehberlik etmektedir. ILO, aynı zamanda ülkelerin

konuya ilişkin uygulamaları ve gelişmeleri de izlemekle yükümlüdür.

Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından 20.06.1996 tarihinde kabul edilmiş olan 177

sayılı“Evde Çalışma Sözleşmesi”, ev-eksenli çalışmanın dünyada referans olarak kabul edilen

sözleşmesidir. 177 sayılı “Evde Çalışma Sözleşmesi”, ve 184 sayılı “Tavsiye Kararı” bu

alandaki en önemli hakları içermektedir. Bu sözleşme, ev-eksenli çalışanları da diğer işçiler

gibi sayarak bu türde çalışanların haklarını koruyup, güvence altına almaktadır.

177 sayılı Uluslararası Çalışma Sözleşmesine göre;

13

-Evden çalışanların diğer çalışanlarla eşit muamele görmesi, eşit ücretten, sosyal güvenlikten,

iş sağlığı ve güvenliğinden yararlanması, bazı riskli maddelerin kullanılmasının önlenmesi

(m.4) öngörmektedir.

Bu sözleşme aynı zamanda çalışanların ve çalıştıranların kayıt altına alınması (m.6,7); iş

denetiminin yapılabilmesi için gereken önlemlerin alınması (m.8); ücretli izinlerden, resmi

tatil haklarından, ücretli hastalık izninden yararlanabilmesinin de (m.24) sağlanmasını

hükümlerini içermektedir.

Özellikle sözleşmenin “Eşit Muamele İlkesi” özellikle devletlerin, evde çalışanların diğer

işçilerle eşit muamele görmesini, teşvik etmesini sağlamaya yöneliktir. Bu kapsamda; ev-

eksenli çalışanların istediği çalışan örgüte üye olmak, bunların çalışmalarına katılmak ve

isterlerse kendilerinin de örgüt kurabileceği anlamına gelmektedir.

Yine ev-eksenli çalışanların faaliyet ve istihdamda ayrımcılığa karşı korunmasını, iş sağlığı ve

güvenliği, ödemeler, sosyal güvenlik gibi konularda korunmasını hedeflemektedir. Ayrıca ev-

eksenli çalışanların mesleki konularda yetkinleşmeleri için olanaklara erişim, çalışmaya

başlamada asgari yaş olması ve analıkta koruma gibi hakları da içermektedir.

ILO’nun bu sözleşmesini henüz ülkemiz onaylamamış olup EVÇAD Derneği tarafından 2011

yılında İş mevzuatının, ev-eksenli çalışmanın tüm biçimlerini kapsayacak şekilde, ev-eksenli

çalışanların işçilik haklarından yararlanmasını sağlamak ve Türkiye’nin de bu sözleşmeye

taraf olması için imza kampanya çalışması başlatmıştır.

3 EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARDA GENEL DURUM ANALİZİ (SAHA

ARAŞTIRMASI ÇALIŞMASI )

EVÇAD tarafından gerçekleştirilmekte olan “Ev Eksenli Çalışan Kadınların Sosyal

Haklarının Geliştirilmesi Projesi” kapsamında Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde ev-eksenli

çalışan kadınlara yönelik olarak saha araştırma çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu saha

araştırma çalışması dâhilinde Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinin her birinde 100 kadın olmak

üzere toplamda 200 kadın ile bir anket çalışması gerçekleştirilmiştir.

Gerçekleştirilen anket çalışmasından sonra bu anketler analiz edilerek elde edilen sonuçlar

raporlandırılmıştır. Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde yapılan bu anket çalışmasının ev-eksenli

çalışan kadınların özellikle farklı konularda iş yapan kadınlar olmasına farklı kategori olarak

tanımlanabilecek iş konularında faaliyet göstermelerine özen gösterilmiştir. Bu yaklaşımın

amacı, ev-eksenli çalışan kadınların farklı iş konularında farklı durumların ve sorunların

olabileceğini göstermektedir.

Anket çalışmalarından sonra yapılan analizler, ilgili tablo ve grafiklere yansıtılarak çok yakın

iki il olan Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde benzer durumlarla karşılaşıldığı gibi oldukça farklı

sorun alanları ve beklentilerle de karşılaşılmıştır.

Yapılan anket çalışmalarıyla eş zamanlı olarak anketörler tarafından ankete dâhil edilen

kadınların yaşamlarına ilişkin gözlemsel verilerde elde edilmiştir. Elde edilen veriler söz

konusu kesimin en yoksul olarak tabir edilen kesimden oluştuğu, bu ailelerin büyük

14

çoğunluğunun köylerinden, ilk yerleşkelerinden ekonomik veya zorunlu göç nedeniyle

ayrılmak zorunda kaldıkları sonucu da ortaya çıkmıştır.

Anket yapılan mahallelerin, kentin en yoksul mahalleleri olduğu ve konutların yapı olarak

oldukça kötü durumda olup yoksulluğu tüm özellikleri ile yansıttığını da söylemek

mümkündür.

Yine yoksullukla genel geçer bağlantısı olan bir durum yani anket uygulanan kesimlerin

eğitim durumlarının da genellikle nispeten düşük olduğu sonuçlarına varılmıştır.

Gerçekleştirilen anket çalışmasından elde edilen sonuçları aşağıdaki gibi dört ana bölüm

altında sınıflandırmak mümkündür.

I-Kişisel bilgiler (Ev eksenli çalışanın bilgileri dışında, hane halkı bilgilerini de içerecek

şekilde)

II-Ev-eksenli çalışma durumu (Yapılan işler, çalışma koşulları, yapılan işler, işlerdeki temel

sorun alanları, girdi temini, ürün değerlendirme),

III-Üretilen ürünler ve ürünlerin pazarlanması(Üretilen ürünlerin pazarlanması yöntemi,

buna ilişkin sorun alanları, eğilimler)

IV-Ev-eksenli çalışmaları, çalışan üzerindeki etkileri (kişisel, sosyal, ekonomik),

V-Çalışanların, ev-eksenli çalışmaya ilişkin beklenti ve eğilimleri (yasal düzenlemeler,

haklar, işin devam ettirilmesi, geliştirilmesi) konularına ağırlık verilmiştir.

3.1 EV-EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARA İLİŞKİN KİŞİSEL BİLGİLER

Ev-eksenli çalışan kadınlara yönelik gerçekleştirilen bu araştırma çalışmasında, çalışan

kadınların kişisel durumlarına ilişkin bilgilerin yanı sıra hane ve yaşadığı koşullara ilişkin

bilgilerin alınması ihtiyacından yola çıkılarak, araştırma çalışmamızın başlangıç noktasını bu

bölüm oluşturmuştur.

3.1.1 Hane Nüfusu Büyüklüğü

Ankete dâhil edilen kadınların hanelerinde yaşayan birey sayılarına bakıldığında büyük

çoğunluğun 3-5 arası bireye sahip oldukları görülmektedir.

Diyarbakır ilinde, hanelerde yaşayan kişi sayısı 2 ve altı olan nüfus sayısı ile 7 ve üzeri nüfus

sayısı oldukça sınırlı sayıdadır. Şanlıurfa ilinde ise 6 ve üzeri nüfus sayısının oldukça az

olduğunu söylemek mümkündür (Tablo-2).

Tablo- 2. Anket Yapılan Kadınların Hane Nüfusu Büyüklükleri

Hanede Yaşayan

Kişi Sayısı

Diyarbakır Şanlıurfa

Hane sayısı % Hane sayısı %

1 kişi 0 0 3 3,0

2 Kişi 6 5,9 20 20,0

15

3 kişi 18 17,8 22 22,0

4 Kişi 29 28,7 23 23,0

5 kişi 22 21,8 22 22,0

6 kişi 16 15,8 7 7,0

7 kişi 2 2,0 3 3,0

8 kişi 7 8.0 0 0

TOPLAM 100 100

3.1.2 Yaş Durumu

Çalışma alanı olan her iki ilde de ev eksenli çalışanların yaşlarına ilişkin durum öğrenilmeye

çalışılmıştır. Bu kapsamda Diyarbakır ilindeki yaş grupları irdelendiğinde çalışan kadınların

22 yaş ile 32-40 yaş aralıklarında yoğunlaştığı saptanmıştır.

Şanlıurfa ilinde ise daha çok 34,35 yaş ile 37 ve 39 yaş gruplarında bir yoğunlaşmadan

bahsetmek mümkündür.

Diyarbakır ili Şanlıurfa ili karşılaştırıldığında, Şanlıurfa ilinde daha yetişkin yaş gruplarının

ev eksenli çalışmalarda yer aldığını görmekteyiz. Diyarbakır ilinde 18 yaş ve altı çalışan

kadın sayısı oldukça düşük olup (3 kişi), Şanlıurfa ilinde ise bu oran daha yüksektir (15 kişi).

Yine gerek Diyarbakır ilinde gerekse Şanlıurfa ilinde 50 yaş üstü çalışan kadın sayısı % 5’in

altındadır.

3.1.3 Medeni Durum

Ev eksenli çalışmalarda yer alan kadınların medeni durumları irdelendiğinde, hem Diyarbakır

ilinde hem de Şanlıurfa ilinde daha çok evli kadınların bu alanda çalıştıklarını görmekteyiz.

Diyarbakır ilinde evli olarak bu alanda çalışan kadınların oranı % 81.2, Şanlıurfa ilinde ise bu

oran 67.7’dir. Bu alanda dul kadınların çalışma oranı ise Diyarbakır ilinde % 7.9, Şanlıurfa

ilinde ise % 4’tür (Grafik-1).

Kadınların evlendikten sonra kendilerine yüklenilen gerek aile içi sorumlulukları, gerekse

yoksulluğun evlileri daha zorunlu bir şekilde bu yöntemle çalışmaya, yani ev içinde

çalışmalarını zorunlu kılmaktadır.

Evli kadınların daha çok bu alanda çalışmalarının bir diğer nedeni ise aile içindeki

sorumluluklarından kaynaklı olduğunu söylemek mümkündür. Sosyal yapının da belirleyici

olduğu bu çalışma alanında, kadınların dışarı çıkmadan küçük bir gelir karşılığında bu işe razı

olmasının diğer önemli etkenleri arasındadır.

Ayrıca yoksulluğun yanı sıra geleneksel yapının da bu tür bir çalışma seçiminde oldukça etkili

bir faktör olduğunu söylemek mümkündür.

Grafik-1. Ev Eksenli Çalışan Kadınlarda Medeni Durumu

16

3.1.4 Eğitim Durumu

Ev eksenli çalışanların genel olarak eğitim durumlarına baktığımızda, eğitim durumlarının

ülke ortalamaların oldukça altında olduğunu söylemek mümkündür.

Örneğin; ülkemiz genelinde okuma-yazma bilmeyen kadın oranı % 9.4 iken (erkeklerde bu

oran % 1.9) araştırmanın yapıldığı gruplarda okuma yazma bilmeyen kadın oranı ise

Diyarbakır ilinde % 31.7, Şanlıurfa ilinde ise bu oran daha da yükselerek % 42.4 gibi

ortalamaların oldukça üstünde bir orana karşılık gelmektedir (Grafik-2).

Türkiye genelinde yüksekokul veya fakültelerden mezun olan kadın oranı % 10.7 iken ev

eksenli çalışan kadınlardan bu oran Diyarbakır ilinde % 3, Şanlıurfa ilinde bu kategoride ev-

eksenli çalışan hiçbir kadın mevcut değildir.

Ev-eksenli çalışanlar grubunda çalışan kadınların daha çok emek sarf etmelerine rağmen

güvenceli işlerden çoğu kez daha az kazandıklarını söylemek mümkündür. Hiçbir eğitime

sahip olmayan kadınlar birinci derecede ev eksenli çalışmalarda yer almaktadırlar. İkincil

olarak ise sadece okur-yazar kadınlar yüksek bir oranda bu işi yapmakta olup okur-yazar olan

kadınlarda Diyarbakır ilinde % 37.6, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 21.2’dir.

Eğitim durumuna ilişkin tablo irdelendiğinde genellikle en düşük eğitim seviyesindeki

kadınların bu iş yaptıklarını söylemek mümkündür.

Eğitim düzeyinin düşük olmasını, ev-eksenli çalışmalarda bulunan kesimin daha güvencesiz,

daha az geliri olan işlere razı olmak zorunda olduklarını görmekteyiz. Bunun sonucu ise çoğu

kez söz konusu bu kesimin yoksullukla özdeşleşen bir kitleden oluşmasıdır.

Grafik-2. Ev Eksenli Çalışanlarda Eğitim Durumu

17

3.1.5 Ev-Eksenli Çalışanlarda Konut Büyüklüğü

Ev eksenli işlerin büyük bir bölümü çalışanlar tarafından kendi evlerinin bir bölümünde

(çoğunlukla oda veya salon) gerçekleştirilmektedir. Araştırma yaptığımız Diyarbakır ilinde bu

işi kendi evlerinde gerçekleştirenlerin oranı % 89.1, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 53.5

oranındadır.

Dolayısıyla ev-eksenli çalışanların konut büyüklükleri, oda sayıları da büyük önem

taşımaktadır. Özellikle işin evlerde yapıldığı durumlarda ve özellikle fiziki anlamda çok yer

tutan işlerde konutun büyüklüğü önem taşımaktadır.

Bu nedenle hane nüfusu sayısı da dikkate alındığında araştırma yapılan hanelerde 4-6 arası

nüfusa sahip olanların oranı Diyarbakır ilinde % 66.3 Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 57’dir.

Diyarbakır ilinde % 45.5’lik kesimin evi 2 oda bir salondan, Şanlıurfa ilinde aynı

büyüklükteki evler için bu oran % 20’ye düşmektedir. Şanlıurfa ilinde sadece 2 odası olan

evler % 41 oranındadır. Sadece 1 oda 1 salona sahip olanların oranı ise Diyarbakır ilinde %

8.9, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 14’tür. Diyarbakır ilinde 3 oda 1 salona sahip olanların

oranı ise % 22.8, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 12’dir (Grafik-3).

Grafik- 3. Ev-Eksenli Çalışanlarda Konut Büyüklüğü Durumu

18

Genel olarak ev eksenli çalışanların konutlarının fiziki büyüklüğüne bakıldığında ve yapılan

işler dikkate alındığında nispeten küçük evlere sahiptirler. Özellikle fiziki anlamda yer

gereksinimi olan işlerde hem üretim hem de üretilen ürünlerin stoklanması veya fason

üretimlerde ürünlerin işveren tarafından zamanında alınmaması durumunda konut büyüklüğü,

yapılan işle de bağlantılı olarak yaşam alanını sınırlaması açısından sorun olabilmektedir.

3.2 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALAR VE BUNA İLİŞKİN KOŞULLAR

Bu bölümde daha ev-eksenli çalışmalar kapsamında hangi işlerin yapıldığı, işlerin çalışma

koşulları ve işlerdeki temel sorun alanları üzerinde durulmuştur. Yine bu bölümde her türlü

üretim girdilerinin temin edilmesi biçimleri ile üretilen ürünlerin ne şekilde değerlendirildiği

konularda öğrenilmeye çalışılmıştır.

3.2.1 Çalışma Durumu

Bu bölümde, çalışanların daha önce ev-eksenli çalışmaya katılım durumlarıyla birlikte aynı

zamanda sürekli çalışma durumları, çalışan işlerdeki sosyal güvence durumları ile mevcut

durumda sigortalılık durumları da değerlendirilmiştir.

Araştırma alanı olan her iki ilde daha önce de bu grupların % 98 gibi yüksek bir oranda ev

eksenli çalışma konusunda faaliyet gösterdikleri görülmektedir. Yine her iki ilde de daha önce

ücretli-maaşlı bir işte çalışma durumunun % 1, hiç çalışmama oranının ise % 1 gibi oldukça

düşük oranlarda olduğu görülmektedir.

Ev eksenli çalışmalara ne zaman başladıklarına ilişkin duruma baktığımızda ise Diyarbakır

ilinde 2010 yılında bu çalışmalara katılım oranının yükseldiği ve oranın 2012 yılında en

yüksek seviyeye çıktığını görmekteyiz. 2012 yılından sonra ise ev-eksenli çalışmalara kısmen

giderek azaldığını söylemek mümkündür.

Şanlıurfa ilinde ise ev-eksenli çalışmalara katılım konusunda 1990 yılında bir artış görüldüğü,

2000 yılında ise en yüksek düzeye çıktığını görmekteyiz. 2012 yılından itibaren ise bu işi

yapan kişilerin oranında azalma olmasına rağmen yine de aynı seviyede bir istikrar halinde

devam ettirdikleri görülmektedir.

19

Anket çalışması kapsamında ev eksenli çalışanların söz konusu faaliyetlerine ara verip

vermedikleri durumu da yapılan bu işlerin çalışanlar açısından sürekliliği de irdelenmiştir.

Ev-eksenli çalışanların, Diyarbakır ilinde % 74.3, Şanlıurfa ilinde ise % 87 oranında bu işe

başladıklarından beri hiç ara vermediklerini belirtmektedirler (Grafik- 4).

Grafik- 4. Ev Eksenli Çalışan Kadınların Çalışmaya İlişkin Devamlılık Durumu

Ev eksenli çalışanların bu alandaki çalışma durumlarını irdelediğimizde bazı hızlı iniş

çıkışların olmasına rağmen genellikle bu işi yapanların büyük bir çoğunluğunun bu çalışmayı

belli bir süreklilik halinde yürüttüklerini söylemek mümkündür.

Ancak iş yapılan alanlarda özellikle dışarıya yapılan fason veya sipariş usulü çalışmalarda iş

alma veya kazanç durumuna göre bu alanda çalışmaya katılımın etkilendiğini görmek

mümkündür. Yine çalışmaya katılım düzeyini etkileyen önemli faktörlerden bir tanesi de

genel olarak ülkenin ekonomik durumunun ev-eksenli çalışmalara etkisidir. Ekonomik kriz

dönemlerinde veya ailenin diğer fertlerinin iş bulamadığı diğer bir deyişle yoksulluğun

düzeyinin derinleştiği zamanlarda kazancı düşük olan bu alanda çalışmaya daha çok razı

olabildikleri görülmektedir.

Daha önce çalışılan işlerde sosyal güvence durumu irdelendiğinde ise ev-eksenli çalışanların

büyük bir kesimin herhangi bir sosyal güvence kapsamında çalışmadığı görülmektedir.

Sigortalı işte çalışma durumu hem Diyarbakır ilinde (% 7.9) hem de Şanlıurfa ilinde (%

9.1) % 10’un altında rakamlarda seyretmektedir (Grafik-5).

Grafik- 5. Ev Seksenli Çalışanların Geçmişte Sigortalı İşte Çalışma Durumları

20

Ev-eksenli çalışmalarda, çalışma durumuna ilişkin veriler değerlendirildiğinde, ev eksenli

çalışanların büyük çoğunluğunun sosyal güvenceli bir işe ulaşma olanaklarının oldukça düşük

olduğunu görmekteyiz. Bu göstergenin, dolayısıyla bu alanda çalışan kesimin ev-eksenli işleri

yapmaya mecbur kaldıkları gibi bir sonucu da çıkarmak mümkündür.

Ev-eksenli çalışanların, mevcut durumda sigortalılık durumları irdelendiğinde ise Diyarbakır

ilinde her hangi bir sigortası olmayan ev eksenli çalışan kadın oranı % 98, Şanlıurfa ilinde ise

bu % 90 gibi oldukça yüksek bir orandadır.

3.2.2 Ev Eksenli Çalışmaların Gerçekleştirilme Yöntemi

Ev-eksenli çalışmalar genel olarak kendi hesabına, fason ve sipariş usulü olmak üzere 3 farklı

şekilde gerçekleştirilmektedir.

Bu kapsamda “Kendi Hesabına” çalışanların toplam araştırma çalışması yapılan çalışanların

içindeki oranı Şanlıurfa ilinde % 62, Diyarbakır ilinde ise bu oran % 47.5 oranına karşılık

gelmektedir (Grafik-6).

Gerek Diyarbakır, gerekse Şanlıurfa ilinde ev-eksenli çalışmalar kapsamında kendi hesabına

çalışma en çok tercih edilen çalışma yöntemidir.

Grafik-6. Kendi Hesabına Çalışanlar

21

“Sipariş usulü” ile ev-eksenli çalışmaları gerçekleştirenlerin oranı ise Diyarbakır ilinde %

36.6, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 14’tür (Grafik-7).

Diyarbakır ilinde sipariş usulü ile çalışma ikincil derecede tercih edilen çalışma biçimidir.

Grafik- 7. Sipariş Usulü Çalışanlar

“Fason usulü” çalışanlar ise Diyarbakır ilinde % 19.8, Şanlıurfa ilinde ise % 22 oranındadır

(Grafik-8).

Şanlıurfa ilinde sipariş usulü ile çalışanların oranı Diyarbakır iline göre daha yüksek olup bu

ilde ikincil olarak tercih edilen çalışma biçimidir.

Grafik- 8. Fason Usulü Çalışanlar

22

Ev eksenli çalışmaların durumunu genel olarak irdelendiğimizde pratikte yaşanan

durumlardan da kaynaklı olarak kendi hesabına çalışma şeklinin daha çok tercih edildiğini

görmekteyiz. Bu yöntemin tercih edilmesinin her şeye rağmen daha rahat olduğunu ve bu

şekilde çalışmanın diğer çalışmalara karşılık başta pazarlama problemi olmak üzere bazı

zorlukları içermesine rağmen kazancının daha yüksek olması ve daha özgür bir çalışma

biçimini içermesi nedeni ile tercih edilmektedir.

Kendi hesabına çalışmanın tercih edilmesinin bir diğer nedeni ise araştırma çalışması yapılan

her iki ilde de sanayinin az gelişmiş olması ve bununla bağlantılı olarak fason olarak

yaptırılacak ev-eksenli işlerin potansiyelinin düşük olduğunu da söylemek mümkündür.

Fason çalışma yönteminde ev eksenli çalışanlar açısından sadece üretim boyutuyla

ilgilendikleri için bu işin olması durumunda daha çok tercih edilen bir yöntem olabilmektedir.

Ancak çalışma alanı olan her iki ilde de sanayinin görece gelişmemiş olması, dolayısıyla

bununla bağlantılı evde yapılabilecek işleri de sınırlamaktadır.

Sipariş usulü çalışmada da çalışan açısından sadece üretim boyutuyla ilgilenilmekte ancak

siparişlerin düzenli olmaması bu yöntemin tercih edilmesini azaltan bir faktördür. Yine sipariş

usulü çalışmanın yaygınlık düzeyi genellikle belli çalışma konuları ile sınırlı kalmakta

dolayısıyla potansiyelin düşük olması nedeniyle bu alanda ancak küçük bir kesim

çalışabilmektedir.

Diyarbakır ilinde hem kendi hesabına hem de sipariş usulü üretimi bir arada yapan küçük bir

oranda ev-eksenli çalışanında mevcut olduğunu söylemek mümkündür.

*Ev eksenli çalışmalarda, çalışma yönteminin tercihinde gelir düzeyi, işlerin süreklilik

durumu, çalışma süresi, kadının aile içindeki yükümlülükleri, ürün pazarlama faktörü ve söz

konusu çalışmalara ayırabildikleri zaman da etkili olabilmektedir. Yine hane içindeki bu işte

çalışabilecek kişi sayısı da ev eksenli çalışma yönteminin seçiminde etkili olan bir diğer

önemli faktörler arsındadır.

23

3.2.3 İş/Üretim Alanları

Ev eksenli çalışanların yaptıkları işin büyük bir bölümünü kendi evlerinde gerçekleştirdiği

görülmektedir. Diyarbakır ilinde bu işi kendi evlerinde gerçekleştirenlerin oranı % 89.1

Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 53.5’dir.

Şanlıurfa ilinde bu oranın daha düşük olarak görülmesinin nedeni, gerçekleştirilen işlerin

özellikleri ile ilgilidir.

Gerçekleştirilen araştırma çalışmasında yanıtların detayları irdelendiğinde ise kimi işlerin evin

avlusunda, damında, bahçesinde yapılan işler ev dışında yapılan iş olarak algılanmakta ve

anketlerde bu işler ev dışında yapılan işler olarak yanıtlanmıştır.

Şanlıurfa ilinde sadece % 10’luk bir kesim, yaptıkları işleri işverenin sağladığı bir mekânda

yaptıklarını belirtmektedirler.

Diyarbakır ilinde ise araştırma yapılan çalışanlarda işverenini sağladığı herhangi bir mekânda

üretim gerçekleştiren herhangi bir çalışan mevcut değildir. Diyarbakır ilinde sadece % 4’lük

bir çalışan kadın, Diyarbakır Büyükşehir belediyesinin yaptığı tandır evlerinde ekmek üretip

satmaktadırlar (Grafik-9).

Her iki ilde de ev-eksenli çalışma kapsamında aynı işi yapan kadınların bir araya gelip ortak

bir mekânda üretim yapma durumu mevcut değildir.

Grafik-9) İş/Üretim Alanları

3.2.4 Ev Eksenli Çalışanlarda Günlük Ortalama Çalışma Saatleri

Ev eksenli çalışanların, çalıştıkları iş için harcadıkları zaman dikkate alındığında Diyarbakır

ilinde çalışanların önemli bir kesimi 4-6 saatlik bir süreyi bu iş için zaman ayırmaktadırlar.

Diyarbakır ilinde çalışanların % 69.3’ü, Şanlıurfa ilinde ise % 24’ü 4-6 saat arasındaki

zamanlarını bu iş için harcamaktadırlar.

24

Şanlıurfa ilinde bu iş için ayrılan zaman Diyarbakır iline göre daha fazla olup % 40’lık gibi

bir kesim günün 7-10 saatini ev eksenli çalışmaya ayırmaktadırlar. Diyarbakır ilinde 7-10 saat

arası çalışanların oranı ise % 6.9’dur. Yine Diyarbakır ilinde 15 saat ve üzerinde bu iş için

zaman ayıranların oranı % 3 iken bu rakam Şanlıurfa ilinde % 19’a yükselmektedir

(Grafik-10).

Araştırma yapılan kadınlarda, Diyarbakır ili ile Şanlıurfa illeri karşılaştırıldığında Diyarbakır

ilinde ev-eksenli çalışmaya ayrılan zamanın daha az olduğunu söylemek mümkündür.

Grafik-10. Ev-Eksenli Çalışanlarda Günlük Ortalama Çalışma Saatleri Durumu

3.2.5 Ev-Eksenli Çalışan Kadınların Aylık Ortalama Çalıştıkları Gün sayısı

Ev –eksenli çalışan kadınlar çalışmalarını, günlük ortalama ne kadar saat çalıştıkları yanında

aylık ortalama ne kadar çalıştıkları, bu işe ne kadar zaman ayırdıkları, yıllık yaklaşık

zanlarının ne kadarını bu işe ayırdıkları gibi önemli verilerin öğrenilmesi açısından büyük

önem taşımaktadır.

Diyarbakır ilinde ayda ortalama olarak 6-10 gün arasında bu işi yapanların oranı % 56.4 ‘tür.

Şanlıurfa ilinde ise ev eksenli çalışmalar için ayrılan gün sayısı Diyarbakır iline göre daha

fazla olup % 71 oranında bir kesim bu işi 26 gün ve üzeri bir sürede yapmaktadırlar.

Diyarbakır ilinde ise bu işi 26 gün ve üzeri yapan kadın sayısı ise sadece % 10.9 oranındadır

(Grafik-11).

25

Grafik- 11. Ev Eksenli Çalışanlarda Aylık Ortalama Çalışılan Gün Sayısı Durumu

Çalışılan saat ve gün sayısını etkileyen faktörler arasında üretilen ürünlerin pazarlanması ve

üretim çeşidi de yer almaktadır.

**Çalışma saatleri ve aylık çalışılan gün sayısı dikkate alındığında Şanlıurfa ilinde ev eksenli

çalışmalar için ayrılan zaman Diyarbakır iline göre çok daha fazla olduğu görülmektedir.

Yukarıdaki verilerden yola çıkarak Şanlıurfa ilinde ev eksenli çalışmanın bu alanda çalışan

kadınların birincil gelir kaynakları arasında daha büyük öneme sahip olduğunu söylemek

mümkündür. Yine yukarıdaki verilerden Şanlıurfa ilindeki kadınların bu işe daha fazla

ihtiyaçları olduğu ve gelirin en az olduğu bu alanda daha uzun süre çalışmaları nedeniyle bu

ilde daha derin bir yoksulluktan bahsetmek mümkündür.

3.3 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARDA ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE ÜRÜNLERİN

PAZARLANMASI

Ev-eksenli çalışan kadınların neler ürettiği, hangi üretim alanlarına yoğunlaştığı ve üretilen

ürünlerin ne şekilde değerlendirildiği önemlidir. Bu bölümde, üretime ilişkin girdilerin temini

yanında, üretim araçları, pazarlama ve buna ilişkin yaşanan sorunlarda ele alınmıştır.

3.3.1 Ev-Eksenli Çalışmalarda Üretilen Ürünler

Araştırma çalışması kapsamında, ev eksenli çalışmalar kapsamında kadınların ürettiği

ürünlerin neler olduğu ve yoğunlaşan sektörler de öğrenilmeye çalışılmıştır. Üretilen ürünlerin

çeşitleri, çalışmanın genel olarak durumunun irdelenmesi açısından da önem taşımaktadır. Bu

soru kapsamında çalışanların önem derecesine göre ürettikleri en önemli 3 ürün sorulmuştur.

Üretilen ürünlerin durumu irdelendiğinde farklı konularda çeşitli ürünlerin üretildiğini görmek

mümkündür. Özellikle Diyarbakır ilinde oldukça zengin bir üretim çeşitliliğinden bahsetmek

mümkündür. Üretilen ürün çeşitlerinin daha çok el sanatları ve gıda ürünleri konusunda bir

yoğunlaşma olduğunu görmek mümkündür. Ön plana çıkan işler ise; % 8.9 ile iğne oyası, %

5.9 yazma, % 5.9 terzilik, % 5.9 içli köfte en fazla üretilen ürünler olarak görülmektedir.

Diyarbakır ilinde yaklaşık olarak 50 farklı üretim çeşidinden bahsetmek mümkündür.

26

Şanlıurfa ilinde ise genel olarak % 36 ile biber temizleme, % 24 ev biberi imalatı, % 12 ile

biber salçası imalatı ile ön plana çıkmaktadır. Bu ilde üretilen ürün çeşitliliği daha az olup

özellikle çeşitli el işlerine ilişkin üretimler de mevcuttur.

Bu soru kapsamında 2. ve 3. Derecede önemli olan işlerde sorulmuştur.

Diyarbakır ilinde % 43’lük kesim, Şanlıurfa ilinde ise % 32 ‘lik bir kesim 2. derecede

yaptıkları işin ne olduğuna ilişkin sorunun yanıtını boş bırakmışlardır.

3. derede yapılan işler ne olduğu sorulduğunda ise soruya boş bırakanların oranı % 73.3

Şanlıurfa ilinde ise bu oran 80’e çıkmaktadır.

Yani bu kesim sadece tek iş yaptıkları ve bunun dışında başka çeşit iş yapanların oranlarının

oldukça düşük olduğunu söylemek mümkündür. Çalışanlar açısından tek işe yönelmenin

avantajları olduğu gibi bazı dezavantajları da mevcuttur. Tek işe yoğunlaşmak, yapılan işte

yetkinleşmek, iyi bir kalite sağlamak anlamında olumludur.

Ancak kimi zaman belli üretimlerde pazarlama olanağının zayıflamasına bağlı olarak

üretimde de sıkıntılar yaşanabilmekte veya üretilen ürünlerin ederinin düşmesine neden

olabilmektedir.

3.3.2 Müşteri Tercihlerine İlişkin Durum

Müşterilerin tercih durumuna baktığımızda, ev eksenli çalışanları tercihte iki tercihin ön plana

çıktığından söz etmek mümkündür.

Bunlardan birincisi, yapılan işin daha hesaplı başka bir deyişle daha ucuz olmasıdır. Bir diğeri

ise üretilen ürünlerin daha kaliteli olması beklentisidir. Daha ucuz üretim nedeni ile tercih

edildiğini belirtenler Diyarbakır ilinde % 45.5, Şanlıurfa ilinde ise % 45’tir.

Yaptıkları işin daha kaliteli olması nedeni ile tercih edildiklerini belirtenlerin oranı ise

Diyarbakır ilinde % 37.6, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 40’tır (Grafik-12).

Grafik-12. Müşterilerin Tercihleri Durumu

Günümüz tüketici eğilimleri kapsamında fabrikasyon üretimleri çeşitli nedenler ile tercih

etmeyenlerin oranı giderek artmaktadır.

27

Araştırma alanında tekstil için fason üretim dışında tüketiciler tarafından özellikle el yapımı

olan ürünlere olan talep giderek artmaktadır. Ekonomik durumu iyi olan ve el yapımı

üretimleri tercih etmeleri veya destek amaçlı kadınların ürettikleri üreten ürünleri tercih eden

bir tüketici grubu da mevcuttur.

Fason üretimlerde, tercih nedeni fabrika veya atölye için yaptırılan işlerin ev eksenli çalışanlar

tarafından daha düşük maliyetle üretilmesi birincil derecede tercih nedenidir.

Genellikle fabrikalar veya atölyeler tarafından ev eksenli çalışanlara yaptırılan işler,

fabrikalarda veya atölyelerde üretilmesi güç olan işlerden oluşmaktadır. Bu işlerin hem daha

geniş bir mekân gerektirmesi hem de daha maliyetli olması nedeni ile söz konusu işlerin

evlerde çalışanlarca üretilmesi daha uygun görülmektedir.

Genel olarak ev eksenli çalışmalar konusunda üretilen ürünlerin tercih edilme nedenlerinden

bir diğer önemli faktör ise yapılan işin el emeği gerektirmesidir.

3.3.3 Yapılan İşlere İlişkin Makine-Ekipman Temin Etme Durumu

Gerçekleştirilen üretimlerde makine-ekipmanlara ilişkin üretim araçlarının temin edilmesi

durumu, üretimde özellikle kendi hesabına çalışma durumu dışındaki çalışmalar açısından

bağımlılık veya destek ilişkisinin öğrenilmesi açısından önem taşımaktadır.

Söz konusu durum irdelendiğinde, üretim araçları kapsamındaki makine-ekipmanların büyük

bir bölümünün ev eksenli çalışanlar tarafından temin edildiği görülmektedir. Diyarbakır ilinde

üretime ilişkin araç-gereçleri kendileri temin edenlerin oranı % 65.3, Şanlıurfa ilinde ise bu

oran % 59’dur.

Üretim araç-gereçlerinin temin durumu, genellikle yapılan işin yöntemi ile de direkt ilgilidir.

Kendi hesabına çalışanlar, üretim ile ilgili araç-gereçleri de kendileri temin etmektedirler.

Fason üretimlerde ise genellikle üretimle ilgili araç-gereçler işveren tarafından temin

edilmektedir. Sipariş usulü çalışmalarda ise hem işveren hem de çalışanlar tarafından araç-

gereçler sağlanabilmektedir.

İş yapılan konularda aracıların olması durumunda ise araç-gereçler genellikle çalışanlar

tarafından sağlanmaktadır. Üretim ile ilgili araç-gereçlerin genellikle çalışanlar tarafından

temin edilmesinin bir diğer nedeni ise yapılan işlerin komplike ve pahalı olmayan araç-

gereçlerden ibaret olması nedeni ile çalışanlar tarafından da kolaylıkla temin edilebilir

olmasıdır.

3.3.4 Yapılan İşlere İlişkin Hammadde Temin Etme Durumu

Ev eksenli çalışanlarda hammaddenin kimler tarafından sağlandığına baktığımızda ise bunun

hammaddeyi ya çalışan veya bağımlı çalışma durumunda işveren tarafından temin edildiği

durumlar mevcuttur. Diyarbakır ilinde hammaddeyi kendileri temin edenlerin oranı % 67.3,

Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 57’dir.

Bağımlı çalışma durumunda (özellikle sipariş usulü çalışmada) hammaddenin işveren

tarafından sağlandığı görülmektedir.

28

Sipariş usulü çalışmada, işverenler genellikle hammaddeyi kendileri temin etmeyi tercih

etmeyi tercih etmektedirler. Bunun temel nedeni ise sağladıkları hammadde ile üründe

istedikleri standardı ve kaliteyi sağlamalarıdır. Bunun bir diğer nedeni ise çalışanlar açısından

kolaylık sağlamaları ve bağımlı amaçlı bir iş ilişkisi kurmaktır.

Yine yapılan işlerin özelliklerine bakıldığında ev eksenli çalışmaların büyük bir bölümü

yüksek maliyette hammadde gerektirmeyen işler olması nedeni ile çalışanlar tarafından çoğu

kez kolaylıkla temin edilebilmektedir.

Ancak üretilen ürünlerin zamanında satılamaması gibi durumlarda, çalışanların hammaddeyi

temin etmede zorlandıkları görülmekte ve kimi zaman bu nedenle üretime ara vermek

zorunda kaldıkları görülmektedir.

Kimi çalışanların ise en yoksul olarak tabir edebileceğimiz kategoride olmaları nedeniyle

maliyeti düşük olsa dahi hammadde temininde güçlük çektikleri görülmektedir.

3.3.5 Çalışılan İşlerde Rekabet Durumu

Ev eksenli çalışmalarda rekabet durumu irdelendiğinde Diyarbakır ve Şanlıurfa illeri arasında

büyük farklılıklar olduğu görülmektedir.

Diyarbakır ilinde rekabetin mevcut olmadığını söyleyenlerin oranı % 91.1, Şanlıurfa ilinde

ise % 61 oranında kalmaktadır (Grafik-13). Bu farklılığın nedenlerine baktığımız zaman

Diyarbakır ilinde ev eksenli çalışmalar için gerek günlük, gerekse aylık olarak harcanan

zamanın daha az olması önemli bir etkendir. Dolayısıyla üretilen ürünlerde daha sınırlı olup

bu ürünlerin pazarlanması daha kolay olabilmektedir. Üretimin dolayısıyla arzın daha az

olması rekabeti de azaltan önemli bir faktördür. Rekabetin Diyarbakır ilinde daha az

olmasındaki diğer bir etken ise bu ilde ürün çeşitliliğinin daha fazla olması, dolayısıyla

piyasaya farklı, çeşitli ürünlerin sunulmasıdır.

Grafik-13. Ev Eksenli Çalışanlarda Rekabet Durumu

Ev-eksenli çalışmalarda, Şanlıurfa ilinde rekabetin daha çok fiyat konusunda yoğunlaştığını

söylemek mümkündür. Rekabet konusuna baktığımızda Diyarbakır ilinde hem fiyat

konusunda (% 91.1), hem ürün kalitesi (% 93.1) ve hem de ürünlerin zamanında teslimi

29

konusunda (% 86.1) önemli sayılabilecek bir rekabet olmadığını belirtenlerin oranı oldukça

yüksektir.

Yine Şanlıurfa ilinde üretim miktarının daha yüksek olması ve ürün deseni çeşitliliğinin daha

az olması nedeni ile rekabet kısmen daha fazladır. Şanlıurfa ilinde fiyat konusunda rekabet

olduğunu belirtenlerin oranı % 39’dur. Ürün kalitesi açısından ise rekabet olduğunu

belirtenlerin oranı ise sadece % 10’dur.

3.3.6 Üretilen/Yapılan İşlerin Değerlendirilmesi (Pazarlanması) Durumu

Tüm üretimlerde olduğu gibi işin en zor kısmını, üretilen ürünlerin pazarlanması durumu

oluşturmaktadır. Ev eksenli çalışmalarda üretilen ürünlerin pazarlanması durumu en önemli

konular arasında yer almaktadır.

Sipariş usulü veya fason çalışmada pazarlama konusu sorun olmazken, özellikle kendi

hesabına çalışanlarda bu üretilen ürünlerin pazarlanması konusu zaman zaman önemli bir

sorun olarak ön plana çıkmaktadır.

Diyarbakır ilinde çalışanların ürettikleri ürünleri direkt olarak müşterilere pazarlayanların

oranı % 71.3 bu oran Şanlıurfa ilinde ise % 53’tür. Bunun dışında fason üretim yapılan yerlere

ürettikleri ürünü teslim edenlerin oranı Diyarbakır ilinde % 20.8, Şanlıurfa ilinde ise % 25

oranındadır (Tablo-3).

Bazı çalışanlar, ürettikleri ürünleri birden fazla yöntem ile pazarlayabilmektedirler. Bunun

dışında ürettikleri ürünleri farklı bir şekilde değerlendirenlerde mevcuttur. Örneğin eve gelen

müşterilere, aracı ile satış yapanlar gibi yöntemlerle satış yapanlar mevcuttur.

Tablo-3. Ev Eksenli Çalışanlarda Ürünlerin Değerlendirilmesi/Pazarlanması Durumu

Pazarlama Durumu Diyarbakır (%) Şanlıurfa (%)

1 Direkt müşterilere pazarlama 71,3 53,0

2 Satış yapan yerlerde pazarlama 4,0 5,0

3 Emanet (konsinye) usulü satış 6,9 4,0

4 Fason üretim yapılan yere 20,8 25,0

5 Diğer 5,0 13,0

3.3.7 Üretilen Ürünlerin Değerlendirilmesi /Pazarlanması Aşamasında Yaşanan

Sorunlar

Birçok üretim alanında olduğu gibi ev eksenli çalışmalarda da özellikle kendi hesabına

çalışanlar, ürettikleri ürünleri değerlendirme konusunda sorunlar yaşanmaktadır.

Araştırma kapsamında üretilen ürünlerin değerlendirilmesi sırasında karşılaşılan sorunların

neler olduğu da öğrenilmeye çalışılmıştır. Sorunun önemi dikkate alınarak sırasıyla en önemli

üç soruna odaklanılacak şekilde durum irdelenmiştir.

Ev-eksenli çalışmalar kapsamında üretilen ürünlerin üretim aşaması başlı başına ciddi emek

ve bir dizi güçlükleri taşımaktadır. Fason üretim veya sipariş usulü üretim yapanlar bu

30

ürünlerin pazarlanması konusunda önemli sayılabilecek sorunlar yaşamamaktadırlar. Çünkü

üretilen ürünlerin alıcısı hazırdır. Bu kişilerde pazarlama anlamında sorunlar yaşamamalarına

rağmen başka konularda bir dizi problem yaşandığı çalışanlarca ifade edilmektedir.

***Ev-eksenli çalışmalarda çoğunlukla üretilen ürünlerin harcanan emek karşılığında

ederine değerlendirilmemesi ortak problem olarak ön plana çıkmaktadır.

Ürünlerin pazarlanması/değerlendirilmesi aşamasında üretilen ürünlerin ederinin çok düşük

olması, en önemli sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Üretilen ürünlerinin harcanan emeğe

karşılık daha düşük olarak değerlendirildiğini düşünenlerin oranı, Diyarbakır ilinde % 61,

Şanlıurfa ilinde ise bu oran daha yüksek olup % 73.7’dir.

İkincil önemli sorun ise Diyarbakır ilinde % 16, Şanlıurfa ilinde % 22.2 olmak üzere

pazarlama problemi olarak dile getirilmektedir.

Diyarbakır iline özgü olarak üretilen ürünlere verilen siparişleri karşılayamama problemi

yaşayan % 10’luk bir kesim bulunduğu ifade edilmektedir (Grafik-14).

Grafik- 14. Üretilen ürünlerin değerlendirilmesi aşamasında birincil derecede yaşanan

sorunlar

Bu soruya “ikincil derecede yaşadığınız en önemli sorun nedir” diye sorulduğunda ise

Şanlıurfa ilinde üretilen ürünlerin çok ucuza değerlendirildiğini belirtenlerin oranı % 41.2,

Diyarbakır ilinde ise bu oran % 25.3’tür.

Fason veya sipariş usulü üretim yönteminin ağırlıklı olduğu üretimlerde ise sipariş veren

firmanın zamanında ödeme yapmaması ise diğer önemli bir problem olarak ortaya

çıkmaktadır. Bu sorun Şanlıurfa ilinde % 35.3 gibi yüksek bir oranda karşımıza çıkmaktadır.

31

Diyarbakır ilinde ise kendi hesabına üretim daha yoğunluklu olduğu için daha çok pazarlama

problemi ortaya çıkmaktadır. Diyarbakır ilinde ikincil derecede pazarlamayı bir sorun olarak

belirtenlerin oranı % 31.3’dür. Yine Diyarbakır iline özgü ön plana çıkan bir diğer problem

ise % 24.1 ile üretilen ürünlere olan talebin karşılanamaması durumudur.

Üçüncül derecede yaşana sorunlar ise kişisel duruma göre farklı sorun alanlarını içermekte

olup sorunlar çeşitlenmektedir.

Buradan genel olarak şu sonuca ulaşmak mümkündür. Kendi hesabına çalışanların yoğunluklu

olduğu gruplar, pazarlama problemini daha fazla yaşamaktadır. Ancak kendi hesabına

çalışanlarda, ürettikleri ürünlerden elde ettikleri gelir, sipariş usulü veya fason üretim

yöntemiyle çalışanlara göre genellikle daha iyi bir gelir elde edebildiklerini söylemek

mümkündür.

Fason veya sipariş usulü ile çalışanlarda ise sorun pazarlamadan ziyade daha uzun zaman

işgücü ve daha az gelir elde edilmesi olarak özetlenmektedir.

3.4 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARIN, KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Ev-eksenli çalışmalar kapsamında yapılan işler değerlendirildiğinde, bu işlerin çalışan

kadınlar açısından gerek kişisel anlamda gerekse sosyal ve ekonomik anlamda bir dizi etkileri

olmaktadır. Yaşanan sorunlar çoğu zaman olumsuz olsa dahi kimi durumlarda kadınların

statüsüne ve aile içindeki konumlarına olumlu etkilerde bulunmaktadır.

Yine kadınların ekonomik anlamda aileyi geçindirmesi veya aile gelirine yaptıkları bu işlerle

katkı sunmaları ekonomik anlamda sağladıkları olumlu etkilerin başında gelmektedir.

Ancak yapılan işlerin önemli bir kısmı ise harcanan emeğin yoğunluğu ve bundan kaynaklı

yaşanan sağlık sorunları da yaygındır.

3.4.1 Ev Eksenli Çalışmaların Çalışanlar Açısından Sağladığı Katkılar

Ev-eksenli çalışmalar, her ne kadar birçok çalışan tarafından ekonomik zorunluluk nedeniyle

yapılmış olsa bile bu işlerin kadınlara sağladıkları katkılar da detaylı olarak öğrenilmeye

çalışılmıştır. Bu kapsamda yaptıkları işin önem sırasına göre kendilerine sağladığı en önemli

üç katkı öğrenilmeye çalışılmıştır.

Bu çalışmaların birincil derecede kişisel olarak kadın çalışanlar açısından ekonomik

özgürlüklerini kazanmaları ve üretkenlik içinde olmaları durumu önemli bir kazanç olarak ön

plana çıkmaktadır. Diyarbakır ilinde yaptıkları işten dolayı ekonomik özgürlüklerini

kazandıklarını ifade edenlerin oranı % 38.6, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 21.1’dir. Yaptıkları

işten dolayı kendilerine üretken olarak görenlerin oranı ise Diyarbakır ilinde % 23.8, Şanlıurfa

ilinde ise % 43.2’dir.

Diyarbakır ilinde yapılan işten dolayı ailenin refahının arttığını belirtenlerin oranı ise %

21.8’dir (Grafik-15).

32

Grafik-15. Ev Eksenli Çalışmaların Çalışanlara Sağladığı En Önemli Katkılar

Yapılan işin ikincil derecede kadınlara sağladığı katkı durumu irdelendiğinde ise özgüven

gelişiminin ön plana çıktığı (Diyarbakır % 32.7, Şanlıurfa % 35.9)görülmektedir.

Üçüncü derecede ise çalışanlara sağlanan katkı olarak daha önce kadınlar tarafından yapılan

işlerin ailenin diğer bireyleri tarafından da paylaşılması, çalışanların aile ve toplum içindeki

statülerinin iyileşmesi gibi konular ağırlık kazanmaktadır.

Araştırma yapılan alanın sosyal ve kültürel durumu, geleneksel yapısı dikkate alındığında

kadınların hane dışında aktif olarak iş hayatına katılmaları, bir dizi zorluğu içermektedir. Ev-

eksenli çalışan kadınlar yatıkları işler ile kendi mekânlarında çalışarak gelir kazanma olanağı

kazanmaktadırlar.

Sosyo-kültürel çeşitli nedenlerden dolayı kadınların dışarıda çalışmasına pek olanak

sağlamayan bir diğer konu ise kadınlara ev içinde yüklenen sorumluluklardan kaynaklıdır. Bu

durum sosyo-kültürel açıdan da olağan karşılanma olup söz konusu durum dikkate alındığında

kadınların yoğunluklu olarak bu alanı aynı zamanda ekonomik özgürlüklerini kazanma ve

ekonomik aktivitelere katılma fırsatı olarak ta görmektedirler.

3.4.2 Ev Eksenli Çalışmadan Elde Edilen Gelir Durumu

Ev-eksenli çalışmalarda, çalışan kadınlar gerek gün içinde çalışan saat olarak, gerekse ay

içinde bu iş için harcanan ortalama zaman olarak farklılık göstermektedir. Gerçekleştirilen

çalışmalar ve üretilen ürünler için harcanan zamana bağlı olarak söz konusu işten elde edilen

gelirde de farklılıklar mevcuttur. Ancak genel olarak bu işlerden elde edilen gelirler ile

yapılan işlere ilişkin harcanan emek dikkate alındığında elde edilen gelirin oldukça gelirin

düşük olduğu görülmektedir.

Diyarbakır ilinde yapılan işlerden ayda 150,00 TL kazananların oranı % 21, 200,00 TL

kazananların oranı % 19, 250,00 ve 300,00 TL kazananların oranı % 13’tür.

Şanlıurfa ilinde ise ayda 200,00 TL kazananların oranı % 20.6, 150,00 TL kazananların

oranı % 16.5, 100,00 TL kazananların oranı ise % 13.4’tür. Yine bu ilde 500,00 TL

33

kazananların oranı sadece % 1 iken bu değerin üzerinde gelir sağlayan olmadığı

belirtilmektedir.

Diyarbakır ilinde ise 500,00-900,00 TL arasında bu işlerden kazanç sağlayanların oranı %

5’tir (Grafik-16).

Grafik-16. Ev Eksenli Çalışmalardan Aylık Ortalama Elde Edilen Gelir

Diyarbakır ve Şanlıurfa illeri karşılaştırıldığında Diyarbakır ilinde genel olarak işe harcanan

zaman hem saat hem de gün olarak daha az olmasına rağmen çalışılan işten elde edilen gelir

oranlarının daha yüksek olduğu görülmektedir.

3.4.3 Ev Eksenli Çalışmalar Dışında Hanenin Diğer Gelirleri

Araştırma alanı olan iki ilde yoksulluk durumu karşılaştırılması yapıldığında Şanlıurfa ilinin,

Diyarbakır ilinden daha yoksul olan kesimlerinin daha fazla olduğu gibi bir sonuca

ulaşılmaktadır. Şanlıurfa ilinde ev eksenli çalışma dışında gerçekleştirilen çalışmalar dışında

gelirlerinin olmadığını beyan edenlerin oranı % 75’lik geniş bir kitleyi kapsamaktadır.

Diyarbakır ilinde ise bu oran % 18.8’dir.

Diyarbakır ilinde ev eksenli çalışmalar dışında 100-500 TL arasında gelirleri olanların

oranı % 30’dur. 600 -1.000 TL arasında gelirleri olanların oranı ise % 44’tür.

Şanlıurfa ilinde ise ev eksenli çalışmalar dışında 100-500 arasında gelirleri olanların oranı %

10, 600-1.000 TL arasında gelirleri olanların oranı ise % 12’dir.

Her iki ilde de 1.000,00 TL üzeri ev eksenli çalışma dışında geliri olanların oranı oldukça

düşüktür. Diyarbakır ilinde 1.100-1.500 TL arasında diğer gelirleri olanların oranı % 5,

Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 2’dir (Grafik-17).

34

Grafik-17. Ev Eksenli Çalışmalar Dışında Hanenin Diğer Gelirleri (,00-TL)

Araştırma kapsamında yer alan ev-eksenli çalışan kadınların, hane büyüklüklerinin büyük

çoğunluğunun ortalama olarak 4-5 kişilik bireylerine sahip olmaları, hem ev eksenli

çalışmalardan elde ettikleri gelir hem de bunun dışındaki elde ettikleri gelir toplamları

irdelendiğinde ancak asgari yaşam koşullarında ihtiyaçlarını karşılayabildikleri görülmektedir.

Ev eksenli çalışmalarda yer alan kadınların ve bununla bağlantılı olarak hanelerin ekonomik

açıdan toplumun en yoksul kesimlerini oluşturdukları gerçekleştirdiğimiz araştırma

kapsamında da bariz bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

Özellikle Şanlıurfa ilinde bu alanda çalışan kadınların ev eksenli çalışma dışında başka

gelirlerinin olmaması söz konusu alanda çalışan kadınların daha derin bir yoksulluk

yaşadıklarını belirtmek mümkündür.

3.4.4 Ev Eksenli Çalışmalardan Elde Edilen Gelirin Değerlendirilmesi Durumu

Ev-eksenli işlerde çalışan kadınların bu işlerden elde ettikleri gelirler ve genel olarak hane

gelirlerine baktığımızda söz konusu kesimin en yoksul kategoride yer alan kişiler oldukları

görülmektedir. Yine bu işler için harcanan emeğin yoğunluğu ve elde edilen gelirlerin düşük

olması nedeniyle kazanılan paranın değeri ve önemi daha da artmaktadır.

Hane durumuyla bağlantılı olarak bu işlerden elde edilen gelirin büyük bir kısmı yine hanenin

acil ihtiyaçları için kullanılma durumu ön plana çıkmaktadır.

Örneğin; Şanlıurfa ilinde ev eksenli çalışmalardan elde edilen gelirin % 72’si kazandıkları

gelirin tamamını ailenin temel ihtiyaçları için kullandıklarını belirtmektedirler. Diyarbakır

ilinde ise bu oran % 33’tür.

Diyarbakır ilinde bu işten elde ettikleri geliri kendi özel ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra

ailenin ihtiyaçlarına harcayanların oranı ise % 56’dır. Bu oran Şanlıurfa ilinde % 19’a

düşmektedir.

35

Ev eksenli çalışmalardan elde edilen geliri sadece kendi kişisel gelirleri için harcayanların

oranı ise Diyarbakır ilinde % 7, Şanlıurfa ilinde ise % 1’dir (Grafik-18).

Diyarbakır ilinde bu oranın daha düşük olmasının nedeni ise Şanlıurfa ili ile

karşılaştırıldığında bu alanda çalışan hanelere göre gelirlerinin daha yüksek olmasından

kaynaklanmaktadır. Yine Diyarbakır ilinde ev eksenli çalışmalar dışında elde edilen gelirin

Şanlıurfa iline göre daha yüksek olması da bununla bağlantılı bir diğer etkendir.

Grafik-18. Ev Eksenli Çalışmalardan Elde Edilen Gelirin Kullanılma Durumu

Genel olarak hanenin gelir durumu ile bağlantılı olarak ev eksenli çalışmalardan elde edilen

gelirin öncelikli olarak hanenin acil ihtiyaçları için kullanıldığını ve ancak kendi özel

harcamalarını yapma olanağına sahip olan çalışanlarda bu amaç için bir harcamanın söz

konusu olabildiğini söylemek mümkündür.

3.4.5 Ev Eksenli Çalışmaların Yarattığı Sağlık Sorunları

Ev-eksenli çalışmaların, çalışan kadınlar açısından yarattığı en önemli sorunlardan bir tanesi

de sağlık problemleridir. Araştırma yapılan alanda ev eksenli çalışmaların güçlüğü ve yapılan

işlerin sağlık açısından yarattığı sorunlar farklılıklar göstermektedir.

Diyarbakır ilinde sırt-bel ağrıları yapılan işlerden kaynaklı en önemli görülen sorun olup bu

sorunla % 56 oranında karşılaşıldığı ifade edilmektedir. Yine aynı ilde yapılan işte kaynaklı

göz problemleri ise % 34.7 oranında karşılaşılmaktadır (Grafik -19-a).

Şanlıurfa ilinde ise yapılan işlerden kaynaklı sırt-bel ağrıları problemi % 35 olup, göz

problemi yaşanma düzeyi % 35, genel sağlık problemleri ise % 21 oranında karşılaşılmaktadır.

Yapılan işlerden kaynaklı hiçbir sağlık problemi yaşamadıklarını düşünenlerin oranı düşük

olup Diyarbakır ilinde bu oran % 5.9, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 2’dir(Grafik-19-b).

Genel olarak ev eksenli çalışanların başta sırt-bel, göz ve genel sağlık sorunları olmak üzere

çeşitli sorunlar yaşadıkları görülmektedir. Ev eksenli çalışanlarda yaşanan sağlık problemi

36

dikkate alındığında bu kesimlerin sağlık güvencelerinin olmaması, bu alanda yaşanan

problemin büyük boyutlarda olduğunu ortaya koymaktadır.

Grafik-19-a. Diyarbakır İlinde Ev Eksenli Çalışmalardan Kaynaklı Yaşanan Sağlık

Sorunları

Grafik-19-b. Şanlıurfa İlinde Ev Eksenli Çalışmalardan Kaynaklı Yaşanan Sağlık

Sorunları

3.4.6 Ev Eksenli Çalışma Sırasına İş Kazası Geçirme Durumu

Ev-eksenli çalışmalar kapsamında yapılan işlerin her ne kadar risk oranı düşük olsa dahi bazı

iş kazalarının yaşandığı görülmektedir. Diyarbakır ilinde yapılan işlerden kaynaklı kaza

geçirenlerin oranı % 5 iken Şanlıurfa ilinde bu rakam çok daha yüksek olup % 19’lara

çıkmaktadır (Grafik-20).

Diyarbakır-Şanlıurfa illeri arasında yaşanan iş kazaları açısından büyük farklılıklar olmasının

nedeni yapılan işlerin risk düzeyleri ile alakalıdır.

37

Grafik-20. Ev Eksenli Çalışmalardan Kaynaklı Yaşanan İş Kazaları Durumu

3.4.7 Genel Olarak Evde Çalışmanın, Çalışanlar Açısından Yarattığı Sorunlar

Ev-eksenli çalışmalar yapan kadınlarda bu işi yaparken kişisel olarak karşılaştıkları sorunların

neler olduğu konusu da öğrenilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda çalışanların önem derecesine

göre yaşadıkları en önemli 3 sorunun ne olduğu konusuna odaklanılmıştır.

Diyarbakır ilinde çalışanların birincil derecede karşılaştıkları sorunlar; % 21.8 aşırı derecede

yorulma, % 19.8 ile Çalışanların kendine zaman ayıramaması, yine % 19.8 ile ev işlerinde

aksama yaşanması, % 14.9 ile sağlığın olumsuz olarak etkilenmesi, % 12.9 ise çocuklara

zaman ayrılamaması olarak ifade edilmektedir.

Şanlıurfa ilinde ise bu durum % 83 ile çalışanların aşırı derecede yorulmaları çalışanlar

açısından en önemli sorun olarak görülmektedir (Grafik-21).

Grafik-21. Ev Eksenli Çalışmaların Çalışanlar Üzerinde Yarattığı Birincil Derecede

Sorunlar

38

Çalışanlar açısından ev eksenli çalışmaların ikincil derecede önemli yarattığı sorunlar ise

Diyarbakır ilinde % 25.3 ile sağlığın olumsuz olarak etkilenmesi, Şanlıurfa ilinde ise aynı

konuda yaşanan sorun daha yüksek olup % 52.7 oranındadır.

Üçüncü derecede yaşanan sorunlara ilişkin verilen yanıtlarda ise Diyarbakır ilinde % 39.7 ile

çalışanların kendilerine yeterince zaman ayıramamalarıdır. Şanlıurfa ilinde ise bu oran %

35.5’tir. Şanlıurfa ilinde ayrıca ev işlerinde aksama olduğunu belirtenlerin oranı ise %

28.9’dur.

3.4.8 Genel Olarak Evde Çalışmaya İlişkin Yaşanan Sorunlar (Diğer Hane Bireyleri de

Dikkate alınarak)

Ev-eksenli çalışmalar kapsamında yapılan işlerin genel olarak yarattığı sorunlar en önemli üç

sorun şeklinde irdelenmeye çalışılmıştır.

Diyarbakır ilinde birincil derecede daha çok kişisel kaygılar ön plana çıkarken Şanlıurfa ilinde

ise daha çok yapılan işin süreçlerine ilişkin sorunlar önceliklidir.

Örneğin; Diyarbakır ilinde % 46.5 oranında sağlık/sosyal güvencenin olmayışı öncelikli sorun

iken Şanlıurfa ilinde % 68.7 ile yapılan işten elde edilen gelirin düşük olması sorunu gündeme

getirilmiştir.

Yine Diyarbakır ilinde bu kapsamda % 17.8 ile sağlık sorunları dile getirilirken, Şanlıurfa

ilinde % 8.1 ile pazar problemi olduğu belirtilmektedirler (Grafik-22).

Grafik-22-a. Genel Olarak Evde Çalışmaya İlişkin yaşanan Sorunlar

39

Grafik-22-b. Genel Olarak Evde Çalışmaya İlişkin yaşanan Sorunlar

İkincil derecede ise Şanlıurfa ilinde sağlık/sosyal güvence durumu % 52, sağlık sorunları

ise % 24 ile problem yarattığı belirtilmiştir. Diyarbakır ilinde ise ikincil derecede yaşana

sorunlar daha çok yapılan işin hane ve hane içinde yarattığı sorunlar (temizlik, aile içi

ilişkileri vs.) olarak yansımaktadır.

Üçüncül derecede sorunlar ise her iki ilde de oldukça çeşitlilik göstermekte olup yoğunluklu

yapılan işin çalışanlarda yarattığı kişisel sorunlar ile alakalıdır.

3.5 ÇALIŞANLARIN, EV-EKSENLİ ÇALIŞMAYA İLİŞKİN BEKLENTİ VE

EĞİLİMLERİ

Ev-eksenli çalışan kadınlar, bir şekilde bu çalışma biçimini yürütmekte olup, hane gelirlerinin

bir kısmı veya tamamını buradan sağlamaktadırlar.

Bir çalışma biçimi olan ev-eksenli çalışmanın, çalışan kadınlar açısından insani koşullarda

yapılması ve buna ilişkin çalışan kadınların beklentileri ve eğilimleri oldukça önemlidir. Bu

çerçevede söz konusu işin daha iyi koşullarda yapılabilmesi için beklentileri, işi geliştirme

eğilimleri ve bu işlere ilişkin yasal düzenleme talepleri de önem taşıyan konular arasında yer

almaktadır. Araştırma kapsamında yukarıda belirttiğimiz çalışan kadınların ev-eksenli

çalışmaya ilişkin beklenti ve eğilimlerde irdelenmiştir.

3.5.1 Çalışanların Ev Eksenli Çalışmayı Tercih Etme Nedenleri

Ev eksenli çalışmalarda, bu çalışma tarzını tercih etme nedeni olarak ekonomik ve sosyal

nedenler başta olmak üzere tercih nedenleri değişiklik göstermektedir. Çalışmalarda bu işi

40

tercih etme durumu irdelendiğinde ise Diyarbakır ilinde bu işi, “bildiğim için yapıyorum”

diyenlerin oranı % 37, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 8’dir.

Aile bütçesine katkı sunmak amacıyla bu işi yapanların oranı ise Diyarbakır ilinde % 23,

Şanlıurfa ilinde ise % 46’dır.

Başka herhangi bir iş bulamadığı için bu işi yapanların oranı ise Diyarbakır ilinde % 12

Şanlıurfa ilinde ise % 15’tir.

Ailesi dışarıda çalışmasına izin vermediği için bu çalışmalarda yer alanların oranı ise

Diyarbakır ilinde % 9, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 12’dir.

Bu işi severek yaptığını belirtenlerin oranı ise Diyarbakır ilinde % 11, Şanlıurfa ilinde ise

sadece % 6’dır (Grafik-23).

Yaptıkları işi severek yapanların oranı oldukça düşük olup söz konusu alanda çalışanların

büyük bir çoğunluğunun bu işi zorunlu nedenlerden kaynaklı olarak yaptıkları anlaşılmaktadır.

Grafik-23. Çalışanların Ev Eksenli Çalışmaları Tercih Etme Nedenleri

3.5.2 Ev Eksenli Çalışanların Yaptıkları İşi Geliştirmeye Yönelik Planları/Eğilimleri

Ev eksenli çalışma içinde yer alan kadınların önemli sayılabilecek bir bölümü (özellikle

Diyarbakır ilinde) kendiişlerini geliştirmeye yönelik plan ve eğilimlerinin olduğunu ifade

etmektedirler. Diyarbakır ilinde kendiişlerini geliştirmek isteyenlerin oranı % 75.8, Şanlıurfa

ilinde ise bu oran % 49’dur (Grafik-24).

41

Grafik-24. Ev Eksenli Çalışmalarda Yapılan İşin geliştirilmesi Eğilimi

Ancak katılımcılar, işin geliştirilmesine içinde çeşitli koşulların ve olanakların bir arada

sağlanması durumunda işlerinin geliştirilmesinin gerçekçi olabileceğini veya mümkün

olabileceğini ifade etmektedirler.

İşin geliştirilmesine ilişkin talepler ve koşullar; çalışanların özel durumlarına bağlı olarak

farklılık göstermektedir.

Örneğin; Diyarbakır ilinde % 31.1’lik oran sosyal güvencelerinin olması durumunda bu işe

daha fazla sahiplenebileceklerini ve daha fazla geliştirebileceklerini ifade etmektedirler. %

21.3’lük kesim ise daha geniş bir mekâna sahip olmaları durumunda yaptıkları işi geliştirme

olanağına kavuşacaklarını belirtmektedirler. % 17.5’lik kesim ise üretilen ürünlere ilişkin

hammaddeyi toptan almaları durumunda , % 18.8’lik kesim ise daha gelişkin üretim

araçlarına sahip olmaları durumunda işlerini geliştirme olanağına kavuşacaklarını ifade

etmektedirler.

Şanlıurfa ilinde ise % 20’lik kesim daha gelişkin üretim araçların sahip olmaları, % 16’lık

kesim üretilen ürünle için gerekli olan hammaddeyi toptan almaları durumunda, % 16’lık

kesim ise daha geniş bir mekâna sahip olmaları durumunda işlerini geliştirme, büyütme

olanağına kavuşacaklarını ifade etmektedirler (Grafik-25).

42

Grafik-25. Ev Eksenli Çalışmalarda Yapılan İşin geliştirilmesi Gerekli Olan İhtiyaçlar

Ev eksenli çalışanların kendiişlerini geliştirmeye yönelik gerekli olan koşullar

değerlendirildiğinde aslında gerekli olan koşulların büyük bölümünün bazı destekleme

mekanizmaları ile kolaylıkla halledilebileceği görülmektedir.

Ev-eksenli çalışmaların desteklenmesi durumunda ise bu alanda çalışan kadınların daha

yüksek bir gelire kavuşma olanaklarının oluşabileceği ve bunun sonucunda ise en alt gelir

grubunda olan bu ailelere kendi koşullarında üretim yapmaları ile daha iyi bir refaha

kavuşabilecekleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Bunun sağlanması sosyal refah ve adalete

önemli düzeyde katkı sunulmuş olacaktır.

3.5.3 Ev Eksenli Çalışmalarda Yapılan İşlerin Sürdürülmesi Eğilimi

Yapılan işlerin devamlılığına ilişkin tespitler, işlerin genel olarak değerlendirilmesi sonucu

çalışanlar tarafından memnuniyet durumu hakkında da ipuçlarını vermektedir. Eğilimi

belirleyen bir diğer önemli faktör ise yapılan işlere zorunluluktan duyulan ihtiyaç düzeyi ile

ilgilidir.

Diyarbakır ilinde işi hep yapmayı hedefleyenlerin oranı % 54.5, Şanlıurfa ilinde ise bu oran

49’dur. Geri kalan kesimin ise büyük bir bölümü bu işi çok kısa bir süre içerisinde bırakma

eğilimi mevcuttur (Grafik-26).

43

Grafik-26. Ev Eksenli Çalışmalarda İşin Devam Ettirilmesi Eğilimi

3.5.4 Ev-Eksenli Çalışmalar Yerine Standart (Güvenceli) Bir İşe Girme Eğilimi

Ev-eksenli çalışmalar kapsamında yapılan işlerin devamlılığı eğiliminin yanı sıra araştırma

kapsamındaki kadınlara standart, yani yasal güvencesi olan bir işe girme eğilimleri de

öğrenilmeye çalışılmıştır.

Diyarbakır ilinde standart bir işe girmek isteyenlerin oranı % 59.4, Şanlıurfa ilinde ise bu

oran % 58.2’dir (Grafik-27).

Grafik-27. Ev Eksenli Çalışanların Standart Bir İşe Girme Eğilimleri

Verili durum irdelendiğinde standart, yani sosyal güvenceli işe girmek istemeyenlerin oranı,

yaptıkları işin güçlüğü ve elde edilen gelirin düşüklüğü ile karşılaştırıldığında düşük oranlarda

kalmaktadır.

44

Yapılan işlerin güçlüğü ve yapılan işlerden elde edilen gelirlerin düşük olmasına rağmen

standart işe girme olasılığının farkında olan ev-eksenli çalışanlar bu reel durumu ve kendi özel

koşullarını değerlendirerek eğilimlerini ifade etmişlerdir. Yine çalışan kadınların aile içindeki

sorumluluklarını, sosyo-kültürel durumu da dikkate alarak bu soruyu yanıtladıkları tahmin

edilmektedir.

Standart bir işe girmek istemeyenlerin bir kısmı ise şu an yaptıkları işte memnun olmalarından

kaynaklanmaktadır.

Yine bu kapsamda yapılan işlerin çalışanlarca başkalarına tavsiye edilmesi durumuda

sorulmuş ve Diyarbakır ilinde “yaptığım işi başkalarına da öneririm” diyenlerin oranı % 80.6,

Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 33 düzeyinde kalmıştır (Grafik-28).

Diyarbakır ilinde yapılan işin başkalarına önerilme oranının yüksek olmasının nedeni her şeye

rağmen yapılan işin memnuniyetle bir bağlantısı mevcuttur. Diyarbakır ilinde ev eksenli

çalışmalar için gerek harcanan zamanı daha az olması, gerekse bu işin Şanlıurfa iline göre

zorunluluktan yapılma düzeyinin daha düşük olması oranın yüksekliği ile bağlantılıdır.

Grafik-28. Ev Eksenli Çalışanların Yaptıkları İşi Başkalarına Tavsiye Etme Durumları

3.5.5 Ev Eksenli Çalışanların Herhangi Bir Sivil Topluma Üyelik Durumları

Ev-eksenli çalışanlara ilişkin daha önce benzer alanda çalışan kadınlar ile ilişki ve dayanışma

durumu da irdelenmiş ancak bu ilişki oldukça zayıf olduğu görülmüştü. Bu alanda çalışanların

kendi çalışma alanları ile alakalı herhangi bir sivil toplum kuruluşuna üyelik durumu da

irdelenmiş ancak her iki ilde de herhangi bir çalışanın söz konusu kuruluşlara üyeliklerinin

olmadığı görülmektedir.

Bunun temel nedeni ise bu alanda zaten çalışan sivil toplum kuruluşlarının sayılarının oldukça

az olması ve mevcut olanlarında hedef gruplara erişim konusunda hem insan kaynağı hem de

ekonomik olarak yeterli kapasiteye sahip olmamalarından kaynaklanmaktadır.

45

3.5.6 Ev Eksenli Çalışanların Gerçekleştirdikleri Çalışmalara İlişkin Destek Alma

Durumları

Çalışanların, faaliyet gösterdikleri konularda teknik veya diğer herhangi bir konuda destek

alma durumları da sorulmuş ancak belirtilen konularda desteklenme durumlarının oldukça

düşük olduğu görülmüştür.

Ev-eksenli çalışan kadınların destek alma konusu, işin yapılması gerçekleştirilmesi sürecinde

işe ilişkin yaşanan zorlukların veya ürün değerlendirilmesi, yasal süreçlerde olmak üzere işe

ilişkin tüm süreçleri kapsayacak şekilde irdelenmiştir

Diyarbakır ilinde yaptıkları çalışmalara ilişkin herhangi bir yerden destek alamadıklarını

belirtenlerin oranı % 90.1 iken bu oran Şanlıurfa ilinde % 74’tür (Grafik-29).

Grafik-29. Ev Eksenli Çalışanların Destek Alma Durumları

Araştırma kapsamında aynı zamanda destek alanların kimlerden destek aldıkları durumu da

öğrenilmeye çalışılmıştır. Destek alanların büyük bir bölümünün hane bireylerinden destek

aldıkları ortaya çıkmaktadır. Diyarbakır ilinde hane bireylerinden destek alanların oranı %

35.6, Şanlıurfa ilinde ise bu oran % 52’lere kadar yükselmektedir.

Çalışmalar kapsamında aynı alanda faaliyet gösteren kadınların birbirlerinden destek alma

veya dayanışma içerisinde olma durumlarının ise hemen hemen hiç olmadığını ortaya

çıkarmaktadır.

Süreç olarak ev eksenli çalışmaların gerçekleştirilmesi sırasında sadece aile içinde bir

dayanışma durumu ön plana çıkmaktadır.

Bu kesimi dışarıdan destekleyen herhangi bir kurum veya organizasyonun yok denecek kadar

sınırlı sayıda olduğu dile getirilmektedir. Veya bu alanı desteklemeye yönelik çalışmaları

hedefleyen kesimlerinde etkili bir çalışma gerçekleştirmekten uzak ya da ev-eksenli çalışan

kadınlara erişimde sorunlar mevcuttur.

46

3.5.7 Ev Eksenli Çalışanların Ülkemizin ILO-Uluslararası Çalışma Örgütünün 177

sayılı evde çalışma sözleşmesini İmzalamasını İsteme Durumları

Uluslararası Çalışma Örgütünün 177 sayılı evde çalışma sözleşmesi, ev eksenli çalışanların

haklarını içeren temel bir sözleşme özelliğinde olup anket uygulanan katılımcılara anketör

tarafından aşağıdaki şekilde özetlenerek bu sözleşmeye ilişkin görüşleri alınmıştır.

177 sayılı Uluslararası Çalışma Sözleşmesine göre;

****Evden çalışanların diğer çalışanlarla eşit muamele görmesi, eşit ücretten, sosyal

güvenlikten, iş sağlığı ve güvenliğinden yararlanması, bazı riskli maddelerin kullanılmasının

önlenmesi

Araştırma çalışması kapsamında anketörler tarafından sözleşmenin içeriği çalışanlara

anlatılarak bu konuda ülkemizin sözleşmeyi imzalamasına ilişkin görüşleri sorulmuş olup her

iki ilde de katılımcıların tamamı bu sözleşmenin ülkemiz tarafından da imzalanması gerektiği

konusunda hemfikir olmuşlardır.

4 ANKET ANALİZ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN GENEL DEĞERLENDİRME

Araştırma alanı olan Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde, ev-eksenli çalışmalar konusunda tespit

ve analizleri ortaya koyan çalışmalar oldukça sınırlı düzeylerde olup, EVÇAD tarafından

gerçekleştirilen bu çalışma söz konusu alan için çalışmanın kapsamı itibariyle ilklerden

sayılabilir.

Araştırma çalışmasından elde edilen sonuçlar, Diyarbakır ve Şanlıurfa illerindeki araştırma

yapılan alana özgü, spesifik bir dizi bilgiyi içermektedir. Ancak genel olarak

değerlendirdiğimiz zaman ev-eksenli çalışan kadınların bölgemizin ve ülkemizdeki birçok

alan ve sektör için benzer ve ortak özellikler taşıdığını da söylemek mümkündür.

Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde yapılan ev-eksenli çalışan kadınlara yönelik alan çalışması 4.

bölümde geniş olarak ele alınmıştır.

Bu bölümde ise Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde gerçekleştirilen ev-eksenli çalışan kadınlara

ilişkin alan çalışmasının sonuçlarını, araştırma çalışmasında da yer verildiği haliyle 5 ana

başlık altında özet bir değerlendirme ve elde edilen sonuçlardan çıkarsamalar yapılacaktır.

Yapılan değerlendirme ve çıkarsamaların bir kısmı ve bu bölümdeki bazı başlıklar bölgenin

diğer illeri ve ulusal düzeydeki durum da dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Bu bölümde ayrıca yapılan tüm değerlendirme ve çıkarsamalardan kısa bazı önerilere de yer

verilmiştir.

47

4.1 EV-EKSENLİ ÇALIŞANLARIN KİŞİSEL VE HANE İÇİ DURUMLARI

Ev eksenli çalışma, özellikle çeşitli nedenlerle ev dışında çalışma imkânı bulamayan kadınlar

için bir çalışma alanı ve gelir elde etme biçimi olmaktadır.

Bu alanda çalışan kadınların yaş durumu irdelendiğinde her yaştan çalışanın mevcut olduğunu

söylemek mümkündür. Ancak araştırma alanı olan her iki ilde de çalışan kadınların özellikle

30 ile 40 yaş aralığında yoğunlaşmaktadır. Yine her iki ilde de 18 yaş altı ve 50 yaş üstünde

çalışan kadınların sayılarının oldukça sınırlı düzeylerdedir.

Yine araştırma alanı olan her iki ilde de çalışan kadınların büyük çoğunluğunun evli oldukları

görülmektedir.

Ev-eksenli çalışanların büyük bölümünün evli kadınlardan oluşmasının temel nedenleri

arasında, yoksul olmaları, aile bütçesine katkıda bulunmak veya aileyi geçindirmekle

yükümlü olmalarından kaynaklanmaktadır. Evli kadınların ev-eksenli çalışmalarda

çoğunlukla yer almalarının bir diğer önemli nedeni de sosyo-kültürel yapı nedeniyle aile

içinde kadına biçilen roller ve sorumluluklar ile özellikle evli kadınların dışarıda

çalışmalarının geleneksel yapı açısından engelleyici etkisidir.

Anket uygulanan alanda eğitim durumunun düşük düzeylerde olması da ev-eksenli çalışan

kadınların ortak özellikleri arasında yer almaktadır. Anketin uygulandığı her iki ilde de okuma

yazma bilmeyenlerin oranının % 31.7 ile 42.4 arasında olması bu durumu doğrulamaktadır.

Eğitim düzeyinin düşük olması, çoğu kez yoksulluğu da beraberinde getiren bir faktör

olmaktadır.

Ev-eksenli çalışan kadınların çoğunluğu, yaptıkları işleri kendi evlerinin bir bölümünde

yapmaktadırlar (oda, salon, mutfak) . Konutların büyüklüğüne baktığımızda genellikle evlerin

büyüklüğü 2 oda 1 salondan ibarettir. Hanelerde yaşayan nüfus sayısının büyük bölümü 4-6

kişiden oluşmaktadır.

Yapılan işlerin önemli bir kısmının fiziki olarak yer tutması nedeniyle konut büyüklüğü de

önemli olmaktadır. Üretilen ürünlerin zamanında satılamaması veya fason üretim

durumlarında işverenin ürünlerini zamanında teslim almaması, mekân büyüklüğüne ilişkin

sorunları daha da arttırmaktadır.

Konut büyüklüğüne baktığımızda hanelerin büyük kısmının üretimlerini evde sürdürmeleri

nedeni ile konutların büyüklükleri açısından sorun yaşadıkları görülmektedir.

4.2 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALAR VE BUNA İLİŞKİN KOŞULLAR

Ev-eksenli çalışanların iş hayatında durumlarına irdelendiğinde, kadınların büyük bir bölümü

daha önceden (% 98) bu işlerde faaliyet göstermektedirler.

Yine çalışan kadınlara ilişkin bir diğer önemli tespit de daha önceki çalışma hayatlarında

sigortalı olarak çalışan kesimin sadece % 1’lik bir kesimden ibaret olmasıdır.

Yine çalışan kadınların büyük bir bölümünün ev-eksenli çalışmayı her şeye rağmen bir

çalışma şekli olarak benimsemeleri ve bunu devam ettirmeleridir.

Özelikle ülke düzeyinde yaşanan ekonomik kriz dönemlerinin ev-eksenli çalışmalar

açısından(özellikle fason ve sipariş usulü çalışmalarda) gerek elde edilen gelir, gerekse işlerin

sürekliliği açısından kadınlar aleyhine bir durumdan söz etmek mümkündür.

48

İllerdeki sanayinin gelişme durumu ve gelişen sanayi konularının ev-eksenli çalışmalar ile

bağlantısı o ildeki fason olarak yapılan ev eksenli çalışmaların yoğunluğunda da belirleyici rol

oynamaktadır. İşverenler açısından ile hem fason hem de sipariş usulü üretim yaptıran

kesimler için iş yerlerinden uzak, ucuz işgücü ve sosyal güvencesiz çalıştırma önemli bir

avantaj ve tercih ettikleri bir üretim tarzıdır. Anketlerin uygulandığı Diyarbakır ve Şanlıurfa

illerinde ev-eksenli çalışmalar ile ve bununla bağlantılı işlerin sınırlı düzeylerde olmasının da

etkisiyle kendi hesabına çalışanların oranı daha yüksektir. Kendi hesabına çalışmanın tercih

edilmesini bir diğer nedeni ise fason veya sipariş usulü ile çalışmada işveren ile yaşanan

sorunlardan kaynaklıdır.

Fason veya sipariş usulü üretimler daha çok tekstil ve gıda üretimlerinde yoğunlaşmakta olup

bu tür çalışmaların ise en önemli avantajının, çalışanların işin pazarlama boyutuyla

ilgilenmek zorunda kalmayışlarıdır. Ev-eksenli çalışmalarda da pazarlama işi çalışanlar

açısından hem zaman hem de üretilen ürünlerin zamanında pazarlanamaması gibi kimi

sorunlara neden olabilmektedir.

Anket uygulaması yapılan Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinin ev-eksenli çalışmalar her iki ilin

birbirine çok yakın yerleşimler olmasına rağmen büyük farklılıklar taşıdığını söylemek

mümkündür.

Örneğin; Diyarbakır ilinde bu iş için ayrılan zaman günlük olarak 4-6 saat arasındayken,

Şanlıurfa ilinde çalışan kadınların büyük bir bölümü 7-10 saat arasında zaman ayırmaktadırlar.

Diyarbakır ilinde çalışan kadınlar aylık olarak çalışılan gün sayısı olarak ta 6-10 gün arası

zaman ayırırken Şanlıurfa ilindeki kadınların büyük bir bölümü bu iş için ayda 26 gün ve

üzeri zaman ayırmaktadırlar. Anket alanı olan iki ili karşılaştırdığımızda Şanlıurfa ilinde

kadınlar açısından ev-eksenli çalışmalara ayrılan zamanın çok daha yüksek olduğunu ve

ailenin geçimini sağlamada birincil bir iş olarak baktıklarını söylemek mümkündür.

4.3 ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE ÜRÜNLERİN PAZARLANMASI

Ev-eksenli çalışmalar kapsamında üretilen ürün çeşitlerine baktığımızda genellikle ildeki

sanayi sektörü ve bunun el işleri ile ilgisi üretilen işlerin çeşidini etkilemektedir. Yine tüketici

alışkanlıkları ve yerele özgü olan üretim konuları da ev-eksenli çalışma konularını belirleyen

diğer önemli faktörler arasında yer almaktadır.

Diyarbakır ilinde kendi hesabına çalışma ve el işleri ön plana çıkarken, kimi mahallelerde ise

tekstil ürünlerine ilişkin fason üretimler görülmektedir.

Şanlıurfa ilinde ise daha çok sipariş veya fason çalışmalar ön plana çıkmakta olup bu ilde de

daha büyük çoğunluğu Urfa biberi ürünleri olmak üzere gıda ürünleri üretimi ön plandadır.

Üretilen ürünlerin çeşitliliğine baktığımızda ise Diyarbakır ilinde ürün çeşitliliğin çok daha

fazla olduğunu ve bunun üreten kadınların üretim açısından hem de gelir açısından avantaj

sağlamaktadır.

Şanlıurfa ilinde ev-eksenli çalışma için harcana zaman çok daha fazla olmasına rağmen

Diyarbakır ilinde çalışan kadınlar ile karşılaştırma yapıldığında daha az kazanç sağladıklarını

söylemek mümkündür. Üretimde ürün çeşitliğinin sağlanması, piyasaya belli ürünlerinin

49

arzını sınırlamakta, dolayısıyla piyasada tüketicilerin bu ürünlere olan talebi ve ödemeye razı

oldukları bedel nispeten daha fazla olabilmektedir. Yine ürün çeşitliliğinin fazla olması

piyasanın genel geçer bir kuralı olarak rekabetin daha az olması gibi bir sonuca neden

olmaktadır.

Sipariş veya fason usulü çalışan işverenlerin çalışan seçiminde ürün kalitesi ve üretilen

ürünlerin ucuz yapılmasını birincil derecede iş vermede tercih nedeni olduğu belirtilmektedir.

Üretim araçlarını, çoğunlukla çalışanların temin ettiği görülmektedir. Üretilen ürünlerin

hammaddesini ise sipariş veya fason üretimlerde genellikle işveren tarafından sağlanmaktadır.

Buradaki temel amaç ise (özellikle gıda üretimlerinde) üretimde istenen standart ve kalitenin

sağlanmasıdır.

Kendi hesabına çalışanların büyük bir bölümü ürettikleri ürünü kendileri satmaktadırlar.

Pazarlama konusunda genellikle üretilen ürünlerin düşük fiyatlarla satılması veya ürünlerin

kısa sürede satılamaması en önemli sorun olarak ifade edilmektedir. Çalışanlar açısından

üretilen ürünlerin büyük bölümünün emek yoğunluklu üretimler olmasına rağmen düşük

fiyatlarla satılması, ev-eksenli çalışmaların en büyük sorunu olduğu belirtilmektedir.

Fason veya sipariş usulü üretimlerde de elde edilen gelirin azlığı birincil problem iken kimi

zaman üretilen ürünlerin zamanında teslim alınmaması, stok oluşması, üretimlerin evlerde

yapılması ve konutların küçük olması açısından sorunlar yaratmaktadır.

Ev-eksenli çalışanların yaptıkları işlerden elde ettikleri kazanç değişiklik göstermesine

rağmen genellikle kendi hesabına evde özellikli ürün üretenler daha fazla gelir elde

edebilmektedirler. Bu kesimin üretim planı olmayıp gelen siparişe veya pazarlayabildikleri

ürünlere göre üretim ölçekleri de değişebilmektedir.

Ürettikleri ürünlere ilişkin tasarım desteğinin olmaması, ürünlerin pazar ve müşteri talepleri

ile örtüşen üretim yapma konusunda sıkıtılar yaratmaktadır. Bu durum üretimin sürekliliği

veya üretilen elde edilen kazancın düşmesi gibi sonuçlara yol açmaktadır. Aracılara ürün

satan ev eksenli çalışanlarda aracıların da kar marjları nedeni ile gerek üretilen ürünlerin

(özellikle el sanatları) sürümü düşmekte aynı zamanda üretilen ürünlerden elde edilen

kazançta ev eksenli çalışanlar aleyhine düşmektedir. Bu nedenle özellikle anket uygulama

sırasındaki kaygılar bu durumu doğrulamaktadır.

4.4 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARIN KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Ev eksenli çalışmaların tercih kadınlar tarafından tercih edilmesinde çeşitli faktörler rol

oynamaktadır. Belirleyici faktörlerin başında ise yoksulluk en önemli neden olarak ön plana

çıkmaktadır. Bunun dışında ise kadının aile içindeki konumu, statüsü ve sosyal yapı ile buna

bağlı geleneksel durum diğer ön plana çıkan faktörler arasında yer almaktadır. Ev eksenli

çalışanların % 90’dan fazla kesimini kadınlar oluşturmaktadır. Ev eksenli çalışanların daha

çok kadınlar olmasının nedenini öğrenmek için ise kadın çalışanların durumunu ağırlıklı

olarak irdelemek daha isabeti olacaktır. Bu kapsamda kadınların eğitim durumları,

toplumumuzda kadınların statüsü aile içindeki konumu, aile içi sorumlulukları ve benzer bir

dizi etkeni de göz ardı etmemek gerekir. Tüm bu durumlar dikkate alındığında yoksulluğun

50

yanı sıra kimi kadınlar tarafından bir zorunluluk olsa dahi işin daha çok ev içinde yapılması

nedeniyle tercih edilen bir iş alanı da olabilmektedir.

Kentlerde orta ve üst sınıflardan kadınlar eğitim görme ve uzman mesleklerde çalışma şansına

sahiptir. Ancak alt sınıflardan eğitimsiz ve vasıfsız kadınlar için çalışma alanları sınırlıdır;

kadına “uygun” görülen ve erkeklerle aynı mekânları paylaşmadıkları işler olmalıdır (Toksöz

2012). Özellikle kapalı aile yapısına sahip olan ailelerde bu seçim tercih edilir bir çalışma

alanıdır. Kadının daha çok çalışması, daha az kazanması, sosyal güvencesiz bir işte çalışması

ve küçükte olsa aile bütçesine katkı sunulacak olması geleneksel aile yapısı ve değerler nedeni

ile kimi zaman rağbette görmektedir. Genellikle bu alanda çalışan kadınlar, yine yoğun olarak

ev ve bakım işlerini de çalışan bu kadınlar yerine getirmektedirler.

Ev-eksenli çalışmalar, genel olarak değerlendirildiğinde en zor çalışılan işler arasında yer

almakta olup kadınlar üzerinde bir dizi olumsuz etkilerinin yanında olumlu etkileri de

mevcuttur.

Yaptığımız anket çalışmasının da sonuçları arasında kadınların evde de olsa çalışmaları ve

çalıştıkları işten gelir elde etmeleri ev-eksenli çalışan kadınlara gerek toplum, gerekse aile

nezrinde bir dizi olumlu tepkiler ve katkılar sağlamaktadır. Kadınların ev-eksenli çalışmaları,

ailenin gelirine katkı sunmalarının yanında hem aile içinde hem de sosyal açıdan statülerine

olumlu etkilerde bulunmaktadır.

Kadınlar bu işlerde çalışmak suretiyle kendilerini üretken olarak ifade etmekte ve çalışmanın

özgüvenleri açısından da olumlu etkilerde bulunulduğu belirtilmektedir.

Ev-eksenli çalışma sonucunda elde edilen gelire baktığımızda ise kazancın işe harcanan

zaman ve emek ile karşılaştırıldığında oldukça düşük rakamlarla karşılaşmaktayız. Aylık elde

edilen kazançlar yapılan işe göre değişiklik göstermesine rağmen 150-300 lira gibi küçük

rakamlara karşılık gelmektedir. Ev-eksenli çalışmalardan 500 lira ve üzeri kazanç elde

edenlerin oranı ise Şanlıurfa ilinde % 1 gibi düşük rakamlardır. Diyarbakır ilinde ise 500-900

lira arası gelir elde edenlerin oranı % 5’tir.

Kazancın bu denli düşük olmasına rağmen bu işlerin devam ettirilmesinin en önemli nedeni

ise elde edilen gelire olan ihtiyaç ve ailenin oldukça yoksul olmasından kaynaklanmaktadır

Bir diğer önemli faktör ise ev-eksenli çalışmanın evdeki kadınlar tarafından yapılan diğer

işlerinde yapılmasına fırsat sağlamasıdır.

Şanlıurfa ilinde hanenin ev-eksenli çalışmalar dışındaki çalışmalardan elde edilen gelirlerine

baktığımızda başka gelirleri olanların oranı oldukça düşük olup, Diyarbakır ilinde ise bu

rakamlar daha yüksektir.

Genel olarak Diyarbakır ve Şanlıurfa illeri arasında ev-eksenli çalışanların durumu

karşılaştırıldığında, bu alanda çalışan kadınlar ve ailelerinin yoksulluk açısından Şanlıurfa

ilinde çok daha yoksul olduklarını söylemek mümkündür. Şanlıurfa ilindeki kadınların bu

çalışmalar için Diyarbakır iline göre çok daha fazla zaman ayırmaları da bunun önemli

göstergelerinden bir tanesidir.

Yine Şanlıurfa ilinde ev-eksenli çalışmadan elde edilen gelirin büyük bölümü veya tamamının

hane ihtiyaçları için kullanılması bir diğer önemli göstergedir. Diyarbakır ilinde bu kapsamda

51

elde edilen gelirin bir bölümünü veya tamamını kendi ihtiyaçları için kullanan kadın oranı

daha yüksektir.

Ancak genel olarak her iki ilde de ev eksenli çalışmalardan elde edilen gelirin büyük

bölümünün hane ihtiyaçları için kullanılmaktadır.

Ev-eksenli çalışan kadınların işten kaynaklı sağlık sorunları ise yapılan işin özelliğine göre

değişiklikler göstermesine rağmen daha çok sırt-bel ağrıları ile göz bozuklukları

hastalıklarıdır. Çalışan kadınların yarısı civarında bu rahatsızlıkları yaşamaktadırlar.

Çalışanlar genel olarak kişisel anlamda yaptıkları işten dolayı çok yorulduklarını ve

kendilerine veya sosyal çevrelerine ayırdıkları zamanın sınırlılığından yakınmaktadırlar.

Yaptıkları işten dolayı ailelerini veya ev işlerini ihmal ettiklerini belirtenlerin oranı da

yüksektir.

Yapılan işlerin sosyal güvencelerinin olmayışı, kadınlarda özellikle geleceğe ilişkin kaygılar

yaratmaktadır. Yaptıkları işe ilişkin işveren veya kamu tarafından sosyal güvenlik olanağının

sağlanması beklenti ve talebi tüm ev-eksenli çalışanların ortak talebi olduğunu söylemek

mümkündür.

4.5 ÇALIŞANLARIN, EV-EKSENLİ ÇALIŞMAYA İLİŞKİN BEKLENTİ VE

EĞİLİMLERİ

Ev-eksenli çalışmalarda yer alan kadınlar yoksulluk derecesi, bu iş için ayırabildikleri zaman

veya üretilen ürünlerin pazarlanması durumuna göre bu iş için emek ve zaman

harcamaktadırlar. Dolayısıyla yapılan işin çalışan kadınlar açısından daha insani koşullarda ve

daha memnuniyet yaratıcı düzeyde olması oldukça önemlidir.

Çalışan kadınların yaptıkları işe ilişkin beklentileri irdelendiğinde çoğunlukla işlerini

geliştirmek istediği ancak işin geliştirilmesi içinde çeşitli destekleyici koşulların

gerekliliğinden bahsedilmektedir. Bu talepler daha çok sosyal güvence sağlanması, daha

gelişkin üretim araçları ve daha uygun bir mekânda üretim yapılması gerekliliği ön plana

çıkmaktadır.

Hem Diyarbakır hem de Şanlıurfa ilinde ev-eksenli çalışan kadınların yarısı yaptıkları işlerini

devam ettirmek istediklerini belirtmektedirler. İşlerin devam ettirilmesi eğilimi kimi

durumlarda zorunluluktan kaynaklandığı gibi kimilerince her şeye rağmen yaptıkları işin

kazanç kısmının kendileri açısından daha ağır bastığını ifade etmektedirler. Yine bununla

bağlantılı olarak güvenceli yani sigortalı işe girmek isteyenlerin oranının sadece % 60’lar

civarında olması, kadınların kendi özel koşullarını da dikkate alarak yaptıkları işin kendileri

açısından geçerlilik taşıdığı anlamına gelmektedir.

Ev-eksenli çalışanların bir diğer gerçekliği ise için kendilerinin gerek kamu gerekse sivil

toplum kuruluşlarınca yok sayılması ve işlerine ilişkin kendilerine destek sağlayacak oluşum

veya mekanizmaların yok denebilecek düzeyde yetersiz olmasıdır.

52

5 SONUÇ VE ÖNERİLER

Ev eksenli çalışmaya ilişkin bir önemli realite, dışarıda iş bulamayan veya kişisel nedenler ile

sosyal yapı kaynaklı koşullardan dolayı dışarıda çalışma olanağı bulamayanlar için küçükte

olsa iş olanağı para kazanmasını sağlamasıdır. Ancak yaşadığımız bu çağda bu çalışma

biçiminin de insanca ve temel insani değerlere yakışır bir biçimde tezahür etmesi en önemli

konuların başında gelmektedir. Bu alanda özellikle çalışanlar açısından gerekli yasal

düzenlemelerin yapılması, koşulların iyileştirilmesi ve sömürü mekanizmasının kaldırılması

temel gereklilikler arasında yer almakta olup bu konudaki sorumluluklar ve yükümlülükler

kamuya aittir.

Ev eksenli çalışma alanında çalışan kesimlerin % 90’ları aşan kesiminin kadın olması

nedeniyle konunun ülkemizde oldukça düşük olan kadın emeği ve kadın istihdamının

arttırılması boyutuyla da ele alınması gerekmekte aynı zamanda bu bakış açısına çalışma

şeklinin, toplumsal cinsiyet boyutuyla olan ilişkisi de irdelenmelidir.

Ev eksenli çalışan kesimlerin yok sayılmaktan kurtularak, bu alanda üretilen ürünleri,

değerlerin, görmezden gelinmeden bu alanda çalışanların haklarının güvence altına

alınmasına büyük ihtiyaç vardır. Bir realite ve geçerliliği olan bu alanda çalışan başta kadınlar

olmak üzere tüm kesimlerin durumlarının iyileştirilmesine katkı sunacak politikalara ciddi

düzeylerde ihtiyaç duyulmaktadır.

Ev-eksenli çalışanlar ülkemizde genel olarak sayıları net olarak belli olmayıp bu alanda

çalışanların sayılarını devlet istatistiklerinde de net olarak belirlemek güçtür.

Genellikle ev-eksenli çalışan kadınlar çok uzun saatler çalışmak zorunda kalıp bu işlerden

elde ettikleri gelir ise çok düşük düzeylerde kalmaktadır. Buna rağmen çalışılan işlerde

devamlılığın sağlanamaması bir diğer önemli sorundur. Gerçekleştirilen çalışmaların bir

kısmında aracıların bulunmaları, çalışan kadınlar aleyhine sömürü mekanizmasını

derinleştirmektedir. Bunun dışında ev-eksenli çalışanlarda genel olarak ön plana çıkan sorun

alanlarını, çalıştıkları işe ilişkin herhangi bir güvencelerinin olmayışı, iş mekânı ile ilgili

sorunlar yaşamaları ve mesleklerini geliştirme, ilerletme bakımından sorunlar yaşamaları

olarak özetlemek mümkündür.

Ev-eksenli çalışmalarda kısır döngüyü yaratan faktörlerin başında yapılan işlerin

geliştirilmesine ilişkin öz sermaye yetersizliği, ürün geliştirmeye ilişkin piyasa talepleri

(müşteri istekleri) ne ilişkin ürün geliştirme konusunda yeterli olanak ve destek

mekanizmasının olmamasından kaynaklanmaktadır. Özellikle yapılan el işlerinde en önemi

unsurların başında ürünlerin tasarımı ve bu tasarımın müşteri taleplerine göre

yapılamamasından kaynaklanmaktadır. Ürünlerin çeşitlerinin ve tasarımının geliştirilmesi ise

çoğu kez üretimi yapan bu kişilerin kendi bilgi ve becerilerinin dışında olup bu konuda çoğu

kez profesyonel desteğe ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun sağlanması da çoğu kez zor olması

nedeniyle üretimde müşteri talepleri örtüşen bir üretim yapılamamakta, ürünlerin benzer veya

aynı olması ürün ederini olumsuz olarak etkilemekte sonuçta bu durum ev eksenli çalışanların

kazançlarına olumsuz olarak yansımaktadır.

53

Yine üretim yapan ev eksenli çalışanlarda üretim için gerekli olan malzeme veya hammaddeyi

toplu olarak alabilmeleri durumunda daha avantajlı fiyatlarla alabilme olanakları olacak, bu

durum üretim maliyetlerini düşüreceği için üretilen ürünlerden daha fazla kar elde etme

olanağını sağlama olanağına kavuşmuş olacaklardır. Çoğunlukla gerek ürün için gerekli olan

malzemeyi veya hammaddeyi stoklamaya ilişkin fiziki mekânlarının olmayışı nedeni ile toplu

alım yapamama gibi bir durum söz konusu olabilmektedir. Yine bu durumda yukarıda

belirtilen üretim maliyetlerinin daha yüksek olması gibi bir sonuca yol açmaktadır.

Ev- eksenli çalışmalarda karşılaşılan önemli bir diğer konu ise iş sağlığı açısından ciddi

sıkıntıların yaşanmasıdır. Özellikle fason çalışmalarda; işin hızlı bir şekilde bitirilmesi

talebine karşı uzun süreli çalışma söz konusu olabilmektedir. Bunun uzun sürmesi durumunda

ev eksenli çalışanların yeterli olarak uyuyamamaları, gerek fiziki açıdan gerekse psikoloji k

olarak hızlı bir yıpranmadan söz etmek mümkündür. Yoksullukla bağlantılı olarak bu

çalışanların yeterli ve dengeli bir şekilde gıdalarını alamamaları ise yıpranma süreçlerini

hızlandıran bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bir diğer önemli sorun ise gerek fason yöntemiyle üretimde gerekse ev eksenli çalışanların

kendilerinin üretip pazarladıkları ürünlerinin piyasada emek değer bir fiyata pazarlanamaması

ve dolayısıyla yapılan işten elde edilen gelirlerin oldukça düşük seyretmesidir.

Gerçekleştirdiğimiz saha çalışmasında Diyarbakır ilinde çalışan kadınlar günlük 4-6 saat ve

ayda 6-10 gün arası bir çalışan kesimlerin oranı ağırlık kazanmaktadır. Şanlıurfa ilinde ise

günde 7-10 sat çalışanları yoğunlukta olup, çalışan kadınların % 71’i ayda 26 gün ve üzeri

çalışmaktadırlar. Diyarbakır ilinde yapılan işlerden ayda 150,00 TL kazananların oranı % 21,

200,00 TL kazananların oranı % 19, 250,00 ve 300,00 TL kazananların oranı % 13’tür.

Şanlıurfa ilinde ise ayda 200,00 TL kazananların oranı % 20,6, 150,00 TL kazananların

oranı % 16,5, 100,00 TL kazananların oranı ise % 13,4’tür. Yine bu ilde 500,00 TL

kazananların oranı sadece % 1 iken bu değerin üzerinde gelir sağlayan olmadığı

belirtilmektedir.

Yukarıdaki rakamlardan emek-gelir ilişkisini kurduğumuzda bu alanda çalışan kadınların

oldukça düşük gelirler elde edebildikleri bariz bir şekilde görülmektedir.

Bu sorunun çözümüne katkı sunmak için özellikle kendi hesabına çalışanlarda ürün geliştirme

konusunda (ürün geliştirme, kalite, dizayn, moda ürünler, teknolojik gelişmelerden

yararlanma, web tasarımı vb) destek sağlanması çalışanların yaptıkları işlerden daha fazla

gelir elde etmelerini sağlayacaktır. Yine çalışanlara pazarlama desteğinin sağlanması

(özellikle yerel yönetimler tarafından yer tahsisi) ve pazarın sürdürülmesine yönelik destekler

bu alanda yaşanan bir diğer sorunun çözümüne katkı sunacaktır.

Özellikle fason çalışmalarda yaşanan bir diğer önemli sıkıntı ise işverenlerin tutumu ve

tamamen işverenin iş yoğunluğuna bağlı olarak işlerin ev eksenli çalışanlara verilmesidir. Bu

durum işlerin düzenli ve planlı bir şekilde gerçekleştirilemediği için çoğu kez önemli bazı

sıkıntılar ile karşılaşılmaktadır. Bu sorunun temel kaynağı ise çalışanları işverene karşı

koruyacak yapılanmaların olmayışıdır.

54

Bu sıkıntıların başında; zamanında ve bir süreklilik halinde iş sağlanamaması veya işverenini

siparişlerinin yoğunlaştığı dönemlerde kısa sürede çok fazla ve uzun süre çalışma için bir

baskının çalışana yapılması durumudur. Bu çalışma sisteminde yine karşılaşılan bir diğer

sorun ise ev eksenli çalışanlar tarafından tamamlanan ürünlerin işveren tarafından zamanında

teslim alınmaması ve fiziki mekânı zaten küçük olan ev eksenli çalışanların mekân açısından

sorunlar yaratmasıdır. Ev-eksenli çalışanlara yönelik destek sağlayacak organizasyonlar

işverenlerin bu denli keyfi davranmasını engelleyebilecek, işveren-çalışan koşullarının daha

adil bir şekilde düzenlenmesine katkı sunabileceklerdir.

Ev-eksenli çalışmalar yapan kadınların durumunu incelediğimizde ve yukarıdaki tüm

durumlar irdelendiğinde bu işi yapan kadınların ekonomik gelir açısından en yoksul

kategorideki kesimlerden oluştuğunu kolaylıkla söylemek mümkündür

Yasal durum

Türkiye’de ev eksenli çalışanlara yönelik olarak sosyal güvenlik yasaları söz konusu kesimi

tamamen dışlayan bir yapıya sahip olup, bu kesimin tamamen dışlandığını söylemek

mümkündür.

Çalışanların neredeyse tamamı kayıt dışı çalışmakta olup sosyal güvenlik olanaklarından

yoksundurlar. Türkiye’nin uluslararası belgelere taraf olmaması (177 sayılı ILO sözleşmesi ve

184 no’ tavsiye kararı(ILO) bu alanın sorunlarının yasal zeminde ele alınmasını

engellemektedir.

Yasalarımızda direkt olarak ev-eksenli çalışmaları tanımlamasa bile bazı yasalar ve mahkeme

sonuçları bu çalışma alanını destekleyen bir dizi hükümleri içermektedir.

Ev-eksenli çalışanların yasal statüleri, 4857 sayılı İş Kanunu Madde 2 “İşyeri, işyerine bağlı

yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür”

şeklinde tanımlanmaktadır. Buna bağlı olarak ev-eksenli çalışanın işi gördüğü ev de, ‘bağlı

yerler’ kapsamında işyeri tanımına girmektedir. Ayrıca, işverenin gösterdiği yerde çalışmış

olma koşulu yer almamaktadır.

“İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret

ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir (Madde-8).” Bu hükme bağlı olarak İş

Kanunu’nda iş sözleşmesinin kurulabilmesi için ‘bağımlı iş görme’ ve ‘ücret’ unsurları

dışında işverenin gösterdiği yerde çalışmış olma koşulu yer almamaktadır. İş sözleşmesinin

bu tanımına göre, başkası için ve ona bağımlı olarak kendi evlerinde ücret karşılığı iş gören

ev-eksenli çalışan kadınlar da İş Kanunu kapsamı içindedir.

Yargıtay,8 Haziran 2000’de aldığı bir kararla (Esas:2000/4584, Karar 2000/4611) işyerinin

işlerini parça başı ücretle ve evinde çalışarak yapan kişinin iş akdiyle çalıştığının kabul

edilmesi gerektiğini, yani işçi olduğunu kabul etmiştir. Bu karar, evde çalışan kadınların da

işçi olduğunun kabulü açısında önemli bir karardır (Yargıtay Kararı Yargıtay 21.Hukuk

Dairesi).

55

“İş sözleşmesi ile çalışan ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun kapsamında olan veya olmayan, her

türlü işçinin çalıştığı bütün işkollarını kapsar (Asgari Ücret Yönetmeliği Madde 2)” .

Bu hükme bağlı olarak ev-eksenli çalışan kadınların yaptığı iş de iş sözleşmesi kapsamına

girmektedir. Buna göre ev-eksenli çalışan kadınlar da asgari ücret uygulamasına dâhil

olabileceklerdir anlamına gelmektedir. Ancak iş devamının olmadığı ev-eksenli çalışmada

bunun nasıl hayata geçirilmesi pek mümkün görülmemektedir.

Yukarıdaki bazı yasalar veya emsal alınabilecek mahkeme kararları da dikkate alındığında

aslında ev-eksenli çalışmaları direkt veya dolaylı olarak desteklemektedir. Ancak ev-eksenli

çalışan kadınların büyük çoğunluğunun bu maddelerden haberdar olmaması veya işlerini

kaybeder korkusuyla bu alanda haklarını arama gibi bir girişimleri mevcut değildir. Bu alanda

çalışanların örgütlenmesi ve sendikalarında bu alanda çalışan kadınları kapsayıcı çalışmalara

başlaması hem Türkiye’nin konuyla uluslararası sözleşmelere taraf olması hem de mevcut

yasaların işletilmesi konusunda gelişmeler sağlanabilecektir.

Yasal durum genel olarak irdelendiğinde yukarıda dile getirilen sorunlar ve bazı öneriler ile

bağlantılı olarak kamunun gerçekleştireceği düzenlemeler sorunun çözümüne katkı

sağlamada en önemli adımları oluşturacaktır. Bunun için;

Türkiye’nin ILO-177 nolu sözleşmeye taraf olması sağlanmalı,

Çalışanlara ilişkin bir ücret standardı getirilmeli,

Ev-eksenli çalışmalar ile ilgili esaslar bir yönetmelik ile çalışma koşulları

düzenlenmeli ve bu alanın denetlenmesine olanak sağlanmalı,

İŞKUR tarafından evde çalışmaya uygun iş/meslekleri belirlenmeli, İŞKUR’un iş

başvurusu kayıt formunda başvuranın evde çalışma durumunu kayıt altına alınması,

özellikle evde fason üretim yaptıran firmaların evde çalışanları kurum kanalıyla talep

etmesinin sağlanması için gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır. (Böylece ücret

garantisi, emeklilik ve diğer sosyal haklardan yararlanmalarının garanti altına alınması)

Ev-eksenli çalışmalara ilişkin standartlar oluşturulmalı, ev işçilerine mesleki

gelişimlerini sağlamak için ücretsiz kurslar olanağı sağlanmalı,

Ev-eksenli çalışanların örgütlenmesi için kamu tarafından destek mekanizmaları

geliştirileli,

Ev-eksenli çalışanların çocuk bakım hizmetleri konusunda yüklerini alacak kurumlar

açılmalı,

Ev eksenli çalışanların karşılaştıkları sorunları paylaşmak, sorunların çözümü için

hukuksal destek vermek amacıyla “danışmanlık ve destek birimleri”(bakım hizmetleri

desteği- çocuk-hasta-yaşlı bakımı) açılmalı,

Ev eksenli çalışanların iş sağlığı ve güvenliği yönünden korunmalarına yönelik

çalışmalar yapılmalı,

Ev-eksenli çalışanlara yönelik sosyal güvence sağlayan mekanizmalar geliştirilmelidir.

Yukarıdaki önerilerin hayata geçirilmesi sürecinin hızlandırılması için ise ilgili konuda

örgütlenmenin sağlanması, alan ile ilgili sivil toplum çalışmalarının geliştirilmesi ve

sendikaların bu alanda faaliyet göstermesi ile mümkün olacaktır.

56

Ev Eksenli Çalışmalar Ve Örgütlenme

Ev-eksenli çalışanların % 90’dan fazlası kadınlardan oluşmakta olup, kadınların çalışma

koşullarındaki tüm olumsuzluklara karşın yaptıkları işin kendilerini ekonomik olarak

güçlendirdiğini, aile içindeki konumlarının güçlendiğini, ailede kendilerine daha fazla değer

verildiği ve çok az kazanmalarına rağmen boş zamanlarını değerlendirdiklerini dile

getirmektedirler. Kadınlar ev-eksenli çalışma ile bütçesine katkı, çocuklarına destek, kendini

çalışarak ispatlama gibi duygularda ön plana çıkarmakta ve söz konusu işlerini devam ettirme

eğilimindedirler.

Ev-eksenli çalışma yöntemi, İşverenler açısından ise maliyetlerin düşürülmesi, değişen pazar

şartlarına, teknolojik gelişmelere ve ekonomideki konjonktürel dalgalanmalara hızlı uyum

sağlanması anlamında önemli avantajlar sağlamaktadır.

Ev-eksenli çalışma işverene aynı zamanda stoksuz üretim yapılması, atıl işgücü

bulundurulmaması olanağını da yaratmaktadır. İşçiler en verimli oldukları çalışma saatlerinde

iş yaptıkları için kısa sürede daha fazla üretim yapılması, işletmenin verimliliğinin ve rekabet

gücünün artırılması, makinelerin ve ekipmanların uzun süre tam kapasite ile kullanımlarını da

sağlama olanağını da sunmaktadır. Yine işveren açısından çalışanların tam gün çalıştırılması

mümkün olmayan işgücünden yararlanılması, işe devamsızlığın azaltılması, işçilerin sohbet

ederek ve konuşarak geçirdikleri zamanların ve sık sık izin alınmasının azalması gibi başka

avantajlarda sağlamaktadır (Okkalı-Şanalmış 2006, Evren 2007,Özer 2006, Özmen 2006).

Ev-eksenli çalışmaların işveren açısından sistemli ve daha kontrollü bir üretim

gerçekleştirememe gibi dezavantajlarının olmasına rağmen bu çalışma şekli işverene büyük

artılar sağlamakta olup çoğu durumda tercih edilen çalışma şeklidir.

İşverenler açısından tercih edilen ev-eksenli çalışmalar konusunda bu alanda çalışan kadınlara

yönelik ciddi bir sömürü mekanizması mevcut olup, çalışanları destekleyen yasal

düzenlemeler mevcut değildir.

Yasal korumadan yoksun, sigortasız-güvencesiz bir çalışma yapan ev-eksenli kadınlar

örgütlenmeden yoksun olup sendikalarda bu kesime gerekli ilgiyi göstermemektedirler.

Kadına özgü bir çalışma şekli olan ev eksenli çalışmalara sendikaların gerekli ilgi ve

duyarlılığı göstermemesi en çok desteğe ihtiyacı olan grup olması nedeniyle önemli bir

handikap oluşturmaktadır. İşçi örgütlerinin bu alana ilgi göstermemesinin çok önemli iki

nedeni olduğunu söylemek mümkündür.

Birinci neden; bu kesimin en yoksul ve en az kazanan kesim olması, bununla bağlantılı olarak

bu kesimin formel olarak bir kuruma bağlı çalışmamalarıdır. Bu kesimin en yoksul ve formel

bir işyerinde ve formel bir çalışan kategorisinde olmamaları, aynı zamanda işçi örgütlerine

aidat ödeyecek durumda olmamaları söz konusu kesime işçi örgütlerinden gereken desteğin

sağlanamaması gibi pratik bir sonucu doğurmaktadır.

Bunlardan ikincisi ise;ev-eksenli çalışan kadın işçilerin çalışma yaptıkları mekânlarının farklı

yerlerde olması ve bu kesime erişimin güç olması olarak yorumlanmaktadır.

57

Kimi sendikalar ise bu kategoride çalışanları işçi saymamakta, hatta ucuz çalışmaları

nedeniyle bu gruplarının işçi ücretlendirmelerinde piyasayı oldukça düşürdükleri ve bu

nedenle bu grupları işçi aleyhinde olan bir grup olarak algılamaktadırlar. Ev eksenli

çalışanlara bu gruplardan gelen bir diğer önemli eleştiri ise hiçbir sosyal hak almadan

çalışmayı kabul etmeleridir. Bu yaklaşım, ev eksenli çalışanların içinde bulundukları zorlu

durumu algılamaktan oldukça uzak bir yaklaşımdır.

Aslında ev eksenli çalışanların ya dışarıda sosyal güvenceli iş bulamadıkları, sosyal yapı da

dâhil olmak üzere dışarıda çalışmanın kendileri için uygun olamadıklarının farkında

değillerdir. Veya resmi olarak bir işte çalışanlardan çoğu kez daha fazla çalışmalarına rağmen

3-4 kat daha az kazandıklarını ve bu parayı kazanamadıkları durumda yine çoğu kez daha

beter bir açlık veya yoklukla boğuşacaklarının farkında olmayan yüzeysel bir bakış açısıdır.

Özellikle son dönemlerde kimi demokratik ve objektif işçi örgütleri ise ev eksenli çalışanlara

yönelik çalışmalarda bulunan ve bu kesimi örgütlemeye çalışan bir yaklaşımı benimsemekte

ve konuda çabalarda bulunmaktadırlar.

Ev-eksenli çalışan kadınların dağınık yerleşimlerde, alanlarda olmaları, sendikaların bu

kesime ulaşmalarını güçleştirmektedir. Ancak yine de sendikaların bu kesimi hızlı bir şekilde

kendi programlarına dâhil edip, söz konusu kesimin haklarının korunmasına ilişkin

çalışmaları başlatmaları, genişletmeleri gerekmektedir.

Ev-eksenli çalışan kadınlar, mali, teknik ve hukuki anlamda yetersizlikler yaşamakta bu

alanda kendilerine destek sağlayacak mekanizmalar çoğu kez yok veya yetersiz kalmaktadır.

Bu alanda kurulacak sivil toplum kuruluşları oluşumlar olumlu katkılar sağlayabilecekledir.

Yine işçi sendikalarının ev-eksenli çalışanları da faaliyetleri kapsamına almaları ve bu alanda

destek sunmaları sorunun çözümüne katkılar sunacaktır. Özellikle bu alanda çalışacak sivil

toplum kuruluşlarının yaygınlaşması ve etkin çalışmalar yapması ilgili projelerin geliştirilmesi

ve bu konuda destek sağlayan kaynaklara erişimi kolaylaştıracaktır.

Ayrıca gerçekleştirilecek çalışmalar kapsamında;

Ev-eksenli çalışan kesimin kamu tarafından da görünürlüğünü saptamaya yönelik

faaliyetler arttırılmalı,

Ev Eksenli çalışan kadınların durum ve sorunlarının kamuoyuna taşınması için atölye

Çalışmaları, farkındalık ve söz konusu kesimi güçlendirmeye yönelik faaliyetlere yer

verilmeli,

Ev-eksenli çalışan kadınların üretim kooperatiflerini kurmaları desteklenmeli,

Bu alanda çalışan kuruluşlar (HomeNet,SEWA gibi) uluslararası deneyim paylaşımları

ve sosyal ilişkilerin gelişmesi için gerekli destekler verilmeli,

Diğer kadın örgütleri ve karma örgütler ile ilişkilenmeleri sağlanmalı,

Bu kesime örgütlenmeleri için gerekli destekler verilmeli,

Örgütlenmelerden sonra sürekli danışmanlık verebilecek sistemler oluşturulmalı,

Kurulan örgütlerle Kamu Politikalarında gerekli düzenlemelerin yapılması için baskı

unsuru olunmalıdır.

58

Bahsi geçen çalışmalar kapsamında ev- eksenli çalışan kadınlarımızın aile ve toplumdaki

rollerinin, ekonomik, kamusal ve siyasal yaşama katılmalarının önünde engel oluşturmayacak

şekilde dönüştürülmesi elzemdir. Bu kapsamda kalkınma planları ve hükümet programlarında

yer alan tedbirler çerçevesinde ve T.C. AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI

KADININ STATÜSÜ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ öncülüğünde hazırlanan eylem planlarının

hızı bir şekilde hayata geçirilmesi büyük önem taşımaktadır.

59

6 KAYNAKÇA

-ILO: Homework V(I)

-Lazo, Lucy: TheHomeworkers’ Movement in Asia ve ILO: Homework V(I)

-http://www.sosyalistfeministkolektif.org/kadin-emegi/50-kadin-emegi/87-ev-eksenli-

calisma-gorulmuyor.html

-http://feministatolye.org/index.php/morbolge/sozluk/84-eveksenlicalisma

-Ev Eksenli Çalışan Kadınlar, Çalışma Grubu

-TÜİK-2014 eğitim verileri

-EVİDSEN, İMECE Kadın Sendikası

-Türkiye’de Kadın İşgücü Profiliİstatistiklerinin Analizi(T.C. Aile Ve Sosyal Politikalar

Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü-2014)

-Türkiye’de Ev İşçileri(Seyhan Erdoğdu, Gülay Toksöz,ILO/Ankara-2013)

-Ev Eksenli Çalışan Kadınlar ve Sosyal Örgütlenme Dilek Hattatoğlu (sayı 140 - Aralık

2000/Birikim Dergisi )

-Ev-Eksenli Çalışanlar Ve Örgütlenmeleri(DİSK- Birleşik Metal İşçileri Sendikası-2003)

-Gecekondularda Ev İçi/ Parça Başı Üretim Yapan Kadınlar” Nuray Küçükler (2009)

-Kayıt Dışı İstihdam ve Esnek Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Durumu: Türkiye’de

Ev-Eksenli Çalışma(Şahin METİN, Ankara 2011,T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel

Müdürlüğü yayını)

- Dünyada Evde Çalışmada Hukuksal Koruma Sistemleri ve Mevzuatı- İktisat Dergisi- Sayı:

430, Kadriye Bakırcı(2002)

- Kadir Uysal(2013) Ev Eksenli Çalışan Kadınlar Örgütleniyor Toplantısı

-“Ev eksenli çalışanlar ve sorunları”, Dogan Keskin (2009)

60

7 EKLER

7.1 Anket Formu

EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLAR VE SOSYAL HAKLAR DERNEĞİ (EVÇAD)

“Ev Eksenli Çalışan Kadınların Sosyal Haklarının Geliştirilmesi Projesi”

ANKET SORULARI

Anketörün öncelikle kendini tanıtması ve anketin konusu ile ilgili görüşülen kişiye

buradaki bilgiyi okuması gerekmektedir.

Merhabalar, EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLAR VE SOSYAL HAKLAR

DERNEĞİ için EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARIN durumunu ve sosyal haklarını

geliştirmeye yönelik uygulanan bir AB projesi için geldim, adım …………… …………..

Bu proje için anket çalışması gerçekleştirmekteyiz. “Ev Eksenli Çalışan Kadınlar Ve

Sosyal Haklar Derneği”, AVRUPA BİRLİĞİ’ nden sağlamış olduğu destek ile

Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde Ev Eksenli Çalışan Kadınlara yönelik olarak bir

araştırma çalışması yapmaktadır.

Dernek, bu proje ile ev eksenli çalışan kadınların durumunu irdeleyip elde edilen

sonuçlar üzerinden değerlendirmeler yaparak konuya ilişkin durum analizi ve öneriler

geliştirmeyi hedeflemektedir.

Yapacağımız çalışma projenin tamamlanması sonucunda yayın haline de getirilecektir.

Bu anketin gerçekleştirilmesi için yaklaşık olarak 30 dakika zamanınızı alacağız.

Şimdiden zamanınızı ayırdığınız için teşekkür ederim.

61

ANKET NO :

Anket Uygulama Tarihi

Ankete Başlangıç-Saati ................ ..............

Anket Bitiş-Saati ................ ..............

GÖRÜŞME YAPILAN KİŞİNİN (Katılımcı bilgileri gizli tutulacaktır)

Adı-

Soyadı:..........................................................................................................................................

......

Adresi:...........................................................................................................................................

.............

Telefon Numarası:........................................................................................................(Zorunlu

değildir).

Yerleşim Yeri:...............................................................................................................................

1-Kişisel bilgiler

62

Hane

Fert

No

Hane Halkı

Fertleri ve Ev

Eksenli Çalışana

Yakınlığı

Kaç yaşın-

dasınız?

Medeni Hali Eğitim durumu

(6 yaş üstü)

Çalışma durumu

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

1)Kendisi

2)Kocası

3)Oğlu

4)Kızı

5)Gelini

6)Damadı

7)Kız torunu

8)Erkek torunu

9)Annesi

10)Babası

11)Kayın babası

12)Kayın

validesi

1)Evli

2)Bekâr

3)Boşanmış

4)Dul

5)Ayrı

yaşıyor

6)Birlikte

yaşıyor

1)Okur-yazar değil

2)Okur-yazar

3)İlkokul mezunu

4)Ortaokul mezunu

5)Lise mezunu

6)Yüksekokul(2

yıllık)

7)Üniversite mezunu

8)Lisansüstü

1) Ev eksenli çalışan

2)Kendi işinin sahibi

3) Ücretli-Maaşlı/Özel

4) Ücretli-

Maaşlı/Kamu

5)Geçici işlerde

çalışıyor

6) Emekli

7)Çalışmıyor

63

2-Ev eksenli çalışmaya ne zaman başladınız?

1 İlk çalışmaya başladığı

tarih(yıl)

3-İlk çalışmaya başladığınız tarihten beri ev eksenli çalışmalara ara verdiniz mi?

1 Hiç ara vermedim

2 Ara verdim (Ara verilen süre-ay/yıl)

4-Daha önce sigortalı bir işte çalıştınız mı? (Cevap hayır ise 6.soruya geçiniz)

1 Evet

2 Hayır

5-Daha önce ne tür işler yaptınız? (4.soruya cevap evet ise)

1 SGK (SSK) lı işte çalıştım

2 Sosyal güvencesi olmayan işte çalıştım

3 Geçici işlerde çalıştım

4 Belirtiniz………………………………….

13)Erkek

kardeşi

14) Kız kardeşi

15)Diğer

64

6- Şu anda herhangi bir sosyal güvenceniz varmı? Varsa nelerdir?

1 Hayır yok

2 Evet (SGk)

3 Evet dönemsel SGK)

4 Belirtiniz……………………

…

7) Ev eksenli çalışmalarınızı hangi usulde gerçekleştiriyorsunuz?

EVET HAYIR

1 Kendi hesabına

2 Sipariş usulü ile çalışma

3 Fason (bağımlı) çalışma

4 Taşeron için

5 Belirtiniz…………………………………………….

8)Yaptığınız üretimi/işi nerede gerçekleştirmekteseniz?

1 Kendi evimin bir odasında

2 Arkadaşlar ile tuttuğumuz ortak bir mekânda

3 Belirtiniz…………………………………………….

9)Evinizin kaç oda/salon mevcut?

1 1 oda

65

2 1 oda 1 salon

3 2 oda

4 2 oda 1 salon

5 3 oda

6 3 oda 1 salon

7 4 oda

8 4 oda 1 salon

9 Belirtiniz …………………………………………

10)Günlük ortalama kaç saat çalışıyorsunuz?

1 1-3 saat arası

2 4-6 saat arası

3 7-10 saat arası

4 11-14 saat arası

5 15 saat ve üzeri

11)Ayda ortalama kaç gün bu işi yapıyorsunuz?

1 2-5 gün

2 6-10 gün

3 11-15 gün

4 16-20 gün

5 21-25 gün

6 26 ve üzeri

66

12)Ev eksenli çalışmalar kapsamında neler üretiyorsunuz, önem derecesine göre

sıralayabilirmisiniz?

1

2

3

4

5

13-Yaptığınız işe ilişkin makine-ekipman veya iş araçlarını nasıl temin ediyorsunuz?

EVET HAYIR

1 Kendim temin ediyorum

2 İş yaptığım firma tarafından temin ediliyor

3 Yaptığım işin alımını yapan aracılar temin ediyor

4 Ürünümü sattığım yer temin ediyor

5 Belirtiniz…………………………………………….

14- Yaptığınız işe ilişkin hammaddeyi (gerekli ise) kim temin ediyor?

EVET HAYIR

1 Kendim temin ediyorum

2 İş yaptığım firma tarafından temin ediliyor

3 Yaptığım işin alımını yapan aracılar temin ediyor

4 Ürünümü sattığım yer temin ediyor

5 Belirtiniz ………………………………………….

67

15-Ürettiğiniz/yaptığınız işleri nasıl değerlendiriyorsunuz (pazarlıyorsunuz)?

EVET HAYIR

1 Kendim direkt müşterilerime pazarlamaktayım (sipariş)

2 Kendim satış yapan yerlere götürüp pazarlamaktayım

3 Kendim ilgili mağazalara götürüp emanet usulü

(konsinye) pazarlamaktayım

4 Fason (bağımlı) üretim yaptığım yere

5 Taşerona

6 Belirtiniz …………………………………………….

16-Çalıştığınız işe ilişkin rekabet varmı, varsa nelerdir?

EVET HAYIR

1 Herhangi bir rekabet mevcut değildir

2 Fiyat

3 Ürün kalitesi

4 Zamanında teslim

5 Belirtiniz...............................................

17- Sizce müşterilerinizin sizi tercih etmesinin en önemli nedeni nedir?

1 Daha hesaplı üretim yapmamız

2 Yaptığımız işin kalitesi

3 Zamanında teslim

4 Bu işi yapan kişilerin sayısının yetersizliği

5 Müşterinin bize kolay ulaşması

68

6 Belirtiniz.........................................................................

18-Ev eksenli çalışmayı tercih etmenizdeki en önemli neden nedir?

1 Bu işi yapmayı seviyorum

2 Bu işi bildiğim için yapıyorum

3 Evden çalışmak bana kolay geliyor

4 Başka iş bulamadığım için

5 Ailem dışarda çalışmama izin vermediği için

6 Aile bütçesine katkı sunmak için

7 Kendi işimi kurmam için yeterli sermayem yok

8 Belirtiniz.........................................................................

19-Yaptığınız işte üretim sırasında destek alıyormusunuz? Alıyorsanız kimlerden destek

alıyorsunuz?

EVET HAYIR

1 Kimseden destek alamıyorum

2 Aile bireylerinden

3 Diğer ev eksenli çalışanlar ile ekip olarak

69

4 Belirtiniz.........................................................................

20-Yaptığınız bu işi daha fazla geliştirmek istiyormusunuz?

1 Evet

2 Hayır

(Cevap hayır ise 22.soruya geçiniz)

21-Yaptığınız işi daha fazla geliştirmek (daha fazla para kazanmak) için nelere

ihtiyacınız var?

1 Daha gelişkin üretim araçlarına ihtiyacım var

2 Hammaddeyi toptan alırsam daha fazla para kazanırım

3 Üretim/yaptığım iş için daha geniş bir mekana ihtiyacım var

4 Kendim üretip satmam için sermayeye (kredi) desteğine ihtiyacım var

5 Aracı olmadan direkt toptancıya satarsam daha çok kazanırım

6 Daha iyi modeller (tasarımlar) üretirsem daha çok kazanırım

7 Sosyal güvencem olursa bu işi büyütmek için daha rahat olurum

8 Belirtiniz......................................................................................................

(Önem sırasına göre en fazla 3 şık işaretleyebilirsiniz)

22- Ürünlerinizi değerlendirirken/satarken karşılaştığınız en önemli sorunlar nelerdir?

1 Pazarlamada problem yaşıyorum

2 Ürünler/yaptığım için ederi çok ucuz

3 Sattığım ürünlerin parasını zamanında alamıyorum

4 Ürünlerime olan talebi karşılayamıyorum

5 Sipariş veren firma üretilecek ürünleri düzenli/zamanında getirmiyor

6 Sipariş veren firma ödemeleri zamanında yapmıyor

7 Sipariş veren firma üretilen ürünleri zamanında teslim almıyor

70

8 Diğer......................................................................................................

(Önem sırasına göre en fazla 3 şık işaretleyebilirsiniz)

23- Bu işten ayda ortalama ne kadar para kazanıyorsunuz?

1

24- Ev eksenli çalışma dışında diğer gelirleriniz yaklaşık olarak ne kadar?

1 Bu iş dışında başka gelirimiz yok

2 100-500 TL

3 600-1.000 TL

4 1.100-1.500 TL

5 1.600-2.000 TL

6 2.100-2.500 TL

7 2.600 TL ve üzeri

25- Bu işten kazandığınız parayı nasıl değerlendiriyorsunuz?

1 Sadece kendi özel ihtiyaçlarım için kullanıyorum

2 Bana lazım olan kısmını alıyorum, diğerini ailem için

kullanıyorum

3 Tamamını ailem/ev için kullanıyorum

4 Tamamını çocuklarım için kullanıyorum

5 Belirtiniz.........................................................................

26- Ev eksenli çalışmanın size en önemli katkıları nelerdir?

1 Ekonomik özgürlük

2 Özgüvenin gelişmesi

3 Üretken olmam

4 Aile içindeki statüm daha iyileşti

71

5 Toplumdaki statüm daha iyileşti

6 İstediğim yaşam standardına kavuştum

7 Ailedeki ekonomik refah arttı

8 Ailem ile olan ilişkilerim daha iyileşti

9 Ev işlerini ailemle/eşimle paylaşmaya başladım

10 Çocuk bakımını ailemle/eşimle paylaşmaya başladım

11 Belirtiniz......................................................................................................

(Önem sırasına göre en fazla 3 şık işaretleyebilirsiniz)

27- Yaptığınız işten kaynaklı sağlık sorunları yaşadığınızı düşünüyormusunuz?

Düşünüyorsanız en fazla rastlanan sağlık problemleri nelerdir?

1 İşten kaynaklı hiçbir sağlık problemi yaşadığımı

düşünmüyorum?

2 Göz problemi

3 Sırt-bel ağrıları

4 Genel sağlık problemleri

5 Belirtiniz.........................................................................

28- Ev eksenli olarak çalışırken hiç iş kazası geçirdiniz mi? Geçirdiniz ise neler?

1 Hayır geçirmedim

2 Evet…………………………………………………………………

29- Bu işi daha ne kadar sürdürmeyi planlıyorsunuz?

1 Bu işi en kısa sürede bırakmayı planlıyorum

2 Bu işe hep devam etmeyi planlıyorum

3 1 Yıl içinde bırakmayı düşünüyorum

4 2-4 yıl içinde bırakmayı düşünüyorum

72

5 5-7 yıl yapmayı düşünüyorum

6 8-10 yıl yapmayı düşünüyorum

7 Belirtiniz ………………………….

30- Ev eksenli yerine standart bir işe girmeyi ister misiniz?

1 Evet

2 Hayır

31-Yaptığınız bu işi başkalarına da tavsiye eder misiniz?

1 Evet

2 Hayır

32- Genel olarak evde çalışmanın sizin açınızdan yarattığı en önemli sorunlar nelerdir?

1 Aşırı derecede yoruluyorum

2 Sağlığım olumsuz olarak etkileniyor

3 Kendime hiç zaman ayıramıyorum

4 Çocuklarıma zaman ayıramıyorum

5 Eşime zaman ayıramıyorum

6 Ev işlerimde aksama oluyor

7 Aile içi sosyal iletişim azaldı

8 Sosyal faaliyetlere katılımım sınırlandı

9 Belirtiniz.........................................................................

(Önem sırasına göre en fazla 3 şık)

33-Genel olarak yaptığını işe ilişkin yaşadığınız en önemli sorunlarınız nelerdir?

Evde çalışmanın diğer hane bireyleri tarafından yarattığı en önemli sorun nedir?

73

1 Ürünler/yaptığım iş para etmiyor

2 Hammadde temini

3 Pazar problemi

4 Para tahsilatı

5 Evde yaşam alanına ilişkin sorunlar yaratıyor

6 Yaptığım iş ev içinde temizlik problemi yaratıyor

7 Ailenin diğer bireyleri ile ilişkilerimi olumsuz etkiliyor

8 Aile bireylerinin daha fazla para kazanma konusunda yarattığı

baskı

9 Ev işleri sorumluluğumu yerine getirmeye engel teşkil ediyor

10 Sağlık sorunları

11 Sağlık/Sosyal güvencesinin olmayışı

12 Yaptığım işin bir iş olarak görülmemesi

13 Belirtiniz.........................................................................

(Önem sırasına göre en fazla 3 şık)

34-Herhangi bir sivil toplum kuruluşuna üyemisiniz?

1 Evet……………………………………………………..

2 Hayır

35-ILO-Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 177 sayılı EVDE ÇALIŞMA sözleşmesin

ülkemizin imzalamasını istiyormusunuz (sözleşme hakkında bilgi verilecek)?

1 Evet

2 Hayır

Aşağıdaki bölümü anketör dolduracaktır:

Bu görüşmeyi aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

74

Kriter İyi (1) Orta (2) Kötü (3)

Cevaplayıcının samimiyeti

Soruları cevaplama oranı

Görüşme yapılan ortam

Sorulara yaklaşımı

Soruları anlama durumu

Ad-soyadı

Anketör

BİTİŞ SAATİNİ 1. Sayfada ilgili kısma yazmayı unutmayınız.

Gözlemler/Notlar:.........................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

....................................................

AÇIKLAMA ( Eğer anket yarım kaldıysa ya da red edildiyse belirtiniz)

BU ANKET FORMU AVRUPA BIRLIĞI’NIN MALI KATKISI ILE HAZIRLANMIŞTIR.

BU BELGENIN IÇERIĞINDEN SADECE EVÇAD SORUMLUDUR VE BU IÇERIK

HERHANGI BIR ŞEKILDE AVRUPA BIRLIĞI’NIN GÖRÜŞ VEYA TUTUMUNU

YANSITMAZ.