Euskal liburugintza 2005 - Jakin.eus

Iazko liburugintzaren azterketa landu nuenean ikerketaluze-zabalago bat agindu nuen, 1976tik gaurdainoko liburuekoizpenaren aurkezpena edo.

Zer dela eta? Noski, badu horrek bere zioa, eta da aurtengoazterketarekin 30 urte jarraian fitxa bibliografikoak egin etaazterketa burutu izan dudala. Hori «ospatu» nahian-edo urtehorien guztien errepasoa egin nahi nuen, hogeita hamarga-rren urteurrenak horretarako aukera polita ematen zuela eta.

Zoritxarrez, ordea, hitza jan beharrean nago. Ez dut asti-rik. Ez nuen ondo kalkulatu, ezin nezakeen egin orduan, Ja-kin aldizkariaren 50. urteurrenak emango zigun lana. Gaurbiharamuna da, baina atzeratutako lanak eguneratu ezindagabiltza. Barka.

Fitxa bibliografikoak interneten

Hasi nintzen egunetik gaur arte, 1976ko liburuekin hasitaalegia, bitan banatua eman dut urteko liburugintzaren erre-pasoa: fitxa bibliografikoa, eta azterketa. Fitxa bibliografi-koa gizenduz joan da (1976ko 95 tituluetatik gaurko 2.016

Euskal liburugintza 2005

JOAN MARI TORREALDAISoziologian doktorea eta Kazetaritzan lizentziaduna

158urtarrila-otsaila

2007

arte bada alderik!), eta azterketa ere trinkotu egin da abe-rastearekin batera.

Urtero-urtero, bada, eredu bera jarraitzen dut: azterketaeta fitxa bibliografikoa. Baina iaz hasita liburu zerrenda ezdugu aldizkarian ematen, geroz eta orri gehiago hartzen zi-tuen eta. Irakurle interesatuak zerrenda osoa interneten aur-kituko du, aldizkarian eman ohi genuen formatu berarekin,Jakin-en webgunean: www.jakingunea.com. Zerrenda horre-tan, gainera, azterketarako kontabilizatzen ditugunak bainofitxa bibliografiko gehiago daude, ISBN gabeko zenbait.

Aldizkaria arintzekotan hartu dugun bideak, hala ere, for-matuaz gainera berberak ditu helburuak, hau da, kontsulta,noski, baina baita ere begi zorrotzeko azterketa. Akatsen bataurkituko lukeenari eskertuko genioke zuzenketa Jakin-erabidaltzea, harik eta denon artean euskal bibliografia guztizfidagarri bat lortu arte ez baitugu atsedenik.

Fidagarritasuna auzitan?

Urtea joan eta urtea etorri, gauza beretsua esanez hasi be-har izaten dut beti, euskal liburugintzaz informazio oso des-berdinak azaltzen direla. Apirileko liburuaren eguna dela eta,edo Durangoko Azoka datorrenean, orduan interesatzen daprentsa. Holakoetan agertzen diren balantze eta balorazioakhobe ez entzun edo irakurri. Gutxienez, errezeloz hartu.

Mezulariari errua egoztea da errazena, hala ere. Errua,egotekotan, beste nonbait dago. Informazioaren iturburue-tan daude desinformazioaren erroak. Hona adibide bat:

Iturria / Urtea 2000 2001 2002 2003 2004 2005Precisa 1.589 1.621 1.588 1.576 1.584 2.094ISBN espainiaragentzia 1.425 1.326 1.342 1.487 1.681 1.534

Joan Mari Torrealdai 1.519 1.488 1.665 1.945 1.851 2.016

Aztertzaile bakoitzak dauka bere iturria, eta zertan esanikez bere metodologia propioa. Ni ez naiz sartuko besteenakbaloratzen.

EUSKAL LIBURUGINTZA 2005

12

Bakarrik esan ISBN espainiar agentziak beti nik baino ko-puru apalagoak ematearen esplikazioa zera izan daitekeela,berrinprimaketa askoren berri ez zaiola iristen, argitaletxeekbidaltzen ez dituztelako.

Ohartzekoa da, bestalde, Precisa azterketa etxeak aldake-ta nabarmena egin duela aurten, EAEz gainera Euskal Herriosoa aintzat hartu baitu. Titulu kopuru orokor altuak harri-tzen banau ere, badirudi barneko analisiak zehatzagoak di-rela aurten.

Nirera itzuliz, azalpentxo batzuk zor dizkiot irakurlearinire neure informazio-iturriez eta metodologiaz.

Hasteko, informazio homologatu bat lortze aldera, hau da,nire datuak besteekin kontrastatu ahal izateko, ISBN dauka-ten tituluak kontsideratu ditut soilki, iaz egin nuen gauzabera. Beste asko, niretzat ISBNdunak bezain liburu direnak,kanpoan utzi ditut (ez webgunean argitaratu den zerrenda-tik, baina bai kontaduriatik) hain zuzen ere, berriz diot,ISBN edo liburu karnet hori ez daukatelako.

Irizpideak zehaztea baino korapilatsuagoa da informazioaeskuratzea. Informazioa lortzeko, bide desberdinez baliatuohi naiz. Oinarrizko informazio-iturria argitaratzaileek berekematen didatena da: batzuek liburuak materialki bulegoangure esku uzten dituzte, eta besteek fitxa bibliografikoak osa-tzen dizkigute. Horrela eskuratzen dugu informazio gehiena,eta informazio hori argitu/garbitu/kontrastatu/osatu egin be-har da gero, eta kontraste horretarako daude Euskal Herrikohainbat liburutegi lagun, liburu-zerbitzuak eta ISBN agen-tziako fitxategiak.

Liburuaren mundua krisian?

Azterketa zehatzetan murgildu aitzin, zertzelada orokorbatzuk egin nahi nituzke liburuaren egungo egoeraren in-guruan. Hainbat kontu gure ekoizpenari zuzen dagozkioke,eta beste batzuk zeharka edo urrunagotik, baina on da jaki-tea zertan garen berdin eta zertan diferente.

JOAN MARI TORREALDAI

13

Galdera-markarekin hasi naiz, ez bainago seguru krisi hitzaegokia den egoera azaltzeko orduan. Bestalde, ez dut krisia-ren objektua ere zehazten, horregatik diot «liburuaren mun-dua». Izan ere, liburuak ertz ugari ditu, oso gai konplexua da.

Krisiaz mintza gaitezkeen ez dakit, baina aho batez aipa-tzen da liburuaren egoera kezkagarria. Eta urrats bat gehia-go emanda, euskal liburuari dagokionean egoera larria azpi-marratuko nuke nik. Besterik ez bada, liburuak oro har ja-saten dituen joera negatiboak gurean are negatiboagoak di-relako gure tamainaren txikia kontuan hartuta. Gure kulturindustria txikia eta ahula da, oso ahula.

• Zenbat buru, hainbat aburu

Krisiaren edo dena delakoaren diagnosia egiteko orduan,hipotesi desberdinak landu ohi dira.

Batzuen iritzian, irakurketaren krisia dago oinarrian. Baliz-ko irakurleak, batez ere gazteak, muzin egin dio irakurketari.Errazago eta maizago kontsumitzen ditu irakurketa exijitzenez duten bestelako produktuak, teknologia berrietakoak.

Beste batzuek diote irakurketa barik liburuaren formatuaeta euskarria dagoela krisian. Irakurri orain ere irakurtzendela eta asko, baina beste modu batez, pantailan. Eta aldatudena, paper euskarriarekin batera, kultur paradigma dela.

Eskaintzaren gehiegian eta merkatuaren saturazioan bila-tzen dute errua zenbaitek. Hauen esanetan, gaurko argitale-txe handiek errotazioa eta etengabeko produkzioa lehenes-ten dute, liburu txarrei ere paso emanez, eta horrek merka-tua gainezkatu du. Merkatuak ez du modurik produkzio ho-ri guztia irensteko. Liburu-dendek leku mugatua dute, inbu-tua egiten dute, eta liburuen bizialdia laburtuz doa urtetikurtera. Ondorio txar bat gehiago ere badakar horrek, eta daitzulketak ugarituz doazela, eta hori sekulako zama dela li-buruaren komertzializazioan.

Ezaugarri horietatik oso aparte ez da egongo euskal libu-rua, baina kalko hutsa ere ez da agian. Bertagotik ikustekoasmoz zenbait puntu seinalatuko ditut jarraian.


14

Urtea Tituluak Tirada Ale kopurua2000 %100 %100 %1002001 97,9 100,6 102,62002 109,6 95,4 95,32003 128, - 82,8 82,12004 121,8 76,2 75,92005 132,8 68,9 82,1Iturria: Precisa.

• Tituluak gorantzTendentzia orokorra da Mendebalean, eta gurean, geroz eta

titulu gehiago ateratzea. Aurtengo produkzioak ere koska batgora egin du. Nik positibotzat daukat datua, ez uste dudalakotitulu gehiago ateratzeak eskaintza kalitatez hobetu eta aniz-tu egiten duela nahitaez, baizik eta konbentziturik nagoelakogure eskaintza ez dela gehiegizkoa, eskaria dela eskasegia.

Ñabardurak azterketan zehar ikusiko ditugu, baina tituluekoizpenari oso gainetik begiratu hutsarekin zer ikusten du-gu? Produkzioaren ia erdia haur eta gaztetxoentzat dela (ikas-material edo literatura gisa). Hori bateko. Eta besteko, besteliburu asko, erakunde publikoek-eta argitara ematen dituzte-nak, publiko berezi edo mugatu batentzat direla. Zenbat di-ra orduan publiko arrunt orokor eta zabalarentzat direnak?700 bat? Eta hona nire galdera: 700 liburu (ezen ez 700 titu-lu berri) urtean gehiegi al da? Horregatixe diot euskal libu-rugintzan ez zaidala soluzio iruditzen tituluen murrizketa.

• Tiradak beherantzEzaugarri finkoa da hau ere, bai munduan eta bai gurean.

Han eta hemen joera bera izanik ere, ondorioak ez dira ber-din-berdinak leku guztietan. Jakin badakigu Frantzia eta Es-painiako tiradak ere garai batetik hona erdira etorri direla,baina haiek orain ere 7.800 eta 4.600 aleko tiradak dauzkate,hurrenez hurren. Jaitsiera hori kezkaz bizi dute arduradunek.

Joera, berriz diot, gurean ere bera da, baina zifrak askozbaxuagoak. 2000ko edizioan batez besteko tirada 2.900 aleomen zen. Eta 2005ean 2.000koa da. Liburuko 900 ale gu-txiago banatzea ez al da esanguratsua bezain kezkagarria?


15

Gurean 2.000 aleko tirada asko ala gutxi den ez dakit. Zi-fra hori, gainera, «batez bestekoa» da, eta nork ez daki mai-la horretaraino igotzeko tira egiten dutenak ikasmaterialakdirela eta horien ondoan liburu praktikoak eta hiztegi etaentziklopediak? Aurrenekoak, ikasmaterialak, «merkatu ga-tibu»-ra doaz, eta besteak ez dira ugari. Esan gabe doa, hor-taz, zifraren maila horretatik behera, oso behera, daudelabeste batzuk, hala nola, helduen literatura (1.019 ale), haureta gazte literatura bera ere (1.924 ale), giza eta gizarte zien-tzietakoak (1.178) eta berdin zientzia edo teknikari dagoz-kionak (1.178). Ikasmaterialen tiradizoa desagertzen bada,zein litzateke batez bestekoaren kopurua? 1.200?, 1.000?,700? Eta errentagarri al da hori? Baldintza horietan man-tendu al daiteke editorearen profesionaltasuna?

• Ale gutxiago merkatuan

Tirada txikiagoak egitea ekintza editorial hutsa izan liteke,hau da, teknologia berriek erraztuta edizioak momentuko es-karira doitzen direla. Baina ez da hori bakarrik, tamalez. Ezda hori batez ere, tiradak murrizten diren hein berean ez bai-tira biderkatzen berrargitalpenak. Dakigunez, tiradak mu-rriztu dira, bai, baina deboluzioak ez dira desagertu. Gure ka-suan tiraden jaitsierak arrazoi nagusi bat dauka: merkatuangutxiago saltzen da. Ez da ahaztu behar, gainera, nobedadeenerdiak eta gehiagok itzulketa edo deboluzioa izan ohi dutela.


16

Tit

ulu

ak

Tir

ada

1999 2000 2001 2002 2003

2.000

1.900

1.800

1.700

1.600

1.500

1.400

1.300

1.200

3.400

3.200

3.000

2.800

2.600

2.400

2.200

2.000

1.8002005

Tirada

Titu

luak

2004

Aleen murrizketaren datuak hor daude: baldin 2000 urtean4.611.487 ale zabaldu baziren (ekoitzi behintzat), 2005ean3.787.000koa da urteko ale-kopurua. Hau da: 824.500 alegutxiago bost urteren buruan.

Errealitate hori guztiz kaltegarria da enpresarialki zein kul-turalki. Editore profesionalaren lana eteteraino irits litekeale-murrizketa hori. Eta kulturaren ikuspegitik ere oso ezko-rra da, azken batean eskaintzaren demokratizazioa baita gu-txitzen dena, esku gutxiagotara iritsiko baita euskal liburua.

• Merkatuaren saturazioa?

Diagnosi askoren arrazoi giltzarri nagusia hauxe da: mer-katua saturatuta dago, eta arintzera jo behar da. Liburu-den-da baten egoera ikusi besterik ez dago: uholdeka iristen zaiz-kio titulu berriak eta ezin die denei erantzun. Inbutua da,gainezka dago.

Eta hori bera liburuaren kaltetan gertatzen da. Liburu ona-ren kaltetan batez ere. Liburu txarrak liburu ona zokoratuegiten du. Kantitatea kalitatearen aurka doa.

Ikuspegi horrek argudiaketa egokia du, baina soluzio zai-la. Egia izanik ere liburu txarrak «zentsuratu» egiten duelaliburu ona eta baliozkoa, zeinek erabakitzen du «kalitatea»?Ortega y Gasset ezagunak ere gauza bera zioen, eta berak li-buruzainak proposatu zituen ebazle. Bai, baina gero zentsu-


17

Ale

-ko

pu

rua

Tir

ada

2000 2001 2002 2003

5.000

4.500

4.000

3.500

3.000

2.500

2.0002005

Tirada

Ale-kopurua

5.000.000

4.500.000

4.000.000

3.500.000

3.000.000

2.500.000

2.000.0002004

ra frankistak haren proposamena Estatuaren zentsura bihur-tu zuen.

Inork egitekotan, sektoreak berak, editoreen elkarteek be-rek egin beharko lukete gogoeta eta, ahal izanez gero, pro-posamena.

Euskarazko liburuaren merkatura mimetikoki aplikagarriaal da aipatu berri dugun ikuspegia?

Ez dakit. Edozein modutan, bi arazo desberdin daude he-men: bata, merkatuaren saturazioarena; eta bestea kalitatea-rena.

Produkzioaren kalitateari dagokionez, ba al da zer hobe-turik gurean? Esan dut hori egokien konpon dezaketenakeditoreak berak direla. Kanpotik salatzea erraza da, egiazkisoluzionatzea zailago. Euskal editoreen kasuan badirudi ho-rren kontzientzia behintzat badela, Elkarteko lehendakariaden Jorge Gimenezen aitortzak salatzen duenez. Testuingu-rua beste bat izanik ere, subentzioena, ekoizpen zikinez etazarata handiegiaz ari da. Hona bere hitzak:

Dena den liburuaren kasuan bada honekin lotutako bestegai mingarri bat saihestu ezin duguna, guztiz ezinbestekoaden diru laguntza sistema publikoaren ondorio kaltegarria:gaur egun bada argitaratzailerik diru laguntza badagoelakoargitaratzen duenik. Gure sektoreak eta zehazki Euskal Edi-toreen Elkarteak Eusko Jaurlaritzarekin hitz egin duen kon-tua da eta badakigu Jaurlaritzako Kultura Sailaren kezka erebadela, baina ez diogu taxuzko irtenbiderik aurkitzen ara-zoari. Ikusten dugu zarata asko ari dela sartzen liburuenmerkatuan, merkatua zikindu baino egiten ez duen produk-tu asko dagoela, baina orain arte ez gara gai izan —eta saia-tu gara— formula bilatzeko.

Niri hemen gehiago interesatzen zaidan auzia bestea da:euskal merkatua saturatua al dago?

Badira bi esaldi, egia izanik ere, errealitatea ezkutatzendutenak: «irakurtzen denerako gehiegi publikatzen da eus-karaz»; «publikatzen den guztia ezin da irakurri».

Biak dira egia, berriz diot, baina irtenbidea ez da iradoki-tzen dutena: alegia, gutxiago argitaratu behar dela. Kontrara


18

baizik. Produkzioa ikusi besterik ez dago, produkzio motaalegia, euskaraz bizi nahi duen gizarte edo herri baten ikus-pegitik gutxi(egi) publikatzen dela ondorioztatzeko. Gure li-burugintzaren soluzioa ez dator eskaintza murriztetik, eska-ria handitzetik baizik. Irakurri egiten da gutxi, ez gehiegi pu-blikatu. Irakurketa da bultzatu behar dena, eskaria.

• Subentzioetatik inbertsioetara

Gaur egun euskara idatziaren mundua sustatzeko admi-nistrazioaren modu nagusia subentzio gisako diru-laguntzenbidezkoa da. Bai komunikabideetan eta bai editorialgintzan.Laguntza mota horren zehar-kaltetzat jo du Jorge Gime-nezek «merkatuaren zikintzea». Ez da zehar-kalte bakarraseguruenik, jauziak aurrera egin ordez daukaguntxoarekinkonformatu eta goxo egotean ere badu agian zerikusirik.«Biziraupena kolokan» jar daitekeela-eta, urduri jartzen ga-renez, hobe geldi, hobe isilik, eta eman daitezkeen urratsakeman gabe zoritxarrez. «Zero arriskua» bide da leloa.

Jorge Gimenezek ez dio hori baina urduritasunaren logi-kan ikusten dut nire konklusioa. Hauek dira Editoreen El-karteko lehendakariaren hitzak:

Esan beharra dago serio eta era profesionalean ari den eus-kal editorearentzat laguntza publikoa oraindik ere, tamalez,ezinbestekoa dela eta horri mugak jartzeko orduan denakjartzen gara urduri, biziraupena ere kolokan jarri daitekeela-ko zenbait kasutan.

Inoren biziraupena kolokan edo auzitan jarri gabe, bade-la ordua iruditzen zait subentzioetatik harago inbertsioeta-ra igarotzekoa. Subentzioak motz gelditzen dira kultur in-dustriek behar dituzten planteamenduetan. Diru-laguntzensistema publikoak apustu berriak egitea eskertuko luke sek-toreak, laguntza logika aldatzea, ez bakarrik zehar-kalteakekiditeko, baizik eta batez ere euskal kulturaren apustu be-rriei erantzuteko. Produktua laguntzetik harago, enpresa etaproiektu anbiziotsuak lagundu behar dira, egiturak eta az-piegiturak indartu behar dira.


19

Guztiz inportantea da nire irudiko diagnosia ongi egitea:sobera dugu eskaintza? Ala eskas dugu eskaria? Berriz diotnire iritzian eskariaren eskasian dagoela gakoa. Hortik biondorio gutxienez atera daitezke: batetik, industria edito-riala indartu egin behar dela; eta, bestetik, eskaria suspertueta sustatu egin behar dela. Lehentasun kronologikoa luke,hipotesi horretan, sustapen politika indartsu batek. Gauzajakina da promozioak saltzen duela, promozioak. Mundukoprodukturik onena ere ezdeusa da merkatuan promozio ga-be. Eta bestetik, hau ere gauza jakina da, euskarazko pro-duktua ez dago merkatuan bera bakarrik eta isolatua. Bo-rroka egin behar du doakoarekin (internet) eta erdarazkoe-kin. Eta biak datoz promozioaren olatuaren bizkar gainean.Euskal produktuek duten defizit handienetakoa, handienaez bada, sustapen eza da. Bere burua ezagutzera eman ereegin gabe hiltzera kondenatuta daude asko eta asko.

• Ikasmaterialgintzaren krisiaren zain?

Hiruzpalau urte barru ikusi ahal izango dira agian liburumota honek hartu duen jipoiaren kalteak zenbatekoak diren.Orduan ikusiko da, bestalde, nola eragiten duen krisi horrekliburuaren produkzio osoan. Kalteak, gainera, produkzioagaindituz, liburuaren komertzializazio eta liburu-dendetara,salmenta-guneetaraino, iritsiko dira. Sektoretik harago, libu-ruaren ekosistema osoa kolpatuko du Hezkuntza Sailarenerabakiak.

Liburu mota hau argitaletxe handienen oinarria da, oina-rri sendoena. Irakaskuntzako liburuak produkzio osoan duengarrantzia edo pisua erakusten saiatu nintzen iazko azterke-tan. Aurtengoan, datuak gaurkotzeaz gainera, gogoratu egin-go dut atzera: tituluetan %30,6 suposatzen du; tiradak batezbestekoak baino altuagoak ditu (2.436 vs 2.000); euskarazekoizten diren ale guztien erdia eta gehiago (%54) berea da;eta, azkenik, fakturazio osoan %67,2 suposatzen du liburumota honek. Neurri zuzentzailerik ez badago, epe ertaineraeuskal liburugintzak oso bestelako bisajea izango du. Eta ez


20

da politagoa izango, gaurko arazo guztiei krisi larriarenaerantsi beharko zaie eta.

Jardun editoriala

Argitaratzailea bera eta beronen lana hurbilagotik ezagu-tzeko asmotan abiatzen gara kapituluska honetan.

Hainbat zertzeladaren bidez jakin nahi dugu zeintzuk etanolakoak diren editorialak, nola kokatzen diren produkzioa-rekiko, hizkuntzarekiko, hitz bitan esan, beren izaera, tipo-logia eta jarduna.

Atomizazioa

Egungo jarduera editorialaren ezaugarrietako bat atomiza-zioa da. Ugari, oso ugari dira libururen bat atera duten era-gileak. Banan-banan zenbatuta 290. Tartean daude enpresak,elkarteak, erakunde publikoak, taldetxoak, kanpokoak, ber-tokoak... eta 30 udal. Asko dira «argitaratzaile-edo» dei geni-tzakeenak. Gehiegi.

Tituluak Argitaratzaileak1 1632-4 625-9 2110-19 2620-29 630-39 240-49 150-59 260-69 170-79 180-89 090-99 0100-149 4150etik gora 1

Nola baloratu behar den kopuru handi hori? Atomizazioaaberasgarri izan daiteke, aukera anitzen isla, ikuspegi askoeta askotarikoen berme. Atomizazioa negatibotzat ere har


21

genezake, ahuldade ekonomiko eta kulturala adieraztenduelako, merkatuan eragiteko indar falta. Eta argitaratzaileedo dena delako horietako asko eta askoren edizio lan horipuntuala edo okasiozkoa denean, zer nahi duzu esatea?

Atomizazioak aberasgarri izateko, goiko taularen bestekonfigurazio bat beharko luke. Liburu bakarreko eragile gu-txiago beharko luke eta ez %56,2. Eta batez ere urtean 20tik60ra bitartean aterako lituzketenak oraingo %3,8 izan ordez%10 bat balira, orduan bai legokeela aniztasunaren bermea.Gaur-gaurkoz, ordea, ugaritasun horrek aniztasuna barikahultasuna eta barreiaketa islatzen ditu.

Euskal liburuaren etorkizuna bermatzen dutenak ez dirataula horren goiko parteko argitaratzaile ugari horiek, etabai beheko aldean dauden banakako beste hauek, kopuruzgutxi izanik ere.

Kontzentrazioa

Aurreko taulak bistan utzi du edizio altukoak gutxi batzukdirela: zehazki, ehun titulutik gora daukatenak %1,7 baka-rrik dira. Hauek: Elkar, Ikastolen Elkartea, Ibaizabal, EuskoJaurlaritza eta Erein. Gutxi horien eskuetan al dago edizioa?

Argitaletxea Nobedadeak Berrarg. Titulu kopurua %Elkar 73 163 203 10,1Elkar/Ikastolen Elkartea 17 128 145 7,2

Ibaizabal 57 80 137 6,8Erein 54 61 115 5,7Ttarttalo 51 21 72 3,6Anaya 34 26 60 3, -Giltza-Edebé 28 27 55 2,7Zubia-Santillana 46 7 53 2,6Alberdania 30 13 40 2, -Hiria 39 0 39 1,9Guztira 429 526 918 45,5

Hamar handienetako zerrenda horretan argitaratzaile pri-batuak daude bakarrik. Titulu kopuruei soilki erreparatuta,


22

barruan beharko luke Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbi-tzu Nagusiak. Baina, ohikoa denez holakoetan, ez dugu he-men aintzakotzat hartzen, publikoa delako.

Hamar horien produkzio indarra %45,5 da, iaz baino bostpuntu gutxiago. Urte askotan aurreneko hamarren ekoizpenmaila %50en jiran ibili da, aurten baino altuago. Aurtengojaitsiera, gainera, ez da bakarrik portzentuala, hau da, bes-teek gora egin dutelako, zenbaki absolutuetan ere 32 unita-te galdu baitituzte.

Hamarreko multzo hori ez da homogeneoa. Desberdinta-sunen artean bi azpimarratuko nituzke: ekoizpen-indarraguztiz desberdina da batzuen eta besteen artean: handienakurtean 203 liburu plazaratzen dituenean, txikienak 39 argita-ratu ditu. Eta bigarren aldea berrargitalpenean dago. Batzuenkasuan erdia eta gehiago da berrargitalpena: Elkar-IkastolenElkartea (%88,3), Elkar (%69,1), Ibaizabal (%58,4) eta Erein(%53). Berrogeita hamarreko marratik behera berrargitaratudituzte hamarretik seik: Giltza (%49,1), Anaya (%43,3), Al-berdania (%30,2), Ttarttalo (%29,2), Zubia (%13,2), eta, azke-nik, jokabide harrigarria erakusten duen Hiria, berrargital-pen bat bera ere gabe. Jorge Gimenezek salatzen zuenetik ezdela aparte ibiliko iruditzen zait.

Argitaratzaile motak

Argitaratzaileen izaera, jatorria eta jarduna aintzat hartueta osagai desberdinok uztartuta egin ohi dut bosteko tipo-logia hau.

Argitaratzaile mota Ekoizleak Ekoizpena %Bertoko argitaletxepribatu komertziala 44 1.002 46,4

Argitaratzaile publikoa 63 300 14, -Elkarte, talde,fundazio, erlijio-etxe… 112 245 11,5

«Kanpokoa» 27 331 15,3Irakaskuntzakoa 27 244 11,3Besterik 10 37 1,5


23

Multzo bakoitzeko ezaugarriak zehatzago azalduko dituguondoko lerrootan.

• Bertoko argitaletxea

Bertoko argitaletxe pribatu komertzialak dira hauek, esannahi baita, Euskal Herrikoak direla, bere egiteko arrunta li-buruak editatzea dela, ez direla administrazioaren baitakoak,eta merkaturako lan egiten dutela liburuak salduz.

Multzo honen barruan ere sailkapenak egin daitezke, han-dien eta txikien artean esaterako. Izan ere, horietatik 25, hauda %56,8, dira urtean 10 titulura iritsi ez direnak.

Guztira 44 dira bertoko argitaletxetzat eman ditugunak,argitaratzaileen %15,1 besterik ez, baina horien eskuetandago ekoizpen osoaren erdia, %49,7.

Argitaratzaile horiek berrargitalpenari indar handia ema-ten diote, %56,8.

Multzo honek markatzen ditu gai-sailkapenaren ildo na-gusiak. Hauen produkzioan haur eta gazteentzako liburuak%37 du, irakaskuntza liburuak %30, literaturak %17, eta gi-za zein gizarte zientzietakoak eta zientzia nahiz teknikakoak%10 eta %3 hurrenez hurren.

• Argitaratzaile publikoa

Aurreko multzokoak baino ugariago dira: 63 dira, %21,6alegia, eta ekoizpenaren %14,8 osatzen dute.

Administrazioko eta administraziopeko guztiak sartu di-tugu hemen (EHU kenduta): Eusko Jaurlaritza, NafarroakoGobernua, Diputazioak, Eustat, Udalak, etab.

Kopuruz gehienak udalak badira ere, ekoizpen-indar han-diena Eusko Jaurlaritzak dauka (%41), eta askoz gutxiagore-kin datoz beste hauek: Gipuzkoako Foru Aldundia (%7,5)Nafarroako Gobernua (%5), EITB (%4,5) eta Eustat (%3,5).

Produkzioaren ezaugarriak aurreko multzotik arras dife-renteak dira. Hauen produkzioa giza eta gizarte zientzietanzentratua dago (%61), eta urruti kokatzen dira besteak, halazientzia eta teknika (%15) edota irakaskuntza liburua (%13).


24

Merkatuan indar gutxiko liburua da gehienetan eta bizial-di laburrekoa. Berrargitalpenak ez du indar zipitzik hemen(%2,6).

• Elkarte, fundazio eta beste

Argitaratzaileen multzo zabalena da berau (%43), bainaez indartsua edo produkzio handikoa inondik ere: %12.

Multzo honetan kokatu ditugu kultur gune eta eragileugari, eta alor desberdin askotakoak: kirola, kultura, artea,aisia, erlijioa, ekonomia, finantzak, fundazioak, sindikatuak,alderdiak, kultur etxeak, museo etxeak, euskara taldeak.

Horiek publikatzen duten gehien-gehiena, aurreko kasuanbezala, giza eta gizarte zientzietan kokatzen da (%49), bainaliteratura ere argitaratu dute (%17,5), edo liburu zientifikoa(%12,5). Harritu nau aisiako liburu gutxi (%5) argitaratudutela ikusteak.

Merkatuan intzidentzia eskaseko liburua da normalki, etaberrargitalpenik gabea.

• «Kanpokoa»

Etxe nagusia edo jatorrizkoa Euskal Herriko mugetatik atdaukana bataiatzen dugu honela.

Multzo honetan badira enpresa editorialak, indartsuak, etabadira bestelakoak, askotan jarraikitasunik gabekoak. 27 di-ra guztira (%10,3), eta ekoizpenaren %16,4 zor zaie.

Hauetako enpresen liburu politikan bi liburu mota daude:batik bat irakaskuntza (%73), eta gero gazteentzako liburua(%25,5). Bestelako liburuetan ez dute parte hartzen. Berrar-gitalpenak indar nahikoa badu: %28. Itzulpenak ere baduberea, baina irudi arazoengatik-edo, ezkutatu edo mozorro-tu egin ohi dira aitorpenak.

• Irakaskuntzakoa

Ekoizle guztien %10,3 osatzen dute irakaskuntzaren alo-rrean lan egiten duten hauek, eta ekoizpenaren %12 gauza-tu dute.


25

Irakaskuntzarekin loturiko eragile ez editorialak dira guz-tiak, ikastetxeak direla, edo elkarteak nahiz unibertsitateak(EHU eta Nafarroako publikoa barne). Eta aurten IkastolenElkarteak Elkarrekin batera argitara eman duen guztia erehemen kokatu dugu, bai berak bere aldetik publikatu duenabai Elkar argitaletxearekin batera emandakoa.

Multzo honetako eragile nagusi jakina Ikastolen Elkarteada %63,5ekin, eta nabarmen gutxiagorekin datoz hurren-goak: EHU (%13), UEU (%4).

Uste izatekoa da gaia irakaskuntzaren jirakoa izango dela,eta halaxe da neurri handienean (%67). Baina ez osoki, ha-la ere: giza eta gizarte gaiak (%19,5), zientzia eta teknikak(%8,5) eta gazteentzako liburuak (%4) badute bere zatia.

Berrargitalpena indar handiz (%53,5) ageri da, baina ira-kaskuntzako liburuari dagokio eta, zehazkiago esan, ia osoanIkastolen Elkarteko ikasmaterialgintzari.

Eskaintza editorialaEskaintza editorialaren azterketan, liburugintzaren lerro

nagusiak eta alderdi kuantitatibo esanguratsuenak ikusikoditugu. Eta grafiko eta taulez lagunduta egingo dugu aur-kezpena, mila hitz alferretan galdu ordez. Hiru grafiko mo-ta landu ditugu: bat, balio absolutuen eboluzioa erakustenduena; bigarrena, eboluzioaren balioak bistaratzen dituena;eta hirugarrena, urte batetik bestera eduki duen eboluzioanabarmenduko duena.

Urteko emaitza testuinguruan kokatzeko eta baloratzen la-guntzeko, modu diakronikoan landu ditugu grafikoak, 10-11urteko perspektiba eskainiz.

Tituluak: hamaika urteko maila gorena

Urte batean hainbeste titulu ez da orain arte sekula argita-ratu. Egia esan, eboluzio lerroa begien aurrean daukagulaikus dezakegu gehienetan gertatu dela gorakada. Noiz arte?Sabaia noiz joko duen ezin da orain esan.


26

Azken hamaika urteotako batez bestekoa 1.540 titulu da,eta aurten oso goitik gaude: 2.016 titulu ISBNdun argitara-tu da. ISBNren identifikazio marka hori gabe ere bai, de-zente argitaratu dira, paper euskarrian bezala euskarri tek-nologikoan, baina esan bezala, zifren homologazioa tartekoez ditugu aintzakotzat hartu.

Tituluen eboluzio-lerroa

Tituluen eboluzioaren grafikoak 1995 du erreferentziazkourtea. Urte horrekiko balio portzentualak markatu ditu gra-fikoak, eta urte bakoitzak izan dituen gorako zein beherakokoskak seinalatzen ditugu. 2005eko produkzioan, duela 11urte baino ia 65 puntu gorago dago ekoizpena. Bada zerbaitbere eskasian!


27

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

92,5

122,9118,1

121,4

124,1

133,5

159,0

96,8

%160

%140

%120

%100

151,3

164,8

1995 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 200520041996

1.132

1.504

1.4451.485

1.518

1.633

1.945

1.184

2.000

1.800

1.600

1.400

1.200

1.851

2.016

1.223

Tituluen eboluzioaren indizea

Horra hor urte batetik bestera zein den aldea, aurreko ur-tearen erreferentzian. Zutabe gehiago dira positiboak, horibateko; eta besteko, hazkundea markatzen duten zutabeakaskoz garaiagoak dira. Beste modu batera esanda, agianbaiezta daiteke jaitsaldiak nahiko anekdotikoak edo pun-tualagoak izan direla. Batez beste ageri den joera gorakoada, positiboa.

Nobedadeak eta berrargitalpenak

Berriz ere hamaika urteko ibilaldian, kontzeptu hauetakobakoitzak zein ekarpen egin dion liburugintzari agertu nahidugu grafiko eta laukien bidez.


28

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2002-01 2003-02 2005-042004-03

Balio negatiboak

Balio positiboak

11,1

-7,4

4,6

22,0

0,9

4,1

-2,2

10,0

19,1

-4,8

8,9

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

2.000

1.800

1.600

1.400

1.200

1.000

800

600

400

200

PRODUKZIO OSOA

Nobedadea

Berrargitalpena

Elkar osagarri diren kontzeptu hauen urtez urteko erla-zioa hobeto azaltze aldera, ondoko taulak balioen zehazta-pena eransten dio aurreko grafikoari.

Urtea Nobedadea Berrargitalpena1995 77,8 22,21996 77,9 22,11997 71,- 29,-1998 69,9 30,11999 70,6 29,42000 70,4 29,62001 76,1 23,92002 72,2 27,82003 72,1 27,92004 75,6 24,42005 71,7 28,3Batez beste 73,7 26,3

Hamaika urte horietako batez bestekoa honoko hau da:nobedadea %73,7 eta berrargitalpena %26,3. Eta zein da aur-tengoa, 2005ekoa? Aurten berrargitalpena indartu egin da(%28,3), eta hortaz nobedadeek puntu batzuk galdu dituzte:%71,7.

Datu horien arabera, aurtengo gorakadan berrargitalpe-nak eragin du gehiena, iazkoaz gain 118 unitateko ekarpenaegin baitu eta lehen edizioak 47, erdia ere ez.

Nobedadeen eboluzio-lerroa


29

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

92,65

111,55106,09 118,70

112,29

123,95

147,37

88,34

%150

%130

%110

%90

146,95

%100

151,8

1995eko erreferentzian 51,8 goitik daude nobedadeak aur-ten, baina gero ikusiko dugunez dezente handiagoa da be-rrargitalpenak izan duen igoera (102,8).

Nobedadeen eboluzioaren indizea

2004ko jaitsiera-puntutik abiatuta 3,4 igo da 2005ean. Ezda gorakada handia, zenbaki absolututan 47 titulu gehiagosuposatzen baitu, tituluen igoera oro har 165 unitatekoa izandenean.

Berrargitalpenen eboluzio-lerroa

1995ean baino 102,8 puntu goitik dago berrargitalpenaoraingo honetan. Inoiz egon den punturik gorenean, hainzuzen ere.


30

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2002-01 2003-02 2005-042004-03

Balio negatiboakBalio positiboak

11,9

-7,4

-4,6

20,1

0,7

5,1 5,74,4

18,9

-0,3

3,4

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

113,17

159,07

156,94

144,13

177,22

166,55

192,88

125,98

%200

%180

%160

%140

%120

%100

160,85

202,8

Iazko jaitsaldia zela-eta kezka agertu nuen, nire ustetanberrargitalpenak, liburu jakinetan asmatu izateaz gainera,irakurle berrien etorrera adierazten baitu eta baita, aldi bere-an, editorialen finkapena ere. Aurten, arestian aipatu dugu-nez, hamarkadako batez bestekoaren gainetik dago berrar-gitalpena (%28,3).

Berrargitalpenaren eboluzioaren indizea

Hamaika urte hauetan, bitan salbu, gora egin du berredi-zioak. Urte beltz horietako bat iazkoa izan zen, 2004koa,16,6 jaitsi baitzen. Aurtengoak, ordea, iazkoa harrapatu etapasatu egin du, esan ohi den bezala. Orain arteko igoerarikaltuena berau da, gainera: 26,1. Seinale ona. Iaz baino 165unitate gehiago argitara eman badira aurten, horietatik 118,hau da %71,5, berredizioari dagozkio.

Berrargitalpenen mailaketa

Zertan azpimarraturik ez da, baina ohartzea komeni bai,berredizioak ez duela gaur garai bateko garrantzia. Orainbaino lehen, duela hamabost bat urtera arte edo, tiradakhandiagoak egin ohi ziren. Orain, ordea, merkatuaren pre-mietara doitzen dira tiradak, biltegiak garesti direlako etateknologiaren aurrerapenei esker berriz editatzea erraztueta merkatu egin delako. Edozein modutan ere, kopuruhandiago ala txikiagoak gorabehera, bigarren edizioak bi-


31

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2002-01 2003-02 2005-042004-03


-18,

7

12,013,2

11,3

24,6

11,4

1,4

15,6 15,8

-16,

6

26,1

garren bizitza esan nahi du liburuarentzako, bai lehen etabai orain.

Berrargitalpenen maila

Lehen argitaraldia.................................... 1.459 tituluBigarren argitaraldia................................ 208Hirugarren argitaraldia............................ 122Laugarren argitaraldia.............................. 58Bosgarren argitaraldia.............................. 56Seigarren argitaraldia............................... 44Zazpigarren argitaraldia.......................... 18Zortzigarren argitaraldia......................... 12Bederatzigarren argitaraldia.................... 11Hamargarren argitaraldia........................ 9Hamaikagarren argitaraldia..................... 4Hamabi argitaraldi edo gehiago.............. 53

Urteko titulu guztietatik %28,3 da berrargitaratua izan de-na, lautik bat eta gehiago. Zerrendak erakusten duen mo-duan, gehien-gehienek argitaraldi bakarra izan dute, noski.Baina ez dira gutxi bigarren aldi batez argitaratu direnak,eta badira argitaraldiak metatuz doazenak.

Aurtengo edizioan 208 titulu dira bigarren aldiz editatudirenak. Horiek, bada, aurreneko berrargitaraldia izan duteaurten. Eta dagoeneko hirugarren argitaraldia edo hortikgora hamargarrenera bitartean izan dituztenak beste 321 ti-tulu dira.

Hamar argitaraldi eta gehiago10. argitaraldia

Bihotz ausarta Urkixo, JoanesDorian Gray-ren erretratua Wilde, OscarErinias taberna Ormaetxea, AmaiaEuskara eta Literatura - Lan-koadernoa 2

(DBH) Aldasoro, Mikele eta besteEuskara eta Literatura - Lan-koadernoa 4

(DBH) BerazubiHitz egingo balute Herriot, JamesKoaderno handia Kristof, AgotaOstiralak Arretxe, JonTxan fantasma Landa, Mariasun


32

11. argitaraldiaBakarka 2 Letamendia, Jose AntonioEuskara - Lan-koadernoa 15 (LH) Agirretxe, Joxean eta besteEuskara eta Literatura - Lan-koadernoa 1

(DBH) BerazubiIngurunea 4 (LH) Sudupe, M. Lurdes eta beste

12. argitaraldiaBehin batean - Idazketa 1 (LH) Olabarri, Miren eta besteBehin batean - Idazketa 2 (LH) Olabarri, Miren eta besteEuskara - Lan-koadernoa 10 (LH) Agirretxe, Joxean eta besteEuskara - Lan-koadernoa 11 (LH) Agirretxe, Joxean eta besteEuskara - Lan-koadernoa 12 (LH) Agirretxe, Joxean eta besteEuskara - Lan-koadernoa 13 (LH) Agirretxe, Joxean eta besteEuskara - Lan-koadernoa 14 (LH) Agirretxe, Joxean eta besteEuskara 5 - Hizkuntza (LH) Aldasoro, Mikel eta besteEuskara 6 - Hizkuntza (LH) Aldasoro, Mikel eta besteIndiana Jones-en zamarra Balzola, AsunIngurunea 6 (LH) Lasa, Jaione eta besteTentazioak Osoro, Jasone

13. argitaraldiaHaltzak badu bihotzik Mendiguren Bereziartu, IñakiHiztegia 2000. Eskola hiztegia Kintana, Xabier eta besteIngurunea 5 (LH) Sudupe, M. Lurdes eta beste

14. argitaraldiaBakarka 4 Mujika, Jose AntonioHamaseigarrenean, aidanez Lertxundi, AnjelJolas egiteko ipuinak Rodari, GianniMaripertxenta Ormazabal, JoxantonioSPrako tranbia Elorriaga, Unai

15. argitaraldiaBakarka 1 Letamendia, Jose AntonioMaite zaitut McIver, NickObabakoak Bernardo AtxagaTunel luzea Milne, John

16. argitaraldiaEzer baino lehen Iturbe, ArantxaEzin da ipuinik asmatu ala? Mendiguren Elizegi, XabierKatu beltza Milne, John

17. argitaraldiaAtzapar arrastoak Landon, JohnConnemara gure bihotzetan Gabiria, JulenIrakasle alu bat Mendiguren Elizegi, XabierNikolas Txiki Goscinny, René


33

18. argitaraldiaEztia eta ozpina Zubizarreta, PatxiGoizuetako ezkongaiak Garate, GotzonIzurri berria Garate, GotzonKittano Ormazabal, Joxantonio

19. argitaraldiaDesagertutako emakumea Prowse, PhilipEskubeltz taldearen abenturak Jürgen Press, Hans

22. argitaraldiaIstanbulen elkartuko gara Chisholm, Richard

24. argitaraldiaBabilonia Irigoien, Joan Mari

26. argitaraldiaOstegunak Arretxe, Jon

29. argitaraldia110. Street-eko geltokia Zabaleta Urkiola, Iñaki

35. argitaraldiaKutsidazu bidea, Ixabel Sagastizabal, Joxean

Berredizioen maiztasunari buruz behar diren erlatibizazioguztiak eginda ere, berrargitalpena beti da liburuaren arra-kastaren neurgailua.

Neurgailuaren marra hamargarren berredizioan jartzenbadugu, maila altua eskatzen ari gara. Bada, hamar edizioedo gehiago pilatuta dauzkaten tituluak 55 izan dira 2005ekoliburugintzan.

Zerrenda horretan denetik dago, helduen literatura, haureta gazteena edo ikasliburua hiztegiekin batera. Maila gore-nean, ordea, literatur liburua ageri da, gehienetan liburu ira-kurterraza, eta hori ere ez da esangura gabea. Orain dela gu-txi irakurri nion idazle gazte bati literatura irakurterraz horibultzatu behar dela jendea euskarara erakarri ahal izateko.Ez dago gaizki esana. Arrakastak berak erakusten du bidea.

Argitaraldi bat baino gehiago urte berean1/2 edizioak

Egundokoa haiz, Segundo! Esnal, PelloMedikuak esan dit minbizia dudala Aranzabal, JoxeKomunista.com Irigoien, Joan MariIkusmen jokoak 1 Blanch i Gisbert, X. eta beste


34

Ikusmen jokoak 2 Blanch i Gisbert, X. eta besteIkusmen jokoak 3 Blanch i Gisbert, X. eta besteLogika jokoak 1 Blanch i Gisbert, X. eta besteLogika jokoak 2 Blanch i Gisbert, X. eta besteLogika jokoak 3 Blanch i Gisbert, X. eta besteOrientazio jokoak 1 Blanch i Gisbert, X. eta besteOrientazio jokoak 2 Blanch i Gisbert, X. eta besteEgizu lo. Lotarako ipuinak Igerabide, Juan Kruz eta besteGorka konpontzailea Murua, Mitxel

2/3 edizioakElezaharren bidetik Anso, Martin35 kilo esperantza Gavalda, AnnaMaitasuna besterik ez Arold, MarliesePalestina, zure mina Bilbao Alboniga, BegoñaGarmendia errege Uribe, KirmenAita despistatu bat Gregori San Juan, Josep

2/3/4 edizioakHamabost zauri Jaio, Karmele

3/4/5/6/7 edizioakGloria Mundi Morillo, Fernando

4/5 edizioakHan goitik itsasoa ikusten da Gabiria, Julen

7/8 edizioakElhuyar hiztegi txikia. Euskara-gaztelania /

Castellano vasco Elhuyar Hizkuntz Zerbitzuak14/15 edizioak

Bakarka 1 Letamendia, Jose Antonio14/15/16/17 edizioak

Connemara gure bihotzetan Gabiria, Julen15/16 edizioak

Ezin da ipuinik asmatu ala? Mendiguren Elizegi, Xabier17/18 edizioak

Goizuetako ezkongaiak Garate, GotzonKittano Ormazabal, Joxantonio

18/19 edizioakEskubeltz taldearen abenturak Jürgen Press, Hans

25/26 edizioakOstegunak Arretxe, Jon

28/29 edizioak110. Street-eko geltokia Zabaleta Urkiola, Iñaki

34/35 edizioakKutsidazu bidea, Ixabel Sagastizabal, Joxean


35

2005eko titulu batzuek, 33 tituluk, edizio bat baino gehia-go izan dituzte urte berean. Horietako gehien-gehienek, ho-ri bai, bi edizio izan dituzte. Berorietako 13k urteko lehenedizioa errepikatu egin dute. Aurrenekoa ez baizik bigarrenedizioa errepikatu dutenak sei dira.

Urte berean hiru edizio liburu batek izan du, lau beste ba-tek eta bosteko bat ere badago, Fernando Morilloren GloriaMundi.

Zer adierazten dute edizio-errepikapen horiek, tiraldiendoikuntza estuegia ala editorea ustekabean harrapatu duelaliburuaren arrakastak?

Nobedadeetan jatorrizko eta itzulitako liburuak

Berrargitaraldietan luze bidaiatu ondoren, gatozen atzeranobedadeetara, lehen ediziora.

Ikusia dugu jada nobedadeko liburuaren konportamen-dua zein den. Hitz batean, mantendu egin dela esan geneza-ke, goranzko joera txiki batekin.

Baina mantentze hori zeri zor zaio, euskaraz sorturiko li-buruari ala itzulitakoari? Lehia hori jatorrizko liburuak ira-bazi dio aurten itzulitakoari.

Urtea Jatorrizkoa Itzulpena1995 63,3 36,71996 59,5 40,51997 66,2 33,81998 68,3 31,71999 73,9 26,12000 73,7 26,32001 69,4 30,62002 67,3 32,72003 69,2 30,82004 73,- 27,-2005 73,5 26,5Batez beste 68,8 31,2

Hizkuntz jatorri ezberdineko liburuak dira batzuek etabesteak, euskaraz sorturikoak batzuk eta erdaretatik ekarri-


36

takoak besteak. Edizioak elkarrekin bizitzen jartzen ditu.Zein da, ordea, elkarbizitza orekatutzat eman genezakeena?Auskalo. Nik ez dakit behinik behin. Euskal edizioari so,esan dezagun azken hamaika urteotako ibilaldian jatorriz-koak %68,8ko batez bestekoa lortu duela, eta itzulitako libu-ruak %31,2koa. Aurtengo edizioan jatorrizkoak gora egindu, %73,5 lortu du.

Jatorrizko liburua eta itzulpena elkarrekin

Azken 11 urteotako eboluzioari begira, jatorrizko libu-ruak gorabehera gutxi xamar izan du, koska txiki batzuk be-hera; gorabeheratsuagoa izan da itzulitakoa.

Jatorrizko liburuaren eboluzio-lerroa


37

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

1.600

1.400

1.200

1.000

800

600

400

200

NOBEDADEAK

Jatorrizkoak

Itzulpenak

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

10096,34

133,28

116,03

136,59131,53 138,68

169,16

92,51

%180

%160

%140

%120

%100

177,53185,2

Hamaika urte hauetan, grafikoak erakusten duenez, bi go-raldi garrantzitsu izan ditu jatorrizko liburuak, urtero duengoranzko joera motela bizkortuz. Eta 2005ean jo du goia,1995ean baino 85,2 puntu gehiago duelarik. Aurtengo nobe-dadeen hazkundea ere jatorrizkoari dagokio, 44 titulu berri-rekin.

Jatorrizko liburuaren eboluzioaren indizea

Hiru zutabe beltz horiek seinalatzen dute urte horietakoahulaldia. Hiru ez da asko eta batez ere jaitsiera txikiak di-ra. Igoerak ere normalean ez dira handiak, esan bezala,goian seinalaturiko bi horiek kenduta.

Itzulitako liburuaren eboluzio-lerroa


38

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2002-01 2003-02 2005-042004-03


12,1

-3,7 -4,0

25,4

14,9

3,8-1,3 1,5

22,0

4,34,9

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

87,04

78,57

91,01 91,53

83,07

102,38

114,29

82,01

%110

%100

%90

%80

100,53

101,3

Lerro hautsia irudikatzen du aurreko hamarkadak, bainamende berri honetan sekulako progresioa izan du, iaz behe-ra egin zuen arte. Aurten iazko balioetan mantendu da.

Itzulitako liburuaren eboluzioaren indizea

Bizitza gorabeheratsua salatzen dute zutabe hauek, bateankoxka bat gora, bestean behera, eta lantzean behin modunabarmenean.

Azken zutabeek erakusten dute iaz jaitsi egin zela dezen-te, eta aurten mantentzea lortu duela baina ez dela gauzaizan aurreko maila berreskuratzeko.

Gaiak

Liburugintzari aterako diogun argazki hau barne begira-tua da, kualitatiboa da, sakona. Zertaz diharduten liburuek,hori da argitu nahi duguna. Gai-eremu zabal jakinetan bil-du ohi dira liburuak oro. Gurean, urtea joan eta urtea eto-rri, jakinak dira gai-sail horiek, beti berak baitira, baita hie-rarkian ere, nahiz eta ez beti proportzio beretan.

Gaien araberako banaketa hori bi modutara emango duguondoren: lehenik grafiko batean agertuko dugu; eta lauki gi-sa segidan, osagai berri bat erantsiz, erreferentzia gisa har-tua dugun 1995 urteari begira zein den eremu bakoitzarenposizioa.


39

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2002-01 2003-02 2004-03 2005-04


11,5

-13,

0

-5,8

11,0

5,7

-13,

7

10,2

11,8 11,6

-12,

0

0,8

Gai multzoa Zenbaki absolutuak % 2005/1995Hezkuntza. Irakaskuntza 618 30,6 + 69,3Haur eta gazteentzako liburuak 463 23, - + 49,3Giza/gizarte zientziak 429 21,5 + 66,9Helduen literatura 247 12,2 + 3,7Zientzia. Teknika 136 6,7 + 300, -

1995etik hona gorakada handiena zientziak egin du, 300puntu gora. Bere tokian ikusiko dugunez, ordea, oso mailaapaletik abiatua da.

Bigarren hazkundea inportantziaren mailan irakaskuntza-ri dagokio (69,3), eta laugarrena haur eta gazteentzako libu-ruarena da (49,3).

Hirugarren hazkunde garrantzitsuena gizarte zientzieta-koa da (81 puntu), baina kasu horretan ere zientziari bu-ruzko liburuari egin diogun ohar bera egin beharko genuke,oso behetik hasia dela ibiltzen hori ere. Hazkuntza abiadada handia, ez maila.

Orain arte aipatu ditugun hiru multzoen hazkundea posi-tiboa izan da, oso positiboa. Guztiz negatiboa izan gabe ba-da ere, literaturak ez du asmatu gora egiten. Aurten goraegin duelarik ere, 1995eko kopuru berdinetan dabil helduenliteratura.


40

Hezkuntza. Irakaskuntza

Besterik

Haur etagazteentzako

liburuak

Zientzia. Teknika

Aisialiburuak

Helduen literatura

Giza/gizarte zientziak

30,6(618)

23(463)

21,5(429)

1,9 (38)

6,7(136)

12,2(247)

1,3(27)

Hezkuntza eta irakaskuntza: 618 titulu

Sail honek biltzen du bere baitan 2005ean argitara emandenaren %30,6. Titulu horietako asko eta asko berrargital-penak dira, zehazki %46,3. Itzulpenaren ekarpena %22 da.

Idatzi dut arestian liburu mota honen garrantzia zein denhandia. Ikusten dugu produkzioan, baina are handiagoa daale-kopurutan eta, ondorioz, argitaletxeen urteko faktura-zioan. Horrekin esan nahi dut, Hezkuntza Sailak mailegubidezko doakotasuna erabaki ostean, goitik behera alda dai-tezkeela balio horiek. Ez dakit, ez dakidanez, lauzpabost ur-te barru zein egoeratan aurki gaitezkeen.

Irakaskuntzaren eboluzio-lerroa

1995etik hona asko irabazi du liburu honek. Orduan bai-no beherago hasiera hartan bakarrik egon da. Gorago ibili-ta ere, dena den, jaitsaldiak izan ditu bere bidean. Duela biurte jo zuen gailurra, eta harrezkero beheraka doa.

Ez dakit beherakada horiek interpretatzen, zerikusi zuzenabaitute alde batetik irakaskuntzako «merkatu gatibu»-arekin,jaiotze tasetatik hasi eta hezkuntza plangintzetan amaitu.

Irakaskuntzaren eboluzioaren indizeaUrtez urteko konportamenduak azaltzen duena zera da:

bateko, igoerak indartsuagoak direla; eta besteko, beheral-diek bina urte irauten dutela. Ikusteko dago hemendik au-


41

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

90,96

150,96

130,14120,82

139,45155,62

217,81

110,41

%250

%200

%150

%100

%50

184,11169,3

rrerakoa. Aurtengo jaitsiera, iazkoa baino txikiago izanikere, aurrekoari erantsi behar zaio, eta bi urteotakoa metatu-ta ia 200 titulu gutxiago editatu dira.

Barne sailkapena

Didaktika. Pedagogia. Orientabideak........ 4,7Hezkuntzaren antolakuntza........................ 3,7Haur eskola. Oinarrizko irakaskuntza....... 21,8Lehen Hezkuntza.......................................... 36,9Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza........... 27,5Euskararen irakaskuntza............................. 3,2Besterik.......................................................... 2,2

%100

Sailaren barruan bi material klase sartu ohi ditugu: irakas-kuntzaz ari diren liburuak eta ikasmaterialak. Gehien-gehie-nak ikasmaterialak dira: %91.

Ikasmaterialen mostratxo gisa, esan dezagun lehen hezkun-tzak biltzen duela ekoizpenaren %36,9, DBHk %27,5, etahaur eskolak edo oinarrizko irakaskuntzak beste %21,8 bil-tzen duela bere baitan.

Haur eta gazteentzako argitalpenak: 463 titulu

Liburu mota hau ere oso garrantzitsua da euskal edizioan.Irakaskuntzako liburuarekin konpartitzen du merkatua. Bienpisua kontuan hartuta, euskal edizioko titulu guztien %63,6


42

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2003-022002-01 2005-042004-03


-2,4

-9,0

21,417,9

16,0

-7,6 -13,

4

28,8

40,0

-8,0

-15,

5

dira haurren eta gazteen zerbitzura eginak. Horixe da ingu-ruko eremu handiko kulturetatik nabarmen desberdintzengaituen faktorea. Frantsesaren edo gaztelaniaren merkatua-rekin, esate baterako. Frantziako produkzioan bi aldagai ho-rien pisua %31 da; eta Espainian, gaztelaniaz, %34,2.

Eremu zabaleko kulturetatik desberdintzen gaituen fakto-re horrek berak hurbiltzen gaitu beste batzuengana. Eta es-plikatzen erraza da, bai katalanak bai gailegoak beren hiz-kuntza propioaren berreskuratze prozesuan baitaude gu be-zala. Bi liburu mota horiek edizio katalanaren %61,6 osa-tzen dute, eta argitalgintza gailegoaren %64,8. Tamaina be-retsuan gabiltza hiruok.

Haur eta gazte liburuaren eboluzioa

Produkzioaren baitan %23 suposatzen du haur eta gaz-teentzako argitalpenak, ia lau titulutik bat. Tradizionalki as-ko elikatzen da itzulpenaz, aurten ere bai, baina iaztik honadezente jaitsi da: lehen edizioan %55 zen itzulpena iaz, etaaurten %47an gelditu da.

Liburu mota honen eboluzioa ikusten badugu, lerro gora-beheratsuak darama arreta.

Haur eta gazte liburuaren eboluzioaren indizea

Urte batetik bestera egon ohi den aldea maizenik txikiaizanda ere, atentzioa ematen du hiru urtetako gorakadak.


43

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

10093,55

115,81

122,58

129,68

119,68

110,97

129,03

79,03

%150

%130

%110

%100

%90

%70

149,3

126,77

Horietako bat aurtengoa bera da, aurreko urtetik 17,8 pun-tu hazi baita. 70 liburuz ari gara.

Giza eta gizarte zientziak: 429 titulu

Urteko ekoizpenaren baitan bere pisua hazi da, %19,5etikaurtengo %21,5era igaro da. Itzulpenak %21eko indarra du,baina egiazki dezente gehiago dela ziur nago, administrazio-ko liburu asko, ele biz agertu ala ez, itzulitakoak baitira nahizeta liburuaren kredituetan ez aitortu.

Berrargitalpenaren datua (%6), hori egiazkoa izango da, li-buru mota hau arrakasta sozial gutxikoa baita gehienetan,gaiagatik batzuetan eta eremu jakinekoei zuzendua delakobestetan.

Giza eta gizarte liburuaren eboluzio-lerroa


44

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2001-00 2003-022002-01 2004-03 2005-04


1,9 -6,4

-15,

555,1

-5,53,3

8,4

-14,

4

16,3

-1,75

17,8

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

69,65

124,90

98,05

106,61

99,61 101,56

137,35

77,43

%160

%140

%120

%100

%80

%60

139,69

166,9

Oso apal ibili den liburua da. Eta orain ere ez dago fanfa-rroi, nahiz eta 1995etik hona 66,9 puntu irabazi. Esangura-tsua da hazkuntza, baina deus gutxi da, euskal kulturarennormalizazioak gai horietan ekoizpen askoz handiagoa eska-tuko bailuke. Zer gertatzen da? Erdaraz kontsumitzen ditu-gula gai horiek, erdaraz bizi dugula gehienbat eremu honetansartzen diren liburuen mundua, adibidez, politika, soziolo-gia, administrazioa, zuzenbidea, linguistika, historia, geogra-fia, eta beste. Ikusi besterik ez dago, esaterako, politikariei bu-ruzko liburuak zein hizkuntzatan argitaratu ohi diren.

Giza eta gizarte liburuaren eboluzioaren indizea

Hiru urte segidan igoera ematen du ekoizpenak, iazkoaoso eskasa izan bazen ere. Aurtengoak badu eduki pittin batgehiago, 70 titulu gehiagoz ari baikara.

Barne sailkapenaFilosofia eta psikologia.................................. 3,2Soziologia eta estatistika............................... 6,3Zientzia politikoak eta ekonomikoak......... 10,9Zuzenbidea. Administrazioa........................ 10,9Linguistika eta filologia................................ 16,7Geografia eta bidaiak.................................... 3,5Historia eta biografiak.................................. 15,8Etnologia........................................................ 5,3Edertia............................................................ 14,2Hirigintza eta arkitektura............................. 5,1Besterik........................................................... 7,7

%100


45

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2003-022001-00 2002-01 2005-042004-03

Balio negatiboakBalio positiboak48,6

-30,

4

11,2

26,6 27,4

-20,

2

7,0

-4,7

35,2

19,5

1,7

429 titulu horiek askoren artean banatzekoak dira. Bakoi-tzari gutxi egokitzen zaio, halabeharrez. Gure hizkuntz erabi-lera diglosikoaren isla hoberik ez dago. Erakundeen inpul-tsurik gabe, gainera, hutsaren hurrengoa litzateke gai-sail hau.

Helduen literatura: 247 titulu

Literatura sailean argitara emandako 247 titulu horiek ur-teko produkzioan %12,2 suposatzen dute. Horietako lautikbat berrargitaratu egin da (%24,7), eta lautik ia bat, baitaere, itzuli egin da (%24).

Literaturaren eboluzio-lerroa

Gai handien artean literatura da, bera bakarrik, beheranz-ko joera maiz erakusten duena. Eskerrak 2000. urtean gra-fikoak markatzen duen jauzia egin zuen. Azken bi urteotan1995eko erreferentziazko marraren azpitik egon da, eta aur-ten erdietsi du atzera duela hamaika urteko maila.

Hamaika urteotako batez bestekoa 228 titulu urtean litza-teke, eta aurten 247 atera ditugu, nahikoa izan ala ez, okerra-go egon izan garen seinale, grafikoak erakusten duen bezala.

Literaturaren eboluzioaren indizea

Urte askok dute beltz kolorea, egoera beltzaren adierazga-rri. Jaitsierak, egia esan, ez dira amildegiak, igoeren kontra-


46

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

92,44

84,8786,97

98,74

107,56

100

95,80

89,08

%110

%100

%90

%80

95,80

103,7

ra, baina maiztasuna dute handia: 6. Aurtengo igoera ez daxanpainarekin ospatzekoa, 19 titulu baitira guztira, eta gai-nera itzulpenari eta berrargitalpenari zor zaie.

GenerokaEleberria. Ipuina.......................................... 62,3Olerkia.......................................................... 14,5Antzerkia...................................................... 2, -Herri-literatura. Bertsoa............................. 3,2Saioa. Poligrafiak......................................... 3,2Beste zenbait genero.................................... 8,1Besterik......................................................... 6,4

%100

Narratibaren gailentasuna gero eta handiagoa da. Generohorretan sartzeko ez baita eleberria edo ipuina bakarrik.Beste zenbait genero gisa eman ditugunak ere sail berekoakdira, horretan sartzen baitira gutunketa, kazetaritza, histo-ria, erotika eta beste. Narratiba ez beste genero guztiak jai-tsi dira aurtengo ekoizpenean.

Gainerakoak

Aurreko sailkapenean ez dira liburuetako gaiak oro agor-tzen. Gehienak haietan kokatzen dira, hori bai, baina bestebik ere merezi dute gure arreta. Biak dira, gainera, moder-nitatearen sinbolo. Zientzia zein teknikako liburuez eta ai-siako liburuez ari gara.


47

1995-94 1996-95 1997-96 1998-97 2000-991999-98 2003-022001-00 2002-01 2004-03 2005-04

Balio negatiboak

Balio positiboak24,6

-7,6

-3,6-2,4 -2,4

26,7

-8,2

1,3 -4,20,0

8,3

Zientzia eta teknika: 136 titulu

Liburu mota hori ekoizpenaren %6,7 da aurten. Iaz bainogehiago (%5,3). Liburu mota horren buztinezko zangoa, bes-te kasu batzuetan bezalatsu bestalde, berrargitalpenik eza da:%6 bakarrik berreditatzen da, huskeria.

Zientzia eta teknikaren eboluzio-lerroa

Goranzko joera etengabea da, batzuetan bestetan bainoindartsuagoa. Gorako joera garbia markatzen duen urte ho-rietako bat hain zuzen ere aurtengoa da, iaztik 37 puntu pa-sa igo baita. 1995ean baino 300 puntu gorago dago aurten.

Barne sailkapenaGiza eta gizarte zientzien antzeratsu, gai-sail hau ere zaba-

la da, bertan kokatzen baitira zientzia, fisika, kimika, bota-nika, zoologia, ingeniaritza, merkataritza, medikuntza, in-dustria, teknologia, eta beste gai asko.

Zientzia. Kultura........................................... 7,3Zientzia zehatzak.......................................... 29,4Natur zientziak............................................. 9,5Ingeniaritza. Teknologia. Industriak......... 8,1Medikuntza................................................... 22,8Nekazaritza................................................... 5,8Merkataritza................................................. 10,2Besterik......................................................... 6,6

%100


48

1995 1996 1997 20031998 1999 2000 2001 2002 20052004

100

79,41

176,47179,41

176,47

173,53194,12

223,53

76,47

%400

%350

%300

%250

%200

%150

%100

%50

291,18

400

Aisia liburuak: 86 titulu

Gizarte moderno edo postmodernoaren ezaugarrietakobat aisiaren garrantzia omen da. Gure gizartean ere indar-berriturik daude eremu honetako gaiak, musika, zinema,argazkia, kirola, jokoa, atletismoa, mendizaletasuna. Bainaeuskaraz gutxi: urteko liburuen %4,2. Zer da, bada, 86 titu-lu urteko? Ez dugu euskaraz kontsumitzen. Erdaraz bizi ga-ra lanean noski, baina aisian ere bai. Eta hori ez digu inon-go estatu edo ugazabak inposatzen.

Musika. Argazkia......................................... 41,8Jolasa. Jokoa. Kirola. Atletismoa............... 28, -Ikuskizunak (antzerkia, zinema...)............ 16,2Komikia......................................................... 14, -

%100


49


50

Zenb.Sailak abs. %

2005eko LIBURUAK: GAI SAILKAPENA

0. OROTARIKOAK— Zientzia eta kulturaren oinarri orokorrak. Bibliografia. Katalogoak.Bibliotekonomia. Entziklopediak. Kazetaritza. Poligrafiak. Museoak— Haur eta gazteentzako argitalpenak

1. FILOSOFIA— Metafisika. Ontologia. Estetika. Filosofia sistemak. Psikologia. Logika. Etika

2. ERLIJIOA. TEOLOGIA— Berezko teologia. Biblia. Kristologia. Mariologia. Teologia morala. Liturgia.Pastoral teologia. Eliza. Kristauez besteko erlijioak

3. GIZARTE ZIENTZIAK— Soziologia. Estatistika. Demografia. Politika. Ekonomia. Zuzenbidea.Herri administrazioa. Gizarte laguntza. Etnologia— Hezkuntza. Irakaskuntza. Heziketa. Pedagogia

5. ZIENTZIA HUTSAK. ZIENTZIA ZEHATZAK ETA NATURALAK— Matematikak. Astronomia. Fisika. Kimika. Geologia. Metereologia.Paleontologia. Biologia. Botanika. Zoologia

6. ZIENTZIA APLIKATUAK. MEDIKUNTZA. TEKNIKA— Medikuntza. Ingeniaritza. Teknika. Nekazaritza. Basogintza. Zooteknia.Etxeko ekonomia. Industria. Zenbait industria eta lanbide. Eraikuntza.Sukaldaritza

7. EDERTIA. JOLASAK. KIROLAK— Edertia. Estetika. Hirigintza. Arkitektura. Eskultura. Marrazketa.Margogintza. Argazkigintza. Musika— Jostaldiak. Jolas eta jokoak. Kirolak

8. FILOLOGIA. LITERATURA— Hizkuntzalaritza. Filologia— Literatura. Literatur generoak

9. GEOGRAFIA. BIOGRAFIA. KONDAIRA— Geografia— Biografiak— Kondaira

SAILKATU GABE

GUZTIRA

478 23,7

15 0,7463 23,-

14 0,714 0,7

22 1,1

22 1,1

762 37,8

144 7,1618 30,7

56 2,8

56 2,8

71 3,5

71 3,5

159 7,9

134 6,625 1,3

319 15,872 3,5

247 12,3

103 5,120 1,-44 2,239 1,9

32 1,6

2.016 100

Documents

Euskal liburugintza 2005 - Jakin.eus