EĞİTİM BİLİMİNE GİRİ Editörler Hasan Basri MEMDUHOĞLU …pegem.net/dosyalar/dokuman/7112014163812Pages from EBG... · 2014. 11. 7. · Dumlupınar Üniversitesi Eğitim

EditörlerHasan Basri MEMDUHOĞLUKürşad YILMAZ

Ahmet YAYLABinali TUNÇCem TOPSAKALFuat TANHANGüven ÖZDEMH. Basri MEMDUHOĞLUHüseyin ŞİMŞEKKürşad YILMAZMurat TAŞDANTuncer BÜLBÜLTurgut KARAKÖSE

Geliştirilmiş 6. Baskı

EĞİTİMBİLİMİNEGİRİŞ

Editör:

Doç. Dr. Hasan Basri Memduhoğlu & Doç. Dr. Kürşad Yılmaz

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

ISBN 978-605-5885-95-3

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2014, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ekim 2009, Ankara6. Baskı: Ekim 2014, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar

Kapak Tasarımı: Mine KüçükBaskı: Yorum Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Ştiİvedik Organize Sanayi Bölgesi Matbaacılar Sitesi

35.Cadde No: 36 - 38 06370(0312-395 21 12)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13651

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

Dizgi002

Sticky Note

Marked set by Dizgi002

Dizgi002

Sticky Note


Dizgi002

Sticky Note


ÖN SÖZ

Günümüzde çağdaş eğitime ve öğretmene yüklenen anlam değişmiştir. Artık

eğitimden, bireylerin gereksinimlerine duyarlı olması ve sahip oldukları potansiye-

li ortaya çıkarıp geliştirmesi beklenmektedir. Eğitim, bireylerin özgürleşmesinin en

önemli araçlarından biridir ve bu yoldaki en önemli aktörlerden biri öğretmendir.

Okulun, bilginin sürekli olarak yeniden üretildiği, öğretmen ve öğrencinin de bilginin

üretilmesi sürecinde aktif rol üstlendiği bir kurum olması öğretmenlik mesleğini daha

önemli bir hale getirmektedir.

Öğretmenlik mesleğinin temel yeterlik alanları; öğretmenlik meslek bilgisi, alan

bilgisi ve genel kültür olarak kabul edilir. Eğitim bilimlerinin ilgi alanına giren öğ-

retmenlik meslek bilgisi, öğretmenlik mesleğine ilişkin temel bilgi ve becerilerle ilgili

alandır. Bu alandaki yeterliklerin öğretmen adaylarına kazandırıldığı önemli dersler-

den biri de Eğitim Bilimine Giriş dersidir. 2006-2007 öğretim yılından itibaren eğitim

fakültelerinde uygulanmaya başlanan programa eklenen bu ders kapsamında öğret-

men adaylarına eğitim ile ilgili temel kavramlar; eğitimin felsefi, sosyal, hukuki, psi-

kolojik, ekonomik ve politik temelleri; eğitim biliminde araştırma yöntemleri, öğret-

menlik mesleğinin özellikleri, öğretmen yetiştirme alanındaki uygulamalar ve eğitim

bilimindeki yeni yönelimler gibi konularda temel bilgiler verilmektedir. Bu eğitim ile

öğretmen adaylarının birer eğitimci olarak kendi eğitim anlayışlarına sahip olmaları

ve kendilerini bu yönde geliştirmeleri amaçlanmaktadır.

Bu kitap, çağdaş eğitime ve öğretmene yüklenen anlam bağlamında, öğretmen

adaylarına eğitim biliminin ve öğretmenlik mesleğinin temel kavram ve bilgilerini

farklı disiplinler açısından bir bütünlük içinde sunmayı, böylelikle öğretmenlik mesle-

ğine ve eğitim bilimine yönelik olumlu bir bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır.

Kitap, ilgililere eğitime ilişkin geniş bir bakış açısı kazandırmak amacıyla, eğitim bili-

mi ile ilgili kuram ve uygulamaların felsefi, tarihsel, toplumsal, psikolojik, politik, eko-

nomik, bilimsel ve hukuksal temellerine ilişkin konuları içermektedir. Eser, değişen

program içerikleri dikkate alınarak ve günümüzde eğitim alanında öne çıkan konuları

da içerecek şekilde hazırlanmıştır.

Kitabın bölümleri, eğitim bilimlerinin disiplinler arası niteliği dikkate alınarak

tamamı öğretim üyesi ve ilgili alanın uzmanları olan akademisyenlerce hazırlanmıştır.

Eserin, öğretmenlik mesleğinin mevcut yapı ve işleyişinin öğretilmesinde, öğretmen-

lik ile ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırılmasında iyi bir temel

oluşturması beklenmektedir.

Kitabı okuyucu ile buluşturan Pegem Akademi takımına teşekkür eder, öğretmen

adaylarına ve okuyuculara yararlı olmasını dileriz.

Ekim, 2014 Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU

Doç. Dr. Kürşad YILMAZ

Dizgi002

Sticky Note


Bölümler ve Yazarları

1. Bölüm: Eğitimin Temel KavramlarıDoç. Dr. Kürşad YILMAZDumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Eğitimin Felsefi TemelleriYrd. Doç. Dr. Ahmet YAYLAYüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Eğitimin Toplumsal TemelleriDoç. Dr. Cemalettin İPEKRecep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Eğitimin Hukuksal TemelleriYrd. Doç. Dr. Cem TOPSAKALRecep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Eğitimin Psikolojik TemelleriYrd. Doç. Dr. Fuat TANHANYüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Eğitimin Ekonomik TemelleriDoç. Dr. Güven ÖZDEMGiresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Eğitimin Politik TemelleriDoç. Dr. Tuncer BÜLBÜLTrakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi

8. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Gelişimi ve 21. Yüzyılda Eğitim Biliminde YönelimlerDoç. Dr. Binali TUNÇMersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: Eğitimin Bilimsel Temelleri ve Araştırma YöntemleriDoç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLUYüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi

10. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Yapısı ve ÖzellikleriDoç. Dr. Turgut KARAKÖSEDumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi

11. Bölüm: Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü ve Öğretmenlik MesleğiYrd. Doç. Dr. Hüseyin ŞİMŞEKHarran Üniversitesi Eğitim Fakültesi

12. Bölüm: Öğretmen Yetiştirme Alanındaki Uygulamalar ve GelişmelerYrd. Doç. Dr. Murat TAŞDANKafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Dizgi002

Sticky Note


Dizgi002

Sticky Note


İÇİNDEKİLER

Önsöz ..................................................................................................................................... iiiBölümler ve Yazarları .......................................................................................................... ivİçindekiler .............................................................................................................................. v

1. Bölüm

EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI

(ss: 1-20)

Giriş ......................................................................................................................................... 1Eğitim ...................................................................................................................................... 2

Formal Eğitim .................................................................................................................. 3İnformal Eğitim ............................................................................................................... 3Örgün Eğitim ................................................................................................................... 4Yaygın Eğitim .................................................................................................................. 4

Halk Eğitimi .............................................................................................................. 5Çıraklık Eğitimi ......................................................................................................... 5Hizmet İçi Eğitim ..................................................................................................... 5

Kültür ...................................................................................................................................... 6Kültürleme ....................................................................................................................... 6Kültürlenme ..................................................................................................................... 6Kültürleşme ...................................................................................................................... 7

Sosyalleşme............................................................................................................................. 7Öğretim ................................................................................................................................... 7Eğitim Programı .................................................................................................................... 8Öğretim Programı ................................................................................................................. 9Ders Programı ....................................................................................................................... 9Örtük Program ..................................................................................................................... 9Okul Yönetimi ve Yöneticisi .............................................................................................. 9Sınıf Yönetimi ...................................................................................................................... 10Müfettiş ................................................................................................................................. 10Eğitim Bilimleri ................................................................................................................... 11Özet ....................................................................................................................................... 13Değerlendirme Soruları ...................................................................................................... 15Kaynaklar ............................................................................................................................. 18

2. BölümEĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ

(ss: 21-46)

Giriş ....................................................................................................................................... 21Felsefe Nedir? ....................................................................................................................... 22Felsefenin Alanları .............................................................................................................. 24Eğitim-Felsefe İlişkisi .......................................................................................................... 27Felsefe Akımları ve Eğitim ................................................................................................. 28

İdealizm ve Eğitim ........................................................................................................ 29Realizm ve Eğitim ......................................................................................................... 30Pragmatizm ve Eğitim .................................................................................................. 32Varoluşçuluk ve Eğitim ................................................................................................ 33

Eğitim Felsefesi Akımları ................................................................................................... 35Daimicilik (Perennialism) ........................................................................................... 36Esasicilik (Özcülük-Essentialism)............................................................................... 37İlerlemecilik (Progressivism) ...................................................................................... 38Yeniden Kurmacılık (Reconstructionalism) ............................................................. 40

Özet ....................................................................................................................................... 41Değerlendirme Soruları ...................................................................................................... 43Kaynaklar ............................................................................................................................. 46

3. BölümEĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

(ss: 47-75)

Giriş ....................................................................................................................................... 47Eğitimin İşlevleri ................................................................................................................. 49Eğitimin Açık ve Gizil (Saklı) İşlevleri ............................................................................. 52

Eğitimin Toplumsallaştırma İşlevi ............................................................................. 54Birincil ve ikincil toplumsallaşma ........................................................................ 55Başarılı ve başarısız toplumsallaşma .................................................................... 55Sürekli ve yeniden toplumsallaşma ...................................................................... 55

Eğitimin Kültürel İşlevi ................................................................................................ 56Eğitimin Ekonomik İşlevleri ....................................................................................... 57

Toplumsal Yapı ve Eğitim ................................................................................................. 58Toplumsal Tabaka ve Eğitim ............................................................................................. 61Toplumsal Sınıflar ve Eğitim ............................................................................................. 63Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim ..................................................................................... 65

Toplumsal Değişme ...................................................................................................... 67Özet ....................................................................................................................................... 69Değerlendirme Soruları ...................................................................................................... 71Kaynaklar ............................................................................................................................. 74

vi Eği� m Bilimine Giriş

4. BölümEĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ

(ss: 77-98)

Giriş ....................................................................................................................................... 77Eğitim ve Hukukta Temel Kavramlar .............................................................................. 77Ulusal Hukukta Eğitimin Hukuksal Temelleri ............................................................... 81Anayasada Eğitim ................................................................................................................ 81Yasa, Kanun Hükmünde Kararname ve Yönetmeliklerde Eğitim .............................. 84

Milli Eğitim Temel Kanunu ........................................................................................ 84Tevhid-i Tedrisat Kanunu ........................................................................................... 85Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ....................... 85İlköğretim ve Eğitim Kanunu ..................................................................................... 85Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu ........................................................................... 86Özel Öğretim Kurumları Kanunu .............................................................................. 86Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname .......................................... 86Yükseköğretim Kanunu ............................................................................................... 86

Devlet Memurluğu .............................................................................................................. 87Memurların Yargılanması ........................................................................................... 87Öğretmenlik Kariyer Basamakları .............................................................................. 87Öğretmenlerin Ödüllendirilmesi ve Cezalandırılması ............................................ 88Norm Kadro Uygulaması ............................................................................................ 89

Uluslararası Hukukta Eğitimin Hukuksal Temelleri ..................................................... 89İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ............................................................................... 90Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ............................................... 91Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ............................................................................... 92Avrupa Birliği Antlaşmaları ........................................................................................ 92

Özet ....................................................................................................................................... 93Değerlendirme Soruları ...................................................................................................... 94Kaynaklar ............................................................................................................................. 96

5. BölümEĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ

(ss: 99-126)

Giriş ...................................................................................................................................... 99Gelişim ................................................................................................................................ 100

Gelişimi Etkileyen Faktörler ...................................................................................... 100Gelişim Alanları ve Gelişim Dönemleri .................................................................. 101

Fiziksel gelişim ...................................................................................................... 101Ahlak gelişimi ........................................................................................................ 103Dil gelişimi ............................................................................................................. 104Kişilik gelişimi ....................................................................................................... 105Bilişsel gelişim ....................................................................................................... 107

viiİçindekiler

Öğrenme ............................................................................................................................. 112Öğrenme Kuramları ................................................................................................... 113

Klasik koşullama ................................................................................................... 114Edimsel öğrenme .................................................................................................. 116Bilişsel öğrenme .................................................................................................... 118

Özet ..................................................................................................................................... 120Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 121Kaynaklar ........................................................................................................................... 125

6. BölümEĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ

(ss: 127-147)

Giriş ..................................................................................................................................... 127Eğitim Planlaması ............................................................................................................. 127

Planlama ve Eğitim Planlaması Kavramları ............................................................ 127Gelişmekte Olan Ülkelerde Eğitim Planlamasını Gerektiren Nedenler ................... 131Çeşitli Eğitim Planlaması Modelleri ............................................................................... 131

İnsangücü Modeli ....................................................................................................... 131Sosyal Talep Modeli .................................................................................................... 132Eğitimde Yatırım Yaklaşımı ...................................................................................... 132

Planlamanın Sınırlılıkları ................................................................................................. 133Planlamanın Yasal Temelleri ........................................................................................... 133

Anayasa ve Kalkınma Planı İlişkisi ......................................................................... 134Türkiye’de Eğitim Planlamasında Personel Sorunu .............................................. 135

Stratejik Planlama ............................................................................................................. 135Eğitim Ekonomisi.............................................................................................................. 136

Ekonomi ve Eğitim Ekonomisi Nedir? Eğitim Ekonomisinin Çalışma Alanları .......................................................................................................... 136

Eğitimin İşlevleri ............................................................................................................... 137Eğitim Talebi ve Eğitim Arzı ........................................................................................... 138Eğitimin Dışsallıkları ve Getirileri .................................................................................. 139Eğitimde Maliyet Kavramı ............................................................................................... 139Eğitimde Verimlilik ve Etkililik ...................................................................................... 140Eğitimin Finansmanı, Eğitimin Finansman Biçimleri ................................................. 141Eğitim İstihdam İlişkisine İlişkin Görüşler ................................................................... 141Özet ..................................................................................................................................... 143Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 144Kaynaklar ........................................................................................................................... 146

viii Eği� m Bilimine Giriş

7. BölümEĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ

(ss: 149-171)

Giriş .................................................................................................................................... 149İdeoloji - Eğitim İlişkisi .................................................................................................... 149Eğitimin Politik İşlevi ....................................................................................................... 150Eğitimin Politikalarının Belirlenmesi ............................................................................. 152

Eğitim Politikalarının Ulusal Kaynakları ................................................................ 152Kalkınma Planlarında Eğitim .......................................................................................... 153

Dokuzuncu Kalkınma Planı ...................................................................................... 154Milli Eğitim Şûralarında Eğitim Politikaları ................................................................. 155Hükümet Programlarında Eğitim Politikaları .............................................................. 158

61. Hükümet Programında Eğitim Politikaları ...................................................... 159Eğitim Politikalarının Uluslararası Kaynakları ............................................................. 160Uluslararası Kuruluşların Eğitim Politikalarına Etkileri ............................................. 160

AB Eğitim Politikaları ve Türk Eğitim Sistemine Etkileri .................................... 161Socrates (Genel Eğitim) ............................................................................................. 161Leonardo da Vinci (Mesleki Eğitim) ....................................................................... 161Youth (Gençlik) .......................................................................................................... 162Küreselleşmenin Eğitim Politikalarına Etkileri ...................................................... 163

Sonuç ................................................................................................................................... 164Özet ..................................................................................................................................... 165Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 166Kaynaklar ........................................................................................................................... 168

8. BölümEĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE 21. YÜZYILDA

EĞİTİM BİLİMİNDE YÖNELİMLER

(ss: 173-196)

Giriş .................................................................................................................................... 173Antik Çağ’da Eğitim ......................................................................................................... 174

Mezopotamya Uygarlıkları ........................................................................................ 174Sümer Uygarlığı (MÖ 3000) ............................................................................... 174Mısır Uygarlığı (MÖ 3400 – 525)....................................................................... 175

Pers – Hitit – Fenike Uygarlıkları ............................................................................ 175Çin Uygarlığı (MÖ 2500) ........................................................................................... 176Hint Uygarlığı (MÖ 7000 – 1700) ............................................................................ 176Antik Amerika Uygarlığı ........................................................................................... 177Antik Yunan ve Roma Uygarlıkları ......................................................................... 177

ixİçindekiler

Antik Çağ Sonrası Eğitim ................................................................................................ 178İslam Dünyasında Eğitim ................................................................................................ 178Avrupa’da Eğitim .............................................................................................................. 179

Rönesans ve Reform (Endüstrileşme Öncesi 16–18. yy) ...................................... 179Aydınlanma Döneminde Eğitim .............................................................................. 180

Osmanlı Eğitim Sistemi .................................................................................................... 181Sıbyan Mektepleri ....................................................................................................... 182Medreseler .................................................................................................................... 182Rüşdiyeler ..................................................................................................................... 182İdadiler ......................................................................................................................... 182Sultaniler ...................................................................................................................... 183Darülfünun .................................................................................................................. 183

Cumhuriyet Döneminde Eğitim ..................................................................................... 183Tevhid-i Tedrisat (Öğretimi Birleştirme Kanunu - 3 Mart 1924) ....................... 183Üniversite Reformu (1933) ........................................................................................ 184Köy Enstitüleri ............................................................................................................. 184

Eğitim Anlayışlarında Yeni Yönelimler ......................................................................... 185Küreselleşme ve Eğitim .................................................................................................... 186Öğrenci Odaklı Eğitim Anlayışı ...................................................................................... 187Yapılandırmacı Eğitim Anlayışı ...................................................................................... 187Çevre Eğitimi ..................................................................................................................... 190İnsan Hakları Eğitimi ....................................................................................................... 191Özet ..................................................................................................................................... 192Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 194Kaynaklar ........................................................................................................................... 196

9. BölümEĞİTİMİN BİLİMSEL TEMELLERİ VE ARAŞTIRMA

YÖNTEMLERİ

(ss: 197-226)

Giriş .................................................................................................................................... 197Bilim .................................................................................................................................... 198

Bilimin Amacı ve İşlevleri ......................................................................................... 199Bilimsel Bilgi ................................................................................................................ 200Bilimsel Yöntem .......................................................................................................... 200

Bilimsel yönteme ilişkin eleştiriler ..................................................................... 201Araştırma ............................................................................................................................ 201Araştırmanın Temel Kavramları..................................................................................... 202

x Eği� m Bilimine Giriş

Bilimsel Araştırma Türleri, Yaklaşımları ve Modelleri ............................................... 203Bilimsel Araştırma Türleri ............................................................................................... 203

Temel (Kuramsal) Araştırmalar ......................................................................... 203Uygulama Araştırmalar ....................................................................................... 203

Betimsel (Tanımlayıcı) Araştırmalar .................................................................. 203 Bilimsel Araştırma Yaklaşımları ............................................................................... 203 Nicel Araştırma ................................................................................................. 203 Nitel Araştırma ................................................................................................. 204 Bilimsel Araştırma Modelleri.................................................................................... 205 Tarama Modeli ................................................................................................. 206 Deneme Modeli................................................................................................ 207Bilimsel Araştırmalarda Veri Toplama Teknikleri ...................................................... 207Bilimsel Araştırma Eğitimi .............................................................................................. 209Bilimsel Araştırmanın Aşamaları ................................................................................... 210

Araştırma Probleminin Belirlenmesi ....................................................................... 211Kaynakların taranması ......................................................................................... 212

Araştırmanın Amacı ................................................................................................... 213Araştırmanın Önemi .................................................................................................. 213Sayıltılar ........................................................................................................................ 213Sınırlılıklar ................................................................................................................... 214Tanımlar ....................................................................................................................... 214Kuramsal Çerçeve ....................................................................................................... 215Yöntem ......................................................................................................................... 215

Araştırmanın modeli ............................................................................................ 215Evren ve örneklem ................................................................................................ 216Verilerin toplanması ............................................................................................ 217Veri toplama araçları /teknikleri ........................................................................ 217Verilerin analizi..................................................................................................... 217

Bulguların Yorumlanması ......................................................................................... 218Tartışma, Sonuç ve Öneriler ..................................................................................... 218Araştırmanın Raporlaştırılması ................................................................................ 219

Araştırmanın Başlığı ................................................................................................. 219Özet ..................................................................................................................................... 220Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 222Kaynaklar ........................................................................................................................... 225

xiİçindekiler

10. BölümTÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

(ss: 227-251)

Giriş .................................................................................................................................... 227Türk Milli Eğitiminin Amaçları ...................................................................................... 228

Genel Amaçlar ............................................................................................................. 228Özel Amaçlar ............................................................................................................... 229

Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri ............................................................................. 229Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ............................................................................ 231Örgün Eğitim ..................................................................................................................... 231

Okul Öncesi Eğitim .................................................................................................... 232İlköğretim .................................................................................................................... 232Ortaöğretim ................................................................................................................. 233Yükseköğretim ............................................................................................................ 235

Yaygın Eğitim .................................................................................................................... 237Türk Milli Eğitim Bakanlığının Örgüt ve Yönetim Yapısı ......................................... 238

Tarihsel Gelişim .......................................................................................................... 238Mevcut Durum ............................................................................................................ 239

Bakanlık Makamı .................................................................................................. 242Bakanlık Hizmet Birimleri .................................................................................. 242Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı ve Milli Eğitim Şûrası ........................... 245Taşra ve Yurtdışı Teşkilatı ile Çalışma Grupları .............................................. 245


11. BölümEĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ VE

ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ

(ss: 253-278)

Giriş .................................................................................................................................... 253Eğitim Sistemi ve Öğretmen ............................................................................................ 253Bir Meslek Olarak Öğretmenlik ...................................................................................... 255Öğretmenliğin Meslekleşmesinin Koşulları .................................................................. 256Türkiye’de Öğretmenliğin Meslekleşmesi ..................................................................... 258Öğretmenliğin Meslekleşmesini Engelleyen Uygulamalar ......................................... 262Öğretmen ve Nitelikleri .................................................................................................... 264Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ........................................................................ 266

Kişisel ve Meslekî Değerler - Meslekî Gelişim ....................................................... 268Öğrenciyi Tanıma ....................................................................................................... 269

xii Eği� m Bilimine Giriş

Öğretme ve Öğrenme Süreci ..................................................................................... 270Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme ..................................................... 271Okul, Aile ve Toplum İlişkileri ................................................................................. 271Program ve İçerik Bilgisi ............................................................................................ 272


12. BölümÖĞRETMEN YETİŞTİRME ALANINDAKİ

UYGULAMALAR VE GELİŞMELER

(ss: 279-305)

Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Sisteminin Dünü ve Bugünü ................................. 279Okulöncesi Eğitim Kurumlarına Öğretmen Yetiştirme .............................................. 280İlkokullara Öğretmen Yetiştirme .................................................................................... 280

İlköğretmen Okulları .................................................................................................. 280İki Yıllık Eğitim Enstitüleri ....................................................................................... 281Köylere Öğretmen Yetiştirme ................................................................................... 281

Köy Muallim Mektepleri ....................................................................................... 281 Köy Eğitmen Kursları ............................................................................................ 281 Köy Enstitüleri ........................................................................................................ 282

Ortaokullara Öğretmen Yetiştirme ................................................................................ 282Liselere Öğretmen Yetiştirme.......................................................................................... 283Eğitim Fakültelerinde Öğretmen Yetiştirme ................................................................. 283Öğretmen Yeterlilikleri .................................................................................................... 285Öğretmen Yetiştirmede Yeni Uygulamalar ................................................................... 286

Mikro Öğretim ............................................................................................................ 287Eylem Araştırması....................................................................................................... 288Günlük Tutma ............................................................................................................. 288Gözlem.......................................................................................................................... 289

Çeşitli Ülkelerde Öğretmen Yetiştirme .......................................................................... 290Amerika Birleşik Devletleri’nde Öğretmen Yetiştirme ......................................... 290Rusya’da Öğretmen Yetiştirme ................................................................................. 292Fransa’da Öğretmen Yetiştirme ................................................................................ 293Almanya’da Öğretmen Yetiştirme............................................................................ 294Japonya’da Öğretmen Yetiştirme ............................................................................. 295İran’da Öğretmen Yetiştirme .................................................................................... 296

Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Sorunları .................................................................. 297Özet ..................................................................................................................................... 300Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 301Kaynaklar ........................................................................................................................... 303

xiiiİçindekiler

Doç. Dr. Kürşad YILMAZ

Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi

EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI

1. BÖLÜM

Eğitimden sorumlu makamlar çocuklara, ruhları kurtarılacak insanlar olarak

bakmıyorlar. Onlar, çocukları gösterişli ve heybetli sosyal planlarının ham mad-

desi olarak görüyorlar; geleceğin fabrika işçileri, savaşın süngüleri ya da bunların

benzerleri olarak. Her öğrencinin, kendi hakları ve kişiliği olan, başlı başına bir

amaç oluşturduğunu göremeyen; onları sadece bul-yap bilmecesinin bir parçası,

taburunun bir eri, devletin bir vatandaşı sayan kimseler, eğiticilik yapmaya elve-

rişli değildir. İnsan kişiliğine saygı, her sosyal problemde, ama özellikle eğitimde

bilgeliğin ilk koşuludur (Russell, 1995).

Giriş

Eğitim, insanoğlunun doğumundan ölümüne kadar hayatının her alanını etkileyen bir süreçtir. Çünkü insanlar ölüme kadar sosyal bir öğrenme faaliyeti içindedir. Bu anlamda eğitim hem bireyi hem de bireyler aracılığı ile toplumu dö-nüştürmektedir. Bundan dolayı eğitim toplumların geleceğinin belirlenmesinde çok önemli bir yere sahiptir. Bu durum ise eğitimi, üzerinde en çok durulan ve tar-tışılan konulardan biri haline getirmektedir. Son yıllarda tartışmaların merkezinde eğitimin egemen güçlere hizmet etmesi ile ilgili çok yoğun eleştiriler yer almak-tadır. Bu eleştirilerde eğitimin eşitsizlikleri meşrulaştırdığı, hiyerarşik ve otokra-tik bir sistemin devamını sağladığı ileri sürülmektedir (Giroux ve McLaren, 1989; Giroux, 1994; Toku, 1996; Spring, 1997; Freire, 1998; Turan, 2000; Yılmaz, 2009). Bu eleştirilerin temelinde eğitimin bireysel amaçlarının ihmal edilerek toplumsal amaçlarının daha fazla önemsenmesi gerçeği yatmaktadır. Ancak eğitimin bireysel ve toplumsal amaçlarından biri diğerine feda edilebilecek durumda değildir. Birey-sel ve toplumsal amaçlar birlikte düşünülmeli, toplumun devamının sağlanmasına çalışılması kadar dönüştürülmesine de çalışılmalıdır.

Bu bölümde, eğitim ile ilgili kavramların tanımlanması ve genel bir giriş yapılması amacı ile ilk önce eğitim kavramı tanımlanmış sonra, formal eğitim, informal eğitim, örgün eğitim ve yaygın eğitim kavramları açıklanmıştır. Daha sonra kültür, kültürleme, kültürlenme, kültürleşme, sosyalleşme, öğretim, eğitim programı, öğretim programı, ders programı, örtük program, okul yönetimi, okul yöneticisi, sınıf yönetimi, müfettiş gibi eğitimle ilgili temel kavramlar kısaca açık-lanmıştır. Son olarak eğitim bilimleri ve eğitim bilimlerinin alt disiplinleri ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir.

Eğitim

Eğitim kelime olarak, “çocukların ve gençlerin toplum yaşayışında yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliş-tirmelerine okul içinde veya dışında, doğrudan veya dolaylı yardım etme, terbi-ye” (Türk Dil Kurumu [TDK], 2005) gibi anlamlara gelmektedir. Eğitim ile ilgili birçok tanım yapılmaktadır. Eğitim uzun zamandan beri, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci (Ertürk, 1993) olarak tanımlanmaktadır. Yine benzer bir tanımda Demirel (1999) eğitimi, bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme süreci olarak tanımlamıştır. Eğitim, insanları belli amaçlara göre yetiştirme süreci (Fidan, 1985); bireyin topluma yararlı hale getiril-mesi (Küçükahmet, 2001); bir ülkenin istenilmeyen durumdan istenilen duruma getirilmesi (Bilen, 2002); bireyin yaşadığı toplumda uygulama değeri olan yete-nek, yöneliş ve diğer davranış örüntülerini kazandığı süreçler toplamı (Demirel ve Kaya, 2007) gibi farklı şekillerde de tanımlanabilmektedir.

Bu tanımların ortak özellikleri, eğitimin süreç olması, bireyin kendi yaşantıla-rının merkezde olması, davranış değişikliği sağlanmaya çalışılması, davranış deği-şikliklerinin istendik yönde olması ve kültür aktarım süreci olmasıdır. Bu tanımlar geleneksel eğitim anlayışını yansıtmaktadır. Çünkü geleneksel anlamda eğitim, kül-türel birikimin kuşaktan kuşağa aktarımı olarak tanımlanmaktadır. Böylelikle kül-türel sürekliliğin sağlanabileceği düşünülmektedir (Şişman ve Turan, 2001). Bu an-lamda geleneksel eğitim, kültür aktarım sürecidir, eğitici ve bilgi odaklıdır, disipline edicidir, sadece bilişsel alanla sınırlıdır, davranış değiştirme amaçlıdır, yetişkinleri istediği doğrultuda alışkanlık geliştirmektedir, ezbercidir, yarışmacıdır; geleneksel eğitimde önceden belirlenmiş amaçlar vardır, bireysel farklılıklar önemli değildir. Sonuç olarak öğretmen bilginin tek kaynağı, öğrenci ise edilgen alıcısıdır.

Ancak günümüzde eğitimden ya da okuldan beklenen, bireylerin davranışla-rında istendik değişme oluşturulması değildir. Günümüzde eğitimden, bireylerin gereksinimlerine duyarlı olması ve sahip olduklarını ortaya çıkarması ve geliştir-

2 Eği� m Bilimine Giriş

mesi beklenmektedir. Bu anlamda okul, bilginin sürekli olarak yeniden üretildiği, öğretmen ve öğrencinin de bilginin üretilmesi sürecinde aktif rol üstlendiği bir kurumdur (Şişman ve Turan, 2001). Buna göre bilgi toplumunda eğitim, bireyin doğuştan getirdiği gizil güçlerini ortaya çıkarma ve bunları yeteneğe dönüştürme süreci (Karslı, 2003) olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda eğitimin temel amacı, in-sanları sürekli değişen koşullara yeniden uyarlamak ve içinde bulundukları sosyal, politik ve ekonomik koşulları dönüştürmeye çalışmaktır (Şişman ve Turan, 2001). Sonuç olarak bilgi toplumunda eğitim ve okul toplumsal dönüşümün merkezi ola-rak görülmektedir.

Görüldüğü gibi geleneksel eğitim tanımı ile bilgi toplumunda eğitim kavram-ları temel noktalarda birbirinden ayrılmaktadır. Geleneksel eğitim tanımı istendik değişikliklere vurgu yaparken, bilgi toplumunda eğitim bireyin gizil güçlerine ve kendi gereksinimlerine vurgu yapmaktadır. Geleneksel eğitim anlayışının ortaya çıktığı sanayi toplumunun itici gücü makine, temel fonksiyonu işgücü iken bilgi toplumunun itici gücü bilgi, temel fonksiyonu ise beyin gücüdür (Özden, 2005). Geleneksel eğitim pozitivist paradigmanın etkisiyle ölçülebilir ve gözlemlenebilir davranış değişikliğine vurgu yaparken, çağdaş eğitim, bilişsel ve yapılandırmacı kuramların paralelinde “zihni işleme sürecine” odaklanmaktadır. Bu anlamda günümüzde; düşünen, yaratan, sorun çözen, eleştirel düşünebilen, araştırmacı, sorgulayıcı, öğrenmeyi öğrenmiş, soru soran, anlam çıkarabilen, analiz ve sentez yapabilen, yani kısaca bilgiyi keşfedebilen bireylere gereksinim duyulmaktadır.

Eğitimin amaçlarını; 1) Bireysel amaç ve işlevler, 2) Sosyal-insani amaç ve iş-levler, 3) Kültürel amaç ve işlevler, 4) Politik amaç ve işlevler, 5) Teknik-ekonomik amaç ve işlevler ve 6) Eğitsel amaç ve işlevler, başlıkları altında toplamak müm-kündür. Kitabın izleyen bölümlerinde bu amaçlar ayrıntılı olarak incelendiğinden burada ayrıntılı bilgi verilmemiştir.

Formal Eğitim

Formal eğitim, amaçlı olarak, uzman kişilerin rehberliğinde, belirlenmiş bir mekânda, önceden hazırlanmış program çerçevesinde, planlı ve programlı ola-rak, öğretim yoluyla gerçekleştirilen etkinlik (Yavuz, 2004) olarak tanımlanabilir. Bu anlamda formal eğitimin temel özelliği, amaçlı, programlı ve planlı olmasıdır. Okullarda verilen eğitim formal eğitim kapsamındadır.

İnformal Eğitim

İnformal eğitim, doğal ortamında yaşam içerisinde kendiliğinden oluşan, belirli bir amaç ve plan dâhilinde olmayan, uzman kişiler tarafından gerçekleş-

3Eği� min Temel Kavramları

tirilmeyen, olumlu yanları ile birlikte olumsuz yanları da olan, eğitimin gerçek-leştiği belirli bir mekân olmadan oluşan kültürlenme sürecidir (Yavuz, 2004). Bu tür öğrenme etkinlikleri, ailede, sokakta, işyerinde, okulda, arkadaş gruplarında kendiliğinden meydana gelmektedir. Çocukların oyun oynarken aynı zamanda yardımlaşma, iş bölümü yapma, dayanışma, kurallara uyma gibi özellikleri kazan-ması; köy hayatında yetişen bir gencin günlük yaşamda çi\ çilik, hayvancılık gibi işleri öğrenmesi; öğretmen adaylarının eğitim fakültelerindeki hocalarını gözleye-rek onların ders işleme tarzlarını kazanmaları buna örnek olarak verilebilir.

Örgün Eğitim

Örgün eğitim, belirli bir yaş grubundaki bireylere, daha önceden belirlenmiş amaçlara uygun olarak hazırlanmış eğitim programlarıyla okulda gerçekleştirilen eğitimdir. Okulöncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yüksek öğretim kurum-larında gerçekleştirilen eğitim örgün eğitim kapsamındadır.

Yaygın Eğitim

Yaygın eğitim, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, herhangi bir kademe-sinden ayrılmış, herhangi bir kademesinde bulunan ya da örgün eğitimi tamam-lamış bireylere bilgi, beceri ve davranış kazandırmak ya da mevcut bilgi, beceri ve davranışları geliştirmek amacıyla örgün eğitimin yanında ya da ondan ayrı olarak, bireylerin ilgi, istek ve yeteneklerine uygun olarak verilen eğitim olarak tanım-lanabilir. Yaygın eğitim denildiğinde akla gelen kavramlar, halk eğitimi, çıraklık eğitimi ve hizmet içi eğitim kavramlarıdır.

Eğitim, formal eğitim, informal eğitim, örgün eğitim ve yaygın eğitim kav-ramları arasındaki ilişkiyi Şekil 1.1’deki gibi göstermek mümkündür.

EĞİTİM

İnformal Eğitim Formal Eğitim

Örgün Eğitim Yaygın Eğitim

Şekil 1.1. Eğitim, Formal Eğitim, İnformal Eğitim,

Örgün Eğitim ve Yaygın Eğitim


Halk Eğitimi

Halk eğitimi, zorunlu eğitim kapsamı dışına çıkmış ve asıl uğraşı alanı okula gitmek olmayan kişilerin yaşamlarının herhangi bir döneminde gereksinim du-yacakları bilgi ve becerileri kazandırmak amacıyla düzenlenen eğitimdir (Yavuz, 2004; Demirel ve Kaya, 2007). Türkiye’de halk eğitimi etkinliklerinin büyük bir kısmı Halk Eğitim Merkezlerince yürütülmektedir. Bazı belediye ya da sivil top-lum kuruluşlarınca verilen eğitimler ve açılan kurslar da bu kapsamdadır. Son yıllarda halk eğitimi kavramı ile ilgili kavramlardan biri de yaşamboyu öğrenim kavramıdır. Avrupa Birliği, Mart 2001’de Stockholm’de yaptığı toplantıda yaşam-boyu öğrenimi; bilgi, beceri ve yeterliliği arttırmak amacıyla, kişisel, toplumsal ve istihdam perspekti ̂erinde yaşam boyu süren tüm öğrenim aktiviteleri olarak ta-nımlanmaktadır (Akkoyunlu, 2008). Yaşamboyu öğrenim, kişisel ve sosyal amaçlı öğrenimle birlikte çalışma amaçlı öğrenimi de kapsamakta ve resmi eğitim sis-temlerine ilişkin pek çok alanda yer almaktadır. Bu anlamda yaşamboyu öğrenme, çocukluktan emekliliğe kadar sürekli öğrenmeyi ifade eden bir kavramdır.

Çıraklık Eğitimi

Çıraklık eğitimi, yetkili otoritelerce kabul edilmiş çıraklık standartlarına göre düzenlenmiş çırak ya da kanuni vasisi ile işveren yetkili temsilcisi tarafından im-zalanmış bir çıraklık sözleşmesi esaslarına göre, mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını çırakta, ilke olarak iş içerisinde geliştirme sürecidir (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1996). Sekiz yıllık kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasından sonra çıraklık eğitimi, ilköğretimi bitirdikten sonra ortaöğretime devam etmeyen kişilerin eğitimini kapsamaktadır. Bu süreçteki kişilerin eğitiminin kuramsal yönü Mesleki Eğitim Merkezlerinde, pratik yönü ise işyerlerinde gerçekleştirilmektedir. Çıraklık eğitimi bu yönü ile yaygın eğitim dışında değerlendirilebilir.

Hizmet İçi Eğitim

Hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş ya da ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri gereği bil-gi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir (Taymaz, 1997). Milli Eğitim Bakanlığı’nın öğretmenlere Yapılandırmacı Eğitim Anlayışı konusunda eğitim vermesi ya da bir kurumun kullanacağı yeni paket programları çalışanlarına tanıtması ve kullanımını göstermesi örnek olarak verilebilir.


Kültür

Kültür, en geniş anlamı ile farklı insan topluluklarının sahip olduğu farklı ya-şama biçimleridir (Morgan, 1998). Kültür, öğrenilen ve paylaşılan değerler, inanç-lar, davranış özellikleri ve semboller toplamıdır (Koçel, 2001; Sergiovanni, 2003). Bu anlamda kültür, toplumdaki değerler arasındaki ilişkiyi kapsayan, davranış bi-çimi, rol ve standartları kapsayan bir kavramdır (Ertürk, 2000). Erkal (1982) bu özellikleri de göz önünde bulundurarak kültürün, bilgiyi, sanatı, ahlakı, hukuku, örf ve adetleri kapsamakla birlikte, insanın toplumun bir üyesi olması dolayısıyla kazandığı diğer bütün kabiliyet ve alışkanlıkları da içine alan bir bütün olduğunu belirtmiştir. Güvenç (1999) ise kültürü, bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği bilgi, sanat, gelenek, görenek ve benzeri alışkanlıkları içine alan karma-şık bir bütün olarak tanımlamaktadır. Tanımlarda da görüldüğü gibi kültür, öğre-nilebilen, saklanıp korunabilen, eğitim ve diğer yollarla yeni kuşaklara aktarılabi-len, toplumsal hayat ile ilgili her türlü öğeyi içiren, bir bütünlük içinde yer alan, birbirine bağlı ve bağımlı özelliklerden (değerler, normlar, semboller, gelenekler, görenekler gibi) oluşan, büyük ölçüde gözle görülmeyen ve elle tutulamayan bağ-lardan oluşan karmaşık bir bütündür (Yılmaz, 2008).

Kültürleme

İnsanların doğumundan ölümüne kadar toplumun istek ve beklentilerine göre etkilenmesi ve değiştirilmesidir (Güvenç, 1999). Çocuğa anadilinin öğre-tilmesi kültürlemedir. Kültürlüme temelde üç farklı şekilde ortaya çıkmaktadır. Zoraki Kültürleme: Kültürel değerlerin bireye zorla kabul ettirilmesi sürecidir. Tek yönlü kültürleme söz konusudur. Buna asimilasyon da denilmektedir. Gelişigüzel Kültürleme: Kültürel değerlerin gelişigüzel yolla bireye kazandırılması sürecidir. Kültürün asıl öğelerinden değil, kulaktan dolma bilgilerle, tesadüfen ortaya çıkan kültürleme seklidir. Sağlıksız bir kültürleme şeklidir. Çünkü çoğu zaman hurafele-re dayanmaktadır. Dini bilgileri, cinsel bilgilerin akran grupları içinde gelişigüzel bir şekilde öğrenilmesi örnek olarak verilebilir. Kasıtlı Kültürleme: Kültürel değer-lerin planlı ve maksatlı bir şekilde bireylere aktarılması sürecidir. Bu tür kültürle-me formal eğitimce yapılmaktadır (Yılmaz, 2008).

Kültürlenme

Kültürlenme, belli bir toplumun alt kültürlerinden ya da farklı toplumlardan kopup gelen insan ve grupların buluşması ve bu etkileşim süreci sonunda, asıl kül-tür ve alt kültürlerde bulunmayan yepyeni bir senteze varılması ya da ulaşılmasıdır (Güvenç, 1999). Köyden büyük kente göç eden bir bireyin, kendi bölgesine özgü kültürel öğeleri ve kentte karşılaştığı yeni kültürel öğeleri kendinde birleştirmesi


buna örnek olarak verilebilir. Bu anlamda öğrencinin üniversitede öğrenim gör-mesi kasıtlı kültürleme olduğu gibi, kültürlenmeye de örnek olarak verilebilir.

Kültürleşme

Kültürleşme, kültürel yayılma süreciyle gelen maddi ve manevi öğelerle, baş-ka kültürlerden insan ve grupların, belli bir kültüre girmesi ve karşılıklı etkileşim sonucu her ikisinin de değişmesidir (Güvenç, 1999). Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşların yaşadıkları ülkelerin yaşam tarzına ayak uydurmaları ya da bu ülke-lerdeki kişilerin Türk vatandaşlarından etkilenmeleri buna örnek olarak verilebi-lir. Ayrıca, şiş kebap, döner gibi yiyeceklerin Avrupa ülkelerinde yer alması ya da Amerikan McDonalds hamburgerinin yanı sıra ekmek arası dönerin yaygın olarak kullanılması da kültürleşmeye örnek olarak verilebilir (Demirel ve Kaya, 2007).

Sosyalleşme

Wiener (1982) sosyalleşmeyi, grupça paylaşılan değer, inanç ve dünyayı algı-lama biçimlerinin birey tarafından içselleştirilmesi olarak tanımlamaktadır (Akt: Balay, 2000a, 2000b). Bu anlamda sosyalleşme bireylerin, bir grup ya da topluma ait olma ile ilgili bilgileri kazanması ve bireyin grup ya da topluma uyumunun sağlanması olarak görülebilir. Eğitimsel olarak sosyalleşme ise, insanların içinde yer alacakları toplum, topluluk ve grupların üyeliğine hazırlanma süreci (Şişman, 2007) olarak tanımlanabilir.

Bireylerin sosyalleşmesinde aile, arkadaş grupları, eğitim kurumları, iş yer-leri, siyasal örgütler, dini kurumlar, sivil toplum kuruluşları, iletişim araçları gibi birçok kurum ve faktör etkilidir. Ancak kuşkusuz bunlar arasında en önemli sos-yalleşme aracı eğitimdir. Öyle ki Durkheim, eğitim ile sosyalleşme kavramlarını eşanlamlı ve birbirine benzer süreçler olarak görmektedir (Şişman, 2007). Bu an-lamda Durkheim eğitimi, sosyal olmayan neslin sosyalleştirilmesi olarak görmek-tedir. Okul, toplumun kültürünün aktarılması, geliştirilmesi ve değiştirilmesi; ki-şinin topluma hazırlanması; toplumun norm, değer ve kurallarının kazandırılması gibi konularda en önemli sosyalleştiricidir.

Öğretim

Eğitim ve öğretim kavramları sık sık karıştırılan ve çoğu kez birbirinin yerine kullanılan kavramlardır. Ancak bu iki kavram birbirinden farklıdır. Kelime olarak öğretim, belli bir amaca göre gereken bilgileri verme işi, tedris, tedrisat, talim; öğrenmeyi kolaylaştıracak etkinlikleri düzenleme, gereçleri sağlama ve kılavuzluk etme işi (TDK, 2005) olarak tanımlanmaktadır.


Bireyin yaşam boyu süren eğitiminin okulda planlı ve programlı olarak yürü-tülen kısmı bireyin “öğretimini” oluşturmaktadır. Bu durum birey açısından “öğ-renim” olarak nitelendirilebilir. Eğitim ise zaman ve mekân yönünden kapsamlı, sürekli ve çok boyutludur. Eğitimde bilgi vermek de dâhil her türlü yaşantı üze-rinde durulmaktadır (Varış, 1994). Görüldüğü gibi eğitim kavramı öğretim kavra-mından daha kapsamlı bir kavramdır. Eğitim her yerde olabilir, öğretim okul gibi belli ortamlarla sınırlıdır; eğitim süreklidir, öğretim planlanan zaman dilimiyle sınırlıdır; eğitim, öğretimi de içerir, öğretim, eğitimin planlı-programlı kısmını oluşturmaktadır. Bilgi toplumunda öğretim, bireyin yeteneklerini kendi kapasitesi oranında geliştirme süreci (Karslı, 2003) olarak tanımlanmaktadır.

Öğretim ile ilgili önemli kavramlardan biri de öğrenmedir. Öğrenmenin tüm psikologlarca kabul edilmiş bir tanımı olmamasına rağmen genel olarak öğrenme1 ise bir süreçtir ve davranışta ya da potansiyel davranışta, yaşantılar ya da tekrarlar yoluyla göreli olarak kalıcı bir değişikliğin oluşması (Morris, 2002) şeklinde ta-nımlanabilir. Gagne ise öğrenmeyi, çevresel değişiklikler nedeniyle bireyin duygu, düşünce ve ifadesinde meydana gelen değişme olarak tanımlamaktadır (Akt: Eki-ci, 2001). Bu anlamda öğrenme, tekrar ve yaşantılar sonucu davranışlarda meyda-na gelen oldukça kalıcı izli değişiklikler olarak tanımlanabilir.

Eğitim Programı

Eğitim programı, öğrenene, okulda ve okul dışında, planlanmış etkinlikler yolu ile sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneği (Demirel, 1997) olarak tanımlan-maktadır. Varış ise (1994) eğitim programını, bir eğitim kurumunun çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, milli eğitimin ve kurumun amaçlarının ger-çekleştirilmesine dönük tüm etkinlikleri kapsayan bir bütün olarak tanımlamıştır. Eğitim programlarının, hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme ol-mak üzere dört temel unsuru vardır. Öğretim, ders dışı kol faaliyetleri, özel günle-rin kutlanması, geziler, kısa kurslar, rehberlik faaliyetleri, sağlık gibi hizmetler ve işlevler bu çerçeve içine girmektedir (Varış, 1998).

Öğretim Programı

Öğretim programı, eğitim programının içinde yer almakta ve öğrenme öğ-retme süreçleri ile ilgili tüm etkinlikleri kapsamaktadır (Çubukçu, 2008). Öğretim programı, içinde ağırlık taşıyan belli derslerden oluşan, bir kısım okullarda beceri ve uygulamaya ağırlık veren, bilgi ve becerilerin eğitim programının amaçları doğ-rultusunda planlı bir biçimde kazandırılmasına dönük programdır (Varış, 1998).

1 Öğrenme konusu Bölüm 5’te ayrıntılı olarak incelenmektedir.


Eğitim hede ̂erine ulaşmak için yapılacak etkinlikler dizgesine eğitim programı denirken, bir dersin okulda ve okul dışındaki öğretimi ile ilgili tüm etkinliklerin yapıldığı programa ise öğretim programı denmektedir (Duman, 2008).

Ders Programı

Öğretim programlarında yer alan derslerin ve etkinlik alanlarının, eğitimin amaçları ile ilişkili özel amaçlarını gerçekleştirmeleri için öğretim ilkelerini, ko-nuların alt kategorilerini, değerlendirme esaslarını içeren, eğitim-öğretim prog-ramlarındaki esasları öğrenci davranışına dönüştüren programdır (Varış, 1998).

Örtük Program

Örtük program, resmi programda belirtilen amaç ve faaliyetlerin dışında, öğrenme-öğretme süreci içerisinde ortaya çıkan bilgi, fikir ve uygulamalar sonu-cu öğrencilerin ulaştıkları nitelikler (Yüksel, 2004) olarak tanımlanabilir. Örtük program, ders içinde ya da dışında, yaşantılar yoluyla kazandırılan; toplumun görüş, ahlaki inanış, değer, norm ve ilkelerine uygun etkinlik ve uygulamalardır. Bu anlamda örtük program, okulun öğrencilere dolaylı olarak öğrettiklerini içer-mektedir. Örtük program, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin davranışları, yaklaşımları, inançları, değer yargıları, okul atmosferinin niteliği, okul içi ortamın öğrencilere sağladığı etkileşim örüntüsü, okul içi yazılı olmayan kurallar, rutinler, disiplin, otoriteye itaat etme gibi daha birçok tutum ve etkenle yürürlüktedir (Çu-bukçu, 2008).

Okul Yönetimi ve Yöneticisi

Okul yönetimi, eğitim yönetiminin sınırlı bir alana uygulanmasıdır (Taymaz, 1997; Bursalıoğlu, 2000). Okul yönetiminin amacı, okuldaki tüm kaynakları etkili bir şekilde kullanarak okulun amaçlarını gerçekleştirmektir. Okul yöneticisi ise, okulun amaçlarına ulaşması için gerekli insan ve madde kaynaklarının en verimli biçimde kullanılmasından sorumlu olan kişidir (Erden, 1998). Günümüzde okul yöneticileri daha çok birer öğretim lideri olarak görülmektedir. Genel olarak öğ-retim liderliği, okul müdürü, öğretmen ve denetçilerin, okulla ilgili bireyleri ve durumları etkilemede kullandıkları güç ve davranışları ifade etmektedir (Şişman, 2002). Buna göre öğretim liderliği, okulda öğretmen, öğrenci ve öğretim progra-mı, öğrenme ve öğretme süreçleri ile ilgilenmeyi gerekli kılmaktadır (Gümüşeli, 2001). Yapılan farklı tanımlar incelendiğinde, genel olarak öğretim lideri, öğret-men, öğrenci ve velilerle birlikte, ortak amaç doğrultusunda öğretimin niteliğini artırmak ve olumlu bir öğrenme iklimi oluşturmak için yol gösteren lider olarak tanımlanabilir (Demir, 2008).


Documents

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİ Editörler Hasan Basri MEMDUHOĞLU …pegem.net/dosyalar/dokuman/7112014163812Pages from EBG... · 2014. 11. 7. · Dumlupınar Üniversitesi Eğitim