Eski Hitit Devri Yerleşim Yerleri-Uğur Yanar.pdf

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİÇAĞ DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ

BÖLÜMÜ HİTİTOLOJİ ANABİLİM DALI

BOĞAZKÖY ÇİVİ YAZILI METİNLERİNDE GEÇEN ESKİ HİTİT DEVRİ YERLEŞİM YERLERİ HAKKINDA ELDE EDİLEN BİLGİLER

Yüksek Lisans Tezi

Uğur Yanar

Ankara-2004





Yüksek Lisans Tezi

Uğur Yanar

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Cem Karasu

Ankara-2004





Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı : Tez Jüri Üyeleri Adı Soyadı İmzası ......................................................... .................................. ......................................................... .................................. ......................................................... .................................. ......................................................... .................................. ......................................................... .................................. Tez Sınav Tarihi.................................................

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ..................................................................................................... VI

BİBLİYOGRAFYA.................................................................................. VII

KISALTMALAR LİSTESİ....................................................................... XIX

GİRİŞ......................................................................................................... 1

Adaniia....................................................................................................... 4

Ahhulašša................................................................................................... 5

Alalah......................................................................................................... 6

Ankuwa...................................................................................................... 11

Anzara........................................................................................................ 15

Appaiia....................................................................................................... 16

Arinna......................................................................................................... 16

Arzawa........................................................................................................ 23

Ašurna......................................................................................................... 26

Aštata.......................................................................................................... 27

Dammašhuna.............................................................................................. 29

Galmiia....................................................................................................... 30

Gulpina....................................................................................................... 30

Hahha......................................................................................................... 31

Halipaššuwa............................................................................................... 33

Halpa.......................................................................................................... 34

Harahara..................................................................................................... 41

Harkiia........................................................................................................ 41

Harkiuna..................................................................................................... 42

Haršuwa...................................................................................................... 43

Haššu/wa..................................................................................................... 44

Hatti............................................................................................................. 47

Hattuša......................................................................................................... 49

Hemuwa/Himmuwa..................................................................................... 51

Hulanta......................................................................................................... 54

Huntara......................................................................................................... 54

Hupišna......................................................................................................... 55

Hurma........................................................................................................... 58

Hurniia.......................................................................................................... 62

Hurpana......................................................................................................... 62

Hurri.............................................................................................................. 63

Hurutta........................................................................................................... 66

İiamma........................................................................................................... 67

İkakala........................................................................................................... 67

İkuwaniia....................................................................................................... 68

KÁ.DINGIR.RA/Karduniia........................................................................... 69

Kalašumiia..................................................................................................... 71

Kargamiš........................................................................................................ 71

Kizzuwatna.................................................................................................... 74

Kurša.............................................................................................................. 79

Kuššara........................................................................................................... 79

Kuwanna........................................................................................................ 87

Kuwaššariia.................................................................................................... 87

Lahhurama...................................................................................................... 88

Landa.............................................................................................................. 89

Lawazantiia..................................................................................................... 92

Lušna............................................................................................................... 95

Malitaškuriia................................................................................................... 96

Marišta............................................................................................................ 97

Matila.............................................................................................................. 98

Neša/Kaneš..................................................................................................... 100

Nenašša........................................................................................................... 102

Pakummaliia................................................................................................... 105

Parduwatta...................................................................................................... 106

Parmanna........................................................................................................ 107

Parminiia......................................................................................................... 108

Pawazziia........................................................................................................ 108

Pikumiia.......................................................................................................... 109

Piša.................................................................................................................. 110

Purušhanda...................................................................................................... 110

Šalahšuwa........................................................................................................ 114

Šalatiwara........................................................................................................ 115

Šalitta............................................................................................................... 117

Šallapa.............................................................................................................. 118

Šamlušna.......................................................................................................... 120

Šamuha............................................................................................................ 121

Šanahuitta........................................................................................................ 125

Šienzana........................................................................................................... 128

Šiharna............................................................................................................. 128

Šinaruwa/Šinahuwa......................................................................................... 129

Šukziia............................................................................................................. 129

Šuwanzuwanna................................................................................................ 131

Tagarama......................................................................................................... 132

Tagalmuha....................................................................................................... 134

Takšana............................................................................................................ 135

Tamalkiia......................................................................................................... 136

Tamluta............................................................................................................ 140

Tapaššanda....................................................................................................... 141

Tappašpa.......................................................................................................... 141

Tašhiniia.......................................................................................................... 142

Tawiniia........................................................................................................... 144

Terumna........................................................................................................... 147

Tipala............................................................................................................... 147

Tišna................................................................................................................ 148

Tuwanuwa....................................................................................................... 149

Ubariia............................................................................................................. 150

Ulama.............................................................................................................. 151

Ulašša.............................................................................................................. 153

Wargašša......................................................................................................... 153

Waršuwa/Uršu................................................................................................. 154

Waštiša............................................................................................................ 164

Wašuwatta....................................................................................................... 166

Winta............................................................................................................... 166

Zallara............................................................................................................. 167

Zalpa............................................................................................................... 168

Zaruna............................................................................................................. 175

Zielmuta.......................................................................................................... 176

Zippašna.......................................................................................................... 177

Zizzillippa....................................................................................................... 177

SONUÇ........................................................................................................... 179

HARİTA..........................................................................................................

GİRİŞ

1906 yılından itibaren Hitit dünyasının yazılı kaynakları gün ışığına çıkmaya

başlamıştır. Böylece gerek Hitit uygarlığı ve gerekse Hitit kentleri ile ilgili olarak yeni bir

takım bilgilere ulaşılmıştır. Zira daha önce Hitit dünyası hakkında çok da kayda değer bilgiler

elde bulunmamaktaydı. Üstelik Boğazköy ilk keşfedildiğin de Eski Anadolu Beyliklerinden

birinin başkenti olabileceği düşünülüyordu. Ancak çok geçmeden, Hitit dünyasına ve Eski

Anadolu tarihine ışık tutacak olan çivi yazılı kaynaklar, büyük arşivler halinde Boğazköy’de

bulunmaya başlamıştır. Kısa sürede Hititçe’nin de çözülmesiyle birlikte Boğazköy’ün

Hititler’ in en önemli başkenti Hattuša olduğu anlaşılmıştır. Boğazköy-Hattuša

identifikasyonundan sonra çivi yazılı kaynaklar araştırılırken, dikkat çeken önemli bir unsur

ise, Anadolu’nun tarihi coğrafyası bakımından önemli olan Eski Hitit Devrinden önce

Anadolu’ da yaşanan Asur Ticaret Kolonileri Devri metinlerinde de bazı Eski Hitit Devri

kentlerinin geçiyor olmasıdır. Bu gelişmelerle Hitit kentlerinin lokalizasyonuna yönelik

çalışmalar hız kazanmıştır.

Hitit kentlerinin lokalizasyonuna ilişkin yapılan ilk çalışmalar arasında özellikle 1940

yılında yayınlanan A. Goetze’nin “Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography” adlı

eseri ve 1959 yılında yayınlanan J. Garstang – O. R. Gurney’in “The Geography of the Hittite

Empire” adlı eseri önemli bir yere sahiptir. Ayrıca değerli hocamız Prof. Dr. H. Ertem’in

1973’te yayınladığı “Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini” adlı eseri, Hitit

kentlerini çivi yazılı metin yerlerine göre ve bibliyografyalarıyla birlikte veren “ilk toplu

dizin” olması bakımından çok önemlidir. “Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes”

adlı serinin altıncı cildini 1978 yılında G. F. del Monte ve J. Tischler “Die Orts-und

Gewässernamen der Hethitischen Texte” olarak yayınlamışlar ve 1992 yılında da buna

yapılan eki (supplement RGTC VI/2) G. F. del Monte yayınlamıştır. RGTC VI, VI/2 Hitit

kentlerinin lokalizasyonuna yönelik çalışmaları bibliyografik açıdan vermesi bakımından

önemlidir. Ayrıca bu eser Prof. Dr. H. Ertem’in çalışmasının bir devamı olarak da görülebilir.

Bunların yanı sıra Asur ticaret kolonileri devri coğrafya çalışmaları için temel teşkil eden Kh.

Nashef’in 1991 yılında yayınladığı Die Orts- und Gewässernamen der altassyrischen Zeit.

“RGTC IV” çalışmamızda faydalandığımız diğer önemli bir yayındır.

Bu çalışmamızda tüm bu önemli kaynaklar temel alınmıştır. Bibliyografya ve

kısaltmalar H. Ertem (1973) “Dizini” ve G. F. del Monte – J. Tischler “RGTC VI” dan

faydalanılmıştır. Bu eserlerde yer almayan 1992 yılı sonrası KBo ciltleri taranmış ve elde

edilen bilgiler çalışmamızda yer almıştır.

Çalışmamıza konu olan eski Hitit devri yerleşim yerlerinin tespiti için Boğazköy çivi

yazılı kaynaklarından yararlanılmaya çalışılmıştır. Bu kaynaklar içinde özellikle Eski Hitit

Dönemine ışık tutan Anitta Metni, Hattušili Yıllıkları ve Vasiyetnamesi, Puhanu Kroniği ve

Saray Kronikleri ile Telepinu Fermanı adlı metinler taranarak bu bilgilere ulaşılmaya

çalışılmıştır. Bu metinlerde geçen bazı kent adları açık bir şekilde okunurken bazıları

maalesef metnin kırık olmasından dolayı, tam olarak okunması şimdiki verilere göre mümkün

olmamıştır. Bunun yanı sıra bazı kent adları ise, yukarıda sözü edilen kaynaklarda sadece bir

defa geçmiştir. Bu durum özellikle Telepinu Fermanında karşımıza çıkmaktadır.

Çalışmamıza yukarıda sözü edilen ilgili metinlerde, tam olarak adı okunamayan kent

isimleri üzerinde durulmamıştır. Okunabilen kent isimlerinin ise alfabetik bir listesi

çıkarılarak bu kentlerle ilgili kaynaklara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken özellikle

Prof. Dr. H. Ertem, “Külhöyük’ün Asur Ticaret Kolonileri ve Hititler Ait Çivi Yazılı

Belgelerdeki Adı Hakkında Bir Deneme” Archivum Anatolicum I : 73 - 100 , “Dizini” ve G.

F. del Monte – J. Tischler “RGTC VI” adlı eseri temel alınmıştır. Bunların yanı sıra

Reallexikon der Assyriologie adlı çalışmanın bütün ciltlerinden faydalanılmıştır. Bu kaynağın

sağlamış olduğu bazı bilgiler çalışmamıza bir hayli hız kazandırmıştır.

Şehirlerin lokalizasyonuna ilişkin kaynaklar okunmuş, gerekli yerlerde yorumlar

eklenerek çalışmamızda yer verilmiştir. Ancak hakkında lokalizasyonuna ilişkin herhangi bir

çalışma olmayan ve yukarıda da değindiğimiz gibi, Boğazköy metinlerinde yalnızca bir defa

geçen kent isimleri, bağlı olduğu metinle ilişkili olarak açıklanabilmiştir. Bunun yanı sıra Eski

Hitit Dönemine ait olduğu belirlenebilen yerleşim yerlerini gösteren bir haritada bu

çalışmamızda yer almaktadır.

Adaniia

Bibliografya

Alkım, B., (1960). Sam’al ile Ašitawandawa Arasındaki Yol, s. 389-390. “Adana”

Freu, J., (1980). Luwiya, s. 199-205.

Forlanini, M., (1979). SM 1, s.169 “Seyhan ve Alayhan arasındaki Çaputçu Höyük”

__________, (1988). VO, 7, s. 139 vd.

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 47 (Adana)

Garstang, J.-Gurney, O.R., (1959). Geography, s. 61 “Adana’daki Velican Höyük”

Goetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 56 vd. “Adana”

________, (1962). JCS, 16, s. 50 “Adana”

Ünal, A. (2000)., Efsaneden Tarihe Tarihten Bugüne Adana, s. 48-49.

Metin Bilgileri

KBo I 5 ay. IV 54,57,59

KBo XVI 119, 3

KBo XXIII 124, 9

KUB XI 5 öy. 14 = Telepinu Fermanı

KUB XX 52 öy. I 17

KUB XXIII 21 öy. 5

KUB XXX 31 ay. IV 7, 24

KUB XLVI 37 ay. 14

KUB XLVIII 81, 1

Sonuç

Adaniia ile Adana’nın eşitliğini 1922 yılında Olmstead ilk kez ileri sürdükten sonra, bu

görüşe Forrer(1926), Göetze(1940 ve 1962), Alkım(1960) katılmıştır. Gerek Telepinu

fermanında gerekse de Šunahšura antlaşmasında Adaniia’nın ülke determinativiyle ifade

edilmiş olmasına dayanarak, Alkım(1960), Adaniia ile Adana’nın eşitliğini savunmuştur.

Ancak Adaniia kenti ile Adana eşitliğini zorlayan bir ipucu olmadığını Bugün Seyhan Irmağı

kenarında Tepebağ Höyük’teki eski Adana kazıldığında, bir çözüme ulaşmanın mümkün

olacağını “Adana ile Adaniia eşitlemesi daha sağlam bilimsel temellere oturtulacaktır. J.

Garstang, Adana’da yapılan küçük boyutlu bir kazının, kentin tarihinin o kadar eskilere

gitmediğini, ancak birkaç km. uzaklarda H. Goldman’ın bulduğu Velican Höyük’ün belki de

Samri (Seyhan) Irmağı üzerindeki Adaniia kenti olabileceğini belirtmektedir. M. V. Seton-

Williams’ın da değindiği gibi, Velican Höyük Adaniia olabilmek için çok küçüktür ve üstelik

bugün Seyhan barajı suları altındadır” Ünal(2000) s.49, ifade etmekteysede Adana=Adaniia

eşitliği akla yakındır.

Ahhulašša / AH-hu-la-aš-ša

Bibliografya

Göetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 57 ve 83

Metin Bilgileri

KUB XI 5, 15′ = Telepinu Fermanı

Sonuç

Söz konusu kent ismi, Boğazköy metinleri içinde sadece bir kez yukarıda belirtilen

metinde geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir. Bu kent, ilgili

metinde, Galmiia, Adaniia, Arzawiia, Šallapa ve Parduwatta kentleri ile birlikte

görülmektedir.

Alalah

Bibliografya

Albright, W. F., (1957). BASOR, 146, s. 26 vd.

del Monte, G. F. – Tischler, J., (1978). RGTC, VI, s. 5

Ertem, H., (1973). Dizin, s. 6

Forrer, E., (1932). RIA, 1, s. 67

Göetze, A., (1957). BASOR, 146, s. 20 vd.

Klengel, H., (1965). GS, 1, s. 203-257.

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 78

Pohl, A., (1954). Orientalia, 23, s. 237 vd.

Weidner, E. F., (1923). PD, s. 137

Metin Bilgileri

KBo II 9 öy. I 3

KBo X 1 öy. 6 ; 2 öy. I 15 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KBo XXXV 170 5

KBo XLIII 245 5

KUB III 16 öy. 22

KUB XV 34 öy. I 54 ; 35

KUB XXXVI 125, 5

KUB XLV 3

KUB XLVII 43 IV 26′

KUB LX 52

Sonuç

Hititlerin, Šuppiluliuma’nın hükümdarlığının son yıllarında gerçekleştirdikleri Alalah

fethiyle, Alalah’ın politik tarihinde yeni bir dönem başladığı anlaşılmaktadır. Bahsi geçen

dönemin, M.Ö. 12. yüzyılın başına kadar devam ettiğini söylemek mümkündür.

Son Alalah kralı yada diğer bir deyişle Mukiš hükümdarının Huraddu adlı bir şahıs

olduğu bilinmektedir. Hatti’li II. Muršili ile Ugarit’li Niqmepa arasında yapılan anlaşmada

“Mukiš ülkesinin (meruMEŠ mat Mu-kiš) –8 nolu satırda- oğulları(halkı)” gibi bir ifadeye yer

verilmiş olduğu görülür. Muršili’nin, sınırın, tespit edilmesi hususunda Ugarit’e talepte

bulunmuş olması, söz konusu dönemde Alalah’ın başında bir kral bulunmadığını akla

getirmektedir.

Ancak, sonraki dönemde, Mukiš ülkesinde idari bir birlikteliğe kavuşulduğu

anlaşılmaktadır. Gerek II. Muršili dönemindekine benzer bir anlaşmanın Ugarit kralı ile

Šuppiluliuma arasında yapılarak, Mukiš ülkesinin Ugarit’te olan sınırının belirlenmesinde,

gerekse Šuppiluliuma’nın Kargamıš kralı Šarrikušuh ile yaptığı anlaşmada Kargamıš

topraklarının Mukiš ile olan sınırının tespit edilmesinde (KUB XIX 27) bu durumu en açık bir

biçimde gözlemlemek mümkündür.

Kargamıš kralı İnitešup’un Ugarit kralı II. Ammistamru’ya gönderdiği mektuptan

anlaşıldığı kadarıyla, mektubu gönderen kişinin Alalah’ta bulunduğu ve buraya bir süre önce

Hatti’den geldiği ifade edilmektedir. Buradan yola çıkarak, Kargamıš kralının kontrol altında

tuttuğu bölge içinde Alalah’ın da bulunduğu sonucuna varmak mümkündür. İnitešup

tarafından imzalanan iki vesikada Nubanna ve Gur’ata isimli yerleşimlerin mülkiyetinin

Kargamıš’a bırakıldığının altı çizilmektedir. Bu iki kentin ismine gerek Alalah IV’e ait

metinlerde ve gerekse Zensus listelerinde rastlamak mümkündür. Buna dayanarak söz konusu

yerleşimlerden ikisinin de Alalah IV çağında bu kentin yönetim sahası içinde bulunduğunu

düşünmek mantıklı olacaktır. Alalah’ın Kragamıš kralı’nın kontrolü altına verilip

verilmediği hususu net olmamakla birlikte İnitešup’tan ( yada Šahurunuwa?) önceki bir

dönemde bunun böyle olduğu kesin gibidir.

Kuzey Suriye’de, Hitit egemenliğinin başlamasıyla Mukiš ülkesinin kapladığı alanın

güneye doğru biraz genişlemiş olma olasılığı vardır. Metinler de geçen Idlib-Ruğ-Ğisr eš-

Šoghr-Bdama-Urdu(?)-Bedru- gibi yerel nitelikli coğrafik detayların mukayese edilmesinin

daha kesin sonuçlar vermesi kaçınılmazdır. Bu hususta II. Muršili döneminde yapılan sınır

düzenlemesi ile ilgili metnin 25. satırında geçen bilgi özellikle ilgi çekici bir niteliktedir.

Söz konusu satıra, Šuppiluliuma-Niqmepa döneminden farklı olarak [URU Hi-m]u-ul-li

ifadesine bir ilave yapıldığı anlaşılmaktadır. Ša i-na libbibi tamti “bu deniz’de(!) bulunur”

dolayısıyla Mukiš’inde bir sahil devleti olması gerekir. KUB XIX 27, s.7’e göre Mukiš,

doğusunda Kargamıš krallığının idaresi altında bulunan topraklarla otak bir sınıra sahipti.

Genç Muršili’nin hükümdarlığının başlarında yada Arnuwanda’nın kısa hükümdarlık

süresinde kuzey Suriye ve Anadolu’da baş gösteren ayaklanmaların bastırıldığı

anlaşılmaktadır. Ugarit’i de bu alanın içine dahil etmek mümkündür. Bu durumda,

Mukiš/Alalah’a dokunulmamış olması kaçınılmaz gibi gözükmektedir. Mukiš/Alalah’ın hangi

tarafta yer aldığı mevzu, metinlerden çok net biçimde anlaşılmamaktadır. Bununla birlikte I.

Naugayrol (PRU IV 61), Mukiš’in krallık tarafından zaptedilmiş olduğu görüşündedir. Söz

konusu dönemde II. Muršili, kendi kişisel gayretiyle Suriye’de baş gösteren ayaklanmaya

müdahale ederek, bu ayaklanmayı bastırmak ve neticesinde Ugarit’li Niqmepa ile anlaşma

yapmasından dolayı “Mukiš/Alalah halkı” Ugarit’e karşı yürüttüğü sınır anlaşmazlığı

davasında bu durumu lehine kullanabileceğine inanmaktaydı. Arhalba’nın yönetimi altındaki

Ugarit, Hatti’nin düşman saflarında yer aldığı için, Mukiš’in bu hususta başarı sağlamış olma

ihtimali oldukça yüksek bir ihtimal gibi gözükmektedir. II. Muršili’nin Šuppiluliuma

döneminde yapılan sınır düzenlemesini Ugarit’in lehine olacak şekilde yeniden ele alması,

büyük bir olasılıkla Hatti ülkesinin zengin bir ticaret merkezi olan Ugarit’te iyi ilişkiler

içinde bulunmasından kaynaklandığı anlamına gelmektedir.

Mukiš’in, II. Ramses’in kuzey Suriye’ye yürüttüğü bir sefer sırasında ele geçirilmiş

olduğunu ispat etmek mümkün olmayıp, II. Ramses’in o kadar kuzeye uzanmadığı bilindiği

için çok güç bir olasılık olarak gözükmektedir. Bununla birlikte Mısır’ın güney Suriye’ye bir

sefer yürütmeden önce ( Amurru eksenli) Mısır saflarında olduğu gözüken ( kuzey

Suriye’deki diğer Hitit vasallarının aksine) bir orta Hitit sahil yerleşimi olan Mukiš/Alalah

kentini işgal etmesi gerekip gerekmediği soru işareti olarak karşımızda durmaktadır.

Paluwa isimli bir şahsa ait, üzerinde ( “Hitit hiyeroglifi” lejandı bulunur) biraz muallak

bir durum arzetmektedir. L. Woolley ( FK 167 vd. ) söz konusu mühürde geçen şahsın Hitit

büyük kralları III. Hattušili veya IV Tuthaliia’dan birinin, Alalah’a vali olarak atadığı oğlu

olduğunu düşünmektedir. Alalah, Kargamıš’ın kontrolü altında bulunduğu için, Pauwa adlı

şahsın Kargamıš kralı olarak görülmesinin bir mahsuru olmadığı gözükmektedir. Bununla

birlikte Mukiš/Alalah’ın Hititler’in kuzey Suriye’de işgal ettikleri merkezler içinde idari bir

birim ( merkezi Alalah’tı) olarak tasvir edildiğinin kabul edilmesi gerekir.

Alalah tarihinin son dönemlerine girilirken, Hitit etkisinin daha çok hissedildiği

anlaşılmaktadır. Kentin II ve I. nolu tabakalarında AT 124, 125 ve 454 nolu Hitit metinleri

açığa çıkarılmıştır. Buna göre şahsi yazışmaların ara sıra Hititçe kaleme alındığı tespit

edilmiştir. ( AT 124) Mektubu gönderen kişi veya mektubun alıcısının çoğunlukla Hitit’li

olduğu gözükmektedir.

Arkeolojik buluntularında gösterdiği üzere Mukiš/Alalah’ın politik bakımdan artık

önemli bir rol oynamadığı anlaşılırken, Alalah’ın Hitit egemenliği altındaki dönemde

bayındır bir kent görünümü arz ettiğini söyleyebiliriz. Kentin büyük bir devletin sınırları

içine dahil olmasının Hitit devletinin, Alalah’ın yaptığı ticaret hacmi üzerinde zararlı bir

takım sonuçlar doğurmadığını söylemek mümkündür.

Alalah kentinin ortadan kalkışıyla ilgili olarak yazıtlardan kesin bir takım bilgiler

edinmek mümkün olmamıştır. Medinet Habu’da bulunan III. Ramses’e ait bir yazıtta

Kargamıš ülkesinin tahrip edilmesi ile ilgili bazı bilgiler verdiği tespit edilmiştir. Alalah’ın

tahrip edilmesinin M.Ö. 12 yüzyılın başlarında , “ deniz kavimleri göçünü” meydana getiren

etnik göçebe gruplarla ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Alalah’ın bu tarih sonrasında, önemli

Suriye kentleri arasında zikredilmediği gözükmektedir. Arkeolojik bulgular bakımından bu

olay Alalah I. tabakanın sonuna denk düşmektedir. Söz konusu olayın Mısır kralı

Merneptah’ın hüküm sürdüğü dönemde meydana gelmiş olması ise oldukça yüksek bir

olasılık gibi gözükmektedir.

Alalah’ın liman yerleşimi olan al-Mina mevkiinde, kentin tahrip edilmesi sonrasında

yeni bir iskan hareketi gözlemlenmiş ve bu iskanın M.Ö. 700 yıllarına kadar devam ettiği

tespit edilmiştir. Alalah’ta ise, IV Ramses döneminde, tekrar iskana geçilmesi için küçük bir

girişimde bulunulduğu görülür. Ancak kentin bir daha eski önemine kavuşamadığı

anlaşılmaktadır. M.Ö. I. bin yılda Suriye tarihinde önemli rol oynadıkları anlaşılan Kargamıš

ve Halpa’nın aksine Alalah tarihinin yaklaşık olarak M.Ö. 1200’lü yıllarda son bulduğunu

söylemek mümkündür. Hemen hemen aynı dönemde başka bir önemli liman kenti olan

Ugarit’in de aynı akıbeti paylaştığını söyleyebiliriz. Klengel (1965) Alalah kentinin bugünkü

Tel-Açana olduğuna hemen hemen hiç şüphe yoktur.

Ankuwa

Bibliografya

Balkan, K., (1957). Mama, s. 42 ve 54

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 30 “Alişar”

Bossert, H. Th., (1944). Ein Hethitische Königssiegel, s. 22 ve 65

____________, (1946). Asia, s. 41

Cavaignac, E., (1931). RHA, 4, s. 102 vd.

Cornelius, F., (1955). RHA, 13, s. 57 “Alişar”

__________, (1958). Orientalia, 27, s. 243-245.

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 72-73

__________, (1972). Geschichte, s. 82 “Alişar”

Finkelstein, J. J., (1956). JCS, 10, s. 104 “Alişar”

Forlanini, M., (1977). SMEA, 18, s. 204 “Boğazlıyan”

Forrer, E., (1926). Forschungen, 2, s. 4

_______, (1932). RIA, 1, s.109 “Ankara?”

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 71 “Alişar”

Garstang, J.-Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 4 ve 17 “Alişar”

Gelb, I., (1935). Alişar, s. 9 “Alişar”

Goetze, A., (1956). JCS, 10, s. 38 “Alişar”

Güterbock, H. G., (1961). JNES, 20, s. 96

Laroche, E., (1962). OLZ, s. 29

_________, (1966). Noms, s. 266 “Alişar”

Lewy, J., (1956). HUCA, 27, s. 59 “Alişar”

Orlin, L. L., (1970). Colonies, s. 76 “Alişar”

Ünal, A., (1981). Belleten, 45/2, s. 434-455.

Werner, R., (1961). BiOr, 18, s. 76

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. I 49 ; 4 IV 23

KBo III 34 öy. II 10,11 ; 36 öy. 17,18 ; 46 ay. 24, 28 = Saray Kronikleri

KBo IV 4 ay. III 56 ; ay. IV 54, 55 ; 10 ay. 2 ; 13 öy. I 22

KBo V 3 öy. I 55 ; 8 öy. II 7 ; 9 ay. IV 5

KBo VIII 106, 3

KBo XIII 214 ay. IV.? 17

KBo XVI 82, 8

KBo XVII 79, 7

KBo XVIII 39, 7 ; 144 2, 5

KBo XX 4 I 3 ; 13 I 5 ; 70 II 6 ; 74 III 5

KBo XXXI 119 3

KBo XXXVIII 63 6

KBo XL 233 öy. 2

KBo XLII 5 öy. 2

KBo XLIV 144 öy. 15

KUB II 10, 4

KUB V 3 IV 10 ; 4 III 13 ; 6 II 66, 69

KUB VI 45 öy. II 60, 61 ; 46 ay. III 27, 28

KUB XI 27 I 14,15 ; VI 2

KUB XIV 13 öy. I 5

KUB XV 1 III 18, 23, 28

KUB XVI 36, 9

KUB XVIII 67 ay. 4

KUB XIX 23 ay. 12

KUB XX 96 öy. III 21 ; ay. V 6

KUB XXI 1 ay. IV 18

KUB XXII 40 ay. III 20

KUB XXIII 75 ay. IV 8

KUB XXV 28 öy. I 11

KUB XXVI 41 öy. 9

KUB XXVII 1 öy. II 49

KUB XXXI 71 IV 1

KUB XXXIV 45 öy. 4

KUB XXXV 111 ay. III 7

KUB XXXVI 124 öy. I 12

ABoT 56 öy. II 23

IBoT I 31 öy. 12

HT 2 V 14

SBo I 4 öy. 3

VAT XXVIII 128 ay. 1, 5

Sonuç

Ankuwa isminin, Eski Hitit dönemine ait tarihi belgeler içinde geçmemekle beraber

tarihi içerik taşımayan belgelerde sınırlıda olsa geçtiği görülmektedir. Tarihi içerikli

belgelerde Ankuwa isminin geçmeyiş nedenini, Ünal(1981), Ankuwa’yı Hitit ülkesinin

merkezinde düşünmekte ve bundan dolayı işgal edilmemiş ve hatta savaşlara bile sahne

olmamış olmasından kaynaklandığının altını çizmektedir.

Ankuwa kentini, gerek Boğazköy-Alişar arasındaki mesafenin metinlere göre uzunluğu

gerekse de Alişar tabletlerinde isminin sık sık geçmesinden dolayı, Gelb(1935), Ankuwa’yı

Alişar olarak görmek istemiştir. Lewy(1956), Goetze(1956) ve yukarıda bibliografyada

belirttiğimiz gibi pek çok araştırmacıda bu fikre katılmışlardır. Ancak bu fikre katılmayan

araştırmacılar ise özellikle Boğazlıyan, Hattuša’nın güneyinde, Alişar’ın batısında, Terzili

Hamam yakınında, Kanaksu Vadisinde aranması gerektiğinin üzerinde durmuşlardır.

Anzara

Bibliografya

Otten, H., (1990). ZA, 80, s. 223

Metin Bilgileri

KBo III 1 + KBo XII 5 + KBo III 68 + KBo XII 7 = ( BoTU 23A ) ay. III 20′ = Telepinu

Fermanı

KBo XIX 31 I 16

KBo XXXII 184 ay. 9′

Sonuç

Söz konusu kent yukarıda belirttiğimiz metin yerlerinde geçmektedir. Ašurna ve Šukziia

kentleriyle birlikte adına rastladığımız bu kent kral Telepinnu döneminde ÉNA4KIŠIB bulunan

kentlerden bir tanesidir. Anzara kenti ile ilgili daha fazla bilgiye sahip olamıyoruz ve

dolayısıyla lokalizasyonuna uygun bilgi edinememekteyiz.

Appaiia

Bibliografya

Savaş, Ö. S., (1998). Archivum Anatolicum, 3, s. 269-289.

Metin Bilgileri

KBo X 1 öy. 26 ; 2 I 53 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

Sonuç

Bu kentin lokalizasyonuyla ilgili olarak KBo X 1 öy. 23-28’de = I. Hattušili Yıllıkları

(Akadça Versiyonu) “ Geçen yıl Šanahuitta’ya yürüdüm. Oraya geldiğimde Arinna’nın güneş

tanrıçasına çıktım. O, Appaiia ülkesinin savaş arabalarını sürdü. O, bu halkın başkenti olan

Parmanna’ya yürüdü.”

Savaş(1998), Appaiia şehrinin arabalı savaşçılarının olmasına dayanarak söz konusu

yerleşimin düz bir arazide aranması gerektiğini belirtmiştir.

Arinna

Bibliografya

Arık, R. O., (1937). Belleten, 1/1, s. 211 “Alaca Höyük?”

Bossert, H. Th., (1946). Asia, s. 29

Cornelius, F., (1958). Orientalia, 27, s. 244 “Tavium/Nefesköy’ün güneyi Terme”

__________, (1963). Orientalia, 32, s. 236 “Terme”

__________, (1964). BiOr, 21, s. 11 vd.

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 70

__________, (1973). Geschichte, s. 82 vd. “Tavium/Nefesköy”

Erkut, S., (1992). Festschrift Für Sedat Alp, s. 159-165. “Alaca Höyük”

Forlanini, M., (1980). SMEA, 22, s. 71 “Tavium/Nefesköy”

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 2

_______, (1929). RIA, ½, s. 149

_______, (1938). Glotta, 26, s. 194 “Yerköy/Karaşehir Höyük”

Garstang, J.-Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 7, 9-12, 66, 67, 98, 116, 121, 124

Goetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 69 vd.

________, (1957). RHA, 15, s. 98 “Zile”


Hrozny, B., (1929). Ar.Or., 1/3, s. 288

Karasu, C., (1988). Belleten, 52, s. 425. “Hattuša yakınlarında olmalı”

Laroche, E., (1966). Noms, s. 268

Werner, R., (1961). BiOr, 18, s. 76

Metin Bilgileri

=Arinna

KBo I 1 ay. I 11, 35, 40

KBo II 15 Öy. II 1,3,5,12,15,19 ay. V 10,14

KBo III 4 öy. I 17,21,22,23,24,25,27,38 II 3,25,61 55 öy. 9 ay. 8

KBo IV 4 ay. IV 9 ; 13 öy. II 9 öy. III 28 ay. IV 14,38

KBo V 3 öy. I 41 ; 8 ay. III 27

KBo VI 2 öy. II 61 ; 9 öy. I 1 ; 28 öy. I 2

KBo VIII 102, 5 ; 110, 6

KBo X 1 ay. 4 ; 2 öy. I 27, 51 ; 3 öy. I 9 ; 20 öy. II 1,2,5,8 ay. III 6 ay. IV 12 ; 26 öy. I 36 ; 28

ay. V 5 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KBo XI 22 öy. III 17 ; 36 ay. IV 14,15 ; 43 öy. I 7,26,29 ay. VI 2

KBo XII 58 öy. 2

KBo XIII 78 öy. 11 ; 152 ay.? 13 ; 229 III 9 IV ay. V 4 ; 239 öy. I 1, 259 1 = Puhanu Kroniği

KBo XIV 3 IV 32 ; 19 öy. II 10 ; 70 öy. I 12

KBo XVI 1 I 27,32,34,35,38 II 53 III 29 IV 13 ; 8 III 31 ; 16 II 11 III 4, 98 II 10

KBo XVIII 28 I 19

KBo XXXV 155 ay. III 18

KBo XXXVII 51 ay. 7 ; 89 öy. 13

KBo XXXVIII 61 öy. 4

KBo XXXIX 62 öy. III 13

KBo XL 76 öy. II 10

KBo XLI 35 öy. I 2 ; 127 öy. 10

KBo XLII 47 ay. 8

KBo XLIII 31 öy. 5 ; 169 2,4 ; 178 öy. 4,8 ; 272 öy. 10 ; 83 öy. 2

KBo XLIV 2 4 ; 5 3 ; 9 ay. 7 ; 21 2

KBo XLV 11 ay. I 9,11 ; 27 öy. 1 ; 129 öy. II 3 ; 16 öy. II 5,8 ay. III 16 ; 22 ay. V 6; 31 ay. 3 ;

34 ay. 2 ; 37 öy. I 13 ; 44 6 ; 154 4

KUB I 10 ay. III 33 ; 17 öy. I 36

KUB II 5 öy. I 31 ; 6 ay. V 40 ; 9 VI 6 ; 15 ay. VI 16

KUB III 12, 7

KUB IV 1 öy. I 2,26′

KUB VI 45 öy. I 39 ; 46 öy. I 41,42,70 öy. II 4 ay. III 58,67,70

KUB IX 13, 23

KUB X 1 öy. I 13,17 ; 13 öy. III 22 ; 16 ay. 4 ; 38 5; 48 öy. I 1 ; 52 I 5 ; 94 5

KUB XI 13 VI 10 ; 16 IV 19 ; 21 ay. VI 2 ; 24 öy. I 3,4,7,12,16 ; 27 I 19 ; 34 VI 47

KUB XII 54 ay. 5

KUB XIV 7 ay. IV 10 ; 12 öy. 1 ; 16 öy. II 17

KUB XVII 14 öy. I 6, 10 ; 21 öy. II 14 ay. III 21

KUB XIX 18 öy. I 27 ; 20 ay. 15 ; 38 ay. III 10

KUB XX 2 öy. III 4 ; 5 öy. 5 ; 18 ay. VI 2,15 ; 76 ay.IV 10

KUB XXI 1 ay. IV 1,5 ; 19 öy. I 1,6 öy. II 10, 16 ay. IV 26 ; 40 ay. III 19

KUB XXIII 11 ay. II 7

KUB XXIV 3 21,23,29,32,33,39,41,44,51,57 II 42,43,48,51 III 10 IV 3, 3 ; 4 öy. 28 ay. 2,6 ;

6 öy 8, 11,14 ; 14 III 15

KUB XXV 1 öy. III 1 ; 8 öy. I 3 ; 12 ay. VI 11 ; 14 öy. I 10,22,23,25 ; 15 ay. 8,25

KUB XXVI 11 öy. I 7 ; 24 ay. IV 12,13 ; 39 ay. IV 6 ; 43 öy. 32,34 ay. 2,38

KUB XXVII 1 öy. I 56 ; 3 III 18

KUB XXVIII 73 2 ; 110 öy. II 29,33

KUB XXIX 1 ay. III 23 ; 8 öy. I 14,23

KUB XXX 29 öy. 9 ; 32 öy. I 6 ; 43 ay. III 13; 123 öy. I 2 ; 126 ay. 6 ; 136 ay. III 8 ; 137 4

KUBXXXII 92 ay. 7,10,12

KUB XXXIV 89 ay. 6 ; 102 öy. II 8 III 26

KUB XXXVI 80 öy. I 5 ay. IV 5 ; 81 öy. 3 ay. 4 ; 84 4

KUB XXXVIII 12 II 12,14 ; 37,6,9,13,16,17

KUB XL 37 öy. 10

IBoT I 1 IV 2

IBoT II 7 öy. I 1 ; 14 ay. 3 ; 23 ay. 8(?) ; 63 ay V 8 ; 108 ay. 8

IBoT III 113 ay. 5 ; 128 4

ABoT 33 ay. III 11

HT 8, 12

VAT XXVIII 1 öy. 2,4,14 ay. 27,30 ; 7 IV 16,22 ; 16 ay. 5 ; 28 IV 8 ; 29 IV 5,16 ; 31 I 1 ; 109

öy. 1 ; 113 öy. 12,13

VBoT 68 öy. II 15 ay. III 11 ; 95 öy. I 1,8

=TÚL-na / PÚ-na

KBo I 28 ay. 10

KBo II 2 öy. 23,29,31,33,43,50,51,54 III 2,6,10,13,30 ; 13 ay. 5 ; 15 öy. II 11

KBo III 4 öy. II 38 ay. III 28,41,50,61,86 ay. IV 26,38,47

KBo IV 10 öy. 38,48,51 ay. 26 ; 12 ay. 12 ; 14 ay. IV 45

KBo V 3 öy. I 42

KBo VI 27 öy. II 9 ; 29 öy. I 30

KBo VII 27, 7

KBo IX 91 ay. 6,7,10 ay. 1 ; 98 1

KBo X 1 öy. 5,18,26,43 ay. 11,14,17,18 ; 2 öy. I 11, 37 ay.III 5,20,22,26,28 ; 20 ay. III 11 = I.

Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KBo XV 28 9 ; 37 6 ; 38 öy. I 11,12 ; 39 öy. I 15 ; 58 öy. 4, 5,6 ; 138 ay. III 12 ; 140 ay. 5

KBo XIII 162 ay. 11 ; 207 ay. 9 ; 209 8?

KBo XIV 142 öy. I 7

KBo XVIII 156, 2

KBo XXXVIII 80 öy. 10 ; 106 7

KBo XL 56 öy. 3,8,23

KBo XLI 86 ay. IV 5 ; 58 öy. 1 ; 165 4 ; 200 ay. IV 17,20

KBo XLIV 223 ay. 3

KUB I 1 ay. IV 14

KUB V 1 öy. I 7,11,23 ; 6 V 4 ; 24 II 13, 42

KUB VI 45 öy. I 5,10,17,37,41,48(?),61 ay. III 18,26,29 ay. IV 4,40 ; 46 öy. I 17 öy. II 8,26

KUB X 16 ay. V 5 ; 28 I 13 ; 54 ay. V 10

KUB XIV 7 öy. I 20 ay. IV 6,16

KUB XV 22 3,5,12 ; 28 ay. III 6,7

KUB XVI 31 öy. 4 ; 72 11 ; 76 7,16

KUB XVIII 9 ay. III 5 ; 29 ay IV 16 ; 34 ay. 2

KUB XIX 22 1 ; 40 öy. II 10

KUB XXI 15 öy. I 2 ; 19 ay. IV 9,20,23,27 öy. I 1,3,4,13,17,19,43 öy. II 11,14,35 ay. III

44,45

KUB XXII 13 9 ; 30 ay. 12 ; 33 öy. 7 ; 40 ay. III 16,17,20 ; 52 öy. 2,6,13 ay. 3 ; 57 öy. 1

KUB XXIII 13 9 ; 108

KUB XXV 14 öy. I 26,27,28,29,30,42,43,44,46,47,49 öy. II 8 ; 14 öy. III 5,7,9,12,

14 ay. IV 4 ; 20 ay. V 5 ; 22 ay. III 13

KUB XXVI 43 öy. 56,57 ay. 4 ; 71 ay. IV 9

KUB XXVII 1 öy. II 36 ; 13 öy. I 5

KUB XXVIII 6 öy. 12

KUB XXXI 66 öy. I 26 ; 77 ay. III 2 ; 84 ay. III 52 (?)

KUB XXXV 134, 12

KUB XXXVI 89 ay. 7,38,44,54

KUB XXXVIII 12 öy. II 12,14 ; 37 ay. III (?) 6,9,13,16,17

KUB XL 1 öy. 28 ; 92 ay.? 14

IBoT II 63 ay. V 5 ; 107 öy. I 10′

IBoT III 17 öy. 9 ; 127 ay. III 4,5

VBoT 30 öy. 12 ; 121 öy. 8

Sonuç

Başkent Hattuša’nın mevcut tapınak sayısına bakıldığında ( bu rakam 30’un üzerindedir)

Hitit devletinin kült merkezi olduğunu söylemek mümkün olacaktır. Hattuša’dan sonraki en

önemli kült merkezlerinden biriside, hatta belki de en önemlisinin Arinna olduğuna hiç kuşku

yoktur. Hitit çivi yazılı metinlerinden “Arinna’nın Güneş Tanrıçası’nın” varlığı ve bu

tanrıçanın önemli tanrılar arasında gösterilmesi hiç kuşkusuz Arinna’nın önemli bir kült

merkezi olduğunu olduğunu düşünmemizi sağlıyor. Henüz söz konusu bu kentin yeri tam

olarak saptanabilmiş değildir. Ancak söz konusu bu yerleşimin, bugünkü yerinin nerede

olabileceği halen tartışmalı bir konudur. Pek çok araştırmacı yukarıda belirttiğimiz gibi

ağırlıklı olarak Nefesköy civarnda görmek istesede Arinna’nın Hattuša’ya daha yakın bir

mesafede olması gerektiği kanısındayız. Ayrına Arinna kentinin ideografik yazılışı olan “PÚ-

na” (pınar, kaynak anlamına gelmektedir) şekli bu yerleşimin Hattušanın çevresinde kaynağı

veya suyu olan bir yerde aranmasının uygun olacağını düşündürmektedir.

Arzawa

Bibliografya

Bossert, H. Th., (1944). Königssiegel, s. 107

____________, (1946). Asia, s. 29

Cavaignac, E., (1950). Les Hittites, s. 8-9.

Cornelius, F.,( 1958). RHA, 62, s. 2,10

__________, (1959). Das Altertum, 5, s. 4

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 18,19,44 vd.

Freu, J., (1980). Luwiya, s. 255

Friedrich, J.,(1926). Staatsverträge des Hatti-Reiches in Hethitischer Sprache,1, s.49

Garstang, J., (1923). AAA, 10, s. 21 vd.

_________, (1941). Belleten, 17, s. 18 vd.

_________, (1943). AJA, 47, s. 35-62.

_________, (1944). JNES, 3, s. 15,19


Heinhold, S. – Krahmer, (1977). Untersuchungen zu seiner Geschichte nach den Hethitischen

Ouellen, THeth, 8,

Hrozny, B., (1931). ArOr., 3, s. 284

Kınal, F., ( 1953). Arzawa, s. 5,6,7,11,30 vd.

Laroche, E., (1959). DLL, s. 9

Macqueen, J. G., (1968). AnSt., 18, s. 169 vd., 175

Mayer, L. A.-Garstang, J., (1923). Index of Hittite Names, s. 7

Otten, H., (1961). JCS, 15, s. 112

_______, (1969). StBoT, 11, s. 1,34

Schachermeyr, F., (1935). MAOG, 9, s. 61 vd.

Sommer, F., (1932). AU, s. 311

Wainwright, G. A., (1954). AnSt., 4, s. 33 vd.

Metin Bilgileri

KBo I 5 ay. IV 20

KBo II 9 öy. I 10

KBo III 4 öy. II 8,18,19,28,33,54 ay. III 27,29,32,36,37 ; 54 6

KBo IV 3 öy. II 18 ; 4 ay. IV 56 ; 5 öy. 4 ; 7 öy. I 14

KBo V 4 ay. 50,52 ; 13 ay. III 24

KBo VI 28 öy. I 8 ; 34 öy. I 25

KBo VIII 16 ay. 3 ; 23 ay. 19,21


KBo XI 12 öy. I 1 ; 40 ay. VI 15

KBo XII 126 öy. I 1

KBo XIV 3 III 40,47 IV 16(?) ; 4 I 2,6,21,30,31 ; 6 4 ; 13 III 19

KBo XV 1 öy. I 6

KBo XVI 1 III 5,19,39 IV 3

KBo XVII 83, 19

KBo XIX 82

KBo XXXI 92 9(?)

KBo XL 3 69 ay. 12

KUB V 6 III 14,25,36

KUB VI 41 ay. III 42 ; 44 öy. I 14 ; 48 öy. II 4,9

KUB VII 54 I 1

KUB IX 27 öy. 1 ; 31 öy. II 43

KUB XIV 1 öy. 46 ay. 20 ; 15 ay. II 10 ; 16 ay. I 23

KUB XV 34 öy. I 59 ; 38 öy. I 7

KUB XVI 16 öy. 26

KUB XIX 49 öy. I 44(?)

KUB XXI 1 öy. I 30 ay. III 33,36 ; 2 öy. I 4 ; 5 öy. I 3,10 ay. III 49,52

KUB XXIII 11 öy. II 3 ; 13 3 ; 21 öy. 31 ; 27 öy. I 3 ; 49 7

KUB XXIV 3 II 33 ; 4 öy. 17,22

KUB XXVI 73, 2

KUB XXXI 65, 6 ; 69 öy. 3, 7

KUB XXXIV 31 öy. 2 ; 35 7 ; 38 ay. IV 3 ; 74 öy. I 1

KUB XXXVI 90 öy. 37

KUB XL 107 ay.? 28

HT 1 II 17

VAT XXVIII 123 öy. 1

VBoT 1 I 2

Sonuç

Hititler orta Anadolu’da önemli bir kuvvet elde etmiş ve merkezi bir otorite olmuş

olmalarına rağmen, Anadolu’da her devirde bir türlü idare altına alamadıkları bir kısım

kalmıştı ki burası Arzawa krallığıydı. Arzawa krallığı Hititler’e rakip bir kuvvet olarak

karşımıza çıkmaktadır. Hititler’in karanlık çağında Arzawa’nın sınırları Tyana’ya kadar

genişlemiştir. Büyük Hitit İmparatorluğu oluş halinde iken bile Hititler’den bağımsız olarak

Mısır’la ilişkilerini devam ettirmiştir. Zaman zaman kuvvet dengesine bağlı olarak

Arzawa’nın sınırları değişmişse de korumaya elverişli bölgeler ülke sınırları içinde kalmıştır.

Arzawa ülkesinin doğu sınırları Hititler’in aşağı ülkesiyle sınırdı. Hititler bu sınıra önemli

tahkim hattı kurmuşlardı. Zira Arzawa’yı birkaç kez fethetmelerine ve hatta Hapalla

(Macqueen(1975), Beyşehir ve Eğridir Gölleri civarı) ve Mira (Macqueen(1975), Afyon-

Kütahya bölgesi) gibi tampon krallıklar oluşturmalarına rağmen kalıcı olarak batıda politik

bir birlik sağlayamamışlardır. Arzawa’nın etrafı Hititler tarafından idare edilen bir takım vasal

krallıklarla çevreleniyordu. Arzawa’nın merkezinde Apašša bulunuyordu ve muhtemelende

Arzava’ya başkentlik yapıyordu. Šuppiluliuma’nın oğlu II. Muršili’nin Milawanda’yı ele

geçirmek için kendi iktidarının 3. yılında bir sefer düzenlediği sırada Apašša kenti hiçbir

direnç göstermeden II. Muršili’ye teslim olmuştur. Apašša’nın bugünkü Efes olduğu

konusunda şüphe yoktur.

Ašurna

Bibliografya

del Monte, G. F. – Tischler, J., (1978). RGTC, 6, s. 52

Metin Bilgileri

KBo III 68, 10 = Telepinu Fermanı

Sonuç

Söz konusu kent yukarıda belirttiğimiz metin yerlerinde geçmektedir. Anzara ve

Šukziia kentleriyle birlikte adına rastladığımız bu kent kral Telepinu döneminde ÉNA4KIŠIB

bulunan kentlerden bir tanesidir. Ašurna kenti ile ilgili daha fazla bilgiye sahip olamıyoruz ve

dolayısıyla lokalizasyonuna uygun bilgi edinememekteyiz.

Aštata

Bibliografya

Astour, M. C., (1969). Orientalia, 38, s. 407

___________, (1972). JNES, 31, s. 105 “Meskene”

Cavaignac, E., (1934). RHA, 17, s. 10-11.

del Monte, G. F. – Tischler, J. (1978). RGTC, VI, s. 48 - 49.

Ertem, H., (1973). Dizin, s. 21

Forrer, E., (1926). Forschungen, II, s. 41

_______, (1930). RIA, ¼, s. 304

Goetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 18

________, (1953). JCS, 7, s. 60 “Meskene”

Klengel, H., (1970). GS, 3, s. 89 “Meskene”

Mayer, L. A. – Garstang, J., (1923). Index of Hittite Names, s. 8

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 82

von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 23

Weidner, E., (1923). PD, s. 24

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. I 18, 19 ; 4 öy. II 9, 42 6 öy. 21

KBo III 1 36 = Telepinu Fermanı

KBo IV 4 öy. II 60,61,67

KBo XV 44 öy. 4′

KBo XLIV 11 3

KUB III 2 öy. 7 ; 7 6

KUB V 6 I 9,17,20,21,27,40,44 II 4

KUB XIV 4 ay. IV 10,16,17

KUB LVII 18 öy. 2

Sonuç

Hitit devleti döneminde, sınırları Habur’un ağız kısmından, güneydoğudaki Babil’e,

kuzeybatıda ise Kaškalılar’a kadar uzanan ve Fırat’ın her iki yakasını da denetimi altında

tutan bir ülke. Söz konusu devletin 1352’den önce Mitanni devletine katıldığı

düşünülmektedir. Sahip olduğu topraklardan, Fırat’ın sağında kalan kısmını 1352, solunda

kalan kısmını ise 1350 yılında Hatti devletine kaptırdığı anlaşılmaktadır. Sol tarafta kalan

toprakların tekrar el değiştirerek 1345 yılında Mitanni devletini yenilgiye uğratan Ašur

Ubattin kontrolü altına girdiği görülür. Hatti devleti ile Mitanni veya Asur devleti arasındaki

sınır, Aštata’yı ortadan ikiye bölen, Fırat Nehri oluşturuyordu.

Başkent Aštata Fırat’ın sağ kenarındaki Hatti bölgesi içinde bulunmaktaydı. Söz konusu

kent bugün Tell-eš Salihiye adıyla anılan bir alan üzerine kurulmuştu. Kentin kurulmuş

olduğu alanın Fırat’ın sağ kıyısına düşen kısmında Harmuriga, Sıbri, Mazuvati ve Surun,

sol kısmında ise Iqall[ate], Ahuma ve Tirga kentleri bulunmaktaydı. Forrer (1930)

Dammašhuna

Bibliografya

Cornelius, F., (1955). RHA, 13, s. 53


Metin Bilgileri

KUB XXXI 2 + 17 ay. III 5 = Telepinu Fermanı

Sonuç

Ališa’dan sonra ismi zikredilen kent ismidir. Zipišhuna başka bir tablet parçasında

Zamišhuna, Zapišhuna olarak geçer. Telepinu fermanında Cornellius’a göre Damašhuna

olarak yazılmıştır. Söz konusu kenti ( Hattuša’dan Suriye’ye gitmek için iki muhtemel

rotadan birinin tercih edilmesi gerekiyordu. Bunlardan biri Kültepe yada Hitit çağındaki

ismiyle Kaneš üzerinden uzanmaktaydı. Asur ticaret yolu bu kente kadar uzanan bir

güzergaha sahipti; diğer rota ise Sivas-Malatya hattı üzerinden geçiyordu.)

Cornelius(1955) Cornelius, bu kentin, Yukarı Kızılırmak bölgesinin güneyinde veya

kuzeyinde aranmasının daha doğru olup olamayacağını sorgulamıştır.

Galmiia

Bibliografya



Metin Bilgileri


Sonuç

Telepinu metninin 21 nolu bölümünde başkaldıran kentler ile ilişkili bir listeye yer

verildiği görülür. Galmiia ismi burada şu kentlerle birlikte geçmektedir. URUA?-x-ag-ga-aš

URUx-ti-la-aš KUR URUA-da-ni-ia KUR URUAr-za-ui-ia URUŠal-la-pa-aš URUPar-du-ua-ta-aš

URUAh-hu-la-aš-ša. Goetze(1940)

Gulpina

Bibliografya

Otten, H., (1973). StBoT, 17, s. 40

Metin Bilgileri

KBo III 1 ay. III 25 + 34 I 27 = Telepinu Fermanı

KUB XXIII 28, 2, 12

Sonuç

KBo III 34 = Saray Kronikleri I 27 ve KUB XXIII 28 2.12’nin giriş kısmı dışında eski

metinlere ait kopyalar sağlam durumda ele geçmiştir. Satırın son kısmı çok net olmamakla

birlikte, yapılan bir tamamlamayla , bu kısım URUGu]l-pi-na-az olarak okumak mümkündür.

E. Forrer’in bu öneriyi 2 BoTU 23 A III 24’e dayanarak yaptığı anlaşılmaktadır. Otten(1973)

Hahha

Bibliografya

Alp, S., (1956). Anatolia, 1, s. 77

Astour, M.,(1992). RGTC, 4, s. 4

Beitzel, B. J., (1992). RGTC, 4, s. 54

Cornelius, F., (1958). Oarientalia, 27, s. 243

__________, (1959). RHA, 65, s. 108

__________, (1973). Geschichte, s. 226 “Kaniš-Elbistan arasındaki aranmalı”

del Monte, G. F. – Tischler, J., (1978). RGTC, VI, s. 61 – 62.

Ertem, H., (1973). Dizin, s. 33 – 34.

Falkner, M., (1957/58). AfO, 18, s. 10

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 172

__________, (1981). RGTC, 9, s. 38

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 97, 109 “Elbistan”

Garstang, J., (1942). JNES, 1, s. 452 “Kangal”

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 25 “Alaca”

Gelb, I., (1938). AJSL, 55, s. 75

Goetze, A., (1953). JCS, 7, s. 68 “Elbistan”

________, (1957). Kleinasien, s. 66, 72,74


_____________, (1964). JCS, 18, s. 4

Hardy, R. S., (1941). AJSL, 58, s. 194

Landsberger, B., (1939). Belleten, 3, s. 223 “Divrik”

Lewy, J., (1952). Orientalia, 21, s. 273

______, (1956). HUCA, 27, s. 66

Liverani, M., (1988). OA, 27, s. 165 “Lidar Höyük”

Nashef, Kh., (1987). Reiserouten, s. 71

Orlin, L L., (1970). Colonies, s. 39

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 83

_______, (1972). RIA, 4/1, s. 48

von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 26 “Elbistan”

Ünal, A., (1974). TH, 3/1, s. 185

Metin Bilgileri

KBo III 6 öy. II 8

KBo X ay. 20,21,23,24 2 ay. III 1,6,8,14,33,38

KBo XX 94, 3

KUB XXVI 71 ay. IV 15 = Anitta Metni

IBoT I 36 ay. IV 2, 14

Sonuç

Hahhum kentinin Hititçe formu. I. Hattušili’nin bilincindeki Akadlı Sargon’un

düzenlediği bir seferle ilişkili olarak Haššu(wa) ile birlikte anılan bir kent ismi. Bu isim eski

bir kroniktede (KUB XXVI 71 ay. III 14 = Anitta Metni ) geçmektedir. Kral Hahha’ya yürüdü

ve Hahha’yı mahvetti. Orta Hitit dönemine ait IBoT I, 36 IV I vd. nolu tablette “Hahha halkı”

ibaresinin zikredilmiş olduğu görülmektedir. Krş. LÚMEŠ URUHa-ahhu-me-ni-iš KBo XX, 94 r.

3 Kaškalılar’ın yaklaşık 1300’lü yıllarda Hahha’ya kadar uzanan bir alanı istila ettikleri ifade

edilmektedir. Otten(1972) bu kent Fırat’ın doğu veya batısına lokalize edilmelidir. Melitene

yöresinde bulunmasının kuvvetle muhtemel olduğunu belirtmektedir.

Halipaššuwa

Bibliografya



Metin Bilgileri

KUB XI 1 III 6′ = Telepinu Fermanı

Sonuç


metinde geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir. Bu kent,

ilgili metinde, kral Telepinu döneminde ÉNA4KIŠIB bulunan kentlerden bir tanesidir.

Halpa

Bibliografya


Cavaignac, E.,(1938). RHA, 33, s. 5-6.

Goetze, A., (1957). Kleinasien, s. 84, 192

Klengel, H., (1965). GS, 1, s. 10-202.

Laroche, E., (1976). RHA, 34, s. 90

Luckenbill, D. D., (1921). AJSL, 37, s. 164

Weidner, E. F., (1923). PD, s. 10

Metin Bilgileri

KBo I 1 öy. I 30 ay. 42,46 ; 2 öy. 11 ; 4 öy. II 14 ; 15 ay. 14 ; 22 ay. 5

KBo III 1 öy. I 27 ; 27 öy. 31 ;41 ay. 19 ; 56 öy. 6 ; 60 III 6 = Telepinu Fermanı

KBo IV 4 III 15,16 ; 13 öy. I 46

KBo VII 14 öy. 15

KBo VIII 147, 2

KBo X 1 öy. 32, 38 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KBo X 12 I 16

KBo XII 14 ay. 4,5

KBo XIII 78 ay. 6 ; 150 ay. III 2 ; 160 öy. I 5 = Puhanu Kroniği

KBo XIX 135 III 8

KBo XXXV 155 ay. IV 17

KBo XXXIX 191 öy. I 2

KBo XL 53 ay. III 9

KBo XLIII 19 öy. 2

KBo XLV 16 ay. III 8 , 26 14 ; 144 ay. 4

KUB XVI 32 II 8

KUB XVIII 23 ay. IV 9

KUB XIX 9 I 18


KUB XXIV 3 II 46

KUB XXVI 72, 9 = Telepinu Fermanı

KUB XXX 56 ay. III 10

KUB XL 29, 4

KUB XLV 84 öy. 13

KUB XLVII 64 II 27 + 78 I 15 + 101 IV 5

KUB LV 5 IV 8

KUB LVI 31 IV? 17,19

KUB LVIII51 II 16

KUB LIX 56 öy. 8

KUB LX 45 öy.? 3

IBoT I 34 öy. 8

IBoT III 19 ay. 2

2BoTU 20 II 13 + 21 III 5

HT 8, 11

VAT XXVIII 1 ay. 9,10

Sonuç

Eski Hitit dönemine ait yazılı belgeler içerisinde Halpa’nın bahsi ilk kez I. Hattušili

dönemine ait yazılı belgelerde görülmektedir. I. Hattušili’ nin Haššu kentine düzenlediği

askeri bir seferden önce Kendine karşı Haššu kenti bir cephe kurmuş ve bu cephede Halpa

kenti orduları da kendisine karşı savaşmıştır. I. Hattušili bu savaşı kazanmış ve Halpa’nın

Fırtına Tanrısının heykelini Hattuša’ya götürmüştür. Ayrıca saray kroniklerinden birisi olan

Puhanu Kroniğinde Halpa kentine haberciler gönderilir ve Halpa kentinden bazı isteklerde

bulunulur. Bundan sonra Telepinu Fermanında I. Muršili’nin yaptıklarından bahsederken

Halpa kentini görüyoruz. Burada I. Muršili Babil seferine çıkmadan önce Halpa kentine askeri

sefer düzenlemiştir. Bu seferde Halpa yerle bir edilmiştir ve ganimetleri Hattuša’ya

taşınmıştır.

Bu bölümde yaklaşık bir buçuk yüzyılı kapsayan bir Hitit hükümranlık dönemi

işlenmiştir. (14. yüzyılın ortalarından 12. yüzyılın başına kadarki bir dönem.) Halpa’nın

politik tarihiyle ilgili olarak bu dönemden günümüze çok az materyal ulaşmıştır. Hititler

tarafından devletler arası anlaşmalarda Halpa tanrılarına (Tešup, Hepat +GN) başvurulması ve

şahıs isimlerinin kuruluşunda GN Halap/Halpa’dan yararlanılması bu kuzey Suriye kentinin

belirli bir rol oynadığını göstermektedir. Söz konusu kent görünüşe bakılırsa iktisadi

bakımdan önemli bir konuma sahipti. Halpa politik bakımdan ise Suriye’deki Hitit vasal

kralının ikamet ettiği güçlü Kargamıš kentinin hemen gerisinden geliyordu.

Birçok metinde, Šuppiluliuma oğlu Telepinu’nun Halpa’ya gönderilmesi ile ilgili bir takım

ifadelere yer verildiği göze çarpar. III. Hattušili dönemine ait iki metinde Halpa krallık

makamında Telepinu’nun ismi zikredilmektedir. (KUB XIX 9, KBo VI 28 + KUB XXVI

48) Geri kalan kaynaklarda ise bu şhıstan kral olarak değilde “rahip” veya “büyük rahip”

büyük rahip olarak bahsedildiği tespit edilmiştir. Telepinu’nun rahiplik makamını

Halpa’ya gönderilmeden öncede aldığı anlaşılmaktadır. “Šuppiluliuma’nın icraatları”

arasında Telepinu’nun rahip olarak Kizzuwatna’ya atanmasından da bahsedildiği görülür.

Buna göre Telepinu Hititler’in “büyük beyi” ( belu rabu) olarak anılmıştır. Sonuç olarak

Telepinu’nun “rahiplik” unvanını Halpa’ya atandıktan sonra kullanmaya başlaması ve

daha geç bir döneme ait iki metinde bu şahıstan kral olarak bahsedilmesi Telepinu’nun

“rahiplik” görevi içindeki bazı fonksiyonların politik nitelikte olduğunu göstermektedir.

Telepinnu’nun “rahip” olarak atanmasında, kentin kült merkezi olması ile doğrudan bir

bağlantı kurmak mümkündür. Rahip Telepinu’nun Kizzuwatna ülkesinde Halpa’nın baş

tanrıları olarak nitelenen tanrıların ( Tešup, Hepat ve Šarruma) hizmetinde olduğu

anlaşılmaktadır.

Telepinu’nun Halpa’ya atanmasının kardeşi Piiaššili/Šarrikušuh’un Kizzuwatna’da

bulunduğu döneme yani Tutankamon’un ölümünden kısa bir süre sonraya rastladığı

sanılmaktadır. Telepinu’nun oğlu, Talmišarruma bu görevi Halpa’daki hükümdarlığının 9.

yılında yaptığına göre Telepinu’nun “rahiplik” görevini Muršili’nin hükümdarlığının ilk

yıllarında sürdürmesi gerekir.

Telepinu’nun yetki bölgesinin sınırlarını tam olarak çizmek mümkün değildir. Ancak

Halpa’nın Fırtına Tanrısının rahibi olarak, Hititler’in Suriye’de hükmettikleri bütün saha ile

Anadolu’da önemsiz olarak nitelenemeyecek bir rol üstlendiği açıktır. Sahip olduğu yetkiler

ilk aşamada dini ve kültsel nitelikli konuları kapsıyordu. Telepinu’nun Hititler’in Suriye’deki

vasal kralı olarak nitelenmesi ise –ki buradan politik nitelikli bir görevin anlaşılması gerekir-

çok güç gibi gözükmektedir. Kardeşi Piiaššili/ Šarrikušuh’un politik açıdan bölge üzerinde

tam bir yetkiye sahip olduğu tespit edilmiştir; zaman içinde Halpa’nın bölge üzerindeki

politik insiyatifini Kargamıš’a bıraktığı anlaşılmaktadır.

Telepinu-Talmišarruma bağlaşıklığı Muršili annali olarak yorumlanan Aleppa’da açığa

çıkarılan Hititçe Hieroglif bir yazıt sayesinde doğrulanmaktadır. Bunun dışında Telepinu ile

çağdaş vesikalarda Talmišarruma kral olarak gözükmektedir. II. Muršili, hükümdarlığının 9.

yılında bu şahsı Halpa’ya kral olarak atamıştır. Muwattalli ile Talmišarruma arasında

imzalanan bir anlaşma metnine göre II. Muršili ile Talmišarruma arasında bir anlaşma

yapıldığı ifade edilmektedir. Orijinal metnin daha sonra çalındığı anlaşılmaktadır.

Talmišarruma’nın Halpa’da hüküm sürdüğü dönemde Muwattlli’nin anlaşmayı yenilediği

görülür. Talmišarruma Kargamıšlı Šahuruwa şahit olarak gözükmektedir.(Ay.18) buna

dayanarak söz konusu şahsın Ugaritli Niqmepa ( AY. 17. 338 öy.=PRU IV 85 vd.) ile

Amurrulu Duppitešub’un (krş. KBo III 3 ve Laroche, Cat. 42) çağdaşı olduğunu söylemek

mümkündür.

Halpa’nın Talmišarruma döneminde; bir Hitit vasal krallığı yani diğer bir değişle Hitit

Büyük Krallığı’nın Suriye’deki vekili olarak gözükmediğini gösteren pek çok veri

bulunmaktadır. Talmišarruma anlaşmasından, bu şahsın bazı bölgeler üzerinde belirli

yetkilere sahip olduğu sonucu çıkarılamaz. Metnin Ay. 11 vd. nolu kısmında, Halpa’nın

Hatti’nin menfaatlerine aykırı bir şekilde genişleyemeyeceği kesin bir biçimde

vurgulanmıştır. Buradan bölgesel bir genişleme değil de, Halpa kralının salahiyetini aşan

haksız bir gasp harekatı anlaşılmaktadır. II. Muršili’nin Ugaritli Niqmepa ile yaptığı

anlaşma da Halpa’dan, Hatti ile sağlam temeller üzerine kurulu olmayan iyi ilişki içindeki

bir ülke olarak bahsedilmektedir. Aynı dönemde kaleme alınan Ugarit metinlerinde

Halpa’yla ilgili herhangi bir bahse rastlanmazken, daha uzak bir mesafede bulunan

Kargamıš kenti ile ilgili bir takım ifadelere yer verildiği tespit edilmemiştir. Babası

Piiaššili’nin yaptığı gibi Šahurunuwa’nın da büyük kralın Suriye’deki temsilciliğini yaptığı

anlaşılmaktadır; Talmišarruma anlaşmasının yeni metnin de şahit olarak gözükmesi bu

şahsın Halpa üzerinde belirli yetkilere sahip olduğunu göstermektedir.

Halpa ile Hatti arasındaki ilişkilerin söz konusu anlaşma vasıtasıyla düzene girdiği

anlaşılmaktadır. (KBo I 6 ve kop.) Anlaşmada öngörülen karşılık koruma, anlaşma

taraflarının haleflerini de kapsamaktadır. Bunun dışında yapılan anlaşmalar maalesef

korunmamıştır. Bununla birlikte gerektiği zamanlarda karşılıklı silah yardımının kabul

edildiği bir anlaşma yapıldığı bilinmektedir. Halpa kuvvetlerinin Kadeş’te Muwattalli’nin

yanında savaşması ( Breasted, Anc. Rec. III §§312, 337), büyük bir olasılıkla az önceki

anlaşmanın gerektirdiği bir yükümlülük olmalıdır.

Talmišarruma’nın Halpa’daki hükümranlığı hakkında çok az şey bilinmektedir. Bu

hususta Hapašarruma için inşa edilen bir tapınak yapısı ile ilgili kısa bir yazıtta bu şahıstan

bahsedildiği görülür. (Hitit Hieroglif Monumentleri No.2) Kentin kaderi hakkında kesin

bilgilere sahip olmadığımızı belirtelim. Ancak Halpa’nın Hititler’in kontrolü altındaki

Suriye’nin ilgili kısmında bulunduğu kesindir. Kargamıš kralının büyük kral adına kentin

kontrolünü direkt olarak üzerine aldığı anlaşılmaktadır. Halpa’nın belirli bir öneme sahip

olması hiç şüphe yok ki politik bir bölge üzerinde bulunmasından kaynaklanıyordu.

Talmišarruma sonrasındaki dönem (Halpaziti): Talmišarruma dönemi sonrasındaki

Halpa kralıyla ilgili tek bahse, maalesef IBoT 34 nolu metinde rastlıyoruz. Söz konusu

metnin Hanigalbatlı Šattuara tarafından Hitit kralına ( III. Hattušili ya da IV Tuthalia)

yazılmış bir mektup olduğu anlaşılmaktadır. Talmišarruma Muwattalli’nin çağdaşı ve

Šuppiluliuma’nın torunu olduğu için Muwattalli ve III. Hattušili ile aynı jenerasyona ait

olması gerekir. Dolayısıyla Talmišarruma’nın torunu veya oğlu olduğu düşünülen

Halpaziti’nin de bu jenerasyonun bir üyesi olduğu kabul edilebilir.

Söz konusu döneme ilişkin Halpa ile ilgili son bahis, III. Ramses dönemine ait

Mısır’dan gelen bir yazıttır. (Topografik bir liste) III. Ramses’in Halpa bölgesine kadar

uzanan bir alanı kapsayan askeri bir sefere girişmesi ile ilgili olarak kentin isminin

zikredildiği düşünülemez: buna göre söz konusu listenin II. Ramses veya I. Tutmosis

dönemine ait yazıtlardan kopya edildiği anlaşılmaktadır. III. Ramses’in hükümdarlığının 8.

yılında kaleme aldırdığı “deniz kavimleri” göçü ile ilgili yazıtlarda ismi geçen kentler

arasında Halpa’nın bulunmadığı göze çarpar. Halpa’nın aynı dönemde Kargamıš ülkesinin

sınırları içinde (= Hitit devletinin Suriye’de kalan parçası) kaldığı anlaşılmaktadır.

Dolayısıyla Halpa’nın Hititler’in Suriye üzerindeki egemenliğinin son dönemlerinde

politik bakımdan ikincil derecede bir rol oynadığının kabul edilmesi gerekir.

Klengel(1965)

Harahara

Bibliografya

Otten, H., (1973). RIA, 4/2-3, s. 112

Metin Bilgileri

KUB XI 1 III 3 = Telepinu Fermanı

KUB XXXI 2 ay. III 2′ = Telepinu Fermanı

Sonuç

Harahara Telepinu fermanı III 38 nolu bölümde, yeni donatılan kasabalar arasında,

Malita[škuri] kenti ile birlikte anılan bir yer ismi. Otten(1973)

Bu kent, ilgili metinde, kral Telepinu döneminde ÉNA4KIŠIB bulunan kentlerden bir

tanesidir.

Harkiia

Bibliografya

Laroche, E., (1961). RHA, 19, s. 78

Otten, H., (1973). RIA, 4/2-3, s. 121

Metin Bilgileri


Sonuç

Harkiia (veya Hurkiia), Telepinu fermanı III 18’de yeni donatılan kentler arasında

[Š]amuha? Ve Šukziia ile birlikte anılan bir kasaba ismi (satır 20). Otten(1973)


tanesidir.

Harkiuna

Bibliografya

Balkan, K., (1957). Mama, s. 57,63

Cornelius, F., (1973). Geschichte, s. 206 “Tuz Gölü yakınlarında Aksaray civarı”

Ertem, H., (1995). Archivum Anatolicum, s. 73-100. “Tuz Gölü’nün güney yakası”

Forlanini, M., (1986). ASVOA, 4.3, “XVI haritasındaTuz Gölü’nün kuzeybatısı”

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s.42 vd. “Kayseri Ovasında Harzana”

Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 24 “Kızılırmak’ın güneybatıda aktığı bölgede”

Hrozny, B., (1925). Ar.Or., 1, s. 292-293. “Ürgüp”

Neu, E., (1974). StBoT, 18, s. 22

Metin Bilgileri

KBo III 22 öy. 17,23 = Anitta Metni

Sonuç

“Kanımızca Harkiuna şehir/ülke adını harki- “beyaz” ve –una şeklinde ayırmak

olasılığı vardır. Metinlerimizde –una/-na sufixi ile oluşturulan bunun gibi bazı coğrafi adlar

da yer almaktadır. Bu sufixi klasik çağlarda eyalet adlarının sonuna gelip geniş toprak

parçalarını içine aldığını işaret eden –ene/-ne sufixi ile de karşılaştırmak gerekecektir.

Bu itibarla söz konusu şehir ve ülkeye, Tuz Gölü’nün çevresinde oluşan tuzların

beyaz görünümü, ad olarak verilmiş olabilir” Ertem(1995). s. 83

Buna göre Harkiun’nın Tuz Gölü’nün yakın çevresinde aranması uygun

gözükmektedir.

Haršuwa

Bibliografya

Otten, H., (1973). RIA, 4/2-3, s. 126

Metin Bilgileri

KUB XXXI 2 ay. III 3 = Telepinu Fermanı

Sonuç

Haršuwa (veya Huršuwa) Telepinu fermanı III 39’da yeni donatılan kentler arasında

Tipala ile birlikte ismi geçen bir kasaba KUB XXVI,24 I 8’deki LÚDUGUD listelerinde

Ha/uršuwanda isminin anıldığı (= E. von Schuler, or. 25 [1956] 225) tesbit edilmiştir.

Otten(1973)


tanesidir.

Haššu/wa

Bibliografya

Bossert, H. Th., (1946). Asia, s. 21,49

Cornelius, F., (1958). Orientalia, 27, s. 384

__________, (1959). Orientalia, 28, s. 294 vd.

__________, (1973). Geschichte, s. 103

Falkner, M., (1957). AfO, 18, s. 11

Finet, A., (1955). ARM, 15, s. 125

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 172 “Maraş”

__________, (1991). RGTC, 4, s. 56

Goetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 72,282-284.

Güterbock, H. G., (1938). ZA, 44, s. 126

_____________, (1964). JCS, 18, s. 4-5, 57

_____________, (1973). RIA, 4/2-3, s. 136

Hardy, R. S., (1941). AJSL, 58, s. 189

Kupper, J., (1949). RA, 43, s. 81,82

Lewy, J., (1950). Symbolae Hrozny III, s. 399

Savaş, Ö. S., (1997). Archivum Anatolicum, 3, s. 275, 286.

Simith, S., (1956). AnSt., 6, s. 35

Metin Bilgileri

KBo III 1 öy. II 17 ; 27 öy. 29, 30 ; 34 öy. I 24,26 = Telepinu Fermanı

KBo IV 13 öy. I 44

KBo X 1 öy. 32,35,43 ; 2 öy. II 13,18,36,45 ay. III 41 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça

Versiyonu)

KUB XXIII 20, 16 = I. Hattušili Yıllıkları

KUB XXVI 83 ay. III 5(?)

KUB XXXI 64 öy. II 34 = Telepinu Fermanı

2BoTU 10′, 29′

VBoT 94, 11

Sonuç

Hitit kaynaklarına göre, şimdiye kadar sadece eski imparatorluk çağına ait metinlerde

karşımıza çıkmaktadır. Sözcüğün Hititçe karşılığı normal olarak Haššu(w)a-‘dır.→ Nom.-aš,

Akk. –an, Lok. –u,-i, direktiv –va eklerini de aldığı tespit edilmiştir. Akadça formda yazılan

Boğazköy metinlerinde çekimlenmeden yazılmış Haššu sözcüğüyle karşılaşmak mümkündür.

( ana URUHaššu KBo I, 10 Öy. 32; ša URU Ha-[aš]-šu 43; ištu HUR.SAG URU Haššu KBo II, 1

Öy. (!)16) Bunun dışında Haššuwa sözcüğünün de zikredildiği anlaşılmaktadır. (KBo I, 10

Öy. 35) Hititçe metinlerde Haššuwa ifadesinin Akadogram olarak da kullanıldığı tesbit

edilmiştir. Bunun dışında akk. gen. LỨ URU Ha-aš-ši KBo VII, 14 Öy. 16; KUB XXXI,5(3),5

ve sözcüğün başka bir varyantı olan Ha-aš-ši KBo XIX, 91, (3),5; Gentilicum LỨ

URUHaššuwaš KBo III,27,29 ifadelerinin de kullanılmış olduğu saptanmıştır.

(Yamhadlı) Hammurabi’nin oğlu Yarimlim ile ilişkili KUB XXXI,5 ve KBo XIX,91

nolu metinlerde “Haššuwa’lı bir adamdan”bahsedildiği görülür. Buna göre I. Hattušili’nin

Haššuwa’ya karşı düzenlediği sefer sırasında Haššuwa’nın Aleppa’dan yardım almasına

karşın Hattušili tarafından ele geçirilip tahrip edildiği ifade edilmektedir. Bu olaydan kral

annalleri ( KBo X, 1 ve 2, CTH4; Güterbock, JCS 18 (1964) 1 vd.) ile KBo VII, 14 + (CTH

15)’de de bahsedildiği görülür.

Mevcut saray kroniklerinden birinde ( KBo III, 34 I 24, 26 ; CTH 8) “kralın babası” yani

I. Hattušili döneminde Haššuwa’da ikamet eden Hitit’li memurların varlığına işaret

edilmektedir. ( Seferden önce mi sonra mı?) Aynı kralın, hükümdarlığının sonlarına doğru,

herkese örnek olsun diye Haššuwa’ya bir kader biçtiği anlaşılmaktadır: ”Haššuwa’lılar

babnın(efendinin) sözlerine karşı geldiler: Burası Haššuwa olsun!” (KBo III 27, 29 vd. = I.

Hattušili Yıllıkları) Telepinu’da bu kente karşı bir sefer düzenlemiş ve kenti tahrip etmeyi

başarmıştır. ( KBo III 1 II 17 = Telepinu Fermanı, CTH 19). KBo XVIII, 151 Ay. 3 nolu

kehanet metinde bahsi geçen ülke kehanetinin Haššuwa’da geçen bir anlaşmazlığı çözmek

için yapıldığı ifade edilmektedir. KBo IV, 13 I 44 nolu metinde Haššuwa’lı tanrıların

zikredildiği görülür. Eski metinlerde bu tanrılardan sadece Hatra isminin zikredildiği

tespit edilmiştir.

Haššuwa’nın konumu tartışmalıdır. G. Dossin, Syria 20 (1939) 109 ve S. Smith, AnSt

6 (1956) 35 vd.’e göre söz konusu kent Fırat’ın doğusunda bulunuyordu. Pek çok

araştırmacı ise Haššuwa’nın Fırat’ın sağ kıyı şeridi üzerinde bulunduğu konusunda hem

fikirdirler. ( M. Falkner, Afo 18 (1957/58) II; J.Gargstang/O.R.Gurney, The Geogr. Of

Hitt. Emp. (1959) 55 vd.; M. Astour, UF 3 (1971) 14 kentin lokalizasyonu konusunda en

uygun yerin İslahiye civarındaki Tilmen Höyük olduğunu düşünmektedir. I. Hattušili’nin

Haššuwa’nın müttefikleri olan Aleppaluları Aladur dağı eteklerinde bozguna uğratmıştır.

Daha sonra Puran/Puruna ırmağını geçerek, Haššuwa’yı yok etmiştir. (akk. KBo I, 10 Öy.

32 vd.; Hitt. KBo X, 2 II 12 vd. bu metinde dağın ismi geçmemektedir.) Diğer metinlerdeki

kısa bahisler de ( KBo I, 10 Ay. 18 vd.=III 29 vd.) buradan yola çıkarak Puran/Puruna’yla

Fırat’ın kastedildiğini, Haššuwa’nın ise Fırat’ın doğusunda aranması gerektiğini

düşünmektedir. Güterbock(1973)

Hatti

Bibliografya

Hawkins, J. D., (1973). RIA, 4/2-3, s. 152-159.

Savaş, Ö. S., (1998). III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, s. 505 - 513.

Metin Bilgileri

Pek çok metinde geçtiği ve lokalizasyon konusunda herhangi bir güçlükle

karşılaşılamayacağı için metin vermeyi lüzumlu görmüyoruz.

Sonuç

Anadolu’nun bugün için bilinen en eski ismi Hatti’dir. İlk defa Akad sülalesi döneminde

kullanılan bu isim M.Ö. 7. yüzyıla kadar devam etmiştir.

Boğazköy metinlerinde Akadogram olarak HATTI kullanılmıştır. “ Hattice’de Hatti adı .

. . Hattili- şekli hariç, görülmemektedir. . . . Ülke KUR URU HA-AT-TI / HAT-TI, Akadça māt

Hatti; Hititçe Hattušaš utne, kısacası Hattušaš’tır ; tam tersi olarak Akadogram aynı zamanda

şehri temsil etmektedir. ( Örneğin: DU URU HAT-TI teriminde diğer şehirlerin fırtına

tanrılarının yanı sıra Hattušaš şehri tanrısıda ifade edilmektedir).” Savaş (1998) s. 508

“Yazıda çok sık görülen form olan HATTI veya Hattuši için (lokativ) KÙ.BABBAR-TI

ve KÙ.BABBAR-ši şekli “Gümüş” için ses benzerliği gösteren bir kelimenin olması

gerektiğine işaret etmektedir ( hat- veya hattuš- = hangi dildedir?, bunu Ugaritteki htt ile

karşılaştırıp yorumlamak gerek ). Eğer , bu yazım şekli sadece sese dayanmayıp, gerçek bir

nedene istinat ediyorsa, o zaman Boğazköy yakınlarında gümüş yatağı bulunmamasına karşın

daha geniş Hitit bölgesindeki topraklarda vardı (Örneğin: akdağ Maden ve Gümüşhane’de).

Hititler için kullanılan Hititçe kelime LÚ URU HATTI VE DUMU URU HATTI

yazılımlarının arkasında saklıdır.” Savaş (1998) s. 508-509

Hatti isminin Anadolu’da Kuzey Suriye’deki devletler ve halklara aktarıldığı

anlaşılmaktadır. Bölge önceleri Hitit egemenliğinde bulunan bir saha olup, kurulan yakın

ilişkiler münasebetiyle bu terim kullanmaya devam edilmiştir.

“Hititler, İ.Ö. sekizinci binyıldan itibaren Anadolu’da eşsiz bir gelişme gösteren maden

teknolojisinin mirasçıları olmuşlardır. Boğazköy’e yakın Sungurlu bölgesi, zirai açıdan

verimli olmasının yanı sıra maden, mineral ve orman bakımından da zengin bir çevreye

sahiptir. Kuzeyde Karadeniz Dağları ve güneyde Toros çevresi de oldukça verimlidir.

Güneyde Kizzuwatna, Tarhuntašša, “Gümüş Dağı” Toroslar ve amanos bölgeleri Hitit

egemenliğindeydi. Bu kaynakların kullanımı hakkına sahip olan Hititler’de imparatorluğun

mali zorluk içinde olduğu zamanlarda güvence sağlanan bir ekonomik güç olarak

değerlendiriyorlardı.” Savaş(1998) s. 512

Savaş(1998)’ın üzerinde durduğu bütün bunlar, Hatti Anadolusu’nun neden Hititler

döneminde KUR URU KÙ.BABBAR “GÜMÜŞ ÜLKESİ” olarak anıldığına açıklık getirmeye

çalışmış ve kabaca Hatti Ülkesi’nin sınırlarını çizmiştir.

Hattuša

Bibliografya

Bittel, K., (1973). RIA, 4/2-3, s. 162-172.

Otten, H., (1973). StBoT, 17, s. 61-62.

Savaş, Ö. S., (1998). III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, s. 505 – 513.

Metin Bilgileri

Pek çok metinde geçtiği ve lokalizasyon konusunda herhangi bir güçlükle

karşılaşılamayacağı için metin vermeyi lüzumlu görmüyoruz.

Sonuç

Savaş (1998)’de Hattuš adının Asurca ve Hattice’de bir kök genişlemesiyle yapıldığını

üzerinde durmuştur. Ayrıca karum merkezi olan bir şehri nitelendirdiğini ve buranında (

Boğazköy ) olduğunu ifade etmektedir. Hititçe isim şekli olan Hattuša- isminin ise en eski

belgeler olarak Mari’de bulunan bir Akadça mektup ve Anitta metninde bulunduğunu

belirtmektedir. Bunların yanı sıra eski doğuda görüldüğünü belirttiği bir özellik olarak ülke

isimlerinin başkentinde ismi olduğuna dikkat çekmektedir: “Yazıda çok sık görülen form

olan HATTI veya Hattuši için (lokativ) KÙ.BABBAR-TI ve KÙ.BABBAR-ši şekli “Gümüş”

için ses benzerliği gösteren bir kelimenin olması gerektiğine işaret etmektedir ( hat- veya

hattuš- = hangi dildedir?, bunu Ugaritteki htt ile karşılaştırıp yorumlamak gerek ). Eğer , bu

yazım şekli sadece sese dayanmayıp, gerçek bir nedene istinat ediyorsa, o zaman Boğazköy

yakınlarında gümüş yatağı bulunmamasına karşın daha geniş Hitit bölgesindeki topraklarda

vardı (Örneğin: Akdağ Maden ve Gümüşhane’de). Savaş (1998). s. 508

Šamsi-Adad’ın saltanatı sırasında (bu isim Kültepe Ib tabakasına tarihlenmektedir)

Hattuša’nın uluslararası ticaret içinde önemli bir rol oynadığı anlaşılmaktadır. Anitta metnin

de Pijušti ismli bir kişinin kral olduğundan bahsedildiği görülür. İlk politik aktiviteler bu kral

döneminde gerçekleşmiştir. Ancak Anitta’nın düzenlediği bir saldırı ve sonrasındaki kuşatma

neticesinde şehrin kıtlık ve felaketlere maruz kaldığı ve Hattuša’nın ele geçirildiği ifade

edilmektedir. Fırtına tanrısının lanetine uğrayan kentin bir süreliğine terk edildiği

anlaşılmaktadır.

Kent üzerindeki lanet ve tahribatın uzun süreyle etkili olduğu görülür. Telepinu

Fermanının giriş kısmında da bu olaydan bahsedilmiştir. I. Muršili, Hattuša’da kral olduğu

zaman kendisinden önceki, kral, I. Hattušili döneminde kentin yeniden başkent olduğunu

ifade etmektedir. Söz konusu metinde kralın büyükbabası ilk politik ilişkilerin Zalpa ile

kurulduğu tesbit edilmiştir. Kralın babası döneminde ise Hattuša isminin ilk kez zikredildiği

görülmektedir.

Kentin isminin zikredilmiş olması, ifade edilen olayların tarihi sıralamasının yapılabilmesine de olanak sağlar. Hattuša’da ikamet eden ve uzun bir hükümdarlık tradisyonuna ( ki bu hususta baba ve büyükbabanın isimleri verilmiştir) sahip bir kralın Zalpa’ya karşı zafer kazanmış olması, bu hadisenin Pijušta’dan önce olmasının güç olduğunu göstermektedir. Bu durumda söz konusu durum, “kralın büyükbabası” yada “kralın babası” döneminde meydana gelen tarihi olayların Hitit devletinin başlangıcına tekamül eden 16. yüzyılda gerçekleştiğini göstermektedir. Telepinu fermanının giriş kısmında geçmişte yaşanmış bazı hadiselere yer verilmiş olmasına karşın, Zalpa ile yapılan herhangi bir mücadeleden bahsedilmediği görülür.

I. Muršili, Hattušili döneminde kralığın başkenti olarak anılan Hattuša’da kral olur.

Kuššara’daki hasta yatağında yatmakta olan eski kral I. Hattušili, iyileştikten sonra,

ardılıyla birleşilecek Zalpa’ya karşı harekete geçer Telepiu fermanında Labarna olarak

nitelenen bazı araştırmacıların tarihi bir kişilik olarak saygı gösterdikleri şahsı bir kenara

bırakırsak, kralın büyükbabasının ismi konusunda herhangi bir şey bilmediğimizi ifade

etmemiz gerekir. Otten(1973)

Hemuwa/Himmuwa

Bibliografya

Collins, B. J., (1987). Orientalia, 56, s. 136


Forlanini, M., (1983). Hethitica, 5, s. 16 “Yeşilırmak’ın Tokat’a yakın bölümünde”

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 6,43

Goetze, A., (1960). JCS, 14, s. 46

Laroche, E., (1966). Noms, s. 269

Otten, H., (1975). RIA, 4/4-5, s. 323

von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 21,104

Metin Bilgileri

KBo VI 2 ay. III 13 ; 3 ay. III 16 ; 6 öy. I 21

KBo XXXI 87 öy. II/III 5

KUB I 16 öy. II 61 = I. Hattušili Yıllıkları

KUB VII 11 öy. 1,4

KUB IX 1 I 20 ; II 7

KUB XIII 2 ay. III 33

KUB XVII 21 öy. II 21

KUB XXXI 124 II 4

KUB XXXVI 100 öy. 17

IBoT II 131 ay. 26

Sonuç

Anadolu’da bulunan bir kent veya ülke ismi. Eski Hitit çağına ait Zukraši anlatısında bu

ismin zikredilmiş olduğu görülür. (KUB XXXVI, 100+ Öy.33 ERÍNM]EŠ URU He-e-mu-ua(-) –

bak. Arazi bağışı ile ilgili bir vesika olan SBO. I 4 Ay. 6= K.K. Riemschneider, MIO 6

(1958) 36,4 § 54 nolu yasa metninde ilk olarak Zalpa, Tašhiniya ve Hemuwa halklarının

(ERÍNMEŠ URUHe-mu-ua KBo VI, 2’) vergiden muaf kılındığı ifade edilmektedir. “kralın

babası” bu ayrıcalıktan vazgeçinceye kadar söz konusu durumun devam edeceği belirtilmiştir.

(benzer bir yazılış hususunda bak. KUB XII, 43 sat. 14) I. Hattušili’nin vasiyetnamesinde

(KUB I 16 = I. Hattušili Yıllıkları, II 61= F. Sommer, HAB 3 sat. 105) Hatti ve Tamakiya ile

birlikte LÚURUHe-em-mu-ua isminin de zikredilmiş olduğu görülmektedir.

I. Arnuwanda dönemine ait metinlerde KUR URUHi-i-mu-ua isminin Nerik, Huršama,

Kaštama, Šeriša, Taggašta öy. gibi kentlerle birlikte anıldığını, KUB XVII, 21 II 21, tespit

etmek mümkündür. Söz konusu metinde Kaškalılar’ın kurbanlık hayvanlar ile kült aletlerini

yağmaladıklarından bahsedilmektedir. ( bak. E. von Schuler, Kaškaer 136 vd.) KUB XIII, 2

III 33 nolu metinde URUHi-im-mu-ua olarak anılan yerleşimin Kaška, Tagarama ve Išuwa

kentleriyle birlikte anıldığı görülür. ( bak. E. von Schuler, Dienstanweisungen 48) ile KUB

IX, I 120, II 7 ve KUB XL, 10 Öy. II ( bu hususta A. Kammenhuber, Or. 39 (1970) 556)

Devlet kültüyle alakalı olarak KUB VII, II 1 I vd.da Hi-im-mu-ua’lı adamlardan

bahsedilmektedir. (kopy. 853/2) söz konusu metinde kralın Kaštamana’ya doğru arabayla yola

koyulduğu ifade edilmektedir. Geç döneme ait bir metin olan IBoT II, 131 Ay. 24 vd.’da kült

işlemiyle ilişkili olarak DAMAR.UD.LU.LU URUHi-mu-ua’lı bir adamdan bahsedildiği

görülür.

I. Tiglat Plaser’a ait bir yazıtta Nairi ülkesinin bir kısmını oluşturan Hi-mu-a

ülkesinden bahsedildiğini ifade etmekte fayda vardır. ( E. Weidner, AFO 18 (1958) 343

sat. II ; 349 s.16) Bütün Hititçe metinler tek bir yerleşime işaret ettiği halde söz konusu

yerleşimin Anadolu’da olup olmadığı hususu soru işareti olarak kalmaktadır. Otten(1975)

Hulanta

Bibliografya


Metin Bilgileri

KUB XXXI 2 + 17 + III 6′ = Telepinu Fermanı

Sonuç




Huntara

Bibliografya

Laroche, E., (1966). Noms, s. 272

Otten, H., (1975). RIA, 4/4-5, s. 500

Metin Bilgileri

KBo III 34 öy. I 13 = Saray Kronikleri

KBo XIII 44 I 5′ = Saray Kronikleri

KBo XXXIV 91, 5′

KUB XXXVI 36, 104 öy. III

Sonuç

Eski Hitit çağından beri bilinen bir yer ismi. Arzawadaki Nunnu ile mevzuda ismi

geçmektedir: KUB XXXVI, 104 Öy. III ve kopya ( URUHu-un-ta/da-ra-a) Diriliş ritüeli ile

ilgili bir metinde İyalanti ile birlikte anıldığı görülür: KUB XV, 34 I 61 ve unv. 1498/c satır 2

KUR URU Ha-ia-ša, 3 Lu-uq-qa, 4 Ma-a-ša, 5 Hu-un-ia[-, 6 I-ia-l[a-an-ti Batı Anadoluya

lokalize edilmektedir. Otten(1975)

Hupišna

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 20 ve 148

_______, (1964). Anatolia, 8, s. 138


Forrer, E., (1920). Provinz, s. 73

_______, (1926). Forschungen, 1, s. 22

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 123

Garstang, J., (1942). JNES, 1, s. 237

_________, (1944). JNES, 3, s. 17,18 vd. 21,22,27,29

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 63,64,72,76,117,124


Gurney, O. R., (1964). The Hittites, S. 22, 40

Hardy, R. S., (1941). AJSL, 58, s. 188

Landsberger, B., (1948). Sam’al, s. 17

Laroche, E., (1959). DLL, s. 11

_________, (1961). RHA, 19, s. 86

Levine, L. D., (1975). RIA, 4/4-5, s. 500-501.

Kessler, K., (1975). RIA, 4/4-5, s. 500


Naster, P., (1938). L’Asie Mineure, s. 21-22.

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. 50 ; 4 IV 25

KBo III 1 öy. I 9 ; 34 ay. III 23 ; 67 öy. I 10 = Telepinu Fermanı

KBo IV 10 ay. 3

KBo V 3 öy. I 53 ; 9 ay. IV 8

KBo VI 28 ay. 39

KBo XII 140 ay. 10

KBo XXXV 246 öy. 17

KBo XXXIX 155 öy. I 1,2,8

KUB VI 45 öy. II 15,16,17 ; 46 öy. II 56

KUB X 48 II 8

KUB XI 1 9 = Telepinu Fermanı

KUB XIV 13 öy. I 4

KUB XVIII 10 ay. III 11

KUB XXI 1 ay. IV 20 ; 17 öy. I 22

KUB XXII 56 ay. 20


KUB XXV 30 öy. I 7

KUB XXVI 2 ay. 3 ; 69 ay. VII 6

KUB XXXII 92 öy. 3

KUB XXXIII 115 öy. I 4

KUB XXXVIII 1 öy. II 24,25

KUB XL 98 öy. 7

KUB XLV 2 II 4, 19 ; 5 öy. II ay. III 7,13

KUB XLVII 43 I 2,12,20,23,30

IBoT II 131 öy. 39

Sonuç

Anadolu’daki bir II. bin yıl kenti Forrer’e göre bugünkü Ereğli ilçesi yakınlarındaki

yunanca ismi Kybistra olan yerleşimle özdeşleşmektedir. ( Dilsel sebeplerle ilgili olarak E.

Laroche, RHA 19/69 (1961) 85; G. Neumann, Die Sprache II (1965) 84 vd.) Daha kesin bir

lokalizasyon olarak kentin Ereğli’nin 15 km. doğusundaki Karahöyük mevkiinde

bulunduğuna dair bazı veriler elde edilmiştir. ( Garstang/Gurney Geography 72 Anm. I ) Hitit

kaynaklarında, Hupišna yerleşiminin, devamlı suretle, Tuwanuwa ile birlikte anıldığı

görülmektedir. ( Tyana→ Tuwanuwa) KUB VI, 45 II 15-27 nolu metne göre Hupišna kenti

Šariaimmi dağı civarında bulunuyordu. M.Ö. I. bin yılda Hupišna toprakları Tabal ülkesi

sınırları içinde sayılıyordu. (krş. R. Borger Afo Bein. 9, Komm. 66, 24)

Eski Asur belgeleri, En erken tarihli belgede, yerleşimin, Ha-bu-uš-na olarak geçtiği

tespit edilmiştir. Kt. q/t 36′,6′,8′,29′ ( Bilgiç, bak. Lit.)Kessler(1975)

M.Ö. I. binde, Salmanassar III’e ait kayıtlarda, kralın, M.Ö. 836 yılında, Hubušnu

ülkesindeki Puhome ile bu ülkenin başkenti üzerine yürüdüğünden bahsedilmektedir. Tiglat-

Pilaser III döneminde yazılmış 738 ve 737 yıllarına ait vergi listelerinde Uirimi URU/KUR Hu-

bi-iš-na-a-a isminin anıldığı göze çarpar. Esarhaddad döneminde, Hupišna Kimmer birlikleri

ile Esarhaddad’ın kuvvetleri arasında yapılan bir savaşta karşımıza çıkar.Levine(1975)

Hitit dökümankarı: Ertem, kentin farklı biçimlerde yazıldığını ifade etmektedir. Hu-bi-

iš/eš-na, Hu-biš(ša)-na, Hu-ub-bi-iš-ša-ni-li, Hu-bu-uš-na IBoT II, 131 I 39; Laroche, 1c 86)

Telepinu fermanında Labarna’nın Hupišna’yı fethederek. Burayı oğullarının yönetimine

bıraktığından bahsedilmektedir. (KBo I, 3 16-11) Hititler’in imzaladığı devletler arası

antlaşmalarda ki ırmak tanrıları arasında sık sık DGAZ.BA.A.A (Gazbaba) ile kentin baş

tanrısı Huwaššanna’nın isimlerinin anıldığı görülmektedir. Bu sayede fırtına tanrısı ile

Zababa’ya saygı gösterildiğini söyleyebiliyoruz. ( KUB VI, 45 II 15-17) Bayram tasvirleri,

ritüeller, dualar, tanrı isimleri ile çeşitli metinlerde Hupišna kentinden daha ziyade dini bir

merkez olarak bahsedilmektedir. KUB XXVI, 2 Ay. 3 nolu metinde Hupišnalı bi abarakku ile

ilgili bir bahis geçtiği anlaşılmaktadır.Kessler(1975

Hurma

Bibliografya

Cornelius, F., (1955). RHA, 13, s. 55

__________, (1958). Orientalia, 27, s. 241 “Gürün”

__________, (1958). RHA, 16, s. 15

__________, (1964). BiOr, 21, s. 12

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 70 “Çorum?”

__________, (1973). Geschichte, s. 285

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 172

__________, (1985). Hethitica, 6, s. 54,64 ve 81

__________, (1990). Hethitica, 10, s. 122

__________, (1992). Fs. Alp, s.175

Garstang, J., (1942). JNES, 1, s.459

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 48

Goetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 73 ve 289

________, (1960). JCS, 14, s. 46

Güterbock, H. G., (1944). Dergi, 3/2, s. 395

Lewy, H., (1963). JCS, 17, s. 103

Lewy, J., (1952). Orientalia, 21, s. 292

______, (1956). HUCA, 27, s. 66

______, (1962). HUCA, 33, s. 52 “Elbistan”

Laroche, E., (1966). Noms, s. 269

Orlin, L. L., (1970). Colonies, s. 43

Otten, H., (1973). StBoT, 17, s. 40

Metin Bilgileri

KBo I 1 öy. I 12,21 ay I 41,42,48 ; 2 ay. 30 ; 4 ay. IV 22

KBo III 34 öy. I 11,24 öy. II 8,15 ; 36 öy. 16,21 ; 38 öy. 20 ; 53 öy. 3 ; 68 12 = Saray

Kronikleri

KBo IV 10 ay. 32 ; 13 öy. I 18,34

KBo V 3 öy. I 45 ; 9 ay. IV 4

KBo VI 28 ay. 33

KBo XI 14 ay. IV 24

KBo XIII 44, 3 = Saray Kronikleri

KBo XLIII 321 3

KUB VIII 69 II 10,11

KUB XIV 13 öy. I 7

KUB XV 11 ay. III 13 ; 23 öy. 6

KUB XIX 50 ay. IV 5, 16

KUB XXI 1 ay. IV 6,17


KUB XXVII 1 öy. I 67

KUB XXXVI 104 öy. 9 = Saray Kronikleri

KUB XL 98 öy. 2

KUB XLV 2 II 4′,19′ öy.? II 8′ ay.? III 7′,13′

KUB XLVII 43 I 2,12,20,23,30

ABoT 56 öy. II 22

HT 8, 13?

IBoT III 99, 4

VBoT 33, 6 = Saray Kronikleri

Sonuç

Hurma yer ismi bir saray kroniğinde karşımıza çıkmaktadır(CTH8). Söz konusu

metinde “Hurmalı adam” olarak nitelenen iki asilzadeden bahsedildiği görülür. mA URUHu-ur-

mi EN-aš e-eš-ta (KBo III 34 = Saray Kronikleri II 8). Telepinu fermanında söz konusu yer

ismi Hu-ur-ma-(aš) şekliyle karşımıza çıkar (KBo III 68 + III 22= Telepinu Fermanı ). Aynı

isim KBo III 28 II 21’de (Saray Kronikleri) Hu-ru-ma olarak yazılmıştır. Hantitaššu SAL

URUHurma şeklinde bir ifadeye yer verildiği göze ( Bo 2321 N 22, KBo XI 14 IV 24!)çarpar.

Zarar gören kotext’de ise, 13 –u]z-zi SAL URUHurma ifadesine yer verilmiştir. “Hurma

sarayı” (URUHurma) gibi bir ifade ise Bo 2643 Öy. IV I ff’de rastlarız. Söz konusu ifade

Zippalanda’nın Fırtına Tanrısını konu alan bir metinle alakalı olarak kullanıldığı görülür.

hurmalı tanrıların pek çok defa zikredildiği, örneğin devlet anlaşmalarındaki yemin tanrısı

listelerinde, tesbit edilmiştir.

Kraliçe (Puduhepa) Hurma şehrinde tabrıya bir dilekte bulunur: DIM.NUN.[ME

]URUKum-ma-an [KUB XV 11 III 13 vd.), Aynı yer isimlerinin KUB XXXVIII 12 IV 17

vd.’da yan yana zikredilmiş olduğu görülmektedir. Coğrafik konumlarıyla ilgili olarak yan

yana sayılan merkezleri karşılaştırırsak → SÍG.BABBAR URUHur-ma-az a-te-er.. SÍG.GÌN-

ma-ua URUÚ-ra-az ú-te!-er! KUB IX 34 I 3 vd. ve Dupl. IBoT III 99 (CTH 760); söz konusu

yerleşimin Elbistan bölgesine lokalizasyonu ile ilgili olarak H. Lewy, JCS XVII, 1963,103

vd.; P. Garelli, Les Assyriens 110 vd. teklifte bulunmuşlardır. Otten(1973)

Hurniia

Bibliografya


Laroche, E., (1946/7). RHA, 7, s. 113


Otten, H., (1975). RIA, 4/4-5, s. 505

Metin Bilgileri

KBo III 1 ay. III 29 = Telepinu Fermanı

KUB VI 45 öy. II 26,27 ; 46 öy. II 66,67

KUB LVII 87 II 6

Sonuç

Telepinu fermanında URUHu-ur-ni-ia-aš olarak geçen bir Anadolu yerleşimi

Muwattalli’nin kült listesinde, Fırtına Tanrısının, Arziya ve Zarwiša arasında, ikamet ettiği bir

yer olarak karşımıza çıkmaktadır. (KUB VI, 45 II 26 vd= 46 II vd.); krş. unv. Bo. 4135 sat. 8

ve URUHur-na. Otten(1975)

Hurpana

Bibliografya

Hardy, R. S., (1941). AJSL, 58, s. 206

Otten, H., (1975). 4/4-5, s. 505

Metin Bilgileri

KBo III 1 öy. I 36 = Telepinu Fermanı

Sonuç

Söz konusu bu şehir (Hurpana), Aštata ve Kargamıš ile birlikte geçmektedir. Kent kral

Hantili tarafından fethedilmiş ve vergiye bağlanmıştır. Otten (1975)

Hurri

Bibliografya

Alpman, A., (1998). III. Uluslararası Hititoloji Kongresi bildirileri, s. 27-37.


Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 35,40,46,49-51.,53,61,123

Goetze, A., (1957). Kleinasien, s. 132 vd., 176 vd.

Horn, V., (1995). Das Pferdim Alten Orient, s. 58-107.

Hrouda, B., (1985). Zum Problem der Hurriter, MARI 4, s. 595-613

Hrozny, B., (1929). Ar. Or., 1/3, s. 327

Imparati, F., (1964). I Hurriti

Kammenhuber, A., (1978). RHA, 36, s. 85-90.

de Martino, S., (1992). Hethitica, 11, s. 19-37.


Otten, H., (1994). XI. Türk Tarih Kongresi, 1, s. 119-123

Willhelm, G., (1992). SMEA, 29, s. 245-248.

__________, (1992). Orientalia, 61, s. 122- 141.

Metin Bilgileri

KBo I 1 öy. I 2 ay. I 37, 59, 60, 62, 71 ; 3 öy. 14,31,37,38,41, ay. 9, 12 , 16, 19, 27, 28, 30,

32, 33, 34, 41 ; 4 öy. II 7,41 ; 5 öy. I 7, 11, 12, 14, 20, 25, 28, 31, 32, 38 ay. III 37, 38, 45, 48,

50, 52, 54, 56, 60, 61, 62, ay. 7, 8, 10, 19, 26, 29,30 ; 11 öy. 15,25

KBo III 3 öy. I 4 ; 54, 8

KBo IV 4 ay. IV 61 ; 14 öy. II 10

KBo V 6 öy. II 15,16,25,27,43 ; 8 öy. II 8,9

KBo VI 28 öy. I 19

KBo X 2 öy. I 24 ; 12 öy. I 15 ay. III 7, 18 = I. Hattušili Yıllıkları

KBo XI 20 10 ; 28 ay. V 10,13,28 ; 40 ay. VI 11 ; 42, 3

KBo XIV 10, 8 ; 12 IV 3 ; 13 II 20,22

KBo XIX 28 öy. 7 ; 85, 10 ; 98, 5 ; 99, 3

KBo XXXV 144 öy. I 15,17,19,21,23,25

KBo XLI 229 7

KBo XLII 73 6

KBo XLV 101 öy. 9

KUB I 12 öy. 4

KUB II 13 ay. VI 14,17

KUB III 1, 2 ; 1 ay. 25 ; 2 öy. 5 ; 14 öy. 18 ; 16 ay. 3 ; 89 öy. I 4

KUB XI 13 ay. IV 21

KUB XIX 9 I 11 ; 20 öy. 9

KUB XX 26 öy. I 5 ; 48 ay. VI 5

KUB XXIII 11 ay. III 28 ; 102 öy. I 2

IBoT II 26 ay. 8?,17 ; 27 öy. I 2,4

VAT XXVIII 25,2,4

Sonuç

Van Gölü yöresinde ve özellikle Yukarı Dicle bölgesinde M.Ö. III. Bin yıllarında

varlıkları hissedilmeye başlar. Gerek Mitanni gerekse de Hitit ve Kassitler’le olan ilişkileri

neticesinde bütün Önasya’ya yayılmışlardır. Mısır’da Hiksos devleti, Mezopotamya’da

Mitanni devleti ve de Anadolu’da çeşitli beylikler kurmaları, ne derece güçlü ve etkin

olduklarının bir göstergesidir.

Boğazköy çivi yazılı belgelerinden anladığımız kadrıyla Hititler’le Hurrililer’in ilk

etapta dostlukları olduğundan bahsetmek mümkün olmamakla beraber, özellikle I.

Hattušili’nin yıllıklarından öğrendiğimize göre, I. Hattušili’nin Halpa’ya yaptığı sefer

sırasında Hurrili güçlerle uğraşmak zorunda kaldığı anlaşılmaktadır. Eski Hitit dünyası

açısından, kuzey Suriye hem ekonomik hem de politik bakımdan önem taşımaktaydı. İşte bu

nedenle Alalah ve Uršu şehrini, I. Hattušili alarak etkin olmaya çalışmıştır. Ancak yine bu

yıllıklardan öğrendiğimize göre Anadolu’nun I. Hattušili devrinde önemli bir Hurri istilasına

maruz kaldığı anlaşılmaktadır.

I. Hatušili’nin ardından tahta geçen I. Muršili’de Halpa seferi sırasında Hurrili güçlerle

uğraşmak durumunda kalmıştı. I. Muršili’nin sefer dönüşü öldürülmesi üzerine Hitit dünyası

karanlık bir çağa girer ( Gasıp krallar dönemi ). Bu dönemi Telepinu Fermanın’dan

öğreniyoruz. Anlaşıldığı kadarıyla Hurrililer bu dönemde Anadolu’nun içlerine kadar

ilerlemişlerdir. Eski Hitit krallığının her döneminde Hurrililer Hititler’in kuzey Suriye

politikasında karşısına çıkmıştır. I. Šuppiluliuma’dan sonra II. Tuthaliia’nın kuzey Suriye

politikalarının sonucunda Hitit-Hurri muahedesi söz konusu olmuştur. Bundan sonrasında

karşılıklı iyi ilişkileri görülmektedir.

Hurutta

Bibliografya

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 152

Laroche, E., (1966). Noms, s. 272

Otten, H., (1975). RIA, 4/4-5, s. 522

Metin Bilgileri


Sonuç

Telepinu fermanında erzak tedarik edilen bir yer olarak geçmektedir. (KBo III I+III 29

vd.) Buna göre söz konusu kentin İkuwaniya ve Hurniya kentleriyle birlikte anıldığı görülür.

Unv. 178/w I 3f’de URUHi-ru-ut-ta yerleşiminin Karahna ile birlikte zikredildiği göze çarpar.

Otten(1975)

İiamma

Bibliografya


Metin Bilgileri


KUB XV 1 II 6

KUB XXXI 55 öy. 4

Sonuç




İkakala

Bibliografya

Klengel, H., (1970). GS, 3, s. 167, 206

Otten, H., (1976-80). RIA, 5, s. 44

Metin Bilgileri

KBo X 1 öy. 8 + 2 öy. I 17,18 = I. Hattušili Yıllıkları

Sonuç

I. Hattušili’nin hükümdarlığının 2. yılında, Alalha’dan yola çıkarak Uršu-Waršuwa

üzerinden Tašhiniya’ya kadar devam ettirdiği sefer sırasında, konakladığı yerlerden

birinin ismidir. Otten(1976-80)

İkuwaniia

Bibliografya


__________, (1963). Orientalia, 32, s. 244

__________, (1973). Geschichte, s. 123 “İkonion/Konya”

Forlanini, M., (1986). ASVOA, 4.3 “Konya”

__________, (1988). VO, 7, s. 152 “Konya”

Otten, H., (1976-80). RIA, 5, s. 45

Metin Bilgileri


Sonuç

İkkuwaniia Telepinu fermanında, URU DİDLİ Hİ.A ÉNA4 KIŠIB adı verilen tedarik

merkezlerinden biri olarak geçmektedir. (KBo III, I+III 29) un 166/v, 5 nolu bölümünde

Šanah[-ve-]kuššuwanda isimleriyle birlikte anıldığı görülür. Kentin lokalizasyonu kesin

olarak yapılamamaktadır. Otten(1976-80)

KÁ.DINGIR.RA/Karduniia

Bibliografya

Brinkman, J. A., (1976-80). RIA, 5, s. 423

Forrer, E., (1920). Provinz, s. 95


Klengel, H., (1961). Das Altertum, 7, s. 69

Metin Bilgileri

KBo I 4 öy. II 8 ; 10 öy. 2,15,27 ay. 71 ; 14 ay. 2

KBo III 6 ay. III 65

KBo VII 11, 11

KBo IX 91 öy. 7

KBo XIII 57 öy. 3

KBo XVIII 134, 2 ; 153 ay. 8

KBo XLII 1 öy. II 7 ; 145 öy. 4

KBo XLIII 214 öy. I 2

KUB III 71 öy. 4 ; 72 öy. 2

KUB VI 5 ay. 27,29 ; 7 IV 10

KUB XIII 35 I 17,18,22 ay. IV 35,38

KUB XV 30 ay. III 9

KUB XVIII 69, 3,4

KUB XXI 38 öy. 7,13,47,54,55,56 ay. 9

KUB XXIII 1 ay. IV 8 ; 80 ay. 4,8

KUB XXVI 89, 9

KUB XXXI 71 II 12 = Telepinu Fermanı

KUB XXXVIII 6 ay. IV 12

KUB XXXIX 69,70,75,76,78,79,82,83,85,86,89,96 öy. 8′

KUB XLII 38 öy. 12′,22′

KUB LVII 123 öy. 12

HT 5,15′,21′

Sonuç

Karduniaš ( yada Karuduniaš, Karaduniaš). Kassit’e orijinli coğrafik bir isim olarak

karşımıza çıkıyor. Babil’i veya bir zamanlar Kassit hanedanlığının kralları tarafından

yönetilen bir ülkeyi tanımlamak için kullanılmıştır. M.Ö. ikinci binde söz konusu ismin ilk

önce krali bir ünvanla ilgili bahiste geçtiği görülür. Kara-indaš döneminde (yaklaşık M.Ö.

1413) kralın kullandığı ünvanlardan biri olarak ka-ru-du-ni-ia-aš formuna yer verildiği göze

çarpar. Uluslar arası yazışmalardan, bu ünvanın, sonraki Kassit kralları tarafından da

kullanılmış olduğu anlaşılmaktadır. Tukulti Ninurta’yla başlayan (M.Ö. 1243-1204) Asur

kralları –ki bunların Babil üzerinde matbuiyet kazandıkları görülür- karduniaš ünvanını

kullanmışlardır. Kassit hanedanlığının yıkılışı sonrasında söz konusu sözcüğün özellikle

Asur yazıtlarında geçtiği görülür. Buna göre söz konusu kelimenin basitce “Babil”i

tanımlamak için kullanıldığı tespit edilmiştir. Brinkman(1976-80)

Kalašumiia

Bibliografya


Metin Bilgileri

KUB XXXI 2 + 17+ III 6′ = Telepinu Fermanı

Sonuç




Kargamiš

Bibliografya

Garstang, J. _ Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 5,29,38,47,50-52,56,57,68,85

Goetze. A., (1957). Kleinasien, s. 102

Güterbock, H. G., (1954). JNES, 13, s. 102 vd.

Hawkins, J. D., (1976-80). RIA, 5, s. 426

Kınal, F., (1958). Dergi, 16/3-4, s. 69 vd.

Klengel, H., (1965). GS, 1, s. 15-101.

Liverani, M., (1960). RSO, 35, s. 135

__________, (1962). Storia


Weidner, E. F., (1923). PD, s. 84

Metin Bilgileri

KBo I 3 öy. 36 ; 10 ay. 10 ; 11 ay. III 21,27 ; 14 öy. 7 ; 28 öy. 13,17

KBo III 1 37 = Telepinu Fermanı

KBo III 3 ay. IV 3,6

KBo IV 4 öy. II 40,44,46,47,59,67 ay. III 12,13,14,17,18 ; 10 öy. 37 ay. 29

KBo V 6 öy. II 7,9,44 ay. III 1, 27

KBo VI 28 öy. I 19,20

KBo IX 81 öy. 1

KBo X 12 öy. I 16

KBo XII 41 öy. I 5,6

KBo XIII 76 öy. 3,7

KBo XIV 12 III 18,21 ; 15, 6,8,10

KBo XVII 82 II 15

KBo XVIII 19 ay. 6,19 ; 25 ay. 3,6,9,11 ; 48 öy. 5,6,7,19 ay. 21 ; 76 öy. 5 ay. 11 ; 176 II 6

KBo XL 13 ay. 3 ; 53 ay. III 9

KBo XLIII 67 6

KUB XI 8 ay. V 16

KUB XIV 4 ay. IV 10,12,14 ; 15 öy. II 8 ay. III 35 ; 16 öy. I 14,21 ; 29 öy. I 25

KUB XVI 32 II 10

KUB XIX 9 I 19 ; 13 öy. II 38 ; 27 öy. 3 ; 44 ay. III 3,6

KUB XXI 16 öy. I 22

KUB XXIII 39 öy. 3 ; 61 öy. 9

KUB XXVI 43 ay. 29 ; 50 ay. 22

KUB XXXI 126 ay. 2

KUB XXXIV 23 öy. II 15

KUB XXXVI 124 öy. I 7

KUB XL 30 öy. 2 ; 37 öy. 3

KUB XLVIII 93, 8 ; 113 I 5′

KUB XLIX 25 IV 1′

KUB L 60 I 7

Sonuç

Kargamıš adı ilk defa Mari arşivinde karşımıza çıkmaktadır. Kargamıš kralı

Aplahanda’nın Mari kralı Zimrilim’e gönderdiği mektuptur.

Hammurabi devrinde kuzey Suriye’de pek çok krallık olduğunu biliyoruz.

Hammurabi Mari’yi zaptetmiştir. Ancak Kargamıš ve Halpa’nın durumunun ne olduğuna

cevap vermek hayli güçtür.

I. Muršili’nin Babil seferi sırasında Halpa’yı ve Kargamıš’ı zaptettiği

anlaşılmaktadır. I. Hattušili zamanında Kargamıš, Halpa, Zaruwar, Uršu ile müttefik olarak

gözükmektedir. I. Muršili’nin sefer dönüşü öldürülmesinden sonra “gasıp krallar” çağı

başlar. Bu dönemde Hititler kendi merkezi sahası içine çekilmek durumunda kalmıştır.

Aynı dönemde Hiksos istilasını bertaraf eden Mısır, bu tehlikenin geldiği kuzey Suriye’ye

askeri seferler yapmaya başlamıştır. III. Tutmosis, babası Haçepsut’un ölümünün ardından,

kuzey Suriye’ye 16 askeri sefer yapmış ve bu bölgeyi kontrol altına almıştır. III.

Tutmosis’in vergi listelerinde Kargamıš’ın adıda geçmektedir. Buradan da anlaşılıyor ki

III. Tutmosis’in kumandanı Amnemheb Kargamıš’a girmiştir. Amenemheb’in Şeyh el

Gurna’daki mezarından bu bilgiye ulaşmaktayız.

Kizzuwatna

Bibliografya

Bossert, H. Th., (1944). Königssiegel, s. 107


von Brandenstein, C. G., (1939-41). AfO, 13, s. 58

Cavaignac, E., (1931). RHA, 4, s. 105

___________, (1934). RHA, 17, s. 11

Cornelius, F., (1967). Anatolica, 1, s. 63

__________, (1973). Geschichte, s. 74

Forlanini, M., (1986). ASVOA, 4.3

Freu, J., (1980). Luwiya, s. 198

Garstang, J., (1923). AAA, 10, s. 172 vd.

_________, (1944). JNES, 3, s. 21 vd.

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 43,45,47,50-62,82,124

Goetze, A., (1924). ZA, 36, s. 305 vd.

________, (1928). MVAeG, 32, s. 148 vd.

________, (1930). KIF, 1, s. 113

________, (1940). Kizzuwatna, s. 4,18,34 vd.

________, (1957). Kleinasien, s. 49,62,84

Gurney, O. R., (1949). AAA, 27, s. 13


Hrozny, B., (1931). Ar.Or., 3, s. 284

Kammenhuber, A., (1968). Arier, s. 87

Kınal, F., (1953). Arzawa, s. 5,7,8

Kümmel, H. M., ( 1976-80). RIA, 5, s. 627

Laroche, E., (1959). DLL, s. 8

Lewy, J., (1962). HUCA, 33, s. 53

Mayer, L. A. – Garstang, J., (1923). Index of Hittite Names, s. 28-29.

Sommer, F., (1931). IF, 55, s. 274 vd.

Ünal, A., (2000). Adana Köprü Başı, s. 48 vd., 54 vd.

Weidner, E. F., (1923). PD, s. 90

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. I 43, 47, 51, ; 2 ay. 20,24 ; 3 ay. 5? ; 4 IV 31 ; 5 öy. I 5, 6, 30, 33, 34, 35, 37,

43 II 4, 7, 10, 13, 15 ay. III 18, 20, 25, 35, 48, 57, 59 ; 14 öy. 20 ; 15 ay. 17 ; 22 ay. 4

KBo II 2 öy. I 1

KBo V 2 öy. I 2 ; 3 öy. I 44,47

KBo VI 28 öy. I 14

KBo VII 59 öy. I 2

KBo IX 106 ay. III 50

KBo X 15, 10

KBo XIII 55 öy. 5

KBo XV 52 ay. VI 42 ; 61 ay. 12

KBo XVII 65 öy. 38 ay. 46 ; 102 ay. 21 ; 103 II 20,25

KBo XVIII 141, 2

KBo XIX 41, 3,6 ; 145 ay. 50

KBo XX 43 ay. 7 ; 62 ay. 6 ; 111, 15

KBo XXXI 142 7

KBo XXXV 237 4

KBo XXXVIII 271 öy. I 1

KBo XXXIX 8 ay. IV 32 ; 9 1

KBo XL 65 3 ; 235 öy. 1

KBo XLI 56 öy. 1 ; 57 öy. 4, ay. 2 ; 66 ay. 5

KBo XLIII 319 öy. I 28, ay. 16

KBo XLIV 107 1

KUB III 13, 3,4,5?

KUBVII 20 öy. I 2

KUB VIII 81 II 2 III 11

KUB IX 31 öy I 1 II 40

KUB XII 34 öy. I 1

KUB XIII 33 ay. IV 2

KUB XVII 4 öy. II 25 ; 29 I 23,24,25


KUB XIX 26,27


KUB XXIII 68 ay. 12,13,14,15,17,21,22,23 ; 75 ay. IV 14

KUB XXIV 4 öy. 17

KUB XXVI 50 öy. 10, 35

KUB XXVII 1 öy. II 39 ; 33 11(?), 12(?)

KUB XXX 31 öy. I 5,12 ay. IV 29,46 ; 42 ay. IV 16,21 ; 47 öy. I 7 ; 63 öy. II 5 III 8

KUB XXXI 81 öy. 6 ay. 10 = Telepinu Fermanı

KUB XXXII 76 11? ; 98, 1 ; 108 öy. 1? ; 133 öy. I 3

KUB XXIV 1 öy. 6,13,14,19,22,25,27,31

KUBXXXVI 108 öy. 2 ; 127 ay. 6,8

KUB XL 102 ay. VI 4

KUB XLVIII 49 IV 8 ; 85 öy.? 8′

KUB L 1 II 3,8,18,26

KUB LVI 28 ay. 6

KUB LVIII 79 IV 16

KUB LIX 53 I 1

KUB LX 138 öy. 2

AboT 25 öy. II 16

HT 1 II 14

IBoT III 53 ay 10

Sonuç

I. Hattušili’nin politik ve ekonomik bakımdan kezey Suriye’yi önemli gördüğü

açıktır. Kuzey Suriye’ye yağtığı seferler sonucunda pek çok kültür. Ürününüde Hattuša’ya

taşımıştır. Bu seferler sıarsında Kizzuwatna’ya uğramadığını görüyoruz. I. Muršili’de

kuzey Suriye ile ilgilenmiş ve hatta Babil’e sefer düzenlemiş ve burayı zaptetmiştir. Sefer

dönüşü öldürülmüştür. Ardından politik bi kargaşa başlamıştır. I. Hantili, I. Zidanta ve

Ammuna Kizzuwatna krallığı ile devlet antlaşmaları yapmışlardır. Bu dönemden itibaren I.

Šuppiluliuma’ya kadar Kizzuwatna bağımsız bir devlet olarak kalmış ve Hitit krallarıyla

karşılıklı eşitlik esasına dayanan devlet antlaşmaları imzalamıştır.

Hitit ve Kizzuwatna arasındaki ilişkiler, II. bin yılının ortalarına kadar nisbeten dar

bir kapsamdan ibaretti. Bu duruma çivi yazılı kil tabletler fazlasıyla tanıklık etmektedir.

Bununla ilgili ilk belge yukarıda bahsetiğimiz I. Zidanta döneminde Hitit ile

Kizzuwatna arasında imzalanmış olan bir antlaşmadır. ( KUB VII 20 ) Kizuwatna kralı

Palliia olarak belirtilen bir kişiyi Zidanta’nın karşısında görmekteyiz. Bu isim ( KUB

XXX 47 öy. I 7 ) de karşımıza çıkmaktadır. Wiesman’ın Tell Açana ile ilgili yayınladığı

raporda Alalah’daki İdrimi’nin selefi olarak bir Palliia’dan bahsedilmektedir.

Telepinu döneminde ise ( KUB XXX 42 ay. IV 15 )’ten öğrendiğimize göre

Kizzuwatna kralı olarak İšputahšu ismi karşımıza çıkmaktadır.

Bu dönemlerde Mitanni devletinin genişleme politikası yüzünden Palliia ve

İšputahšu ile yapılan antlaşmalar hayli dikkat çekicidir. Zira Mitanni devleti Fırat’tan

kuzey Suriye’ye kadar uzanmaktaydı. Anlaşıldığı üzere ilk tehditler güney vce

güneydoğusunda komşu olduğu Klikya bölgesinden geldiği için, belki de Hititler bu

yüzden Kizzuwatna ile anlaşma yoluna gitmiştir.

Kurša

Bibliografya


Metin Bilgileri


Sonuç




Kuššar/Kuššara

Bibliografya

Alkım, B., (1968). Anatolien, 1, s. 181

Balkan, K., (1957). Mama, s. 63

Bittel, K., (1970). Hattuša, s. 18-19.

Bossert, H. Th., (1944). Königssiegel, s. 22,92,273


__________, (1964). Bi. Or., 21, s. 14 “Pınarbaşı Yalak Höyük”

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 73 “Göksün?”

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 173 “Tonus”


Garstang, J., (1923). AAA, 10, s. 177

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 36,63 “ Alişar Höyük”

Gurney, O. R., (1964). The Hittites, s. 22

Hardy, R. S., (1941). AJSL, 5, s. 181-185

Hrozny, B., (1929). Ar. Or., 1/3, s. 286, 292-298.

________, (1931). Ar. Or., 3, s. 285

Lewy, J., (1956). HUCA, 27, s. 59

______, (1962). HUCA, 33, s. 45

______, (1965). “Old Assyrian Evidence Concercing Kuššara and İts Location”

Anadolu Araştırmaları, 2(1-2) : 305-315.



Sommer, F. – Falkenstein, J. J., (1938). HAB, s. 105

Sturtevant, E. H. – Bechtel, G., (1935). A Hittite Chrestomathy, s. 85

Otten, H., (1951). MDOG, 83, s. 42

Ünal, A., (1980-83). RIA, 6, s. 379

Weidner, E. F., (1923). PD, s. 124

Metin Bilgileri

KBo III 6 öy. I 4 ; 22 öy. 1,4,5 ; 34 öy. I 1

KBo IV 12 öy. 4

KBo VI 28 öy. I 4

KBo X 2 öy. I 2 = I. Hattušili Yıllıkları

KBo XIII 44 öy. I 1(?) = Saray Kronikleri

KBo XXXIX 90 ay. IV 12

KBo XLI 35 öy. I 6

KUB I 1 öy. I 4 ; 2 öy. I 4

KUB I 16 ay. III ve IV 74 ; KUB XL 65 = I. Hattušili’nin Vasiyetnamesi

KUB XXI 29 öy. I 4

KUB XXVI 58 öy. 4 ; 74 öy. I 2

KUB LVIII 15 I 11

KUB LX 134, 5

Sonuç

Söz konusu makalenin adanmış olduğu bilginin yanı sıra Hititler’in erken tarihi üzerine

çalışma yapan hititolog ve uzmanlar, Pithana ve oğlu Anitta veya I. Hattušili ile ilgili Hitit

kaynaklarının eski bir Anadolu kenti olan Kuššara’nın yerini tespit etmek için yeteri kadar

bilgi içermediğine işaret etmektedirler. Kente ait ismin “Eski Asurca” bir form olduğunu

düşünen bilim adamları olmasına karşın, bunların Kuššara kentinin “Boğazköy’den çok uzak

olmayan bir yere lokalize edilmesi gerektiği” veya “Hattuša’ya en yakın mesafede”

bulunduğuna dair 2 farklı görüş sarf ettikleri görülür. Üçüncü bir görüşe göre Kuššara’nın

Alişarla hemen hemen özdeş olması gerektiği düşünülmektedir. Söz konusu öneri 1941

yılında R.S. Hardy tarafından ortaya atılmıştır. R.S. Hardy, Hrozny’nin Kuššara’nın Garsaura

ile özdeşleştirilmesine dair ortaya attığı öneriye karşı çıkmasına karşın bu bilim adamının

düşüncesini destekleyecek herhangi bir veri ortaya koymaktan kaçtığı görülür. Alişar’da ele

geçen Eski Asur metinlerinin içeriği ile ilgili yanlış bilgiler ile net olmayan arkeolojik veriler

J. Mellart’ın Hardy’nin önerisini desteklemesine neden olmuştur. Eski Anadolu coğrafyası

üzerine kaleme alınan en eski kitabın yazarları, Mellart’ın önerilerinden yola çıkarak

Kuššara’nın Alişarla özdeşleştirilmesinin son derece akla uygun olduğunu ifade etmektedirler.

Onların savunduğu düşünce şöyle karşımıza çıkar: Kuššara’nın Anitta’nın ikametgahı olduğu,

isminin Alişar Höyük ve Kaneš-Kültepe’de açığa çıkarılan Asur dökümanlarında geçtiği

bilinmektedir. Kentin Hattuša yakınlarında olduğu düşünülmektedir. Alişar Höyük’ün sahip

olduğu merkezi konum, her ne kadar söz konusu olan böylesine önemli bir kent için nisbeten

küçük olsa da Kuššara için önemli bir delil olarak algılanabilir. Burada şu zaaflar ortaya

çıkmaktadır; Garstang ve Gurney, Kuššara’nın gerek Anitta metni ile Alişar ve Kültepe’de

açığa çıkarılan Eski Asur tabletleri ve gerekse de daha geç döneme ait metinlerde geçen tek

kent olmadığı hususunu hesaba katmazlar. Diğer bir deyişle söz konusu yazarlar, Anitta

metnindeki kesin coğrafik verileri içinde mevcut olmaması nedeniyle içine Kuššara’nın

lokalize edilmesi gereken bölgenin tespit edilmesine yönelik olarak yapılan girişimlerin Eski

Asur dökümanlarında rol oynayan Kuššara’nın da için de bulunduğu olayların

değerlendirilmesine dayandırılması hususunu gözden kaçırırlar. Kuššara ile ilişkili Eski Asur

verileri üzerinde yapılacak geniş çaplı bir değerlendirmenin daha akla yatkın olmasına karşın,

söz konusu tartışmanın bir kaç Kültepe metni ile Boğazköy’den çıkarıldığı söylenen bir

mektupla sınırlandığı görülür. Ku-ša-ra ibaresinin geçtiği tek Alişar tableti olan metin (Alişar

No.d.2200 Gelb’e ait baskının 48 nolu parafı) oldukça kırık biçimde ele geçmiştir. Söz

konusu tablet ikinci derecede bir öneme sahiptir. Daha iyi korunmuş Alişar tabletlerinde

geçen yer isimleri kayıtları günümüze kadar korunarak gelen Asurlu tüccarların en az Kaneš

karumu’nda yaşayanlar tüccarlar kadar deneyimli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum

Hattuša-Boğazköy’deki Asurlular hakkın da bir gözlemde bulunulmasına da olanak

tanımaktadır.

Kuššara’nın bulunduğu bölge ile ilgili ilk kanıt TC 10 nolu Kültepe mektubunda

karşımıza çıkar. Söz konusu metin üzerinde, tarih ve coğrafya nitelikli pek çok çalışma

yapıldığını ifade etmek gerekir. Metinden anlaşıldığı kadarıyla seyahati sırasında Kaneš’e

uğradığı tahmin edilen Bazia isimli birinin a(!)-ni-ša-am [e]-er(!)-ba-am kendisi ve halkının

Šamuha ve Kuššara’ya kabul edilip edilmeyeceğini öğrenmek maksadıyla Šu-IŠTAR ve

Enlil-bani tarafından kabul edildiği görülmektedir. Sedat Alp ve Emin Bilgiç’in de ortaya

koymuş olduğu üzere Šamuha, Murat Suyu üzerinde, batı Fırat’la birleştiği nokta civarında,

Fırat’ın aşağı yukarı 40 km batısında Malatya’nın biraz kuzeyine lokalize edildiğine göre, bu

açıklamalar Kuššara’nın Malatya ile aynı bölge içine yani Kaneš’in aşağı yukarı doğusuna

denk gelecek bir yere lokalize edilmesi gerektiğini göstermektedir. Bazia’nın yaptığı

yazışmalardan anlaşıldığı kadarıyla Šamuha ve Kuššara’ya seyahat etmek mümkün değildi.

Kervan Tilimra ve son olarak Gazilipa(?) ve Hurrama’ya kadar ilerleye bilmişti. TC 10’da

geçen bu ifade Kuššara’nın Hurrama’dan çok uzak olmayan bir yere lokalize edilmesi

gerektiğini ortaya koyar.

İçimde İnnaa (Kaneš’e yerleşmiş bir tüccardır. Onun tarafından yazılan veya ona

gönderilen pek çok mektup ortaya çıkarılmıştır.) oğulları, Aššur taklaku, Aššur resi ve Šu Sin

ile ona ait diğer şirket ve kuruluşlar, son olarak Puzur-Aššur isimli bir şahsın geçtiği Kültepe

tabletlerinden büyük bir gruba ait üç metnin içeriğinden de bahsetmek gerekir. Bu

tabletlerden biri, ICK 1 sarayında kazanılan gelirlerle ilgili olup İnnaa’nın şirketinin aynı

bölge içinde olduklarına hiç şüphe olmayan Hurrama ve Luhušaddia kasabaları civarındaki

değerli bir maden cevherini gizlice ele geçirmek maksadıyla göstermiş olduğu çabalara

değinilmeltedir. Puzur-Aššur ve İnnaa’nın bahsedilen metalden 15½ šekel kazandıktan sonra

bu miktarı Kaneš’teki İnnaa’ya verilmek üzere Šaha isimli bir başka birisine

bırakılmıştır.(ICK I,II 26-28) aynı metnin II 38 vd. nolu kısmında Šaha isimli kişinin

Hurrama’dan Kaneš’e yolculuk ettiği anlaşılmaktadır. Hurrama’da kaleme alınan metinde,

Šaha Kuššara yoluna ulaştığını beyan etmektedir. Tüm bu verilere dayanarak Kuššara

kentinin Kaneš’i önemli bir kasaba ve duraklama noktası olan Hurrama karumuna bağlayan

bir yol üzerine lokalize edilmesi gerektiğini gösterir. Burada bahsedilen diğer iki tablet VAT

13484 İnnaa’nın iki oğlu tarafından kardeşleri Šu Sın’e gönderilen zarar görmüş bir

mektuptur ve TC III 74 Puzur Aššur tarafından İnnaa’ya gönderilen mesaj aynı rotaya işaret

etmektedir. Söz konusu metinlerden ilkinde Puzur Aššur’un hem Hurrama hem de Kuššara ile

bağlantısı olduğu ifade edilmektedir. Metinlerden ikincisinde bu şahsın İnnaa’yı Hurrama ve

Kaniš’te temsil ettiği anlaşılmıştır. Metinler de iki kasabanın bir birinden uzak mesafede

bulunmadığına dair bazı ibareler bulunmuştur. TC III 74’de Kuššara’nın Hurrama ile Kaniš

arasındaki bir yerde bulunduğu ifade edilmektedir; İnnaa’nın oğullarından birinin karumu(n

hakimlerini) görebilmek için kendisine 5 kez dava açtığını anlattıktan sonra, Kuššara’daki iki

adamı İnnaa’ya götürülmek üzere 5 döküman emanet ettiğini ifade etmektedir.

Kuššara ile ilgili bazı verilere Bilgiç’in neşredilmemiş Boğazköy II adı altında

yayınladığı zarar görmüş bir mektupta da karşılaşmak mümkündür. Söz konusu mektubun

Boğazköy’de bulunduğu tahmin edilmektedir. Daha öncede ifade ettiğimiz üzere bazı kişilerin

Mima kentiyle ticari ilişkiler içinde bulunduğu bilinmektedir. Bununla birlikte E. Bilgiç’in 3.

satırdaki imlemeyi qi-bi-ma um-ma u-bar-tum ma… olarak okumak da haklı olduğuna hiç

şüphe yoktur. Neşredilmemiş Boğazköy II’ deki bir metinde Mama isimli Asur yerleşiminin

wa-bar-tum Mama şeklinde tekrarlanan resmi bir ünvanla anıldığı görülür. Metnin II 25-30

nolu kısımlarının a-ba-u-(ni) be-lu-ni a-tu-nu ( bu formül resmi mektuplarda sıkça

karşılaşılan bir ifade olup “lütfen” anlamına karşılık gelmektedir.) sözcükleriyle başladığı

tesbit edilmiştir. Metin şöyle devam etmektedir: tup-pu-um iš-tu a-lim KI i-li-kam ša-ša-du-a-

tim lá tu-ša-da-a ú tup-pi-e Sa ka-ri-im [Ka-ni-iš?] ša ša-da-a-tim […] “başkent’ten buraya,

aletleri emanete koymanı gerektirmeyecek bir mektup geldi. Karum’daki tabletlerde

aletlerin[…]” TUM I 1a, TC 32 ve KTP 12 gibi tabletler, metinlerde Šadduatum olarak geçen

aletlerin yolculardan zorla alındığı, yolcuların taşıdıkları mallara Asur’lu vergi memurlarınca

X kasabasının šagil tatim u birattum şeklinde ödenmesi gereken bir vergi olarak el konulduğu

ifade edildiği için, bu dava oldukça kötü bir biçimde zarar görmüş 1 nolu satırın [ a-na-ša-gi-il

ta-tim-u] [bi-ru]-tim ša [k]u-ša-ra şeklinde restore görmesinden sonra anlam kazanmıştır.

Metnin 22-30 nolu kısmında Asur’lu valinin, Kuššara’da bulunan vergi memurlarına

insanların gündelik hayatta kullandıkları aletleri toplamaktan kaçınmaları konusunda bir emir

verdiği görülür. Aynı metnin II. 18-21 nolu bölümünde Mama’ya gönderilen mallardan

bahsedildiği anlaşılmaktadır. II. 33 vd. ise bir çeşit dipnota yer verildiği tespit edilmiştir. İlk

pasaj şöyle okunmuştur: “Aššur-Malik’in oğlu Kurara için fidye olarak ona bir “yerli” eşlik

etmektedir. Biz bir elbise verdik” metindeki dipnot yapılan bir şikayetle ilişkilidir. “onlara

fidye ödemek için para olmadığından “yerliler” bana sürekli olarak saygısızca davranıyorlar.

Sonrasında Mama’daki ubartum’un Asurlular’ın yakalanmasıyla sonuçlanan bir akına

(yağma) maruz kaldığı anlaşılmaktadır.

Mama isminin aynı bölgedeki pek çok yer ismi gibi –ma bitim ekiyle son bulması ilgi

çekicidir. Örneğin Hurrama, Tegarama, Ullama ve Taišama. Mama’nın tanrıça Ma ile

bağlantılı bir yer ismi olması ve bu eski ismin Kumanni ile yer değiştirmesi imkansız gibi

gözükmektedir.

Kuššara’nın Elbistan’ın batısındaki dağlık bölgede olması gerektiğine dair ortaya

koyduğumuz görüş, Mama’nın civarındaki köyle ilişkili datayla da tam bir uyum içinde

bulunmaktadır. ICK 1’de Hurrama’dan gelen ziyaretçilerin buraya “tırmanarak” ulaştıkları

ifade edilmektedir. Bu yüzden söz konusu kenti Binboğa Dağları bölgesine lokalize etmek

mantıklı olacaktır. Yukarı da anlatılanların ışığında Asur’lu yol coilectorslarına göre, vergiler

Kuššara’da toplanıyordu. Evler olasılıkla yolların birleştiği bir yerde bulunduğu için, bir adım

daha ileri giderek Pithana ve Anitta’nın sarayının Pınarbaşı’ndan (Aziziye) Maraş’a uzanan

bir anayol üzerinde bulunduğunu söyleye biliyoruz. Söz konusu yol Göksun’da çatallaşarak

Elbistan’ı Yarpuz (Afşin) yoluyla Şara bağlamaktaydı. Sonuç olarak Mama-Kummanni/Şar

eşitliğini düşünmekte ne kadar haklı olduğumuz ortadadır. Eldeki veriler Kuššara ile Mama

arasında 20 km’den daha fazla bir mesafe olmadığını ortaya koymaktadır. Böyle bir akıl

yürütme Kuššara’nın bugünkü Kemer yerleşimi civarına yerleştirile bileceği anlamına da

gelmektedir.

Kuššara yerleşimine ait izler C. Cataoniae bölgesindeki arkeolojik çalışmalar esnasında

ortaya çıkarılmadığı ve yeni açığa çıkarılacak eski Asur kaynaklarınca kesin lokalizasyona

yönelik veriler ortaya koyulmadığı sürece bu konuda yapılacak bütün girişimler bir tahmin

olmaktan öteye gitmeyecektir. Lewy(1965)

Kuwanna

Bibiliografya



Metin Bilgileri

2 BoTU 23A III 37 = Telepinu Fermanı

Sonuç




Kuwaššariia

Bibliografya


Metin Bilgileri


Sonuç




Lahhurama

Bibliografya


Metin Bilgileri

KBo XIX 30, 8

KUB XI 1 ay. III 2 = Telepinu Fermanı


Sonuç




Landa

Bibliografya


__________, (1973). Geschichte, s. 23 “Laranda/Karaman”

Forlanini, M., (1986). ASVOA, 4.3 “Laranda/Karaman”

__________, (1988). VO, 7, s. 136

__________, (1990). Hethitica, 10, s. 121 “Laranda”

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 41 vd., 80 “Laranda/Karaman”

Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 18 “Leandis/Kataonien”

Goetze, A., (1930). KIF, 1, s. 112

Hardy, R. S., (1941). AJSL, 58, s. 188

Kühne, C. – Otten, H., (1971). StBoT, 16, s. 50

Laroche, E., (1961). RHA, 19, s. 66


Ünal, A., (1974). TH, 3/1, s. 198 “Alişar’ın güneydoğusunda aranmalı”

______, (1980-83). RIA, 6, s. 487

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. I 50 ; 4 IV 26,27

KBo III öy. I 9 ; 67 öy. I 10

KBo V 9 ay. IV 10

KBo XXVIII 144, 2

KBo XXXI 51 öy. 5,6

KBo XXXIV 262, 7

KUB VI 45 öy. II 50,51 ; 46 ay. III 18,19

KUB IX 34 ay. III 28

KUB XI 1 I 9 = Telepinu Fermanı

KUB XIV 13 öy. I 1

KUB LV 56, 8

KUB LVII 88 I 4 ; 87 II 1

KUB LIX 46 ay. 10′

Sonuç

(URULa-an-d/ta, La-a-an-d/ta ve La-in-ta [LUGAL]) Hitit devletinin kurucusu I. Labarna

döneminde, Hupišna, Lušna, Nenašša, Paršuhanta, Tuwanuwa ve Zallara gibi “aşağı ülke”nin

önemli eyaletleri arasında zikredildiği görülür. ( Aşağı ülke Lakonya ovasına denk

gelmektedir.) Bundan sonraki dönemde kaleme alınan tarihi metinlerde pek fazla

zikredilmediği için -pek çok Hitit öncesi kent gibi- önemini yitirmiş olduğu söylenebilir.

I. Šuppiluliuma’nın, Lanta ile ilgili, sadece iki tanrıdan, “Hanfendi”(dBeltu) ve Luwi

tanrısı Kunigawani gibi, bahsettiği görülmektedir. Söz konusu tanrıların, daha çok, Amurru,

Nuhašše ve Kizzuwatna ülkeleriyle imzalanan devlet anlaşmalarındaki yemin tanrısı

listelerinde geçtiği tespit edilmiştir. (KBo I 1 Ay. 50; 4+ KUB III, 10 Ay. IV 34 vd; 5,9 Ay.

IV 9 vd; 12,31 Ay. IV 4; KUB VIII, 82+ Rs 18; Ay.17, 349 Ay. 8=PRU IV 88) Bo 521 I nolu

metinde bir defaya mahsus olarak Lantalı Ištar ifadesine yer verilmiş olması, mecazi olarak

“hanfendi” olarak anılan tanrıçanın Ištar’ın bir formu olduğunu akla getirmektedir. (C.

Kühne/ H. Otten, StBoT 16 (1971) 50; I. Wegener, Gestalt und Kuß der Ištar-Šawuška in

Kleinasien ( AOAT 36, 1981)185, O.R.Gurney ise Some Aspects of Hittite Religion (1977) 5,

metinde “hanfendi(sahibe)” olarak anılan tanrının bir Hurri tanrıçası olan Allani ile

özdeşleştirilmesi gerektiğini düşünmektedir.) Bununla birlikte bazı dualarda

Kuniyawanni’den “bey” olarak bahsedildiği görülür. ( J Tischler, RGTC VI (1978) 243;

(1982) 454 Anm. I) KUB XVII, 19, 8’ nolu kil tablet Lantalı tanrı(lar) –bu tanrıların isimleri

korunmamıştır- ile Harawanna, Hunhuišna, Huwannara ve Lušna kentinin tanrılarının

onuruna düzenlenen bir festivalin anlatıldığı uzun bir metindir. Bunun dışında festival ritüeli

ile ilişkili bir metin parçası (KUB XLIV, 51. 17) ile bir kehanet metninde (KUB XVIII, 50

Öy. I) dargın yada kızgın olduğu anlaşılan Lantalı tanrılardan hiçbirinin isminin korunmamış

olduğu görülür. Her üç durumda da yukarıda bahsedilen tanrıların geçmesi söz konusudur. Bu

tanrılardan biri büyük bir ihtimalle KUB IX, 34 III 28 nolu ritüel metninde “büyük tanrı”

olarak çağrılan Kuniyawanni’dir.

Lokalizasyou ile ilgili olarak; Lanta kentinin bir klasik çağ yerleşimi olan Lalanda

(Karaman) ile özdeş olduğu düşünülmektedir. ( E.Forrer, Forsch I ( 1926) 41 vd.; Ay.

Hardy, AJSL 58 (1941) 188; F. Cornellius, Or. 27 (1958) 389; ders, Gesch. d. Heth. (1973)

23) Bunun dışındaki diğer bir görüş ise söz konusu kentin fonetik bakımdan benzer bir

vurguya sahip olan, Kataonien yöresindeki ( J.Garstang, JNES 3 ( 1944) 18 vd.)

Leandis yerleşimiyle çağrıştığı doğrultusundadır. Söz konusu kişinin kentin gerçek yeri ile

ilgili olarak herhangi bir öneride bulunmadığı göze çarpar. ( karşılaş. A.Göetze, KIF I

(1927/1930) 112) Söz konusu yerleşimin, Zile ilçesiyle özdeşleştirilmesi hususunda ise

hata yapıldığı anlaşılmaktadır. Kesin olmayan bir tamamlamaya dayanarak söz konusu

kentin Alişar’ın güneydoğusunda bulunduğuna dair bir saptamada bulunulmuştur. (Ünal,

THeth. 3 (1974) 198, bu hususta G.F. Del Monte, SMEA 18 (1977) 323 vd.) Telepinu

fermanında söz edilen stelin giriş kısmında Lakonya düzlüğündeki Tuz gölünün

güneyinde bulunan bir yerleşime işaret edildiği görülür. ( Laroche, RHA 69,66)

Lawazantiia

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 11

Bossert, H. Th., (1951). Belleten, 15, s. 320

Cornelius, F., (1958). RHA, 16, s. 8

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 75

__________, (1973). Geschichte, s. 300

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 170 “Elbistan Karahöyük”

Freu, J., (1980). Luwiya, s. 215 “Karahöyük”

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 106 “Elbistan”


________, (1960). JCS, 14, s. 47

________, (1962). JCS, 16, s. 51

Hirsch, H., (1980-83). RIA, 6, s. 433

Kammenhuber, A., (1968). Arier, s. 94,100

Landsberger, B., (1954). JCS, 8, s. 48,70

Lewy, J., (1952). Orientalia, 21, s. 291,404

______, (1962). HUCA, 33, s. 52 “Izgın yakınlarındaki Karahöyük”



Savaş, Ö. S., (2001). Kilikya: Mekanlar ve Yerel güçler, s. 109

Ünal, A., (1974). TH, 3/1, s. 199

Wegner, I., (1980-83). RIA, 6, s. 435

Yiğit, T., (1997). Belleten, 61, s. 1-14. “Elbistan Karahöyük”

Metin Bilgileri

KBo I 11 = Hattušili’nin Vasiyetnamesi

KBo III 1 öy. II 20,21 = Telepinu Fermanı

KBo IV 10 öy. 48

KBo VI 29 öy. I 17

KBo VIII 63 öy. I 9, 11

KBo IX 115 öy. 4

KBo XVI 83 III 1

KBo XVII 102 öy. 3 ay. 19 ; 103 II 21 ay. 25

KBo XIX 129 öy. 2,4

KBo XLI 233 öy. 6,8

KBo XLIV 210 öy. 18

KBo XLV 101 öy. 8

KUB V 20 III 27

KUB VI 15 II 10 ; 45 öy. I 77 ; 46 öy. II 42

KUB VII 20 öy. 5 ; 53 öy. 3 ; 74, 13


KUB XXXI 67 IV 8 ; 69 öy. 4,13 ay. 12

KUB XLVIII 123 I 6,9,23 III 15 IV 4,11,16

KUB L 117 II 6

KUB LII 72 öy. 10,11,13 ; 79 III 9

KUB LVI 25′ IV? 12′

KUB LX 105 öy. 6 ay. 1′, 118,9

IBoT II 10, 3?

Sonuç

Asur Ticaret Kolonileri dönemindeki pek çok yazılı belgede adına “Luhuzatiia” olarak

rastladığımız kentin Hitit çağındaki Lawazantiia olduğuna hiç kuşku yoktur.

Mevcut eski Hitit devri kaynakları içerisinde ilk kez I. Hattušili dönemine ait KBo I

11’de (I. Hattušili’nin Vasiyetnamesi) ismine rastladığımız bu kent, önemini gerek koloni

çağındaki gereksede Hitit imparatorluk çağında hiç yitirmemiştir. (Bunun nedeni stratejik

açıdan önemli bir bölgede bulunuyor olmasından kaynaklanabilir.) Söz konusu metin Uršu

kentinin kuşatılmasını anlatmaktadır. Burada kral Lawazantiia kentine karargah kurmuş ve

kuşatmayı da buradan idare etmiştir. Kralın bu kuşatmayı idare etmek için bu kenti seçmiş

olması, Uršu ve Lawazantiia kentlerinin birbirlerine çok yakın bir mevkiide oldukları fikrini

akla getirmektedir. Ancak Uršu kentinin lokalizasyonunun da kesin olmaması bu yönden

Lawazantiia’nın yeriyle ilgili sonuca ulaşmamıza yardımcı olmamaktadır.

Garelli(1963), Goetze(1960,1962)Lawazantiia’yı Kummanni ve Fırat arasında, Bilgiç,

(1945-51), söz konusu kenti, Tarsus ile Uršu arasında, Cornelius(1958,1973), Ovalık Klikya

yada batı Kataonia’da, Orlin(1970), doğu Klikya’da, Ünal(1974), Malatya civarında,

Bossert(1951), Forlanini(1979), Freu(1980), Lewy(1962), Yiğit(1997), Lawazantiia kentinin

Elbistan Karahöyük’te aranması gerektiğini belirtmişlerdir. Savaş(2001) Lawazantiya

kentinin lokalizasyonuna yönelik teklifinde söz konusu kenti Fraktin-Taşçı-Hanyeri-

İmamkulu dörtgeni içerisinde veya çevresindeki bölgede aramanın doğru olacağını

belirtmiştir. Bunun teklifin üzerinde durulması gerektiği fikrini paylaşmaktayız.

Lušna

Bibliografya


__________, (1973). Geschichte, s. 35 “Lystra/Hatun Saray”

Frantz, G. – Szabó, (1987-90). RIA, 7, s. 180 “Lystra”

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 136 “Lystra/Hatun Saray”

Forrer, E., (1926). Foschungen, 1, s. 42 “Lystra”

Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 18 “Lystra/Hatun Saray”

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 64 “Lystra/Hatun Saray”

Laroche, E., (1961). RHA, 19, s. 85

Lokalizasoynla İlgili Metin Bilgileri

KBo III 1 öy. I 10 ; 67 öy. I 11 = Telepinu Fermanı

KBo VII 66 III 6


KUB XVII 19 ay. 9

KUB XXVI 33 I 24 = 50 I 16

IBoT III 138, 2

Sonuç

Lušna (URULu(-u/ú-)uš-na(-aš)) Eski Hitit çağında, I. Labarna’nın oğullarının idaresi

altında bulunan Hupišna, Tuwanuwa, Nešša, Landa (Lanta), Zallara ve Paršuhanta isimli

kentlerle birlikte ismi geçen bir Anadolu şehri.

Lušna kenti, büyük bir ihtimalle “aşağı ülke” olarak tabir edilen Lykaonia yöresine tahkimedilmişti ki söz konusu kasaba Lystra yerleşimiyle özdeşleştirilmektedir. Frantz-Szabó(1987-90)

Malitaškuriia

Bibliografya

Carruba, O., (1966). StBoT, 2, s. 8


Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 177 “Tuz Gölü civarında”


Goetze, A., (1930). RHA, 1, s. 30

Otten, H., (1973). RIA, 4/2.3, s. 112

Metin Bilgileri

KUB VI öy. II 33 ; 46 ay. III 2

KUB XXVI 77 öy. I 12

KUB XXXI 2 ay. III 2? = Telepinu Fermanı

Sonuç

Telepinu fermanının II 38 nolu bölümünde, yeni donatılan kentler arasında Harahara ile

birlikte anılan bir yer ismidir. Otten(1973)

Šahhaniya ve Pahtima ile Šahhuniya ve Malitaškuriya kentlerinin bulunduğu iki bölge

konusunda bir şey söylemek mümkün değildir.

Malitaškuri, sözcüğünün ikinci yarısından anlaşıldığı kadarıyla Karadeniz kıyısında

bulunan Yunanca ismi Themiskyra ile aynı dil bölgesinde bulunmaktadır. Kentin Proto-hatti

dil sahasında da olması mümkündür. Buna göre Hattuša’nın batısında kalan boş bir bölge

içinde kalmaktadır. Fakat mevcut veriler kesin tanıyı koymak için yeterli değildir.

Cornelius(1958)

Marišta

Bibliografya


__________, (1959). RHA, 65, s. 106,108

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 180 “Akçakışla”

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1595). Geography, s. 13 “Çorum”



Ünal, A., (1974). TH, 3/1, s. 201

Metin Bilgileri

KBo III 6 öy. I 29 öy. II 16, 37 ; 68, 11 = Telepinu Fermanı

KBo V 8 öy. I 5

KBo XVIII 79, 27

KUB I 1 II 4,32,57 ay. III 21

Sonuç

Telepinu dönemine ait metinde Šu?-ukziyaš, Ašurna, Anzara(š) , Šamuha, Hurmaš

kentleriyle birlikte Marištaš’nın da geçtiği görülür. Bu kentlerden Šukziya ve Hurma

yerleşimleri diğerlerinden farklı bir bölge içinde yer almaktadır. Marišta ise Karahna sınırları

içinde bulunmaktadır.

Marišta ve Šadupa isimli yerleşimler Taggašta dolaylarında bulunan iki kenttir. Hattušili

döneminde kullanılan bir deyim olan Šadupa’dan Dankuwa’ya kadar tabirinin “batıdan

doğuya bütün Gašga ülkesi” ifadesiyle özdeş bir anlama sahip olduğunu belirtmek gerekir.

Cornelius(1958)

Matila

Bibliografya

Cornelius, F., (1955). RHA, 13, s. 52

__________, (1958). Orientalia, 27, s. 248 “Gaziantep Battal Höyük”

__________, (1963). Orientalia, 32, s. 238-239

Forlanini, M., (1980). SMEA, 22, s. 79

Metin Bilgileri

KBo III 1 II 1 = Telepinu Fermanı

KBo XLV 16 öy. II 3 ; 17 ay. VI 8,11

KUB XX 21 ay. VI 3 ; 94 VI 3

KUB LI 81 ay.? 8′

KUB LVIII 40 V 1

Sonuç

Telepinu Fermanın da Ammuna kral olduğunda ona düşman olan ülkelerden biriside

Matila kentidir.

Matila kentinin Taggapu(ra) yerleşiminin güneyinde bu kentten belirli bir mesafe

uzaklıkta olduğu anlaşılmaktadır. Söz konusu çıkarım seyahat rotası olarak öngörülen ard

arda dizili isimlerden yola çıkılarak yapılmıştır. Mevcut sıranın sonunda QA-TI ifadesine yer

verildiği göze çarpar. Sonraki iki seyahat rotasındakine göre farklı bir başlığın düzenlenmiş

olması gerekir. ( “ma-an LUGAL-uš IR-ha-an GIŠGIGIR-ni ti-ia-zi” ) “Kral arabasıyla sınırı

dolaştığında” söz konusu ifade imparatorlukta uzanan yolların engebeli olduğu bilindiğinden,

oldukça tuhaf kaçmaktadır.

Cornelius(1958), kendi belirlediği seyahat rotasına dayanarak söz konusu kenti Aintap

yakınlarındaki Battal-Höyük’te aramak istemektedir. Ancak Matila kentinin lokalizasyonu

için yeterince bilgi yoktur.

Neša/Kaneš

Bibliografya

Alp, S., (1963). Belleten, 27, s. 367 vd.

Balkan, K., (1957). Mama, s. 44

Bossert, H. Th., (1944). Königssiegel, s. 22,92


__________, (1967). Anatolica, 1, s. 72


Goetze, A., (1957). Kleinasien, s. 56

Gurney, O. R., (1964). The Hittites, s. 19

Güterbock, H. G., (1958). Eretz-Israel, 5, s. 46-50.

Hardy, R. S.,(1941). AJSL, 58, s. 181

Hirsch, H., (1968). Orientalia, 37, s. 87-89.

Hrozny, B., (1929). Ar.Or., 1/3, s. 287 vd.

________, (1931). Ar.Or., 3, s. 283,285

Lewy, H., (1963). JCS, 17, s. 103

Otten, H., (1966). Fischer Weltgeschichte, 2, s. 108,110

_______, (1973). StBoT, 17, s. 57-58.

Metin Bilgileri

KBo III 22 öy. 6,7,23,24,42,44,54,55 ay. 63,68,76 ; 40, 13 = Anitta Metni

KBo XX 10 ı 17 II 14

KBo XLI 131 ay. 5,10

KUB XXIII 28, 6

KUB XXVI 71 öy. I 17 = Anitta Metni

KUB XXXVI 98 öy. 9 = Anitta Metni

KUB XL 110 öy. 8

KUB LVIII 105 II? 5′

KUB LIX 41 III 5

Sonuç

Bugün Kültepe Olarak bilinen, Kayseri’nin 15 km kuzeydoğusundaki bu yerleşimin iki

ismi olduğu mevcut metinler sayesinde kesin olarak kanıtlanmıştır. Bir metinde ismi geçen

tüccar “Kaniš kralı”dır. Buna göre çocukların terk ettiği, kızlarını evlenmekte serbest bıraktığı

ifade edilmektedir. Hikaye inanılmaz olsa da metinde bey veya aile babası sıfatına sahip bir

kraldan bahsedilmediği göze çarpar. Otten(1973)

“Kai/eš ile Ni/eša’nın aynı şehir olması, Kani/eš’in Anitta’nın tarihi metninde

anılmamasını açıklayabilir.

Kani/eš ile Ni/eša’nın aynı şehrin adının ayrı şekilleri olarak teşhis edilmelerinin önemi

büyüktür:

Kanišumnili “Kanišçe” ve nešumnili “Nešaca” ile aynı dili ifade etmekteidi. Asur

Ticaret Kolonileri devri için ayrı bir Kani/eš dilinin rekonstrüksiyonuna ihtiyaç yoktur. Bu dil,

günümüzün ilim adamları tarafından hititçe denilen dilden başka bir dil değildir. Eski Asur

metinlerinde yerlilere ait şahıs adlarındaki dil elemanlarının araştırılması suretiyle birinci

derecede bu dilin erken bir safhası kazanılabilir.”Alp(1963). s. 376

Kaniš Mū 17 ve 18 yy.’larda eski Asur ticaretini idare eden merkezlerden biri olarak

bilinir. Daha sonraları Neša olarak anılan bu yerleşimin göçmen Hint-Avrupalılar’ın merkezi

olduğu anlaşılmaktadır. Bu ilk yerleşimin Kültepe’deki bir buçuk asırlık eski Asur

yerleşimiyle eş zamanlı olarak ortaya çıktığı hemen hemen kesin gibidir. Göçmenlerin 17 ve

16 yy.’da kurmuş oldukları bu devlete ait izler rotaları belli olan uluslar arası ticaret ve

devletler arası anlaşmalar sayesinde izlemek mümkün olmaktadır.

Kentin ve hanedanlığın akıbeti ile ilgili olarak elimizdeki metinlerden çok fazla şey

öğrenemiyoruz. Bu hususta, büyük bir umutla, aynı Kültepe tabletlerinin yayınlanmasından

önce olduğu gibi, şimdiden sonrada yeni verilerin açığa çıkarılmasını ümit etmekteyiz.

Nitekim K. Balkan, yeni açığa çıkarılan veriler ışığında XIII. Asuroloji kogresinde önemli

tarihi veriler ortaya koymuştur.

Bu şehrin Asur yerleşiminden önceki yüzyıllardaki durumu ve anlamı ile arşivler konusunda L.L. Ohlin, Assyrian Colonies 224 vd. bakılabilir. Otten (1973)

Nenašša

Bibliografya

Archi, A. – Klengel, H., (1980). AOF, 7, s. 154

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 8,20


__________, (1961). BiOr, 18, s. 217

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 77 “Nenassos/Nevşehir”

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 174 “Karapınar/topada’nın 3 km. batısındaki Ağıllı”

__________, (1992). Festschrift Für Sedat Alp, s. 179

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 36 “Nenassos”

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 122 “Nenassos”


________, (1962). JCS, 16, s. 27 “Nenassos”

Lewy, J., (1947). Halil Ethem Memorial Volume, s. 13 “Nenassos”

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 79


von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 34 “Nenassos”

Wilhelm, G., (1973). RIA, 4/2.3, s. 211

Metin Bilgileri


KBo VI 28 öy. I 7

KBo X 1 öy. 14 ; 2 öy. I 30,31 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KBo XII 53 öy. 29

KBo XV 10 ay. III 43

KBo XVI 68 II 13 ; 77, 6

KBo XXXI 83 öy. II 5

KUB VI 45 öy. II 12,14 ; 46 öy. II 54

KUB X 48 II 7

KUB XI 1 II 7 = Telepinu Fermanı

KUB XXVI 2 ay. 2

KUB XLVIII 105

KUB LV 5 I 18′

KUB LVII 120 öy. 6

KUB LIX 2 I 2′

Sonuç

Eski Asur Ticaret kolonileri çağından, Hitit Büyük Krallık çağına kadar uzanan bir

dönemde ismi sıkça anılan bir kent. Bu yerleşim, çoğunlukla Garsauritis bölgesindeki ( batı

Kapadokya) antik Nenassos kentiyle özdeşleştirilmektedir. Nenašša kenti Kaniš’ten

güneybatıdaki Purušhattuma’ya uzanan rota üzerindeki ikinci konaklama noktası olduğu

(TCL 20, 165) ve Maraššanta (Kızılırmak, Halys) ile ilişkili bir kült yeri olarak anıldığı için

(KUB VI,45 ii 13), söz konusu yerleşimin bu ırmak civarında, Nevşehir yakınlarında

aranması gerekir.

Kültepe metinlerinde NI-na-ša (-) ismiyle anılan bu yerleşim Hitit tabletlerinde

çoğunlukla Ne-na-aš-ša, bazen Ni(i)-na-aš-ša veya daha kısaltılmış şekliyle Ni-na-aš olarak

geçmektedir.

Ticaret kolonileri döneminde, Kentin bir komutanının ikamet ettiği yerle bağlantılı

olarak anıldığı görülür ( ruba’um CCT 6, 34a:5, bel alim TCL 20, 165:15; saray, ae-14, mit

Velwalter [allahhinnum] kt a/k 488/b).

Nenašša, en geç Asur Ticaret kolonileri çağının sonuna doğru, Anitta’nın Purušhattum/

Purušhanda kentine yaptığı seferle Kaniš’in egemenlik sahasına girmiş olmalıdır. Telepinu

fermanına göre, bu tarihten yaklaşık 130 yıl sonra, söz konusu yerleşimin Labarna’nın “aşağı

ülke”de yürüttüğü fetih harekatı sırasında diğer kentlerle birlikte ele geçirdiği ifade

edilmektedir. (KBo III, 1t;q ve kop.) Kent, Hurri devletinin yıkılışından sonra, Hitit

egemenliğine karşı başlatılan ayaklanmaya da ki bu Hattušil’nin hükümdarlığının başlarına

denk gelmektedir. Kesin olarak iştirak etmiştir. Ancak daha sonra annallerdeki ifadelere de

dayanarak kentin boyunduruk altına alındığını söyleyebiliyoruz. (KBo X, 1 Öy. 14 [akk], 2 i

30 [hit]) Sonrasında Nenašša’nın Hattušili’nin oğlu Pimpirit tarafından yönetildiği görülür.

(KBo III, 34 iii 16’)

14. yüzyılın I. yarısında Kaškalılar Nenašša’ya ulaşırlar III. Hattušili tarafından da

doğrulanan bu hadisede (KBo VI, 28 Öy. 7), Söz konusu yerleşimin anılmış olduğu görülür.

II. Muwattalli’nin bir duasında, Nenašša’lı tanrılardan Fırtına Tanrısı Lušiti isimli ibr tanrı ile Maraššanta ırmağı tanrısının isimlerini zikrettiği görülür. (yaklaşık olarak M.Ö. 1274) Büyük krallık çağı sonlarında kentin yönetimi Durmitta ülkesine geçmiştir. ( KUB IIL, 105+ Öy. 29’; A. Archi/H.Klengel, AFO 7 (1980) 144) Wilhelm(1973)

Pakummaliia

Bibliografya

del Monte, G. F. – Tischler, J., (1978). RGTC, 6, s. 296 vd.

Metin Bilgileri

KBo III 34 öy. II 40 = Saray Kronikleri

Sonuç




Parduwatta

Bibliografya

Cornelius, F., (1973). Geschichte, s. 118 “Ulukışla”

Freu, J., (1980). Luwiya, s. 243 “Konya Ovası ile Melendiz Çayı arasında aranmalı”

Forlanini, M., (1977). SMEA, 18, s. 215 “Mahmudiye”



Metin Bilgileri

KBo III 1 öy. II 2 = Telepinu Fermanı

KBo XVI 53 öy. 1


KUB XXVI 71 ay. IV 8, 11 = Anitta Metni

KUB LIX 34 II 5′

Sonuç

Telepinu metninin 21 nolu bölümünde başkaldıran kentler ile ilişkili bir listeye yer

verildiği görülür: URUA?-x-ag-ga-aš URUx-ti-la-aš URUGal-mi-ia-aš KUR URUA-da-ni-ia KUR

URUAr-za-ui-ia URUŠal-la-pa-aš URUPar-du-ua-ta-aš URUAh-hu-la-aš-ša. Adaniya’dan önce

gelen ilk üç kent teşhis edilememiştir. Parduwata kenti ise, KUB XXVI 43 ön. 29 nolu

kısımda Hu-ua-at-nu-ua-an-da dağı ( KBo IV 10 öy. 20’de de karşımıza çıkar.) ile Ša-hi-ri-ia

nehri (KUB XIV 15 II 1 nolu metne göre Hatti’den Arzawa’ya uzanan yol üzerinde

bulunmaktadır.) arasında olduğu ifade edilen URUPar-du-wa-da kentiyle kesin olarak

özdeşleştirilmiştir. Bu yüzden kontext’te geçen Adaniya’nın da içinde bulunduğu bütün

merkezlerin güneyde bulunduğuna hiç şüphe yoktur. Goetze(1940)

Parmanna

Bibliografya

Savaş, Ö. S., (1997). Archivum Anatolicum, s. 269 vd.

Metin Bilgileri

KBo X 1 öy. 28 2 öy. II 2,3 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KBo XIII 47, 7

KBo XXXII 184 ay. 2′

KUB XIV 13 öy. 13

KUB XXIII 33 = I. Hattušili Yıllıkları

KUB XL 6 = I. Hattušili Yıllıkları

Sonuç

Parmanna kentinin lokalizasyonu için beraberinde adı geçen Šanahuitta, Appaia,

Takšana, Alalah, Zaruna ve Haššuwa’nın “Kayseri ilinin güney-güneydoğu istikametinde yer

alan Sultansazlığı, Sindelihöyük, Yenice Irmak’tan başlayarak Fraktin-Taşçı-İmamkulu-

Hanyeri bölgelerini içine alıp devam eden ve daha kuzeyde Taçin Deresi ile Çörmişek-Su’nun

buluşup Zamantı-Su’ya karıştığı geniş bölge” Savaş(1997). s. 287 Söz konusu bu bölge içinde

aranması gerektiğini belirtmektedir.

Parminiia

Bibliografya

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 152

Metin Bilgileri


Sonuç




Pawazziia

Bibliografya

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 151


Metin Bilgileri


Sonuç




Pikumiia

Bibliografya


Metin Bilgileri

KUB XI 1 III 5 = Telepinu Fermanı

Sonuç




Piša

Bibliografya

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 151

Metin Bilgileri


Sonuç




Purušhanda

Bibliografya


Balkan, K., (1957). Mama, s. 65-66.

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 20 vd. “Tuz Gölü’nün güneyi”

_______, (1946). Belleten, 39, s. 387 vd.

Ertem, H., (1995). Archivum Anatolicum, 1, s. 80-82. “Konya/Karahöyük”

Forlanini, M., (1985). Hethitica, 6, s. 46 “Acem Höyük”

__________, (1988). VO, 7, s. 152 “Acem Höyük”

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 40 vd.

_______, (19329. RIA, 1, s. 82

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 123 “Tuz Gölü’nün güneyinde”

Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 18 vd. 27,30


Güterbock, H. G., (1938). ZA, 44, s. 45

_____________, (1969). MDOG, 101, s. 14

Hrozny, B., (1929). Ar.Or., 1/3, s. 293

Landsberger, B., (1925). AO, 24/4, s. 7 vd.

Meriggi, P., (1968). Feschrift für Brandenstein, s. 259


Neu, E., (1974). StBoT, 18, s. 35 “Tuz Gölü’nün güneyinde”

Orlin, L. L., (1970). Colonies, s. 110, 140 “Tuz Gölü’nün güneyinde”

Metin Bilgileri

KBo III 9, 6 ; 22 ay. 74,77 ; 28 öy. II 5,6 ; 46 öy. 7,8,10 ; 54, 12

KBo XII 1 ay. IV 4

KBo XIII 198, 4

KBo XXXVII 61 öy. 5


KUB XXXVI 98 ay. 5 = Anitta Metni

VAT XXVIII 1 öy. 3

Sonuç

Asur Ticaret Kolonileri çağında ve Hitit Döneminde ismi geçen önemli bir kenttir. Bu

kentin lokalizasyonuna yönelik ilk çalışmayı Bilgiç(1946). s. 387şu şekilde ortaya

koymaktadır. “metinlerimizde istisnasız bu yazılışla (Purušhanda) görülen mühim şehir

adının Puruša(a)nta suretiyle tahlil edilmesi kuvvetli bir ihtimal dahilindedir. Eti

metinlerinde ise hem bu yazılışla hem de Paršuhanda yazılışıyla bulunuyor. Bunlardan

birisinde bilhassa Hubišna-Tuwanuwa-Nenašša-Landa-...-Paršuhanda sırasıyla görülmesi

Lewy' nin üzerine alakalı celbettiği bir Kültepe vesikasına kısmen uyması bakımından,

dikkati çeker. Bir ticari seyahat esnasında yapılan masrafların kaydedildiği bu metinde

Kaniš-Wašhaniya-Nenašša-Ulama-Purušhattum sırası vardır. Purušhattum Kaniš'ten dört

günlük mesafede bulunmaktadır. Hitit metninden Purušhanda'nın açık bir surette klasik

Nenassos ile aynı ve Kaniš'ten başlayarak batı istikametinde şehirleri sıralayan Kültepe

metninden (TC III, 165) Nenašša'nın muhakkak suretle daha batısında bulunduğu anlaşılıyor.

Mühim olan diğer nokta metinlerden Kuššar gibi bir büyük beyliğin merkezi olan bu şehrin

"mat Purušhanda ( Purušhanda memleketi) şeklinde memleket adı olarak da geçmesidir.”

Alkım(1946). s. 401 “" Purušhanda şehri (s.387) münasebetiyle bahsettiğimiz, bir nevi

yolculuk masrafları listesi mahiyetinde TC III, 165 ve OIP XXVII, 54 metinleri çok

mühimdir. Birincisinde Kaniš’ten kalkarak Wašhaniia-Nenašša-Ulama üzerinden

Purušhanda'ya varıldığı, ikincisinde ise yine Kaniš'ten kalkarak Wašhaniia-Mallita üzerinden

Wahšušana'ya varıldığı kaydediliyor. Yani Wahšušana'ya giderken yol Wašhaniia'da başka bir

istikamete sapmaktadır. Bunun kuzeye değil , fakat güney-batı istikametine sapmış olması

kuvvetle muhtemeldir. Çünkü bir taraftan, Kaniš-Nenašša(Nenassos) istikameti göz önünde

tutulursa güney-batı cihetine giden ve ancak dört duraklama ile Purušhanda'ya ulaştıran yolun

ucunun Tuz Gölü'nün güney-batısına kadar uzanacağı ve Purušhanda'nın hakikaten buralarda

aranması düşüncesi akla yakın gelmektedir. Bu tahmini tekit eder mahiyette olmak üzere

Purušhattum ve Wahšušana'nın bir çok metinde bir arada geçtiklerini ve birbirlerine çok

yakın bir mesafede ve kese bir yolla bağlı gibi göründüklerini kaydetmeliyiz. İşte bu

gözlemler dolayısıyla, Wašhaniia'nın Ürgüp-İncesu arasında Ulama'nın Aksaray-Sultanhan'ın

güneyinde,Purušhattum'un Sultanhan-Konya arasındaki çevrede ve Mallita'nın ise Niğde

civarında aranmasının isabetli olacağı fikrindeyiz.”

Ertem(1995), Kaniš’ten Purušhanda’ya, söz konusu şehirlerin aynı hat üzerinde

bulunmasının beklenemeyeceğini belirtmekte ve kese bir yolla Wahšušana’nın Kaniš-

Purušhanda yoluna bağlanması Wahšušana ile Purušhanda’nın aynı hat üzerinde olmadığının

açık bir göstergesi belirtmekte ve bu durumun Wahšušana, Kaniš-Purušhanda yolunun

güneybatı istikametinde değilde kuzeyinde olabileceğinin üzerinde durmaktadır. Bunun

neticesinde Kültepe metinlerinden de anlaşıldığı üzere karumu ve wabartumu olan, hem şehir

hemde ülke determinativiyle karşımıza çıkan Purušhanda’nınayrıca KBo XXII 6 ay. IV 23

nolu bir Hitit çivi yazılı metninde ( Sargon’un Purušhanda seferini anlatmaktadır.) surunun ve

kapısının bulunduğundan ve Telepinu fermanından öğrendiğimiz ÉNA4 KIŠIB’e sahip olan

şehirlerden birisi olarak Aşağı Ülke veya civarında olduğu anlaşılan bu şehri, Ertem(1995),

konya Ovası’nda ve hatta S. Alp’in Konya Karahöyük’te aranabilir, fikrine katılarak yukarıda

saydığımız özelliklerine dayanarak bu şehrin benzer buluntular veren Konya Karahöyük

olabileceği fikri akla yakın gözükmektedir.

Šalahšuwa

Bibliografya


Forlanini, M., (1985). Hethitica, 6, s. 54,64

__________, (1990). Hethitica, 10, s. 122

__________, (1992). Festschrift Für Sedat Alp, s. 175

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 110 “Elbistan”

Nashef, Kh., (1987). Reiserouten, s. 5,39


Metin Bilgileri

KBo IV 13 öy. I 19,34


Sonuç

Šalahšuwa güneyde bir yerleşim yeridir. Buradan yola çıkarak seyahat rotasının orta

noktasında bulunan Šukziya kentini Suçat’la özdeşleştirmek gerekir. Karahna kentinin kuzey

kenarındaki Taggašta yerleşimiyle yakın ilişkileri olması sayesinde, söz konusu kent Asur’un

Kirini yerleşimiyle özdeşleştirilmektedir. Buna göre aynı yerleşimin Malatya’ya yakın bir

mesafede, Fırat kenarında Yunanca ismi Korne olan yerleşimle özdeş olduğu söylenebilir.

Metinde ilk olarak Hurma ve Šallahaššuwa kentlerinin isimlerinin geçtiği görülür. Bunlardan

Šallahaššuwa yerleşiminin, KBo IV 13’te, ilk ülke sınırları içinde kalacak şekilde, bütün yer

isimlerinin başında geldiği tespit edilmiştir. Šallahaššuwa’nın büyük bir krallık kenti olduğu

anlaşılmaktadır.

Bu metin, Asurca yazılmış olduğu için, burada bahsi geçen Zalpa kentinin, A. Göetze’nin

JCS VII 64 v.d.’da öngördüğü şekliyle Urfa bölgesindeki Fırat’ın doğusunda bir yerleşim

olması gerekir. Protohattice bir sözcük olan Zalpa ismini Asurca -z- ünsüzüyle yazmak

oldukça güçtür. Burada ismi geçen Habiri kenti, Anadolu değil de Mezopotamya sınırları

içinde kalmaktadır. Anadolu’da kent isimlerinin tekil yazıldığını belirtmek gerekir.

Otten’ın ZA NF 18 1957 s. 216 v.d’da ayrıntılarıyla incelediği bir sözleşme olan Habiri

antlaşması bu noktada şaşırtmamaktadır. Buna göre Eski Hitit kralları, I. Hattušili ve I.

Muršili Suriye ve Mezopotamya’ya düzenledikleri seferleri anlatırken bu vesile ile o

bölgede bulunan Habiru kentinden de bahsetmişlerdir. En batıdaki referans Kilikya

ovasında elde edilmiştir. Bo 4889 Ay. 48 krş. Göetze, Kizzuwatna 1940 s. 40 bak.

Cornelius(1958)

Šalatiwara

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 35 “Niğde ve Tuz Gölü arasında”

Cornelius, F., (1958). Orientalia, 27, s. 382 “Ürgüp-Göreme yolu üzerinde”

__________, (1961). BiOr, 18, s. 217

__________, (1973). Geschichte, s. 84

Ertem, H., (1995). Archivum Anatolicum, 1, s. 84-87. “Haymana/Külhöyük”

Forlanini, M., (1977). SMEA, 18, s. 214 “Haymana’nın Kızılırmak tarafında”

__________, (1985). Hethitica, 6, s. 48 “Tuz Gölü’nün batındaki Balcıkhisar”


Goetze, A., (1957). Kleinasien, s. 72, 79 “Niğde civarında”

Hrozny, B., (1929). Ar.Or., 1, s. 291

Lewy, J., (1956). HUCA, 27, s. 59 “Hasn Dağı eteğinde”

Neu, E., (1974). StBoT, 18, s. 34

Metin Bilgileri

KBo III 22 öy. 52,53 ay. 65 = Anitta Metni

KBo IV 13 öy. I 41

KUB XXVI 71 öy. I 11 Anitta Metni

Sonuç

Šalatiwara wabartumu ve ruba’umu vardır. Şehir ve ülke determinativiyle metinlerde

yer almaktadır. Ayrıca biz bu şehri Wahšušana ile birlikte görmekteyiz ve de Wahšušana

karumuna bağlı ve ona tabii olduğunu görüyoruz. Bu bilgileri Kapadokya metinlerinden elde

etmekteyiz. Hitit vesikalarına gelince özellikle Anitta metni olarak adlandırdığımız KBo IV

13 öy. I 14’de götüyoruz. Aynı dönemde ve daha öncesinde önemli ve etkin bir Hatti

beyliğidir. Ancak Hitit imparatorluk devrinde artık siyasi etkinliğini yitirmiştir.

Ertem(1995), Anitta metninde bahsi geçen kent için şu ifade üzerinde durmaktadır.

“yüzümü Šalatiwara’ya çevirdim” Buradaki yüzümü Šalatiwara’ya çevirdim sözünün aslında

söz konusu şehrin yönünü belirlemekte yardımcı olduğu kanısındadır. Çünkü o sırada Anitta

Hattuša’dadır. İnsanın yüzünü çevirmesinin ancak sağa veya sola doğru olabileceği

düşünüldüğü taktirde, Šalatiwara’nın Hattuša’nın güney yada güneybatı yönünde olma

ihtimalinin belirmesi üzerinde durmaktadır. Zira aynı metnin ikinci paragrafında bu şehre

savaşmak için Neša’dan giderken yüzümü çevirdim ifadesi kullanılmamaktadır.

Goetze(1957), Bu kenti Orta Kızılırmak çevresinde, Niğde’den uzak olmayan bir yerde

olduğunu düşünmekte ve şehrin bu alanda aranması gerektiğini vurgulamaktadır.

Lewy(1956), Wahšušana-Purušhattum yolu üzerinde ve hatta Hasan Dağı eteklerinde,

Haluadin,2in güneyinde Salaberina ile eşlenebileceğine değinmektedir.

Garelli(1963), Wahšušana/niğde ve Tuz Gölü arasında, Cornelius(1958) ise

Nevşehir’den sonra Ürgüp-Göreme yolu üzerinde aranması gerektiğini belirtmektedirler.

Ancak Ertem(1995) şehir ve ülke Šalatiwara’nın Hattuša’nın güney yada güneybatı

yönünde bir yerde, özellikle Wahšusana’ya yakın ve Hulanna nehri çevresinde aranmasının

daha sağlıklı olacağını ifade etmekte ve ülkeyi Haymana bölgesine, şehri Külhöyük’e lokalize

etmektedir.

Šalitta

Bibliografya


Metin Bilgileri


KUB XXXVIII 10 ay. IV 27

Sonuç

Söz konusu kent ismi, Boğazköy metinleri içinde sadece iki kez yukarıda belirtilen

metinlerde geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir. Bu kent,


Šallapa

Bibliografya

Cavaignac, E., (1960). RA, 54, s. 89 “Konya”


__________, (1967). Anatolica, 1, s. 77

__________, (1973). Geschichte, s. 135 “Akşehir yakınlarındaki Selme”

Freu, J., (1980). Luwiya, s. 257

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1/1, s. 42 “Everek /Develi”

Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 24 “Sivrihisar”

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 76 “Sivrihisar”

Goetze, A., (1927-30). KIF, 1, s. 112

________, (1940). Kizzuwatna, s. 57,220

________, (1960). JCS, 14, s. 47 “Konya”

Kınal, F., (1953). Arzawa, s. 10,12 vd.

Laroche, E., (1966). Noms, s. 270

Macqueen, J. G., (1968). AnSt., 18, s. 169 vd. “Sivrihisar”

Metin Bilgileri

KBo III 1 öy. II 2 = Telepinu Fermanı

KBo IV 13 öy. I 40

KBo XII 26 ay. IV 17 ; 63, 3′

KBo XIX 54, 4 ; 62, 2

KUB VI 41 öy. I 38 ; 45 öy. II 36,37

KUB XI 1 II 8 = Telepinu Fermanı

KUB XIV 3 öy. I 6 ; 15 öy. II 7,9,10

KUB XIX 12 öy. II 5

Sonuç

Šallapa kentinin tam konumu önemli bir tartışma konusu olmuştur. G.Gurney söz

konusu kenti klasik çağdaki ismi Pesinus olan Sivrihisar yerleştirmektedir. Goetze’ye göre

bu “tamamıyla imkansızdır” G.Gurney’in aktardığı metin tarihi metinler kadar belirleyici

değildir. J. Mellart şöyle ifade etmektedir: “Pesinus kentinde herhangi bir ikinci bin

kalıntısı bulunmamaktadır. Kentin Sivrihisar çevresine lokalizasyonu imkansızdır. Ancak

Yağri Höyük’te bulunduğu söylenen bir Hitit rölyefine dikkat çekmek gerekir.(Bossert,

Altanatolien, Lev. 571) mevcut rölyefin varlığı bu alanın önemli bir Hitit yerleşimi,

muhtemelen Šallapa, olduğunu gösteren bir kanıt olarak algılanabilir. Sakarya’nın batısına

lokalize edilmesi ise daha olası gözükmektedir. Buna göre Sivrihisar dağlarını doğusunda

kalan alan, Šallapa’ya Lawaša dağı civarındaki Šehiriya nehrini geçerek ulaşıldığına dair

bir bahsin geçtiği metinle uyumlu gözükür. Söz konusu dağ, yerleşimi, batıdan gelebilecek

saldırılara karşı koruyacaktır. Kentin lokalizasyonu ile ilgili başka bir alternatif ise Sir

William Ramsey ve daha sonraki bir tarihte Messrs tarafından keşfedilen, Kulu’nun

batısında, Karacadağ’ın doğu etekleri üzerindeki Yaraşlı kasabasıdır. Kasaba civarında sur

kalıntıları tespit edilmiştir. ( ikinci keşif Messrs Ballance ve Hall tarafından 1957 yılında

gerçekleştirilmiştir.) Bu alan Tuz gölünün kuzeyine yakın bir pozisyonda bulunuyordu.

Kentin ikinci bin ve demir çağı dönemlerinde önemli bir yerleşim olduğu açıktır. Söz

konusu lokalizasyonlardan hangisi Kargamıš’tan bir orduyla gelen Šarri-Kušuh’un Muršili

ile buluşması için gerekli koşullara sahip olduğuna bakmak yeterli olacaktır. Her iki

kralında Šallapa’da buluştuğu kesindir. Bu yüzden Kargamıš kralının Kizzuwatna’dan

geçmesi, Kilikya geçitlerini geçerek Toroslar’ı aşması, buradan güneybatıya ilerleyerek,

Tuz gölü civarına uzanması gerekecektir. Tuz gölünü ya daha kolay bir rota olan doğudan

dolaşmak suretiyle yada aşağı ülkeden geçmek suretiyle güney ve batı kısmını dolanarak

aşmış olduğu düşünülebilir. Batıdan uzanan güzergah oldukça meşakkatli gözükmesine

karşın bu bölgede bazı eski yerleşim izleri göze çarpmaktadır. Klasik çağda Axylon çölü

susuz bir alan olsa da, 14. yüzyıldaki koşulların daha yumuşak olduğu söylenebilir. Tüm

bu verilere dayanarak kentin lokalizasyonu için en uygun alanın Sivrihisar dolayları

olduğunu düşünülebilir. Macqueen(1968)

Šamlušna

Bibliografya

Laroche, E., (1961). RHA, 69, s. 86

Metin Bilgileri


Sonuç




Šamuha

Bibliografya

Alkım, B., (1956). Belleten, 20, s. 79

Alp, S., (1956). Anatolica, 1, s. 77 “Murat suyunun batısında”


__________, (1958). RHA, 16, s. 3

__________, (1959). RHA, 17, s. 110

__________, (1961). BİOR, 18, s. 216

__________, (1964). BiOr, 21, s. 14

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 73

__________, (1973). Geschichte, s. 12

Danmanville, J., (1956). RHA, 14, s. 48 “Malatya-Sivas arasında”

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 180 “Sivas Kale/Şarkışla”

Garstang, J., (1942). JNES, 1, s. 450 “Malatya”


Gurney, O. R., (1948). AAA, 28, s. 51 “Malatya”


________, (1960). JCS, 14, s. 47

Güterbock, H. G., (1961). JNES, 20, s. 96 “Muratsu ile Malatya arasında”

Koşay, H. Z., (1972). Belleten, 36, s. 463 “Arapkır”

Laroche, E., (1966). Noms, s. 270

_________, (1977). RHA, 35, s. 213

Sommer, F., (1950). ZA, 49, s. 342

Ünal, A., (1974). TH, 3/1, s. 210

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. I 42,48 ; 2 ay. 19 ; 4 ay. IV 22 ; 58, 5

KBo III 6 öy. II 57 ay. III 61 ; 68, 11 = Telepinu Fermanı

KBo IV 6 öy. 21 ; 10 öy. 48, 53 ay. 1 ; 13 öy. I 38

KBo V 3 öy. I 45,54 ; 9 ay. IV 5

KBo VI 28 öy. I 2,12 ay. 33,38 ; 29 öy. I 7,11,16 öy. II 3,9,10,13,20,29,33 ay. III

15,18,25,41

KBo VIII 57 öy. 9 ay. 9

KBo IX 138, 6

KBo X 18, 13 ; 20 ay. III 2

KBo XI 56, 5

KBo XVI 36 III 2,9 ; 97 öy. 13,14 ay. 15

KBo XXVIII 114

KBo XXXI 121 öy. 8

KBo XXXV 160 2

KBo XLI 140 öy. II 9,12 ay. III 3 ; 60 Kol. 6 ; 140 öy. II 1,7

KBo XLIV 5 7

KBo XLV 175 öy. II 6

KUB I 1 öy. II 78 ay. III 19 ay. IV 83,84,88 ; 3 ay. IV 4,5 ; 4 ay. III 26 ; 6 ay. III 17 ;12

öy. 5

KUB II 13 ay. VI 16

KUB III 17 ay. 14

KUB VI 15 II 9 ; 45 öy. I 40,43,44,45 ; 46 öy. II 6,9,10

KUB VIII 71 öy. 9

KUB XII 5 I 1 IV 17

KUB XIV 13 öy. I 6

KUB XV 28 ay. III 2 ; 30 ay. III 7,8

KUB XVI 17 II 3 ; 57 ay. 9 ; 80 öy. 4

KUB XIX 50 ay. IV 4 ; 67 öy. I 9 ; 22

KUB XX 26 ay. VI 3,5

KUB XXI 1 ay. IV 6,17 ; 12 ay. III 5,8,13,16,19 ; 15 öy. II 5,11,14 IV 9,12 ; 17 öy. I 11

öy. II 5 ay. III 2,5,11

KUB XXII 59 öy. 5 ; 63 ay. 17

KUB XXIII 127 ay. III 5,8

KUB XXV 32 öy. II 32

KUB XXVI 11 öy. I 4,13,18,25,27,33 öy. II 27,39,70,71 ay. III 68 ay. IV 15,46,51 ; 3 IV 6

KUB XXIX 7 ay. IV 6

KUB XXX 56 ay. III 21

KUB XXXI 32 ay. 5 ; 76 öy. 17 ; 79 öy. 4,16 ; 121 ay. IV 12

KUB XXXII 92 öy. 4 ; 130 öy. 1,5,6,16,20,23,25 ; 132 öy. 1(?) ; 133 öy. I 3,8,9

KUB XL 52 ay. IV 4,7

KUB XLV 32 IV 4 ; 17,11

KUB XLVIII126 I 12,14,15,19,25,29

KUB XLIX 17 IV 12,20,25 ; 80, 1

KUB LII 13,3 ; 62 IV 2

KUB LIV II 3

KUB LV 11,17,19

KUB LVII 87 III 6,7 ; 74 I 1

KUB LVIII 5 I 6

KUB LX 26 öy. 2, 6

IBoT I 22, 4(?)

IBoT III 125, 3

VAT XXVIII 33 öy. III 32

VBoT 25 öy. I 3,4,11

Sonuç

Gerek Asur Ticaret kolonileri döneminde gerekse de Hitit döneminde önemli olaylara

sahne olan bir kült merkezidir. Henüz söz konusu kentin tam olarak lokalizasyonu yapılmış

değilse de önemli araştırmalar yapılmış ve aşağı yukarı nerede aranması gerektiği tespit

edilmiş gözükmektedir. Çünkü Boğazköy çivi yazılı belgelerinden anladığımız kadarıyla,

Hititler’in Yukarı Ülke tabiriyle adlandırdıkları bölgede bulunmaktadır. Ayrıca biz

Šamuha’nın nehir kenarında olması gerektiğini Pittiiarik’ten kayık ve sallarla Šamuha’ya

erzak taşındığını (KUB XXXI 79) biliyoruz. Bütün bunlara ilaveten Šamuha’nın

Kuššara’dan da fazla uzak olmaması gerekmektedir.

KUB XXXI 79’da bahsedilen Šamuha’ya Pittiiarik’ten nehir yoluyla erzak

taşınmasında bahsi geçen nehir Fırat veya Kızılırmak olmalıdır. Koşay(1972)

Cornelius(1958,1959), Garstang-Gurney(1959), Donmanville(1956) ve

Goetze(1960), Šamuha’nın Kızılırmak’ın yukarısında aranması gerektiğinin üzerinde

durmuşlardır.

Güterbock(1961) ve Alp(1956), söz konusu kentin Fırat’ın civarında aranması

gerektiğini belirtmişler ve hatta Alp(1956), Pertek ile Murat Su’nun batı Fırat’a karıştığı

yerde aranması gerektiğini, söz konusu şehre, Murat Su’nun erzak sevkinde çok uygun

olduğunu belirtmiştir.

Šanahuitta

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 21


__________, (1961). BiOr, 18, s. 216

__________, (1973). Geschichte, s. 100 “Sivas”

Forlanini, M., (1985). Hethitica, 6, s. 47 “Alişar Höyük”


Goetze, A., (1957). RHA, 15, s. 98 “Amasya-Mecitözü arasında”

Larsen, M. T., (1972). JCS, 24, s. 100

Savaş, Ö. S., (1997). Archivum Anatolicum, 3, s. 274 vd.

Werner, R., (1961). BiOr, 18, s. 76

Metin Bilgileri

KBo III 46 öy. 36,40 = Telepinu Fermanı

KBo IV 13 öy. I 26,43


KBo XVI 78 I 5

KUB I 16 III 42 = I. Hattušili’nin Vasiyetnamesi

KUB VI 45 öy. I 67 ; 46 öy. II 31,32

KUB XIII 3 III 24

KUB XL 99 öy. 2

KUB LVIII 15 I 9

Sonuç

OA kaynaklarında bu kentle ilişkili olarak iki referans bulunmaktadır. Bunlardan herhangi

birinde, lokalizasyonla ilgili kesin bir bilgiye rastlamadığımızı belirtelim. J. Lewy’nin

birkaç satırını yayınladığı VAT 13546 nolu metnin 3-4 nolu satırlarında Šinahuttum ile

ilgili bir bahis bulunmaktadır. “ Wahšušana’ya varmadan önce” arka yüz s.3-4: “bu yüzden

Šinahuttum’a ilerlemeliyim” Lewy’nin, metinde bahsedilen iki kasabanın “birbirinden çok

uzak olmayan bir alan içine yerleştirilmesine” dair varmış olduğu kararın zorunluluktan

çok uzak olduğu görülür. Wahšušana yerleşiminin Anadolu’nun batı kısmında,

muhtemelen Konya ovası civarında aranması gerekir.

Kentle ilişkili referanslardan ikincisi ICK I 21’de geçmektedir. Söz konusu metinde,

lokalizasyonla ilişkili herhengi bir bahis geçmediği saptanmıştır.

Lewy, Šinahuttum’un II. Sargon’a ait yazıtlarda Tabal bölgesindeki bir başkent olan,

Šinahtu ile özdeşleştirilmesi gerektiğine dair bir öneride bulunmuştur. Bunun dışında Lewy,

Šinahuttum önemli bir Hitit kasabası olan Šanahuitta ile özdeşleme konusunda istekli

gözükmektedir. Garelli, bu önerilerden ikincisini reddeder. Ona göre Šinahuttum’un,

Wahšušana’ya nispeten daha yakın olan Šinahtu ile özdeşleştirilmesi gerekir. Ancak Garelli,

kentin daha kuzeydoğuda olduğu görüşündedir.

Mevcut metne dayanarak Šinahtu’yla ilişkili olarak yapılan teşhisin reddedilmesi

gerektiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte Šinahuttum’un, Šanahuitta olarak

bilinen yerle özdeşleştirilmesi daha yüksek bir olasılık gibi gözükmektedir. Gurney,

kasabanın lokalizasyonu ile ilgili olarak şu önerilerde bulunmaktadır: “ Amasya

civarındaki, Kaynaksu vadisi veya Sivas’ın kuzeyindeki yukarı Kızılırmak havzasında”

Söz konusu metin, bu öneriler arasında bir seçim yapılabilecek bir nitelikte değildir.

Larsen(1972)

Šienzana

Bibliografya


Metin Bilgileri


Sonuç




Šiharna

Bibliografya

del Monte, G. F. – Tischler, J., (1978). RGTC, 6, s356

Metin Bilgileri

KUB XXXI 2 + 17 III 5′ = Telepinu Fermanı

Sonuç




Šinaruwa/Šinahuwa

Bibliografya

Sommer, F. – Falkenstein, A., (1938). HAB, s. 91

Sommer, F., (1941). OLZ, s. 60

Metin Bilgileri

KUB XXXI 64 öy. I 9 = Telepinu Fermanı

Sonuç

I. Hattušili’nin vasiyetnamesinde söz konusu kentin adı Ubariia kenti ile birlikte

geçmektedir. Her iki kentte de kötülükler yapıldığından bahsedilmektedir. Boğazköy

metinleri içinde sadece bir kez yukarıda belirtilen metinde geçmekte ve dolayısıyla

lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir.

Šukziia

Bibliografya

Bossert, H. Th., (1959). Orientalia, 28, s. 273 “Boybeyipınar”

Cornelius, F., (1955). RHA, 13, s. 551

__________, (1958). Orientalia, 27, s. 250

__________, (1963). Orientalia, 32, s. 239


Klengel, H., (1970). GS, 3, s. 23,209

von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 23 “Boybeyipınar”

Steinherr, F., (1957). WO, 2, s. 366

Metin Bilgileri

KBo III 34 ay. III 16 ; 46 öy. 35 ; 53 öy. 6 ; 67 öy. II 2,3?, 68, 10 = Saray Kronikleri

KBo IV 13 öy. I 35

KBo X 30 ay. III 13

KBo XII 11, 6 = Saray Kronikleri

KBo XVI 68 II 8,18 ; 82, 4

KBo XIX 90, 7 = Telepinu Fermanı

KUB III 89 I 11 = Telepinu Fermanı

KUB VI 45 II 7 ; 46 öy. II 50

KUB XXXVIII 19 öy. 6

Sonuç

Cornellius’un vermiş olduğu seyahat rotasının lokalizasyonu şimdilik mevcut verilere

dayanarak yapılmalıdır. Üçüncü kent sınırları içinde bulunan Hurma ve Šalahaššuwa

yerleşimlerinin Kültepe tabletlerinde Kaneš’ten Asur’a uzanan yol üzerindeki istasyon

noktaları olarak anılması ile aynı bölge içinde olduğu ifade edilen Šukziya kentinin pekçok

metinde Hurri ile yakın ilişki içinde olduğunun ifade edilmesi rota hususunda net bir fikir

vermektedir. Seyahat rotasının doğrultusu, Hattuša’dan doğuya veya güneydoğuya

uzanmaktadır. Diğer taraftan rota üzerinde geçen kent isimlerinin hemen hiç birinin

Kültapa’de açığa çıkarılan vesikalarda ve KBo IV 13’te ismi geçen kent sınırları içinde

geçmediğini belirtmek gerekir. Rotanın Asur ticaret yolu ile çakışmadığı çok açıktır. Kaneš

ile aynı bölge içinde bulunan diğer kentlerin görünüşe bakılırsa birbirleriyle ticari ilişkileri

vardır.

Telepinu dönemine ait metinde Šu?-ukziyaš, Ašurna, Anzara(š), x, Marištaš, Ku-x, x,

Hurmaš kentleriyle birlikte Šamuha’nın da geçtiği görülür. Bu kentlerden Šukziya ve Hurma

yerleşimleri diğerlerinden farklı bir bölge içinde yer almaktadır. Marišta ise Karahna sınırları

içinde bulunmaktadır.

Šalahšuwa güneyde bir yerleşim yeridir. Buradan yola çıkarak seyahat rotasının orta

noktasında bulunan Šukziya kentini Suçat’la özdeşleştirmek gerekir. Cornelius(1958)

Šuwanzuwanna

Bibliografya

Cornelius, F.,(1958). Orientalia, 27, s. 388

Mayer, L. A . – Garstang, J., (1923). Index of Hittite Names, s. 43

Metin Bilgileri


Sonuç

Telepinu dönemine ait metinlerde Šuwanzuwanna kentinin isminin geçtiği görülür.

Buna göre söz konusu yerleşimin kent listelerine ek olarak düzenlenen bir metinde geçtiği

tespit edilmiştir. Metin oldukça kırık bir durumdadır. Ek metinde kentlerin belirli bir sıraya

göre düzenlenip düzenlenmediği anlaşılamadığı için kentin lokalizasyonunu yapmak pekte

mümkün gözükmemektedir. Cornelius(1958)


tanesidir.

Tagarama

Bibliografya

Balkan, K., (1957). Mama, s. 33

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 12,29

Cornelius, F., (1958). RHA, 16, s. 5

__________, (1958). Orientalia, 27, s. 240

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 74

__________, (1973). Geschichte, s. 26 “Elbistan’ın batısında Pagrum”

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 96,117



________, (1953). JCS, 7, s. 69

________, (1960). JCS, 14, s. 46

Houwink ten Cate, Ph. H. J., (1970). Records, s. 67

Lewy, J., (1950/1). HUCA, 23/1, s. 367



Metin Bilgileri

KBo I 1 öy. I 13 ; 20,22 ; 2 öy. 2

KBo III 1 öy. I 38 ; 67 öy. II 6 ? = Telepinu Fermanı

KBo IV 4 ay. III 19,20,21

KBo V 6 öy. II 27,30,38

KBo VI 28 öy. I 12

KBo VIII 35 ay. IV 7?

KBo XII 140 ay. 8

KBo XIV 10, 9

KUB VI 45 öy. II 66,67 ; 46 ay. III 32,33

KUB XIII 2 ay. III 33

KUB XXXI 64 öy. II 37 ay. II 1 = Telepinu Fermanı

KUB L 91 IV 17

KUB LVIII 75 ay. 7,9,10

Sonuç

Eski Hitit devrinde ismi geçen Tagarama kenti, Forrer’in yaptığı lokalizasyondan beri

Gürün’le özdeşleştirilmektedir. Fakat söz konusu tespitin kentin konumu üzerinde yapılan

hatalı bir yorum ile sözcük benzerliğine dayandığını belirtmek gerekir. Gerçekte Tagarama

yerleşiminin daha güneye yerleştirilmesi gerekmektedir. II. Sargon Miliddu (Malatya)’dan

Kummanni’ye ilerlerken Tilgarimmu (Tagarama) üzerinden geçmiştir. Katonik çöküntü alanı

yüzünden söz konusu alandan doğal bir yol geçtiğini ifade etmek gerekir. Tagarama ismi

kutsal kitapta Thogarma olarak geçerken, Arap çağında Kataonya’nın da içinde bulunduğu

doğu Kilikya’nın tamamına Arapçada Thogur olarak hitap edilmekteydi. Fakat elimizdeki

haritaya göre gürün bölge sınırları içinde bulunmamaktadır. Tagarama, Hititler döneminde

Kizzuwatna sınırları içinde kalan bir kentti. II. Muršili’nin hükümdarlığının dokuzuncu

yılında gerçekleştirdiği Suriye seferinden dönüşte bu kentten geçmiştir. I. Šuppiluliuma ise

düzenleyeceği bir sefer için çıkış noktası olarak bu kenti kullanmıştır. Tüm bu verilere

dayanarak Tagarama kentinin Malatya’dan Kammana’ya uzanan yol ile Suriye’den bu

noktaya uzanan yolun çakıştığı noktada aranması gerekir. Söz konusu nokta Elbistan’ın

batısına düşmektedir.

KBo I 1 nolu metinde Tagarama yerleşiminden önce Harana dağ ülkesinin isminin

söylenmiş olduğu görülmektedir. Mevcut bölgenin Mezopotamya ovasındaki Harran’la

özdeş olmadığı, kelimenin önüne getirilen determinativ sayesinde de net biçimde

gözükmektedir. Cornelius(1958)

Tagalmuha

Bibliografya


Metin Bilgileri

KBo I 27, 9΄ = Telepinu Fermanı

KBo X 11 I 3

KBo XX 25 I 9

KBo XXII 243, 2

KBo XXV 23 öy. 4 ay. 8

KUB LIV 50 I? 3

Sonuç

Söz konusu kent ismi, Boğazköy metinleri içinde sadece yukarıda belirtilen metinlerde

geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir. Kuruštama halkıyla

ilişkili olarak değinilmektedir.

Takšana

Bibliografya

Laroche, E., (1961). RHA, 19, s. 78

_________, (1966). Noms, s. 273

Metin Bilgileri

KBo X 1 öy. 27 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

Sonuç

Bu kent adı, I. Hattušili’nin yıllıklarındaki şehir isimlerinden biri olarak karşımıza

çıkmaktadır. Laroche(1966), kentin adıyla ilgili olarak takšan-“orta-ortada bir yer” anlamına

geldiğini belirtmiş ve kelimenin çoğul nominativ halininse takšana olduğunun üzerinde

durmuştur. Ancak Boğazköy metinleri içinde sadece yukarıda belirtilen metinde geçmekte ve

dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir.

Tamalkiia

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 29

Collins, B., (1987). Orientalia, 56, s. 136

Lewy, J., (1950/1). HUCA, 23/1, s. 367

Metin Bilgileri

KBo VI 3 ay. III 15 ; 6 öy. I 19


Sonuç

Tamalkiya, Hatra, Zalpa, Tašhiniya ve Hemuwa Hitit tarihinin ilk safhalarındaki Hitit

gücünün merkezleri olduğu tahmin edilmektedir. Bu tahmin daha çok, bu kentlerin en az

ikisindeki yaşlılardan bahseden Hattušili’nin politik içerikli vasiyetnamesindeki bir pasaj ile

§54’de bu kentlerin belli başlı yükümlülüklerinden muaf kılındıkları ile ilgili bahise

dayanmaktadır.

Bilim adamaları, söz konusu kentlerin coğrafik açıdan Hitit kültürel ortamıyla ilişkili

olduğu ve birkaç istisna dışında bunların Fırat havzası içinde kalmak kaydı şartıyla

Anadolu’nun güney ve doğusunda bulundukları hususunda hem fikirdirler. Söz konusu

coğrafik konuşlandırma ışığında bu merkezlere belli muafiyetler tanınmasının herhangi bir

politik öneme sahip olmalarıyla ilişkili değil de daha çok bu kentlerin yüzeysel konumlarına

bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Bu kentler, Hurrilerin söz konusu bölgeyi tehdit etmeye

başladıkları bir dönemde Eski Hitit Krallığı’nın kapsadığı sınırlar içinde bulunuyordu. Bu

kentlerin sadakati güvenliği için gerekliydi. Nitekim söz konusu kentlerin sadakatini garanti

altına almak için §54’de olduğu gibi bir takım ayrıcalıkların verildiği anlaşılmaktadır.

Mevcut metinlerden bazıları §54’de geçen bu kentler ile Hatti arasında değişken bir

bağlaşıklık olduğunu göstermektedir.

1. İšuwa kentinin hemen güneyi veya bu bölge içinde bulunan Hatra yerleşimi I.

Hattušili dönemine ait annallerde (CTH 13) Hatti ile Mitanni arasında kararsız bir kent olarak

gözükür.

2. Tašhiniya kentinden, I. Hattušili döneminde gerçekleşen olaylar ile ilgili bahiste

değinilmektedir. (KBo X,2 i 18) Söz konusu kayıtlarda kralın bu kent üzerine yürüyerek

burayı tahrip etmiş olduğu ifade edilmiştir. Kent, düşman bir yerleşim olarak kabul

edildiğine ve kesin olarak Hitit krallığının stabil bir parçası olmadığına göre, Tašhiniya’nın

bu dönemde Hatti’nin önde gelen kentlerinden birisi olması mümkün değildir.

3. Güney Hemuwa- bu isim de iki kent olduğu düşünülmektedir. –sınır muhafızlarının

komutanlarına gönderilen bir mektupta karşımıza çıkar. Söz konusu metinde aynen şöyle

ifade edilmektedir: “Kaššiyalı insanlar, Hemuwalı insanlar, Tagaramalı insanlar ve İšuwalı

insanlar gözlerimiz her bakımdan onların üzerinde olsun!”

Sınır muhafızlarının komutanları, Hitit sınır bölgelerini korumak ve denetlemekle

sorumluydular. Hemuwa kenti ile ilgili bahis bu kentin sınır muhafızlarının komutanlarının

yetki alanı içinde bulunduğunu göstermekten başka merkezi otorite bakımından bu bölge

içinde kentin büyük bir öneme olduğunu göstermektedir. Metinde sınır muhafızlarının

komutanına gözünü diğer kentlerle birlikte bu kentin üzerinden ayırmaması hususunda bir

tavsiye verildiği anlaşılmaktadır. Bu pasajda bahsi geçen koşulların daha erken dönemler için

de yani I. Hattušili veya I. Muršili dönemleri içinde geçerli olup olmadığı ve bu metnin

Hemuwa ile Hatti arasındaki dostane ilişkileri de meydana gelen bir değişim anlamına gelip

gelmediği hususu, net bir cevabı olmayan önemli bir soru olarak karşımızda durmaktadır.

Aynı soru, Kizzuwatnalı Šunaššura’yla yapılan anlaşmada da karşımıza çıkar. (KBo I 5 ve

kopya= CTH 41) Buna göre Klengel’in ifade ettiği üzere, Išuwa’nın düşmanlığı karşısında,

doğudaki yukarı Fırat bölgesindeki Hitit egemenliğinin tam olarak kurulmadığı

anlaşılmaktadır. Bu yüzden Hatti, düşmanlarının bu bölgeyi tetikleyebileceklerini tahmin

etmekteydi.

Zalpa ve Tamalkiya’nın Hitit krallığıyla olan ilişkilerin çok kolay bir biçimde yeniden

düzeltilemediğini belirtmekte fayda vardır. Tamalkiya, sadece yasalar ile ilişkili metinler ile

Hattušili’nin politik vasiyetnamesinde karşımıza çıkar. Kent, Kaniš ile Fırat’ı bağlayan

güneydeki ticaret rotası üzerine lokalize edilmiştir. Zalpa, bu hususta biraz daha problem arz

eden bir konuma sahipti. Hemuwa gibi bu kentte aynı isimle anılan iki kentten biriydi.

Bununla birlikte § 54 ile ilişkili bağlamlardan yola çıkarak Zalpa’nın Fırat’ın doğusunda

bulunduğuna dair çok az şüphe olduğunu belirtmek gerekir. Söz konusu yerleşimin

günümüzdeki ismi Hammam etl-Turkman olan yerleşimin olduğu alana lokalize edilmiş

olması mümkündür.

Hattušili’nin politik vasiyetnamesinde Tamalkiya ve Hemuwa kentlerinin her ikisinden

de bahsedildiği anlaşılmaktadır. Metnin kırık kısmında Hatra ve Zalpa kentlerinin de

isimlerinin geçtiği görüşü hakimdir. §54, bu pasajla en sık karşılaştırılan metindir.: “Hatti’nin

yaşlıları seninle (benim oğlum) konuşmasın; ne [Hatra’dan (?) herhangi biri ], nede

Hemuwa’dan herhangi biri, nede Tamalkiya’dan herhangi biri, [ne]de[Zalpa’dan herhangi

biri]. Ve de sana adres gösterilen ahaliden herhangi biri(üyesi).”

Zalpa ve Hatra kentlerinin her ikisinden de burada tekrar bahsedildiği görülmektedir.

Sommer ve Falkenstein’ın yaptığı yayında Zalpa ve Kuššar kentlerinin geçtiğinden bir defa

bahsedilmektedir. Bu bilim adamları, Hatra yerleşiminin isminin 61. satırın kırık kısmına

Kuššar ismi kadar kolay uyduğu görüşündedirler. Onların Kuššar konusunda ısrarcı

olmalarının tek sebebi, bu yerleşimin döneminin önemli bir kenti olmasından

kaynaklanıyordu. Söz konusu kentlerin bu listede geçmesiyle, krallığın en uzak mesafedeki

erimlerinin gösterilmesi amaçlanmış ise, bu taktirde bizim Kuššar’dan değil de Hatra

yerleşiminden bahsetmemiz gerekir.

Bu pasajda geçen kentlerin güçlü merkezler olmadıkları halde Muršili’nin miras

bıraktığı krallığın sınırlarına işaret etmek üzere isimlerinin anıldığı anlaşılmaktadır. Söz

konusu pasajda aynen şöyle ifade edilmektedir: “Hattuša’dan hiç kimse krallığın ve sana

gösterilen alanın sınırlarını silemez.”

Sommer, daha geç döneme ait metinlerde bu kentlerden nadir olarak bahsedildiğini

gözlemlemiştir. Bu durumun, söz konusu kentlerin önemini yitirmesinden kaynaklandığını

düşünmektedir. Kentlerin politik açıdan değil de, askeri açıdan önemlerini kaybettikleri

anlaşılmaktadır. Hitit krallığının sınır bölgesi bu kentlerin daha güneyine uzandığına göre,

sadakatlerinin artık olmazsa olmaz bir durum olmaktan kalktığını söyleyebiliriz.

Collins(1987)

Tamluta

Bibliografya


Metin Bilgileri

KUB XI 1 ay. III 5 = Telepinu Fermanı

Sonuç




Tapaššanda

Bibliografya

Laroche, E., (1961). RHA, 19, s. 71

Sommer, F. – Falkenstein, A., (1938). HAB, s. 8,111

Metin Bilgileri

KUB I 16 II 63 = I. Hattušili Yıllıkları

Sonuç

I. Hattušili, oğlunu(Huzziia) Tapaššanda’ya bey yapmıştır. Ancak daha sonradan

Huzziia bu görevinden ayrılmıştır.

Söz konusu kent isminin okunuşuyla ilgili olarak Laroche(1961), Tapaššanda ismini

tappaš-ant- “gök yada gökyüzü” olarak belirtmiştir.

Tappašpa

Bibliografya


Metin Bilgileri


KUB XXXI 68 öy. 5

Sonuç


geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir. Bu kent, ilgili

metinde, kral Telepinu döneminde ÉNA4KIŠIB bulunan kentlerden bir tanesidir.

Tašhiniia

Bibliografya



Goetze, A., (1953). JCS, 7, s. 69

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 78


Metin Bilgileri

KBo VI 2 ay. III 13 ; 3 ay. III 16 ; 6 öy. I 20


KBo XII 113, 3(?)

KUB XXIX 15, 9

Sonuç

Tamalkiya, Hatra, Zalpa, Tašhiniya ve Hemuwa Hitit tarihinin ilk safhalarındaki Hitit

gücünün merkezleri olduğu tahmin edilmektedir. Bu tahmin daha çok, bu kentlerin en az

ikisindeki yaşlılardan bahseden Hattušili’nin politik içerikli vasiyetnamesindeki bir pasaj ile

§54’de bu kentlerin belli başlı yükümlülüklerinden muaf kılındıkları ile ilgili bahise

dayanmaktadır.

Bilim adamaları, söz konusu kentlerin coğrafik açıdan Hitit kültürel ortamıyla ilişkili

olduğu ve birkaç istisna dışında bunların Fırat havzası içinde kalmak kaydı şartıyla

Anadolu’nun güney ve doğusunda bulundukları hususunda hem fikirdirler. Söz konusu

coğrafik konuşlandırma ışığında bu merkezlere belli muafiyetler tanınmasının herhangi bir

politik öneme sahip olmalarıyla ilişkili değil de daha çok bu kentlerin yüzeysel konumlarına

bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Bu kentler, Hurrilerin söz konusu bölgeyi tehdit etmeye

başladıkları bir dönemde Eski Hitit Krallığı’nın kapsadığı sınırlar içinde bulunuyordu. Bu

kentlerin sadakati güvenliği için gerekliydi. Nitekim söz konusu kentlerin sadakatini garanti

altına almak için §54’de olduğu gibi bir takım ayrıcalıkların verildiği anlaşılmaktadır.

Mevcut metinlerden bazıları §54’de geçen bu kentler ile Hatti arasında değişken bir

bağlaşıklık olduğunu göstermektedir.

Tašhiniya kentinden, I. Hattušili döneminde gerçekleşen olaylar ile ilgili bahiste

değinilmektedir. (KBo X,2 i 18) Söz konusu kayıtlarda kralın bu kent üzerine yürüyerek

burayı tahrip etmiş olduğu ifade edilmiştir. Kent, düşman bir yerleşim olarak kabul

edildiğine ve kesin olarak Hitit krallığının stabil bir parçası olmadığına göre,

Tašhiniya’nın bu dönemde Hatti’nin önde gelen kentlerinden birisi olması mümkün

değildir. Collins(1987)

Tawiniia

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 31

Cornelius, F., (1955). RHA, 13, s. 53

__________, (1958). Orientalia, 27, s. 244

__________, (1959). RHA, 17, s. 115 “Tavium/Nefesköy”

__________, (1961). BiOr, 18, s. 12

__________, (1963). Orientalia, 32, s. 234 “Tonea?”

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 70 “Sungurlu”

Forrer, E., (1930). RHA, 1, s. 158

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 11 “Tavium/Büyük Nefesköy”

Goetze, A., (1930). RHA, 1, s. 27

________, (1957). RHA, 15, s. 98 “Alacahöyük yakınlarındaki Altıyapan”

Güterbock, H. G., (1961). JNES 20, s.86 “Alacahöyük-Eskiyapar arasındaki Tonea”

Lewy, J., (1956). HUCA, 27, s. 66

______, (1957). Orientalia, 26, s. 27


Otten, H., (1973). StBoT, 17, s. 39

von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 20 “Tonea”

Werner, R., (1961). BiOr, 18, s. 76

Metin Bilgileri

KBo I 1 ay. I 45

KBo III 34,40,42 = Saray Kronikleri

KBo III 38 öy. 17

KBo IV 13 öy. I 20

KBo X 6 öy. I 9 ; 10 ay. V 26

KBo XIV 68 öy. I 6

KBo XVI 57 öy. 2 ay. 7 ; 67 I 5

KBo XIX 54, 8 ; 161 I 4

KBo XX 5 öy. 3 ; 26, 8 ; 74 II 14

KBo XLIII 136 1

KBo XLIV 144 öy. 3

KBo XLV 179 öy. II 5 ; 129 ay. V 11

KUB VI 45 öy. II 46,47 ; 46 ay. III 14,15

KUB X 91 II 12

KUB XI 32 III 10

KUB XV 31 öy. I 14 ; 34 öy. I 18

KUB XXV 27 öy. I 7

KUB XXVI 2 ay. 7

KUB XXX 29 öy. 12 ; 39 öy. 20

KUB XLIII 48

KUB XLVI 69 ay. 3

KUB LIII 35 II? 3

KUB LIV 67 ay. 14

KUB LVI 46

Sonuç

Kültepe metinlerinde Ta-wi-ni-a ve Ta-am-ni-a isimli yer isimlerine rastlamak

mümkündür.( K. Hecker, Gramm. d. Kültepe-Texte § 25 c.)

Eski Hitit metinlerinde, pek çok defa, Da-a-ú-ni-ia isminin anıldığı tesbit edilmiştir:

KBo XX 5 öy. 3, 26 Z. 8; KBo XVII 43 I 18,8 ve Dubl. KBo VII 35 I 5; KBo XVI 67 I 5;

daha geç bir döneme ait bir metinde de geçtiği görülür: KUB XV 34 I 18. Farklı biçimler ile

ilgili olarak:

Ta-a-ú-ni-ia KUB XXX 29 Öy. 12; VBoT 32 I 3

Ta-ú-ni-ia-il VBoT 68 II 17

Da-a-ú-i-ni-ia 31/f Ay. 8 ; 606/u 2.6

Ta-a-ú-i-ni-ia Başlangıç kısmında yazıldığı görülür örneğin KBo X 6 I 9; 10 V 26;

KUB XXV 27 I 7; XXX 39 Öy. 20,22

Ta-a-wi5-ni-ia KBo XIX 161 I 4; 163 III 11

Ta-ui-ni-ia KUB X 91 II 12; KBo I 1 ay. 45; IV 13±20; XIV 68 I 6

Da-ui-ni-ia ABoT 56 II 13 ( II.Šuppiluliuma’ya ait bir metindir.)

Ta-ú-ui[-ni-ia unv. 19/o I 3

Bu sıralamada URUTa-u-i-ni-ia sözcüğünün eski orjinalinin tekrarı olarak verilip

verilmediği veya daha ziyade sözcüğün daha geç dönemde kullnılan farklı bir formu olup

olmadığı hususu muallakta kalmaktadır.

Tawiniia kenti F. Cornellius tarafından, Anatolica I 1967,70 modern Sungurlu ilçesi

civarına ( Boğazköy’den 30 km uzaklığa) lokalize edilmektedir. H.G. Güterbock ve O.R.

Gurney ise bu kenti bugünkü Eskiyapar yerleşimiyle özdeşleştirmektedirler. Otten(1973)

Terumna

Bibliografya

Cornelius, F., (1958). Orientalia, 27, s. 388 “Derbe”

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 152 “Konya”

Metin Bilgileri


Sonuç

Hurniya yerleşimi, Telepinu fermanında İkkuwaniya yerleşimine giden rota üzerinde

bulunan bir kent olarak geçmektedir. İkkuwaniya Hititçe bir isimdir. Bu kentin İkonium

yerleşimiyle özdeş olduğu düşünülebilir. Buna göre Hurniya kenti Korna kentiyle komşudur.

Derbe’nin erken dönemdeki ismi olduğu düşünülen Terumna yerleşiminden sonra gelen yer

isimlerine rastlanmaktadır. Bununla birlikte bazı yerlerin Paršuhanda’dan daha uzak olduğu

kesindir. Söz onusu bölümde Lykaonien’de bulunan yer isimleri zikredilmiştir. Bu sayede

isim benzerliği gibi bir durum bertaraf edilmiş oluyor. Cornelius(1958)


tanesidir.

Tipala

Bibliografya


Metin Bilgileri

KUB III 3

KUB XXXI 2 = Telepinu Fermanı

Sonuç


geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir. Bu kent, ilgili

metinde, kral Telepinu döneminde ÉNA4KIŠIB bulunan kentlerden bir tanesidir.

Tišna

Bibliografya

Otten, H., (1969). ZA, 59, s. 252

Metin Bilgileri

KBo X 2 = I. Hattušili Yıllıkları

KBo XV 52 I 39

KBo XV 61 ay. 2

Sonuç

Söz konusu şehrin ismi, hišuwa festivalinde Manuziya, Šuwarziya, Kurkutuni, [x]-

ku-riya, Tamatara, [x], Kalaniya, Piriš[, Animizakina, Inatarziya, Zatarziya, Irzili,

Nanaparziya, A/Zara, Šiniyari, Tunuyari, Kalzatapiyari, Nanni Hazzi, Kalzara, Zalamura,

Zulita, Kurhina, Itna, Hehe, Muliyanta, Iliša, Zupaniu, Upana, Ulali/Uwalalaki, Šira,

Šinatila, Kurna, Tiri(ri)un, Šarašila, Šurila, Šurumiya, Ulikama ve Tutuwa ile birlikte

geçmektedir. Otten(1969)

Tuwanuwa

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 20 ve 148


Cornelius, F., (1958). RHA, 16, s. 2

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 63,72

Coşkun, Y., (1989). Belleten, 53, s. 477-485.

Forrer, E., (1926). Foschungen, 1, s. 22,23,36


Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 17,21,22,27



Gurney, O. R., (1964). The Hittites, s. 22,40

Kınal, F., (1953). Arzawa, s. 8


Metin Bilgileri


KBo VI 28 öy. I 9

KBo XIV 3 IV 40,42

KBo XLI 130 ay. I 2

KUB VI 45 öy. II 18 ; 46 öy. II 58,59


KUB XIV 13 öy. I 4

KUB XIX 18 öy. I 16,17

KUB XX 1 öy. II 30

KUB XXVI 2 ay. 4 ; 43 öy. 38

KUB XXXIV 26 ay. 15,17

KUB LVI 51 I 9

Sonuç

Adına ilk defa kral Telepinu’nun fermanında rastladığımız bu kent Hupišna ile

birlikte geçmektedir. Tuwanuwa’nın Tyana ve Hupišna’nın da Kybistra olabileceğini

Coşkun(1989) kabuletmek akla yakın gözükmektedir. I. Labarna döneminde bu bölge Hitit

hakimiyet bölgesine dahil edilmiştir. Gerek Forrer(1926) ve gerekse de Goetze(1940),

Bilgiç(1945-51), Garelli(1963) ve Coşkun(1989) Hupišna ile Tuwanuwa beraberliğinin,

daha sonra Kybistra-Tyana şekline dönüştüğü üzerinde durmuşlardır.

Ubariia

Bibliografya

Sommer, F. – Falkenstein, A., (1938). HAB, s. 91

Metin Bilgileri


Sonuç

I. Hattušili’nin vasiyetnamesinde söz konusu kentin adından Šinahuwa kenti ile birlikte

bahsedilmektedir. Her iki kentte de kötülükler yapıldığından bahsedilmektedir. (Ancak bu

kötülüklerin ne olduğundan bahsedilmiyor.) Boğazköy metinleri içinde sadece yukarıda

belirtilen metinde bir kez geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi

edinilememektedir.

Ulama

Bibliografya

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 20 vd.

_______, (1946). Belleten, 39, s. 401-412.


__________, (1967). Anatolica, 1, s. 77

Ertem, H., (1995). Archivum Anatolicum, ,1, s. 73-100.


Laroche, E., (1966). Noms, s. 270

Lewy, J., (19556). HUCA, 27, s. 59

Neu, E., (1974). StBoT, 18, s. 21

Orlin, L. L., (1970). Colonies, s. 76,86

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 79

Metin Bilgileri

KBo III 36 öy. 22 ; 46 öy. 45 = Saray Kronikleri

KBo IV 13 I 43

KBo X 1 öy. 15,17,20 ; 2 I 33,34,36,41 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

KUB XXXVI 98 öy. 6 ; 101 II? 10 = Anitta Metni

Sonuç

Söz konusu bu kentin adı, I. Hattušili’nin yıllıklarında kralın savaşmak için buraya

gelmesinden ve tahrip etmesinden bahsedilirken geçmektedir. Ayrıca Kültepe

metinlerinden de wabartumu ve rubaumu olduğu bilinen kentler arasındadır. Bilgiç(1946),

tarafından Aksaray ile Sultanhan arasında aranması gerektiği belirtilmiştir. Ertem(1995),

bu kentin Nenašša’nın yakınlarında olabileceğini ve dolayısıyla Bilgiç’in bu

lokalizasyonuna katılmaktadır. Orlin(1970) ise Tuz Gölü’nün güneyinde olması gerektiğini

söylemektedir.

I. Hattušili’nin yıllıklarından başka Anitta metninde de muhtemelen Tagarama

kentinden sonra ismi geçmektedir. Ayrıca I. Hattušili dönemine ait saray kroniklerinden

birtanesi olan KBo III 36’da (Saray Kronikleri) bu kentin bir idarecisinin olduğunun

ifadeleri yer almaktadır. Ertem(1995)

Ulašša

Bibliografya


Metin Bilgileri

KBo XII 12, 3′ = Telepinu Fermanı

Sonuç

Söz konusu kent ismi, Boğazköy metinleri içinde sadece bir kez yukarıda

belirtilen metinde geçmekte ve dolayısıyla lokalizasyona uygun bilgi edinilememektedir.

Wargašša

Bibliografya


Metin Bilgileri


Sonuç




Waršuwa/Uršu

Bibliografya

Archi, A., (1971). Gaziantep, s. 37

Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 25 “Komagene”

Cornelius, F., (1973). Geschichte, s. 74

Falkner, M., (1957-58).AfO, 18, s. 31-34 “Gaziantep-Birecik arasında”

Finkelstein, J. J., (1955). JCS, 7, s. 69 “Samsat-Birecik arasında”

Garelli, P., (1963). Assyriens, s. 106 “Gaziantep-Birecik arasında”


Gelb, I. J., (1938). AJSL, 55, s. 84

Goetze, A., (1940). Kizzuwatna, s. 42 “Urfa”

________, (1953). JCS, 7, s. 69 “Samsat-Birecik arasında”

Güterbock, H. G., (1938). ZA, 44, s. 136 “Urfa”


Kempinski, A. – Koşak, S., (1970). WO, 5, s. 201

Kupper, J. R., (1949). RA, 43, s. 79 “Urfa”

Landsberger, B., (1924). ZA, 35, s. 235 “Urfa”

Lewy, H., (1958). Orientalia, 27, s. 3

Lewy, J., (1928). ZA, 38, s. 262

______, (1950-51). HUCA, 23/1, s. 271

______, (1952). Orientalia, 21, s. 288

______, (1956). HUCA, 27, s. 66 “Rhosos/Arsuz”

Orlin, L. L., (1970). Colonies, s. 40 “Euphrat-Amanus arasında”

Rowton, M. B., (1967). JNES, 26, s. 272 “Euphrat Göksu civarında”

Smith, S., (1956). AnSt., 6, s. 35 vd. “Euphrat-Amanus arasında”

Metin Bilgileri

KBo I 11 ay. 22 = I. Hattušili’nin Vasiyetnamesi

KBo X 2 öy. I 16,17 ; 1 öy. 7,9 = I. Hattušili Yıllıkları

KUB XXIII 28 I 6′

KUB XXVI 43 öy. 40

Sonuç

Uršu’nun Ibla dağlık bölgesinde bir kent olduğuna inanmak için gerekli nedeni bir

GUDEA yazıtının sunmuş olduğunu görürüz. Ibla’yı Amanuslar’ın bir bölümü olarak teşhis

etmek için Naramsin’le ilgili metinlere uzanmak gerekir. Peter Jensen için Uršu’yu Arsuz

yerleşimiyle özdeşleştirmek için eldeki argümanlar yeteri kadar basit ve mantıklı

gözükmektedir. Peter, kentin Bailan geçidinin batısındaki kıyı şeridinden başka yerde

olamayacağını düşünmekteydi. Naramsin ile ilgili metinlerin tapınak okullarının üretimleri

değilde, kendi zevklerine göre tarihi yorumlayarak uydurma hikayeler üretmekle meşgul olan

yazarlarca üretildiği tahminine dayanan eleştirilerin ortaya atıldığı bir dönemde Uršu

kentinin Edessa, Orha ve Urfa kentleri veya civarına lokalize edilmiş olduğu görülür; eldeki

veriler bir ihtimal süzgecinden geçirildiğinde, Pir Hussain’de bulunan Naramsin stelinin

gerçekliğinde bile şüpheye düşülmesi kaçınılmazdır. Diğer bir iddia ise söz konusu kentin

Asur’a uzanan bir rota üzerinde bulunmasıdır. Ancak Kültepe’den yola çıkan tüccarların

ziyaret ettikleri bütün kentlerin bu kasabanın güneyinde kalması Uršu’nun bu rota üzerinde

bulunması gerektiğine dair görüşü –ki bu sıkça dile getirilen bir iddia olmuştur.- zayıflatır

niteliktedir. Tüccarlar rehber olmamalarına karşılık, Uršu’nun diğer rotalarla çakıştığını

doğrulamaktadır. Uršu’nun I. Hattušili tarafından fethedilişinin anlatıldığı bir metinde kentin

Urfa’ya lokalize edilebileceği sonucu çıkmıştır. Bununla birlikte kral bu seferi Aleppanu’nun

büyük kralına karşı açtığı savaşın bir bölümü olarak tanımlamamaktadır. Sefer sırasında

Kargamıš ve Aleppanu’nun bslirli bir tavır almamış olduğu gözükmektedir. Hattušili’nin

ölümünden kısa bir süre önce Pimpiraš’ın naipliği altındaki küçük oğlu Muršili’yi tahta

geçirmek için gerekli hazırlıkları yaptığı sırada aklında bu savaşla ilgili mesele bulunuyordu.

Daha sonra ifade ettiği üzere Aleppa’daki “büyük krallığı” yenmek için çaba göstermiş ancak

bunu başaramamıştır. Bu ifadenin içerdiği nüans İbranice deki kullanımıyla daha bir açıklık

kazanmaktadır ki eğer Uršu Amanus bölgesinde olsaydı, kentin kuşatılması bu seferin ilk

ayağını oluşturacaktı. Söz konusu kuşatmanın I. Hattušili’nin ölümünün nedenlerinden biri

olduğu gözükmektedir.

Uršu ile ilgili bir diğer bilgiye Ma’er arşivlerindeki mektuplardan ulaşmak mümkündür.

Našum, I. Šamši-Adad’ın vekil kralı ve oğlu olan Yašmah-Ada(d)’ın hizmetindeki kıdemli bir

memurdur. Bu zattın başarısız olduğu bir seferle ilişkili bir rapor gönderdiği anlaşılmaktadır.

Buna karşılık Mašum’un, Šamši-Adad’ın memurlarından biri olan Sin-tiri tarafından

doğrudan Asur yönetiminde bulunan Šubat-Šamši’ye çağrılmış olduğu ifade edilmektedir.

Eyalet merkezi, Cager Pazar’da açığa çıkarılan dökümanlar Sintiri’nin rütbe sahibi kişilerin

yaptığı rutin işleri denetleyen bir görevli olduğunu ortaya oymaktadır. Yašmah-Adad

yüzünden yetkileri alınan Mašum’un kendisinin Cager Pazar’da çok sık kalmadığı

anlaşılmaktadır ki bu şahsa ait mührün yetkiler ve benzeri listeler üzerinde bulunduğunu

belirtmekte fayda vardır. Cager Pazar’ın o dönemdeki isminin de Šubat-Šamši olduğunu

düşünmek pekte zor olmayacaktır. Bu Hususta, Šubat-Enlil’in erzak gönderdiği kentlerin

kataloglandığı metinlerden bahsetmek gerekecektir. Bu kentlerden biride Kahad’dır. Her ne

kadar benzer bir isme sahip olması münasebetiyle bu kentin Cager Pazar olarak önerilmesi

mümkün gibi gözükse de sırf yukarıda bahsettiğimiz nedenden dolayı böyle bir ihtimal söz

konusu bile olamaz. Mašum Cager Pazar’dayken Yapah(a)-Ada(d)’ın 2000 Hapiruyu da

yanına alarak Fırat kıyısında bulunan Šallul’u tahkim etmiş olduğu haberi gelir. Mašum bu

haber sonrasında Yapah(a)-Ada(d)’a karşı yürüyüşe geçerek 30 “tarla” mesafedeki bir

kasabaya tahkimat kurar. Yapah(a)-Ada(d) Asur topraklarından gelen takviye güçleri

gördüğü zaman bir fener ateşi yaktı. Bu Uršu topraklarındaki kasaba halkını kabul ettiği (alı

koyduğu) manasına gelen bir işretti; Mašum saldırmadı; birliklerini karşıya geçirerek

kanatları tuttu. Bu esnada ordusunun (mızrak ve ok atışları altında) ezilebileceğinden

korkmaktaydı. Sonuç itibariyle Mašuh yenilgiye uğrarken Yapah(a)-Ada(d) kazanan taraf

oldu. Metinde “bu kıyı” diye tabir edilen yer Asurlular için devletlerinin doğu ucu oluyordu.

Bu yüzden Uršu ülkesi kıyısının batı kıyısı olması gerekir. Ma’er mektuplarında Uršu ile ilgili

referans olarak gösterilen bu raporun Urfa’ya yapılan lokalizasyonla uzlaşması her zaman bir

paradoks olarak kalmıştır.

Asurlulara karşı yapılan saldırıların başlangıcı Mezopotamya’da kurmuş oldukları

hakimiyetin son dönemlerine denk gelmektedir. Šamši-Adad birkaç yıl öncesinde Rabbaya,

Kargamıš, Haššum ve Uršu’lu yasa koyucuları tanıdığını beyan etmiştir. Bunlar ise Šumu-

epuh adlı birine karşı saldırı düzenlemek maksadıyla bir plan yapmışlardır. Bu şahıs kendine

yapılan bazı önerilere düşmanca bir cevap vermiş olmalıdır; söz konusu plan aşağı Khabur ve

Balikh arasındaki tepelik bir bölge olan Katanumun vasi kralıyla bağlantılıydı. Katanum kralı

bir yağma hareketi yüzünden Šumu-epuh’dan şikayetçi olduğu için bu davete katılması ümit

ediliyordu. Sonrasında batılı kralların Šumu-epuh’dan “ellerini çektikleri” anlaşılmaktadır.

Haššum birlikleri Šamši-Adad’a katılırken, tahmin edilenden daha fazla Asur birliği Uršu’ya

gönderilmiş ve yapılacak sefer için buraya yerleştirilmişlerdir. Yašmah-Adad’a gönderilen bir

mektupta –ki söz konusu mektupta bu seferle ilişkili bir takım bilgilere yer verildiği görülür-

Adad’dan Kargamıš’ın güneyinde, Fırat’ın kıvrım yaptığı yere lokalize edilen Tuttula gitmesi

istenmiştir. Ukaše, tuggu ile ilgili haberler Šumu-epuh’a ulaşunca bu yürüyüş ertelenir.

“Yaminan’ın oğulları” sağ kıyıdaki adamlar ikna edilerek, hasat toplanır. Sonrasında gelişen

olaylar buradakilerden 3 veya 4 kat büyüklükte olan Šamši-Adad ve Haššumait birliklerin

Fırat’ın doğusundan Uršu ve Kargamıš birliklerinin ise batı yakasından olmak üzere bir

saldırı düzenlediği doğrultusundadır. (Olaylar esnasında Uršu birliklerinin takviye edildiği ve

ana kola katılmamaları doğrultusunda bir emir verildiği anlaşılmaktadır.) bu saldırıda,

Yašmah-Adad’ın muhtemelen Katanumdan gelen bir kral ile birlikte bölgenin güneyini

kapattığı görülür. Burada planlı bir sefer yürütüldüğüne hiç şüphe yoktur. Bu olayların

akabinde Šumu-epuh’un öldürüldüğüne dair bir haberin Yašmah-Adad’a bildirildiği tespit

edilmiştir.

Yahdun-Lim’in, Šamši-Adad Asur tahtını ele geçirmeden evvel, Mezopotamya’nın bir

bölümü ile Palmyrene bölgesinin tamamını fethetmeyi başardığı anlaşılmaktadır. Yahdun-Lim

Yamhad’lı Šumu-epuh’u bozguna uğrattıktan sonra, Zalmakum krallarının matbularını Fırat

ile aşağı Balıkh arasındaki bataklık bölgede kabul etmiştir. Šamši-Adad’ın Batı Fırat havzası

üzerindeki genişleme emellerinin, güçlü bir biçimde hissedildiği bir dönemde bu krallardan

biri olan Abi-Šamar’ın Ma’er’deki matbuuna yazı yazarak yardım istediği anlaşılmaktadır.

Söz konusu kentin, Haššum, Uršu,Kargamıš ve Yamhad’lı yasa koyuculara karşı savaştığı

süre zarfında düşmediği, bundan sonraki bir tarihte Šamši-Adad’a karşı savaşırken yenik

düşen kentler olduğunu söylemek mümkündür. Sonuç olarak bahsi geçen dört kent kralının

müttefik olarak Abi-Šamar’a karşı tek bir savaş yürüttükleri söylenebilir. Nitekim Abi-

Šamar’ın Yamhad-Lim’in matbuluğunu kabul etmesinden sonra, bu kralların Ma’er kralıyla

savaştığı anlaşılmaktadır. Bu dönemde Yamhad kralı olarak anılan kişi sadece Šumu-epuh

olabilir. Šumu-epuh’a karşı verilen savaş sonrasında Haššum’un iştirak etmesiyle bu kralın

topraklarıyla ortak bir sınır oluşturulmuştur. Abi-Šamara karşı verilen savaşta Haššum’un

Šumu-epuh’u desteklediği anlaşılmaktadır. Šamši-Adad’ın birliklerini geri çekmesi Fırat’ın

doğusundaki toprakların bir bölümünün Šumu-epuh’un eline geçmesine neden olmuştur ki

Fırat’ın doğu kıyısı veya daha doğuya lokalize edilmesi gereken Irrid kentinin aynı dönemde

Yamhad’lı bir kralın elinde bulunduğu açıktır.

Uršu’nun lokalizasyonu ile ilgili bu tartışmada, rahatlıkla, Šamši-Adad’ın Yamhad

üzerinde hiçbir kontrolü olmadığını ifade etmek gerekir. – nitekim Zimri-Lim adlı şahıs

babasına düzenlenen bir suikast sonrasında Ma’er’den kaçarak Aleppa’ya gelir. Burada kral

olarak tanınır; bu kral tarafından getirilen ülke tanrısı bir adak olarak sunulur. Yamhad’ın

sahip olduğu sınırların bu dönemde önemli ölçüde değişmiş olması gerekir; Kargamıš ve

Uršu’nun söz konusu dönemde zaman zaman vasal krallıklar olarak rol oynadığı, zaman

zaman da Yamhad’a karşı etkin bir biçimde görev aldığı anlaşılmaktadır.Uršu ülkesinin,

Yamhad’ın söz konusu dönemde otorite kurduğu alanı genişletmesine bağlı olarak sınırlarını

Kargamıš’ın kuzeyi ile Fırat’ın doğu kıyısına kadar genişletemeyeceğine dair oluşmuş olan

kanı sağlam bir zemin üzerinde oturmamaktadır. Uršu kentinin pozisyonu, sahip olduğu

toprakların genişliği yüzünden tam olarak saptana bilmiş değildir. Uršu ülkesinin Iblaki

olarak da adlandırılması mümkündür; Alalah’ın vasal bir krallık olduğunun göstergesidir.

Asur topraklarına yapılan saldırının liderliğini, Uršu ülkesindeki kasabalıları yardıma

çağıran Yapah-Adad üstlenmiştir. Yapah-Adad aynı zamanda Ari-Šenni, Nahur krallığı ve

Burunda’ya gönderilen bir elçi sıfatıyla da karşımıza çıkar. Söz konusu hadise Asurlular’ın

Mezopotamya’ya girmesinden evvel bu şahsın evlendiği sırada gerçekleşmiştir. Elçilik

vazifesini tamamladıktan sonra Yamhad’lı Yarim-Lim ve Kargamıš’lı Apla-Handa’nın

yanına dönmüştür. Yapah-Adad’ın bir hanımına ait mühür baskısının bir doküman üzerine

basılmış olması, bu şahsın krali ailenin bir koluna mensup olduğunu açıkça göstermektedir.

Söz konusu şahsın isminin Yamhad’lı Yarim-Lim’in oğlu, Yamhad’lı Hammurabi’nin selefi

olan Niqmi-epuh’dan önce geldiği görülmektedir. Yamhad krallarının saltanat sürelerinin,

her ne kadar şu ana dek dört jenerasyon tespit edilmiş olsa da, nispeten kısa bir süreye karşılık

geldiği görülür. Söz konusu durumu memur ve aile üyelerinin isimlerinden de takip etmek

mümkündür. Yarim-Lim ve onun torunlarının Alalah’ta sahip olduğu imtiyazlar Yamhad

sayesinde gerçekleştirilmiştir. Ma’er mektuplarında “Uršu ülkesinin” Ibla’nın dışında

kaldığından bahsedilmiş olsa da Alalah arşivlerinde Ibla sınırları içine dahil edildiği görülür,

Alalah’ın vasal kralı, oğlu Irkabtuma bir eş aradığı zaman hükümdarlığının sonuna

yaklaşmıştı. Son olarak, ilerde, Yamhad konfederasyonunun bir üyesi olarak karşımıza

çıkacak olan Ibla kralına yanaştı. Bir bölgenin iki farklı doküman seti içinde iki farklı isimle

anılmış olması muhtemelen söz konusu dökümanların çağdaş olmadığını göstermektedir.

Yine de belgelerin bu şekilde sınıflandırılması olmazsa olmaz bire kural değildir. Eski

coğrafik ismi Ibla olan Uršu büyüyen bir kent devletinin başkenti olarak karşımıza çıkar.

Yhdun-Lim tarafından bozguna uğratılan Šumu-epuh’u Šamši-Adad’la savaşırken ölen

Šumu-epuh’dan Ma’er arşivlerindeki Yamhad’lı Yarim-Lim’i Alalah arşivlerindeki Yarim-

Lim’den, Asur topraklarına saldıran Yapah-Adad’ı Yamhad’lı Yarim-Lim’in elçisinden veya

her ikisini, eşi Yamhad’ın ülke tanrıçasının bir rahibesi olan Yapah-Adad’dan ayırmak

gerekiyorsa bunun en dikkate değer eş sesli grubu olduğunun kabul edilmesi gerekir. Eşsesli

sözcüklerle elbette sıkça karşılaşılmaktadır. Ancak unvan sahibi kişilerin aynı ismi taşıması

oldukça nadir bir durumdur. Bir şans ihtimaline dayalı tarihi bir resim ortaya koyulmaya

çalışılıyorsa bunun tarihi bir temel üzerine oturtulması gerekir. Örneğin 18. yüzyılda

Suriye’de kullanılan şahıs isimleriyle ilgili bir teorinin de ortaya koyulması imkansızdır.

Ma’er ve Alalah’taki iki arşivin uyumsuzluğundan kaynaklandığı görülen hikayenin

tartışılması mümkün değildir. Metinler de saklı olan detaylar politik bir mücadelenin

gelişiminin ortaya koyulabilmesi için yeterlidir. Uršu ülkesine gönderilen Ma’er

mektuplarındaki referansların göz önünde bulundurulması, Urfa ile ilişkili lokalizasyondan

vazgeçilmesi için yeterli olmadığı halde, Kültepe tabletlerindeki yer isimlerinden hareketle

yeni bir öneride bulunmak mümkündür. Uršu kentinin, Fırat’ın Šamšat ve Birecik arasında

kıvrılarak aktığı yerde, Fırat’ın hemen kuzeyinde olduğu söylenmektedir. Bu hususta, I.

Hattušili tarafından gerçekleştirilen kuşatma esnasında Aleppa ve Kargamıš’ın almış olduğu

tavır tartışılmaktadır. Bununla birlikte eldeki verilerin hiçbiri bu iki kralın hüküm sürdüğü

dönemde, kuzey Hitit topraklarının içine kadar uzanan sınırlara sahip olduklarını

kanıtlamaktadır. Söz konusu kentin, Hattušili’nin idaresi altındaki pozisyonu ile ilgili bir şey

söylemek mümkün değildir.

Ma’er mektuplarının göz önünde bulundurulması, Urfa ve Fırat’ın kuzeyi ile ilgili

yapılan ilk saptamanın Uršu ve Haššum’un Kargamıš ve Aleppa’yla ilişkili olarak nehrin batı

yakasına lokalize edilmesinin lehine olacak şekilde geri çekilmesi ile sonuçlanır. Bununla

birlikte kesin bir yargıya varılmadığını da belirtmek gerekir. Bu bağlamda pusulanın, Fırat’ın

batı kıyısını gösteriyor olması, Biricik ile Kargamıš arasındaki bir bölgenin büyüteç altına

alınmasına neden olmuştur. Uršu’nun lokalizasyonu pratik açıdan kesin gibidir. Haššum, ne

yazık ki Uršu ile birlikte telafuz edildiğinden dolayı nehrin yanlış tarafına yerleştirilmiştir.

Uršu topraklarının Fırat’ın batı kıyısına kadar uzandığı düşüncesi kentin kapladığı alanla

uyuşmamaktadır. Söz konusu kentlerin birden bire krallık olup, sonra tekrar yıkıldıklarına dair

referanslar, bir kent devleti tarafından yönetilen bir şehir ile krallık arasındaki farkı çok net

biçimde metinlerin hatası yüzünden karıştırılmaktadır ki her ne kadar söz konusu ayırım mat-

ön eki ile KI son eki sayesinde verilmeye çalışılsa da, bu durumun düzensizlik arz ettiğini

söyleyebiliriz. Bu krallıkların sınırları küçük ölçekli bir harita üzerine çizile bilecek düzgün

hatlara sahip değildi; bu yüzden haritaların kontürleri hayali olacaktır. Prof. Garstang,

Amanos dağından Kargamıš’ın kuzeyindeki Fırat’a kadar uzanan Uršu topraklarının Suriye

sınırına yakın bir bölgeyi kapladığına işaret etmektedir. 18. yüzyıl boyunca Kargamıš’la

müttefik olarak hareket eden kent başlangıçta Šumu-epuha karşı Asurluların bir müttefiki

olarak ortaya çıkarken daha sonra Zimri-Lim’in bir müttefiki olarak muhtemelen Uršu ve

Kargamıš’ın Yamhad kontrolünde olduğu bir dönemde, Šallul üzerine bir saldırı düzenlemesi

nedeniyle Asur’a karşı tavır aldığı görülür. Yaklaşık olarak 1380 yılında, Suna-aššura

döneminde Uršu ,Kizzuwatna toprakları içinde bulunan bir kentti. Kentin Telepinu fermanı

döneminde bu ülkenin sınırları içinde bulunduğu hemen hemen kesindir. Išput-ahšu, bu

dönemde genel olarak vasal krallar için kullanılan “büyük kral” ünvanını taşıyordu. Alalah’ta

açığa çıkarılan M.Ö. 15. yüzyıla ait arşivlerde Uršu yerleşiminden, herhangi bir Kizzuwatna

bahsi geçmeksizin Uriš veya Urešši olarak bahsedildiği anlaşılır. Söz konusu kentin, o

dönemde önemli bir ticaret merkezi olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre kütük ticaretinin

yapıldığı bir pazar olduğu açıktır. (GU.DE.A dönemi) Toroslar’ın güney kısmı ile Fırat’ın

batı kıyısı arasında kalan alanda meydana gelen politik değişiklikler I. Muršili ile Telepinu

arasında kalan dönemde gerçekleşmiştir.

Zizilipa’yı kendine bağladığı anlaşılan Telepinu, Haššuwa kentini yok etti. Kralın bu

dönemde Lawazantiia ile bir bağlaşıklık kurmadığı ise çok açıktır. Telepinu, Haššuwa’yı bu

topraklardaki bir Hitit başkenti olarak görerek, bundan böyle Haššum’un politik tavrını

paylaşmayacağına dair Kizzuwatna ile bir antlaşma yapmıştır. Politik durumdaki diğer bir

değişiklik ise Hititler’in artık kuzey Suriye’ye yaklaşma politikasında bir müttefike sahip

olmasıdır. Mezopotamya’da 18. yüzyıldaki politik oluşumların, Hint-ari isimli hanedanların

yönetimi altındaki Hurri konfederasyonundaki kralların yükselişi sırasında sekteye uğradığı

anlaşılmaktadır. Kuzey Suriye ile Fırat vadisi boyunca, Babil’e kadar uzanan bir alandaki

Amorite hanedanları I. Hattušili ve I. Muršili döneminde bozguna uğratılmıştır. I. Muršili

döneminden Telepinu devrine kadar uzanan çağdaki koşullarda meydana gelen değişiklikler,

Ibla ve Uršu ile Kizzuwatna’daki Hitit etkisini yıkmamış olmasına karşın Fırat’ın doğu

kıyısındaki Haššuwa yerleşiminin Hurri krallıkları tarafından desteklendiği sanılmaktadır. Bu

sebepledir ki Fırat’ın kuzeyindeki vadiden Išuwaya kadar uzanan bir alanda bir mücadelenin

başladığı anlaşılmaktadır. Bu mücadeleye Šuppiluliuma döneminde yapılan savaşlarla devam

edilmiş olduğu görülür. Detayları tam olarak bilmek tabii ki mümkün değildir. Smith(1956)

Waštiša

Bibliografya

Cornelius, F., (1967). Anatolica, 1, s. 72 “Boğazlıyan”

Forlanini, M., (1980). SMEA, 22, s. 76

__________, (1988). VO, 7, s. 151


Metin Bilgileri

KBo V 7 ay. 18

KBo X 10 II 26 = Telepinu Fermanı

KUB XXXI 44 I 21

KUB XL 2 ay. 4

HT 2 III 25

HT 4, 11

Sonuç

Waštišša ile ilgili üç pasaj daha bulunduğunu belirtmeliyim: (1) KBo V 7 vd., 7 kent

isminin zikredildiği bir liste : Wa-aš-ti-iš-ša-aš, [...], U-lu-wa-an-ta-aš, [x-x]-ma-an-za-na-aš,

Ka-a-pa-nu-wa-an-ta-aš, A-bi[-....], [Ša?]-li-ia-aš. (2) KBo X 10 II 26 ( Telepinu metni §37).

Yönetimle ilişkili magazinlerin bulunduğu köy veya şehirler ile ilişkili bir liste. Metinde

muhtemelen [Ka-a-pa]-nu-an-da-aš sözcüğü de okunmuştur. (3) HT 4 11; Bu metinde,

Waštišša kentinden Zithara ile bağlantılı olarak bahsedildiği göze çarpar. Söz konusu

pasajlardan herhangi birinin coğrafik nitelikli bir araştırmada kullanılacak nitelikte

argümanlar içermediğini belirtmeliyim.

Bo 4889 nolu parçanın tarihi değeri coğrafik nitelikli bir takım veriler sunmasından

kaynaklanmaktadır. Metinde Šunaššura’nın önceli Talzušum ismi geçmektedir. Bunun

dışında Šunaššuraš sonrasında bu toprakların kesin olarak Hitit kralının eline geçtiği

anlaşılmaktadır. Metinde bir tapınak ile ilgili bir mevzuya yer verilmiştir. Söz konusu

tabletin başlangıç kısmı ne yazık ki kayıptır. Bu kısımda tapınağa bağış yapan kralın

isminin geçiyor olması üzüntü verici bir durumdur. Metnin 1. 77 nolu kısmından, eylemin

yeniden kaleme alındığı dönemde Danitiš’in hala hayatta olduğu anlaşılmaktadır.

Dolayısıyla bu dönemdeki Hitit kralının Šuppiluliuma olması kuvvetle muhtemeldir.

Goetze(1940)

Wašuwatta

Bibliografya

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 152


Metin Bilgileri


Sonuç




Winta

Bibliografya

Forlanini, M., (1988). VO, 7, s. 152

Metin Bilgileri


Sonuç




Zallara

Bibliografya


Freu, J., (1980). Luwiya, s. 240

Forlanini, M., (1988). Vo, 7, s. 146

Forrer, E., (1926). Forschungen, 1, s. 38 “Ereğli yöresinde Çorla”

Garstang, J., (1944). JNES, 3, s. 18 “Tuz Gölü civarında”

Garstang, J. – Gurney, O. R.,(1959). Geography, s. 64 “Tuz Gölü’nün kuzeybatısın”

Hoffner, H. A., (1968-69). JCS, 22, s. 37

Sınger, I., (1983). StBoT, 27, s. 63

Metin Bilgileri


KBo XII 42 ay. 3

KBo XIV 142 ay. III 32,33

KBo XXIII 91 IV 10

KUB VI 31 ay. 10,12


KUB XXI 6 ay. 12

KUB XLIX 70 ay.? 13

KUB L 23 II 10

KUB LVII 87 II 10

Sonuç

Zallara’da bir vekilharcın (AGRIG) hüküm sürdüğünü ve Eski Hitit çağına tarihlenen

KI.LAM bayramından öğrenmekteyiz. Söz konusu kentin Tuz Gölü civarında aranması

gerektiğini Garstang(1944) belirtmiş ve daha sonra Garstang-Gurney(1959) bu kentin Tuz

Gölü’nün kuzeybatısında aranmasının uygun olacağını ifade etmişlerdir. Forrer(1926) ise

Ereğli yöresinde Çorla da aranmasının uygun olacağını belirtmiştir.

Zalpa

Bibliografya


Bilgiç, E., (1945-51). AfO, 15, s. 30,31,32

Bossert, H. Th., (1944). Kögigssiegel, s. 22

____________, (1946). Asia, s. 49



__________, (1958). RHA, 62, s. 5

__________, (1963). Orientalia, 32, s. 239

__________, (1967). Anatolica, 1, s. 70

Forlanini, M., (1984). ZA, 74, s. 245-266.

__________, (1986). ASVOA, 4.3, “Tilmen Höyük”

Garstang, J. – Gurney, O. R., (1959). Geography, s. 6-8,10,16,18,20

Goetze, A., (1930). RHA, 1, s. 27-28.

________, (1957). Kleinasien, 1, s. 72,74

________, (1964). JCS, 18, s. 116

İmparatti, F., (1974). Leggi, s. 242

Neu, E., (1974). StBoT, 18, s. 12

Otten, H., (1973). StBoT, 17, s. 20 vd.

von Schuler, E., (1965). Die Kaškäer, s. 19,20

Ünal, A., (1981). Belleten, 45/2, s. 436 vd.

Metin Bilgileri

KBo III 27 öy. 29 ; 38 öy. 2,9,10,13,18,21,23,26,27 ay. 18,20,21,23,27 = I. Hattušili

Yıllıkları

KBo IV 13 öy. I 21

KBo VI 3 ay. III 16 ; 6 öy. I 20

KBo X 2 öy. I 9 ; 3 öy. I 7 = I. Hattušili Yıllıkları

KBo XII 3 ay. III 7,11 ; 18 I 10 ; 63 öy. 8

KBo XIX 92, 4

KBo XXXI 73 5

KUB XVII 21 II 22

KUB XXIII 23 ay. III 9 ; 11, 5 III 10


KUB XXXI 124 II 5

KUB XXXVI 90 ay. 31 ; 98 öy. 9?

KUB XL 109 öy. 10

KUB LII 102

KUB LIX 31 öy. 5,8

IBoT II 9 öy. I 2 ; 130 ay. 3

Sonuç

Her iki isim formuyla da karşılaşmak mümkündür. Eski Asur metinlerinde birbirine

benzeyen iki yer ismi de farklılık arz etmektedir. Buna göre, Kuzey Anadolu’da bulunan

ticaret kolonileri arasındaki Zalpa isimli bir kent dışında Yukarı Fırat bölgesinde bulunan

ikinci bir Zalpa kenti daha mevcuttur. Ancak bu mektuplardaki “Zalpa” ile ilişkili ifadelerde

Kuzey Zalpa ile ilişkilendirilebilecek hiçbir kanıt bulunamamıştır. Eski Asur metinlerinde

“deni(deki) Zalpa” olarak geçen imgelenimin bu kenti ikinci Zalpa’dan ayırmak için bilinçli

olarak kullanılıp kullanılmadığını tesbit etmek mümkün değildir.

“Denizdeki Zalpa” şimdiye kadar, denizciliğe müsait bir körfez olan Bafra bölgesine

lokalize edilmektedir. Bugünkü sulak arazinin Kızılırmak-Halys’un vaktiyle buraya yığdığı

alüvyonlar sayesinde oluşmuştur. Bu bölgede bulunan pek çok höyükte eski çağlara ait çok

sık bir iskanla karşılaşılmıştır; bu konu ile ilgili olarak W. Lambin’in görüşleri, Iraq 11, 1949

s. 191 vd. ( Haritayla birlikte fig. 11) ayrıca K. Kökten, N. ve T. Özgüç’ün Belleten IX, no.

35 361-400’deki düşüncelerinde değinmişlerdir.

Elimizdeki metinde “Zalpalı yerleşimci” ve “Zalpalı yaşlılar” ibareleri geçtiği tesbit

edilmiştir. Söz konusu ifadelerin toplumsal düzen içindeki eski bir nesil ile ilişkili olduğu

anlaşılmaktadır. Bir Hitit prensinin hükümdar olmak için dilekte bulunması Eski Hitit

devletindeki hükümdarlık biçimini yansıtır ki Telepinu fermanına göre prensler boyunduruk

altına alınan şehirlere vasal kral olarak gönderilmekteydi. Buna göre Zalpa konusunda, Anitta

metnine de dayanarak bu kentin monarşik bir devlet düzenine sahip olduğunu söyleye

biliyoruz.

Karadeniz’in kıyısındaki bir liman şehrinin Anadolu ile olan askeri-politik ilişkileri

konusundaki bilgileri Anitta metninden öğreniyoruz. Buna göre söz konusu metinlerde Neša

ile Zalpa arasındaki bir nesil boyu süren düşmanca aktiviteler hakkında bilgi verilmektedir.

Bu durumun Zalpuwalı kral Gar Uhna’ya kadar devam ettiği, Neša kentinin ele geçirilerek,

tahrip edildiği anlaşılmaktadır.

Daha sonraki dönemde Anitta’nın Zalpuwa’yı fethettiği, kral Huzziya’yı esir alarak bu

kralı sürgüne gönderdiği anlaşılmaktadır. Kentin ilk ismiyle sık sık karşılaşılmasına karşın,

ikinci ismin, Kültepe metinlerinde iki defa anıldığı tesbit edilmiştir (Hu-zi, Hu-zi-a). buna

göre söz konusu yerleşimin 16. Ve 15. Yüzyıllarda Hitit sarayına bağlı olduğu

anlaşılmaktadır. Bu ismin eski Anadolu’nun da Proto Hatti kültürüne ait olması gerektiğinin

kabul edilmesi mecburidir.

Anum-herwa’nın, Kaşka ordularına karşı vermiş olduğu mücadelenin anlatıldığı

efsanevi bir anlatımda (KBo XII 3), bu şahsın aynı Zalpa’ya seve seve teslim olduğu ifade

edilmektedir. I. Hattušili’nin yapmış olduğu seferin coğrafi sınırlarının çizilmesinde çok

büyük problemler yaşanmıştır. Bu seferle ilişkili metinde şöyle ifade edilmektedir: [EGIR an-

d]a-ma I-NA URU Za-al-pa pa-a-un “fakat ben ondan sonra Zalpa’ya yürüdüm” (KBo X 2 I 9

= I. Hattušili Yıllıkları) A-NA URU Za-al-ba-ar AL-Lİ-İK-MA (KBo X 1 Öy. 4 = I. Hattušili

Yıllıkları (Akadça Versiyonu)) Metinde geçen Zalpa’nın Fırat havzası ile Karadeniz’in

kenarında bulunan kentlerden hangisi olduğuna karar vermek oldukça güçtür. Ancak genel

kanı I. Hattušil’nin doğu’ya yönelik bir sefer düzenlediği doğrultusundadır. Nitekim, söz

konusu metinde geçen Šanahuitta yerleşiminin doğu Toros bölgesine lokalize edilmesi de bu

kanıyı güçlendirir nitelikte bir veri olarak karşımızda durmaktadır. Aynı metinde geçen Za-al-

ba-ar yerleşiminin (KBo X, 1 Öy. 4) Fırat’ın kenarında bulunan Za-al-ba-ah (JCS XVIII, 1964

s. 35;116) kentiyle özdeş olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte bu seferin öncesinin

anlatıldığı KBo XXII 2 nolu metin çok iyi korunmamış olsada I. Hattušili’nin henüz genç bir

kralken zikretmiş olduğu bu olayların bir evveliyatı olduğunu ve olayların tarihsel bir

sıralamayla sunulup sunulmadığı göz önünde bulundurulabilir.

KBo III 27 = I. Hattušili Yıllıkları s. 28 ve devamında geçen yerel kent isimlerinden

dolayı bazı şüpheler ortaya çıkmıştır: “Zalpa’lılar ( LÚ URUZa-al-pu-u-ma-aš) efendinin

sözüne karşı geldi (reddetti); burası Zalpa’dır. ( URU Za-al-pa-aš)! Haššuwa’lılar efendinin

sözüne karşı geldi. Burası Hašuwa’dır. Halpa’lılar da efendinin sözüne karşı geldi; Halpa’da

kahrolsun (yok olsun)!” (H. G. Güterbock ZA NF 10, 1938, 99)

Diğer metinlerden öğrendiğimiz kadarıyla I. Hattušili Haššu kalesini (ve Hahhu’yu) ele

geçirmiştir. Aynı kral döneminde Halpa ile bir takım sürtüşmelerin ortaya çıktığı

anlaşılmaktadır. Bu anlaşmazlık I. Muršili’nin kenti ele geçirmesine kadar devam ettiği

düşünülmektedir. Metinde Halpa ile ilişkili ifadelerin geçmiş olması, tahrip edildiği ifade

edilen Zalpa kentinin Karadeniz sahilinde olması sonucunu doğurur ki bu da tasarlanan tarihi

konjektörle oldukça uyumludur.

Bu durumda Fırat kenarında bulunan Zalpa kenti sorun arz etmeye devam eder.

Birbirine join edilmiş KUB XL 5 / KBo XXII 4 (kop. KBo XII 13) II 3 vd.daki kontexte

Zalpa kenti ile ilgili olarak şu ifadelere yer verilmiş olduğu göze çarpmaktadır:

3′ [ ] ú GIŠ GIGIR A-NA LÚ URU Za-al-pa[(-)

4′ [pí-r]a-an-na mAt-ra-du-uš hu-u-ia-an-z[a

bu metinde, Emarlı komutan Yarimlimin yanındaki “Zalpalı bir adam”dan bahsedildiği

görülür. metinde geçen anlatının suriye’deki olaylarla ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. (CTH

14)

Metinde; Hatti, Tawiniya,, Zalpa, Han(h)ana tanrıları için düzenlenen bir bayram

ritüelinde bu tanrılar için kurban kesildiği ifade edildiğine göre söz konusu kentin kuzeydeki

Zalpa yerleşimi olduğu sonucuna ulaşmak hiç de güç olmayacaktır. (KBo IV 13 I 21) Bazı

metinlerde Zalpa/Zalpuwa ve Nerik yerleşimlerinin yan yana anıldığı göze çarpar ( KUB

XXX VI 90, 31 vd. V. Haas, Der Kült von Nerik 176 vd.; KUB XXIII 115, 10) söz konusu

kanıtlardan sonuncusu, Arnuwanda-Ašmunikal döneminde Kaškalılar’ın kuzeydeki

toprakları yağmalamasından kaynaklanan bir olay ile ilişkili olarak geçmektedir. Düşmanın

Hanuwa, Taggašta, Kammama, Zalpuwa, Kapihuia, Hurna öy. gibi kentlerin sınırları içindeki

kurbanlık hayvanları yağmaladığı anlaşılmaktadır. (KUB XVII 21 II 21 vd.) Yaklaşık M.Ö.

1400'lü yıllarda elden çıkan bu toprakların ilk zamanlarda Hitit devleti içinde müstesna bir

mevki haline geldiği kesin gibidir. Nitekim sonrasında Zalpa, Tašhiniya, ve Hemmuwa

birliklerinin angarya ve tımar faaliyetlerinin serbest bırakıldığını görürüz.( F. Sommer-A.

Falkenstein, HAB 105)

Anitta metninin geç döneme ait bir kopyasında Zalpa isminingeçiyor olması oldukça

dikkat çekicidir.(KUB XXVI 71 I 18 = Anitta Metni) Bu yerleşimden şu şekilde bahsedildiği

görülür: “Fakat o Zalpa’ya gittiği zaman” Diğer iki örnekte ise farklı olarak : “Fakat o taht

odasına gittiği zaman” ibaresinin kullanılmış olduğu göze çarpar. Bu yüzden Zalpa kenti kralı

bir ikametgah olarak kabul edilebilir. Bu hususta bir başka tablette ise “Kral tanrı olduğu

zaman zalpa Ülkesindeki ritüel için (KUR URU Zalpa) tanrıların evleri yenilendi.” İfadesine

yer verilmiştir. (IBoT II 130= HTR 92 vd.) Kraliçe için düzenlenen bir arınma ritüelini

kaleme alan kişi olarak “ Zalpuwa ülkesindeki Zippatla’nın yaşlısı zuuakippi’nin oğlu,

Hattušili isimli bir kişinin adının verildiği görülür.

Bu derleme dışında, büyük krallık çağına ait metinlerde Zalpa/Zalpuwa isimleriyle

karşılaşılmadığını belirtmek gerekir. Arnuwanda döneminde meydana gelen Kaška istilası

sonucunda bu kentin kesin olarak elden çıktığı ve bütün sahil şeridinin kaybedildiği

anlaşılmaktadır.( M.Ö. 1400 yılları). Geç dönemlere ait metinlerde Zalpa isminin

kullanılmış olması daha eski dönemlere dayanan bağların bir sonucudur. Nitekim eski

Hitit dönemine ait metinlerin yeni kopyalarının yapılmış olması da durumun bir

göstergesidir.

Zaruna

Bibliografya

Astour, M. C., (1963). JNES, 22, s. 234

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 170,172 “Çukurova’daki Kozan”

Goetze, A., (1950). JCS, 4, s. 230

________, (1962). JCS, 16, s. 28

Klengel, H., (1965). GS, 1, s. 230,247

_________, (1970). GS, 3, s. 168

Otten, H., (1958). MDOG, 91, s. 82

Savaş, Ö. S. (1997). Archivum Anatolicum, 3, s. 275, 286.

Metin Bilgileri

KBo X 1 öy. 31 ; 2 öy. II 12 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

Sonuç

Bu kentin, I. Hattušili’nin yıllıklarında bahsi geçmektedir. Kral Alalah’ı imha edip

döndükten sonra, ertesi yıl Zaruna kentine yürümekte ve bu kentide imha etmektedir.

Oradan Haššu’ya yönelmekte, ancak Halpa kentinin orduları, burada I. Hattušili’ye karşı

cephe oluşturur. Buna rağmen I. Hattušili zafer kazandığından bahsetmektedir. Haššuwa

kentinin, Fırat nehrinin civarında olabileceğini kabul edersek ve Güterbock(1973)’un

belirttiği gibi Haššuwa kentinin Fırat’ın doğusunda olabileceğini düşünerek Zaruna’nın da

bu bölgeye yakın bir yerde olması ihtimali kuvvetle muhtemeldir. Çünkü kral Zaruna’yı

yakıp yıktıktan sonra oradan Haššuwa’ya karşı yürüdüğünden bahsetmektedir.

Forlanini(1979), bu kenti Kozan’da aramak istemiştir.

Zielmuta

Bibliografya

Cornelius, F., (19599. RHA, 17, s. 110

Metin Bilgileri


2BoTU 23A III 19

Sonuç

Haqmiš ile KBo I 58’de geçen Hawarkina kentleri bu metindeki yer isimleri ile ilgili

listeyle ilişkili olarak geçmekte fakat söz konusu isim kesin olarak tanımlanamadan

kalmıştır. Zelmutta Telepinu fermanındaki kent isimleri arasında geçmektedir. Bunun

dışında söz konusu kentin ( Zelmutta) HT 2 nolu metinde geçtiği tespit edilmiştir.

Coğrafik bakımdan her iki kentte büyük bir durak noktası ( Zelputta veya Zilpitta

isimlerinin söz konusu listelerden sonuncusunda iki farklı bölgede geçtiğini söylemek

mümkündür. Cornelius(1959)

Zippašna

Bibliografya

Forlanini, M., (1979). SM, 1, s. 172

Laroche, E., (1961). RHA, 19, s. 88

Metin Bilgileri

KBo X 1 öy. 47 ay. 3 ; 2 II 48,54 III 3 = I. Hattušili Yıllıkları (Akadça Versiyonu)

Sonuç

I. Hattušili yıllıklarında Zippašna’ya sefer yaptığından ve bu sefer sırasında Hahhu

kentini tahrip ettiğini anlatmakta ve sonra Zippašna’yı imha edip, ganimeti yukarıya

Arinna’nın Güneş Tanrıçası’na sunduğunu ifade ediyor. Hahhu kenti Otten(1972)’ın

düşündüğü gibi Melitene yöresindeyse yada Fırat’ın doğu veya batısındaysa Zippašna

kentinin de bu şehir yakınlarında aranması uygun olabilir.

Zizzillippa

Bibliografya


________, (1957). JCS, 11, s. 73



Metin Bilgileri

KBo III 1 öy. II 18,19 = Telepinu Fermanı

Sonuç

Arnuwanda’nın hükümdarlığının ilk safhasına ait bir metin- Arnuwanda’nın,

Ismerikkalı adamları, kendi otoritesi altında bulunan Kizzuwatna’daki çeşitli kasabalara

yerleştirdiğinden bahsedilmektedir. Kralın bunu yapmaya hakkı olduğu açıktır. Bu

kasabaların isimleri ise şunlardır: Zizzilippa, Waššukannai, Arana, Terušša, Uriga ve

Urušša. Bu dönemde Kizzuwatna bölgesi, bir zamanlar Mitanni’ye ait olduğu anlaşılan

toprakları da kapsayacak biçimde uzanmaktaydı. Başkent, Wašukanni yerleşiminin

Kizzuwatna bölgesine ait olduğu düşünülmektedir. Bu devletin Hitit ülkesinin bir parçası

olduktan sonra başkentinin de içinde bulunduğu Mitanni ülkesinin Kizzuwatna’ya

eklenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Houwink ten Cate(1970)

§ 24 nolu metin parçası Telepinu’nun seferlerinden birinin konu edildiği kısa bir rapor

niteliğindedir. Bu yüzden menin bir Telepinu metni olduğu ifade edilmiştir. O dönemde

Telepinu’nun baş düşmanı Haššuwa ülkesiydi. Fakat bu hadisenin Zizzilippa ve

Lawzantiya kentlerini de etkilediği anlaşılmaktadır. Bo 748 nolu yayınlanmamış bir

metinde ( Tegarama ve diğer merkezlerle birlikte9 bu kentin son derece haklı bir biçimde

Hurri ortamına ait bir yerleşim olduğu ifade edilmiştir. Zizzilippa ile özdeşleştirilmesi ise

olasılık dahilinde gözükmektedir. Goetze(1940)

SONUÇ

Çalışmamızda, Anadolu’nun tarihi coğrafyasına ışık tutacağına inandığımız bir konuya

yer verilmek istenmiştir. Bu nedenle pek çok kentin varlığını öğrendiğimiz önemli

kaynakların başında gelen Boğazköy arşivleri içerisinden, Eski Hitit Devrine ait olan belgeler

seçilmiştir. Bu dönem, pek çok Hitit kentinin kurulduğu veya Asur Ticaret kolonileri

Devrinde varlığını sürdüren kentlerin Hitit dünyasına kazandırıldığı bir dönemdir. Anitta’ nın

Hattuša kentine karşı başlatmış olduğu sefer ve sonucunda kazandığı zafer Hitit dünyasının

artık bugünkü Boğazköy olduğunu bildiğimiz Hattuša merkezli bir devletin temellerinin

atıldığının işaretiydi. Anitta’ nın bütün lanetlemelerine karşın kendinden sonraki krallardan

birisi olan I. Labarna, bu kenti yeniden iskan ederek, burasını Hitit Dünyasının başkenti

yapmıştır. Hititler, tarih sahnesine buradan çıkmasalar da tarihe damgalarını buradan

vurmuşlardır. Anadolu’da merkezi otoriteyi kurmuş ve devam eden yıllarda, kendi dönemleri

içerisinde Mısır ile birlikte süper bir gücü temsil etmişlerdir. Anadolu toprakları içinde veya

dışında pek çok kenti kendi topraklarına katmışlardır. Hititler kendi zamanlarında olup

bitenleri yazıya dökerek, Anadolu’da bilinen ilk tarih yazıcılığını başlatmış olmakla kalmıyor

aynı zamanda da farkında olmadan bilim dünyası için çok önemli bilgiler içeren yazılı arşivler

sunuyorlardı. Bu bakımdan Hitit tarihini araştırmak diğer bakımdan Anadolu tarihini

araştırmak bizler için daha da önem kazanıyor. İşte bundan dolayı çalışmamızda Boğazköy

çivi yazılı kaynaklarına göre Eski Hitit Devri yerleşim yerlerinin tespitine ve söz konusu

kentler hakkında elde edilebilen bilgilere yer verilmiştir. Boğazköy arşivleri içerisinde Eski

Hitit Devrine tarihlenen Anitta Metni, Hattušili Yıllıkları ve Vasiyetnamesi, Puhanu ve Saray

Kronikleri, Telepinu Fermanı olarak adlandırılan metinler taranmış ve kent isimleri tespit

edilmiştir. Bu söz konusu kentlerin bizim bu çalışmamız içerisinde, daha önceden bu kentlere

yönelik olarak yapılmış olan araştırmalarda göz önünde bulundurularak, lokalizasyonları veya

identifikasyonları verilmeye çalışılmıştır. Her kent ayrı ayrı olarak işlenmeye çalışılmış ve

her bir kent için bibliyografya ve ilgili metin yerleri birlikte verilmiştir.

Biz burada bu araştırmanın sonucunu işlerken söz konusu kentleri tek tek ele alma

fırsatını maalesef zamanın darlığından dolayı bulamadık. Çünkü çalışma içerisinde de

görüleceği gibi pek çok kentin varlığı söz konusudur. Yukarıda bahsi geçen metinler

içerisinde, bu kentler isimleri okunabilen kentlerdir. Birde metinlerin kırık olmasından dolayı

isimleri okunamayan kentlerin varlığı da göz ardı edilemez. Ancak biz bu çalışmamızda

isimleri okunmayan kentler üzerinde durmadık. Okunabilen kent isimlerinin ise bazıları

hakkında maalesef sadece ilgili metin yerlerinden birinde veya bir kez geçiyor olması o

kentler hakkında da yeterince bilgiye ulaşamayışımıza neden olmuştur.

Bu çalışmaya başlarken hedeflediğimiz daha önceden yapılmış olan çalışmaların üzerine

yeni bir şeyler koyarak Eski Hitit Devri yerleşim yerlerini toplu olarak sunabilmekti. Bunun

paralelinde daha önceden bu konuya yönelik olarak yapılmış çalışmaları inceleyebildik. Bu

çalışmalardan bazılarına çalışmamız içerisinde yer verebildik. Genel bibliyografyalar

kısmında bu çalışmalar sunulmuştur.

Yanar, Uğur, Boğazköy Çivi Yazılı Metinlerinde Geçen Eski Hitit Devri Yerleşim

Yerleri Hakkında Elde Edilen Bilgiler, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Cem Karasu,

180s.

Çalışmamızda Eski Hitit Devri yerleşim yerleri hakkında bilgi toplamaya çalışılmıştır.

Bu esnada Boğazköy arşivleri içerisinden Eski Hitit devrine tarihlenebilen kaynaklardan,

kent isimleri tespit edilmiş ve konuyla İlgili yayınlanmış literatür taranarak söz konusu

kentler ile ilgili bilgilere ulaşılmaya çalışılmıştır. Eski Hitit devri kaynakları bize yeterince

kent adı sağlamıştır. Ancak, maalesef metinlerin kırık olmasından dolayı okunamayan kent

isimleri de vardır ki bunlara değinmeden, okunabilen kent isimleri üzerinde çalışma fırsatı

bulunabilmiştir. Kentler, daha önce konuyla ilgili yapılan çalışmalarla beraber

bibliyografyaları ve ilgili metin yerleriyle birlikte ayrı ayrı alfabetik olarak sunulmuştur.

Yeni bilgilere ulaşmanın mümkün olmamasına karşın Eski Hitit Devri kentlerinin derli

toplu olarak verilmesi bakımından çalışmamızın yararlı olacağı kanısındayız.

Yanar, Uğur, The İnformations About the Settlement of Old Hittite Age in Boğazköy

Cuneiform Texts, Master’s Thesis, Advisor: Prof. Dr. Cem Karasu, 180p.

In our working, we try to collect information about the settlements of old Hittite Age.

During the working, the settlements names are established in the Boğazköy texts which was

dated into the old Hittite Age , and the literature is searched, and then,to be tried to collect

information about those settlements. Old Hittite resources get us enough settlements name.

But ‘cause of the distinquished cuneiform tablets , there are a lot of unlegible names. We

find an oppurtinity to work on the legible settlement names. While doing this , we take care

to not touch the unlegible ones. We present the settlement in their alphabetical order by

giving their bibliography and the text which belongs to. In spite of there is no possibility to

reach the new information by giving the Old Hittite Age’s settlements in a tidy form , we

believe that our working aim will be useful at the end.

KISALTMALAR LİSTESİ

AAA Annals of Archaeology and Anthropology

ABoT Ankara Arkeoloji Müzesinde Bulunan Boğazköy Tabletleri

AfO Archiv für Orientforschung

AJA American Journal of Archaeology

AJSL American Journal of Semitic Language and Leteratures

AnSt Anatolian Studies

AO Der Alte Orient

Arch.Anat. Archivum Anatolicum

ArOr Archiv Orientalni

ARM Archives Royales de Mari

ASVOA Atlante Storico del Vicino Oriente Antico

AU Ahhiiawa-Urkunden

BASOR Bulletin of the American Schools of Oriental Research

BiOr Bibliotheca Orientalis

BoTU Die Boghazköi – Texte in Umschrift

DLL Dictionnaire de la Language Louvite

DTCFD Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi

Fs. Alp Festschrift für Sedat Alp

GS Geschichte Syriens

HAB Die Hethitischen-Akkadische Bilinguis des Hattušili I.

HT Hittite Texte in Cuneiform Character from Tablets in the British Museum

HUCA Hebrew Union College Annual

IBoT İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Boğazköy Tabletleri

IF Indogermanische Forschungen

JCS Journal of Cuneiform Studies

KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi

KIF Kleinasiatische Forschungen

KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi

MAOG Mitteilungen der Altorientalischen Gesellschaft

MDOG Mitteilungen der Deutchen Orient-Gesellschaft in Berlin

MVAeG Mitteilungen der Vorderasiatisch-ägyptischen Gesellschaft

OA Oriens Antiquus

OLZ Orientalistische Literaturzeitung

Or. Orientalia

Or NS Orientalia. Nova Series

PD Politische Dokumente aus Kleinasien

RA Revue d’Assyriologie et d’Archéologie Orientale

RGTC Repertoire Geographique des Texte Cuneiformes

RHA Revue Hittite et Asianique

RIA Reallexikon der Assyriologie

RSO Rivista Degli Studi Orientali

SBo Siegel aus Boğazköy

StMed Studia Mediterranea Piero Meriggi Dicata

SMEA Studi Micenei ed Egeo-Anatolici

StBoT Studien zu den Boğazköy-Texten

THeth Texte der Hethiter

VAT Texte der Vorderasiatischen Abteilung der Staatlischen Museen in Berlin

nach Museumsnummern

VBoT Verstreute Boghazköi-Texte

WO Die Welt des Orients ZA Zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiete

DİĞER KISALTMALAR

ay. bir tabletin arkayüzü

krş. karşılaştırınız

Kol. (Colum), sütun

öy. bir tabletin önyüzü

s. sayfa

vd. ve devamı

Documents

Eski Hitit Devri Yerleşim Yerleri-Uğur Yanar.pdf