ergm7tel-έκδ. Β

Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών - e-learning - Περιβάλλον και Βιώσιμη Ανάπτυξη - Εργασία Εφαρμογής

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την λειτουργία της μεταλλευτικής εταιρείας ΛΑΡΚΟ ΓΜΜΑΕ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Δ. ΣΟΥΦΛΕΡΗΣ Δικηγόρος

Πρόεδρος ΔΣ του ΣΔΑΠΠΕ ΚΥΜΗΣ, μέλος του Δικτύου Αιγαίου

Χαλκίδα, Ιούνιος 2010


Σελίδα 1 ΔΔΣ 3/6/2010

Περιεχόμενα

Εισαγωγή ...................................................................................................................................................... 4

1. Η Ιστορία της εταιρείας ΛΑΡΚΟ .......................................................................................................... 6

1.1 Οι κυριότεροι σταθμοί στην ανάπτυξη της εταιρείας ................................................................... 6

1.2 Η σημερινή κατάσταση της εταιρείας .............................................................................................. 7

2. Το αντικείμενο εργασιών της εταιρείας ............................................................................................. 8

2.1 Τα προϊόντα ............................................................................................................................................ 8

2.1.1 Το νικέλιο ............................................................................................................................................. 8

2.1.2 Προέλευση του Νικελίου .................................................................................................................. 8

2.1.3 Οι χρήσεις του Νικελίου ................................................................................................................... 9

2.2 Τα παραπροϊόντα .................................................................................................................................. 9

2.2.1 Η Σκουριά ............................................................................................................................................ 9

2.2.2 Αδρανή Υλικά ................................................................................................................................... 11

3. Η οικονομική θέση της εταιρείας....................................................................................................... 11

4. Η λειτουργία της εταιρείας ................................................................................................................. 13

4.1 Εξόρυξη και μεταφορά ....................................................................................................................... 13

4.1.1 Υπόγεια εκμετάλλευση .................................................................................................................. 13

4.1.2 Επιφανειακή εκμετάλλευση .......................................................................................................... 13

4.1.3 Μεταφορά .......................................................................................................................................... 13

4.2 Οι εγκαταστάσεις ................................................................................................................................ 14

4.2.1 Παραγωγή ......................................................................................................................................... 14

4.2.1.Α. Μεταλλεία Εύβοιας ..................................................................................................................... 14

4.2.1.Β. Μεταλλεία Αγίου Ιωάννη Βοιωτίας ......................................................................................... 14

4.2.1.Γ. Μεταλλεία Καστοριάς................................................................................................................. 15

4.2.1.Δ. Λιγνιτωρυχείο Σερβίων Κοζάνης ............................................................................................. 15

4.2.2 Επεξεργασία: Το Εργοστάσιο ........................................................................................................ 15

5. Οι Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την λειτουργία της εταιρείας .......................................... 16

5.1 Γενικά..................................................................................................................................................... 16

5.2 Επίδραση στο θαλάσσιο περιβάλλον .............................................................................................. 17



5.3 Λάρυμνα ................................................................................................................................................ 20

5.3.1 Νέα έγκριση περιβαλλοντικών όρων της ΛΑΡΚΟ .................................................................... 23

5.4 Τοξικότητα της σκουριάς ................................................................................................................... 25

5.5 Κεντρική Εύβοια .................................................................................................................................. 26

5.6 Μελλοντικά σχέδια της ΛΑΡΚΟ στην Εύβοια .............................................................................. 31

5.7 Καστοριά ............................................................................................................................................... 32

6. Συνοπτική θεώρηση του νομικού πλαισίου για τις περιβαλλοντικές παραβάσεις της

ΛΑΡΚΟ ........................................................................................................................................................ 33

6.1 Νομοθετικό πλαίσιο για την βιομηχανία και το περιβάλλον ................................................... 33

6.1.1 Η Οδηγία IPPC και οι βασικές αρχές της .................................................................................... 33

6.1.2 Ρυθμίσεις για την Ατμοσφαιρική Ρύπανση ................................................................................ 34

6.1.3 Ρυθμίσεις για τα Στερεά και Επικίνδυνα Απόβλητα και για τα Υγρά Απόβλητα ............. 34

6.2 Μόλυνση των υδάτων στην Κεντρική Εύβοια ............................................................................... 34

6.3 Μόλυνση του Βόρειου Ευβοϊκού ....................................................................................................... 35

7. Η αναζήτηση στοιχείων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ΛΑΡΚΟ ............................. 35

Συμπεράσματα – Επίλογος ..................................................................................................................... 37

Σημειώσεις .................................................................................................................................................. 38

Παράρτημα Ι ............................................................................................................................................... 41

Παράρτημα ΙΙ ............................................................................................................................................. 43

Η αξία του Ευβοϊκού κόλπου ως θαλάσσιου οικοσυστήματος ........................................................ 43

Το ζήτημα της Ρύπανσης του Ευβοϊκού Κόλπου ................................................................................ 43

Παράρτημα ΙΙΙ ............................................................................................................................................ 45

Ορεινή Μεσσαπία: Όλα θυσία στη Λάρκο; .......................................................................................... 45

Βιβλιογραφία και δικτυογραφία ............................................................................................................ 48



Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την λειτουργία της μεταλλευτικής εταιρείας ΛΑΡΚΟ ΓΜΜΑΕ

Περίληψη

Η ΛΑΡΚΟ είναι μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες του ελλαδικού χώρου και δραστηριοποιείται στην εξόρυξη σιδηρονικελίου. Οι βασικές της εγκαταστάσεις βρίσκονται στην Λάρυμνα Φθιώτιδας, όπου γίνεται η επεξεργασία του μεταλλεύματος, ενώ οι εξορύξεις πραγματοποιούνται σε Κεντρική Εύβοια, Βοιωτία και Καστοριά. Οι εξαγωγές της αποτελούν το 2,1% των συνολικών εγχώριων εξαγωγών και είναι η μεγαλύτερη μεταλλουργική εταιρεία στην Ευρώπη. Η μετοχική της σύνθεση κατανέμεται ως εξής: Εθνική Τράπεζα 36%, ΔΕΗ 28% και Υπουργείο Οικονομικών 36%. Η ΛΑΡΚΟ διαπράττει με τρεις τρόπους ρύπανση: η μία πραγματοποιείται στις περιοχές εξόρυξης, η δεύτερη στη θαλάσσια περιοχή του βόρειου ευβοϊκού όπου η εταιρεία εναποθέτει τη λεγόμενη «σκουριά» και η τρίτη στην Λάρυμνα, στο εργοστάσιό της. Οι καταστροφές από την εξόρυξη είναι: κόψιμο χιλιάδων δέντρων, αποψίλωση δασών, τεράστιες ποσότητες μπάζων που καλύπτουν ολόκληρες πλαγιές, καταστροφή υδροφόρου ορίζοντα, διάνοιξη δρόμων για τα βαρέα οχήματα. Η εξόρυξη γίνεται μόνο επιφανειακά, με τη δημιουργία τεράστιων κρατήρων που σε βάθος μπορεί να ξεπερνούν και τα 200 μέτρα. Ακόμη στην περιοχή εξόρυξης γίνεται και ο χημικός εμπλουτισμός του μεταλλεύματος, που είναι επίσης ρυπογόνος. Στον Β. Ευβοϊκό εναποθέτει 1.500.000-2.000.000 τόνους σκουριάς κατ΄έτος. Στην Λάρυμνα το εργοστάσιο παράγει αέριους ρύπους, μικροσωματίδια, σκουριά, υγρά απόβλητα, επιχωματώνει την θάλασσα και υγρότοπους, και καταστρέφει δάση της περιοχής και γεωργική γη. Επιπλέον φαίνεται να έχει ευθύνη, είτε λόγω χημικών αντιδράσεων που λαμβάνουν χώρα στα ανοιχτά ορυχεία της, είτε λόγω απόρριψης μεγάλων ποσοτήτων μεταφερόμενων ρύπων εντός των μη χρησιμοποιούμενων αλλά φυλασσόμενων ορυχείων της, στην ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής της Μεσσαπίας της Εύβοιας με βαρέα μέταλλα και ιδίως με Cr6

Λέξεις Κλειδιά: Λάρυμνα, Κεντρική Εύβοια, Βόρειος Ευβοϊκός Κόλπος, σκουριά, ρύπανση.



Εισαγωγή

Η ΛΑΡΚΟ μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες του ελλαδικού χώρου δραστηριοποιείται στην εξόρυξη σιδηρονικελίου και οι βασικές της εγκαταστάσεις βρίσκονται στην Λάρυμνα Φθιώτιδας (από όπου και το όνομα ΛΑΡΚΟ = ΛΑΡυμνα ΚΟμπανυ), όπου γίνεται η επεξεργασία του μεταλλεύματος, ενώ οι εξορύξεις πραγματοποιούνται σε Κεντρική Εύβοια, Βοιωτία και Καστοριά. Το σιδηρονικέλιο αποτελεί το βασικό στοιχείο για την παραγωγή ανοξείδωτων σκευών και η ΛΑΡΚΟ αποτελεί βασική προμηθεύτρια πολυεθνικών κολοσσών. Από την ετήσια (2006) οικονομική αναφορά της εταιρείας παρατηρείται ότι κατέχει μερίδιο ίσο με το 40% της παραγωγής πανευρωπαϊκά, κατατάσσοντας την στις πέντε μεγαλύτερες παγκοσμίως. Οι εξαγωγές της αποτελούν το 2,1% των συνολικών εγχώριων εξαγωγών και είναι η μεγαλύτερη μεταλλουργική εταιρεία από άποψη εγκαταστάσεων (πλην Ρωσίας) στην Ευρώπη. Επίσης η μετοχική της σύνθεση κατανέμεται ως εξής: Εθνική Τράπεζα 36%, ΔΕΗ 28% και Υπουργείο Οικονομικών 36%, συνεπώς μιλάμε για μια ουσιαστικά κρατική εταιρεία. Με την παράθεση των οικονομικών και παραγωγικών στοιχείων γίνεται αντιληπτό ότι η ΛΑΡΚΟ αποτελεί έναν από τους βασικότερους βραχίονες του κρατικού οικονομικού σχεδιασμού. Αυτή της η δυναμική ισοδυναμεί με το να συμπεριφέρεται ως «κράτος εν κράτει» στις περιοχές που έχει τα μεταλλεία της.

Σήμερα, η ΛΑΡΚΟ διαπράττει με τρεις τρόπους ρύπανση: η μία

πραγματοποιείται στις περιοχές εξόρυξης, η δεύτερη στη θαλάσσια περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού όπου η εταιρεία εναποθέτει τη λεγόμενη «σκουριά» και η τρίτη στην Λάρυμνα, στο εργοστάσιό της. Οι καταστροφές από την εξόρυξη είναι: κόψιμο χιλιάδων δέντρων, αποψίλωση δασών, τεράστιες ποσότητες μπάζων που καλύπτουν ολόκληρες πλαγιές, καταστροφή υδροφόρου ορίζοντα, διάνοιξη δρόμων για τα βαρέα οχήματα. Η εξόρυξη γίνεται μόνο επιφανειακά, με τη δημιουργία τεράστιων κρατήρων που σε βάθος μπορεί να ξεπερνούν και τα 200 μέτρα. Ακόμη στην περιοχή εξόρυξης γίνεται και ο χημικός εμπλουτισμός του μεταλλεύματος, με ουσίες και τρόπους βεβαιωμένα ρυπογόνους, καρκινογόνους και δυστυχώς με μόνιμη παραμονή στην ευρύτερη περιοχή της εξόρυξης και στον υδροφόρο ορίζοντα της. Στις περιοχές της Κεντρικής Εύβοιας –που η εταιρία από χρόνια δραστηριοποιείται- οι κάτοικοι παραπονούνται για μεγάλο αριθμό καρκίνων, κόκκινο νερό και έρημες περιοχές. Το τελευταίο και ουσιαστικά χωρίς επιστροφή στάδιο της υπό εκμετάλλευση περιοχής, είναι η ερημοποίησή της.

Αλλά όπως ανφέρθηκε αυτή είναι μόνο η μια πλευρά του κακού, η άλλη είναι η ρύπανση του Β. Ευβοϊκού από τη σκουριά, που είναι υπόλειμμα της επεξεργασίας του μεταλλεύματος. Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ η σκουριά περιλαμβάνει βαρέα μέταλλα όπως νικέλιο, χρώμιο, κάδμιο και υδράργυρο. Υπολογίζεται ότι από τα 2 εκατ. τόνους σκουριάς που παράγεται κατά έτος, το 1 εκατ. τουλάχιστον ρίχνεται στο Β. Ευβοϊκό, ενώ το υπόλοιπο πωλείται σε τσιμεντοβιομηχανίες ή ως υλικό αμμοβολής. Η ρίψη γίνεται μέσω δυο μικρών πλοίων που αποπλέουν από τη Λάρυμνα, με καθ’ όλα νόμιμο τρόπο αφού το κράτος χορηγεί διαρκώς άδειες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1998 η εκάστοτε κυβέρνηση υπόσχεται ότι η ρίψη αποβλήτων θα τερματιστεί το 2000,2001,2004, 2007… Όπως έχει καταγραφεί και σε σχετικές επιστημονικές μελέτες, η απόρριψη της σκουριάς έχει προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στο θαλάσσιο



περιβάλλον και στους οργανισμούς που ζουν στην περιοχή . Από διάφορες μετρήσεις και αναλύσεις που έχουν γίνει στα αλιεύματα της περιοχής προκύπτει ότι η περιεκτικότητά τους σε τοξικά βαρέα μέταλλα είναι τόσο υψηλή, που η μακρόχρονη κατανάλωσή τους ενέχει κινδύνους για τη δημόσια υγεία.

Στη Λάρυμνα το εργοστάσιο της υπάρχει από τα μέσα της δεκαετίας του 60. Παρά τις κατά καιρούς βελτιώσεις εν γένει είναι παλαιό και η λειτουργία του επιβαρύνει το περιβάλλον σε μεγάλη έκταση γύρω του, στην στεριά, την θάλασσα και τον οικισμό. Εκατοντάδες στρέμματα καταλαμβάνουν οι εναποθέσεις σκουριάς, δασικές εκτάσεις έχουν καταληφθεί, η θάλασσα και το αρχαίο αλλά και το σημερινό λιμάνι έχουν μπαζωθεί, αέριοι και υγροί ρύποι παράγονται συνεχώς. Η υγεία και η ποιότητα ζωής των κατοίκων έχει προσβληθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Τελευταία η ΛΑΡΚΟ ζητά να τις παραχωρηθούν για εκμετάλλευση 4000 στρέμματα στην περιοχή των Ψαχνών και 20.000 στρέμματα στην περιοχή της Κύμης. Στην περίπτωση της Κύμης, ήδη η εταιρία έχει εξασφαλίσει τα 10.000 στρέμματα για το πρώτο στάδιο της εκμετάλλευσης, που είναι οι ερευνητικές γεωτρήσεις.

Η εταιρία την τελευταία 4ετία αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα,

οικονομικά και διαχειριστικά και βρίσκεται σε ένα ασαφές πλαίσιο επειδή θεωρείται βέβαιο ότι θα πουληθεί και θα περάσει από τον δημόσιο έλεγχο σε ιδιωτικά κεφάλαια. Πάρα ταύτα στην ίδια περίοδο συνεχίζει ασταμάτητα την ρυπογόνο δράση ενώ επιπλέον από την κακή λειτουργία των μονάδων της έχουν χάσει την ζωή τους πολλοί εργαζόμενοι. Επιπλέον φαίνεται να έχει ευθύνη – έστω και εκ πλαγίου– στην ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής της Μεσσαπίας στην Εύβοια με βαρέα μέταλλα και ιδίως με Cr6.



1. Η Ιστορία της εταιρείας ΛΑΡΚΟ

εικ.1 Στην φωτογραφία ο Μποδοσάκης, ιδρυτής της ΛΑΡΚΟ

Η Γενική Μεταλλευτική και Μεταλλουργική Εταιρεία ΛΑΡΚΟ ιδρύθηκε από

τον οραματιστή και πρωτοπόρο επιχειρηματία Πρόδρομο Αθανασιάδη Μποδοσάκη1 το 1963. Η διορατικότητα, και το επιχειρηματικό πνεύμα του ιδρυτή και η εξειδίκευση του προσωπικού συνέβαλλαν ώστε η Εταιρεία να ξεπεράσει πολλές δυσκολίες και να γίνει σήμερα ο μεγαλύτερος παραγωγός σιδηρονικελίου στην Ευρώπη2

1.1 Οι κυριότεροι σταθμοί στην ανάπτυξη της εταιρείας

.

Σύμφωνα με την παρουσιαζόμενη ιστορία, από την ίδια την εταιρεία3

, οι κυριότεροι σταθμοί στη πορεία της ανάπτυξής της είναι οι ακόλουθοι:

1963 Η ΛΑΡΚΟ ιδρύεται από τον Πρόδρομο Αθανασιάδη Μποδοσάκη 1966 Ίδρυση του εργοστασίου στην περιοχή της Λάρυμνας4

1969 Έναρξη λειτουργίας και ανάπτυξης των Μεταλλείων Εύβοιας.

και πρώτη παραγωγή σιδηρονικελίου. 1968 Έναρξη κατασκευής 2 οικισμών με σχολεία, νηπιαγωγεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, εκκλησίες και πολιτιστικά κέντρα για τους εργαζόμενους της Εταιρείας.

1970-1972 Δύο νέες περιστροφικές κάμινοι προστίθενται στη παραγωγή, αυξάνοντας την παραγωγή στους 15.000 τόνους νικελίου. 1976 Η ΛΑΡΚΟ είναι η πρώτη μεταλλουργική εταιρεία στον κόσμο που εισάγει το κοκκοποιημένο σιδηρονικέλιο στην αγορά.

1 Βλέπε Σημειώσεις. στο τέλος: Ι 2 Βλέπε Σημειώσεις. στο τέλος: ΙΙ 3 http://www.larco.gr/el.our_history.php 4 Βλέπε Σημειώσεις. στο τέλος: ΙΙI

http://www.larco.gr/el.our_history.php�



1977 Εγκατάσταση της μεγαλύτερης μεταφορικής ταινίας (7.5χλμ) μεταλλεύματος στην Ευρώπη στα Μεταλλεία της Εύβοιας, η οποία εξοικονομεί ενέργεια και περιορίζει τους ρύπους μειώνοντας τα δρομολόγια μεταφοράς με φορτηγά. 1989 Μετά την εκκαθάριση της παλαιάς ΛΑΡΚΟ, η νέα ΛΑΡΚΟ ιδρύεται με μετόχους την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (ΕΤΕ), τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρικού (ΔΕΗ) και τον Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ). 1992 Πιστοποίηση της εταιρείας με ISO 9000 για την ποιότητα του προϊόντος. 1992 Έναρξη εκμετάλλευσης κοιτασμάτων της Λεροπηγής στον νομό της Καστοριάς και ανάπτυξη των ομώνυμων μεταλλείων. 2000-2001 Υλοποίηση επενδυτικού προγράμματος στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ενέργειας (ΕΠΕ) ύψους 20 εκατ. € που αφορούσε την ανακατασκευή και τον εκσυγχρονισμό βασικών μεταλλουργικών μονάδων παραγωγής. Η ΛΑΡΚΟ πετυχαίνει κερδοφορία 2004 Η ΛΑΡΚΟ εισέρχεται πάλι σε περίοδο κερδοφορίας. 2005-2007 Υλοποίηση δεύτερου επενδυτικού προγράμματος στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητας (ΕΠΑΝ) ύψους 40 εκατ. € που αφορά στην ολοκλήρωση της ανακατασκευής και εκσυγχρονισμού των μονάδων παραγωγής του Μεταλλουργικού Εργοστασίου Λάρυμνας. 2006 Η ΛΑΡΚΟ μεταφέρει τα κεντρικά γραφεία σε νέο μοντέρνο αυτοτελές κτίριο στο Μαρούσι.5

1.2 Η σημερινή κατάσταση της εταιρείας

Μετά το 2006 – 2007 η εταιρεία μπαίνει σε μία δύσκολη περίοδο. Λόγω λανθασμένων οικονομικών και διαχειριστικών επιλογών και της μεγάλης διακύμανσης της τιμής του νικελίου στις διεθνείς αγορές, ζημιώνεται σημαντικά τα έτη αυτά και η λειτουργία της αρχίζει να παρουσιάζει κάμψη. Η ποσότητα παραγόμενου προϊόντος μειώνεται, μεταλλεία σταματούν την λειτουργία τους, το προσωπικό μειώνεται και αρχίζει να χρησιμοποιεί εργολάβους και αντί του μόνιμου εργατικού προσωπικού, απασχολούμενους με συμβάσεις παροχής υπηρεσιών. Παρουσιάζεται μεγάλη ζημία και αυξημένες οφειλές προς την ΔΕΗ. Η εταιρεία μπαίνει σε μία περίοδο απαξίωσης και ταυτοχρόνως ξεκινά μία έντονη συζήτηση για πώληση της σε ιδιωτικά κεφάλαια και πολύ πιθανά σε ξένους επενδυτές.

5 Σύμφωνα με την ίδια την εταιρεία τα μελλοντικά σχέδια για το 2007 περιλάμβαναν ανακατασκευή και πλήρη εκσυγχρονισμό της μεγαλύτερης Ηλεκτροκαμίνου του Εργοστασίου Λαρύμνης, εκσυγχρονισμό της Μονάδας Παραγωγής Οξυγόνου και πλήρη ανακαίνιση του συστήματος Ηλεκτροφίλτρων για την αποτελεσματικότερη δέσμευση της σκόνης που εκλύεται κατά την μεταλλουργική επεξεργασία.



2. Το αντικείμενο εργασιών της εταιρείας

2.1 Τα προϊόντα

2.1.1 Το νικέλιο

Το νικέλιο αποτελεί το 5ο πιο κοινό στοιχείο στη Γη. Είναι ένα στοιχείο το οποίο συναντάται κυρίως στη δομή θειούχων, οξειδίων και αλάτων ανόργανων ουσιών. Είναι εξαιρετικά σημαντικό εμπορικό προϊόν, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια βιομηχανική ανάπτυξη παραμερίζοντας σχεδόν όλα τα υπόλοιπα βιομηχανικά μέταλλα. Αυτό οφείλεται στο ότι τόσο το ίδιο όσο και τα κράματα έχουν αντοχή, αντίσταση στη διάβρωση, ελαστικότητα, καλή θερμική και ηλεκτρική αγωγιμότητα, μαγνητικά χαρακτηριστικά και καταλυτικές ιδιότητες.

Το σιδηρονικέλιο είναι ένα κράμα που περιέχει νικέλιο και σίδηρο σε αναλογίες που διαφέρουν και διακυμαίνονται από 20% - 40% νικέλιο και 60% - 80% σίδηρο.

2.1.2 Προέλευση του Νικελίου

Το νικέλιο βρίσκεται σε λατεριτικά σιδηρονικελιούχα κοιτάσματα και στην Ελλάδα υπάρχουν κυρίως σε τρεις μεγάλες περιοχές, στους νομούς: Εύβοιας, Βοιωτίας και Καστοριάς.

Τα λατεριτικά σιδηρονικελιούχα κοιτάσματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με τον τρόπο δημιουργίας τους.

Ο πρώτος τύπος είναι οι αυτόχθονοι λατερίτες (μάλλον σπάνιος στην Ελλάδα). Κοιτάσματα τέτοιου τύπου είναι αυτά που απαντούν στην περιοχή της Καστοριάς.

Ο δεύτερoς τύπος είναι οι ιζηματογενείς (μεταφερμένoι) λατερίτες. Οι λατερίτες αυτού του τύπου είναι πιο ομοιόμορφοι και εξορύσσονται πιο εύκολα. Ωστόσο, έχουν μικρότερη περιεκτικότητα σε νικέλιο. Αυτού του τύπου είναι τα κοιτάσματα του Αγίου Ιωάννη και της Εύβοιας.

Με βάση τα δεδομένα που υπάρχουν οι ορυκτοί πόροι λατεριτικών σιδηρονικελιούχων κοιτασμάτων που υπάρχουν στη χώρα μας υπερβαίνουν τους 240 εκατομμύρια τόνους.

Στην Ελλάδα η βασική γεωλογική έρευνα διεξάγεται κυρίως από το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) το οποίο παρέχει γενικές πληροφορίες σχετικά με τη γεωλογική δομή της χώρας, το μέγεθος, την τοποθεσία και την ποιότητα των διαφόρων μεταλλείων της Ελλάδας.

Η ΛΑΡΚΟ διεξάγει εκτεταμένη και λεπτομερή έρευνα που περιλαμβάνει γεωλογική αναγνώριση, χαρτογράφηση και ερευνητικές γεωτρήσεις δειγματοληψίας χρησιμοποιώντας την σύγχρονη τεχνολογία και στο μέλλον στοχεύει σε συστηματική εξερεύνηση μεταλλοφόρων περιοχών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όπου η εταιρία κατέχει δικαιώματα έρευνας. Επιπλέον η εταιρεία δηλώνει πως στο μέλλον θα επιδιώξει την αύξηση των εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων μέσω των διαδικασιών της Πυρομεταλλουργίας και της Υδρομεταλλουργίας.



2.1.3 Οι χρήσεις του Νικελίου

Το νικέλιο χρησιμοποιείται κυρίως στην παραγωγή ανοξείδωτου χάλυβα μέσω του κράματος του σιδηρονικελίου (66%). Επίσης στην παραγωγή μη σιδηρούχων κραμάτων (12%), ειδικών κραμάτων χάλυβα (5%), στην επιμετάλλωση (7%), στη χύτευση των μετάλλων (3%) και στους συσσωρευτές(2%).

εικ. 2. Διάγραμμα χρήσεων του Νικελίου (πηγή επίσημος ιστότοπος της ΛΑΡΚΟ)

Το σιδηρονικέλιο χρησιμοποιείται πρωτίστως στην κατασκευή ανοξείδωτων χαλύβων (γνωστών και ως σειρές 200 και 300). Είναι η πιο ευρέως διαδεδομένη ομάδα ανοξείδωτων χαλύβων, αναλογώντας στο 70%-75% περίπου της παγκόσμιας παραγωγής.

Σήμερα, το σιδηρονικέλιο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην διεθνή βιομηχανία και οικονομία. Χρησιμοποιείται σε μια πληθώρα εφαρμογών και τομείς: εφαρμοσμένη μηχανική, μεταφορές, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά, κτίρια και κατασκευές, μεταλλικά αντικείμενα, σωλήνες και εξαρτήματα σωλήνων, επαναφορτιζόμενοι συσσωρευτές, τηλεπικοινωνίες. Ακόμη συντείνει στην αποδοτική παραγωγή πετρελαίου και βενζίνης, την καθαρή και αξιόπιστη παραγωγή ενέργειας, την υγιεινολογική κατεργασία τροφίμων και ποτών, τον ασφαλή και αξιόπιστο ιατρικό εξοπλισμό, καθώς και σε εξοπλισμό μειωμένων εκπομπών από συσκευές έκπλυσης απαερίων ή στα υβριδικά οχήματα.

Η μεγάλη του χρηστικότητα αντισταθμίζει το σχετικά υψηλό του κόστος. Είναι προφανές ότι το σιδηρονικέλιο θα διαδραματίζει έναν σημαντικότατο ρόλο και στο μέλλον.

2.2 Τα παραπροϊόντα

2.2.1 Η Σκουριά

Το σιδηρονικέλιο παράγεται με πυρομεταλλουργική διαδικασία και χρήση μεταλλευμάτων που εξορύσσονται στα μεταλλεία της ΛΑΡΚΟ. Η συνολική ετήσια παραγωγή νικελίου φθάνει τους 20.000 τόνους, ενώ η ποσότητα μεταλλευμάτων που



απαιτείται για να πραγματοποιηθεί η συγκεκριμένη παραγωγή, είναι περίπου 2.500.000 τόνοι. Το 85% της τροφοδοσίας μετατρέπεται σε σκουριά Η/Κ (ηλεκτροκαμίνων).

Η σκουριά6 είναι κατ΄ ουσίαν παραπροϊόν της παραγωγής νικελίου. Η ποσότητα της είναι τεράστια και γιαυτό δημιουργείται το σοβαρότατο πρόβλημα διαχείρισής της, που δυστυχώς η εταιρεία δεν έχει λύσει όλα τα χρόνια λειτουργίας της. Μέχρι τώρα οι λύσεις που ακολουθούνται είναι της υπαίθριας αποθήκευσης ή ρίψης στον Ευβοϊκό κόλπο. Περισσότερα όμως για το θέμα αυτό στις παραγράφους που αφορούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις (§5 κε και στο παράρτημα Ι όπου παρουσίαση σχετικού φωτογραφικού αφιερώματος σε μορφές pdf και pps).

πιν. 1 Συνολική παραγωγή και διάθεση σκωρίας από τις εγχώριες βιομηχανίες

(στοιχεία για τα έτη 2000 ή 2001, πηγή: http://www.evipar.org/maingr.asp?CatID=51 )

Σκωρία ΛΑΡΚΟ ΛΑΡΥΜΝΑ 1.500.000

(2000)

~500.000 tn στην τσιμεντοβιομηχανία,

~100.000 tn αμμοβολή

Σκωρία Χαλυβουργικής ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΣ 6.000

(2000)

100% στην τσιμεντοβιομηχανία

+ 3.500 tn από στοκ 1999

Σκωρία ΣΙΔΕΝΟΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 71.000

(2000)

500 tn στην τσιμεντοβιομηχανία

(περιστασιακά)

Ερυθρά Ιλύς ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ

650.000 (2000)

100% αναξιοποίητη. Μένει στις

εγκαταστάσεις.

Λιγνιτικά ενδιάμεσα

ΛΙΓΝΙΤΟΡΥΧΕΙΑ ΔΕΗ

~20.000.000 (2001)

100% απορρίπτεται. Είναι δυνατόν να

αξιοποιηθεί περί το 20%.

Φωσφογύψος ΒΦΛ

Θεσσαλονίκη, Ν.Καρβάλη

- -

FGD γύψος ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ 400.000 (2001)

Συναποτίθεται με την Ι.Τ. στα ορυχεία.

6 Διακρίνεται σε δύο είδη: Σκουριά Ηλεκτροκαμίνων και Σκουριά Μεταλλακτών α) Η Σκουριά Ηλεκτροκαμίνων – που παράγεται κατά την 3η φάση της παραγωγικής διαδικασίας – αποτελείται κυρίως από οξείδια σιδήρου και διοξείδια πυριτίου, με περιεκτικότητα 35%. Το υπόλοιπο 30% αποτελείται από οξείδια ασβεστίου, μαγνησίου, αλουμινίου και χρωμίου. Χρησιμοποιείται ως υλικό αμμοβολής και ως πρώτη ύλη στη βιομηχανία τσιμέντου. Κατά τη διάρκεια του 2006, πραγματοποιήθηκαν εξαγωγές σκουριάς στη Βόρεια Αμερική για πρώτη φορά στην ιστορία της LARCO και ενισχύθηκαν οι εντός της Ελλάδος πωλήσεις. β) Η Σκουριά Μεταλλακτών - που παράγεται κατά την 4η φάση της παραγωγικής διαδικασίας – αποτελείται κυρίως από οξείδια σιδήρου (80% FeO) και κοκκοποιείται σε μέγεθος 5 mm. Η σκουριά μεταλλακτών μπορεί να χρησιμοποιείται για την παραγωγή ειδικού τύπου σκυροδέματος και για την κάλυψη σωλήνων πετρελαίου.

http://www.evipar.org/maingr.asp?CatID=51�



Σύμφωνα με την εταιρεία το τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης διερευνά την αξιοποίηση των στερεών αποβλήτων και ειδικότερα των στείρων του εμπλουτισμού και της σκουριάς των Ηλεκτρικών Καμίνων με στόχο την διάθεσή τους ως παραπροϊόντα.

Η σκουριά των Η/Κ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υλικό αμμοβολής, στην βιομηχανία τσιμέντων, για την παραγωγή τσιμέντου Portland (χρησιμοποιείται εδώ και δύο δεκαετίες ως βελτιωτικό του κοινού τσιμέντου), για την παραγωγή αλουμινούχου τσιμέντου υψηλών προδιαγραφών και ειδικών σιδηροκραμάτων, σε αντιολισθητικούς ασφαλτοτάπητες, σε βιομηχανίες οικοδομικών υλικών (κεραμικά, πυρίμαχα, αντιολισθητικές πλάκες πεζοδρομίων) κα.

Προς το παρόν όμως η χρήση της σκουριάς είναι περιορισμένη. Έτσι το πρόβλημα διάθεσης-ασφαλούς αποθήκευσης παραμένει άλυτο. Η εταιρεία έχει εναποθέσει την λύση του προβλήματος απόθεσης της σκουριάς στο μέλλον, όταν θα υλοποιηθούν τα ερευνητικά της σχέδια για τις πολλά υποσχόμενες χρήσεις της. Στον πίνακα (πιν. 1) παρουσιάζεται η συνολική παραγωγή σκουριάς καθώς και οι τρόποι διάθεσης από τις εγχώριες βιομηχανίες.

2.2.2 Αδρανή Υλικά

Κατά την εξόρυξη νικελιούχου μεταλλεύματος, παράγεται μεγάλη ποσότητα αδρανών υλικών, κυρίως ασβεστόλιθου. Τα υλικά αυτά παράγονται με μικρό κόστος και σε κοντινές αποστάσεις από την Εθνική Οδό. Το 2007 δημιουργήθηκε η ΛΑΡΚΟΔΟΜΗ, κοινοπραξία μεταξύ των εταιριών ΛΑΡΚΟ, GEMAKO και τα Λατομεία Στυλίδας με σκοπό την εκμετάλλευση αυτών των υλικών.

3. Η οικονομική θέση της εταιρείας

H Γ.Μ.Μ.Α.Ε. ΛΑΡΚΟ είναι o μεγαλύτερος παραγωγός σιδηρονικελίου στην Ευρώπη και ένας από τους πέντε μεγαλύτερους παραγωγούς παγκοσμίως. Οι εξαγωγές της αποτελούν το 2,1% των συνολικών εγχώριων εξαγωγών και είναι η μεγαλύτερη μεταλλουργική εταιρεία από άποψη εγκαταστάσεων (πλην Ρωσίας) στην Ευρώπη (στοιχεία του 2006).

Η εταιρεία ερευνά, εξορύσσει, παράγει και εμπορεύεται το προϊόν της σε όλο τον κόσμο. Η θέση της στην διεθνή αγορά είναι σημαντική. Για πολλά χρόνια έχει αντιμετωπισθεί με εμπιστοσύνη από τους πελάτες της εξαιτίας της ποιότητας του προϊόντος της (σιδηρονικελίου), η οποία οφείλεται στη μακρόχρονη λειτουργία της και τον υψηλό βαθμό εξειδίκευσης του προσωπικού της.

Η εταιρεία έχει μακρά παράδοση στην καινοτομία. Είναι η πρώτη, σε όλο τον κόσμο, εταιρεία που εισήγαγε στην διεθνή αγορά το κοκκοποιημένο σιδηρονικέλιο το 1976. Οι λοιποί ανταγωνιστές της ακολούθησαν δύο χρόνια αργότερα και σήμερα το 70 - 80% του παγκόσμια παραγόμενου σιδηρονικελίου είναι σε κοκκοποιημένη μορφή.

Όλοι οι παραγωγοί ανοξείδωτου χάλυβα, όπως οι: Thyssen-Krupp, Outokumpu, OY & AB, Acerinox, Glencore, Avesrapolarit χρησιμοποιούν στα εργοστάσιά τους κοκκοποιημένο σιδηρονικέλιο της ΛΑΡΚΟ.



Η ΛΑΡΚΟ, όντας προβληματική εταιρεία του ομίλου Μποδοσάκη, περιήλθε στο Δημόσιο στα μέσα του ‘80, με το νόμο περί προβληματικών εταιρειών7

Σήμερα, το μετοχικό κεφάλαιο της Εταιρίας, ανέρχεται σε 162,4 εκατομμύρια € και κατανέμεται ως εξής: Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) 28,6%, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (ΕΤΕ) 36% και Υπουργείο Οικονομικών 35,4% . Συνεπώς η εταιρεία βρίσκεται υπό έμμεσο κρατικό έλεγχο.

.

Το 2006, αν και υπήρξαν ορισμένα τεχνικά προβλήματα παραγωγής, η εταιρεία διατήρησε την θέση της με μερίδιο 40% της Ευρωπαϊκής αγοράς (με 18.000 τόνους σιδηρονικέλιο). Σύμφωνα με την επίσημη έκθεση της εταιρείας για την χρονιά αυτή, επρόκειτο για χρονιά εξαιρετικής κερδοφορίας8 (για την παραγωγή της εταιρείας το 2008 πληροφορίες υπάρχουν στον Σύνδεσμο Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων στο http://66.165.120.21/nikelio_gr.html ).

Όμως στην συνέχεια ακολούθησαν λάθη, με κατασπατάληση των κεφαλαίων, άστοχες κινήσεις με τα αποθέματα και απώλεια της ευκαιρίας εκμετάλλευσης του νικελίου την περίοδο που έκανε ρεκόρ διεθνούς τιμής με 30.000 δολάρια τον τόνο9

Η ΛΑΡΚΟ είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρος βιομηχανία. Παρουσιάζεται πολυετής αδυναμία επίλυσης του προβλήματος υψηλού κόστους του ηλεκτρικού ρεύματος, που αντιστοιχεί σε 40% του συνολικού κόστους παραγωγής και η εταιρεία το πληρώνει σε διπλή τιμή από ό,τι οι διεθνείς ανταγωνιστές. Έτσι το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι από τα σημαντικότερα που η εταιρεία αντιμετωπίζει.

. Αποτέλεσμα ήταν μεγάλες ζημιές και έλλειψη ρευστότητας. Σήμερα υπάρχουν 40 εκατ. € χρέη της ΛΑΡΚΟ προς τη ΔΕΗ.

Το υπουργείο Οικονομίας επί Ι. Παπαθανασίου θέλησε να πουλήσει τη ΛΑΡΚΟ σε ιδιώτες και τον Ιούλιο του 2009 προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό για την επιλογή στρατηγικού επενδυτή. Εννέα συμμετέχοντες εκδήλωσαν το ενδιαφέρον τους, ωστόσο από τότε η διαδικασία έχει ουσιαστικά παγώσει αφού μεσολάβησαν οι εκλογές και η αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας.

7 Βλέπε Σημειώσεις. στο τέλος: IV 8 Σύμφωνα με πληροφορίες που προέρχονται κυρίως από την ίδια την εταιρεία αλλά και τον ημερήσιο γραπτό τύπο: To 2006 η ΛΑΡΚΟ κατατάσσεται παγκοσμίως ως μια από τις πλέον επικερδείς εταιρείες παραγωγής μετάλλου, όσον αφορά την απόδοση ιδίων κεφαλαίων. Πέτυχε τζίρο 346 εκατ. ευρώ (+46%) και κέρδη προ φόρων 31 εκατ. ευρώ (+57%).Η παραγωγή ανήλθε στους 17.737 τόvoυς σιδηρονικελίου. Εδραίωσε μερίδιο 6-7% τns ευρωπαϊκής αγοράς νικελίου προμηθεύοντας κορυφαίους παραγωγούς χάλυβα. Απασχολεί - άμεσα ή έμμεσα -προσωπικό 1.300 ατόμων και περίπου 3.000 επαγγελματίες που εξαρτώνται από αυτήν. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους επενδυτές (35 εκατ. ευρώ) και εξαγωγείς στην Ελλάδα (2,1% των ελληνικών εξαγωγών). Διατηρεί αποθέματα και πόρους που υπερβαίνουν το 1 εκατ. τόνους σιδηρονικελίου που εξασφαλίζουν διάρκεια παραγωγής 50 ετών. Η εταιρεία υποστηρίζει ότι έχει αρχίσει την ενσωμάτωση αρχών βιώσιμης ανάπτυξης στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και επιδιώκει τεχνολογίες φιλικότερες προς το περιβάλλον και προγραμματισμό της εφαρμογής τους. Ακόμη ότι θα επιδιώξει ανάπτυξη μέσω εξαγορών. 9 Το καλοκαίρι του 2007 η τιμή του νικελίου κατέγραφε νέο ιστορικό υψηλό και θα μπορούσε η τότε διοίκηση να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία και να συσσωρεύσει κέρδη όμως η διευθυντική ελίτ προπωλούσε σε εξευτελιστικές τιμές το νικέλιο παρουσιάζοντας απώλειες εσόδων μέχρι και 60%.

http://66.165.120.21/nikelio_gr.html�



[Σύμφωνα με δημοσιεύματα του τύπου η ΔΕΗ δεν δέχεται να συμμετάσχει στην αύξηση κεφαλαίου 45 εκατ. € και η ΛΑΡΚΟ βρίσκεται ένα βήμα πριν από τη στάση πληρωμών. Σύμφωνα με πληροφορίες, τα χρήματα από την τελευταία αύξηση έχουν ήδη ξοδευτεί και επίκειται σύγκληση έκτακτης γενικής συνέλευσης όπου θα τεθεί εκ νέου θέμα αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου, έχοντας μάλιστα σημαντικά συσσωρευμένα χρέη. Το Δημόσιο αδυνατεί λόγω οικονομικής στενότητας να την καταβάλει εξ ολοκλήρου και το μέλλον παραμένει αόρατο, ενώ καρκινοβατεί η κεφαλαιοποίηση ζημιών ύψους 120 εκατ. €].

4. Η λειτουργία της εταιρείας

4.1 Εξόρυξη και μεταφορά

4.1.1 Υπόγεια εκμετάλλευση

Η υπόγεια εκμετάλλευση είναι περιορισμένης κλίμακας (2%) και γίνεται με τη μέθοδο της κατακρήμνισης της οροφής. Η προσπέλαση στο κοίτασμα γίνεται με οριζόντιες ασβεστολιθικές στοές και ελικοειδείς ράμπες. Οι κύριες φάσεις είναι η διάτρηση, η γόμωση των διατρημάτων με εκρηκτικά και η πυροδότησή τους, η συλλογή του παραγόμενου μεταλλεύματος και η υποστήριξη των στοών. Το παραγόμενο μετάλλευμα μεταφέρεται στην επιφάνεια μέσω ηλεκτρικού σιδηρόδρομου.

4.1.2 Επιφανειακή εκμετάλλευση

Η επιφανειακή εκμετάλλευση είναι αυτή που εφαρμόζεται κυρίως και συνδυάζει ανοιχτή και κλειστή εκσκαφή. Το ύψος των βαθμίδων κυμαίνεται μεταξύ 12 και 15μ, με το πλάτος να εξαρτάται από το αν είναι σε λειτουργία ή είναι κοντά στο όριο της εκσκαφής. Αρχικά το πλάτος τους είναι περίπου 25μ, το οποίο όμως μειώνεται προοδευτικά περίπου στα 12μ προς το όριο της τελικής εκσκαφής. Η αποκάλυψη γίνεται με τη χρήση εκρηκτικών ενώ η κοπή του μεταλλεύματος γίνεται με υδραυλική τσάπα ή προωθητή γαιών.

Το εξορυγμένο μετάλλευμα μεταφέρεται σε τριβεία για να υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία (θραύση και εμπλουτισμό). Το εμπλουτισμένο μετάλλευμα οδηγείται στον αποθέτη και από αυτόν στην πλατεία ομογενοποίησης. Το ομογενοποιημένο μετάλλευμα φορτώνεται και μεταφέρεται στο εργοστάσιο, όπου ζυγίζεται και τροφοδοτείται στις περιστροφικές καμίνους για περαιτέρω επεξεργασία.

4.1.3 Μεταφορά

Τα προϊόντα των μεταλλείων μεταφέρονται οδικώς ή δια θαλάσσης στο εργοστάσιο της εταιρείας στην Λάρυμνα Φθιώτιδας. Το τελικό προϊόν αποθηκεύεται στο λιμάνι της ΛΑΡΚΟ στη Λάρυμνα προκειμένου να προωθηθεί στους πελάτες.



4.2 Οι εγκαταστάσεις

.

εικ 3. Χάρτης με τις εγκαταστάσεις της ΛΑΡΚΟ στην Ελλάδα

4.2.1 Παραγωγή

4.2.1.Α. Μεταλλεία Εύβοιας

Η ΛΑΡΚΟ διαθέτει πέντε Μεταλλεία επιφανειακής εκμετάλλευσης στην περιοχής της Εύβοιας. Τα Μεταλλεία διαθέτουν σύγχρονο χωματουργικό εξοπλισμό επιφανειακών εκμεταλλεύσεων, δύο εγκαταστάσεις θραύσης και κοσκίνισης των μεταλλευμάτων, μονάδα εμπλουτισμού και εγκαταστάσεις ομογενοποίησης και φόρτωσης πλοίων. Για την μεταφορά του μεταλλεύματος από το Τριβείο στις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού και ομογενοποίησης, υπάρχει ενιαίο σύστημα μεταφορικής ταινίας, μήκους 7,5 χλμ, το οποίο αξιοποιεί την υψομετρική διαφορά για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε 1.2 -1.5 εκατομμύρια τόνους. Η μέση περιεκτικότητα σε νικέλιο είναι 1%-1.03%.

4.2.1.Β. Μεταλλεία Αγίου Ιωάννη Βοιωτίας

Τα Μεταλλεία Αγίου Ιωάννη βρίσκονται στο Νέο Κόκκινο του Νομού Βοιωτίας, 7 χιλιόμετρα από το Μεταλλουργικό Εργοστάσιο της Λάρυμνας. Είναι τα παλαιότερα Μεταλλεία της Εταιρίας και λειτουργούν με μία υπόγεια και τρεις επιφανειακές εκμεταλλεύσεις. Μια τέταρτη επιφανειακή εκμετάλλευση δημιουργήθηκε ως επέκταση σε υπάρχουσες επιφανειακές εκμεταλλεύσεις. Το πρώτο υπόγειο μεταλλείο στην περιοχή άρχισε να λειτουργεί στις αρχές του προηγούμενου αιώνα Τα Μεταλλεία είναι εξοπλισμένα με σύγχρονο υπόγειο και επιφανειακό εξοπλισμό και πρόσθετες μονάδες διατρητικών μηχανημάτων. Επιπλέον, υπάρχουν δύο εγκαταστάσεις θραύσης-κοσκίνισης καθώς και μονάδα εμπλουτισμού και μονάδα ομογενοποίησης του



μεταλλεύματος. Η ετήσια παραγωγή μετά το μαγνητικό διαχωρισμό ανέρχεται σε 700.000 τόνους μεταλλεύματος περιεκτικότητας σε νικέλιο 1,05-1,1%.

4.2.1.Γ. Μεταλλεία Καστοριάς

Τα Μεταλλεία Καστοριάς, βρίσκονται κοντά στα Αλβανικά σύνορα και ιδρύθηκαν τη δεκαετία του 1990. Τα μεταλλεία είναι επιφανειακά και λειτουργούν με εργολαβικά συνεργεία εξόρυξης και αποκάλυψης.

Υπάρχουν τρεις περιοχές με αποθέματα στην Καστοριά, εκ των οποίων δύο μόνο εκμεταλλεύονται σε μόνιμη βάση. Εξαιτίας του υψομέτρου, το Μεταλλείο Κούκος μπορεί να εκμεταλλευτεί μόνο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Τα Μεταλλεία Καστοριάς διαθέτουν εγκαταστάσεις θραύσης-κοσκίνισης και εμπλουτισμού του μεταλλεύματος. Η ετήσια παραγωγή τους ανέρχεται περίπου σε 300.000 τόνους μεταλλεύματος υψηλής περιεκτικότητας σε νικέλιο.

4.2.1.Δ. Λιγνιτωρυχείο Σερβίων Κοζάνης

Το Λιγνιτωρυχείο Σερβίων, βρίσκεται στα Σέρβια του νομού Κοζάνης. Η κάλυψη των αναγκών του Μεταλλουργικού Εργοστασίου στη Λάρύμνα οδήγησε τη ΛΑΡΚΟ στην ανάπτυξη έντονων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, με σκοπό την αναζήτηση κατάλληλων στερεών καυσίμων. Η εκμετάλλευση του ορυχείου είναι επιφανειακή. Ο λιγνίτης θραύεται και κοσκινίζεται στο κατάλληλο μέγεθος. Η ετήσια παραγωγή του κυμαίνεται περίπου στους 250.000-300.000 τόνους λιγνίτη, ανάλογα με τις ανάγκες της εταιρίας.

4.2.2 Επεξεργασία: Το Εργοστάσιο

Το εργοστάσιο της εταιρίας βρίσκεται στη Λάρυμνα, στην Φθιώτιδα, περίπου 130 χλμ βόρεια της Αθήνας (βλέπ. φωτογρ. του εργοστασίου και της Λάρυμνας στο Παράρτημα Ι). Στο Μεταλλουργικό Εργοστάσιο γίνεται πυρομεταλλουργική επεξεργασία10

Η βασική γραμμή παραγωγής αποτελείται από 4 περιστροφικές καμίνους, 5 ηλεκτρικές καμίνους και 2 μεταλλάκτες τύπου ΟΒΜ, δυναμικότητας 50 τόνων μετάλλου έκαστος. Πέραν των ανωτέρω υπάρχουν και οι αναγκαίες βοηθητικές εγκαταστάσεις,

των σιδηρονικελιούχων μεταλλευμάτων (λατεριτών) με στόχο την παραγωγή σιδηρονικελίου (FeNi), περιεκτικότητας 18-24% σε νικέλιο. Το τελικό τήγμα κοκκοποιείται σε διαστάσεις +3 έως 40 mm και αποτελεί το εμπορεύσιμο τελικό προϊόν. Αυτό συγκεντρώνεται σε σωρούς ανάλογα με την περιεκτικότητα σε Ni και από το λιμάνι της Λάρυμνας προωθείται στην διεθνή αγορά

10 Η επεξεργασία του μεταλλεύματος πραγματοποιείται σε 4 κύριες φάσεις: 1η Φάση. Διακίνηση Α΄ Υλών και Ανάμιξη για προετοιμασία του Μεταλλουργικού Μίγματος (Μ.Μ.) 2η Φάση. Προθέρμανση και Προαναγωγή του Μεταλλεύματος σε Περιστροφικές Καμίνους (Π/Κ) 3η Φάση. Αναγωγική τήξη σε Ηλεκτρικές Καμίνους (Η/Κ) 4η Φάση. Εμπλουτισμός - Εξευγενισμός σε Μεταλλάκτες (Μ/Τ) ΟΒΜ



όπως οι 2 μονάδες για την παραγωγή οξυγόνου και αζώτου, μονάδα πελλετοποίησης κόνεων, μονάδα κοκκοποίησης FeNi και μονάδες μαγνητικού εμπλουτισμού11

Το εργοστάσιο λειτουργεί 24 ώρες την ημέρα, 365 ημέρες το χρόνο παράγοντας κοκκοποιημένο σιδηρονικέλιο υψηλής καθαρότητας, χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα, το οποίο χρησιμοποιείται αποκλειστικά στην παραγωγή ανοξείδωτου χάλυβα. Η συνολική ετήσια ποσότητα μεταλλεύματος που επεξεργάζεται το εργοστάσιο της Λάρυμνας ανέρχεται στους 2.500.000 τόνους περίπου. Η ετήσια παραγωγή σε Νικέλιο (Ni) ανέρχεται σε 18000 - 20000 τόνους (καλύπτει το 6% περίπου της ζήτησης της ευρωπαϊκής αγοράς σε Ni).

.

5. Οι Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την λειτουργία της εταιρείας

5.1 Γενικά

Η εταιρεία έχει πολύ κακή περιβαλλοντική συμπεριφορά. Η ΛΑΡΚΟ είναι η 6η πιο ρυπογόνος βιομηχανία της χώρας, με εκπομπές που φτάνουν τις 870 χιλ. τόνους διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Σπάνια προχωρά στην απαραίτητη αποκατάσταση μετά το τέλος της εκμετάλλευσης ενός ορυχείου12

Είναι επίσης άγνωστο τι γίνεται με τα ενδεχομένως τοξικά και άλλα επικίνδυνα απόβλητα του εργοστασίου της, αφού η εταιρεία έχει "αλλεργία" στην παροχή στοιχείων και, το κυριότερο, ρίχνει 1-2 εκ. τόνους το χρόνο σκουριά στον Ευβοϊκό Κόλπο, με αποτέλεσμα να καταστρέφει το υποθαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής. Γι' αυτή της ακριβώς τη συμπεριφορά η ΛΑΡΚΟ έχει μπει επανειλημμένα στο στόχαστρο των περιβαλλοντικών οργανώσεων. Η επιβάρυνση του εργοστασίου στην Λάρυμνα είναι τεράστια. Και η Κεντρική Εύβοια 40 περίπου χρόνια πληγώνεται από την εταιρεία. Μετά την τεκμηριωμένη ανίχνευση εξασθενούς χρωμίου στην Κεντρική Εύβοια το 2009 η περιβαλλοντική ευθύνη της εταιρείας έχει αναδειχθεί σε πρόβλημα που απασχολεί χιλιάδες ανθρώπων και μεγάλες περιοχές της χώρας.

. Οι συνήθεις καταστροφές από την εξόρυξη σιδηρονικελίου είναι οι εξής: κόψιμο χιλιάδων δέντρων, αποψίλωση δασών, τεράστιες ποσότητες από μπάζα που καλύπτουν ολόκληρες πλαγιές, καταστροφή υδροφόρου ορίζοντα, διάνοιξη δρόμων για τα βαρέα οχήματα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι η Επιθεώρηση Μεταλλείων Νοτίου Ελλάδας δεν έχει επισκεφθεί τα τελευταία χρόνια τα Μεταλλεία Εύβοιας, παρόλες τις από μέρους των εργαζομένων προσκλήσεις για την εφαρμογή του νόμου.

Η πιθανή σχέση της ΛΑΡΚΟ με το εξασθενές χρώμιο έγινε η αιτία για να έρθουν στο φως και τα υπόλοιπα παγκοίνως γνωστά αλλά επιμελώς αποσιωπούμενα περιβαλλοντικά εγκλήματα της εταιρείας. Το φθινόπωρο του 2009 η ΛΑΡΚΟ έκανε μία απόπειρα να κρύψει κάποια από τα προβλήματα σε ανοιχτά ορυχεία της σκεπάζοντας (χωρίς καμία επιστημονικότητα ή περιβαλλοντική πρόνοια) πρόχειρα τις υπάρχουσες λίμνες μολυσμένου ύδατος. Μετά από έντονες παρεμβάσεις αναγκάστηκε να σταματήσει.

11 περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες του εργοστασίου στο: http://www.larco.gr/el.smelting_plant.php 12 Το σωματείο εργαζομένων έχει καταγγείλει ότι η εταιρεία δεν έχει φυτέψει ούτε ένα δένδρο, σχετικά στο http://www.servitoros.gr/news/view.php/18942/

http://www.larco.gr/el.smelting_plant.php�

http://www.servitoros.gr/news/view.php/18942/�



5.2 Επίδραση στο θαλάσσιο περιβάλλον

Τα αδιάθετα κατάλοιπα της σκουριάς η ΛΑΡΚΟ τα απορρίπτει στο μέσον του Β. Ευβοϊκού, σε μικρή απόσταση από την Λάρυμνα. Μέρα - νύχτα δύο φορτηγίδες φορτώνουν πάνω από 600 τόνους σκουριάς από τις εγκαταστάσεις της μεταλλουργίας και ακολούθως ξεφορτώνουν στη θάλασσα. Πραγματοποιούν 7 - 8 δρομολόγια το 24ωρο (συνολικά το 24ωρο απορρίπτονται πάνω από 5.000 τόνοι σκουριάς, σε σημείο βάθους περίπου 95μ) και περίπου 1 έως 1,5 εκατομμύρια τόνοι σκουριάς που είναι τα απόβλητα της παραγωγής σιδηρονικελίου καταλήγουν στη θάλασσα ετησίως. Η σκουριά περιλαμβάνει βαρέα μέταλλα όπως νικέλιο, χρώμιο, κάδμιο και υδράργυρο. Οι απορρίψεις έχουν ξεκινήσει από το 1966. Πάρα πολύ κοντά στην περιοχή απόρριψης υπάρχουν εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιεργειών13. Η υποθαλάσσια έκτασή της φτάνει τα 20 τετρ. χλμ. και το πάχος της φτάνει τα 2,5 μέτρα. Ουσιαστικά, δηλαδή αναφερόμαστε στη δημιουργία ενός τοξικού πυθμένα, τεραστίων διαστάσεων για τα στενά και κλειστά χαρακτηριστικά του Β. Ευβοϊκού 14 (στο παράρτημα ΙΙ υπάρχει μία συνοπτική αναφορά στην οικοσυστημική αξία του Ευβοϊκού και την γενικότερη ρύπανση του κόλπου).

Η ΛΑΡΚΟ ισχυρίζεται ότι η σκωρία είναι «αδρανές υλικό» και δεν δημιουργεί κανένα κίνδυνο για το περιβάλλον. Σύμφωνα με την εταιρεία η σκουριά, που είναι προϊόν τήξης και διαχωρισμού λόγω διαφοράς ειδικού βάρους των φυσικών συστατικών του μεταλλεύματος, είναι εντελώς αδρανής. Ακόμη υποστηρίζει ότι συνεχείς και συστηματικές μελέτες και έρευνες, από το Ε.Μ.Π. Αθηνών και από το ΕΛΚΕΘΕ (Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών) έχουν καταδείξει την αδρανή συμπεριφορά της σκουριάς προς το περιβάλλον.

Η πραγματικότητα είναι διαφορετική αφού το υλικό αυτό αντιδρά με το θαλασσινό νερό, με αποτέλεσμα να εκλύονται ποσότητες σιδήρου, νικελίου και χρωμίου. Η σκουριά επηρεάζει τα επίπεδα των μετάλλων, αυξάνοντάς τα στους οργανισμούς και στα ψάρια (βλ. εικ. 4) που διαβιούν στην περιοχή απόρριψης.

Το ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών) από το 1983 πραγματοποιεί έρευνες και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά καμία διαδικασία έστω περιορισμού της μόλυνσης δεν έχει γίνει. Σε επισήμανση του ΕΛΚΕΘΕ αναφέρεται ότι «τελευταία υπάρχουν στοιχεία για επιβάρυνση του θαλάσσιου οικοσυστήματος και από πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες πυρολυτικής προέλευσης», που πιθανώς συνδέονται με το εργοστάσιο και είναι καρκινογόνοι. Η κατανάλωση αλιευμάτων από τον Β. Ευβοϊκό μπορεί να θεωρείται επικίνδυνη. Έτσι τουλάχιστον υποστηρίζει η περιβαλλοντική οργάνωση Greenpeace15

13 για το θέμα της ρύπανσης του Β. Ευβοικού πολλά υπάρχουν στο:

.

http://www.huts.gr/forums/showthread.php?p=10913 14 βλ.: http://antarsiaevripou.blogspot.com/2009/10/blog-post_13.html 15 Σε μελέτη της Greenpeace σχετικά με τις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στην πανίδα του Βόρειου Ευβοϊκού, όπου παρουσιάζονται στοιχεία από έρευνες του ΕΛΚΕΘΕ και του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος που πραγματοποιήθηκαν από το 1985 έως και το 1998, διαπιστώνεται ότι σε πολλές περιπτώσεις ελλοχεύουν κίνδυνοι από τη συστηματική κατανάλωση αλιευμάτων της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, αν ένα παιδί βάρους 35 κιλών τρεφόταν με 24 κιλά ψάρια ετησίως από τον Βόρειο Ευβοϊκό- 65 γραμμάρια την ημέρα, όσο δηλαδή η μέση κατανάλωση στην Ελλάδα- θα υπερέβαινε τα όρια κατανάλωσης νικελίου κατά 1,5 φορά, του χρωμίου κατά 1,6, θα άγγιζε τα όρια για την κατανάλωση καδμίου και θα ξεπερνούσε κατά 1,5 φορά τα όρια για την κατανάλωση υδραργύρου, βλ.σχετ. TA NEA 9/8/2007.

http://www.huts.gr/forums/showthread.php?p=10913�

http://antarsiaevripou.blogspot.com/2009/10/blog-post_13.html�



Οι επιπτώσεις στο θαλάσσιο οικοσύστημα από την εναπόθεση της σκουριάς είναι: • Αλλοίωση της μορφολογίας του βυθού, • Μεταβολή της βιοποικιλότητας, • Μεταφορά μεταλλικών ιόντων στους θαλάσσιους οργανισμούς και στο ίζημα του πυθμένα.

εικ. 4. Η χημική επιβάρυνση ψαριών στον Β. Ευβοϊκό (πηγή: ΤΑ ΝΕΑ 9/8/2007 )

Η αύξηση των μετάλλων στους θαλάσσιους οργανισμούς εμφανίζει

διαχρονικά ανοδική τάση. Πολλές μελέτες κάνουν λόγο για τη ρύπανση της «σκωρίας» και τις επιπτώσεις της ήδη από το 1983. Έτσι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν έρευνες που επιβεβαιώνουν τη παρουσία βαρέων μετάλλων σε μύδια από τον όρμο της Λάρυμνας, συγκεντρώσεις χρωμίου, νικελίου και σιδήρου σε ψάρια και καρκινοειδή, που έχουν συλλεγεί από το 1991 ως το 1997, στην ίδια περιοχή.

Σε περιόδους κατά τις οποίες η παραγωγή είναι πολύ μεγάλη αυξάνεται και η

ποσότητα των αποβλήτων. Σε αυτή την περίπτωση και επειδή η απόρριψη στην θάλασσα δεν αρκεί, αυτά μεταφέρονται με φορτηγά στα βουνά που αγκαλιάζουν τον κόλπο της Λάρυμνας και απορρίπτονται εκεί. Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται στο τέλος του παρόντος στο Παράρτημα Ι αποκαλύπτουν και αναδεικνύουν αυτή την υπόθεση.

Η Ελλάδα έχει υπογράψει την Διεθνή Σύμβαση του Λονδίνου για την Πρόληψη της Θαλάσσιας Ρύπανσης από την Απόρριψη Καταλοίπων και Άλλων Υλών, η οποία απαγορεύει αυτή την καταστροφική πρακτική της ΛΑΡΚΟ. Η Ελλάδα έχει κυρώσει τη σύμβαση και τις τροποποιήσεις της με το Νόμο 1147/81 και το Προεδρικό



Διάταγμα 68/95 και η Σύμβαση του Λονδίνου αποτελεί συνεπώς νόμο του ελληνικού κράτους. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η απόρριψη των σκουριών της ΛΑΡΚΟ θα έπρεπε να σταματήσει από 1/1/96.

Επιπλέον η απόρριψη των μεταλλευτικών απορριμμάτων-καταλοίπων γίνεται κατά παράβαση της Σύμβασης της Βαρκελώνης «για την προστασία της Μεσογείου θάλασσας από τη ρύπανση» και του Πρωτοκόλλου του 1980 «για την προστασία της Μεσογείου θάλασσας από τη ρύπανση από χερσαίες πηγές». Η Σύμβαση της Βαρκελώνης και το Πρωτόκολλο του 1980 έχουν κυρωθεί στην Ελλάδα και σήμερα έχουν την ισχύ όπως ορίζει το άρθρο 28 του Συντάγματος. Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης μετά το τέλος του 2004 η ΛΑΡΚΟ θα έπρεπε να είχε σταματήσει να απορρίπτει τα στερεά απόβλητά της στον Ευβοϊκό16

Πάρα ταύτα οι ελληνικές αρχές αδειοδοτούν την απόρριψη αποβλήτων στον Β. Ευβοϊκό κόλπο. Επομένως η αξία των ελληνικών νόμων είναι θεωρητική και εν τοις πράγμασι πολλές φορές ανύπαρκτη.

.

Η Greenpeace σε μία από τις χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της διαμαρτυρίας είχε καταλάβει τις εγκαταστάσεις φόρτωσης αποβλήτων της ΛΑΡΚΟ στις 20 Νοεμβρίου 200217

Η οργάνωση είχε κάνει και παλαιότερα ανάλογες δράσεις τον Σεπτέμβριο του 1998

. Είχε δοθεί η υπόσχεση ότι μέχρι τέλους του 2004 αυτό θα σταματούσε. Υπόσχεση που διαψεύσθηκε απολύτως.

18

Όμως στην συνέχεια η κυβέρνηση, με κοινή υπουργική απόφαση της 23-12-98, έδωσε και νέα άδεια στη ΛΑΡΚΟ για πόντιση των αποβλήτων της ως τα τέλη του 2001. Η απόφαση αυτή έθετε κάποιους όρους στη ΛΑΡΚΟ και συγκεκριμένα την εκπόνηση μελετών για να σταματήσει σταδιακά η πόντιση αποβλήτων στη θάλασσα. Κάποιες από τις μελέτες αυτές έπρεπε να ολοκληρωθούν ως τα τέλη του 1999, ώστε να ξεκινήσει η υλοποίησή τους μέσα στο 2000. Όπως μάλιστα ανέφερε η σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση, η παράβαση των όρων και των περιορισμών θα είχε σαν συνέπεια την ανάκληση της άδειας απόρριψης της σκουριάς. Τίποτε από αυτά δεν εφαρμόσθηκε. Αν και οι όροι παραβιάστηκαν, όχι μόνο δεν ανακλήθηκε η σχετική "άδεια", αλλά ανανεώθηκε για άλλα τρία χρόνια (λήξη 31.12.2004).

. Μετά από εκείνη την κατάληψη των εγκαταστάσεων της ΛΑΡΚΟ, η κ. Διαμαντοπούλου (τότε υφυπουργός Ανάπτυξης) είχε αναγνωρίσει την ανάγκη να βρεθεί λύση στο πρόβλημα και να πάψει η απόρριψη των αποβλήτων στη θάλασσα. Οι εκπρόσωποι της ΛΑΡΚΟ είχαν κληθεί να καταθέσουν τεχνικές προτάσεις για την αξιοποίηση της σκουριάς στη στεριά και είχαν γίνει και σχετικές επαφές με βιομηχανίες νικελίου στο εξωτερικό. Είχε επιλεχθεί ως καλύτερη και πιο άμεσα υλοποιήσιμη λύση αυτή της «βραδείας ψύξης» της σκουριάς και της απόθεσής της στα ορυχεία από τα οποία προέρχεται το αρχικό μετάλλευμα. Μάλιστα είχε προταθεί η λύση αυτή να ενισχυθεί οικονομικά από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Βιομηχανίας και συγκεκριμένα από το Γ' ΚΠΣ.

16Η ελληνική κυβέρνηση χρησιμοποιεί το εξής τέχνασμα για να παρακάμψει τις διεθνείς συμβάσεις: θεωρεί επικίνδυνη την πόντιση αποβλήτων στα διεθνή ύδατα και την απαγορεύει, ενώ αντίθετα επιτρέπει την παράλογη αυτή πρακτική στα εθνικά χωρικά ύδατα! 17 σχετικά στο site της οργάνωσης: http://www.greenpeace.org/greece/press/118517/greenpeace 18 για την οποία 12 μέλη της οργάνωσης οδηγήθηκαν σε δίκη. Το αποτέλεσμα της δίκης ήταν αθωωτικό θεωρώντας ότι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα υπεράσπισης του περιβάλλοντος, σχετικά στο http://www.greenpeace.org/greece/press/118517/12

http://www.greenpeace.org/greece/press/118517/greenpeace�

http://www.greenpeace.org/greece/press/118517/12�



Η εταιρεία την απόρριψη στην Θάλασσα συνεχίζει να την κάνει λαμβάνοντας άδειες από τα συναρμόδια υπουργεία. Στα τέλη του 2004 με απόφαση (υπ αρ. πρωτ. Δ8/Γ/Φ.12.3α/23627/7762/31.12.04) των υπουργών Ανάπτυξης, Υγείας και Εμπορικής Ναυτιλίας εγκρίθηκε η χορήγηση ειδικής άδειας στην εταιρεία ισχύος 2 ετών, δηλαδή μέχρι 31-12-2006, για την απόρριψη των μεταλλουργικών σκουριών στα ανοιχτά του κόλπου της Λάρυμνας. Έκτοτε και παρά τον μεγάλο θόρυβο που έχει γίνει για το θέμα η εταιρεία κατορθώνει και ανανεώνει κάθε έτος αυτή την άδεια, ενώ και σήμερα είναι προφανές ότι (και εν΄ όψει πιθανής πωλήσεως) δεν σκοπεύει να αλλάξει πολιτική19

.

Ακόμη από την λειτουργία του εργοστασίου διαφεύγουν υγρά απόβλητα από τη δεξαμενή – παγίδα που υπάρχει για να τα συγκρατεί και πάνε στη θάλασσα.

εικ. 5. Φωτογραφία όπου φαίνεται η σκουριά στην ακτή της Λάρυμνας (του Γ. Μπαρδόπουλου)

Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται αφρός στην επιφάνεια, ο οποίος το

καλοκαίρι κατακλύζει παραλίες του Β. Ευβοϊκού (βλ. εικ. 5 και φωτογρ. Παραρτ. Ι).

5.3 Λάρυμνα

Το εργοστάσιο μεταλλουργίας της ΛΑΡΚΟ δουλεύει επί 24ώρου βάσεως και ρυπαίνει συνεχώς και με πολλούς τρόπους. Αέριοι ρύποι από τις καμινάδες, εκατομμύρια τόνοι σκουριάς ως παραπροϊόν της πυρομεταλλουργικής παραγωγής νικελίου, υπερχειλίσεις υγρών αποβλήτων από δεξαμενές της εταιρείας. Οι κάτοικοι μάλιστα

19 σχετ. στο: http://www.servitoros.gr/news/view.php/28535/




υποστηρίζουν ότι το βράδυ βάζουν τις μηχανές στο φουλ και ο καπνός που βγαίνει από την καμινάδα είναι κατάμαυρος.

Οι υπάρχουσες μονάδες κατασκευάστηκαν το 1973 όταν η ετήσια παραγωγή νικελίου ήταν 12.000 τόνοι. Έκτοτε δεν έχουν γίνει οι απαιτούμενες επισκευές, η παραγωγή έχει φτάσει τους 20.000 τόνους και δεν επαρκούν οι εγκαταστάσεις για να φιλτράρουν τον καπνό. Κανείς δεν γνωρίζει τις πραγματικές ποσότητες και το είδος αέριων ρύπων που εκπέμπει το εργοστάσιο, το οποίο δεν εντασσόταν στο δίκτυο μέτρησης του ΥΠΕΧΩΔΕ και ποτέ ανεξάρτητος φορέας δεν έχει εγκαταστήσει σταθμό μέτρησης. Μόνο η ίδια η εταιρεία καταμετρά τους ρύπους που προβλέπονται από τους περιβαλλοντικούς όρους και κοινοποιεί τα αποτελέσματα στο υπουργείο.

Οι απορρίψεις σκουριάς στην ευρύτερη περιοχή της Λάρυμνας είναι συνήθης πρακτική για την εταιρεία. Αυτό γίνεται για δύο λόγους: α) διότι αυτή την σκουριά την προορίζει για πώληση και β) γιατί λόγω της υπερπαραγωγής της δεν προλαβαίνει να την ρίχνει στον Β. Ευβοϊκό.

Λόφοι εκατομμυρίων τόνων σκουριάς υψώνονται τριγύρω από τις εγκαταστάσεις της «ΛΑΡΚΟ» και σκιάζουν το πανάρχαιο λιμάνι της Λάρυμνας, απ΄ όπου απέπλευσαν οι τριήρεις για την Τροία.

εικ. 6. Τα βουνά σκουριάς γύρω από την Λάρυμνα (φωτογραφία του Γ. Μπαρδόπουλου)

Οι επιθεωρητές περιβάλλοντος τον Μάρτιο του 2004 διενήργησαν αυτοψία

στην περιοχή και διαπίστωσαν ότι η εταιρεία δεν διέθετε άδεια για εναπόθεση ή προσωρινή αποθήκευση των αποβλήτων στη θέση «Κοκκίνη». Πρόκειται για έκταση που βρίσκεται κοντά στις εκβολές ποταμού από τον οποίο υδρεύεται η περιοχή και δίπλα σε βυζαντινό ναό. Επιβλήθηκε πρόστιμο 200.000 € και η υπόθεση έφτασε στα ποινικά δικαστήρια όπου βγήκε καταδικαστική απόφαση για τη ΛΑΡΚΟ. Οι εκπρόσωποί της προσέφυγαν στα διοικητικά δικαστήρια και το πρόστιμο δεν πληρώθηκε.



Το 2005 εγκρίθηκαν με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ αρ. πρωτ. 155302) των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ, Ανάπτυξης, Αγροτικής Ανάπτυξης και Πολιτισμού οι περιβαλλοντικοί όροι για τη χερσαία διάθεση της σκουριάς στη θέση «Κορυφή Κοκκίνη» του Δήμου Οπουντίων Νομού Φθιώτιδας, εμβαδού 807 στρεμμάτων.

Η τοποθεσία «Κοκκίνη» είναι πλέον της τριακονταετίας το κέντρο του «Καταφυγίου Άγριας Ζωής» του Δασαρχείου Αταλάντης, ενώ στην ευρύτερη περιοχή εμπίπτει ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση «Παζαράκι», 3 χιλιόμετρα νότια της Λάρυμνας. Οι αποθέσεις πλέον γίνονται σε όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις, ακόμη και σε κοντινά βουνά. Ειδικά στο βουνό Κοκκίνη έχουν γίνει παράνομα επεμβάσεις από την εταιρία Γ.Μ.Μ. Α.Ε. ΛΑΡΚΟ η οποία έχει αποθέσει σκουριές, λιγνίτες κ.α. Επιπλέον με απόφαση των αρμοδίων δασικών υπηρεσιών επετράπη η παραχώρηση 413 στρεμμάτων στη ΛΑΡΚΟ για να απορρίψει τη σκουριά Η/Κ για 15 έτη και έχει επιτραπεί σε μηχανήματα βαρέως τύπου να εισέλθουν στο καταφύγιο και να προκαλέσουν ολοκληρωτική καταστροφή στη περιοχή20

.

Κάτοικοι της Λάρυμνας έχουν προσφύγει21

Πριν από το 1960 στην ευρύτερη περιοχή του Μαρτίνου υπήρχαν 150.000 αιγοπρόβατα και ένας τεράστιος ελαιώνας που ξεκινούσε από τον δρόμο του Ακραιφνίου κι έφτανε μέχρι τη θάλασσα. Ο κόσμος ζούσε από την κτηνοτροφία, τη γεωργία και την αλιεία, γιατί η Λάρυμνα ήταν πολύ καλός ψαρότοπος. Η εγκατάσταση και λειτουργία του εργοστάσιου κατέστρεψε κάθε πρωτογενή παραγωγή είτε της γης είτε της θάλασσας της περιοχής.

στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την αντιμετώπιση αυτού του θέματος. Στην ΛΑΡΚΟ εργάζονται 60 περίπου κάτοικοι της Λάρυμνας. Πολλοί από αυτούς έχουν συγκρουσθεί με την εταιρεία για την περιβαλλοντική υποβάθμιση του τόπου τους και την φθορά της υγείας τους αλλά και για τα εργασιακά τους δικαιώματα. Το πρώτο σωματείο εργαζομένων στο εργοστάσιο έγινε το 1965 και χρειάσθηκαν 110 ημέρες απεργίας για να τοποθετήσει την καμινάδα η ΛΑΡΚΟ η οποία βελτίωνε την κατάσταση της αέριας ρύπανσης στη Λάρυμνα.

Όταν φυσούν δυνατοί άνεμοι η Λάρυμνα «πνίγεται» στους ρύπους, καθώς η σκουριά πλημμυρίζει την ατμόσφαιρα. Η σκουριά είναι παντού, προκαλεί τσούξιμο στα μάτια των ανθρώπων και μόνιμη βρωμιά στα σπίτια τους. Η κατάσταση χειροτερεύει ειδικά όταν πνέει ο άνεμος που ονομάζουν «Χαλκιδαίϊκο» (βοριάς).

Οι κάτοικοι παρουσιάζουν προβλήματα υγείας και γιαυτό ζητούν από τους αρμόδιους την διενέργεια επιδημιολογικών ερευνών (θεωρείται ότι υπάρχει υψηλό ποσοστό καρκίνων). Όσοι έχουν εργασθεί στο εργοστάσιο παρουσιάζουν πολλές νόσους και υψηλή θνησιμότητα σε σχέση με τους ομηλίκους τους.

Μία παράπλευρη απώλεια από την λειτουργία του εργοστασίου είναι ότι 4 φορές από τις φλόγες των καμινάδων του εργοστασίου έχουν προκληθεί πυρκαγιές σε πέριξ δασικές εκτάσεις. 20 από καταγγελία του συλλόγου ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΛΑΡΥΜΝΑΣ «Η ΛΑΡΥΜΝΑ» προς το Δασαρχείο Αταλάντης. Βρίσκεται στο http://www.martino.gr/efhmerida/fyllo10/38-----l-r. Επίσης και επιστολή του συλλόγου προς τον Πρωθυπουργό, την Βουλή και τον επίτροπο Περιβάλλοντος της ΕΕ, στον ίδιο ιστότοπο. 21 Ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος η «Λάρυμνα» προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας για το ζήτημα της απόθεσης της σκουριάς στο βουνό.

http://www.martino.gr/efhmerida/fyllo10/38-----l-r�



Η ΛΑΡΚΟ έχει μπαζώσει τον υγροβιότοπο ΒΥΡΩΝΙΑ που βρίσκεται κοντά στο χωριό.

Η εταιρεία έχει σχεδιάσει την δημιουργία καινούργιου λιμανιού στην Λάρυμνα. Οι κάτοικοι έχουν αντιδράσει προτείνοντας ότι η εταιρεία ευθύνεται για το μπάζωμα του παλιού λιμανιού (περί τα 300 στρέμματα έχουν γεμίσει με λάσπη από την λειτουργία του εργοστασίου), την παραβίαση κάθε περιβαλλοντικής ρύθμισης και την οικονομική απαξίωση της περιοχής τους. Επίσης στα σχέδια της εταιρείας για την περιοχή έχει ανακοινωθεί η δημιουργία εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής με καύσιμο υλικό τον λιθάνθρακα. Η προοπτική αυτή μόνο ως εφιαλτική μπορεί να χαρακτηρισθεί για μια τόσο κακοποιημένη περιβαλλοντικά περιοχή. Όταν μάλιστα ο λιθάνθρακας είναι από τις πιο ρυπογόνες πηγές ηλεκτροπαραγωγής.

Στην περιοχή εγγύς της Λάρυμνας η ΛΑΡΚΟ έχει καταργήσει τις γαλαρίες και βάζει φουρνέλα κι έτσι η κατάσταση αντί να καλυτερεύει χειροτερεύει. Μάλιστα στο χωριό Νέο Κόκκινο από τους δυναμίτες τα σπίτια έχουν κάνει ρωγμές.

5.3.1 Νέα έγκριση περιβαλλοντικών όρων της ΛΑΡΚΟ

Εξαιτίας των πιέσεων των περιβαλλοντικών οργανώσεων και των τοπικών κοινωνιών η ΛΑΡΚΟ με αίτηση της και τεχνική έκθεση για την εφαρμογή βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών ζήτησε από το ΥΠΕΧΩΔΕ νέα έγκριση περιβαλλοντικών όρων.

Το ΥΠΕΧΩΔΕ με βάση την αίτηση της ΛΑΡΚΟ, την υπάρχουσα νομοθεσία, τα επικρατούντα ανά τον κόσμο στη μεταλλουργία και τις προτάσεις των κατοίκων, με την υπ.αρ.πρωτ. 159890/21.11.08 εξέδωσε απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ). Ο Υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς υπέγραψε την προαναφερόμενη ΑΕΠΟ, με την οποία αναθεωρούνται οι περιβαλλοντικοί όροι λειτουργίας της Γενικής Μεταλλευτικής και Μεταλλουργικής Ανωνύμου Εταιρείας 'ΓΜΜΑΕ ΛΑΡΚΟ' και επιβάλλεται η εφαρμογή των Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών στα πλαίσια εφαρμογής της οδηγίας 96/61/ΕΚ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης IPPC22

Η ΑΕΠΟ περιλαμβάνει τα κατάλληλα προληπτικά αντιρρυπαντικά μέτρα και τις οριακές τιμές εκπομπής με βάση τα Κείμενα Αναφοράς των Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών (ΒΑΤ Reference Documents - BREFs) που έχουν εκδοθεί από το Ευρωπαϊκό Γραφείο ΙPPC για τη βιομηχανία μη σιδηρούχων μετάλλων και για λοιπές εγκαταστάσεις/συστήματα, που βρίσκουν εφαρμογή σε διάφορους βιομηχανικούς κλάδους όπως: α) τα συστήματα ψύξης, β) η αποθήκευση υλικών, γ) οι εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων, δ) τα συστήματα παρακολούθησης και ελέγχου.

.

Στα μέτρα που περιλαμβάνονται στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων είναι τα ακόλουθα:

1. Αμεση αντικατάσταση της υφιστάμενης μονάδας υγρής αποκονίωσης στην Περιστροφική Κάμινο (Π/Κ) 1 και χρονοδιάγραμμα για την αντικατάσταση των υφιστάμενων μονάδων υγρής αποκονίωσης στις Π/Κ 2 και 3 από συστήματα ξηρής αποκονίωσης, τεχνολογίας τύπου σακόφιλτρων ή ηλεκτρόφιλτρων, ώστε να μειωθούν οι εκπομπές σκόνης και να επιτυγχάνεται η μέση ημερήσια τιμή των 40 mg/Nm3 για τα

22 http://www.servitoros.gr/news/view.php/19967/




αιωρούμενα σωματίδια. Ανακαίνιση της μονάδας ηλεκτροστατικών φίλτρων της Π/Κ 4 μέχρι 31.12.08.

2. Αναβάθμιση του συστήματος διακίνησης σκόνης από τις εγκαταστάσεις αποκονίωσης των Π/Κ προς τη μονάδα σφαιροποίησης (pelletizing) μέχρι τις 31.12.08.

3. Χρονοδιάγραμμα για την εγκατάσταση απορροφητήρων σκόνης στην αίθουσα των ηλεκτροκαμίνων (Η/Κ) καθώς και μονάδας αποκονίωσης ξηρού τύπου στις Η/Κ. (οξείδιο του αζώτου)

4. Χρονοδιάγραμμα για την εγκατάσταση στις καμινάδες των Π/Κ, των Η/Κ και των μεταλλακτών (Μ/Τ) συστημάτων συνεχούς μέτρησης και ηλεκτρονικής καταγραφής των αιωρούμενων σωματιδίων, SO2(διοξείδιο του θείου) και NOX. (οξείδιο του αζώτου).

5. Περιοδική παρακολούθηση των βαρέων μετάλλων στα αέρια απόβλητα των Π/Κ, των Η/Κ και των Μ/Τ.

6. Υποχρέωση εγκατάστασης και λειτουργίας τουλάχιστον ενός σταθερού σταθμού μέτρησης αιωρούμενων σωματιδίων (PM10), SO2 και Ni (νικέλιο), εγκατεστημένου κατάντι του ανέμου ως προς το μεταλλουργικό συγκρότημα της εταιρείας 'ΓΜΜΑΕ ΛΑΡΚΟ' στην πλησιέστερη οικιστική περιοχή.

7. Υποχρέωση διενέργειας ενδεικτικών μετρήσεων, τέσσερις φορές το έτος (εποχιακά), διάρκειας 15 ημερών έκαστη σε γειτονικές αστικές περιοχές (π.χ. Λάρυμνα, Μαρτίνο, Μαλεσίνα) κυρίως για τα αιωρούμενα σωματίδια (PM10, PM2,5) και τα μέταλλα (νικέλιο, αρσενικό, κάδμιο, υδράργυρο).

8. Υποχρέωση υποβολής αναθεωρημένης μελέτης επεξεργασίας και διάθεσης των υγρών αποβλήτων που προκύπτουν από την κοκκοποίηση της σκωρίας Η/Κ ώστε να βελτιστοποιηθεί η διαδικασία επεξεργασίας τους και να επιτυγχάνεται η οριακή τιμή των αιωρούμενων στερεών στα υγρά απόβλητα, καθώς και μελέτης διαχείρισης των ομβρίων υδάτων τόσο της βιομηχανικής εγκατάστασης όσο και των λιμενικών εγκαταστάσεων, στην οποία να προβλέπεται η κατασκευή κατάλληλου δικτύου συλλογής τους, τυχόν επεξεργασίας και απορροής τους με σκοπό την αποφυγή διάθεσης επιβαρημένων επιφανειακών απορροών στο περιβάλλον.

9. Υποχρέωση υποβολής Τεχνικής Μελέτης Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης των χώρων αποθήκευσης της σκόνης που παρήχθη κατά τα προηγούμενα έτη, έχει συγκεντρωθεί σε χώρο εντός του γηπέδου της εγκατάστασης και έχει καλυφθεί με τεχνητή χλόαση, με σκοπό τη χορήγηση σχετικής άδειας περιβαλλοντικής αποκατάστασης.

10. Όροι και μέτρα για την λειτουργία των υφιστάμενων λιμενικών εγκαταστάσεων και των υδροληψιών.

Ακόμη επιβάλλεται εντός τριμήνου να υποβληθεί μελέτη στη Δ/νση ΠΕΧΩΔΕ της περιφέρειας για την περιβαλλοντική αποκατάσταση του χώρου Βυρώνια.

Επίσης προβλέπονται το μετάλλευμα και οι πρώτες ύλες να μεταφέρονται με σκεπασμένα φορτηγά, να καθαρίζονται και να πλένονται οι δρόμοι εντός και εκτός εργοστασίου, να συλλέγονται τα επικίνδυνα και τοξικά υλικά, μπαταρίες, μηχανικά έλαια και να προωθούνται για ανακύκλωση. Να κατασκευασθούν λεκάνες ασφαλείας κάτω από τις δεξαμενές καυσίμων, να ανακυκλώνεται η σκόνη Μ/Τ. Να μην εκτίθενται σε υπαίθριους χώρους η λάσπη HUTT και η λεπτόκοκκη φάση σκουριάς. Σε συνεργασία με



τους αρμόδιους φορείς Δήμο Οπουντίων, Δ/νση Υδάτων Περιφέρειας να λαμβάνονται μέτρα για την ποιότητα και επάρκεια του πόσιμου ύδατος κ.α.23

Σύμφωνα με τις απόψεις εκπροσώπων της τοπικής κοινωνίας της Λάρυμνας τα περισσότερα από τα ανωτέρω δεν έχουν υλοποιηθεί.

5.4 Τοξικότητα της σκουριάς

Υπάρχουν ερωτηματικά εάν η σκουριά της «ΛΑΡΚΟ» περιέχει τοξικές ουσίες και ποιες είναι οι επιπτώσεις από την ανεξέλεγκτη απόρριψη της στο περιβάλλον.

Σύμφωνα με τον χημικό και πρώην διευθυντή ερευνών στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», Νίκο Κατσαρό «Στις σκουριές της μεταλλουργίας θα πρέπει να γίνουν εργαστηριακές αναλύσεις, διότι ενδεχομένως να περιέχει τοξικά μέταλλα, όπως κοβάλτιο, νικέλιο, αρσενικό, καθώς και πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs), διοξίνες και πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες. Οι ουσίες αυτές αναγνωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στις Ανθεκτικές Τοξικές Ουσίες (PTSs) και στους Ανθεκτικούς Οργανικούς Ρυπαντές (POPs). Και οι δύο αυτές κατηγορίες χαρακτηρίζονται από την παρατεταμένη παραμονή τους στο περιβάλλον και από την τάση τους να βιοσυσσωρεύονται στους ιστούς ζώων και φυτών. Και βέβαια σε καμία περίπτωση οι σκουριές δεν πρέπει να απορρίπτονται στη θάλασσα και γενικά στο περιβάλλον».

Την επικινδυνότητα της σκουριάς έχει στο παρελθόν αποδεχθεί και πρόεδρος της εταιρείας (ο Βασίλης Τσίπρας). Σε παλαιότερη συνέντευξή του σχολιάζοντας το ζήτημα διαχείρισης της σκουριάς είχε παραδεχτεί ότι πρόκειται για επικίνδυνο ρυπαντή, λέγοντας μεταξύ άλλων: «Αν και η σκουριά αυτή κάθε αυτή δεν προκαλεί προβλήματα στην υγεία των κατοίκων της περιοχής, εντούτοις προκαλεί μεγάλη οικολογική καταστροφή».

23 http://www.martino.gr/efhmerida/issue17/245-2009-06-16-14-00-45

http://www.martino.gr/efhmerida/issue17/245-2009-06-16-14-00-45�



5.5 Κεντρική Εύβοια24

Από το 1969 στην κεντρική Εύβοια βρίσκεται η καρδιά της εξορυκτικής βιομηχανίας σιδηρονικελιούχου μεταλλεύματος της ΛΑΡΚΟ, η οποία εφαρμόζει την τεχνολογία των ανοιχτών επιφανειακών ορυχείων (βλεπ. εικ. 7). Από τη λειτουργία της ΛΑΡΚΟ έχουν δημιουργηθεί πολλαπλά ανοιχτά ορύγματα (κρατήρες) πολύ μεγάλου βάθους (200-300μ.), χωρίς μέχρι σήμερα να έχει γίνει αποκατάσταση του περιβάλλοντος.

εικ. 7. Ανοιχτό μεταλλείο της ΛΑΡΚΟ και στο βυθό του συγκέντρωση ύδατος

Τα ορύγματα καταλαμβάνουν πολύ μεγάλη έκταση του Δήμου Μεσσαπίων, από τον Νέο και Παλαιό Παγώντα ως τις Άκρες, στον Σταυρό, το Κοντοδεσπότι, την Αγία Σοφία, την Πλατάνα, την Ατταλη, τη Μονή Μακρυμάλλης και την Τριάδα. Συνολικά καταλαμβάνουν χιλιάδες στρέμματα του δήμου Μεσσαπίων.

Όλα βρίσκονται μέσα σε δάση πεύκων. Η εταιρεία ποτέ δεν έχει αποκαταστήσει πλήρως ορυχείο. Παρότι τελειώνει την εκμετάλλευση του μεταλλεύματος, επανεκμισθώνει τις ιδιοκτησίες για να μην προχωρήσει στη δαπανηρή αποκατάσταση.

Συγκεκριμένα, η ΛΑΡΚΟ επιβαρύνει ανεπανόρθωτα το περιβάλλον σε κάθε

φάση των δραστηριοτήτων της. Κατά πρώτον, σωρεύονται τεράστιες ποσότητες γαιωδών υλικών, τα οποία αναφέρονται ως υλικά αποκάλυψης μεταλλεύματος. Τα υλικά αυτά, που είναι ειδικά στερεά απόβλητα και πρέπει να αποτίθενται με αδειοδοτημένο και ασφαλή τρόπο, απορρίπτονται αυθαίρετα και ασχεδίαστα, με αποτέλεσμα να έχουν σχηματιστεί βουνά ολόκληρα και κατ' αυτό τον τρόπο να αποφράσσονται τα υδρορέματα. Τα νερά των βροχοπτώσεων, μη έχοντας διέξοδο λιμνάζουν μέσα στους κρατήρες των ορυχείων και "εμπλουτίζουν" τον υδροφόρο ορίζοντα με τα διαλυμένα άλατα όλων των βαρέων μετάλλων που περιέχουν25

.

24 για το πρόβλημα της ρύπανσης της Κεντρικής Εύβοιας γενικά και το Cr6 βλ. και το Ρύπανση των υδάτων της Μεσσαπίας.pdf 25 για το συγκεκριμένο θέμα έχει γίνει γραπτή καταγγελία προς το αρμόδιο Δασαρχείο από τον τοπικό περιβαλλοντικό σύλλογο Γαία.

http://sdappe-kimis.pblogs.gr/files/309304-%CE%A1%CF%8D%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CF%85%CE%B4%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%9C%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CF%80%CE%AF%CE%B1%CF%82.pdf�

http://sdappe-kimis.pblogs.gr/files/309304-%CE%A1%CF%8D%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CF%85%CE%B4%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%9C%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CF%80%CE%AF%CE%B1%CF%82.pdf�



εικ. 8. Ανοιχτό ορυχείο της ΛΑΡΚΟ με λιμνάζοντα ύδατα Στο επόμενο στάδιο, η εταιρεία ΛΑΡΚΟ μεταφέρει το μετάλλευμα στους

σπαστήρες, που βρίσκονται στην περιοχή του τ.δ. Σταυρού, απ' όπου ξεκινάει και η ταινία μεταφοράς του τριμμένου μεταλλεύματος. Με την ταινία μεταφέρεται στη θέση Βρυσάκια στις ακτές του Ευβοϊκού κόλπου. Τόσο κατά το σπάσιμο όσο και κατά τη μεταφορά του μεταλλεύματος γίνεται εκτεταμένη αέρια ρύπανση.

Ακολούθως, στη θέση Βρυσάκια, πριν το φόρτωσή του, συγκεντρώνεται το μετάλλευμα και γίνεται υδρομεταλλουργικός εμπλουτισμός του με χρήση αραιών διαλυμάτων θειϊκού οξέος. Τα υγρά απόβλητα του εμπλουτισμού είναι όξινα και πλούσια σε διαλυμένα άλατα βαρέων μετάλλων, επειδή περιέχει και θειούχα άλατα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται όξινο περιβάλλον και να ρυπαίνεται ο υδροφόρος ορίζοντας με βαρέα μέταλλα26. Για τις εγκαταστάσεις της εταιρείας στα Βρυσάκια και τον τρόπο λειτουργίας της σε αυτές επιβλήθηκε πρόστιμο ύψους 60.000 € το 2009 για σωρεία παραβάσεων (βλ και στο τέλος της ενότητος). Σύμφωνα με αυτά που προκύπτουν από την έκθεση της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Ν.Α. Ευβοίας είναι πάρα πολύ πιθανό η λειτουργία της εταιρείας στις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις της να έχει επιβαρύνει τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής με βαρέα μέταλλα κατά την τελευταία δεκαετία27

Ύστερα από τον εμπλουτισμό και το στέγνωμα, γίνεται η φόρτωση του μεταλλεύματος σε πλοία, χωρίς τη λήψη των απαραίτητων μέτρων προστασίας για την

26 Υποστηρίζεται ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στα Βρυσάκια. Δεν έχει δοθεί διευκρίνιση από την εταιρεία. 27 Βλέπε σχετική τεκμηρίωση για το θέμα, με αναλυτική αναφορά στο πρόστιμο και τις παραβάσεις, από το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, «Το περιβαλλοντικό έγκλημα της ΛΑΡΚΟ και η τιμωρία των 30.000 €» στο http://antigoldgreece.wordpress.com/2009/11/11/larko-prostim/

http://antigoldgreece.wordpress.com/2009/11/11/larko-prostim/�



αποφυγή ρύπανσης της θάλασσας, και μεταφέρεται στο εργοστάσιο της Λάρυμνας, όπου γίνεται πυρομεταλλουργική επεξεργασία για την εξαγωγή προϊόντος σιδηρονικελίου.

Από την Εύβοια μεταφέρονται στο εργοστάσιο μονάδα της Λάρυμνας περίπου 1.100.000 τόνοι εμπλουτισμένου μεταλλεύματος ετησίως.

Σύμφωνα με μία άποψη (ανάμεσα στους υποστηρικτές της, ο Αθ. Παντελόγλου28) στα λιμνάζοντα νερά ανοιχτών ορυχείων (βλ. εικ. 8) όπως της ΛΑΡΚΟ, δημιουργείται το φαινόμενο της όξινης απορροής: νερό, οξυγόνο της ατμόσφαιρας και θειάφι από τα μεικτά θειούχα μεταλλεύματα δημιουργούν θειικό οξύ το οποίο διαλύει τα άλατα των βαρέων μετάλλων που κατεισδύουν αργά στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Σύμφωνα με αυτή την άποψη αυτός είναι ο κυριότερος μηχανισμός ρύπανσης των υδάτων με βαρέα μέταλλα σε περιοχές μεικτών θειούχων πετρωμάτων29

Σύμφωνα με αυτήν την θέση, στα ανοιχτά ορυχεία μικτών θειούχων μεταλλευμάτων σιδηροπυρίτη και σε σκληρά πετρώματα, υλοποιείται το φαινόμενο της "όξινης απορροής"(acid drainage), ονομαζόμενο επίσης και 'Hard rock acid drainage' (όξινες απορροές σκληρών βράχων). Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζεται από τη χημεία της μακρόχρονης επαφής του συσσωρευμένου νερού με τα θειούχα χώματα των αποκαλύψεων, παρουσία ατμοσφαιρικού οξυγόνου, όπου προχωρά σε μια σειρά από οξειδαναγωγικές αντιδράσεις, σχηματίζοντας θειικό οξύ και ελευθερώνοντας διαλυτά ιόντα βαρέων μετάλλων σε όξινο Ρh στη μάζα των λιμναζόντων υδάτων. Το "κοκτέιλ" αυτό στη συνέχεια κατεισδύει αργά στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Αυτός είναι ο κυριότερος μηχανισμός ρύπανσης των υδάτων με βαρέα μέταλλα σε περιοχές ανοικτών ορυχείων μικτών θειούχων πετρωμάτων. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται εκτενώς σαν η αιτία που έχει δώσει τεκμηριωμένα τα σοβαρότατα επεισόδια τοξικής ρύπανσης, υπόγειων και επιφανειακών υδάτων με βαρέα μέταλλα. Στη νέα Ευρωπαϊκή νομοθεσία, για την οργάνωση και λειτουργία «των ανοιχτών ορυχείων», περιλαμβάνονται ειδικές διατάξεις και προφυλάξεις για την αποφυγή του φαινομένου αυτού

.

30 31

28 βιοχημικός μηχανικός και μέλος του ινστιτούτου ΙΤΑΠ, γνωστός από την υπόθεση Ασωπού – Οινοφύτων

.

29Σχετικά στο: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=83315 όπου συνέντευξη του Παντελόγλου στην Ελευθεροτυπία 17/9/2009 30 Η άποψη αυτή ενισχύεται εκ πλαγίου από και από το γεγονός ότι η ΛΑΡΚΟ δοκιμάζει μια ολοκληρω-μένη υδρομεταλλουργική μέθοδο παραγωγής νικελίου για την αξιοποίηση των φτωχών οξειδωμένων νικε-λιούχων (λατεριτικών) κοιτασμάτων (υποστηρίζεται από τον Γιάννη Ζαμπετάκη, Επίκουρο Καθηγητή Χη-μείας Τροφίμων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο http://www.zabetakis.net/?p=1821 και στο http://www.zabetakis.net/files/images/heap_leaching_laterites.pdf ). Την μέθοδο έχει εφαρμόσει πειραματικά πριν από πολλά χρόνια (σε στήλη 1 τόνου) στα Πολιτικά Ευβοίας και έχει δοκιμάσει σε μεγαλύτερο πείραμα, σε σωρό, με συνεργασία ΙΓΜΕ-ΕΜΠ στο Μεταλλείο Αγ. Ιωάννη Βοιωτίας και χωρίς βιομηχανική συνέχεια (η μέθοδος δεν έχει εφαρμοστεί βιομηχανικά από τη ΛΑΡΚΟ λόγω μη αποδοχής από τα στελέχη της). Η μέθοδος αυτή έχει εφευρεθεί από το Εργαστήριο Μεταλλουργίας της σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών και έχει ονομασθεί HELLAS (HEap Leaching LateriteS, βλ. σχετικά ΕΚΧΥΛΙΣΗ ΦΤΩΧΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΑΤΕΡΙΤΩΝ ΣΕ ΣΩΡΟΥΣ ΜΕ ΑΡΑΙΟ ΘΕΙΙΚΟ ΟΞΥ στο προαναφερόμενο link και στο http://www.hydrometallurgy.metal.ntua.gr/Laterite%20Project.htm). Σύμφωνα με τον προηγούμενο συλλογισμό σε συνθήκες περιβάλλοντος παρόμοιες με τις επικρατούσες στα ανοιχτά ορυχεία της ΛΑΡΚΟ μπορεί να προκύπτει με φυσικό τρόπο η παραγωγή Cr6. 31 Στην θεωρία αυτή υπάρχει αντίλογος εκ μέρους του Ιωάννη Ζαφειράτου (Mining and Metallurgical Engineer, PhD, καθηγητής στο Εργαστήριο Μεταλλουργίας της σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών Ομάδα Υδρομεταλλουργίας του ΕΜΠ, συνεφευρέτης της μεθόδου HELLAS) που

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=83315�

http://www.zabetakis.net/?p=1821�

http://www.zabetakis.net/files/images/heap_leaching_laterites.pdf�

http://www.hydrometallurgy.metal.ntua.gr/Laterite%20Project.htm�



Αυτή η αιτία ρύπανσης32 των υδάτων λειτουργεί για χρόνια στην περιοχή33. Όμως αυτό κρύβεται και αποσιωπάται μέχρι σήμερα. Κατ' αυτό τον τρόπο, ερμηνεύεται η συνύπαρξη χρωμίου, νικελίου, και ψευδαργύρου στα νερά της Μεσσαπίας. Ακόμη έχει εκφρασθεί η άποψη ότι, αν γίνουν συστηματικές δειγματοληψίες και πιστοποιημένης ποιότητας αναλύσεις υδάτων σε όλη την περιοχή, θα ανιχνευθεί η παρουσία μετρήσιμων ποσοτήτων μόλυβδου και υδράργυρου στα υπόγεια ύδατα34

Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθούν και τα ακόλουθα που δημιουργούν μία εκ πλαγίου ευθύνη της εταιρείας για την περιβαλλοντική επιβάρυνση της Κεντρικής Εύβοιας. Γίνεται αποδεκτό ότι η ύπαρξη των βαρέων μετάλλων στο νερό της περιοχής συνδέεται και με την ανεξέλεγκτη διάθεση τοξικών και επικινδύνων αποβλήτων βιομηχανιών της περιοχής. Στα γύρω χωριά είναι διάχυτη η φήμη ότι βυτία και φορτηγά με τοξικά απόβλητα από εταιρείες επεξεργασίας μετάλλου στη Βοιωτία έρχονται βράδυ σε εγκαταλειμμένα νταμάρια της ΛΑΡΚΟ ή μέσα στο δάσος και «αδειάζουν». Έτσι και στο λαθρεμπόριο αποβλήτων ο ρόλος της ΛΑΡΚΟ είναι καθοριστικός. Γιατί η εναπόθεση αυτών εντός των ορυχείων της γίνεται προφανέστατα εις γνώσιν της, αφού τα ορυχεία της είναι φυλασσόμενα και κλειστά. Άρα οι μεταφορείς χρειάζονται την άδεια των υπαλλήλων της εταιρίας για να μπορέσουν να αδειάσουν το φορτίο τους

.

35

.

Η αποκάλυψη της μετά βεβαιότητος ύπαρξης εξασθενούς χρωμίου στο νερό πολλών περιοχών της Κεντρικής Εύβοιας έγινε το 2009. Οι μελέτες που διενήργησαν το Γεωλογικό-Υδρολογικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, έδειξαν συγκέντρωση εξασθενούς χρωμίου πάνω από τα 60 μg/L (με όριο ασφαλείας κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για το ολικό χρώμιο τα 50 μg/L, ενώ δεν έχει εισαχθεί ακόμα ξεχωριστό όριο για το εξασθενές χρώμιο- μια προτεινόμενη τιμή από την Υπηρεσία Health Hazard Assessment της EPA των ΗΠΑ είναι το 0.2 μg/L), καθώς και συγκεντρώσεις νικελίου που ξεπερνούν τα 30

χαρακτηρίζει ως ανυπόστατη και χωρίς καμία επιστημονική παρατήρηση την θεωρία της όξινης απορροής των μεταλλείων της Εύβοιας. 32 Στην αναφερόμενη στις προηγούμενες παραγράφους ερμηνεία περί της δημιουργίας Cr 6 στα ανοιχτά ορυχεία της ΛΑΡΚΟ ενδιαφέρον αντίλογος υπάρχει και στο «Το Cr(VI) και από που προέρχεται (πάντως όχι από το Cr(III))», στο http://kontodespoti.blogspot.com/2010/02/crvi-criii.html ). Υποστηρίζεται και η άποψη ότι δεν ανιχνεύεται στο χώμα της περιοχής τρισθενές χρώμιο σε τέτοια ποσότητα ώστε να μετατρέπεται σε εξασθενές και μάλιστα σ' αυτές τις συγκεντρώσεις. Επομένως σύμφωνα με αυτή την θέση το εξασθενές χρώμιο οφείλει την ύπαρξη του είτε σε μεταφερόμενους ρύπους είτε σε άλλες μεταλλουργικές μονάδες της περιοχής. 33 Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σύλλογος Ταναίς με έγγραφό του στις 15/4/2004, με τις υπογραφές πολιτών και αγροτικών συλλόγων έθετε υπόψη των υπηρεσιών, νομαρχίας, δήμου, υπουργείου Γεωργίας και ΥΠΕΧΩΔΕ τον κίνδυνο για την καταστροφή της τοπικής οικονομίας λόγω ρύπανσης από βαρέα μέταλλα όπως φαινόταν από τη μελέτη του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Α. Κελεπερτζή. 34 Σύμφωνα με όλα τα δεδομένα, πρόκειται για παραβίαση διατάξεων τόσο της εθνικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, όσο και των Οδηγιών 98/83/ΕΚ για την ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής αποβλήτων, 91/689/ΕΟΚ για τα επικίνδυνα απόβλητα, 2006/11/ΕΚ για τη ρύπανση του υδάτινου περιβάλλοντος από επικίνδυνες ουσίες, 80/68/ΕΚ αναφορικά με την προστασία των υπογείων υδάτων από ρύπανση που προκαλείται από συγκεκριμένες επικίνδυνες ουσίες, και 2000/60/ΕΕ για την ορθολογική διαχείριση των υδάτων στην περιοχή. 35 αναλυτικά πληροφορίες και στοιχεία για αυτό στην μηνυτήρια αναφορά του συλλόγου ΤΑΝΑΪΣ στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Χαλκίδος, αναδημοσιευμένη στο http://www.servitoros.gr/news/view.php/26884/).

http://kontodespoti.blogspot.com/2010/02/crvi-criii.html�




μg/L (με όριο ασφαλείας τα 20 μg/L). Εύλογο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η μεγάλη ανησυχία, έως και εκνευρισμός στον τοπικό πληθυσμό. Οι κάτοικοι της περιοχής έχουν σταματήσει σε ένα ποσοστό 78,5% να πίνουν το νερό της βρύσης τους και σε πασοστό 84% πιστέυουν ότι είναι ακατάλληλο36

Από το καλοκαίρι του 2009 ξεκίνησε και η βαθύτερη αναζήτηση των αιτίων και η συσχέτιση της με την πολύχρονη και εκτεταμένη δραστηριότητα της ΛΑΡΚΟ. Και η από πολλών ετών γνωστή μεν, συγκεκαλυμμένη δε, πολυεπίπεδη ευθύνη της εταιρείας για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος της περιοχής άρχισε επιτέλους να συζητάται ανοιχτά. Ακόμη ιατροί της περιοχής φέρεται να έχουν παρατηρήσει αύξηση των ποσοστών εκδήλωσης καρκίνου του πνεύμονα και του λάρυγγα, καθώς και λεμφωμάτων

.

37

.

Ακόμη η εταιρεία ευθύνεται και για ρύπανση στην ακόλουθη περίπτωση. Στο δ.δ. Σταυρού, 150 μέτρα μακριά από την υδρευτική πηγή του χωριού, είναι εγκατεστημένη η βάση συντήρησης - επισκευής των μηχανημάτων εκσκαφής και των βαρέων οχημάτων μεταφοράς μεταλλεύματος των ορυχείων της ΛΑΡΚΟ. Εκεί αλλάζουν τα λάδια των οχημάτων και τα καμένα μηχανόλαδα τα πετάνε σε μια τρύπα του συνεργείου, από όπου με σωλήνα, καταλήγουν σε μια ανοιχτή τσιμεντένια δεξαμενή και από εκεί στη ρεματιά κοντά στην υδρευτική πηγή. Θεωρητικά τα στέλνουν εκεί για αποθήκευση και από εκεί προωθούνται για την κατάλληλη διαχείρισή τους (ανακύκλωση, αδρανοποίηση και αποθήκευση κλπ). Η ανοιχτή δεξαμενή συγκέντρωσης καμένων μηχανόλαδων της ΛΑΡΚΟ είναι συνήθως υπερχειλισμένη και η γύρω περιοχή διαποτισμένη από τα καμένα μηχανόλαδα., τα οποία τρέχουν με φυσική ροή προς την υδρευτική γεώτρηση του χωριού 38. Στην ίδια περιοχή η εταιρεία φέρεται να έχει κάνει μεγάλο αριθμό γεωτρήσεων χωρίς καμία σχετική άδεια και ΜΠΕ. Το θέμα έχει από διετίας καταγγελθεί στις συναρμόδιες υπηρεσίες και στην Εισαγγελία Πλημμελειοδικών Χαλκίδος και ακόμη δεν έχει υπάρξει ικανοποιητική απάντηση από την Πολιτεία39

.

Η συμπεριφορά γενικότερα της εταιρείας στην περιοχή θυμίζει όπως λέγεται «νονό», εφαρμόζοντας δια των στελεχών και οργάνων της την τακτική του εκβιασμού και της απειλής στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας και αυτοδιοίκησης. Είναι απαράδεκτο οι τοπικές εξουσίες να εμφανίζουν επί σειρά ετών μια πρωτοφανή απάθεια και ανοχή, η οποία στην ουσία ευνοεί την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή, καθιστώντας τους λίγους πλουσιότερους και τους πολλούς δηλητηριασμένους. Και είναι εξωφρενικό το γεγονός ότι επισήμως αποκρύπτεται η εξορυκτική δραστηριότητα της εταιρείας από κάθε σχετική τοπική ανάλυση περιβαλλοντικών πιέσεων40

36 στο

.

http://e-parisia.blogspot.com/2010/05/blog-post.html 37http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=496595 38σχετική μαρτυρία του γεγονότος στο http://www.servitoros.gr/news/view.php/25646/ 39 σχετικά η καταγγελία του Συλλόγου «γαία», δημοσειευμένη στο http://messapiagaia.blogspot.com/2010/04/blog-post.html 40 επειδή πολλοί εγνώριζαν και γνωρίζουν τι σημαίνει δραστηριότητα της ΛΑΡΚΟ στην Κεντρική Εύβοια αλλά προτίμησαν την σιωπή δημοσιεύεται στο τέλος του παρόντος, στο Παράρτημα ΙΙΙ η εκπληκτική και πολλαπλά αποκαλυπτική για τα έργα και τις ημέρες της εταιρείας και για τις μεθοδεύσεις της, εργασία των μαθητών του Γυμνασίου Ψαχνών που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Παρρησία, Τεύχος 11, Μάιος 2004.

http://e-parisia.blogspot.com/2010/05/blog-post.html�

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=496595�




Καταλήγοντας, μπορούμε να πούμε ότι η χάριν του μεταλλεύματος ληστρική εκμετάλλευση της Μεσσαπίας από την εταιρεία ΛΑΡΚΟ, σε συνδυασμό με τον καθοριστικό ρόλο της σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, έχει οδηγήσει τον τόπο σε καθεστώς ομηρίας. Η αδιαφορία για την υγεία των κατοίκων, η απαξίωση και σταδιακή καταστροφή του περιβάλλοντος, η ποικιλότροπη ρύπανση και μόλυνση, έχουν πλέον γίνει κανόνας λειτουργίας της εταιρείας. Παρ' όλα αυτά, κανένα μέτρο δεν λαμβάνεται κατά της ΛΑΡΚΟ από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, προκειμένου να περιοριστεί και να παύσει επιτέλους η παραβατική έως εγκληματική δράση της εις βάρος της δημόσιας υγείας.

Σε όλα τα προηγούμενα πρέπει να προστεθεί και η παράλογη χρήση που γίνεται από διάφορες πλευρές του επιχειρήματος περί δημιουργίας θέσεων εργασίας. Οι συνολικά απασχολούμενοι στην ΛΑΡΚΟ στην Κεντρική Εύβοια είναι περίπου 130 άνθρωποι. Χωρίς κανείς να αμφισβητεί την αξία του εργασιακού τους δικαιώματος όμως δεν μπορεί σε καμία περίπτωση αυτό να βρεθεί με μεγαλύτερη βαρύτητα από την υγεία των χιλιάδων κατοίκων της περιοχής (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων της εταιρείας), την γεωργία και λοιπές οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής και φυσικά το δασικό και θαλάσσιο περιβάλλον της.

Τα μεταλλεία της ΛΑΡΚΟ και οι χώροι εξόρυξης, γεωτρήσεων κλπ της εταιρείας, ενώ στις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων προβλέπεται να αποκαθίστανται όμως στην πραγματικότητα παραμένουν γυμνά, άδενδρα και οδηγούνται στην απόλυτη ερημοποίηση. Στο παρελθόν η εταιρεία είχε εκδηλώσει την πρόθεση να δεχθεί λυματολάσπη από την Ψυτάλλεια στα ορυχεία της.

Μέχρι τώρα η διοίκηση δεν έχει ασχοληθεί και πολύ με την εταιρεία για τα θέματα της Κ. Εύβοιας. όμως σε έκτακτο μερικό έλεγχο που έγινε την 11/8/2009 από την Διεύθυνση Περιβάλλοντος Ν. Α. Ευβοίας στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στα Βρυσάκια του Δ. Μεσσαπίων διαπιστώθηκε σωρεία σοβαρών παραβάσεων. Ενδεικτικά: ανεξέλεγκτη διοχέτευση λιπαντικών ελαίων επί του εδάφους, ανεξέλεγκτη διάθεση βιομηχανικών αποβλήτων, η μονάδα δεν διέθετε άδεια διαχείρισης στερεών αποβλήτων, δεν είχε σταματήσει εντός της προβλεπομένης προθεσμίας η χρησιμοποίηση των λιμνών καθίζησης ιλύος, δεν είχαν αποκατασταθεί οι σωροί απόθεσης των στείρων του εμπλουτισμού, τα στείρα εμπλουτισμού χρησιμοποιούντο παράνομα για οδοστρωσίες και δεν υπήρχε υπεύθυνος τήρησης περιβαλλοντικών όρων. Για όλα τα προηγούμενα στην εταιρεία επιβλήθηκε πρόστιμο 60.000 € με απόφαση του αρμόδιου αντινομάρχη (αριθμ. πρωτ. 4162/27-10-2009)41

5.6 Μελλοντικά σχέδια της ΛΑΡΚΟ στην Εύβοια

.

Το 2007 η ΛΑΡΚΟ ζήτησε από το Δημόσιο να της παραχωρηθούν για εκμετάλλευση 4.000 στρέμματα στην Κεντρική Εύβοια, στον Δήμο Μεσσαπίων, εκ των οποίων τα 1.800 στρέμματα αποτελούν σπάνιο είδος δάσους κεφαλληνιακής ελάτης. Οι κάτοικοι των γύρω περιοχών αντέδρασαν έντονα από τη πρώτη στιγμή. Αποτέλεσμα ήταν η αρνητική γνωμοδότηση της Ν.Α. Ευβοίας.

Την ίδια περίοδο η εταιρεία εξασφάλισε άδεια για 105 διερευνητικές γεωτρήσεις σε δασικές και ορεινές εκτάσεις του Δήμου Κύμης (οι οποίες πρόσφατα 41 Σχετικά http://www.inout.gr/showthread.php?p=313649#post313649

http://www.inout.gr/showthread.php?p=313649#post313649�



χαρακτηρίσθηκαν περιοχές ιδιαίτερης σημασίας για την προστασία της ορνιθοπανίδας). Η άδεια αφορά 10000 στρέμματα και η εταιρεία διεκδικεί την αδειοδότηση και για ακόμη 10000 στρέμματα. Η τοπική κοινωνία42 έχει αντιδράσει, όμως καθυστερημένα λόγω «πολιτικών» ευθυνών της τοπικής δημοτικής αρχής4344

5.7 Καστοριά

Η Ν.Α. Ευβοίας κατόπιν εορτής απέρριψε τα σχέδια της εταιρείας. Οι περιοχές που η εταιρία επιθυμεί να εκμεταλλευθεί καλύπτονται από δάση στο 80% της συνολικής εκτάσεως και είναι περιοχές υψηλότατης περιβαλλοντικής αξίας για την Εύβοια και την Ελλάδα. Ενδεικτικώς στις περιοχές αυτές βρίσκεται το ανατολικότερο σημείο εξάπλωσης της κεφαλληνιακής ελάτης (τόσο για την ηπειρωτική, όσο φυσικά και για την νησιωτική Ελλάδα) και το ίδιο το Γενικό Χωροταξικό της Στερεάς Ελλάδας έχει υποδείξει ότι χρήζουν καθεστώτος περιβαλλοντικής προστασίας, ενώ δεν τις περιλαμβάνει στις περιοχές μεταλλευτικών δραστηριοτήτων.

εικ. 9. Μεταλλείο της ΛΑΡΚΟ στην Ιεροπηγή Καστοριάς (πηγή: http://www.kalabakacity.gr )

42 και με κείμενο Διακήρυξης που υπέγραψαν 347 κάτοικοι της Κύμης και κοινοποιήθηκε στον Δήμο, την Νομαρχία και το ΥΠΕΧΩΔΕ, βλ. σχετ. και την διακήρυξη στο http://sdappe-kimis.pblogs.gr/2008/06/347-polites-ths-kymhs-ypografoyn-gia-to-periballon.html . Επίσης αρνητικές αποφάσεις έλαβε ομόφωνα το Δημοτικό Συμβούλιο. 43 Για το παιχνίδι που παίχτηκε βλέπετε την Ελευθεροτυπία της 8/5/2008, http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=02.05.2008,id=46342816,62621728,68293024,83191584 και ένα μεγάλο σύνολο πληροφοριών για την πιθανή μεθόδευση που έγινε για να κερδίσει η εταιρεία την παρουσία της στην περιοχή της Κύμης στο ΣΔΑΠΠΕ ΚΥΜΗΣ, ΛΑΡΚΟ αναρτήσεις-πληροφορίες Σεπτ.07-Φεβρ.08 (αρχείο pdf) (όπου και ενδιαφέροντα για τον ρόλο του σωματείου εργαζομένων της ΛΑΡΚΟ και τα εργατικά ατυχήματα) 44 Ο Δήμος Κύμης μετά από πίεση της τοπικής κοινωνίας άσκησε προσφυγή ενώπιον του ΣτΕ κατάτης ΜΠΕ που αφορά την διενέργεια των γεωτρήσεων στην Κύμη.

http://www.kalabakacity.gr/�

http://sdappe-kimis.pblogs.gr/2008/06/347-polites-ths-kymhs-ypografoyn-gia-to-periballon.html�


http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=02.05.2008,id=46342816,62621728,68293024,83191584�

http://sdappe.files.wordpress.com/2008/05/ce9bce91cea1ce9ace9f-cf83cf85cebdcebfcebbceb9cebaceac-13-cea6ceb5ceb2cf8108.pdf�




Για τα λατομεία της ΛΑΡΚΟ στην περιοχή της Καστοριάς και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους υπάρχουν λίγες συγκεκριμένες αναφορές. Τα μεταλλεία αυτά λειτουργούν για αρκετά μικρότερο χρονικό διάστημα από αυτά στην Εύβοια και την Βοιωτία. Ο τρόπος λειτουργίας τους είναι ο συνήθης για την εταιρεία (υπέργεια εξόρυξη, βλ. εικ. 9) επειδή όμως η παραγωγική τους δυνατότητα είναι πολύ μικρότερη από αυτών της νοτίου Ελλάδος αναλογικά και η επιβάρυνσή τους στο περιβάλλον της περιοχής είναι λιγότερη45

.

6. Συνοπτική θεώρηση του νομικού πλαισίου για τις περιβαλλοντικές παραβάσεις της ΛΑΡΚΟ

6.1 Νομοθετικό πλαίσιο για την βιομηχανία και το περιβάλλον

Από πλευράς Κοινοτικού δικαίου ισχύει η Οδηγία 96/61/ΕΚ για την ολοκληρωμένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης–IPPC. Επίσης η Οδηγία 2008/1/ΕΕ σχετικά με την Ολοκληρωμένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης–(κωδικοποιημένη έκδοση της 96/61/ΕΚ). Η αντίστοιχη ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει τον Ν 3010/2002, εναρμόνιση του Ν. 1650/1986 με τις Οδηγίες 97/11/ΕΚ και 96/61/ΕΚ καθώς και τις ΚΥΑ ΗΠ 15393/2332/02 και ΚΥΑΗΠ11014/703/Φ104/03.

6.1.1 Η Οδηγία IPPC και οι βασικές αρχές της

Η Οδηγία IPPC έχει ως στόχο την ολοκληρωμένη πρόληψη των εκπομπών στην ατμόσφαιρα, της ρύπανσης των νερών και του εδάφους, και όταν αυτό είναι αδύνατο, την μείωσή τους στο ελάχιστο, ώστε να επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος στο σύνολό του.

Οι βασικές αρχές της Οδηγίας είναι: 1.Η λήψη όλων των κατάλληλων προληπτικών αντιρρυπαντικών μέτρων,

ιδίως με την ενσωμάτωση των Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών46

2.Η αποφυγή παραγωγής αποβλήτων ή εάν αυτό δεν είναι δυνατόν, η αξιοποίηση και η διάθεση τους με τρόπο που να αποφεύγονται ή να μειώνονται στο ελάχιστο οι επιπτώσεις στο περιβάλλον.

3.Η ορθολογική χρήση της ενέργειας.

45Πάρα ταύτα η εικόνα και μόνο των μεταλλείων αυτών ήταν αρκετή για να αρνηθούν στην ΛΑΡΚΟ το δικαίωμα εξόρυξης νικελίου στον Δήμο Χασίων, βλ. στο http://www.kalabakacity.gr/arthra-melwn/1769.html 46 ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: Ορισμός: το πλέον αποτελεσματικό και προηγμένο στάδιο εξέλιξης των δραστηριοτήτων και μεθόδων λειτουργίας που αποδεικνύει την πρακτική ικανότητα συγκεκριμένων τεχνικών να συνιστούν κατ αρχήν τη βάση των οριακών τιμών εκπομπής για την αποφυγή και, όταν αυτό δεν είναι πρακτικά εφαρμόσιμο, τη γενική μείωση των εκπομπών και των επιπτώσεων για το περιβάλλον στο σύνολό του. Η εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών πρέπει να γίνεται κάτω από τεχνικές και οικονομικές συνθήκες βιώσιμης λειτουργίας της εταιρείας.



4.Η λήψη κατάλληλων μέτρων για την πρόληψη-αποφυγή ατυχημάτων που έχουν επιπτώσεις είτε στο ανθρώπινο δυναμικό είτε στο περιβάλλον

5.Η διαμόρφωση προγραμμάτων για τον περιορισμό των συνεπειών από ατυχήματα που έχουν επίπτωση στο περιβάλλον και δεν κατέστη δυνατόν να αποφευχθούν

6.1.2 Ρυθμίσεις για την Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Οι Κοινοτικές Οδηγίες που ισχύουν για την Ατμοσφαιρική Ρύπανση είναι: η Οδηγία 1999/30/ΕΚ σχετικά με τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος.

Στην αντίστοιχη ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνονται: η ΠΥΣ34/02, Οριακές και κατευθυντήριες τιμές ποιότητας της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του θείου, διοξείδιο του αζώτου και οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου. Το ΠΔ 1180/81, Περί ρυθμίσεως θεμάτων αναγομένων εις τα της ιδρύσεως και λειτουργίας βιομηχανιών, βιοτεχνιών πάσης φύσης μηχανολογικών εγκαταστάσεων και αποθηκών και της εκ τούτων διασφαλίσεως περιβάλλοντος εν γένει.

6.1.3 Ρυθμίσεις για τα Στερεά και Επικίνδυνα Απόβλητα και για τα Υγρά Απόβλητα

Η Κοινοτική Οδηγία που ισχύει για Στερεά και Επικίνδυνα Απόβλητα είναι: η 2006/12/ΕΚ περί των στερεών αποβλήτων.

Η αντίστοιχη ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει: την ΚΥΑ 50910/2727/2003, Μέτρα και όροι για τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός & Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης.

Οι Κοινοτικές Οδηγίες που ισχύουν για τα Υγρά Απόβλητα είναι οι: Οδηγία 2006/11/ΕΚ περί ρυπάνσεως που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας και η Οδηγία 76/464/ΕΚ περί ρυπάνσεως που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας.

Η αντίστοιχη ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει: την ΚYA 55648/2210/91, Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός των οριακών τιμών των επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα.

6.2 Μόλυνση των υδάτων στην Κεντρική Εύβοια

Το βασικό ρυθμιστικό πλαίσιο για το νερό αποτελείται από την οδηγία 2000/60/ΕΚ (ιδίως άρθρο 7) που μεταφέρθηκε στο εσωτερικό δίκαιο με το Ν 3199/2003 και το Π.Δ 51/2007 (ΦΕΚ Α 54/8-3-2007), από την οδηγία 80/68/ΕΟΚ περί προστασίας των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση που προέρχεται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες όπως τροποποιήθηκε και από την οδηγία 98/83/ΕΚ για την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης που μεταφέρθηκε στο εσωτερικό δίκαιο με την ΚΥΑ αριθ. Υ2/2600/2001 (ΦΕΚ Β 892/11-7-2001) όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ αριθ. ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ. 38295/2007 (ΦΕΚ Β 630/26-4-2007).



Ειδικότερα, στο άρθρο 4§1 της οδηγίας ορίζεται ότι τα κράτη μέλη απαγορεύουν κάθε άμεση απόρριψη ουσιών που αναφέρονται στον κατάλογο Ι. Στον κατάλογο Ι που αναφέρεται στο Παράρτημα της οδηγίας ορίζεται ότι περιλαμβάνονται στον εν λόγω κατάλογο «ουσίες που έχουν αποδεδειγμένα καρκινογόνο, μεταλλαξιογόνο ή τερατογόνο ιδιότητα μέσα στο υδάτινο περιβάλλον ή μέσω αυτού» (αριθ. 4 του καταλόγου Ι). Σ' αυτή την κατηγορία εμπίπτει το Cr 6, σύμφωνα με την US Environmental Protection Agency και άλλους επιστημονικούς οργανισμούς.

Στο άρθρο 4 παρ. 1 ΚΥΑ αριθ. ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ. 38295/2007 (ΦΕΚ Β 630/26-4-2007) αναφέρεται ότι «το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης είναι υγιεινό και καθαρό εφόσον είναι απαλλαγμένο μικροοργανισμών και παρασίτων και οποιωνδήποτε ουσιών σε αριθμούς και συγκεντρώσεις που αποτελούν ενδεχόμενο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία». Στο άρθρο 1.1α) της ίδιας ΚΥΑ ως «νερό ανθρώπινης κατανάλωσης» ορίζεται «το νερό είτε στη φυσική του κατάσταση είτε μετά από επεξεργασία που προορίζεται για πόση, μαγείρεμα, παρασκευή τροφής ή άλλες οικιακές χρήσεις, ανεξάρτητα από την προέλευση του και από το αν παρέχεται από δίκτυο διανομής, από βυτίο ή σε φιάλες ή δοχεία». Τέλος, στο άρθρο 1.8 της ίδιας ΚΥΑ αναφέρεται ότι οι Δ.Ε.Υ.Α. είναι υπεύθυνες για την τήρηση των οριζόμενων στην ΚΥΑ δηλαδή για την παροχή υγιεινού και καθαρού νερού (βλ και προηγ. σε σημείωση. 30).

6.3 Μόλυνση του Βόρειου Ευβοϊκού

Όσον αφορά την ρύπανση του Ευβοϊκού κόλπου από την ΛΑΡΚΟ έχουν ήδη αναφερθεί στην παράγραφο 5.2, τα σχετικά με την Διεθνή Σύμβαση του Λονδίνου για την Πρόληψη της Θαλάσσιας Ρύπανσης από την Απόρριψη Καταλοίπων και 'Αλλων Υλών, την Σύμβαση της Βαρκελώνης κλπ. Πέραν αυτών η ρύπανση του Ευβοϊκού συνιστά παραβίαση διατάξεων της εθνικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας αλλά και των Οδηγιών 2000/60/ΕΚ για τα ύδατα (παράκτια), 2000/61/EK για τη ρύπανση του υδάτινου περιβάλλοντος από επικίνδυνες ουσίες και 91/689/ΕΟΚ για τα επικίνδυνα απόβλητα.

7. Η αναζήτηση στοιχείων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ΛΑΡΚΟ

Η πληροφόρηση για τα περιβαλλοντικά θέματα στην Ελλάδα μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αποκτά ένα εύρος και μία σαφήνεια. Και πάλι όμως το πρόβλημα είναι υπαρκτό αφού μπορεί να αναλογισθούμε ότι το προηγούμενο σχήμα Υπουργείου Περιβάλλοντος σε μεγάλο βαθμό αδιαφορούσε για το περιβάλλον. Και το σημερινό όμως Υπουργείο μέχρι τώρα τουλάχιστον, υστερεί σε νέες ενέργειες και δράσεις και πληροφορίες ουσιαστικής αξίας που έχει παράσχει για το περιβάλλον.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η εταιρεία ΛΑΡΚΟ αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα μιας εταιρείας που έχει κατορθώσει να λειτουργεί με μυστικότητα και ουσιαστικά κρυμμένη από τα φώτα της δημοσιότητας, από τον δημόσιο λόγο και την δημόσια κριτική και φυσικά ιδιαίτερα σε ζητήματα Περιβάλλοντος κατόρθωνε επί πολλά έτη να βρίσκεται σε απόλυτη αφάνεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και το επίσημο Ιστολόγιο της εταιρείας μέχρι και το φθινόπωρο του 2007 υπήρχε μόνο στην αγγλική γλώσσα. Νοοτροπία που δείχνει ότι η εταιρεία αδιαφορούσε εντελώς για την εικόνα που



είχε στο εσωτερικό της χώρας, αδιαφορούσε εντελώς για τους Έλληνες πολίτες και φυσικά μέσα σε αυτά τα πλαίσια πως είναι δυνατόν να ενδιαφερόταν για ζητήματα περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Το ελληνικό ιστολόγιο της εταιρείας δημιουργήθηκε μετά το 2007 και όταν η εταιρεία βρέθηκε σε καθεστώς πίεσης από κινήσεις πολιτών οι οποίες της καταλόγιζαν αδιαφορία, ανύπαρκτη περιβαλλοντική αντίληψη και πολιτική και αδιαφάνεια.

Παρά ταύτα η ΛΑΡΚΟ παραμένει μια εταιρεία που δίνει πάρα πολύ λίγες πληροφορίες για τους τρόπους λειτουργίας της και ιδίως για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πολυποίκιλων δραστηριοτήτων της στα σημεία της Ελλάδος όπου έχει εγκαταστάσεις και μεταλλεία. Η συγκέντρωση των πληροφοριών για την εταιρεία γίνεται μέσα από μία σειρά άρθρων του καθημερινού Τύπου, κυρίως του Αθηναϊκού, ενίοτε και εντύπων του επαρχιακού Τύπου και σε πολύ μεγάλο βαθμό έχει βοηθηθεί από την ύπαρξη του διαδικτύου και των πληροφοριών που διακινούνται δια μέσου αυτού.

Και στο Διαδίκτυο όμως οι πληροφορίες που υπήρχαν για την εταιρεία ΛΑΡΚΟ, ιδίως σε ζητήματα σε σχέση με το Περιβάλλον, ήταν πάρα πολύ λίγες μέχρι και το 2007. Στην συνέχεια όμως και παράλληλα ίσως και με μια γενικότερη αύξηση της περιβαλλοντικής ευαισθησίας μέσα στην ελληνική κοινωνία οι παρεχόμενες πληροφορίες αυξήθηκαν σημαντικά.

Πλέον μπορεί να θεωρηθεί ότι μπορεί να συγκεντρωθούν και να αξιολογηθούν αρκετές πληροφορίες από πολλές πηγές που αφορούν την δραστηριότητα της εταιρείας. Παρά ταύτα όμως συνεχίζει πάντοτε να υφίσταται ένα σοβαρό πρόβλημα αξιόπιστης πληροφόρησης και πληροφόρησης από αρμόδιους φορείς, αφού τόσο το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος όσο και ο Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Εταιρειών Ελλάδας, αλλά και η ίδια η εταιρεία, δεν παρέχουν ουσιαστικά στοιχεία για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της μεταλλευτικής δραστηριότητος της.

Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι ακόμη και οι μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας μοιάζει να έχουν ξεχάσει την εταιρεία και σπανίως ασχολούνται είτε με την κατάσταση στην Λάρυμνα, είτε με τον Β. Ευβοϊκό (εξαίρεση οι ακτιβιστικές πράξεις της Greenpeace που όμως έχουν γίνει προ δεκαετίας). Για τα μεταλλεία της δε ούτε λόγος: κανείς δεν έχει αναφερθεί σε αυτά.

Το ΥΠΕΚΑ σε πολύ πρόσφατο χρόνο δια της υπηρεσίας του ΕΥΕΠ (Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος) υποστηρίζει ότι διενεργεί περιβαλλοντικούς ελέγχους στο σύνολο της δραστηριότητας της ΛΑΡΚΟ, με σκοπό τη συμμόρφωση της δραστηριότητας της στις σύγχρονες απαιτήσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όλο τον κύκλο της παραγωγικής της διαδικασίας. Το Υπουργείο έχει υποσχεθεί ότι θα ενημερώσει όλους τους εμπλεκόμενους και τις τοπικές κοινωνίες και θα ανακοινώσει μέτρα προς υλοποίσηση. Βεβαίως μένει τα προηγούμενα να επιβεβαιωθούν με τρόπο ικανοποιητικό47

.

47 Δεν μπορεί όμως να μην σχολιασθεί ότι το παρουσιαζόμενο ως νέο Υπουργείο Περιβ/ντος, το ΥΠΕΚΑ, μέχρι σήμερα δεν έχει παρουσιάσει πέραν των υποσχέσεων κάποιες πράξεις και ενέργειες για το θέμα της Μεσσαπίας.που είναι από τα πιο φλέγοντα. Και δυστυχώς το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για το επίσης ακό-μη πιο γνωστό στο πανελληνιο πρόβλημα του Ασωπού. Σχετικά βλ. http://oikomargarita.blogspot.com/2010/05/blog-post_3943.html και http://www.servitoros.gr/news/view.php/28546/

http://oikomargarita.blogspot.com/2010/05/blog-post_3943.html�



Συμπεράσματα – Επίλογος

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της λειτουργίας της εταιρείας ΛΑΡΚΟ συνιστούν ένα θέμα μεγάλης σημασίας και ιδιαίτερης βαρύτητας για τις περιοχές της Ελλάδος που δραστηριοποιείται είτε εξορύσσοντας μετάλλευμα, είτε επεξεργάζοντας αυτό. Η παροχή πληροφοριών και έγκυρων στοιχείων για αυτή την παράμετρο της εταιρικής λειτουργίας επί μακρό συσκοτιζόταν. Και σήμερα η συγκέντρωση σχετικών στοιχείων είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Όμως πλέον είναι ξεκάθαρο, τόσο στις τοπικές κοινωνίες, όσο και σε μικρές περιβαλλοντικές ομάδες και οργανώσεις (οι πανελλαδικές «προστατεύουν την εταιρεία με ένα περίεργο μορατόριουμ) ότι τα προβλήματα που η υπερσαραντάχρονη λειτουργία της ΛΑΡΚΟ έχει επισωρεύσει στο περιβάλλον είναι τεράστια, αδιαμφισβήτητα, δύσκολα στη θεραπεία και επικίνδυνα.

Η ΛΑΡΚΟ είναι από τις σημαντικότερες ελληνικές επιχειρήσεις και εν γένει την τελευταία 20ετία ελέγχεται από το ελληνικό δημόσιο. Η παράνομη λειτουργία της είναι προκλητική και η ασυλία που χαίρει επί τόσα έτη σκανδαλώδης. Η ελληνική πολιτεία οφείλει πολλαπλά να προχωρήσει στην αντιμετώπιση και διόρθωση των προβλημάτων και αμαρτημάτων που μέχρι σήμερα συνιστούν την δεύτερη φύση της εταιρείας.

Η επί της ουσίας περιβαλλοντική συμμόρφωσή της είναι αναγκαία. Επιτάσσεται από το κοινοτικό δίκαιο, την ελληνική νομοθεσία και από την ανάγκη προστασίας οικοσυστημάτων και περιοχών της χώρας. Πάνω από όλα όμως τούτο πρέπει να γίνει για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και υγείας, που σε πολλές περιπτώσεις τίθεται σε διακινδύνευση ή υποβαθμίζεται εξαιτίας της περιβαλλοντικής καταστροφής που συνυπάρχει με την εταιρεία.

Εν τέλει θα πρέπει να ειπωθεί ότι η συμμόρφωση της εταιρείας προς την περιβαλλοντική νομοθεσία και η θεραπεία των δεινών που έχει προκαλέσει μέχρι σήμερα (αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει») πρέπει να γίνει άσχετα από την προοπτική της πώλησης της σε ιδιωτικά κεφάλαια και πρέπει να ισχύσει στο μέλλον απαρέγκλιτα είτε η εταιρεία μείνει υπό άμεσο ή έμμεσο κρατικό έλεγχο είτε ιδιωτικοποιηθεί.



Σημειώσεις

Ι. Το πραγματικό όνομα του ιδρυτή της ΛΑΡΚΟ ήταν Πρόδρομος Θωμάς Αθανασιάδης. Έγινε γνωστός ως Μποδοσάκης (από την τουρκική ονομασία του «Μποντός»=«Πρόδρομος) και υπήρξε θρύλος για τον Ελλαδικό χώρο. Ο Μπέης, όπως τον φώναζαν οι φίλοι του, γεννήθηκε την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, από πολύ φτωχούς γονείς, στον Πόρο Νίγδης της Μ. Ασίας. Σε ηλικία 10 χρονών, αφήνει το σχολείο αποκτώντας μόρφωση ολομόναχος και μαθαίνοντας από την πείρα της ζωής. Στα 17 του ήταν ένας από τους σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες με εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα, στην Μερσίνα της Κων/λης. Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε μετά τη λήξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας και ίδρυσε σειρά βιομηχανιών που τον ανέδειξαν σε πρωταρχικό παράγοντα της ελληνικής οικονομίας και με δραστηριότητες και εκτός Ελλάδος. Το 1940 βρίσκει τον Μποδοσάκη επικεφαλής μιας σειράς βιομηχανιών που εξασφάλιζαν τον πολεμικό εφοδιασμό Ελλάδας και των συμμάχων της. Μεταπολεμικά κυριάρχησε στην οικονομία της χώρας, απασχολώντας μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού της. Κατά την κατοχή διέφυγε στη Μέση Ανατολή, την Ν. Αφρική και τις ΗΠΑ και επέστρεψε το 1945. Ο Μποδοσάκης διέβλεψε από πολύ νωρίς ότι το μέλλον της χώρας ανήκε στην εκβιομηχάνιση. Επί πενήντα πέντε χρόνια, οι δραστηριότητές του, που κάλυπταν το 35% του συνολικού δυναμικού της Ελλάδας στον τομέα αυτόν, εκτείνονταν σε όλους τους τομείς: πυρομαχικά, οινοπνευματώδη, λιπάσματα, υαλουργία, ναυτιλιακά, ασφάλειες, κατασκευές, αλλά κυρίως μεταλλεία και ορυχεία (Μεταλλεία Κασσάνδρας, Μεταλλεία Ερμιόνης, Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου Α.Ε., Λιγνιτωρυχεία Πτολεμαΐδος – ΛΙΠΤΟΛ, ΛΑΡΚΟ). Το μυστικό της επιτυχίας του Μποδοσάκη ήταν η αγάπη του για τη δημιουργία και όχι για το χρήμα. Ο ίδιος έζησε λιτή ζωή συντροφιά με τη σύζυγό του Ιωάννα κληροδοτώντας, όντας ακόμη εν ζωή, στο Ίδρυμα Μποδοσάκη όλη του την περιουσία. Με το θάνατό του, στην Αθήνα, στις 18 Ιανουαρίου 1979, έκλεισε ο κύκλος μιας πολύπλευρης παραγωγικής ζωής που συνδύαζε την επιχειρηματική ευφυΐα και την φιλανθρωπική δραστηριότητα. Η παρακαταθήκη του συνεχίζεται ακόμη και σήμερα μέσω του Ιδρύματος Μποδοσάκη, ενός σημαντικού φορέα, για την προαγωγή και ανάπτυξη της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα. II. Στις 16 Ιουλίου 1952 το Ελληνικό Δημόσιο εκμισθώνει, μετά από δημόσιο διαγωνισμό στον οποίο πλειοδότησε ο Μποδοσάκης, τα δικαιώματα μεταλλειοκτησίας της περιοχής Λαρύμνης στην Α.Ε.Ε.Χ.Π. & Λιπασμάτων. Στα πρώτα δέκα χρόνια λειτουργίας των Μεταλλείων Λαρύμνης, η έρευνα και η ανάπτυξη των κοιτασμάτων υπήρξε πολύ ικανοποιητική. Αντίθετα, η μεταλλουργική επεξεργασία των μεταλλευμάτων για παραγωγή του νικελίου παρά τις σημαντικές προσπάθειες απέτυχε και εγκαταλείφθηκε, αφού δημιούργησε ζημιές πάνω από 25 εκ. δολάρια. Έτσι, χάθηκε χρόνος και άρχισε να κλονίζεται η πίστη του Μποδοσάκη για την επιτυχία της προσπάθειας στη Λάρυμνα.



Ακολούθησε μία μακρά περίοδος διαπραγματεύσεων πρώτα με την Καναδική Εταιρία INCO και στη συνέχεια με την Γαλλική Le Nickel. Τελικά, το 1963 συνεστήθη η Εταιρία ΛΑΡΚΟ με συμμετοχή της Le Nickel κατά 21,5%. Η συμμετοχή των Γάλλων στη ΛΑΡΚΟ διήρκεσε μέχρι το 1968, οπότε και απεχώρησαν. Στο διάστημα αυτό όμως ο Μποδοσάκης πέτυχε την μεταφορά τεχνογνωσίας στη Μεταλλουργία Λαρύμνης. Η ΛΑΡΚΟ βρήκε έτσι το δρόμο της, η παραγωγή νικελίου από 109 τόνους το 1966 ξεπέρασε τους 2.300 το 1967 και, με συνεχή άνοδο, έφθασε τους 16.500 το 1976, που είναι και το ρεκόρ ετήσιας παραγωγής για όλη την περίοδο λειτουργίας, πριν από τη μεγάλη επένδυση του 1977-1978 που αύξησε κατά 35% περίπου το δυναμικό της. Δικαιώθηκε έτσι ο Μποδοσάκης για την πίστη και τους αγώνες που έδωσε για την επιτυχία του εγχειρήματος της Λάρυμνας. ΙIΙ. Λάρυμνα, χωριό του νομού Φθιώτιδας, στο δημοτικό διαμέρισμα Λάρυμνας του δήμου Οπουντίων. Κάτοικοι 1.087 (2001). Βρίσκεται 107 χλμ. Νοτιοανατολικά της Λαμίας, σε υψόμετρο 5 μ. και 7 χλμ από το Μαρτίνο. Είναι χτισμένη στον μυχό του Όρμου Λάρμες, σε μία πεδιάδα που παλαιότερα ήταν κατάφυτη και καταπράσινη. στον Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο. Στην περιοχή της υπάρχουν τα πιο σημαντικά σιδηρονικελιούχα μεταλλεύματα της χώρας, η εκμετάλλευση των οποίων γίνεται από τη Μεταλλευτική και Μεταλλουργική Εταιρεία Λάρυμνας (ΛΑΡΚΟ), με επιφανειακές ή υπόγειες εργασίες. Τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα με νικέλιο πάνω από 0,7 % είναι της τάξης των 140.000.000 τόνων. Μεταλλεία υπήρχαν ήδη προ του Β παγκ. Πολέμου (σιδήρου, νικελίου και χρωμίου, στο βουνό Πτώον (Σκροπονέρι) Η ονομασία Λάρυμνα προέρχεται από την αρχαία πόλη, που βρισκόταν ανατολικά του σημερινού χωριού. Η πόλη, που κατά την παράδοση είχε πάρει την ονομασία της από την κόρη του Κύνου Λάρυμνα, ήταν αρχικά λοκρική, σύντομα όμως πέρασε στην κατοχή των Βοιωτών, οι οποίοι αποσκοπούσαν στην εκμετάλλευση του σημαντικού λιμανιού της (Παυσ. 9, 23, 7). Έτσι, υπήρξε επίνειο του Ορχομενού, της Χαιρώνειας, των Κωπών και της Λιβαδειάς, ενώ μόνο ένα τμήμα της αρχικής Λάρυμνας, που ήταν χτισμένο σε γειτονικό λόφο, παρέμεινε λοκρικό. Από τη Λάρυμνα σώζονται σήμερα μόνο τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου του 4ου ή 3ου π.Χ. αιώνα και των λιμενικών εγκαταστάσεων, ενώ άφθονο αρχαίο οικοδομικό υλικό έχει εντοιχιστεί στα σπίτια του σημερινού χωριού. Επίσης, λίγο έξω από τη Λάρυμνα, στη θέση Κάτω Παζαράκι, έχει εντοπιστεί προϊστορική εγκατάσταση. Τέλος, κοντά στη Λάρυμνα εξέβαλλε η σήραγγα που οδηγούσε τα νερά από την Κωπαΐδα στον Ευβοϊκό Κόλπο, όταν κατά την Προϊστορική Εποχή έγιναν τα μεγάλα τεχνητά έργα που αποστράγγισαν την πεδιάδα. IV. Η ΛΑΡΚΟ, όντας προβληματική εταιρεία του ομίλου Μποδοσάκη, περιήλθε στο Δημόσιο στα μέσα του ‘80, με το κραυγαλέο νόμο περί προβληματικών εταιρειών. Έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε τι έγραφε η Ε.Ο. 17Ν στις 22/02/1988 μετά την εκτέλεση του Αθανασιάδη-Μποδοσάκη: «Ένας απ’ τους σημαντικότερους καπιταλιστικούς ομίλους (…) είναι ο όμιλος Μποδοσάκη-Αθανασιάδη. Σήμερα διευθύνεται απ’ τον ανεψιό, και κύριο κληρονόμο του Μποδοσάκη, βασικό μέτοχο του ομίλου, Αλέξανδρο Αθανασιάδη-Μποδοσάκη. Ο κύριος αυτός, αφού συγκέντρωσε τεράστιο πλούτο για λογαριασμό του ομίλου, με τη σκληρή κι απάνθρωπη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης στα κάτεργά του στα Μαντεμοχώρια της Λάρκο, όπως και στα μπαρουτάδικα της Πυρκάλ, (…) οδήγησε τόσο την Πυρκάλ, όσο και τη Λάρκο στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, με δεκάδες δις χρέη (…) Στα Μαντεμοχώρια οι μεταλλωρύχοι υποχρεώνονταν να κατεβαίνουν στις υπόγειες στοές



και να βγάζουν το μετάλλευμα, χωρίς κανένα μέτρο προφύλαξης της υγείας τους με αποτέλεσμα να αναπνέουν τη σκόνη του μεταλλεύματος. Αυτή έμπαινε στα πνευμόνια τους και τα ‘καιγε σιγά-σιγά. Έτσι έπαθαν πνευμονοκονίαση, έγιναν χαλικωμένοι. Εκατοντάδες μεταλλωρύχοι έπαθαν πνευμονοκονίαση. Απ’ αυτούς οι μισοί πέθαναν στα 5 πρώτα χρόνια σε ηλικία 30-45 χρόνων. Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στον αργό θάνατο με συντάξεις πείνας, όντας ανάπηροι αφού ανάπνεαν με δυσκολία. Μόνο σε 2 χωριά στη δεκαετία του ’70, πέθαναν από την πνευμονοκονίαση 110 μεταλλωρύχοι. (Μιλάμε για τη δεκαετία του ’70, γιατί τα πάρα πάνω στοιχεία προκύψανε από έρευνες γιατρών που έγιναν τότε ενώ δεν έχουμε στοιχεία για θανάτους που θα υπήρξαν ασφαλώς και μετά). Στα κάτεργα της ΛΑΡΚΟ, τη δεκαετία του ’70 σκοτώθηκαν 15 εργάτες και σακατεύτηκαν άλλοι 1.000».



Παράρτημα Ι

Φωτογραφική καταγραφή της σκουριάς και της ρύπανσης στην Λάρυμνα 1. Παρουσίαση σε μορφή αρχείου pdf ενός φωτορεπορτάζ που έκανε ο φωτογράφος της Καθημερινής Γιάννης Μπαρδόπουλος, την άνοιξη του 2007, με φωτογραφίες από την πόλη και το λιμάνι της Λάρυμνας, το εργοστάσιο της ΛΑΡΚΟ και τις τεράστιες εναποθέσεις σκουριάς (στείρων μεταλλευτικών αποβλήτων) στην ευρύτερη περιοχή της Λάρυμνας (η παρουσίαση δημιουργήθηκε από τον ίδιο τον φωτογράφο για τον ΣΔΑΠΠΕ ΚΥΜΗΣ σε μορφή αρχείου Microsoft Power Point. Η ακόλουθη παρουσίαση έγινε από τον συγγραφέα του παρόντος. Με διπλό κλικ στην παρακάτω φωτογραφία μπορείτε να δείτε τις φωτογραφίες (όταν το παρόν είναι σε μορφή αρχείου word. Όταν το παρόν είναι σε μορφή pdf τις φωτογραφίες μπορείτε να τις δείτε από τα links στους αριθμούς 2 και 3).

2.Το αρχείο (στην πιο πάνω μορφή) υπάρχει και στον σύνδεσμο: http://docs.google.com/fileview?id=0B71KMOcomji5OTY5OGQ2NGYtM2M3MC00MWEwLWI1ZTktMDhmNTlhMmZhMjcx&hl=el 3.Επιπλέον στον σύνδεσμο LARKO_auto.zip υπάρχει συμπιεσμένη η αρχική παρουσίαση (που είναι σε μορφή αρχείου Microsoft Power Point)

http://docs.google.com/fileview?id=0B71KMOcomji5OTY5OGQ2NGYtM2M3MC00MWEwLWI1ZTktMDhmNTlhMmZhMjcx&hl=el�

http://docs.google.com/fileview?id=0B71KMOcomji5OTY5OGQ2NGYtM2M3MC00MWEwLWI1ZTktMDhmNTlhMmZhMjcx&hl=el�

http://rapidshare.com/files/391736241/LARKO_auto.zip�



4. Στο παρακάτω video από το ΣΚΑΙ και την εκπομπή γυρίσματα υπάρχουν εικόνες από το εργοστάσιο και την Λάρυμνα και μία ήπια κριτική για την εταιρεία:

http://girismata.skai.gr/default.asp?pid=2&vid=411&rid=15&cid

http://girismata.skai.gr/default.asp?pid=2&vid=411&rid=15&cid�



Παράρτημα ΙΙ

Η αξία του Ευβοϊκού κόλπου ως θαλάσσιου οικοσυστήματος

Από τα σημαντικότερα θαλάσσια οικοσυστήματα στον ελλαδικό χώρο αποτελούν ο Β. και Ν. Ευβοϊκός, κυρίως λόγω του παλιρροϊκού φαινομένου. Ο βόρειος είναι περισσότερο ημίκλειστος κόλπος έκτασης 390 τετρ. χλμ. ενώ δεν υπάρχουν σημαντικές εισροές γλυκού νερού λόγω έλλειψης μεγάλων ποταμιών. Επίσης, τα βάθη του δεν χαρακτηρίζονται μεγάλα (κυρίως 10-100 μέτρα, με μέγιστο βάθος τα 430 μέτρα). H παρουσία ρηγμάτων, του δίνουν ένα ιδιαίτερο ανάγλυφο και ιδιαίτερη μορφή, και παράλληλα με το γνώρισμα των παλιρροϊκών ρευμάτων, σπάνιο φαινόμενο στην Ελλάδα, συντελεί στη συνεχή ανανέωση και στην καλή οξυγόνωση των υδάτων. Αυτό ουσιαστικά, σώζει μέχρι ένα σημείο, τη θάλασσα που είναι κλειστή. Όσον αφορά τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, στα βάθη του φιλοξενείται το μεσογειακό κοράλλι, το οποίο αν και ιδιαίτερα γνωστό, εμφανίζει μια εντυπωσιακή ιδιαιτερότητα και δημιουργεί εκτεταμένους υποβρύχιους υφάλους όπως στις τροπικές θάλασσες.

Όμως, από έρευνες που έγιναν τελευταία σε υποθαλάσσιους σταθμούς της Χαλκίδας διαπιστώθηκαν νεκρωμένοι ύφαλοι.. Και οι αιτίες της υποβάθμισής του τοποθετούνται στη παρουσία των παρακείμενων βιομηχανικών μονάδων, στη χρήση φυτοφαρμάκων για τη γεωργική παραγωγή, στη ρίψη ακατέργαστων αστικών αποβλήτων, στα μολυσμένα ποτάμια. ΛΑΡΚΟ, Νεοχημική, εξασθενές χρώμιο, ιχθυοκαλλιέργειες αποτελούν λέξεις-κλειδιά της εντεινόμενης ρύπανσης του Κόλπου.

Από την άλλη πλευρά η υπεραλίευση και χρήση συγκεκριμένων εργαλείων αλιευτικών εργαλείων δημιουργούν τις συνθήκες εκείνες ώστε τα συγκεκριμένα θαλάσσια οικοσυστήματα να απειλούνται. Συνεπώς βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πρόβλημα με δυο σημαντικές παραμέτρους: την πολυεπίπεδη ρύπανση του Κόλπου και ταυτόχρονα τον τρόπο και τη χρήση της αλιείας.

Ο Βόρειος Ευβοϊκός θα μπορούσε να γίνει μια θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή με νέα επαγγέλματα και εισοδήματα για τους κατοίκους, με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος και βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες. Η απουσία ενός μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης οδηγεί σε αποσπασματικές παρεμβάσεις, που υποθηκεύουν τις δυνατότητες προώθησης ενός οικολογικού οικονομικού μοντέλου για την ευρύτερη περιοχή.

Το ζήτημα της Ρύπανσης του Ευβοϊκού Κόλπου Η ρύπανση του Ευβοϊκού κόλπου είναι αδιαμφισβήτητη και επιπρόσθετα

διαρκώς εντεινόμενη. Η παρουσία βιομηχανικών μονάδων όπως ΛΑΡΚΟ, Σόγια, ΑΓΕΤ, Νεοχημική λίγο ως πολύ επιδρούν στην σταδιακή απαξίωση του Κόλπου.

Η συμβατική γεωργική παραγωγή με τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων σε περιοχές όπως Μεσσάπια και Ληλάντιο επιδρούν επιβαρυντικά στο θαλάσσιο οικοσύστημα, παράλληλα με τα αστικά απόβλητα και τις μεγάλες εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιεργειών.Τα νιτρικά και η αμμωνία εμφανίζουν αρκετά μεγάλες συγκεντρώσεις, κυρίως στο Ν. Ευβοϊκό, ενώ ο Β. Ευβοϊκός παρουσιάζει αυξημένες συγκεντρώσεις θρεπτικών πυριτικών, νιτρικών και φωσφορικών, κυρίως σε βάθη



μεγαλύτερων των 100 μέτρων. Επίσης οι παρατηρούμενες αυξημένες επιφανειακές τιμές αμμωνιακών οφείλονται στα λύματα των παράκτιων τουριστικών οικισμών.

Γενικά, το παλιρροϊκό ρεύμα του Ευρίπου, τα θαλάσσια ρεύματα και τα καλά οξυγονωμένα νερά του Ευβοϊκού «προφυλάσσουν» σημαντικά και ως ένα βαθμό την θαλάσσια περιοχή από έντονα φαινόμενα ρύπανσης. Διαφορετικά σήμερα θα μιλάγαμε για έναν «νεκρό» κόλπο.

Το 2008 δημοσιοποιήθηκε η ύπαρξη υδραργύρου, καδμίου και αρσενικού σε ψάρια που προέρχονταν και από τον ευβοϊκό. Οι συγκεντρώσεις των συγκεκριμένων τοξικών προκαλούν προβλήματα στο συκώτι και τα νεφρά, στο νευρικό σύστημα, στον μυϊκό ιστό και στο ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα. Ενώ διαρκής είναι η παρουσία τοξινών στα μύδια και άλλων βιοτοξινών (DSP) σε όστρακα της περιοχής. Το 2009 στον Μαλιακό κόλπο, που επικοινωνεί με τον Ευβοϊκό στην βόρεια πλευρά του, παρατηρήθηκε μαζικός θάνατος ψαριών λόγω της ανάπτυξης τοξικού φυτοπλαγκτόν. (κύρια πηγή το άρθρο «Ευβοϊκός Κόλπος και Αλιεία-Μια διαφορετική προσέγγιση» δημοσιευμένο στο http://antarsiaevripou.blogspot.com/2009/10/blog-post.html όπου προσεγγίζεται και το θέμα της υπεραλίευσης του Ευβοϊκού)

http://antarsiaevripou.blogspot.com/2009/10/blog-post.html�



Παράρτημα ΙΙΙ

Ορεινή Μεσσαπία: Όλα θυσία στη Λάρκο;

Ορεινό είναι το βόρειο τμήμα του δήμου Μεσσαπίων, που φτάνει ως το Αιγαίο Πέλαγος, σχηματίζοντας πολλές πανέμορφες παραλίες κι ανάμεσα σ' αυτές η πιο μαγευτική είναι η γνωστή παραλία του Λιμνιώνα. Για να φτάσει κανείς μέχρι εκεί, πρέπει να περάσει από τη "Ράχη" (που έχει υψόμετρο μεγαλύτερο των 1000 μ.) και να κατηφορίσει στην Αγια-Σοφιά, ένα μικρό χωριό που ζει κυρίως απ' την κτηνοτροφία και απέχει από τα Ψαχνά περίπου 30 χιλιόμετρα.

Οι πανύψηλες βουνοπλαγιές καλύπτονται από ελατόδασος κι ανάμεσά τους ρεματιές γεμάτες πλατάνια, πηγές, άγρια βλάστηση και άγρια πανίδα, που θα έπρεπε να προστατεύεται αυστηρά. Είναι ένας από τους λίγους παρθένους τόπους που μας έχουν απομείνει κι αυτόν επέλεξε η εταιρία ΛΑΡΚΟ να ρουφήξει το μεδούλι του, το σιδηρονικέλιο, με ανυπολόγιστες στο εξής συνέπειες, πέρα από τις ήδη οφθαλμοφανείς.

Με τρομακτική λαιμαργία, η εταιρεία επεκτείνει τα εργοτάξιά της γύρω από τη "Ράχη". Πρώτα στη θέση "Βρυσάκι" κι ύστερα στη "Φτερίτσα" και στο "Πλατάνι". Και σκοπεύει να συνεχίσει και παραπέρα, βάσει προγραμματισμού, εξαφανίζοντας ολόκληρα βουνά, στερεύοντας τις πηγές, καταστρέφοντας το οικοσύστημα, μέχρι και τη θάλασσα του Λιμνιώνα βάφοντας κόκκινη! Παρουσιάζουμε την κατάσταση όπως έχει, με στοιχεία από επίσημα έγγραφα και με ακριβείς πληροφορίες που μας έδωσε υπεύθυνα ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου "Ο Λιμνιώνας" κ. Γιάννης Λεοντής, που είναι Πρόεδρος του νεοσύστατου "Περιβαλλοντικού Συλλόγου Μεσσαπίων". Επισκεφτήκαμε την περιοχή μαζί με τον κ. Λεοντή και τον κ. Βασίλη Κίσσα (έφορο στο Δ.Σ. του Περιβαλλοντικού Συλλόγου) μια Κυριακή του Απρίλη...

Η εφημερίδα "Εξουσία" ασχολήθηκε εκτενώς με το πρόβλημα στις 27 και 28 Νοεμβρίου 1998, κάνοντας λόγο για "κρανίου τόπο" και "βομβαρδισμένο τοπίο". Στα δημοσιεύματα της εφημερίδας αναφέρεται ότι από το 1997, που άρχισαν οι εξορύξεις της ΛΑΡΚΟ στην περιοχή της Αγίας Σοφίας, άρχισε και η καταστροφή. Αποψίλωση δασών και παραμόρφωση του τοπίου, πρώτα και κύρια. Καταστροφή του υδροφόρου ορίζοντα, έτσι που στέρεψαν και πηγές. Εξάπλωση της σκόνης του μεταλλεύματος σε απόσταση χιλιομέτρων. Καταστροφή ακόμα και του θαλάσσιου οικοσυστήματος του Λιμνιώνα από το κοκκινόχωμα που καταλήγει εκεί μέσω χειμάρρων. Καταστροφή του οδοστρώματος από τη διέλευση των βαρέων οχημάτων και μόνιμος κίνδυνος από τις συχνές κατολισθήσεις...

Καταγγελία προς την Εισαγγελία υπέβαλε ο Πολιτιστικός - Οικολογικός Σύλλογος Αγίας Σοφίας "Ο Λιμνιώνας" (21/30-12-99), όπου περιγράφονται αναλυτικά οι αυθαιρεσίες της ΛΑΡΚΟ Α.Ε. και τα προβλήματα που έχουν δημιουργήσει οι δραστηριότητές της στην περιοχή.

Καταγγέλλεται η διάνοιξη παρακαμπτηρίου δρόμου από τη "Ράχη" ως τη "Γερακοφωλιά", μήκους 5,5 χλμ., που έγινε χωρίς μελέτη της ΤΥΔΚ, ούτε έγινε επίβλεψη ή παραλαβή του. Επίσης, η μεταφορά επιφανειακών κοιτασμάτων από τη θέση "Πλατάνι" γίνεται χωρίς νόμιμη άδεια. Κατόπιν πιέσεων, η εταιρεία αναγκάστηκε να υποβάλει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) για την εκμετάλλευση 380 στρεμμάτων στο "Πλατάνι", η οποία όμως δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά προβλήματα του περιβάλλοντος. Ακολούθησαν διαμαρτυρίες του τότε Κοινοτικού



Συμβουλίου Αγίας Σοφίας προς τις αρμόδιες υπηρεσίες του νομού (328/8-7-98 και 642/11-12-98) και του Αγροτικού Συνεταιρισμού (41/21-11-98), αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Με απόφασή του, ο Δ/ντής Δασών Ευβοίας (3243/2-11-98) παραχώρησε στη ΛΑΡΚΟ 875 στρέμματα δημόσιας δασικής έκτασης - ένα ολόκληρο βουνό μεταξύ "Ξεροβουνίου", "Ράχης" και "Λιθαρόστρουγγας". Το Δασαρχείο Χαλκίδας ενέκρινε (12-11-98) την εκμετάλλευση της περιοχής από τη ΛΑΡΚΟ και της επέτρεψε την υλοτόμηση, αν και το ίδιο Δασαρχείο είχε εκδώσει Απαγορευτική Διάταξη (4049/4-11-97) μέχρι το έτος 2007 ακόμα και για τη βοσκή αιγών στο συγκεκριμένο ελατόδασος, ώστε να προστατευθεί η φυσική του αναγέννηση. Έγιναν και νέες διαμαρτυρίες της Κοινότητας και του Συλλόγου Αγίας Σοφίας, χωρίς να ληφθούν υπόψη και πάλι. Παράλληλα, εγκρίθηκαν και νέες αιτήσεις της ΛΑΡΚΟ για ευρύτερη εκμετάλλευση της περιοχής.

Πέρα από τα προβλήματα που επισημάνθηκαν στα δημοσιεύματα της εφημερίδας "Εξουσία", η εταιρεία αναγκάζει τους κτηνοτρόφους να απομακρυνθούν από τους χώρους βοσκής, γίνεται εκβιαστική αγορά γης, το έργο της εξόρυξης συνεχίζεται χωρίς εγκαταστάσεις συγκράτησης αποβλήτων και φερτών υλικών, η χρήση εκρηκτικών είναι ανεξέλεγκτη ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η διάνοιξη νέων δρόμων για περαιτέρω έρευνες καταστρέφει μεγάλες δασικές εκτάσεις και γενικά μια τεράστια έκταση υποβαθμίζεται, ενώ το επιχείρημα περί προσφοράς εργασίας αφορά κυρίως σε λαθρομετανάστες. Αυτά, εν ολίγοις κατήγγειλε ο Σύλλογος και ακόμα αναμένει την ευαισθητοποίηση των αρμοδίων Αρχών!

Το Τοπικό Συμβούλιο Αγίας Σοφίας συνεδρίασε εκτάκτως στις 20-10-2001 με θέμα τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εργασιών της ΛΑΡΚΟ στο "Πλατάνι" και απέρριψε ομόφωνα τη Μ.Π.Ε. της εταιρείας, κρίνοντας ότι δεν προβλέπει αντιμετώπιση των πραγματικών προβλημάτων, ούτε μέτρα προστασίας λαμβάνει, αφού μάλιστα θεωρεί ότι δεν υπάρχουν προστατευόμενες εκτάσεις στην περιοχή. Τονίστηκαν, επίσης, και οι επιπτώσεις στην αισθητική του τοπίου και το πλήγμα που δέχεται ο τουρισμός, ο σημαντικότερος παράγοντας ανάπτυξης πλέον για τον τόπο μας, με επίκεντρο την παραλία του Λιμνιώνα.

Ο Δήμος Μεσσαπίων, όμως, είχε άλλη άποψη. Και με την υπ' αρ. 160/22-10-2001 απόφασή του έκανε αποδεκτή τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της Εταιρείας Γ.Μ.Μ. Α.Ε. ΛΑΡΚΟ κατά πλειοψηφία (23-2).

Ο κ. Γιάννης Λεοντής μας κατατόπισε για όλα όσα αφορούν στις δραστηριότητες της ΛΑΡΚΟ στην περιοχή - όσα τουλάχιστον γνωρίζει ο ίδιος με βεβαιότητα. Η αγωνία του είναι μεγάλη για το μέλλον αυτού του τόπου που είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του. Βλέπει με πόνο να χάνεται όλη εκείνη η ομορφιά που ζούσε στα παιδικά του χρόνια, κι ας ήταν δύσκολα χρόνια. Αλλά είναι μεγάλος και ο αγώνας του και η πίστη του στη δύναμη των απλών ανθρώπων, όταν είναι συσπειρωμένοι και παλεύουν για ένα αγαθό σκοπό, βάζοντας στην άκρη τα ατομικά συμφέροντα...

Πρώτος μας σταθμός ήταν η θέση "Βρυσάκι", που είναι γνωστή και ως "Αγιος Ιερεμίας" λόγω ενός ξωκκλησιού που υπάρχει εκεί. Πρόκειται για ένα οροπέδιο μεγάλης έκτασης, σε υψόμετρο περίπου 900 μ. Σ' αυτή τη θέση άρχισε από χρόνια εξορύξεις η ΛΑΡΚΟ, αλλοιώνοντας το τοπίο. Μας πληροφόρησε ο κ. Λεοντής ότι αυτή ακριβώς η θέση είχε επιλεγεί και προταθεί από το Δήμο Μεσσαπίων για τη δημιουργία ενός Δασικού Χωριού. που θα ήταν, ό,τι καλύτερο. Δυστυχώς, ο Δήμος Μεσσαπίων πρέπει να ξεχάσει το Δασικό Χωριό, όσο είναι παρούσα η ΛΑΡΚΟ στην περιοχή.



Κι όπως μάθαμε, σκοπεύει να είναι παρούσα για περισσότερο από 50 χρόνια! Σκεφτείτε και τι θα έχει αφήσει πίσω της, αν πετύχει το σκοπό της...

Φτάσαμε ύστερα στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής, στη "Ράχη", πάνω από 1000 μ. υψόμετρο. Βρεθήκαμε ξαφνικά μέσα σε ένα σύννεφο, μια πυκνή ομίχλη που άρχιζε από εκεί και κάλυπτε τα πάντα μέχρι την Αγία Σοφία και το Λιμνιώνα. Δε μας βοήθησε και πολύ στη φωτογράφιση αυτή η κατά τα άλλα ποιητική ομίχλη.

Μετά τη "Ράχη", ο δρόμος χωρίζεται. Δεξιά είναι ο νόμιμος νομαρχιακός δρόμος και αριστερά ο παράνομος νέος δρόμος που έχει ανοίξει η ΛΑΡΚΟ, η παράκαμψη προς Λιμνιώνα. Έχοντας τοποθετήσει στο σημείο αυτό δική της πινακίδα η εταιρεία, πληροφορεί με "βέλος" ότι ο δεξιά δρόμος οδηγεί στο... ΕΡΓΟΤΑΞΙΟ ΛΑΡΚΟ. Απορήσαμε γι' αυτή την πρωτοβουλία της ΛΑΡΚΟ, αλλά μας έλυσε την απορία ο κ. Λεοντής, εξηγώντας μας ότι η "δωρεά" του νέου δρόμου έγινε εκ του πονηρού. Η εταιρεία ήθελε να κάνει εξόρυξη μεταλλεύματος στη "Φτερίτσα" και στο "Πλατάνι", δίπλα στο νομαρχιακό δρόμο, αλλά ο νόμος απαγορεύει τις εξορυκτικές εργασίες σε απόσταση μικρότερη των 300 μέτρων από το δρόμο. Έτσι... άλλαξε ο δρόμος προς Λιμνιώνα και ο νομαρχιακός δρόμος έγινε... δρόμος της ΛΑΡΚΟ, με δική της απόφαση...

Η εκμετάλλευση στη "Φτερίτσα" γίνεται χωρίς μελέτη και συνεπώς είναι παράνομη. Όλα αυτά, παρατηρεί ο κ. Λεοντής, μπορεί να φαίνονται απίστευτα, αλλά είναι η πραγματικότητα. Προχωρώντας και παρακάτω, προς το "Πλατάνι", μέσα στην ομίχλη, πρόβαλε μια λίμνη που δημιουργήθηκε από το κενό που άφησαν εκεί οι εξορύξεις.

Λίμνη με δηλητηριώδη νερά βέβαια, που περιέχει βαρέα μέταλλα και μολύνει τον υδροφόρο ορίζοντα. Ανοιχτές πληγές στην ομορφότερη περιοχή μεταξύ "Ράχης" και Αγίας Σοφίας. Και κατεβήκαμε ύστερα λίγο πιο χαμηλά, στην πηγή του "Πλατανιού". Κάποτε, όλοι οι προσκυνητές που πήγαιναν στο πανηγύρι του Αϊ-Γιάννη στα Κατούνια, εκεί σταματούσαν, να φάνε μια μπουκιά και να δροσιστούν με το κρύο νερό της πηγής. Σήμερα δεν πατάει ψυχή εκεί, ούτε οι τσομπάνηδες που πότιζαν τα ζωντανά τους. Η ΛΑΡΚΟ κατάργησε το Πλατάνι και την ευλογημένη Πηγή του.

Ίσα που στάζει το νερό το χειμώνα, κι αυτό δεν πίνεται. Η κύρια ροή της πηγής στέρεψε, χάριν των συμφερόντων της εταιρείας. Η ζωή σβήνει. Ο πλάτανος, που έχει ηλικία πολλών αιώνων, που έδωσε το όνομά του σ' αυτή την τοποθεσία, σύντροφος πιστός της πηγής, θα σβήσει κι αυτός άδικα, μέσα στον εφιάλτη. Το νιώθαμε αυτό όσο βρισκόμασταν εκεί. Μιλούσε ο τόπος και τον ακούγαμε. Ένας πόνος ακουγόταν. Κι ο κ. Λεοντής μας έλεγε κι αυτός τον πόνο του, που σίγουρα ήταν ακόμη μεγαλύτερος απ' το δικό μας... "Έχουν τώρα βάλει στόχο το βουνό με το μεγάλο ελατόδασος, 2.300 στρέμματα! Όπου καταστρέφουν, ούτε καν μια στοιχειώδη δεντροφύτευση δεν κάνουν, αν και έχουν αυστηρή υποχρέωση. Κι ο Λιμνιώνας θα καταστραφεί εντελώς, αν συνεχίσουν με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει μελέτη του Δήμου Μεσσαπίων για έργα αποστράγγισης, η οποία δεν ενεργοποιείται. Για τη ρύπανση της θάλασσας επενέβη και το Λιμεναρχείο, υπάρχουν στοιχεία, έφτασε το θέμα στον εισαγγελέα και τον ανακριτή, στοιχειοθετήθηκαν κατηγορίες, ήδη από το 2000. Τίποτα δεν έχει γίνει!".

(Παρρησία, Τεύχος 11, Μάιος 2004. Συνεργάστηκαν: Ιωάννα Αρβανίτη, Κατερίνα Καραντάκη, Μαρία Μάγειρα, Παναγιώτα Χονδρού. Η Παρρησία είναι ένα μαθητικό περιοδικό περιβ/ντικού και πολιτιστικού περιεχομένου, που εκδίδεται στο Γυμνάσιο Ψαχνών Ευβοίας υπό το συντονισμό του φιλόλογου Δημήτρη Μπαρσάκη, ως περιβαλλοντικό/πολιτιστικό Πρόγραμμα Δευτ/άθμιας Εκπ/σης.)



Βιβλιογραφία και δικτυογραφία

1. ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, Προγράμματα

Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης, 402 – ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - (l 405), 2009, συγγρ. Κατσίκης Ιωάν.

2. Σουφλέρης Δ. Δημήτριος, ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ: ΕΞΑΣΘΕΝΕΣ ΧΡΩΜΙΟ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗ ΜΕΣΣΑΠΙΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ (Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης, Σύγχρονα Περιβαλλοντικά Προβλήματα και Περιβαλλοντικές Σπουδές (l 396), δημοσιευμένο και στο http://sdappe-kimis.pblogs.gr/2010/02/cr-vi-larko-molynsh-ka-sthn-messapia.html

3. Ίδρυμα Μποδοσάκη, http://www.bodossaki.gr/Default.aspx?id=986&nt=18&lang=1

4. ΛΑΡΚΟ ΓΜΜΑΕ, επίσημος ιστότοπος της εταιρείας, στο http://www.larco.gr/el.index.php

5. NATIONAL TECHNICAL UNIVERSITY OF ATHENS, SCHOOL OF MINING AND METALLURGICAL ENGINEERING, Section of Metallurgy and Materials Technology, Laboratory of Metallurgy, HYDROMETALLURGY UNIT στο http://www.hydrometallurgy.metal.ntua.gr/index.htm

6. HELLENIC UNDERWATER TIMES (The first English speaking Independent e-magazine and community regarding diving in Greece. Awarded as the best Educational Site in Antibes Underwater Festival 2006), στο http://www.huts.gr/index.php

7. Ε.ΒΙ.ΠΑΡ. (Εταιρεία Έρευνας και Ανάπτυξης Εφαρμογών Βιομηχανικών Παραπροϊόντων) στο http://www.evipar.org/defaultgr.asp

8. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ, http://66.165.120.21/index_gr.asp

9. Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, http://antigoldgreece.wordpress.com/

10. Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ-LAROUSSE-BRITANNICA, λήμματα: ΛΑΡΚΟ, Λάρυμνα, Μποδοσάκης

11. Βικιπαίδεια, λήμμα ΛΑΡΚΟ, στο http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%91%CE%A1%CE%9A%CE%9F

12. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΚΥΜΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ http://sdappe-kimis.pblogs.gr/2008/06/347-polites-ths-kymhs-ypografoyn-gia-to-periballon.html

13. ΣΔΑΠΠΕ ΚΥΜΗΣ, ΛΑΡΚΟ αναρτήσεις-πληροφορίες Σεπτ.07-Φεβρ.08 (αρχείο pdf), στο http://sdappe.files.wordpress.com/2008/05/ce9bce91cea1ce9ace9f-cf83cf85cebdcebfcebbceb9cebaceac-13-cea6ceb5ceb2cf8108.pdf

14. ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ, ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΡΥΠΩΝ-ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ-ΑΣΦΑΛΕΙΑ&ΥΓΙΕΙΝΗ, ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Μ.Ε., Γρεβενά 30.06.2008

15. Αλεξόπουλος Β. Αριστοτέλης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Θαλάσσιων Επιστημών, Διεθνές Θαλάσσιο Περιβαλλοντικό Δίκαιο, Μάρτιος 2009.

http://sdappe-kimis.pblogs.gr/2010/02/cr-vi-larko-molynsh-ka-sthn-messapia.html�

http://sdappe-kimis.pblogs.gr/2010/02/cr-vi-larko-molynsh-ka-sthn-messapia.html�

http://www.bodossaki.gr/Default.aspx?id=986&nt=18&lang=1�

http://www.larco.gr/el.index.php�

http://www.hydrometallurgy.metal.ntua.gr/index.htm�

http://www.huts.gr/index.php�

http://www.evipar.org/defaultgr.asp�

http://66.165.120.21/index_gr.asp�

http://antigoldgreece.wordpress.com/�

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%91%CE%A1%CE%9A%CE%9F�

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%91%CE%A1%CE%9A%CE%9F�







16. Καραβασίλη Μαργαρίτα, περιοδικό Δαίμονας της Οικολογίας, τ. 96, 9/2009 (υπάρχει και στο http://oikomargarita.blogspot.com/2010/05/blog-post_7321.html)

17. ΥΠΕΧΩΔΕ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΙΣ, 1/1/2004-19/10/2007, ΑΘΗΝΑ Οκτώβριος 2007

18. Καρανίκας Χάρης, ΤΑ ΝΕΑ, 9/8/2007, Πνίγεται στη σκουριά ο Ευβοϊκός, http://digital.tanea.gr/Default.aspx?d=20070809&nid=5485811

19. ΤΟ ΒΗΜΑ, 11/3/2010, στο http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=19&artid=319654&dt=11/03/2010

20. Kαλλιόπη Αλαχούζου, «Η μόλυνση της ΛΑΡΚΟ στην Κεντρική Εύβοια αποσιωπάται» στο tvxs 18/9/1009.΅

21. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ- 15/06/2008 http://archive.enet.gr/online/online_hprint?q=%25EB%25E1%25F1%25EA%25EF&a=&id=94883096

22. Σερβιτόρος της Εύβοιας, Αυστηρότερα μέτρα για την ΛΑΡΚΟ ζητάει ο Σουφλιάς 14/9/2008, http://www.servitoros.gr/news/view.php/19967/

23. Ελευθεροτυπία της 8/5/2008, http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=02.05.2008,id=46342816,62621728,68293024,83191584

24. Ελευθεροτυπία της 17/9/2009 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=83315 25. Καλυβιώτη Μαρία, ΑΥΓΉ

9/10/2009 http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=496595 26. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΛΑΡΥΜΝΑΣ «Η

ΛΑΡΥΜΝΑ» http://www.martino.gr/efhmerida/fyllo10/38-----l-r και http://www.martino.gr/efhmerida/issue17/245-2009-06-16-14-00-45

27. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΑΣΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΥΜΗΣ (ΣΔΑΠΠΕ ΚΥΜΗΣ): http://sdappe-kimis.pblogs.gr/

28. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΜΕΣΣΑΠΙΑΣ « γαία»: http://messapiagaia.blogspot.com/

29. Δήμος Κύμης: http://www.kimi.gr/default.asp 30. Στέφανος Σταμέλλος, ΛΑΡΥΜΝΑ: Το εργοστάσιο λιθάνθρακα θα είναι το τέλος

της!, στο http://www.e-ecology.gr/DiscView.asp?mid=1488&forum_id=7& 31. GREENPEACE Greece, κατάληψη των εγκαταστάσεων της

ΛΑΡΚΟ, http://www.greenpeace.org/greece/press/118517/greenpeace 32. Παρρησία, μαθητικό περιοδικό (εκδίδεται από το Γυμνάσιο Ψαχνών ), τ. 11,

Μάιος 2004. 33. ο.π., τεύχος αρ. 15, Άνοιξη 2010 34. Ανταρσία στον Εύριπο, http://antarsiaevripou.blogspot.com/ 35. Θεσπιακά blog, Η μόλυνση της ΛΑΡΚΟ στην Εύβοια

αποσιωπάται http://thespiaka.blogspot.com/2009/09/blog-post_18.html 36. Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας, ΛΑΡΚΟ: Μια μόνιμη πηγή καταστροφής,

στο http://anarchypress.wordpress.com/ 37. InOut, http://www.inout.gr/showthread.php?p=313649#post313649 38. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, έκδοσις γ΄, λήμμα Λάρυμνα



http://digital.tanea.gr/Default.aspx?d=20070809&nid=5485811�

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=19&artid=319654&dt=11/03/2010�

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=19&artid=319654&dt=11/03/2010�

http://archive.enet.gr/online/online_hprint?q=%25EB%25E1%25F1%25EA%25EF&a=&id=94883096�

http://archive.enet.gr/online/online_hprint?q=%25EB%25E1%25F1%25EA%25EF&a=&id=94883096�




http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=83315�

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=496595�

http://www.martino.gr/efhmerida/fyllo10/38-----l-r�

http://www.martino.gr/efhmerida/issue17/245-2009-06-16-14-00-45�

http://sdappe-kimis.pblogs.gr/�

http://messapiagaia.blogspot.com/�

http://www.e-ecology.gr/DiscView.asp?mid=1488&forum_id=7&�

http://www.greenpeace.org/greece/press/118517/greenpeace�

http://antarsiaevripou.blogspot.com/�

http://thespiaka.blogspot.com/2009/09/blog-post_18.html�

http://anarchypress.wordpress.com/2010/04/25/%ce%bb%ce%b1%cf%81%ce%ba%ce%bf-%ce%bc%ce%b9%ce%b1-%ce%bc%cf%8c%ce%bd%ce%b9%ce%bc%ce%b7-%cf%80%ce%b7%ce%b3%ce%ae-%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%b1%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf%cf%86%ce%ae%cf%82/�

http://anarchypress.wordpress.com/�

http://www.inout.gr/showthread.php?p=313649#post313649�



39. Καραβασίλη Μαργαρίτα στο blog «μη μαδάτε τη μαργαρίτα» http://oikomargarita.blogspot.com/2010/05/blog-post_3943.html

40. Ζαμπετάκης Γιάννης, Σερβιτόρος της Εύβοιας στο http://www.servitoros.gr/news/view.php/28546/

41. Σερβιτόρος της Εύβοιας, «Στραβά μάτια ζητάει από το Υπουργείο Περιβάλλοντος η ΛΑΡΚΟ», http://www.servitoros.gr/news/view.php/28535/

42. Διάφορα Δημοσιεύματα στον καθημερινό Αθηναϊκό Τύπο και το Διαδίκτυο


