ERGENLERİN ÖZ YETERLİKLERİNİN VE PSİKOLOJİK … · ve çocuk ile ergenlerde depresyon ve anksiyete riskini artırmaktadır (Muris, 2002). Bandura, Pastorelli, Barbaranelli

Mustafa Kemal Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute

YılYear 2011 CiltVolume 8 SayıIssue 16 s 499-518

ERGENLERİN OumlZ-YETERLİKLERİNİN VE PSİKOLOJİK SEMPTOMLARININ İNCELENMESİ1

Dr Buumllent Baki TELEF Buca Rehberlik ve Araştırma Merkezi PDR Boumlluumlm BaşkanlığıİZMİR

Prof Dr Rengin KARACA DEUuml Buca Eğitim Fakuumlltesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık ABDİZMİR

Oumlzet

Bu araştırmanın amacı ergenlerin oumlz-yeterliklerinin demografik değişkenlere goumlre farklılaşıp farklılaşmadığını ve ergenlerin oumlz-yeterlikleri ile psikolojik semptomları arasındaki ilişkileri incelemektir Bu araştırma betimsel ilişkisel ve nedensel karşılaştırma youmlntemlerine dayanmaktadır Araştırmanın oumlrneklemi 1250 katılımcıdan oluşmaktadır Katılımcıların 5240rsquoı kız (n= 655) 4760rsquoı erkek (n= 595) oumlğrencidir Araştırma verileri Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileği ve Kısa Semptom Envanteri ile toplanmıştır Araştırmadan elde edilen verilerin analizinde t-test Tek Youmlnluuml Varyans Analizi ve Pearson Momentler Ccedilarpımı Korelasyon Analizi youmlntemleri kullanılmıştır Yapılan analizler sonucunda oumlz-yeterliğin cinsiyete yaşa okul başarısına goumlre anlamlı farklılık goumlsterdiği saptanmıştır Ayrıca ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlikleri ile depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler saptanmıştır

Anahtar Kelimeler Oumlz-yeterlik ergenlik psikolojik semptomlar

ADOLESCENTSrsquo SELF-EFFICACY AND PSYCHOLOGICAL SYMPTOMSrsquo INVESTIGATION

Abstract

The aim of this study is to examine whether the self-efficacy of adolescents differs according to demographic variables and the relationship between self-efficacy of adolescents and psychological symptoms This study is based on descriptive relational causal-comparative methods The study group of the research consists of 1250 participants 5240 of the participants are female students and 4760 of them are male studentsThe data of this research were collected with Self-Efficacy Questionnaire for Children Short Symptom Inventory The data were analyzed by using Independent Samples t-test One Way Variance Analysis and Pearson Correlation Analysis At the end of the study academic social emotional and general self-efficacy some statistically meaningful differences were determined according to the adolescentsrsquo gender age school success Besides some meaningful relationships in a negative way were determined between the adolescentsrsquo academic social emotional general self-efficacy and depression anxiety negative self perception somatization and hostility

Key Words Self-efficacy adolescence psychological symptoms

1 Bu makale Rengin KARACA danışmanlığında yuumlruumltuumllen ldquoOumlz-yeterlikleri Farklı Ergenlerin Psikolojik Semptomlarının İncelenmesirdquo adlı doktora tezinden hazırlanmıştır

Buumllent Baki TELEF amp Rengin KARACA

500

Giriş

Sosyal bilişsel teorinin anahtar kavramlarından biri olan oumlz-yeterlik son yıllarda araştırmacılar tarafından yoğun ilgi goumlrmuumlştuumlr Bandura (1997) oumlz-yeterliği ldquobaşarıya ulaşmak iccedilin gerekli olan eylemi gerccedilekleştirmeye ve organize etmeye youmlnelik kişinin kapasitesi ile ilgili inanccedilları olarakrdquo ifade etmiştir Luszczynska Gutierrez-Dona ve Schwarzerrsquoe (2005) goumlre ise oumlz-yeterlik algısı oumlzel olarak ccedilaba gerektiren bir durumda olumsuzluk ile başa ccedilıkma ve kişinin yeni goumlrevlerin ya da zorluğun uumlstesinden gelme yetenekleri ile ilgili inanccedilları olarak ifade edilmiştir Sosyal oumlğrenme analizlerinde kişisel yeterlik beklentileri doumlrt temel bilgi kaynağından elde edilmiştir Bunlar (1) performans başarıları (2) dolaylı deneyimler (3) soumlzel ikna (4) psikolojik durumdur (Bandura ve Adams 1977 Bandura 1997)

Oumlz-yeterlik inanccedilları kişilerin nasıl hissettikleri nasıl duumlşuumlnduumlkleri kendilerini nasıl motive ettikleri ve nasıl davrandıklarını belirler Bu inanccedillar doumlrt buumlyuumlk suumlrecin farklı etkileri ile oluşur Onlar bilişsel motivasyonel (guumlduumlsel) duyuşsal ve seccedilme suumlreccedillerini iccedilerir (Bandura 1994) Oumlz-yeterlik insan davranışını birkaccedil yolla etkiler Birincisi davranış seccedilimine etki eder İnsanlar yetenekli olduğu ve kendilerine guumlven duydukları goumlrevler ile meşgul olurken yetenekli olmadıkları ve kendilerine guumlvenmedikleri goumlrevlerden kaccedilınırlar İkincisi oumlz-yeterlik insanların anksiyeteye youmlnelik ne kadar ccedilaba harcayacaklarını ve ne kadar uzun suumlre sebat goumlsterebileceklerini belirlemelerine yardımcı olur Uumlccediluumlncuumlsuuml oumlz-yeterlik inanccedilları kişinin duumlşuumlnce modellerini ve duygusal tepkilerini etkiler Duumlşuumlk oumlz-yeterliğe sahip insanlar bir şeyin olduğundan daha zor olduğuna inanabilir bu inanccedilları stresi artırabilir ve problemi ccediloumlzmeye youmlnelik dar bir vizyona sahip olmasına neden olabilir (Kumar ve Lal 2006)

Kişisel yeterlik inanccedilları yaşamın tuumlm oumlnemli geccedilişlerinde duumlzenleyici fonksiyonuna rağmen oumlzellikle ergenlik doumlneminde oumlnem kazanmaktadır (Caprara ve diğer 1998) Ergenlik sık sık psiko-sosyal bir karmaşa doumlnemi olarak nitelendirilir Yaşamın hiccedilbir doumlnemi problemsiz değildir tekrarlayıcı ldquostres ve fırtınalarınrdquo aksine ccediloğu ergen aşırı rahatsızlık ya da uyumsuzluk yaşamadan bu doumlnemdeki oumlnemli değişimleri yaşamaktadır Buna rağmen ergenliğe yetersizlik duygusu ile giren genccedil ccedilevresel taleplere zayıf tepkide bulunacak ve rahatsızlıklar karşısında ccedilabuk incinecektir Ccedilocukluktan yetişkinliğe geccedilişi kolaylaştırmak iccedilin oumlncelikli olarak başarı deneyimleri inşa edilerek kişisel yeterlik guumlccedillendirilmelidir (Bandura 1994) Her gelişim doumlnemi başa ccedilıkma yeterliği iccedilin yeni meydan okumaları beraberinde getirir Oumlz-yeterlik algısı oumlz-duumlzenleme vasıtasıyla akran baskısına karşı koyarak davranış problemlerini azaltıp okul başarısını artırmakta ve akranlar arasında popuumllariteyi yuumlkselterek ergenlerin gelişimine oumlnemli katkıda bulunmaktadır (Caprara Barbaranelli Pastorelli ve Cervone 2004)

Oumlz-yeterlik inanccedilları ve bazı psikolojik semptomlar arasında guumlccedilluuml ilişki olduğu birccedilok araştırmada vurgulanmıştır (Ehrenberg 1984 Bandura Pastorelli Barbaranelli ve Caprara 1999 Muris 2001 Muris 2002 Suldo ve Shaffer 2007

Ergenlerin Oumlz-Yeterliklerinin Ve Psikolojik Semptomlarının İncelenmesi

501

Willemse 2008) Duumlşuumlk oumlz-yeterlik inanccedillarına sahip ergenler yuumlksek duumlzeyde psikolojik belirti goumlstermektedirler (Solberg ve Villarreal 1997 Riffert Paschon ve Sams 2005) Oumlz-yeterlik ile psikopatolojik sonuccedillar arasındaki ilişkiye bakıldığında duygusal oumlz-yeterliğin iccedilselleştirilmiş problemlerle oumlzellikle duygusal ve anksiyete problemleri ile oldukccedila buumlyuumlk somatik problemlerle orta duumlzeyde meydan okuyucu davranışlara karşı koyma ve youmlnetme ile kuumlccediluumlk fakat istatistiksel youmlnde anlamlı ilişki olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Suldo ve Shaffer 2007)

Ergenlik doumlneminde ruh sağlığı iccedilin yuumlksek duygusal oumlz-yeterlik oumlnemli bir faktoumlrduumlr Ergen olumsuz duygular ile başa ccedilıkma yeterliğine sahip olduğunda kendisine olan guumlveni artacak ve olumsuz duyguların uumlstesinden daha kolay gelebilmektedir (Willemse 2008) Oumlz-yeterlik duygusal problemlerin kaynağında aracı bir rol oynayan bilişsel faktoumlrlerle ilişkili olabilir Ccedilocuk ve ergenler negatif yaşam olayları ya da tehdit ile yuumlz yuumlze geldiklerinde yuumlksek oumlz-yeterlik duygusu bu tuumlr olayları youmlnetmesine yardımcı olmakta ve onları anksiyete ve depresyondan korumaktadır Oysaki duumlşuumlk oumlz-yeterlik duygusu etkili başa ccedilıkmaya engel olmakta ve ccedilocuk ile ergenlerde depresyon ve anksiyete riskini artırmaktadır (Muris 2002) Bandura Pastorelli Barbaranelli ve Caprara (1999) akademik oumlz-yeterliğin depresyon ve riskli davranışları azaltmada oumlnemli rol oynadığını belirtmiştir Akademik oumlz-yeterliği guumlccedilluuml kişiler başarısızlığı youmlnetme ve yorumlamada bazı değişiklikler yaparak ve akademik başarıyı geliştirerek depresyona youmlnelik incinebilirliği azaltabilmektedirler

Murisrsquoe goumlre (2002) oumlz-yeterliği artırmanın psikoterapirsquonin oumlnemli bir aracı olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğine youmlnelik kuvvetli işaretler vardır Son yıllarda anksiyete bozuklukları ve depresyon ile ilgili ergen ve ccedilocuklar iccedilin bilişsel davranışccedilı tedavi programları ortaya konmuştur Tedavi ile ilgili ccedilalışma sonuccedilları goumlstermiştir ki bu programlar şuumlphesiz etkilidir fakat terapideki değişimin temelindeki doğru mekanizmalar hakkında bilgi ccedilok azdır Duygusal akademik sosyal ilişkiler ile ilgili ccedilocukların oumlz-yeterliklerini geliştiren programlar anksiyete ve depresyonu azaltabilir

Ergenlerin oumlz-yeterlikleri ve yaşamış oldukları semptomlar arasındaki ilişkinin ortaya konulması ve incelenmesi psikolojik semptomları oumlnlemeye youmlnelik stratejileri değerlendirme ve yeni stratejiler geliştirmeye yardımcı olması accedilısından oumlnemlidir Ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerinin anlaşılmasının ve oumlz-yeterlik ile depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite arasındaki ilişkinin incelenmesinin literatuumlre olumlu katkı sağlayacağı duumlşuumlnuumllmektedir

Problem Cuumlmlesi

Ergenlerin oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile psikolojik semptomları arasında anlamlı ilişki var mıdır ayrıca ergenlerin oumlz-yeterlik duumlzeyleri demografik değişkenlere goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midir


502

Alt Problemler

1- Ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri cinsiyete goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midir

2- Ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri yaşa goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midir

3- Ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri okul başarısına goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midir

4- Ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile psikolojik semptomları (depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite) arasında anlamlı ilişki bulunmakta mıdır

Youmlntem

Bu araştırma betimsel ilişkisel ve nedensel karşılaştırma youmlntemlerine dayanan ilişkisel tarama modelinde bir ccedilalışmadır Betimsel araştırmalar verilen bir durumu olabildiğince tam ve dikkatli bir şekilde tanımlarken ilişkisel araştırmalar iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek ve neden sonuccedil ile ilgili ipuccedilları elde etmek amacıyla yapılan araştırmalardır Nedensel karşılaştırma araştırmaları insan grupları arasındaki farklılıkların nedenlerini ve sonuccedillarını koşullar ve katılımcılar uumlzerinde herhangi bir muumldahale olmaksızın belirlemeyi amaccedillayan ccedilalışmalar olarak betimlenmektedir (Buumlyuumlkoumlztuumlrk ve diğer 2009) Ergenlerin oumlz-yeterlikleri belirli bağımsız değişkenlere goumlre incelendiği iccedilin bu araştırma betimsel ve nedensel karşılaştırma tuumlruumlne girerken ergenlerin oumlz-yeterlik duumlzeyleriyle psikolojik semptomları arasındaki ikili ilişkiler de incelendiği iccedilin araştırma aynı zamanda da ilişkisel youmlnteme dayalı bir araştırmadır

Evren ve Oumlrneklem

Araştırmanın evrenini 2008ndash2009 oumlğretim yılında İzmir ilinde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi ilkoumlğretim ve ortaoumlğretim kurumlarında oumlğrenim goumlren oumlğrenciler oluşturmaktadır Araştırmanın oumlrneklemi belirlenirken kota oumlrnekleme youmlntemi kullanılmıştır Olasılıksız oumlrnekleme youmlntemlerinden biri olan kota oumlrnekleme youmlntemi araştırmacıya hedefindeki kitleyi belirli oumlzellikleri accedilısından sınırlandırarak sadece hedefindeki oumlzellikleri iccedileren katılımcıları oumlrneklemine dacirchil etmesine olanak veren bir oumlrnekleme youmlntemidir (Cohen Manion ve Morrison 2008) Araştırmanın oumlrneklemi İzmir ili Buca ilccedilesinde ikisi alt ikisi orta ve ikisi uumlst sosyo-ekonomik duumlzeyde olan altı farklı ilkoumlğretim okulunun 6 7 ve 8 sınıflarında oumlğrenim goumlren 706 (565) ilkoumlğretim oumlğrencisiyle altı ortaoumlğretim kurumunun 9 10 11 ve 12 sınıflarına devam eden 544 (435) oumlğrenci olmak uumlzere 1250 katılımcıdan oluşmaktadır


503

Veri Toplama Araccedilları

Araştırmada verileri toplamak iccedilin Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileği Kısa Semptom Envanteri ve araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır

Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileği

Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileği Muris (2001) tarafından 12ndash19 yaş arasındaki ergenlerin sosyal akademik ve duygusal oumlz-yeterliklerini oumllccedilmek amacı ile geliştirilmiştir Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileğirsquonin Tuumlrkccedile ve İngilizce formlar arasındaki korelasyonlar oumllccedileğin geneli 95 alt faktoumlrlerden akademik oumlz-yeterlik 93 sosyal oumlz-yeterlik 94 ve duygusal oumlz-yeterlik 91 (plt 01) olarak bulunmuştur Accedilımlayıcı faktoumlr analizi sonunda toplam accedilıklanan varyansın 4374 olduğu ve maddelerin 3 faktoumlr altında toplandığı saptanmıştır Oumllccedileğin maddelerinin faktoumlr ortak varyansına ilişkin oumlz değerlerine bakıldığında ise 30 ile 59 arasında hesaplandıkları goumlruumllmuumlştuumlr Doğrulayıcı faktoumlr analizinde uyum indeksi değerleri RMSEA=049 NFI=95 CFI=96 GFI=94 ve RMSR=066 olarak bulunmuştur Oumllccedileğin ayırt edici geccedilerliği ccedilalışmasında alt-uumlst 27rsquolik grup karşılaştırması yapılmıştır Elde edilen t testi değerlerinin 1098 ile 2117 arasında değiştiği ve tuumlm maddelerin (plt 01) anlamlı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileğinin iccedil tutarlık katsayıları incelendiğinde oumllccedileğin geneli 86 alt boyutlarından akademik oumlz-yeterlik 84 sosyal oumlz-yeterlik 64 duygusal oumlz-yeterlik 78 olarak hesaplanmıştır Oumllccedileğin test-tekrar test guumlvenirlik katsayılarının ise 75 ile 89 arasında değiştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileğirsquonin oumllccediluumlt-bağımlı geccedilerliğine bakmak iccedilin Genel Oumlz-yeterlik Oumllccedileği kullanılmıştır İki oumllccedileğin uygulanmasından elde edilen puanlar arasında Pearson Momentler Ccedilarpımı Korelacircsyonu 57 (plt001) olarak bulunmuştur Ccedilocuklar İccedilin Oumlz-yeterlik Oumllccedileği beşli Likert tipi (1= hiccedil ve 5= ccedilok iyi) bir oumllccedilektir Toplam oumlz-yeterlik alt faktoumlr puanları ilgili maddeler toplanarak hesaplanır Oumllccedilekten alınabilecek en yuumlksek puan 105 en duumlşuumlk puan ise 21rsquodir Oumllccedilekten alınan yuumlksek puan ergenin ilgili oumlz-yeterlik duumlzeyinin yuumlksek olduğuna ve oumllccedilekten alınan duumlşuumlk puan ise ergenin oumlz-yeterlik duumlzeyinin duumlşuumlk olduğuna işaret etmektedir

Kısa Semptom Envanteri

Derogatis (1992) tarafından geliştirilmiş 53 maddelik kendini değerlendirme tuumlruuml bir envanterdir Kısa Semptom Envanteri SCL-90-R (Ruhsal Belirti Tarama Envanteri) ile yapılan ccedilalışmalar sonucunda elde edilmiştir SCL-90-Rrsquonin (Ruhsal Belirti Tarama Envanteri) 9 faktoumlre dağılmış 90 madde arasından her faktoumlrde en yuumlksek yuumlkuuml almış 53 madde seccedililmiş ve 5-10 dakikada uygulanabilen benzer yapıda kısa bir oumllccedilek elde edilmiştir Kısa Semptom Envanteri aynen SCL-90-Rrsquodeki gibi 9 alt oumllccedilek ek maddeler ve 3 global indeksten oluşmaktadır Tuumlrk oumlrneklemleri uumlzerinde Şahin ve Durak (1994) tarafından yapılan uumlccedil ayrı ccedilalışmada oumllccedileğin toplam puanından elde edilen Cronbach Alfa katsayıları 96 ve 95 alt oumllccedilekler iccedilin elde edilen katsayılar ise 55 ile 86 arasında değişmektedir Şahin Batıguumln ve Uğurtaşrsquoın (2002) 11ndash18 yaş arası 597 ergen ile yaptığı bir ccedilalışmada Kısa Semptom Envanterirsquonin faktoumlr yapısına tekrar bakılmıştır Kısa Semptom Envanterirsquonin ergen


504

yaş grubu iccedilin guumlvenirliği Cronbach Alfa katsayısının hesaplanması ile irdelenmiştir Buna goumlre oumllccedileğin alt oumllccedileklerinden elde edilen Cronbach Alfa katsayılarının depresyon 78 anksiyete 84 olumsuz benlik 74 somatizasyon 71 hostilite 73 olduğu bulunmuştur Oumllccedileğin geneli iccedilin Cronbach Alfa katsayısı 95 olarak hesaplanmıştır Oumllccedileğin puanlaması cevaplara 0 ile 4 arasında değişen puanlar verilerek hesaplanır Puan ranjı 0-212rsquodir

Veri Analiz Teknikleri

Araştırmanın verileri incelenirken parametrik tekniklerden bağımsız oumlrneklemler iccedilin t-test (independent samples t-test) Tek Youmlnluuml Varyans Analizi (oneway variance analysis ANOVA) ve Pearson Momentler Ccedilarpımı Korelasyon Analizi (pearson correlation analysis) youmlntemleri kullanılmıştır Araştırmanın alt problemlerini incelemek amacıyla yapılan tuumlm istatistiksel analizler SPSS programı kullanılarak yapılmıştır

Bulgular

Cinsiyet yaş sınıf ve ekonomik durumlarına ilişkin bulgular incelendiğinde ergenlerin 5240rsquoının kız (n= 655) 4760rsquoının ise erkek (n= 595) olduğu 137rsquosinin (n=171) 12 yaş 167rsquosinin (n=209) 13 yaş 202rsquosinin (n=253) 14 yaş 123rsquouumlnuumln (n=154) 15 yaş 143rsquonuumln (n=179) 16 yaş 143rsquonuumln (n=179) 17 yaş 73rsquouumlnuumln (n=91) 18 yaş 11rsquoinin (n=14) 19 yaş grubunda yer aldığı belirlenmiştir Ergenlerin 165rsquoi 6 sınıf (n=206) 166rsquosı 7 sınıf (n=208) 234rsquouuml 8 sınıf (n=292) 86rsquosı 9 sınıf (n=107) 171rsquoi 10 sınıf (n=214) 100rsquou 11 sınıf (n=125) ve 78rsquoi 12 sınıfta (n=98) oumlğrenim goumlrmektedir

Araştırmanın ilk alt problemi olan ldquoErgenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri cinsiyete goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midirrdquo sorusuna yanıt aramak iccedilin yapılan bağımsız oumlrneklemler iccedilin t-testi analizine ait bulgular aşağıda sunulmuştur Tablo 1 Ergenlerin Oumlz-yeterlik Boyutlarının Cinsiyete Goumlre İncelenmesi

Boyutlar Cinsiyet n

ss t sd p

Akademik Oumlz-yeterlik

Kız 655 2382 588 4177 1248 000 Erkek 595 2242 604

Sosyal Oumlz-yeterlik

Kız 655 2635 498 3314 1248 001 Erkek 595 2539 529

Duygusal Oumlz-yeterlik

Kız 655 2106 582 5107 1248 000 Erkek 595 2268 538

Genel Oumlz-yeterlik

Kız 655 7122 1348 964 1248 335 Erkek 595 7048 1396

plt 050


505

Bağımsız oumlrneklemler iccedilin t-testi analizi sonucunda katılımcıların akademik sosyal duygusal oumlz-yeterlik alanlarının cinsiyete goumlre oumlnemli farklılıklar goumlsterdiği ancak katılımcıların genel oumlz-yeterliklerinin cinsiyete goumlre anlamlı farklılaşmadığı

bulunmuştur Bulgulara goumlre kızların ( = 2382 ss= 588) erkeklere ( = 2242 ss=

604) oranla akademik oumlz-yeterlikleri daha yuumlksektir (t1248= 4177 p= 000) Benzer bir sonuccedil da sosyal oumlz-yeterlik alanında elde edilmiştir Kızların sosyal oumlz-yeterlik

duumlzeylerinin ( = 26 35 ss= 498) erkeklere ( = 25 39 ss= 529) oranla anlamlı

derecede yuumlksek olduğu bulunmuştur (t1248= 3314 p= 001) Araştırma sonunda

ulaşılan diğer bir bulgu ise erkeklerin duygusal oumlz-yeterliğinin ( = 2268 ss= 538)

kızlara ( = 2106 ss= 582) oranla daha yuumlksek olduğu bulgusudur (t1248= 5107 p=

000) Analiz sonucunda elde edilen son bulgu ise ergenlerin genel oumlz-yeterlik alanlarının cinsiyete goumlre oumlnemli farklılık goumlstermemesidir (t1248= 964 p= 335)

Araştırmanın ikinci alt problemi olan ldquoErgenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri yaşa goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midirrdquo sorusuna yanıt aramak iccedilin yapılan tek youmlnluuml varyans analizi sonuccedilları aşağıda tablo 2rsquode sunulmuştur Tablo 2 Ergenlerin Akademik Sosyal Duygusal ve Genel Oumlz-yeterlik Duumlzeylerinin Yaşa Goumlre ANOVA Sonuccedilları

Boyutlar Varyansın kaynağı

Kareler toplamı

sd Kareler ortalaması

F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000

Gruplar iccedili 39676653 1229 32284

Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050

Tek youmlnluuml varyans analizi sonucunda ergenlerin akademik oumlz-yeterlik duumlzeylerinde yaşa goumlre oumlnemli farklılıklar olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (F(6 1229)= 24093 p= 000) İkili karşılaştırmalarda kullanılan Scheffe testi sonucunda 12 yaşındaki


506

ergenlerin akademik oumlz-yeterlik duumlzeylerinin ( = 2691 ss= 602) diğer yaşlardaki

ergenlerin akademik oumlz-yeterlik duumlzeylerinden oumlnemli duumlzeyde yuumlksek olduğu

bulunmuştur Ayrıca 13 yaşındaki ergenlerin akademik oumlz-yeterlik duumlzeylerinin ( =

2489 ss= 612) 14 ( = 2332 ss= 537) 15 ( = 2175 ss= 577) ve 16 yaşındaki

( = 2151 ss= 567) ergenlerden daha yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ergenlerin

sosyal oumlz-yeterliklerinin yaşlarına goumlre oumlnemli farklılıklar goumlsterdiği bulunmuştur (F(6 1229)= 3059 p= 006) Scheffe testi yapıldığında 12 yaşındaki ergenlerin sosyal

oumlz-yeterliklerinin ( =2691 ss= 542) 13 ( = 2639 ss= 514) 14 ( = 2549 ss=

506) 15 ( = 2576 ss= 492) ve 16 yaşındaki ( = 2510 ss= 505) ergenlerden

oumlnemli duumlzeyde daha yuumlksek olduğu bulunmuştur Ayrıca 13 yaşındaki ( = 2639

ss= 514) ergenlerin 14 yaşındaki ( = 2549 ss= 506) ergenlere goumlre sosyal oumlz-

yeterlik duumlzeylerinin daha yuumlksek olduğu goumlruumllmektedir Ergenlerin duygusal oumlz-yeterlik duumlzeylerinde de yaşa bağlı oumlnemli farklılıklar bulunmaktadır (F(6 1229)= 8106 p= 000) Ergenlerin duygusal oumlz-yeterlik duumlzeylerindeki oumlnemli farklılığı

incelemek amacıyla yapılan Scheffe testi sonunda 12 yaşındaki ergenlerin ( =

2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=

489) 16 ( = 2070 ss= 553) ve 17 yaşındaki ( = 2147 ss= 531) ergenlerin

duygusal oumlz-yeterliklerinden oumlnemli duumlzeyde yuumlksek olduğu belirlenmiştir Son olarak ergenlerin genel oumlz-yeterlik duumlzeylerinin de yaşlarına goumlre oumlnemli duumlzeyde farklılıklar goumlsterdiği bulunmuştur (F(6 1229)= 14173 p= 000) Ergenlerin genel oumlz-yeterlik duumlzeylerindeki farklılıklar Scheffe testiyle incelendiğinde 12 yaşındaki ergenlerin diğer yaş gruplarındaki ergenlere oranla genel oumlz-yeterlik duumlzeylerinin oumlnemli duumlzeyde yuumlksek olduğu bulunmuştur Ayrıca 13 yaşındaki ergenlerin genel

oumlz-yeterlik duumlzeylerinin ( = 7353 ss= 1421) 15 ( = 6825 ss= 1220) 16 ( =

6731 ss= 1285) ve 17 yaşındaki ergenlere ( = 6836 ss= 1199) goumlre oumlnemli

duumlzeyde daha yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Araştırmanın uumlccediluumlncuuml alt problemi olan ldquoErgenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri okul başarısına goumlre anlamlı farklılık goumlstermekte midirrdquo sorusuna ilişkin analiz bulguları aşağıda sunulmuştur


507

Tablo 3 Ergenlerin Akademik Sosyal Duygusal ve Genel Oumlz-yeterlik Duumlzeylerinin Okul Başarısına Goumlre ANOVA Sonuccedilları Boyutlar Varyansın

kaynağı Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050

Tek youmlnluuml varyans analizi sonucunda ergenlerin akademik oumlz-yeterliklerinin

okul başarısına goumlre oumlnemli farklılıklar goumlsterdiği bulunmuştur (F(3 1246)= 85783 p= 000) Anlamlı ccedilıkan bu farklılığı incelemek amacıyla yapılan Scheffe testi sonucunda ergenlerin tuumlm başarı alanları arasında oumlnemli farklılıklar olduğu hesaplanmıştır

Buna goumlre zayıfı olan ( = 2056 ss= 564) zayıfı olmayan ( = 2289 ss= 546)

teşekkuumlr alan ( = 2492 ss= 528) ve takdir alan ( = 2782 ss= 536) ergenlerin

akademik oumlz-yeterlikleri birbirinden farklılıklar goumlstermektedir Başka bir ifadeyle ergenlerin okul başarısı duumlştuumlkccedile akademik oumlz-yeterliği de duumlşmekte okul başarısı artıkccedila akademik oumlz-yeterlikleri de artış eğilimi goumlstermektedir Ergenlerin sosyal oumlz-yeterlik duumlzeylerinin okul başarısına goumlre anlamlı farklılıklar goumlsterdiği bulunmuştur (F(3 1246)= 20889 p= 000) Bu farklılığı incelemek amacıyla yapılan ikili

karşılaştırmalarda kullanılan Scheffe testi sonucunda zayıfı olanlarla ( = 2463 ss=

525) zayıfı olmayanlar ( = 2607 ss= 519) teşekkuumlr alanlar ( = 2667 ss= 475)

ve takdir alanlar ( = 2786 ss= 465) arasındaki farklılıklar ile zayıfı olmayanlar ( =

2607 ss= 519) ve takdir alanlar ( = 2786 ss= 465) arasındaki farkın oumlnemli

olduğu bulunmuştur Araştırmanın başka bir bulgusunda ise ergenlerin duygusal oumlz-yeterlikleri de okul başarısına goumlre oumlnemli farklılıklar goumlstermektedir (F(3 1246)= 12609 p= 000) Bu farklılığa ait değişmeleri incelemek amacıyla yapılan Scheffe

testi sonucunda zayıfı olanlarla ( = 2081 ss= 524) teşekkuumlr alanlar ( = 2233


508

ss=582) ve takdir alanlar ( = 2379 ss= 569) arasındaki farklılıklar ile zayıfı

olmayanlarla ( = 2195 ss=585) takdir alanlar ( = 2379 ss= 569) arasındaki

farkın anlamlı olduğu bulunmuştur Son olarak ergenlerin genel oumlz-yeterlik duumlzeylerinin de okul başarılarına goumlre oumlnemli farklılıklar goumlsterdiği bulunmuştur (F(3

1246)= 51822 p= 000) Bu farklılığın kaynağını incelemek amacıyla yapılan Scheffe

testi sonucunda zayıfı olanlarla ( = 6599 ss= 1273) zayıfı olmayanlar ( = 7091

ss= 1325) teşekkuumlr alanlar ( = 7391 ss= 1283) ve takdir alanlar ( = 7947 ss=

1337) arasındaki farklılıklar ile zayıfı olmayanlarla ( = 7091 ss= 1325) teşekkuumlr

( = 7391 ss= 1283) ve takdir alanlar ( = 7947 ss= 1337) arasında farklılıklar ve

son olarak da teşekkuumlr alanlarla ( = 7391 ss= 1283) takdir alanlar ( = 7947 ss=

1337) arasındaki farklılıkların oumlnemli olduğu bulunmuştur Diğer bir ifadeyle ergenlerin okul başarısı artıkccedila genel oumlz-yeterlik duumlzeylerinin de artığı okul başarısı azaldıkccedila da genel oumlz-yeterlik duumlzeylerinin azaldığı soumlylenebilir

Araştırma kapsamında incelenen alt problemlerden doumlrduumlncuumlsuuml olan ldquoErgenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile psikolojik semptomları (depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite) arasında anlamlı ilişki bulunmakta mıdırrdquo sorusunu incelemek amacıyla yapılan Pearson Momentler Ccedilarpımı Korelasyon Analizi sonucunda elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur

Tablo 4 Ergenlerin Akademik Sosyal Duygusal ve Genel Oumlz-yeterlikleri ile Psikolojik Semptomlar Arasındaki İlişkiler Boyutları Akademik

Oumlz-yeterlik Sosyal

Oumlz-yeterlik Duygusal

Oumlz-yeterlik Genel

Oumlz-yeterlik

Depresyon -18 -16 -35 -31 Anksiyete -24 -13 -27 -24 Olumsuz benlik algısı -18 -19 -28 -26 Somatizasyon -12 -08 -31 -25 Hostilite -23 -10 -22 -18

p lt 001

Ergenlerin oumlz-yeterlik duumlzeyleriyle psikolojik semptomları arasındaki ilişkiler incelendiğinde katılımcıların akademik oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile depresyon (r= -18 plt000) anksiyete (r= -24 plt000) olumsuz benlik algısı (r= -18 plt000) hostilite (r= -23 plt000) ve somatizasyon (r= -12 plt000) duumlzeyleri arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler olduğu bulgusuna ulaşılmıştır Ergenlerin sosyal oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile depresyon (r= -16 plt 000) anksiyete (r= -13 plt000) olumsuz benlik algısı (r= -19 plt000) hostilite (r= -10 plt000) ve somatizasyon (r= -8 plt000) duumlzeyleri arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler olduğu bulunmuştur Ergenlerin duygusal oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile depresyon (r= -35 plt 000) anksiyete (r= -27 plt000)


509

olumsuz benlik algısı (r= -28 plt 000) hostilite (r= -22 plt000) ve somatizasyon (r= -31 plt000) duumlzeyleri arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler olduğu goumlruumllmektedir Son olarak katılımcıların genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri ile depresyon (r= -31 plt000) anksiyete (r= -24 plt000) olumsuz benlik algısı (r= -26 plt000) hostilite (r= -18 plt000) ve somatizasyon (r= -25 plt000) duumlzeyleri arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler olduğu saptanmıştır

Tartışma ve Yorum

Araştırmanın sonunda ergenlerin akademik sosyal ve duygusal oumlz-yeterlik boyutlarında cinsiyete goumlre oumlnemli farklılıklar goumlruumllmuumlştuumlr Fakat ergenlerin genel oumlz-yeterliklerinde oumlnemli farklılık saptanmamıştır Ergenlerin akademik oumlz-yeterliklerinin cinsiyete goumlre farklılaşması ile ilgili bulgulara bakıldığında akademik oumlz-yeterlikte cinsiyete goumlre anlamlı duumlzeyde farklılık olduğu saptanmıştır Kızların akademik oumlz-yeterliklerinin erkeklerin akademik oumlz-yeterliklerinden daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir Bu bulgu literatuumlrdeki bazı araştırma sonuccedilları ile tutarlıdır (Bandura diğer 2001 Pastorelli ve diğer 2001 Bacchini ve Magliulo 2003 Yardımcı 2007 Willemse 2008) İtalya Polonya ve Macaristanrsquoda yapılan kuumlltuumlrler arası araştırmalarda da kızların erkeklere goumlre daha yuumlksek akademik oumlz-yeterliğe sahip oldukları saptanmıştır (Pastorelli ve diğer 2001) Kızların erkeklere goumlre daha planlı ccedilalışmaları oumldevlerini duumlzenli yapmaları sınavlara daha iyi hazırlanmaları akademik oumlz-yeterliklerinin erkeklerden daha yuumlksek olmasının nedeni olabilir

Ergenlerin sosyal oumlz-yeterliklerinde cinsiyete goumlre anlamlı duumlzeyde farklılıklar saptanmıştır Kızların sosyal oumlz-yeterlikleri erkeklerden daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir Bu bulgu kızların sosyal oumlz-yeterliklerinin erkeklerden daha yuumlksek olduğunu belirten araştırma (Sayma 2001 Coleman 2003 Oumlztuumlrk ve Şahin 2007 Yardımcı 2007 Willemse 2008) sonuccedilları ile tutarlıdır Kirkcaldy Siefen ve Furnham (2003) kız ergenlerin erkek ergenlere goumlre daha az sosyal problem yaşadıklarını belirtmişlerdir Yardımcı (2007) kızların erkeklere goumlre kişiler arası ilişki oumlz-yeterliklerinin daha yuumlksek olduğunu bulmuştur Oumlz-yeterlik ile ilgili ccedilalışmalarda cinsiyet farkının sosyalleşme ve sosyal seccedilim suumlreccedilleri tarafından şekillendirildiği vurgulanmıştır (Lin 2003) Kızların erkeklere goumlre daha kolay sosyal ilişki kurmaları arkadaşlık ilişkilerine daha fazla oumlnem vermeleri ve sosyal faaliyetlerde daha fazla yer almaları sosyal oumlz-yeterliklerinin yuumlksek ccedilıkmasının nedeni olabilir

Ergenlerin duygusal oumlz-yeterliklerinin cinsiyete goumlre anlamlı duumlzeyde farklılıklar goumlsterdiği saptanmıştır Erkeklerin duygusal oumlz-yeterlikleri kızlardan daha yuumlksek bulunmuştur Literatuumlrde birccedilok ccedilalışmada erkeklerin duygusal oumlz-yeterliklerinin kızlardan daha yuumlksek olduğu saptanmıştır (Bussey ve Bandura 1999 Muris 2001 Bacchini ve Maglliulo 2003 Landon Ehrenreich ve Pincus 2007 Willemse 2008 Ccedilelikkaleli ve Guumlnduumlz 2010) Muris (2001 2002) kızların erkeklerden daha duumlşuumlk duygusal oumlz-yeterlik sergilediklerini ve yuumlksek duumlzeyde anksiyete ve depresyona maruz kaldıklarını ifade etmiştir Bacchini ve Magliula (2003) ergenlik doumlneminde kızların stres duumlzeyi erkeklere goumlre daha yuumlksek


510

olduğundan dolayı duygusal oumlz-yeterliklerinin duumlşuumlk olabileceğini belirtmiştir Ayrıca eğitimsel faktoumlrler kızların duygularını oumlzguumlrce ifade etmeye izin verirken erkeklerin duygularını kontrol etme kapasitesini guumlccedillendirmeye eğilimlidir McRae ve arkadaşları (2008) duyguları duumlzenlemede cinsiyet farklılıklarını araştırdıkları ccedilalışmalarında erkeklerin kızlara goumlre negatif duyguları duumlzenlemede daha yeterli olduklarını belirtmişlerdir Araştırmada erkeklerin duygusal oumlz-yeterliklerinin yuumlksek ccedilıkmasında toplumumuzdaki erkeklere youmlnelik cinsiyet rolleri ile ilgili algılamalar etkili olmuş olabilir Erkek ccedilocuklarının duygularını kontrol edememeleri bir zayıflık belirtisi olarak değerlendirilmesi ldquoErkekler ağlamazrdquo anlayışının sık sık vurgulanması erkeklerin olumsuz duygular ile baş etme yeteneklerini geliştirmiş olabilir

Ergenlerin genel oumlz-yeterliklerinde cinsiyete goumlre farklılık bulunmamıştır Literatuumlrde bazı araştırmalarda cinsiyet uumlzerinde oumlz-yeterliğin etkisi olmadığı saptanmıştır (Pajares 1996 Vardarlı 2005 Kumar ve Lal 2006 Keskin ve Orgun 2006)

Araştırmanın bir diğer alt probleminin bulgularında ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerinde yaşa goumlre anlamlı farklılıklar goumlruumllduumlğuuml saptanmıştır Bu bulgulara dayalı olarak ergenlerin yaşları artıkccedila oumlz-yeterliklerinin azaldığı soumlylenebilir Literatuumlre bakıldığında bazı ccedilalışmalarda (Bacchini ve Magliulo 2003 Vardarlı 2005) oumlz-yeterliğin yaşa goumlre farklılaştığı belirtilirken bazı ccedilalışmalarda ise (Guumlven 2008 Willemse 2008 Carroll ve diğer 2009) yaşa goumlre oumlz-yeterlikte anlamlı fark bulunmamıştır Bacchini ve Magliulo (2003) yaşın duygusal ve sosyal oumlz-yeterliği etkilediğini belirtmiştir Ehrenberg (1984) erken ccedilocukluk doumlneminde yaş artarken oumlz-yeterliğin de artığını ergenlik doumlneminde ise yaş artarken oumlz-yeterliğin artmadığını saptamıştır

Araştırmanın uumlccediluumlncuuml alt probleminde ergenlerin okul başarısına goumlre akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerinde anlamlı farklılaşma olduğu saptanmıştır Ergenlerin okul başarısı artıkccedila akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlikleri artma eğilimi goumlsterirken ergenlerin okul başarısı azaldıkccedila akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlikleri azalma eğilimi goumlstermektedir Literatuumlrde bazı ccedilalışmalarda okul performansı ile akademik oumlz-yeterlik arasında guumlccedilluuml ilişki bulunmuştur (Zimmerman Bandura ve Martinez-Pons 1992 Bandura Barbaranelli Caprara ve Pastorelli 1996 Bandura Pastorelli Barbaranelli ve Caprara 1999 Bandura Barbaranelli Caprara ve Pastorelli 2001 Reid ve diğer 2005 Zajacova Lynch ve Espenshade 2005 Suldo ve Shaffer 2007 Carroll ve diğer 2009) Bandura Barbaranelli Caprara ve Pastorelli (1996) akademik oumlz-yeterlik başarıyı doğrudan artırmamasına rağmen o ccedilocuğun akademik taleplerini prososyal davranışlarını ve depresyonu azaltarak dolaylı yollarla başarıyı etkilediğini saptamışlardır Ferrari ve Parker (1992) sosyal oumlz-yeterlik ile akademik performans arasında pozitif ilişki saptamışlardır Ayrıca Yardımcı (2007) ilkoumlğretim ikinci kademe oumlğrencilerinde okul başarısı artıkccedila kişiler arası ilişki oumlz-yeterliğinin de artığını belirtmiştir Bandura Barbaranelli Caprara ve Pastorelli (1996) duygusal ve sosyal oumlz-yeterliğin sosyal destek ve tatmin edici ilişkiler sağlayarak akademik performansı


511

etkilediğini belirtmişlerdir Carroll ve arkadaşları (2009) oumlğrencilerin akademik başarılarını artırmak ve succedila youmlnelik davranışlarını azaltmak iccedilin akademik sosyal duygusal oumlz-yeterliği geliştirmek gerektiğini ifade etmişlerdir Birccedilok ccedilalışmada genel oumlz-yeterliğin akademik başarı ile ilişkisi saptanmıştır (Pintrich ve DeGroot 1990 Multon Brown ve Lent 1991 Zimmerman Bandura ve Martinez-Pons 1992 Pajares 1996 Lane ve Lane 2001 Hampton ve Mason 2003 Lane Devonport Milton Williams 2003 Marat 2003 Chen ve Westwood 2007) Multon Brown ve Lent (1991) 1977 ile 1988 yılları arasında yapılan oumlz-yeterlik ile ilgili 36 ccedilalışmayı analiz ettiklerinde oumlz-yeterlik inanccedillarının farklı eğitim seviyelerinde (ilkoumlğretim ortaoumlğretim ve uumlniversite) akademik başarı ile pozitif ilişkili olduğunu tespit etmişlerdir Vardarlı (2005) algılanan akademik başarı duumlzeyinin genel oumlz-yeterliğin yordayıcısı olduğunu saptamıştır Bassi ve arkadaşları (2007) yuumlksek oumlz-yeterlik inanccedillarına sahip lise birinci ikinci ve uumlccediluumlncuuml sınıf oumlğrencilerinin akademik aktiviteleri youmlnetmede duumlşuumlk oumlz-yeterlik inanccedillarına sahip olan oumlğrencilere goumlre kendilerini daha yeterli hissettiklerini belirtmişlerdir Ayrıca her uumlccedil sınıf seviyesinde yuumlksek oumlz-yeterliğe sahip ergenler oumlğretmenlerinden daha iyi değerlendirme almışlar ve yılsonunda daha yuumlksek derece elde etmişlerdir Kişiler arası ilişkileri guumlccedilluuml ve akranları oumlğretmenleri ve ebeveynleri ile iyi iletişim kuran olumsuz duygular ile kolayca başa ccedilıkabilen ve akademik beklentileri gerccedilekleştirme akademik konuları başarmak iccedilin kendi oumlğrenme davranışını youmlnetme yeteneğine sahip olan ve akademik olarak kendini yeterli hisseden ergenlerin oumlz-yeterliklerinin yuumlksek olması beklenir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml alt probleminde ergenlerin oumlz-yeterlikleri ile depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler saptanmıştır Ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik duumlzeyleri artıkccedila depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite duumlzeyleri azalmaktadır Bazı araştırmalarda depresyonun akademik oumlz-yeterlik (Ehrenberg 1984 Bandura Barbaranelli Caprara ve Pastorelli 1996 Bandura Pastorelli Barbaranelli ve Caprara 1999 Bussey ve Bandura 1999 Muris 2001 Muris 2002) sosyal oumlz-yeterlik (Ehrenberg 1984 Bandura Barbaranelli Caprara ve Pastorelli 1996 Bussey ve Bandura 1999 Smith ve Betz 2002 Muris 2002 Hermann ve Betz 2004 Muris Mayer Lint ve Hofman 2008) duygusal oumlz-yeterlik (Muris 2001 Muris 2002) ve genel oumlz-yeterlik (Ehrenberg 1984 Ehrenberg Cox ve Koopman 1991 Bandura Pastorelli Barbaranelli ve Caprara 1999 Shnek Irvine Stewart ve Abbey 2001 Muris 2001 Muris 2002 Jenkins Goodness ve Buhrmester 2002 Cast ve Burke 2002 Bellingham-Young ve Adamson-Macedo 2003 Faure ve Loxton 2003 Luszczynska Gutierrez-Dona ve Schwarzer 2005 Swenson ve Prelow 2005 Muris Mayer Lint ve Hofman 2008) ile negatif ilişkisi olduğu bulunmuştur İnsanların oumlnemli olayların ve sosyal şartların etkilerini kontrol edememe algısı duyguların oumlz-duumlzenlemesini etkileyerek kişinin kendisini depresif hissetmesine neden olabilmektedir (Bandura 1997 Muris 2002 Chen Chan Bond ve Stewart 2006) Ergenlikte oumlğrenme ve akademik performans oumlnemli rol oynamaktadır Yetersizlik algısı ve başarısızlık


512

korkusu oumlz-tatminsizliğin kaynağını oluşturmakta bu durum da depresyona neden olmaktadır Biriken başarısızlık deneyimleri ergenlikteki yaşam goumlrevlerinde genel yetersizlik hissi geliştirmektedir (Chen Chan Bond ve Stewart 2006) Doğan ve Ccediletinrsquoe (2008) goumlre depresyonun oluşumunda psiko-sosyal nedenler oumlnemli bir yer tutmaktadır Dolayısıyla bireyin kişiler arası ilişkilerinin ve bu ilişkileri yuumlruumltmeye youmlnelik becerilerin yetersiz oluşu bireyin depresyona yatkın olmasına ya da depresyona girmesine neden olabilmektedir Ccedilifci ve Sucuoğlu (2004) sosyal beceri yetersizliğinin depresyon kaygı iccedile kapanıklık ve bazı somatik problemler ile ilişkili olabileceğini belirtmişlerdir

Anksiyetenin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik ile negatif ilişkili olduğu saptanmıştır Ergenlerin anksiyete duumlzeyi artıkccedila akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerinin azaldığı soumlylenebilir Literatuumlrde anksiyetenin oumlzellikle sosyal oumlz-yeterlik (Kashdan ve Roberts 2004 Wei Russell ve Zakalik 2005 Suldo ve Shaffer 2007) ve duygusal oumlz-yeterlik (Muris 2002 Landon Ehrenreich ve Pincus 2007 Suldo ve Shaffer 2007 Muris Mayer Lint ve Hofman 2008) ile ilişkisi saptanmıştır Klinik duumlzeyde anksiyete bozukluğu yaşayan ergenler ile yapılan ccedilalışmada anksiyetenin duygusal oumlz-yeterlik ile negatif ilişkili olduğu bulunmuştur (Landon Ehrenreich ve Pincus 2007) Kashdan ve Roberts (2004) yuumlksek sosyal anksiyete yaşayan kişilerin duumlşuumlk sosyal oumlz-yeterlik sergilediklerini saptamışlardır Wei Russell ve Zakalik (2005) sosyal oumlz-yeterlik ile bağlanma anksiyetesi arasında negatif ilişki olduğunu belirtmişlerdir Gaudiano ve Herbert (2006) sosyal anksiyeteyi duumlşuumlk oumlz-yeterlik ve sosyal durumlarda zayıf performans goumlsterme ile ilişkili bulmuşlardır Muris (2002) duygusal oumlz-yeterliğin psikopatolojide oumlzellikle anksiyetenin (panik ve yaygın anksiyete) tahmininde etkili olduğunu belirtmiştir Anksiyete ile genel oumlz-yeterlik arasında negatif ilişki olduğu saptanmıştır Bazı araştırma sonuccedilları bu bulguyu destekler niteliktedir (Muris 2002 Cast ve Burke 2002 Faure ve Loxton 2003 Kashdan ve Roberts 2004 Riffert Paschon ve Sams 2005 Gaudiano ve Herbert 2006 Landon Ehrenreich ve Pincus 2007 Chen ve Westwood 2007 Muris Mayer Lint ve Hofman 2008) Mcquade (2008) oumlz-yeterlik ile performans anksiyetesi arasında negatif ilişki olduğunu ve oumlz-yeterlik azaldıkccedila performans anksiyetesinin artığını belirtmiştir Cheng ve Westwood (2007) kendi oumlz-yeterliklerinden şuumlphe duyan oumlğrencilerin hem okul iccedilerisinde hem de okul dışında birccedilok şeyden endişe duyduklarını ifade etmiştir

Olumsuz benlik algısı ile akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik arasında negatif ilişki olduğu saptanmıştır Bazı ccedilalışmalarda akademik oumlz-yeterlik ile benlik saygısı arasında duumlşuumlk ama pozitif ilişki olduğu saptanmıştır (Liu Kaplan ve Risser 1992 Smith ve diğer 1999 Reid ve diğer 2005) Bazı ccedilalışmalarda ise sosyal oumlz-yeterlik artıkccedila benlik saygısının da artığı (Lin 2006) ve benlik saygısının sosyal alanda oumlz-yeterliğe oldukccedila katkısı olduğu belirtilmiştir (Herman 2005) Olumsuz benlik algısı ile genel oumlz-yeterlik arasında negatif ilişki bulunmuştur Literatuumlrde birccedilok ccedilalışmada yuumlksek benlik saygısı ile genel oumlz-yeterlik arasında pozitif ilişki olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Betz ve Klein 1996 Judge Bono ve Locke 2000 Chen Gully ve Eden 2001 Smith ve Betz 2002 Herman 2005 Vardarlı 2005 Lin


513

2006 Aydoğan 2008) Vardarlı (2005) benlik saygısının oumlz-yeterliğin yordayıcısı olduğunu ve ilkoumlğretim 2 kademe oumlğrencilerinin benlik saygısı yuumlkseldikccedile oumlz-yeterliklerinin de yuumlkseldiğini belirtmiştir

Somatizasyonun oumlz-yeterlik ile negatif ilişkili olduğu saptanmıştır Akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik ile somatizasyon arasında negatif ilişki bulunmuştur Literatuumlrde bu bulguyu destekler nitelikte ccedilok az ccedilalışmaya ulaşılmıştır Muris (2002) duygusal oumlz-yeterliğin somatizasyon ile oldukccedila ilişkili olduğunu belirtmiştir Ayrıca Suldo ve Shafferrsquoin (2007) Amerikalı ergenlerin oumlz-yeterliklerini incelediği ccedilalışmalarında somatik problemlerin akademik ve duygusal oumlz-yeterlik ile ilişkili olduğunu tespit etmiştir Kingery Ginsburg ve Alfano (2007) sık sık somatik semptom yaşayan ergenlerin ccedilok fazla olumsuz kişisel algılama (duumlşuumlk oumlz-değer davranışsal ve sosyal yetersizlik) sergilediklerini ifade etmişlerdir

Hostilite akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlik ile negatif ilişkilidir Bu bulgu Cast ve Burkersquonin (2002) araştırma sonuccedilları ile tutarlıdır Cast ve Burke (2002) oumlz-yeterlik artıkccedila hostilite duumlzeyinin azaldığını belirtmiştir Ayrıca Willemse (2008) yuumlksek akademik oumlz-yeterliğe sahip ergenlerin duumlşuumlk akademik oumlz-yeterliğe sahip olanlara goumlre daha duumlşuumlk hostilite sergilediklerini bulmuştur fakat bu araştırma bulgularının aksine hostilitenin duygusal oumlz-yeterlik ile pozitif ilişkili olduğu tespit edilmiştir Bandura (1993) fiziksel ve soumlzel saldırganlığın sosyal duygusal ve akademik oumlz-yeterlik ile negatif ilişkili olduğunu belirtmiştir Yuumlksek akademik ve oumlz-duumlzenleme yeterliğine sahip olan ccedilocukların duumlşuumlk akademik yeterliğe sahip olan ccedilocuklara goumlre daha ccedilok prososyal (yardım etme davranışı) davrandıklarını daha popuumller olduklarını akranları tarafından daha az reddedildiklerini bulmuştur Ayrıca duumlşuumlk akademik ve oumlz-duumlzenleme yeterliğinin duygusal olarak ccedilabuk oumlfkelenme fiziksel ve soumlzel saldırganlık ve zararlı bir davranışa ahlaki olarak onay verme ile ilişkili olduğunu saptamıştır Willemsersquoe (2008) goumlre sosyal etkileşim yeteneklerine guumlvenen ergenler duumlşmanlıklarını daha iyi kontrol edebilmektedirler Sosyal olarak kendisine guumlvenen ergenler daha ccedilok arkadaşa sahiptirler ve daha mutlu goumlruumlnuumlrler Bu yuumlzden sosyal yeterliği yuumlksek olan ergenlerin duumlşuumlk olanlara goumlre daha az duumlşmanlık yaşamaları olasıdır Sosyal becerilerdeki yetersizlik bireyin saldırgan davranışlarda bulunmasına ve sosyal kabul edilebilirliği duumlşuumlk davranışlar sergilemesine neden olabilmektedir (Ccedilifci ve Sucuoğlu 2004) Bu bulgular doğrultusunda oumlz-yeterliğin psikolojik semptomlara karşı koruyucu bir faktoumlr olarak işlev goumlrebileceği soumlylenebilir

Sonuccedil ve Oumlneriler

Araştırmanın sonunda ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterlikleri ile depresyon anksiyete olumsuz benlik algısı somatizasyon ve hostilite arasında negatif youmlnde anlamlı ilişkiler saptanmıştır Ayrıca ergenlerin oumlz-yeterliklerinde cinsiyete yaşa okul başarısına goumlre anlamlı farklılıklar goumlruumllmuumlştuumlr Araştırmanın bu bulguları ışığında oumlnleyici rehberlik hizmetleri kapsamında oumlğrencilerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerini artırmaya youmlnelik


514

yapılacak etkinlikler onların yaşamış olduğu psikolojik semptomlarını azaltmada etkili olacağı iccedilin okulda yapılan rehberlik ccedilalışmalarında ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerini artırıcı etkinliklere daha fazla yer verilmesi oumlnerilebilir Ergenlerin oumlz-yeterliklerini artırmaya youmlnelik ccedilalışmalarda erkeklerin akademik ve sosyal kızların ise duygusal oumlz-yeterliklerini geliştirecek etkinliklere daha fazla yer verilebilir Gelecek ccedilalışmalarda yaş artışı ile birlikte ergenlerin oumlz-yeterliklerinin azalmasının nedenleri araştırılabilir Ayrıca ergenlerin akademik sosyal duygusal ve genel oumlz-yeterliklerini geliştirmeye youmlnelik grup rehberliği programları hazırlanarak etkililiği deneysel olarak araştırılabilir

Kaynakccedila

Aydoğan D (2008) Akademik Erteleme Davranışının Benlik Saygısı Durumluluk Kaygı ve Oumlz-yeterlik ile Accedilıklanabilirliği Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Ankara Gazi Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Enstituumlsuuml

Bacchini D amp Magliulo F (2003) ldquoSelf-image and perceived self-efficacy during adolescencerdquo Journal of Youth and Adolescence Vol 32 No 5 337ndash350

Bandura A amp Adams N E (1977) ldquoAnalysis of self-efficacy theory of behavioral changerdquo Cognitive Therapy and Research 1 287ndash308

Bandura A (1993) ldquoPerceived self-efficacy in cognitive development and functioningrdquo Educational Psychologist 28 117ndash148

Bandura A (1994) Self-Efficacy In V S Ramachaudran (Ed) Encyclopedia of human behavior (Vol 4 pp 71ndash81) New York Academic Press

Bandura A C Barbaranelli C Caprara G V amp Pastorelli C (1996) ldquoMultifaceted impact of self-efficacy beliefs on academic functioningrdquo Child Development 67 1206ndash1222

Bandura A (1997) Self-Efficacy The Exercise of Control New York Freeman Bandura A Pastorelli C Barbaranelli C amp Caprara G V (1999) ldquoSelf-efficacy

pathways to childhood depressionrdquo Journal of Personality and Social Psychology 76 258ndash269

Bandura A Caprara G V Barbaranelli C Pastorelli C Regalia C (2001) ldquoSocio cognitive self-regulatory mechanisms governing transgressive behaviorrdquo Journal of Personality and Social Psychology 80 125ndash135

Bassi M Steca P Fave A D amp Caprara G V (2007) ldquoAcademic self-efficacy beliefs and quality of experience in learningrdquo Journal Youth Adolescence 36 301ndash312

Bellingham-Young D A amp Adamson-Macedo E N (2003) ldquoFoetal origins theory Links with adult depression and general self-efficacyrdquo Neuroendocrinology Letters Vol 24 No 6 413ndash416

Betz N E amp Klein K L (1996) ldquoRelationships among measures of career self-efficacy generalized self-efficacy and global self-esteemrdquo Journal of Career Assessment 4 285ndash298

Bussey K amp Bandura A (1999) ldquoSocial cognitive theory of gender development and differentiationrdquo Psychological Review 106 676ndash713

Buumlyuumlkoumlztuumlrk Ş Kılıccedil E Akguumln Ouml E Karadeniz Ş ve Demirel E (2009) Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Pegem Yayıncılık


515

Caprara G V Scabini E Barbaranelli C Pastorelli C Regalia C amp Bandura A (1998) ldquoImpact of adolescentsrsquo perceived self-regulatory efficacy on familial communication and antisocial conductrdquo European Psychologist 3 125ndash132

Caprara G V Barbaranelli C Pastorelli C amp Cervone D (2004) ldquoThe contribution of self-efficacy beliefs to psychosocial outcomes in adolescence Predicting beyond global dispositional tendenciesrdquo Personality and Individual Differences 37 751ndash763

Carroll A Houghton S Wood R Unsworth K Hattie J Gordon L amp Bower J (2009) ldquoSelf-efficacy and academic achievement in Australian high school students The mediating effects of academic aspirations and delinquencyrdquo Journal of Adolescence 32 797ndash817

Cast A D amp Burke P J (2002) ldquoA theory of self-esteemrdquo Social Forces 80(3) 1041ndash1068

Chen G Gully S M amp Eden D (2001) ldquoValidation of a new general self-efficacy scalerdquo Organizational Research Methods Vol 4 No 1 62ndash83

Chen N amp Westwood P (2007) ldquoSelf-efficacy personal worries and school achievement of primary school students in Hong Kongrdquo The Asia-Pacific Education Researcher Vol 16 No 2 143ndash154

Chen S X Chan W Bond M H amp Stewart S M (2006) ldquoThe effects of self-efficacy and relationship harmony on depression across cultures applying level-oriented and structure-oriented analysesrdquo Journal of Cross-Cultural Psychology Vol 37 No 6 643ndash658

Cohen L Manion L amp Morrison K (2008) Research Methods in Education New York Routledge

Colleman K P (2003) ldquoPerception of parent-child attachment social self-efficacy and peer relationsships in middle childhoodrdquo Human Development and Family Studies 12 351ndash368

Ccedilelikkaleli Ouml ve Guumlnduumlz B (2010) ldquoErgenlerde Problem Ccediloumlzme Becerileri ve Yetkinlik İnanccedillarırdquo CcedilUuml Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi Cilt 19 Sayı 2 361ndash377

Ccedilifci İ ve Sucuoğlu B (2004) Bilişsel Suumlreccedil Yaklaşımı İle Sosyal Beceri Oumlğretimi Ankara Koumlk Yayıncılık

Ehrenberg M (1984) The Relationship betwen Self-Efficacy Status and Depression in Adolescents Unpublished Masters Thesis McGill University

Ehrenberg M F Cox D N amp Koopman R F (1991) ldquoThe relationship between self-efficacy and depression in adolescentsrdquo Adolescence 26 361ndash374

Faure S amp Loxton H (2003) ldquoAnxiety depression and self-efficacy levels of women undergoing first trimester abortionrdquo South African Journal of Psychology 33 28ndash38

Ferrari J R amp Parker J T (1992) ldquoHigh school achievement self-efficacy and locus of control as predictors of freshman academic performancerdquo Psychological Reports 1 515ndash518

Gaudiano B A amp Herbert J D (2006) ldquoSelf-efficacy for social situations in adolescents with generalized social anxiety disorderrdquo Behavioural and Cognitive Psychotherapy 35 Vol 2 209ndash223


516

Guumlven E D (2008) Bir Hazır Giyim İşletmesinde Ccedilıraklık Eğitimi Kapsamında Ccedilalışan Ergenlerin Oumlz-Yeterlik İnanccedillarının Kimlik Sosyal Karşılaştırma Eğilimi ve Demografik Değişkenler Bağlamında İncelenmesi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Denizli Pamukkale Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Hamptona N Z amp Mason E (2003) ldquoLearning disabilities gender sources of efficacy self-efficacy beliefs and academic achievement in high school studentsrdquo Journal of School Psychology 41 101ndash112

Hermann K S (2005) The Influence of Social Self-Efficacy Self-Esteem and Personality Differences on Loneliness and Depression Unpublish Dissertation The Ohio State University

Hermann K S amp Betz N E (2004) ldquoPath models of the relationships of instrumentality and expressiveness to social self-efficacy shyness and depressive symptomsrdquo Sex Roles Vol 51 12 55ndash66

Jenkins S R Goodness K amp Buhrmester D (2002) ldquoGender differences in early adolescentsrsquo relationship qualities self-efficacy and depression symptomsrdquo Journal of Early Adolescence Vol 22 No 3 277ndash309

Judge T A Bono J A amp Locke E A (2000) ldquoPersonality and job satisfaction The mediating role of job characteristicsrdquo Journal of Applied Psychology 85 237ndash249

Kashdan T B amp Roberts J E (2004) ldquoSocial anxietyrsquos impact on affect curiosity and social self-efficacy during a high self-focus social threat situationrdquo Cognitive Therapy and Research 28 119ndash141

Keskin G Uuml ve Orgun F (2006) ldquoOumlğrencilerin Oumlz-yeterlik Duumlzeyleri ile Başa Ccedilıkma Stratejilerinin İncelenmesirdquo Anatolian Journal of Psychiatry 7 92ndash99

Kingery J N Ginsburg G S amp Alfano C A (2007) ldquoSomatic symptoms and anxiety among African American adolescentsrdquo Journal of Black Psychology Vol 33 No 4 363ndash378

Kirkcaldy B Siefen G amp Furnham A (2003) ldquoGender anxiety-depressivity and self-image among adolescentsrdquo European Psychiatry 18 50ndash58

Kumar R amp Lal R (2006) ldquoThe role of self-efficacy and gender difference among the adolescentsrdquo Journal of the Indian Academy of Applied Psychology Vol 32 No 3 249ndash254

Landon T M Ehrenreich J T amp Pincus D B (2007) ldquoSelf-efficacy A comparison between clinically anxious and non-referred youthrdquo Child Psychiatry Hum Dev 38 31ndash45

Lane A M Devonport T E Milton K E amp Williams L C (2003) ldquoSelf-efficacy and dissertation performance among sport studentsrdquo Journal of Hospitality Leisure Sport and Tourism Education 2(2) 1ndash8

Lane J amp Lane A M (2001) ldquoSelf-efficacy and academic performancerdquo Social Behaviour and Personality 29 687-694

Lin C H (2003) Intergeneratıonal Parallelism of Self-Efficacy Moderating Variables Mediating Variables and Common Antecedents Unpublished Doctoral Dissertation Texas AampM University

Lin S P (2006) An Exploration of Chinese International Students Social Self-Efficacies Unpublished Doctoral Dissertation Ohio State University


517

Liu X Kaplan H amp Risser W (1992) ldquoDecomposing the reciprocal relationships between academic achievement and general self-esteemrdquo Youth amp Society 24 (2) 123ndash148

Luszczynska A Gutierrez-Dona B amp Schwarzer R (2005) ldquoGeneral self-efficacy in various domains of human functioning Evidence from five countriesrdquo International Journal of Psychology 40 (2) 80ndash89

Mcquade C M (2008) An Investigation of the Relationships Among Performance Anxiety Perfectionism Optimism and Self-Efficacy in Student Performers Unpublished Doctoral Dissertation Fordham University

McRae K Ochsner K N Mauss I B Gabrieli J J D amp Gross J J (2008) ldquoGender differences in emotion regulation An fmrı study of cognitive reappraisalrdquo Group Processes amp Intergroup Relations Vol 11(2) 143ndash162

Multon K D Brown S D amp Lent R W (1991) ldquoRelation of self-efficacy beliefs to academic outcomes A meta-analytic investigationrdquo Journal of Counseling Psychology 38 30ndash38

Muris P (2001) ldquoA brief questionnaire for measuring self-efficacy in youthsrdquo Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment 23 145ndash149

Muris P (2002) ldquoRelationships between self-efficacy and symptoms of anxiety disorders and depression in a normal adolescent samplerdquo Personality and Individual Differences 32 337ndash348

Muris P Mayer B Lint C V amp Hofman S (2008) ldquoAttentional control and psychopathological symptoms in childrenrdquo Personality and Individual Differences 44 1495ndash1505

Oumlztuumlrk F ve Şahin S K (2007) ldquoSpor Yapan ve Yapmayan 9ndash13 Yaş Grubu Bireylerin Sosyal Yetkinlik Beklentisi Puanlarının Karşılaştırılmasırdquo İlkoumlğretim Online 6(3) 469ndash479

Pajares F (1996) ldquoSelf-efficacy beliefs in academic settingsrdquo Review of Educational Research 66 (4) 543ndash578

Pastorelli C Caprara G V Barbaranelli C Rola J Rozsa S amp Bandura A (2001) ldquoStructure of childrenrsquos perceived self-efficacy A cross-national studyrdquo European Journal of Psychological Assessment 17 87ndash97

Pintrich P R amp De Groot E V (1990) ldquoMotivational and self-regulated learning components of classroom academic performancerdquo Journal of Educational Psychology 82(1) 33ndash40

Reid M Davis L Saunders J Williams T amp Williams J H (2005) ldquoAcademic self-efficacy among African American youths Implications for school social work practicerdquo Children amp Schools 17(1) 5ndash14

Riffert F Paschon A amp Sams J (2005) ldquoSchool development Self-efficacy anxiety aggression and social ıntegrationrdquo httpwwwsbgacaterzpeoplerifferthtm (Erişim Tarihi 02032009)

Sayma H İ (2001) İlkoumlğretim 7 ve 8 Sınıf Oumlğrencilerinin Sosyal Yeterlik Beklentilerinin Ccedileşitli Değişkenler Accedilısından İncelenmesi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Enstituumlsuuml

Shnek Z M Irvine J Stewart D amp Abbey S (2001) ldquoPsychological factors and depressive symptoms in ischemic heart diseaserdquo Health Psychology 20 141ndash145


518

Smith H M amp Betz N E (2002) ldquoAn examination of efficacy and esteem pathways to depression in young adulthoodrdquo Journal of Counseling Psychology 49 438ndash448

Smith E Walker K Fields L Brookins C amp Seay R (1999) ldquoEthnic identity and its relationship to self-esteem perceived efficacy and prosocial attitudes in early adolescencerdquo Journal of Adolescence 22 867ndash880

Solberg V S amp Villarreal P (1997) ldquoExamination of self-efficacy social support and stress as predictors of psychological and physical distress among hispanic college studentsrdquo Hispanic Journal of Behavioral Science 19 182ndash201

Suldo S M amp Shaffer E J (2007) ldquoEvaluation of the self-efficacy questionnaire for children in two samples of American adolescentsrdquo Journal of Psychoeducational Assessment 25 341ndash355

Swenson R R amp Prelow H M (2005) ldquoEthnic identity self-esteem and perceived efficacy as mediators of the relation of supportive parenting to psychosocial outcomes among urban adolescentsrdquo Journal of Adolescence 28 465ndash477

Şahin N H ve Durak A (1994) ldquoKısa Semptom Envanteri Tuumlrk Genccedilleri İccedilin Uyarlanmasırdquo Tuumlrk Psikoloji Dergisi 9 (31) 44ndash56

Şahin N H Batıguumln A D ve Uğurtaş S (2002) ldquoKısa Semptom Envanteri (KSE) Ergenler İccedilin Kullanımının Geccedilerlik Guumlvenilirlik ve Faktoumlr Yapısırdquo Tuumlrk Psikiyatri Dergisi 13 (2) 125ndash135

Vardarlı G (2005) İlkoumlğretim İkinci Kademe Oumlğrencilerinin Oumlz-Yeterlik Duumlzeylerinin Yordanması Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İzmir Ege Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Wei M Russell D W amp Zakalik R A (2005) ldquoAdult attachment social self-efficacy self disclosure loneliness and subsequent depression for freshman college students A longitudinal studyrdquo Journal of Counseling Psychology 52 (4) 602ndash614

Willemse M (2008) Exporing the Relationship Betwen Self-Efficacy and Aggressıon in a Group of Adolescents in The Peri-Urban Town of Worcester Unpublısh Master of Art Thesis University of Stellenbosch

Yardımcı F K (2007) İlkoumlğretim Oumlğrencilerinde Algılanan Sosyal Destek ile Oumlz-Yeterlik İlişkisi ve Etkileyen Değişkenlerin İncelenmesi Yayınlanmamış Doktora Tezi İzmir Ege Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Zajacova A Lynch S M amp Espenshade T J (2005) ldquoSelf-efficacy stress and academic success in collegerdquo Research in Higher Education 46 (6) 667ndash706

Zimmerman B J Bandura A amp Martinez-Pons M (1992) ldquoSelf-motivation for academic attainment The role of self-efficacy beliefs and personal goal-settingrdquo American Educational Research Journal 29 663ndash676


500

Giriş

Sosyal bilişsel teorinin anahtar kavramlarından biri olan oumlz-yeterlik son yıllarda araştırmacılar tarafından yoğun ilgi goumlrmuumlştuumlr Bandura (1997) oumlz-yeterliği ldquobaşarıya ulaşmak iccedilin gerekli olan eylemi gerccedilekleştirmeye ve organize etmeye youmlnelik kişinin kapasitesi ile ilgili inanccedilları olarakrdquo ifade etmiştir Luszczynska Gutierrez-Dona ve Schwarzerrsquoe (2005) goumlre ise oumlz-yeterlik algısı oumlzel olarak ccedilaba gerektiren bir durumda olumsuzluk ile başa ccedilıkma ve kişinin yeni goumlrevlerin ya da zorluğun uumlstesinden gelme yetenekleri ile ilgili inanccedilları olarak ifade edilmiştir Sosyal oumlğrenme analizlerinde kişisel yeterlik beklentileri doumlrt temel bilgi kaynağından elde edilmiştir Bunlar (1) performans başarıları (2) dolaylı deneyimler (3) soumlzel ikna (4) psikolojik durumdur (Bandura ve Adams 1977 Bandura 1997)

Oumlz-yeterlik inanccedilları kişilerin nasıl hissettikleri nasıl duumlşuumlnduumlkleri kendilerini nasıl motive ettikleri ve nasıl davrandıklarını belirler Bu inanccedillar doumlrt buumlyuumlk suumlrecin farklı etkileri ile oluşur Onlar bilişsel motivasyonel (guumlduumlsel) duyuşsal ve seccedilme suumlreccedillerini iccedilerir (Bandura 1994) Oumlz-yeterlik insan davranışını birkaccedil yolla etkiler Birincisi davranış seccedilimine etki eder İnsanlar yetenekli olduğu ve kendilerine guumlven duydukları goumlrevler ile meşgul olurken yetenekli olmadıkları ve kendilerine guumlvenmedikleri goumlrevlerden kaccedilınırlar İkincisi oumlz-yeterlik insanların anksiyeteye youmlnelik ne kadar ccedilaba harcayacaklarını ve ne kadar uzun suumlre sebat goumlsterebileceklerini belirlemelerine yardımcı olur Uumlccediluumlncuumlsuuml oumlz-yeterlik inanccedilları kişinin duumlşuumlnce modellerini ve duygusal tepkilerini etkiler Duumlşuumlk oumlz-yeterliğe sahip insanlar bir şeyin olduğundan daha zor olduğuna inanabilir bu inanccedilları stresi artırabilir ve problemi ccediloumlzmeye youmlnelik dar bir vizyona sahip olmasına neden olabilir (Kumar ve Lal 2006)

Kişisel yeterlik inanccedilları yaşamın tuumlm oumlnemli geccedilişlerinde duumlzenleyici fonksiyonuna rağmen oumlzellikle ergenlik doumlneminde oumlnem kazanmaktadır (Caprara ve diğer 1998) Ergenlik sık sık psiko-sosyal bir karmaşa doumlnemi olarak nitelendirilir Yaşamın hiccedilbir doumlnemi problemsiz değildir tekrarlayıcı ldquostres ve fırtınalarınrdquo aksine ccediloğu ergen aşırı rahatsızlık ya da uyumsuzluk yaşamadan bu doumlnemdeki oumlnemli değişimleri yaşamaktadır Buna rağmen ergenliğe yetersizlik duygusu ile giren genccedil ccedilevresel taleplere zayıf tepkide bulunacak ve rahatsızlıklar karşısında ccedilabuk incinecektir Ccedilocukluktan yetişkinliğe geccedilişi kolaylaştırmak iccedilin oumlncelikli olarak başarı deneyimleri inşa edilerek kişisel yeterlik guumlccedillendirilmelidir (Bandura 1994) Her gelişim doumlnemi başa ccedilıkma yeterliği iccedilin yeni meydan okumaları beraberinde getirir Oumlz-yeterlik algısı oumlz-duumlzenleme vasıtasıyla akran baskısına karşı koyarak davranış problemlerini azaltıp okul başarısını artırmakta ve akranlar arasında popuumllariteyi yuumlkselterek ergenlerin gelişimine oumlnemli katkıda bulunmaktadır (Caprara Barbaranelli Pastorelli ve Cervone 2004)

Oumlz-yeterlik inanccedilları ve bazı psikolojik semptomlar arasında guumlccedilluuml ilişki olduğu birccedilok araştırmada vurgulanmıştır (Ehrenberg 1984 Bandura Pastorelli Barbaranelli ve Caprara 1999 Muris 2001 Muris 2002 Suldo ve Shaffer 2007


501





Problem Cuumlmlesi



502

Alt Problemler





Youmlntem





503








504




Bulgular



Boyutlar Cinsiyet n

ss t sd p


Kız 655 2382 588 4177 1248 000 Erkek 595 2242 604


Kız 655 2635 498 3314 1248 001 Erkek 595 2539 529


Kız 655 2106 582 5107 1248 000 Erkek 595 2268 538


Kız 655 7122 1348 964 1248 335 Erkek 595 7048 1396

plt 050


505











Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000


Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050



506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















501





Problem Cuumlmlesi



502

Alt Problemler





Youmlntem





503








504




Bulgular



Boyutlar Cinsiyet n

ss t sd p


Kız 655 2382 588 4177 1248 000 Erkek 595 2242 604


Kız 655 2635 498 3314 1248 001 Erkek 595 2539 529


Kız 655 2106 582 5107 1248 000 Erkek 595 2268 538


Kız 655 7122 1348 964 1248 335 Erkek 595 7048 1396

plt 050


505











Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000


Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050



506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















502

Alt Problemler





Youmlntem





503








504




Bulgular



Boyutlar Cinsiyet n

ss t sd p


Kız 655 2382 588 4177 1248 000 Erkek 595 2242 604


Kız 655 2635 498 3314 1248 001 Erkek 595 2539 529


Kız 655 2106 582 5107 1248 000 Erkek 595 2268 538


Kız 655 7122 1348 964 1248 335 Erkek 595 7048 1396

plt 050


505











Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000


Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050



506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















503








504




Bulgular



Boyutlar Cinsiyet n

ss t sd p


Kız 655 2382 588 4177 1248 000 Erkek 595 2242 604


Kız 655 2635 498 3314 1248 001 Erkek 595 2539 529


Kız 655 2106 582 5107 1248 000 Erkek 595 2268 538


Kız 655 7122 1348 964 1248 335 Erkek 595 7048 1396

plt 050


505











Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000


Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050



506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















504




Bulgular



Boyutlar Cinsiyet n

ss t sd p


Kız 655 2382 588 4177 1248 000 Erkek 595 2242 604


Kız 655 2635 498 3314 1248 001 Erkek 595 2539 529


Kız 655 2106 582 5107 1248 000 Erkek 595 2268 538


Kız 655 7122 1348 964 1248 335 Erkek 595 7048 1396

plt 050


505











Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000


Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050



506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















505











Kareler toplamı


F p


Gruplar arası 4666781 6 777797 24093 000


Toplam 44343434 1235


Gruplar arası 477309 6 79552 3059 006


Toplam 32436417 1235


Gruplar arası 1509199 6 251533 8106 000


Toplam 39646786 1235


Gruplar arası 14945861 6 2490977 14173 000


Toplam 230951453 1235

plt 050



506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















506













2429 ss=598) 13 ( = 2226 ss=560) 14 ( = 2172 ss=570) 15 ( = 2074 ss=








507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















507




F p


Gruplar arası 7690195 3 2563398 85783 000


Toplam 44923725 1249


Gruplar arası 1583832 3 527944 20899 000


Toplam 33059543 1249


Gruplar arası 1181982 3 393994 12609 000


Toplam 40114720 1249


Gruplar arası 26033911 3 8677970 51822 000


Toplam 234686263 1249

plt 050













508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















508
















Oumlz-yeterlik


p lt 001



509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















509


Tartışma ve Yorum





510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















510






511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















511




512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















512





513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















513







514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















514


Kaynakccedila
















515


















516


















517


















518















515


















516


















517


















518















516


















517


















518















517


















518















518














Documents

ERGENLERİN ÖZ YETERLİKLERİNİN VE PSİKOLOJİK … · ve çocuk ile ergenlerde depresyon ve anksiyete riskini artırmaktadır (Muris, 2002). Bandura, Pastorelli, Barbaranelli