Մատենադարան Մատենադարանը հիմնադրվել է 405

, , թվականին հայերեն գրերի գյուտից հետո Հայաստանի հնագույն մայրաքաղաքներից

`մեկում ( ): Վաղարշապատում Էջմիածին Հայոց արքա Վռամշապուհի

, հովանավորությամբ գրչության այս հնագույն կենտրոնից են իրենց

լուսավորչական գործունեությունը սկսել ու ծավալել Սուրբ Սահակ Մեծ կաթողիկոսը և

հայ գրերի ստեղծող Սուրբ Մեսրոպ: Մաշտոցը Նրանց հիմնադրած

Մատենադարանը հարյուրամյակներ շարունակ Հայ Առաքելական եկեղեցու

Կաթողիկոսարանում եղել է որպես Մայր:Գրատուն

Այսօր Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանը աշխարհի հնագու յն և : հարուստ ձեռագրատներից է

17.000 Այստեղ հավաքված շուրջ ձեռագիր մատյաններն ընդգրկում են հայ հին և

միջնադարյան գիտության ու մշակու յթի գրեթե ` , բոլոր բնագավառները պատմություն

, , աշխարահագրություն քերականություն փիլիսոփ-, , , , այություն իրավունք բժշկություն մաթեմատիկա

, , տիեզերագիտություն տոմարագիտություն- , , ալքիմիա քիմիա թարգմանական գրականություն

, , գրականություն վավերագիտություն արվ եստի, , պատմություն մանրանկարչություն

երաժշտություն և : այլն Հայերեն մատյաններից , , բացի այստեղ պահվում են արաբերեն պարսկերեն

, , , , հունարեն ասորերեն լատիներեն եթովպերեն, հնդկերեն ճապոներեն և : այլ լեզուներով ձեռագրեր

Մշակութային ժառանգության պահպանության այս հաստատությունում կորստից փրկվել են

, բազմաթիվ բնագրեր որոնք իրենց մայր լեզվ ով չեն պահպանվել եւ հայտնի են միայն հայերեն

:թարգմանությունները

• Մատենադարանի հավաքածուի հիմքը կազմում է Հայոց կաթողիկոսարանի ձեռագրատունը, որը դարերի

ընթացքում հանգրվանել է տարբեր աթոռանիստ

վայրերում, իսկ 1441-ին վերահաստատվել է իր

հիմնադրման վայրում` Ս. Էջմիածնում:

1668 . թ գրվ ած մի հիշատակարանում

, տեղեկություններ են հաղորդվում այն մասին որ Փիլիպոս կաթողիկոսի օրոք (1633-1655) Էջմիածնի վանքը

: հարստացել է բազմաթիվ նոր գրքերով Ձեռագրերի հայթայթման գործն ավելի է ծավալվում Հակոբ

(1655-1680): Ջուղայեցու աթոռակալության տարիներինԱրև ելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միավորելուց

(1828 .) հետո թ Էջմիածնի Մատենադարանի : պատմության համար սկսվում է նոր շրջան Նշանավոր մատենագետ Հովհաննես արքեպիսկոպոս

Շահխաթունյանը կազմում է Մատենադարանում (312 ), գտնվող ձեռագրերի առաջին ցուցակը ձեռագիր

որը ֆրանսերեն եւ ռուսերեն թարգմանություններով եւ . ակադեմիկոս Մ Բրոսսեի առաջաբանով լույս է տեսնում

1840 . : ` թ Պետերբուրգում Երկրորդ ավելի ընդարձակ (2340 ) ցուցակը ձեռագիր կազմում է Դանիել եպիսկոպոս

( Շահնազարյանը ցուցակը հրատարակչի անունով « », . 1863 .):հայտնի է որպես Կարենյան ցուցակ հրատ թ

• 1892 . 3158, թ Մատենադարանում կար1897- ` 3338, 1906- ` 3788, ին ին իսկ Առաջին

համաշխարհայինի նախօրյ (1913 .)`ակին թ 4060 :ձեռագիր 1915 . թ Մատենադարան են

մուտք գործում Վասպուրականից բերվ ած( , , , , Լիմ Կտուց Աղթամար Վարագ Վան և

), այլն ինչպես նաև Թավրիզից ստացվ ած1628 :ձեռագիր

• 1920 .թ 17- դեկտեմբերի ին պետականացվում է Էջմիածնի : կաթողիկոսարանի Մատենադարանը

1922 . թ ապրիլին Մոսկվայից Հայաստան են 4060 , 1915 . վերադառնում ձեռագիր որ թ

այնտեղ էին տարվել պատերազմի արհավիրքներից զերծ պահելու: մտահոգությամբ Այս ձեռագրերին են

1915-1921 . միանում թթ ընթացքում հավաքված և 1730 : ս ձեռագիր Շուտով

Մատենադարան են բերվում նաև , Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի Թիֆլիսի

, Ներսիսյան դպրոցի Հայկական , Ազգագրական ընկերության Երև անի

գրական թանգարանի և այլ վայրերի :ձեռագրական հավաքածուները

• 1939 . թ Մատենադարանը Էջմիածնիցտեղափոխվ ում է մայրաքաղաք Երև : ան

Ձեռագրական մշակու յթի պահպանությանը և 1959 . ուսումնասիրությանը զարկ տալու համար թ

3- մարտի ին Հայաստանի կառավարության որոշմամբ Մատենադարանը վերածվում է գիտա-

: 1954- հետազոտական ինստիտուտի ից Մատենադարանը ղեկավարող ակադեմիկոս Լև ոն

(1918-1982) Խաչիկյանի ջանքերով հաստատությունը , լիարժեքորեն կայանում է որպես

, գիտահետազոտական կենտրոն կարճ ժամանակում : 1982-2008 . արժանանում միջազգային ճանաչման թթ

Մատենադարանի տնօրեն է եղել ակադեմիկոս ՍենԱրև : 2008- շատյանը ից Մատենադարանի տնօրենն է

` :բանասիրության դոկտոր Հրաչյա Թամրազյանը

` Այժմ Մատենադարանի ֆոնդերն են, , ձեռագրական արխիվային գրադարանային և

, մամուլի բաժիններ հետազոտական աշխատանքով են զբաղված գիտական

: բաժիններն ու խմբերը Գործում են , ցուցադրության բաժինը որը զբաղվում է

մշտական ցուցադրության եւ ժամանակավոր , ցուցահանդեսների ներկայացմամբ

վերականգնման և , վերակազմման բաժինը որն իր աշխատանքում կիրառում է ժամանակակից

գիտության ու տեխնիկայի նվ :աճումները

Ա 50 նցած տարում Մատենադարանի աշխատակիցների ջանքերով հրատարակվել

են երկու հարյուրից ավելի, ուսումնասիրություններ հայագի- տական

հիմնարար արժեք ունեցող աշխատութ- , յուններ , միջնադարյան բազմաթիվ բնագրեր

, հիշատակարանների ժողովածուներ որոշ բացառիկ ձեռագրերի նմանահանություններ և

: « այլն Պարբերաբար լույս են տեսնում Բանբեր» Մատենադարանի գիտական

:աշխատությունների ժողովածուի հատորները

1965 և 1970 . թթ հրատարակվեցին Մատենադարանի հայերեն

ձեռագրերի համառոտ ցուցակի Ա և Բ, 1984 հատորները իսկ թվականից

սկսվել է հրատարակվել ձեռագրերի հանգամանալից նկարագրությունը

: պարունակող Մայր ցուցակը Ա յժմ , լույս է տեսել չորս հատոր սակայն

այս գործի կարև որությունը նկատի ունենալով պետության կողմից

հաստատված ծրագրով այս աշխատանքն այժմ դրվել է արագ

:ընթացքի մեջ Սկսվել էՄատենադարանի ձեռագրերի

:թվայնացման ընդարձակ գործը

• Մատենադարանը գիտահետազոտական աշխատանքին զուգահեռ շարունակում է ձեռագրերի

: հավաքչական աշխատանքը Հիշատակելի են մեծ . , նվիրատուների անունները Հարություն Հազարյան Նյու

, 397 Յորքից որ նվիրել է հայերե ն և օտար լեզուներով, , , ձեռագրեր Ռաֆայել Մարկոսյան Փարիզից որ

37 , հայրենիքին է կտակել ձեռագիր Վարուժան, , 150 Սալաթյան Դամասկոսից որ նվիրել է ավելի քան

, , , ձեռագիր Արշակ Տիգրանյան Լոս Անջելեսից Կարպիս Ջրբաշյան և Գև որգ Բաքրջյան Փարիզից և շատ ու շատ: 95-ուրիշների ամյա Տաճատ Մարկոսյանը Իրանի Նոր

1969 . Ջուղայի Ղարղուն գյուղից թ Մատենադարան է 1069 . ուղարկել թ Նարեկա վանքում ընդօրինակվ ած մի

, մատյան որի համար հիմք է եղել Մեսրոպ Մաշտոցի 5- ձեռքով րդ դարում գրվ : ած Ավետարանը

Մատենադարանը բազմաթիվ ձեռագրեր է ձեռք բերելնաև :գնման միջոցով Որպես գիտահետազոտական

50- ինստիտուտ հաստատման ամյակը Մատենադարանը , դիմավորում է նոր մասնաշենքի շինարարությամբ որն

իրականացվում է ՀՀ նախագահի աջակցությամբ ու վերահսկողությամբ և որն անհամեմատ կմեծացնի այս

հաստատության հնարավորությունները նրա գործունեության բոլոր բնագավառներում:

ՀՀ հրապարակ

• Հանրապետության Հրապարակը Հայաստանի , « », սիրտն է միակն իր երգող շատրվաններով

` կենտրոնական հատվածում հրաշալի խճանկարային, 3000 գորգով որի տակ գտնվում են տարվա

:պատմություն ունեցող փլատակներ Ճարտարապետական այս համալիրը ստեղծվել է

: Ալեքսանդր Թամանյանի նախագծով Հրապարակի ` տեսքը ձևավորում են հինգ յուրօրինակ շենքեր

, կառավարական տան կապի նախարարության և , « արհեստակցական միությունների Արմենիա

» , Մարիոթ հյուրանոցի Արտաքին գործերի, նախարարության Հայաստանի պատմության

:թանգարանի և Ազգային պատկերասրահի շենքերը

Հայաստանի պատմության թանգարանի և Ազգային պատկերասրահի շենքի առջև կառուցված է

յոթ շատրվաններից բաղկացած ընդարձակ , ջրավազանի համալիր որն ավելի է ընդգծում : հրապարակի ձվաձև կառուցվածքը Ջրային հայ ելու

, մեջ արտացոլվում են նրան շրջապատող կառույցները իսկ ջրային մեծ մակերեսն ու ջրառատ շատրվանները

մշտական զովություն են պարգևում ամառային շոգ:օրերին Ավանդույթ է դարձել հարսանյաց շքախմբի

, պտույտը երեք անգամ հրապարակի շուրջը ինչը :խորհրդանշում է նորապսակների միասնությունը

Տոնական օրերին հրապարակում կառուցվում է , , , հատուկ բեմ ուր բաց երկնքի տակ տեղի են ունենում

, համերգներ որորոնք, , որպես կանոն ավարտվում են հրավառությամբ:

ՀՀ պատմության թանգարան

• Հայաստանի պատմության թանգարանն այն , վայրն է որտեղից պետք է սկսել ծանոթությունը

: Հայաստանի հետ Այցելությունը պատմության թանգարան կարելի է անվանել

« » : ճանապարհորդություն ժամանակի մեջ Սրահներում ցուցադրված են հազարամյակների

` 2000 պատմություն ունեցող ցուցանմուշներ տարվա , 1000-հնության արծաթե ու ոսկյա մետաղադրամներ

(961-1045 ամյա Անիի մանրակերտը թվականներին «1000 Հայաստանի մայրաքաղաքն էր և հայտնի էր ու

1 » ), եկեղեցու քաղաք անվանումով հայկական ու , հունական կավե հնագույն ամանեղեն եկեղեցական

` փայտյա դռներ յուրահատուկ, , փորագրություններով գունեղ գորգեր զենքեր ու

յուրատեսակ արդուզարդեր: Թանգարանի յուրաքանչյուր ցուցանմուշը

, Հայաստանի անցյալի հայկական ոգու ու :բազմադարյա մշակույթի անխոս վկայությունն է

Ժամանակակից Երևանի կենտրոնում գտնվող Հայաստանի պատմության թանգարանն իր այցելուներին հնարավորություն է տալիս ճանաչել ու

:հասկանալ Հայաստանն ու հայերին

Կասկադ

• Հայ մեծ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի արձանի ետևի մասում գտնվում է հանրահայտ

« » : Կասկադ համալիրը Այս համալիրը աստիճանավոր, անցումների շատրվանների ու ծաղկանոցների մի

, համակարգ է որը Երևանի կենտրոնը միացնում է : Հաղթանակի զբոսայգու հետ Այն ունի հինգ

, մակարդակ որոնցից յուրաքանչյուրում տեղադրված են համաշխարհային ճանաչում ունեցող

` քանդակագործների Լինն Չադվիկի և Ֆերնանդո , Բոտերոյի աշխատանքները խաչքարեր և

: հարթաքանդակներ Ամենավերևում բացվում է ` , հիասքանչ տեսարան Երևանի համայնապատկերը

:որտեղից քաղաքը երևում է ինչպես ափի մեջ

Հինգերորդ մակարդակի վրա տեղադրված է 50- Հոկտեմբերյան հեղափոխության ամյակը

, խորհրդանշող հուշասյունը իսկ արևային ժամացույցը ցույց է տալիս կյանքի

անվերջանալի :ընթացքը Կասկադը հայտնի է բաց երկնքի տակ

անցկացվող համերգներով և, հրավառություններով յուրահատուկ

, արձաններով փոքրիկ ջրվեժներով ու Արարատ : լեռան հիանալի տեսարանով Համալիրը

, երեխաների տարեցների ու երիտասարդ :զույգերի ամենասիրված վայրերից մեկն է

Երևանի կոնյակի գործարան

• Հայկական կոնյակը հայ ժողովրդի պարծանքն է: Հնարավոր չէ պատկերացնել հայկական հարսանիք

կամ որևիցե այլ տոնախմբություն առանց կոնյակի: Երևանի Կոնյակի գործարանը կառուցվել է 1887թ.

վաճառական Ներսես Թաիրովի (Թահիրյան) կողմից, Հին Էրիվան ամրոցի տեղում: Հետագայում` 1899թ., նա

վաճառեց իր գործը ռուս արդյունաբերող ՆիկոլայՇուստովին: 1900թ. Փարիզի ցուցահանդեսում

Շուստովի արտադրանքը ստացավ «Գրանպրի» մրցանակ: Բարձր որակական հատկանիշների

շնորհիվ Շուստովին թույլատրեցին շշերի վրա գրելկոնյակ, այլ ոչ թե բրենդի, ինչպես ընդունված էր

անվանել խաղողից ստացված այն բոլոր սպիրտայինխմիչքները, որոնք չէին աճում Կոնյակ գավառում:

Ամենամեծ ճանաչումը հայկական արտադրանքնունեցավ 1913թ., երբ « Շուստով և որդիներ»

ընկերությունը հայրենական ու օտարերկրյա 30 գործարարների հետ սկսեց մատակարարել իր

արտադրանքը ռուսական կայսերականարքունիքին: Հայկական կոնյակի սիրահարներից

են բազմաթիվ ճանաչված մարդիկ, որոնց թվում էր Ուինստոն Չերչիլլը: Ստալինն անձանբ էր

վերահսկում բրիտանական վարչապետի համար «Դվին» կոնյակի առաքման գործընթացը: Երբ

արդեն ծերունի Չերչիլին հարցրեցին, թե որն է նրա երկարակեցության գաղտնիքը, նա առանց

մտածելու պատասխանեց. « Երբեք մի ուշացեքճաշին, ծխեք Հավանայի սիգարներ և խմեքհայկական կոնյակ»:

Երևանի կոնյակի գործարանն այն վայրն է, ուր Դուք կարող եք տեղում ծանոթանալ կոնյակի

արտադրությանը և միաժամանակ, համտեսել այդ լեգենդար խմիչքը:

Ա. Սպենդիարյանիանվան օպերայի և բալետիազգային

ակադեմիական թատրոն

•Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնը հիմնադրվել է 1932թ.-ին: Թատրոնի

շենքը կառուցվել է 1940թ.-ին: Թատրոնի հիմնադրման գործում անգնահատելի ավանդ ունեն նշանավոր դիրիժորներ Գ.

Բուդաղյանը, Կ. Սարաջևը, թատրոնի մեներգիչներ Հ. Դանիելյանը, Շ. Տալյանը, նկարիչ Մ. Սարյանը և այլք: 1933թ. հունվարի 20- ին բեմ բարձրացավ Ա. Սպենդիարյանի "Ալմաստ" օպերան` դառնալով հայկական պրոֆեսիոնալ օպերային

թատրոնի հիմքը: 1938թ.- ին հայկական առաջին և միակ օպերային թատրոնն անվանակոչվեց Ա. Սպենդիարյանի անունով:

Թատրոնի հիմնադրման առաջին իսկ օրվանից սիմֆոնիկ նվագախումբն ու երգչախումբը սկսել են իրենց

գործունեությունը: Հայկական օպերային արվեստի առաջընթացին մեծապես նպաստել և համաշխարհային փառք

են բերել աշխարհահռչակ երգիչներ Գ. Գասպարյանը, Գ. Գալաչյանը, Հ. Պապյանը, Ն. Հովհաննիսյանը, Մ. Երկաթը, Գ. Գրիգորյանը, Բ. Թումանյանը դիրիժորներ Գ. Բուդաղյանը, Կ. Սարաջևը, Մ. Թավրիզյանը, Ս. Չարեքյանը, Յու. Դավթյանը, Ա. Քաթանյանը, Հ. Ոսկանյանը և այլք: 1939թ. օպերային թատրոնի

ստեղծագործական կազմը համալրվեց նաև բալետային խմբով: Բալետային խումբը տարիների ընթացքում ղեկավարել են

Ի.Արբատովը, Զ.Մուրադյանը, Վ.Գալստյանը:

Այսօր թատրոնի նվագախումբը, երգչախումբը և բալետային խումբը հաջողությամբ ղեկավարում են նոր

սերնդի արվեստագետներ, ՀՀ վաստ. արտիստ ԿարենԴուրգարյանը, ՀՀ վաստ. արտիստ Կարեն Սարգսյանը և

ՀՀ ժող. արտիստ Հովհաննես Դիվանյանը՝ բարձրպահելով 75- ամյա օպերային թատրոնի երաժշտականավանդույթները: Անցած 74 տարիների ընթացքումԱ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային

ակադեմիական թատրոնը բեմադրել և հանդիսատեսի դատին է ներկայացրել հայ, ռուս և եվրոպական

դասական կոմպոզիտորների բազմաթիվ օպերային և բալետային ներկայացումներ, ինչպես նաև

ժամանակակից երաժշտա- թատերական գործեր: Հայաստանի օպերային թատրոնն ունեցել է բազմաթիվ

հյուրախաղեր Ամերիկայի, Եվրոպայի, Ասիայի բազմաթիվ երկրներում՝ բարձր պահելով հայ

երաժշտական բեմարվեստի պատիվը: 2007թ. Ա.Խաչատրյանի "Գայանե" բալետը մեծ հաջողությամբ

ներկայացվեց Եգիպտոսի Կահիրե և Ալեքսանդրիաքաղաքներում, իսկ 2008թ. Միացյալ Արաբական

Էմիրությունների մայրաքաղաք Աբու Դաբիում և :Բահրեյնի Թագավորությունում

Եղիշե Չարենցիանվան գրականության ևարվեստի

թանգարան

• Եղիշե Չարենցի անվան Գրականության և արվեստիթանգարանը (ԳԱԹ) հիմնադրվել է 1921- ին՝ նախ իբրև

Գրականության թանգարան ( հիմնադիր՝ Ե. Շահազիզ): Գործել է Հայաստանի կուլտուր- պատմական թանգարանի

կազմում: 1954- ին կազմավորվել է գրականության, թատերական թանգարանների և Ռ. Մելիքյանի անվ. երաժշտական կաբինետի նյութերի հիման վրա: Մինչև

1963- ը կոչվել է ՀՍՍՀ ԳԱ, այնուհետև ՀՍՍՀ կուլտուրայի մինիստրության գրականության և արվեստի թանգարան:

1967- ից կրում է Ե. Չարենցի անունը: Այնուհետև Թանգարանում է ընդգրկվել նաև հայ կինոարվեստին

վերաբերող հավաքածուն: Թանգարանում են հանգրվանել Սայաթ- Նովայից մինչև

նորագույն շրջանի հայ գրականության և արվեստի մեր երախտավորների ձեռագրերը, նամակները, անձնական ու

բեմական իրեր, լուսանկարներ, ազդագրեր, ձայնագրություններ, քանդակներ, գեղանկարչականգործեր, անձնական գրադարաններ, երաժշտականգործիքներ, հայ սփյուռքին վերաբերող հարուստփաստաթղթեր: Թանգարանում այժմ պահպանվում են

հազարից ավելի անհատական ֆոնդեր և հավաքածուներ, որոնք ընդգրկում են շուրջ մեկ միլիոն թանգարանային

առարկաներ:

Թանգարանում գործում է "Սայաթ- Նովայից Չարենց" մշտական ցուցադրությունը, որտեղ ներկայացված են

թանգարանային եզակի նմուշներ: Մշտական ցուցադրությանը զուգահեռ կազմակերպվում են նաև

տարբեր թեմաներով ցուցահանդեսներ, գրական- երաժշտական ցերեկույթներ, դասախոսություններ,

հանդիպումներ մշակույթի գործիչների հետ: Թանգարանի հարուստ հավաքածուից օգտվում են

գիտական լայն շրջանակները: Թանգարանային նյութերը հիմք են հանդիսացել բազմաթիվ ակադեմիական

հրատարակությունների, գիտականուսումնասիրությունների: 1990- ական թվականներից

Թանգարանի հրատարակչությամբ լույս են տեսել բազմաթիվ երախտավորների՝ Սայաթ-Նովայի,

Կոմիտասի, Ե. Օտյանի, Գր. Զոհրապի , Ռ. Սևակի, Սիամանթոյի, Հ. Սիրունու, Ս. Բյուրատի, Հ. Շեմսի, Մ. Թումանյանի և այլ մեծերի անտիկ նամակներն ուստեղծագործությունները:

ՊԱՏՐԱՍՏԵՑԻՆ Վարդանյան Վաղինակը

Մելիքջանյան Սուրենը Սարոյան Նարեկը

Զիրոյան Ռազմիկը