Ιωάννα Ντίνου ΠΕ5Υπεύθυνη ΠΕ

Δ’ Δ/νσης Β/θμιας Εκπ/σης Αθήνας «Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Αειφόρο

Σχολείο» Κυριακή, 10 Απριλίου 2011

3ο Γυμνάσιο Αιγάλεω

Θεωρία επικοινωνίας

« » Ο όρος επικοινωνία περιγράφει συνολικά τις αλληλεπιδράσεις μέσα στο τρίγωνο που ορίζεται

από κάποιο μήνυμα (message: , ανακοίνωση, , , πρόθεση κρίση ερμηνεία μη λεκτική συμπεριφορά

. .), κ λπ τον αποστολέα ( , , του πομπό παραγωγό . .) , υποβολέα κ λπ από τον οποίο ξεκινάει το μήνυμα

και τον παραλήπτη ( , , του δέκτη ερμηνευτή . .) . αναλυτή κ λπ στον οποίο φτάνει το μήνυμα

Θεωρία επικοινωνίας (συνέχεια)

μηνυμα

κατάσταση

αποστολέας

παραλήπτης

Επικοινωνία δυαδική :

Σχέση αλληλεπίδρασης και αμοιβαίας μετάδοσης μηνυμάτων μεταξύ δύο ατόμων:

( με τη χρήση του λόγου λεκτική)επικοινωνία

( και τη χρήση του σώματος σωματικήεπικοινωνία). Ηλεκτική επικοινωνία περιλαμβάνει φαινόμενα

που αφορούν στον προφορικό και στο γραπτό. λόγο

Ημη λεκτική επικοινωνία συνίσταται στη χρήση , του σώματος ολόκληρου ή κάποιων μελών του

. προκειμένου να μεταδοθούν μηνύματα ' Πρωτεύοντα ρόλο σ αυτού του είδους την επικοινωνία διαδραματίζουν τα μάτια ως μέσο

, , έκφρασης οι μορφασμοί του προσώπου οι, χειρονομίες η εμφάνιση και οι ποικίλες στάσεις

.του σώματος

Θεωρία επικοινωνίας (συνέχεια)

Η «Σχολή της Επικοινωνίας» του Palo Alto αναφέρει τις ακόλουθες διαστάσεις της επικοινωνίας (Bateson, 1972):1. Η επικοινωνία είναι μια διεργασία που έχει ένα

σκοπό.

2. Η διεργασία αυτή διεξάγεται σε κάποιο συγκεκριμένο πλαίσιο, το οποίο είναι καθοριστικής σημασίας για να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε ένα επικοινωνιακό φαινόμενο (Watzlawick, 1984,1986).

3. Η επικοινωνία δεν αφορά μόνο στα λεκτικά μηνύματα που ανταλλάσσουν δύο συνομιλητές. Πιο συγκεκριμένα, η διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων πραγματοποιείται μέσω των ακόλουθων καναλιών:

)α το λεκτικό κανάλι, το οποίο , περιλαμβάνει τη γλώσσα

) β το μη λεκτικό κανάλι, το οποίο, , περιλαμβάνει τις εκφράσεις του προσώπου

, τις κινήσεις των ματιών και το βλέμμα τις , στάσεις ή κινήσεις του σώματος τον τόνο

, . . της φωνής τη θέση στο χώρο κ λπ ) γ το τεχνητό κανάλι, στο οποίο

συμπεριλαμβάνονται κάποιοι , κρυπτογραφικοί κώδικες τα σήματα του

. .Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας κ λπ

Θεωρία επικοινωνίας (συνέχεια)

Η λεκτική επικοινωνία περιλαμβάνει :-τις λέξεις-τη βιωματική φόρτιση που έχουν οι λέξεις αυτές στο συγκεκριμένο κοινωνικό, χρονικό, πολιτισμικό πλαίσιο όπου πραγματοποιείται η εκάστοτε επικοινωνιακή συναλλαγή. Δυσκολία να επιλέξουμε τις σωστές λέξεις, που να αποδίδουν το ακριβές νόημα των εννοιών που θέλουμε να εκφράσουμε, σε μια ξένη γλώσσα. Ερευνητές όπως ο Osgood, έχουν οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι κάθε λέξη έχει, διαφορετική συναισθηματική φόρτιση για κάθε άτομο και αποκωδικοποιείται διαφορετικά από το κάθε άτομο (Γεώργας, 1994).

Θεωρία επικοινωνίας (συνέχεια)

4. Η συστημική προσέγγιση της επικοινωνίας του Palo Alto διευρύνει τη λειτουργία της μη λεκτικής επικοινωνίας και αναφέρει ότι «κάθε κοινωνική συμπεριφορά αποτελεί επικοινωνία».

5.Το κάθε μήνυμα περιέχει δύο επίπεδα σημασίας, Το πρώτο επίπεδο μεταφέρει μια πληροφορία (γεγονότα, γνώμη, εμπειρίες, συναισθήματα), ενώ το δεύτερο επίπεδο αναφέρεται στο συναίσθημα και στη σχέση που συνδέει τους συνομιλητές.

6. Η σχέση ανάμεσα σε δύο συνομιλητές διαρθρώνεται σύμφωνα με δύο μοντέλα: το συμμετρικό και το συμπληρωματικό. Στο συμμετρικό μοντέλο η σχέση καθορίζεται ως ισότιμη, ενώ στο συμπληρωματικό η σχέση είναι ανισότιμη και το άτομο που κατέχει την υψηλότερη θέση έχει την ευθύνη της συναλλαγής. Το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο καθορίζει ορισμένες συμπληρωματικές σχέσεις, όπως γονέας-παιδί, δάσκαλος-μαθητής κ.ά.

Αναφορική επικοινωνίαΗ επικοινωνία η οποία συντελείται όταν τα άτομα

που επικοινωνούν διαθέτουν την ικανότητα(α) να ακούν και να ανταποκρίνονται σε ένα

μήνυμα,(β) να εντοπίζουν και να αξιολογούν πιθανά

προβλήματα ή παραλείψεις σε πληροφορίες που ακούν και

(γ) να βρίσκουν τρόπους αποκατάστασης των δυσκολιών στην επικοινωνία.

Bunce, 1991, Lloyd, 1994, 1997, Lloyd & Beveridge, 1981

Μήνυμα

Ομιλητής Ακροατής

Σημαντική κοινωνικο-γλωσσική ικανότητα

Ομιλητής: έχει την ικανότητα να εκφράζει τις προθέσεις του με σαφή και οικονομικό τρόπο, έτσι ώστε ο ακροατής να μην έχει καμία απολύτως αμφιβολία για το νόημα του μηνύματός του.Επαρκές/σαφές μήνυμα: “Το μπλε κουτί”Ανεπαρκές/ασαφές μήνυμα: “Το κουτί” Ακροατής: έχει την ικανότητα να διακρίνει ανάμεσα στη πρόθεση πίσω από τα λόγια του ομιλητή και τα ακριβή λόγια του ομιλητή και να αποκαθιστά κενά και απορίες στην επικοινωνία.

Ασαφές μήνυμα: Η γυναίκα με το μικρό σκύλο

Σε γενικές γραμμές αποτελεσματικός είναι ο ομιλητής ο οποίος είναι ικανός να κατασκευάζει

ένα σαφές μήνυμα και ταυτόχρονα να το προσαρμόζει στα χαρακτηριστικά (γλωσσικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, γνωστικά) και τις

ανάγκες του ακροατή (Lloyd, 1997).

Ο ακροατής αξιολογεί το μήνυμα, αποφασίζει σχετικά με τη νοηματική του πληρότητα και ενδεχομένως επιλέγει να μην ανταποκριθεί στην επικοινωνία. Στην περίπτωση που επιλέγει να ανταποκριθεί στο σημασιολογικά ελλιπές ή διφορούμενο μήνυμα, διαμορφώνει και εκφράζει το δικό του μήνυμα (στο σημείο αυτό ο ακροατής μπαίνει στο ρόλο του ομιλητή) το οποίο μπορεί να πάρει τη μορφή έκκλησης/αίτησης για επιπλέον πληροφόρηση ή σχολίου σχετικά με το πεδίο αναφοράς του μηνύματος.

Η έρευνα στο χώρο της αναφορικής επικοινωνίας, έχει προσφέρει ένα πλήθος δεδομένων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά συμπεριφέρονται ως ακροατές και ομιλητές και τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά βελτιώνουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες και γίνονται αποτελεσματικά. Τα ευρήματα των ερευνών συνοψίζονται στα παρακάτω:

Τα μικρά παιδιά (4 έως 6 ετών) έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν τα ανεπαρκή/ασαφή μηνύματα σαν να είναι απολύτως επεξηγηματικά (Flavell et al., 1981, Lloyd et al., 1995, Whitehurst & Sonnenschein, 1978).

Αρκετές έρευνες έδειξαν ότι τα μικρά παιδιά, όταν δέχονται ανεπαρκή, μη επεξηγηματικά μηνύματα, δεν κάνουν καμία προσπάθεια να επιλύσουν το πρόβλημα επικοινωνίας το οποίο αντιμετωπίζουν (Cosgrove & Patterson, 1977, Ironsmith & Whitehurst, 1978).

Ακόμα και όταν τα παιδιά αναγνωρίζουν ότι ένα μήνυμα είναι διφορούμενο ή ασαφές, δεν μπορούν να βρουν τρόπο να αντιμετωπίσουν την ασάφεια (Beal & Flavell, 1984).

Τα παιδιά τείνουν να κατηγορούν τους εαυτούς τους στο ρόλο του ακροατή για αποτυχίες στην επικοινωνία. Τα παιδιά αποφεύγουν να κατηγορούν τον ομιλητή ή και το ίδιο το μήνυμα (Peterson et al., 1972).

Τα παιδιά δεν κατανοούν ότι πολύ συχνά το ίδιο το μήνυμα προκαλεί προβλήματα στην επικοινωνία (Ackerman, 1991, Bonitatibus & Flavell, 1985).

Οι μικροί στην ηλικία ακροατές δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα στα λόγια του ομιλητή και τις προθέσεις πίσω από τα λόγια του (Ackerman, 1993, Beal & Flavell, 1984).

Προσαρμόζωταμηνύματάμου στις, απαιτήσεις τις ανάγκες και τα

χαρακτηριστικά τωνατόμωνστα οποία απευθύνομαι

• ;Προσέχουν οι ακροατές αυτά που λέω

Wellman & Lempers, 1977 Παιδιά 2 μόλις ετών χρησιμοποιούν διάφορες στρατηγικές για να τραβήξουν τη προσοχή όσων τους

ακούν

• ;Ποια είναι η ηλικία των ακροατών μουDunn, 1988 Όπως ακριβώς οι ενήλικες έτσι και τα παιδιά 2 και 3 ετών , αλλάζουν τον τόνο της φωνής τους όταν μιλάνε σε μωρά

παιδιά ή ενήλικες

• ;Είμαι ευγενικόςBock & Hornsby, 1981 Τα μεγαλύτερα παιδιά χρησιμοποιούν πιο

« » συχνά από τα μικρότερα παιδιά το παρακαλώ όταν θέλουν να ζητήσουν κάτι

Κατανόηση της σκέψης των άλλων

Ο δάσκαλος πρέπει να κατευθύνει με ακρίβεια τη πνευματική δραστηριότητα του μαθητή/ακροατή.

Τα μικρά παιδιά δυσκολεύονται να χρησιμοποιούν τη γλώσσα προκειμένου να κατευθύνουν την σκέψη του άλλου

Θεωρητικοί και ερευνητές της (επικοινωνίας Gordon, 1970) προσπάθησαν

να προσδιορίσουν συμπεριφορές που , δυσχεραίνουν την επικοινωνία τις οποίες

ονόμασαν . φραγμούς

Οι κυριότερες από αυτές τις συμπεριφορές: είναι

) α η προσταγή, όταν ο ομιλών δίνει εντολές στο ,συνομιλητή του

) β ηαπειλή, , η προειδοποίηση όταν επισημαίνει ( ) στον ομιλητή τις αρνητικές συνέπειες των

, πράξεών του ) γ τοκήρυγμα, η ηθικολογία όταν υποδεικνύει στο

, συνομιλητή του τι πρέπει ή τι θα έπρεπε να κάνει ) δ η εκλογίκευση όταν αναφέρεται στο

, συνομιλητή του μόνο με λογικά επιχειρήματα ,αγνοώντας το συναίσθημά του

) ε ησυμβουλή, όταν κάνει υποδείξεις και ,προτείνει λύσεις στο πρόβλημα

) στ ηκριτική, , ο χαρακτηρισμός όταν εκφράζει , μια αρνητική κρίση για το συνομιλητή του

α

) ζ ο έπαινος, η , επιβράβευση όταν εκφράζει μια θετική , , κρίση για το συνομιλητή του αγνοώντας όμως τις

πραγματικές συνθήκες ή το δυσφορικό συναίσθημά του, ) η η παρηγοριά, , ο οίκτος όταν βιάζεται να καθησυχάσει το

, συνομιλητή του χωρίς να του επιτρέψει να εκφράσει το ,πραγματικό συναίσθημά του

) θ η ερμηνεία, όταν βιάζεται να ερμηνεύσει τα κίνητρα της αντίδρασης του συνομιλητή του απαγορεύοντάς του να

, αυτοπροσδιοριστεί ) ι η γελοιοποίηση, , ο σαρκασμός όταν αποδίδει έναν

, αρνητικό χαρακτηρισμό στο συνομιλητή του που τον προσβάλει ως προσωπικότητα,

)ια ηαποφυγή, η , « », αγνόηση το χιούμορ που αποσκοπεί στο να στρέψει τη συζήτηση σε άλλο θέμα

) ιβ οι υπερβολικές και ακατάλληλες ερωτήσεις, που .δίνουν στο συνομιλητή την αίσθηση ότι ανακρίνεται

Η Satir (1989) έχει περιγράψει τέσσερις συνήθεις τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιούμε όταν έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση και παράλληλα αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση, η οποία μας δημιουργεί άγχος.Οι συγκεκριμένοι τρόποι επικοινωνίας είναι οι ακόλουθοι:

• Ο κριτικός τρόπος

• Ο απολογητικός, υποχωρητικός τρόπος

• Ο υπερλογικός τρόπος

• Ο ασυνάρτητος τρόπος επικοινωνίας

Προβλήματα στην επικοινωνία

Αλληλεπίδραση λέγεται η αμφίπλευρη επιρροή μεταξύ των, ατόμων η οποία αρχίζει με την επικοινωνία μέσω γλωσσικών

και μη γλωσσικών :συμβόλων και διεξάγεται

) α μέσω της δύναμης επιρροής του ενός προς τον άλλον ή τους, άλλους

) β μέσω της καθοδήγησης του ενός προς τον άλλον ή τους, άλλους

) γ μέσω της επιβολής ποινών ή απονομής αμοιβών του δυνατού προς τον αδύνατο ή τους αδύνατους και

) δ μέσω της απόκτησης κέρδους του ενός από τον άλλο ή τους (άλλους Minsel u.a. 1978,13ff).

Aλληλεπίδραση

Μέσω της αλληλεπίδρασης εξασφαλίζεται ως ένα βαθμό η συνύπαρξη και η συμβίωση των ατόμων βασικός στόχος

" " των οποίων είναι το λεγόμενο κοινωνικό γίγνεσθαι του.καθενός

Στο ανθρώπινο σύστημα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης υπάρχει ένα πλαίσιο κοινωνικών

: κανόνων μέσα στο οποίο λειτουργούν τρεις δυνάμεις η, . δράση η ανάδραση και η διάκριση Η τελευταία ασκεί μια

ρυθμιστική επιρροή στη λειτουργία επικοινωνίας μεταξύ . , των ατόμων Όταν παύσει να λειτουργεί η διάκριση τότε

, παρουσιάζονται συγκρούσεις μεταξύ των ατόμων προσβάλλονται οι κανόνες και τα άτομα δε φτάνουν ποτέ

.στους στόχους τους

Aλληλεπίδραση (συνέχεια)

, Ηκοινωνική αλληλεπίδραση ανάλογα με τον αριθμό των μελών της ομάδας και τον τρόπο με τον οποίο

, διεξάγεται μπορεί να μελετηθεί σε τρία συστήματα :κοινωνικής επικοινωνίας

) α Το δυαδικό: Στο δυαδικό σύστημα η επικοινωνία διεξάγεται μεταξύ δύο ατόμων εκ των οποίων το ένα

είναι ισχυρότερο του άλλου ως προς τη δύναμη ή τη , γνώση και επηρεάζει το άλλο το οποίο και

' ανταποκρίνεται σ αυτό ανάλογα με τα, . ενδιαφέροντα τις ανάγκες και τις ικανότητες του

' Κατ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται μια αλληλεπίδραση μεταξύ τους που στοχεύει στη λύση

των προβλημάτων και την ικανοποίηση των αναγκών.τους

Aλληλεπίδραση

) β Το ομαδικό: Στο ομαδικό σύστημα επικοινωνίας το άτομο προσδιορίζεται ως μέλος της ομάδας που κατέχει κεντρική

. ' , θέση Δέχεται μεγαλύτερη επιρροή απ ό τι το ίδιο ασκεί και , τούτο διότι βρίσκεται αντιμέτωπο με τη δύναμη των πολλών οι οποίοι σε κάθε πιθανή απόκλιση της συμπεριφοράς του ασκούν

. δυναμικά μια άμεση και προσωπική πίεση

) γ Το σύστημα των ρόλων: Μέσα στην ομάδα το κάθε άτομο επιφορτίζεται με την ανάληψη και εκπλήρωση ενός κοινωνικού

. ρόλου Αυτό σημαίνει ότι η συμπεριφορά του καθενός πρέπει να . ' ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων Σ αντίθετη

. περίπτωση το άτομο συγκρούεται με την ομάδα Ο ρόλος του , καθενός λειτουργεί βάσει κανόνων οι οποίοι και

. διασφαλίζονται με την επιβολή κυρώσεων Η διαδικασία αυτή αρχίζει από τη γέννηση του παιδιού μέσα στην οικογένεια και

στη συνέχεια και παράλληλα με την οικογένεια διεξάγεται .συστηματικά στο σχολείο

Aλληλεπίδραση (συνέχεια)

Για να πετύχει κλίμα επικοινωνίας στην τάξη ο :εκπαιδευτικός είναι αναγκαίο να

Είναι εξοικειωμένος με τις δεξιότητες της επικοινωνίας ώστε να δημιουργήσει στην τάξη για

:τον μαθητή) Α κλίμα που να ευνοεί τη μάθηση) Β θετικές διαπροσωπικές σχέσεις) Γ ποιοτική επικοινωνία

: Για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό δυνατότητα διεύρυνσης των τρόπων επικοινωνίας και

.διδασκαλίας

‘’Κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να έχει μια υγιή και δημιουργική ανάπτυξη στη ζωή του’’

Μερικές από τις βασικότερες προϋποθέσεις που διευκολύνουν την επικοινωνία του εκπαιδευτικού με τα υπόλοιπα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας είναι:

Ενσυναίσθητη κατανόηση ‘’ κατανόηση σαν να‘’ .είναι το άλλο άτομο

: Ζεστασιά και άνευ όρων θετική αναγνώριση αποδοχή και εκτίμηση που αποδίδεται στον

μαθητή χωρίς την διατύπωση κρίσεων για την, .στάση συμπεριφορά ή την προσωπικότητά του

:Αυθεντικότητα και Αυτοαποκάλυψη –σύμβουλος εκπαιδευτικός γνήσια διαθέσιμος απέναντι

, στον μαθητή όχι επίπλαστος και υποκριτικός.

Επικοινωνία είναι η αλληλεπίδραση που , συμβαίνει σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο όπου ένα

άτομο προσπαθεί να μεταδώσει ένα μήνυμα σε .ένα άλλο άτομο

Οι δυσκολίες στην επικοινωνία συνδέονται με την αδυναμία του ανθρώπου να συνειδητοποιήσει και να εκφράσει τα βαθύτερα συναισθήματα και .τις ανάγκες του

Η εξοικείωση του εκπαιδευτικού με τις δεξιότητες της επικοινωνίας είναι βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη ενός κλίματος στην τάξη που

, προωθεί την μάθηση διευκολύνει την προσαρμογή και ευνοεί την εξέλιξή τους σε όλους τους τομείς.

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αποτελέσει σύμβουλο στην επίλυση προβλημάτων επικοινωνίας σύμφωνα με το μοντέλο παροχής βοήθειας τριών σταδίων των Hill&O’Brien 1999).

α) ΔΙΕΡΕΥΝΥΣΗ (σκέψεις,συναισθήματα και ενέργειες)

β)ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ των παραπάνω συναισθημάτων

γ) ΔΡΑΣΗ ποιές ενέργειες θα κάνουν με βάση την διερεύνηση και συνειδητοποίηση που έχουν προηγηθεί.

Επικοινωνία – ΑλληλεπίδρασηΠαραδείγματα δραστηριοτήτων

για την ανάπτυξη της επικοινωνίας

Ευχαριστώ πολύ …για την υπομονή σας!