Enerji Ekonomisi Ve Yönetimi Ders Notları (1.Kısım) 19.03

8/7/2019 Enerji Ekonomisi Ve Ynetimi Ders Notlar (1.Ksm) 19.03

1/35

ENERJ EKONOMS VE YNETM

1. GR

Dier ynetim faaliyetlerine benzer olarak Enerji Ynetimi; planlama, koordinasyon

ve kontrol gibi birbirinden bamsz olduklarnda etkisiz kalabilecek ilevlerin, bir araya

gelerek oluturduu bir btndr. Bu anlamda sanayide Enerji Ynetimi rn kalitesinden,

gvenlikten veya evresel tm koullardan fedakrlk etmeksizin ve retimi azaltmadan

enerjinin daha verimli kullanm dorultusunda yaplandrlm ve organize edilmi disiplinli

bir almadr. Enerji tasarrufu ynetimi uygun ve iyi tasarlanm bir ynetim yaklamn

gerektirir.

Belli bir programa bal olmadan yrtlen almalarda basit iletme tedbirleriyle

baz kurulularda % 10'a varan oranlarda enerji tasarrufu salanabilmektedir. Geni kapsaml

Enerji Ynetimi programlarnn uygulanmas ile enerji tasarrufu almalarna sreklilik

kazandrld gibi, tasarruf oran da % 25i aabilir.

Enerji Ynetiminin temelini, Enerji Ynetim Sistemi ve sistemin en nemli ilevi

olan " zleme ve Hedef Oluturma " kavramlar oluturmaktadrlar.

1.1. ENERJ TASSRUFUNUN NEM

Enerji tasarrufu enerjiyi kullanmamak anlamna gelmez. Enerji tasarrufu, enerji arz

hizmetlerinin azaltlmas veya kstlanmas eklinde de dnlmemelidir. Enerji tasarrufu,

enerjinin gereksiz kullanm sahalarn belirlemek ve bu israf minimum dzeye indirmek veya

tamamen ortadan kaldrmak iin alnan nlemleri ierir. Bu ekilde, retici ayn miktardaki

mal ve hizmetleri daha az enerji veya ayn miktar enerji ile daha ok mal ve hizmet retebilir.Enerji tasarrufunda etkili olabilmek iin deerlendirilmesi gereken temel elerden biri de

lme ve deerlendirme dir.

Enerji tasarrufu almalarn ieren organizasyonlarn odak noktas Enerji Ynetimi

kavramdr. ekil 1.1 ve ekil 1.2, enerji tasarrufu odak noktas olmak zere, enerji

tasarrufuna katkda bulunan sekiz nemli alma sahasn ve enerji ynetiminin oluum

emasn gstermektedir.


2/35

E n e r j iT a s a r r u f u

I z l e m e V eD e g e r l e n d i r m e

s t Y n e t i m i nK a t k i V e D e s t e g i

E n e r j iM u h a s e b e s i

U y g u l a m a

S e r m a y eT e m i n i

E g i t i m

D e t a y l i E n e r jT a r a m a s i

n E n eT a r a m a

ekil 1.1. Enerji Ynetim Sistemi

D e s t e k ( M d r l e

E N E R J I D I R E

E n e r j i K o n t r o l B a sM h e n d i s l i g i

E n e r j i K o y e l e r i

K O M I T E B A SI S L E T M E G E N E L

D e s t e k y e l e r( Y a r d i m c i M d r l e r )

D a i m i y e l e r( B a s M d r l e r )

ekil 1.2 Enerji Ynetimi Organizasyonu


3/35

lme ve deerlendirmenin enerji ynetimindeki nemi nedeniyle, tketilen enerji

miktarnn bilinmesinin gereklilii ortaya kmaktadr.

Enerji Ynetimi asndan deerlendirildiinde, her hangi bir fabrikadaki retim

maliyetleri, ham madde, iilik, iletme ve enerji maliyetlerinin toplam dikkate alnmaktadr.

Genellikle enerji, basit bir ekilde toplam retim maliyetlerine dahil edilir ve ayr bir kalem

olarak dikkate alnmaz. Enerji maliyetleri, fabrikann zelliine bal olarak toplam retim

maliyetlerinin bir ksmn ve bazen de olduka nemli bir ksmn tekil etmekle beraber bu

durum ou zaman fabrika yneticileri tarafndan nemsenmez. Enerji maliyetleri sanayi

sektrnn tipine gre, kullanlan proseslere, ham maddelere ve imal edilen son rne bal

olarak toplam retim maliyetlerinin % 50' sinin zerine kabilir.

Birok enerji tasarrufu projesinin ok az bir masrafla veya hi masrafsz uygulanmas

mmkndr. Baz projeleri uygulamak iin ise byk miktarda sermayeye gereksinin olabilir.

Enerji tasarrufu iin yaplabilecek yatrmlar fabrikada yaplm olan gerekli dier yatrmlar

gibi (kapasite artrm, proses ekipmannn modernizasyonu, yeni binalar v.s.) ayn esasa gre

deerlendirilmelidir. Genel olarak enerji tasarrufu yatrmlar mali adan dier yatrmlara

gre daha caziptir. Baz enerji tasarrufu yatrmlar u andaki enerji fiyatlarna gre cazip

olmasa bile gelecekte enerji fiyatlarnn artmas ile krl hale dnecektir.

Enerji Ynetimi, enerji verimliliinin salanmas yan sra, fabrika blmlerinin

cihazlar baznda incelenmesi sonucunda, dier alanlarla da ilgili olan maliyetlerin

azaltlmasna yardmc olabilir. nk Enerji Ynetimi; mhendislik, ynetim, insan ilikileri

gibi ok deiik disiplinleri kapsar ve ou zaman hammadde, igc ve ekipmanlarn daha

iyi kullanmna yardmc olur.

1.2.ENERJ TKETM LE MALYET ARASINDAK LK

Baarl bir enerji ynetiminin yapaca ilk i, irketin dedii enerji faturas ile enerji

tketen ekipmanlar ve retim hatt arasnda balant kurmaktr. Bu birok ekillerde

yaplabilir fakat st ynetimin katk ve destei veya aracl olmakszn asla baar

salanamaz. Balant kurma ilemi enerji tketen ekipmanlarn iletimi ile maliyet ynetimiarasnda iliki kurabilecek bir enerji yneticisine, teknik konularda yardmc olabilecek


4/35

danmanlara ve fabrikadaki iilerin birliine ihtiya gsterir. Bu ihtiyalar bir enerji

ynetimi programnn esasn tekil ederler.

1.3. ENERJ YNETM PROGRAMININ BALATILMASI

Bir enerji ynetimi program uygulanmaya balanrken bir irketin gz nne almas

gereken noktalardan bazlar aada verilmitir.

irkette tketilen enerjinin parasal deeri nedir?

Enerji maliyeti toplam retim maliyetinin yzde kadr?

irketin enerji tketimini ve maliyetinin devaml olarak kim gzden geirir veya

kaydeder veya deerlendirir?

irketin bykl ne kadardr? (iilerin says, blmler, fiziksel alan nedir)

Ka tane deiik rn retilir?

Ka tane farkl enerji tketim ekipman vardr?

irketin organizasyon yaps ve retim ilemleri nasldr, irketin alt birimleri veya

farkl sahalarndaki enerji tketimini izlemek iin ne gibi glkler mevcuttur?

Gerek duyulan enstrmanlar ve ilave ekipmanlarn maliyeti ne olabilir?

irketteki enerjiyi izleme ve enerji verimliliini iyiletirmede rol oynayacak en iyipozisyonda olan kii kimdir?

Enerji tasarruf miktar ne olabilir?

Tasarruflar irketin mevcut kazanlar ile nasl karlatrlabilir?

Enerji Ynetim programn balatlrken iki nokta ok nemlidir. Birincisi, st ynetimin

karar, ikincisi ise, program yrtecek komitenin oluturulmas ve bu komitenin bana

enerjiden sorumlu yneticinin atanmasdr.

1.4. ST YNETMN KATKI VE DESTE

Bir kuruluta enerji tasarrufunun st ynetim dzeyinde balamas arttr. Eer

kuruluun en st dzeyindeki yetkilileri konuya gereken nemi vermezlerse, alt kademelerde

yaplan almalarn fazlaca bir nemi yoktur. st ynetim enerji ve enerji tasarrufu

konusunda ynlendirici olmasa bile tevik edici, denetleyici, zamannda ve doru kararlar

verici organ olduundan kurulutaki enerji sorununun temel sorumlusu durumundadr. st


5/35

ynetimin sorumluluu, zellikle daha nce, enerji ynetimi organizasyonu balatlmam

olan kurulular iin ok nemlidir. Bu gibi durumlarda enerji ynetimi ve denetimini

balatmak, ilerliini, kalcln, baarsn ve tm alanlarn katksn salamak

gerekmektedir.

1.5. ENERJ KOMTES

Enerji komitesi irketin farkl alma alanlarnda tketilen tm enerjiyi izler.

Muhasebe blm enerji faturalarn der. Bakm blm enerji tketim ekipmanlarnn

bakmn yapar. Sonu olarak etkin bir enerji ynetimi program her hangi bir ekilde tm bu

farkl blmlere ulamaldr. Bir ok irkette en kolay zm, tm nemli blmlerin birer

temsilcisi ile enerji muhasebesinden sorumlu bir kiiyi iine alan bir komitenin

oluturulmasdr. Enerji komitesinin nitelii, mevcut ynetim yapsna, kullanlan enerjinin

tip ve miktarna ve fabrikann dier zel faktrlerine bal olarak fabrikadan fabrikaya

deiir.

Bu konuda lkemizde de gzel rnekler bulunmaktadr. Sekil 1.2 daha detayl hale

gerildiinde, ekil 1.3 de, Entegre bir demir elik kuruluundaki enerji komitesi ortaya

kmaktadr. Burada komite bakan genel mdr yardmcsdr. Ona dorudan bal bir enerji

direktr bulunmaktadr. Bu direktrle bal olarak alan enerji kontrol bamhendislii

organizasyon grevini yrtmektedir. Tm nitelerdeki enerji komisyonu yelerinden gelen

bilgilerin deerlendirilmesini yaparak, dzenlenen enerji raporunu ynetime sunmaktadr.

Burada nemli olan dier bir husus her nitedeki yelerin kendi blmlerinde tketilen

enerjiden sorumlu olmalardr. Raporda gemi yllarn ortalamalar alnarak karlatrmalar

yaplmaktadr. Bir ilemede maliyet iinde enerjinin pay % 1 - 2 gibi ok dk bir oranda da

olmasna ramen byle bir iletmede enerji ynetim konseyi ve enerji komitesinin

oluturulmas, birok ciddi zel sektrn uygulad yntemdir. letmeler ait enerji

ynetimini oluturan komite en azndan ayda bir defa toplanmaldr. Enerji tketim ve retim

verileri daimi olarak komite tarafndan her ay gzden geirilmelidir. nceki aylarla yaplan

karlatrmalarn yan sra nceden oluturulan hedefler ve kabul edilen standartlarn

karlatrlmalar yaplmal, balanm enerji tasarrufu projeleri veya planlanan yatrmlar

gzden geirilmelidir. Son olarak, daha sonraki toplant iin ama ve hedefler

oluturulmaldr.


6/35

E N E R J I D I R E K T R

E n e r j i K o n t r o l B a sM h e n d i s l i g i

E n e r j i K o m i s y o n u y e l e r i ( n i t e l e r )

K O M I T E B A S K A N II S L E T M E G E N E L M D R Y A

D a i m i y e( e l i k I m a l a t B a s M d r )

D a i m i y e( H a d d a n e B a s M d r )

D a i m i y e( S o g u k H a d d e n e M d r )

D a i m i y e( e l i k H a n e v e S r e k l i D k m

M d r )

D a i m i y e( S i c a k H a d d a h e M d r )

D a i m i y e( Y k s e k F i r i n V e S i n t e r M d r )

D a i m i y e( K o k F a b r i k a s i M d r )

D e s t e k y e( A r - G e M d

D e s t e k y e( L a b o r a t u a r l a r M d r )

D e s t e k y e( R e f r a k t r M

D e s t e k y e( E t t - P l a n l a m a

D e s t e k y eH a d d e A t e l y e l e r

D e s t e k y e( B a k i m v e G e n e

D e s t e k y e( E l e k t r o n i k V e

B a k . M d r

D e s t e k y e( Y a r d i m c i I s l e t m

ekil 1.3 Entegre Bir Demir elik letmesine Ait Enerji Ynetimi Organizasyonu


7/35

1.6. ENERJ YNETCS

Enerji Komitesinin doru kararlar almasnda yararl olabilecek verileri salamak ve

komitenin direktiflerini yerine getirmek iin bir kii veya kiilere ihtiya duyulmaktadr.

Baarl bir enerji ynetimi program iin program ynlendirecek yetkili bir enerji

yneticisinin atanmas gerekir. Enerji yneticiliinde temel nitelik olarak teknik yeterlilie

baklr. Genel meslek ve ynetici becerilerinin yararl olduu kabul edilmekle beraber enerji

yneticisi pozisyonundaki kiiler mhendis seviyesinde olmaldr. Bu durum zellikle enerji

iin daha kk btenin ayrld ve enerji yneticisine ok i dt kk ve orta

byklkteki irketler iin nemlidir. Byk irketlerde enerji yneticisi yneticilik ilerinin

yan sra mhendislerin ve mali planlayclarn enerji planlama, satn alma ve kullanm

konularnda alanlarn desteini alr ve bunlarn almalarn da koordine eder.

Teknik bilginin yan sra, idari yetenekler enerji yneticisinin maharetleri arasnda

olmaldr, Aada ideal enerji yneticisinde bulunmas gerekli zellikler verilmitir. Bu

zelliklerin ounluluuna sahip olan herhangi bir kii enerji yneticilii iini yrtebilir.

Fabrikann retim prosesleri ve son rn kalitesi hakknda bilgiye,

Veri toplama, analiz ve bu verileri fabrika ynetiminin gzden geirmesi iin ksa ve

z ekilde yorumlama konusunda yetenee,

Kazanlar, frnlar, s eanjrleri, buhar sistemi ekipman ve soutma sistemleri gibi

enerji tketim ekipmanlarnn teknik zellikleri ve onlarn verimlilikleri hakknda

bilgiye,

Mhendislik yetenekleri; rnein ekipman seimi, sistemi denetleme, bakm

gereklerini yerine getirme gibi zelliklere,

Fabrika ynetiminden, blm eflerine, bakm iilerine kadar eitli seviyeler

arasnda iletiim kurma ve ynetimin direktiflerinin uygulanabilmesine yardmc

olabilme yeteneine sahip olmak.

1.6.1. ENERJ YNETCSNN GREVLER

Fabrikaya, iin tipine ve ilgili enerji tketimine bal olarak Enerji Yneticisinin

grevleri deiebilir. Ancak Enerji Yneticisinin en nemli grevi, kuruluun tm enerji satn


8/35

alma ilemleri, datm ve kullanm ile yakndan ilgilenmesidir. Enerji Yneticisinin

grevleri be ana balk altnda aada verilmitir.

I. Enerji verileri toplama ve analizler:

Fabrikadaki tm enerji ve Su tketim kaytlarn tutar,

Sistematik olarak irketteki tm saya okumalarn denetler.

Ek izleme imknlar iin gerek duyulan ilave sayalar ve lm aletlerini belirler.

retimle ilgili spesifik enerji tketimi iin endeksleri gelitirir ve bu endeksleri tm

nemli retim sahalar iin aylk bazda devam ettirir.

II. Enerji Satn Almnn Denetlenmesi

Tm aylk yakt faturalarn gzden geirir ve bu faturalarn birbirleriyle uygunluunu

kontrol eder ve her durumda optimum tarifeyi uygular.

irket iin mali avantaj elde etmenin mmkn olduu yerlerde yakt deitirme

olanaklarn aratrr ve tavsiye eder,

kmal yetersizliinde veya ikmal kesintisi halinde uygulanmak zere muhtemel

planlar gelitirir,

Yllk enerji maliyet btelerini hazrlamak iin ilgili blmlerle alr,

III. Enerji Tasarrufu mknlarn Deerlendirme

Fabrika personeli, ekipman satclar ve d danmanlarla alarak enerji tasarrufu

potansiyel alanlar belirler ve bu alanlar iin projeler gelitirir.

irketin mali imknlar iinde karlanmas mmkn olan enerji tasarrufu projelerini

deerlendirir, ynetimin de projeyi deerlendirebilmesi iin gerekli mali analizleri

yapar.

Tasarruf projelerini uygulamak iin ynetimden para destei alr.

Fabrikann proses deiiklii veya gelitirilmesi ile ilgili olarak mmkn projeleri

tekrar deerlendirir; mevcut binalarn enerji verimliliini inceler, binann

geniletilmesi veya yeni ekipman satn almlar srasnda enerji verimlilii ile ilgili

hususlar gz nnde bulundurur.

Makine ve tesislerin verimli olarak iletilmesi in performans standartlar oluturur.

IV. Enerji Tasarrufu Projelerinin Denetlenmesi


9/35

letme iyiletirmeleri ile salanacak enerji tasarrufu iin ekipman bakm-onarm,

operatr eitim program gibi baz programlar balatr.

Yatrm gerektiren enerji tasarrufu projelerinin ekipman artnameleri, ihale duyurusu,

tekliflerin deerlendirilmesi, malzemelerin siparii, montaj dahil olmak zere tm

projelerinin yrtlmesini denetler.

V. letiim ve Halkla likiler

Spesifik enerji tketiminin yan sra enerji maliyeti ve tketimini zetleyen aylk

raporlar ynetime vermek zere hazrlar.

Enerji ynetimi programna katlan tm retim ve destek blmleriyle iletiim kurar,

Programa katlan tm iileri tevik etmek iin irket iersinde bir bilinlendirme

program gelitirir. almalarla elde edilen tasarruflar ve parasal karlklar

konusunda alanlar haberdar eder.

Basn bildirileri, konferanslara konumac olarak katlma, yarmalara ve dl

programlarna katlma gibi almalarla enerji tasarrufu konusunda fabrika

ynetiminin ilgisini ekerek desteini salar.

1.6.2. ZLEME VE HEDEF OLUTURMA

zleme ve Hedef Oluturma Sistemi ile enerji maliyetlerinin kontrol edilmesi

amalanmaktadr. Bu sistem, birok fabrikada yapld gibi sadece enerji tketim bilgilerinin

tablolatrlmasndan farkl olarak, fabrikann enerji tketim bilgilerinin retim ve benzeri

bilgileri ile birlikte deerlendirilerek enerji tketim verimliliinin izlenmesini kapsamaktadr.

Bu ekilde kuruluun enerjiyi daha verimli ekilde kullanmas salanr. Yine bu sistem iinde,

yneticinin enerji maliyetini kontrol edebilmesi iin tesisin eitli blmlerindeki enerji

performans hakknda bilgiye ihtiyac vardr. Bu bilgiler ve gerekiyorsa lmler belirli

zamanlarda alnarak deerlendirilir. ekil 1.4 de izleme ve Hedef oluturma srecine ait ak

diyagram verilmitir.


10/35

E N E R J IM U H A S E B ES I S T E M I Y N E T

I L E T I S I M

E

N

E

RJ

I

R

E

T

IM

E N E R J IV E R I L E R I

R E T I MV E R I L E R I

P E R F O R M A N SD E G E R L E N D I R M E S IR A P O R

D I SE T K E N L E RS T A N D A R TH E D E F

P R O J E L E R

G E I SV E R I L E R I

ekil 1.4 zleme ve Hedef Oluturma Sisteminin Ak Diyagram

1.6.3 ENERJ MUHASEBE SSTEMNN OLUTURULMASI

Kk bir fabrikada enerjiden sorumlu bir merkez yeterli olamayabilir. Ancak byk

iletmelerde birka enerji muhasebe merkezi oluturularak, her bir merkezin bana o alandaki

iletmeden sorumlu bir ahs tayin edilmelidir. Bu merkezler, kazan dairesinde veya

fabrikann retimle ilgili spesifik herhangi bir yerinde olabilir. Bu blmlerin belirlenmesinin

en nemli nedeni, her bir blmn enerji verimliliklerini tespit ederek baz blmlerin

gereksiz enerji tketimlerinin dier blmlere yanstlmamasdr. Btn blmler tketilen

enerji ve gerekletirilen retimle ilgili bilgileri enerji yneticisine gnderecektir. Enerji

Yneticisi bu blmlerde tketilen enerjinin izlenmesinden sorumludur.

Enerji tketiminin o blmden sorumlu olan kiilere balanmas izleme ve hedef

oluturma sisteminin anahtardr. Zira bu, dikkatleri, performansta iyiletirme yapacak olan


11/35

makama eker. ekil 1.3 de verilen Entegre demir elik tesisindeki sistem buna gzel bir

rnektir.

2. ZLEME VE HEDEF OLUTURMANIN AAMALARI

2.1. VER TOPLAMA

Bir H (zleme Ve Hedef Oluturma) sitemine balamadan nce bir veri toplama

periyoduna ihtiya vardr. Burada ama, standart ve hedeflerin belirlenecei verilerin

toplanmasdr. Bunun iin, her bir blmde istatistik analiz yapabilmek iin 10-20 set veri

alnmaldr. Haftalk saya okumas yaplabiliyorsa bu sre en az 10 hafta olmaldr. Veri

toplamaya balamadan nce u noktalar belirlemek gerekir:

Saya okumalar srasnda nelere dikkat edilecektir?

Saya okumalarndan kim sorumlu olacaktr?

Saya okumalar ne zaman yaplacaktr?

zleme periyodu esnasnda hangi retim verileri kaydedilmelidir?

Hangi dier deikenler ve nasl izlenecektir?

Herhangi bir saya okuma veya retim kayt formu hazrlanacak m, yoksa mevcut

formlar m kullanlacak veya adapte edilecektir?

2.2 SAYA OKUMA

Saya okumalar hazrlanm formlara kaydedilmelidir. Sayalarn okuma zamanlar,

mmkn olduu kadar standart retim periyotlar ile mevcut muhasebe usullerine uygun

olmaldr. Enerji tketimi ve retim verileri ayn zaman periyodunda alnmaldr. Ayn zaman

periyodunda alnmayan deerler grafik zerinde sapmalara neden olur. Bununla ilgili bir

grafik rnek bir fabrika iin Grafik 2.1' de verilmitir. Burada grld gibi baz aylarda

retimde art olmasna ramen tketimde dme grlmektedir. Baz aylarda ise retimde

d olmasna ramen enerji tketimi artmaktadr. Bunun muhtemel nedeni ayn zaman

periyodunda alnmayan retim tketim deerleridir.


12/35

Grafik 2.1 retim ve Tketim Arasndaki liki

2.3 RETM ZLEME

Enerji tketimi, bir ok faktre bal olarak haftadan haftaya veya aydan aya

deiebilir. Bunlar,

Spesifik Deikenler

Kontrol Edilebilir Deikenler

olmak zere ikiye ayrlr.

Spesifik Deikenler; fabrikann bir blmnn retim miktarna gre enerji ihtiyacn

belirler. Enerji ihtiyacn hesaplamak iin kullanlan standart denklemlerde bu deikenler

kullanlr. Kontrol edilebilir deikenler ise; iletme uygulamalar, sistem kontrol, retim

planlamas ve bakm standard gibi enerji tketimini en aza indirebilmek iin ynetim

tarafndan planlanan deikenlerdir.

Burada grld gibi her bir blmn proses bilgilerini ayrntl olarak anlamak

nemlidir. Bunun iin zaman zaman ilgili retim personeli ile bilgi alveriinde

bulunulmaldr.


13/35

Bir blmn enerji tketimini etkileyen parametreler aada liste halinde verilmitir.

Ortam scakl

alma scakl rn tipi

alma saatleri

Ekipman hz

retim miktar

2.4. ENERJ TKETM STANDARDININ TAYN

Yeterli veriler toplandktan sonra o blmn enerji tketimi ile ilgili standart dorusu belirlenebilir. Daha sonra belirlenen standart uygun iletme koullar altnda enerji

gereksinimini hesaplamakta kullanlabilir. Bu, enerji gereksiniminin spesifik deikenlere

(retim, hava koullan vs.) bal olduunu gsteren bir doru denklemidir.

)retim(Pba)Enerji(E + (2.1)Burada a ve b sabitlerdir. P ise o blmn spesifik deikenidir. Standart denklem son

verilere en iyi uyan doru denklemidir. Bu incelenen blmn geerli olan enerji tketim

performansdr. Bu bantda kullanlan sabitler, Enerji tketim Miktar (E) ve retim miktar(P) ye bal olarak aadaki bantlarla hesaplanabilmektedir.

=

n

)P(P

n

E.PPE

b2

2

(2.2)

n

PbEa

= (2.3)

Enerji tketimi ile retim miktar arasndaki standart bir ilikiyi gsteren (2.1) denkleminin

ilikiyi temsil etmedeki hassasiyeti ile korelasyon katsays olarak tanmlanan r2 ile

belirlenir.


14/35

=n

)E(E.

n

)P(P

n

E.PPE

r2

22

2

2(2.4)

rnek: Aada verilen ve retim {P (Ton) } ile Enerji tketimi {E (Gcal)} arasndaki

deiimi gsteren tabloyu kullanarak retim ve tketim arasndaki ilikiyi gsteren banty

bulunuz. 50 Tonlu bir retime karlk tketilen enerji miktarn hesaplaynz.

P (Ton)

E

(Gcal)

52 66

36 68

42 70

28 54

48 76

18 54

60 74

54 76

34 62

(2.1), (2.2) ve (2.3) bantlar dikkate alndnda aada verildii ekliyle bir tablonun

oluturulmas gerekmektedir.

P E P2 E2 P E

52 66 2704 4356 3432

36 68 1296 4624 2448

42 70 1764 4900 2940

28 54 784 2916 1512

48 76 2304 5776 3648

18 54 324 2916 972

60 74 3600 5476 4440

54 76 2916 5776 410434 62 1156 3844 2108

P=372 E =600 P2 =

16848

E2 =40584

PE =25604

b =

0,546195652

(2,2)

den

a =

44,09057971

(2.3)

den

P E E=a + b P52 66 72,49275

36 68 63,75362


15/35

42 70 67,0308

28 54 59,38406

48 76 70,30797

18 54 53,9221

60 74 76,86232

54 76 73,58514

34 62 62,66123

E =44,09057971 + 0,546195652 P

E = 71,40036

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 10 20 30 40 50 60 70

Seri 1


16/35

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

0 10 20 30 40 50 60 70

Seri 1

Seri 2

Dorusal (Seri 1

H srasnda ama bu performans tutturmak ve iyiletirmektir.

Herhangi bir blm iin standart doru belirlendikten sonra, bu deerler izlenen her

bir periyot iin bu standardn zerinde performans salanmasnda karlatrma baz olarak

kullanlr. Bu periyot genellikle bir ay olarak alnr, fakat bir hafta hatta bir gn de olabilir. Bu

denklem, o blmn beklenen enerji tketimi ve Spesifik Enerji Tketimini hesaplamada

kullanlr Bu ayn periyot iin gerek enerji tketimi ve Spesifik Enerji Tketimi ile mukayeseedilebilir

2.5. STANDART DENKLEM TPLER

Herhangi bir blme uygun olabilecek standart denklem tipi, spesifik deikenlerin

saysna ve enerji ile bu deikenlerin arasndaki ilikiye baldr. Bu denklem doru

denklemidir.1) TP1: aE = (2.5)


17/35

Enerji tketimi sabittir ve incelenen blm iin spesifik deikenler yoktur. Bu

durumda o blmn enerji tketimi retimden bamsz olarak balangta sabittir. rnein

retim miktar ne olursa olsun (Hatta hi olmasa bile) retim hatlarndaki cihazlar

(rnakineler, kompresrler, stma ve soutma sistemleri, aydnlatma gibi) srekli olarak

maksimum kapasitede retim yaplyormu gibi faal durumda tutulmaktadr. Dolaysyla

retim ne olursa olsun enerji tketimi sabit miktarda gereklemektedir, IHnin

balatlmasndan sonra bu durum aka grlmektedir. Bu durumdaki standart gnlk,

haftalk, aylk gibi mevcut gemi verilerden hesaplanan ortalama enerji tketimidir. (Grafik

2.2)

Grafik 2.2: Ortalama Enerji Tketimi Grafii

2) TP 2: PbaE +

Enerji tketimi bir tek spesifik deikene P (retim)ye baldr Bu doru

denkleminde a sabiti retimle ilgili olmayan enerji miktardr. Bina stma, basnl hava,

aydnlatma gibi retirinin kesildii zaman bile devrede olacak sistemlerin harcad enerji

retimle ilgili olmayan enerji tketimidir. " b " sabitesi spesifik deikenin her bir birim


18/35

artna karlk gelen enerji tketim artdr, ve dorunun eimidir. ( Grafik 2.3 }

Bu 2. tip denklem P' nin retim miktarn gsterdii haller iin geerlidir, Standart

denklem gemi veriler iin kk kareler metodu kullanlarak yaplan istatistik analizden

hesaplanabilir. Bunun hesaplanmas ile ilgili bir rnek ilerideki blmlerde verilecektir.

Grafik 2.3: Spesifik Deikene Bal Ortalama Enerji TketimindekiDeiim

3) TP 3: ...PdPcPbaE 321 + (2.6)

Bu denklemde enerji tketimi birden fazla spesifik deikene baldr. Bu spesifik

deikenler P1, P2, P3.... retim miktar,hava koullan, alma saatleri vs gibi eitlideikenler veya ayn blmde retilen eitli tip rnler olabilir, a sabiti yine btn spesifik

deikenlerin sfr olduu koullarda oluan, retime bal olmayan enerji tketimidir.

b,c,n sabitlerinin deerleri, ilgili deikenlerin nemine baldr.

Standart denklem, oklu lineer regresyon kullanlarak yaplan istatistik analizden

hesaplanabildii gibi, bilgisayar program yardmyla da yaplabilir,

Bu tr standart denklem grafik olarak gsterilemez ve birok deiken kart iinizah da zordur. Bu nedenle ok zorunlu hallerde kullanlmas ve deiken saysnn


19/35

mmknse ten az sayda olmas nerilir.

2.6. HEDEF BELRLEME

2.6.1. Hedeflerin Gayesi

Her bir blm iin standart belirlenirken ayn anda hedefte belirlenmelidir. Bu hedef

standartla ayn formda bir denklemdir. O blmn performansndaki iyiletirmeyi tanmlar,

Hedef belirlemenin rol verimliliin iyiletirilmesi iin gerekli motivasyonu salamaktr.

Gereki hedefler dikkatlice seilerek ve alnan sonulara gre zaman zaman gzden

geirilerek, gelime ve yeni almalar iin motivasyon salanr, Herbir izleme periyodu

iinde gerek retim deerleri veya dier spesifik deikenler kullanarak hedefler

belirlendike, bu hedeften sapan iyi ve kt performans deerleri ortaya kar,

2.6.2. Hesaplama Metotlar

Hedef belirlemede ana metot vardr,

1) En yi Gemi Performansa Dayal

Grafik 2.3'de grld gibi enerji tketiminin retime kar grafii belli bir alan

inde dalan bir takm noktalan oluturacaktr. Bu deerlerin incelenmesi ve aralarndaki

ilikinin bulunmas sonucu elde edilen doru, standart doru olarak isimlendirilir.

Bu standart dorunun altnda kalan alan ve deerler en iyi verime sahip olan

tketimleri gstermektedir. Eer standart dorunun altnda kalan noktalar yeniden

deerlendirmeye alnp aralarndaki iliki bulunarak regresyon analizi ile yeni bir doru

izilirse bu bize hedef dorusunu verir. Grafik 2.4de bu izim gsterilmitir. ayet hedef

denklemi elle hesap edilecekse teorik olarak daha fazla regresyon analizi yapmak

gerekecektir.

2) Basit Yzde ndirimi

Hedef, hesaplanan standarda nazaran belirli bir indirim rnein % 5 indirim yaplarak

belirlenebilir. Bu sistem bir nceki metotla belirlenen hedefin uygun bulunmad halterde

geerlidir.

3) Beklenen Performans


20/35

Bazen blm hakknda yeterli bilgilerin bulunmas halinde hedef belirlemesi elde

edilmesi mmkn performansa gre yaplabilir. Bu bir blm iin spesifik iyiletirme

tedbirleri planlandnda veya proses hakknda ayrntl bilgi bulunduu hallerde uygulanr.

Bu halde hedef standart metot kullanlarak hesap edilemez. Tecrbeye ve standart eitliin

ekline gre belirlenmelidir,

rnein, bir blmdeki retime bal olmayan enerji miktarnn drlmesi iin plan

yaplmaldr

(Denklem 2.1) de verilen a'nn deeri drlmeye allr. Burada a retime bal

olmayan enerji miktardr Bylece spesifik deikenin deeri ne olursa olsun hedef enerji

tketimi daima standarttan sabit bir miktar daha az olur. Bu da hedef iin standart dorusuna

paralel bir doru verir.

Bununla ilgili bir rnek Grafik 3.6' de gsterilmitir.

Grafik 2.4 En yi Gemi Performansa Dayal Enerji Tketimi


21/35

Grafik 2.5 Beklenen Performansa Gre Enerji Tketimi

2.7. SPESFK ENERJ TKETM

Spesifik enerji tketimi, birim rn bana kullanlan enerji olarak tanmlanr. rnein

bir fabrikada spesifik deiken, (retim) ton ile tarif ediliyorsa:

retim

TketimiEnerjiTketimEnerjiSpesifik = (1.4)

olarak ifade edili.,

Performansn deerlendirilmesi, beklenen enerji kullanm ile gerek enerji tketimdeerlerinin" dzenli olarak karlatrmakla yaplr. Bunu deerlendirmek iin SET

deerlerini kullanabiliriz. Bunlar zellikle eitli iletme koullarnn fabrika retim

performanslarna etkisini izlerine asndan nemlidir SET deerinin bymesi kt

performansa enerji tketiminin gereksiz yere artmasna iaret eder.

Rapor Dokmanlar zerinde gerek , standart ve hedef SETler verilir. Bunlar

srasyla gerek, standart ve hedef enerji alnarak ve bunlar spesifik deikenin gerek

deerine blnerek hesap edilirler. Standart ve hedef enerji tketimleri har bir blm iin


22/35

bulunan denklemler kullanlarak hesap edilirler SET 'ler iin kullanlan birimler anlaml

olmal ve raporu okuyanlarca bilinen cinsten olmaldr.

Spesifik enerji tketimleri retim dzeyine bal olarak nemli deiiklikler gsterirler

bP

a

P

bPa

P

ESET += (1.5)

Bu denklemde grld gibi retim ok yksek olduunda a/P ok kk olur ve

SET 'in deeri b' ye yaklar. Fakat retim dk olursa P klecei iin retime bal

olmayan enerji tketimi a" ok nemli olur ve SET hzla artar.

Bununla ilgili izim Grafik 2.6' da gsterilmitir. Erinin altnda kalan noktalarn

enerji tanmndaki verimliliin iyiletirildiini gstermektedir. Burada hedef bu eriyi aaya

ekmektir.

Grafik 2.6: Spesifik Enerji retimi


23/35

Bazen dzgn birSET erisi izmek zor olabilir. Bu nedenle,

E

P

SET

1 = (1.6)

(Birim Enerji bana retim) grafiini izmek faydal olabilir. Bununla ilgili rnek bir

grafik Grafik 2.7 de verilmitir.

Grafik 2.7: P/E (birim enerji bana retim) Grafii

2.8. KMLTF TOPLAM DEERLER

Baka bir deerlendirme metodu olarak, Kmlatif Toplam Deerler (CUSUM) grafiinin

izilmesi de bir tesisin durumunun grlebilmesi iin uygun olmaktadr. Bu amala izilmi

olan Grafik 2.8 ve 2.9 verilmitir. Bu grafik incelendiinde, eimi negatif olan deerler ve

negatif bilgede kalan alanlar tesisin iyi bir performansa sahip olduu zamanlar, pozitif

olanlar ise ktleme olan zamanlar gstermektedir.


24/35

Grafik 2.8: Kmlatif Deerlere Gre izilmi Enerji Tketim Grafii


25/35


26/35

2. 9. RAPOR YAZMA

zleme ve Hedef Oluturma sisteminin en nemli grevi st ynetime gvenilir ve

etkili bilgi sunma olmaldr. Enerji maliyetleri kontrol edilecekse sistemin almasndan

sorumlu olanlar nerede ve ne zaman mdahalenin gerekir olduunu bilmek zorundadrlar.

Ynetime verilen raporlarn kolayca anlalabilmesi iin bilgiler ak ve zet bir

ekilde sunulmaldr. Belirlenen izleme periyodundan en iyi ekilde yararlanmak iin, bu

bilgiler zamannda ve uygun aralklarla verilmelidir. Bu nedenle bir rapor yazma format

belirlemelidir. Bu format ilk standartlar ve hedefler alndktan hemen sonra oluturulmaldr.

Rapor yazmann amalar unlardr.

Gerek enerji tketimi, retim verileri ve ilgili deikenler hakknda bilgi salar Bu da

dier muhasebe ilemleri iin de faydal olabilir.

Enerji performansnn "standart tan daha iyi veya daha kt olduunu gsterir

Standart deerlerden sapmann nemini enerji tketim veya maliyet rakamlar ile

gstererek mdahele yerlerindeki ncelikleri saptar.

Enerji maliyetlerini kontrol edenlere bu bilgileri vererek harekete gemelerini salar.

Performanslar direkt olarak gstermesi iin raporlar tablo veya grafiklerle

sunulmaldr. Sonular yle gsterilmelidir ki mdahelenin gerektii yerler derhal

belli olmaldr,

Bir retim prosesi ile karlatrldnda olduka basit uygulanabilir bir yntem olmas

nedeniyle Enerji Ynetimi her fabrika iin karlmaz bir frsat olarak karmza akmaktadr,

Bu frsatn sanayi kurulularmzca deerlendirilmesi zorunludur.


27/35

3. Enerji Ekonomisinin Temel Prensipleri Ve Buamala Kullanlan Ekipmanlar

3.1. Enerji Is EkonomisiEnerji ve Is Ekonomisinden ama,

a. Parasal Tasarrufb. evre Asndan Tasarrufc. Enerji Kullanmnda Konfor

a.1. Yakt asndan ekonomi

a.1.1. Enerji retiminde kullanlan yaktn tanmasnda ekonomia.1.2. Yaktn yksek verimlilik ile enerjiye dntrlmesinde ekonomi

a.2. Elde edilen enerji ynnden ekonomi

a.2.1. retilen snn yksek verimlilik ile mekanik veya elektrik enerjisine dntrlmesiesnasnda ekonomia.2.2. Darya atlmas gereken atk gazlarn ssndan olabildiince fazla yararlanabilmeasndan ekonomia.2.3. htiya fazlas enerjinin ileride kullanlmak zere depolanmas aamasnda ekonomi

a.3. Enerjinin iletimi ve kullanlmas aamasnda ekonomi

a.3.1. Inmla olabilecek enerji kayplarnn nlenmesi aamasnda ekonomia.3.2. Kondksyonla ve konveksiyonla olabilecek enerji kayplarnn nlenmesi aamasndaekonomia.3.3. Enerji kollanan tesislerde enerji iletimi ve kontrolnde kullanlacak aletlere gereklinemin verilmesi aamasnda ekonomi


28/35

3.2. Stender Elemanlar

Isl proseslere ait tesis diyagramlar, tesiste mevcut olan ekipmanlar, Stender elemanlarkullanlmak suretiyle izilir.

3.2.a. DEVRELER

L 1 L 2 L 3 L 4 L 5

L 6 L 7 L 8 L 9 L 1 0

L1: Buhar Devresi L2: Youmu Buhar Devresi, L3: Kark suDevresi, L4: Hava Devresi, L5: Kaba su devresi L6: rk Buhar Devresi, L7: Taze Buhar devresi, L8: Kesiim Devresi,L9: Kesimeyen Devre, L10: Genileme Devresi

3.2.b. ARMATRLER

A 1A 2 A 3

A 4

A 8

A 5 A 6

A 7

A1: ek valf veya Srgl Vana A2: ek valf veya Srgl VanA3: Otomatik valf, A4: Manel Vana , A5: Merkezka Kuvvetile kumanda edilen Vana, A6: Trap, A7: Termometre,A8: Manometre

Armatrlerle ilgili baz uygulamalar

U 1 U 2 U 3


29/35

U1: st devredeki basn ykselince alan valf,U2: Alt devredeki basn ykselince alan valf ,U3: Sv seviyesindeki dmeye bal olarak alan valf

3.2.c. KAZANLAR

K 1 K 2 K 3 K 6K 4 K 5 K 7

K1: Basit Doymu Buhar Kazan, K2: EKO lu Buhar KazanK3: Hiterli lu Buhar Kazan, K4: Hava Istcl Buhar KazanK5: Sper Kzdrmal EKO lu Buhar Kazan, K6: Hava Istcl EKOlu Buhar Kazan, K7: Tek Ara Kzdrmal Buhar Kazan

3.2.d. GENEL EKPMANLAR


30/35

S 1 S 2 S 3 S 4 S 5

S 6 S 7 S 8 S 9

S 1 0 S 1 1 S 1 2 S 1 3

S 1 4 S 1 5 S 1 6

S1: Pompa, S2: Geri Besleme Pompas, S3: Vantilatr,S4: Buharla alan Ejektr (Emen), S5: Su ile alan hava ejektr,S6: Kompresr, S7: Atmosfere Ak Kazan besleme suyu haznesi,

S8: Atmosfere Kapal Kazan besleme suyu haznesi , S9: Karm Kondenseri,S10: Soutma suyu ak devre yapan yzey kondenseri,S11: Soutma suyu kapal devre yapan yzey kondenseri ,S12: Karm Hiter, S13: Yzey tipli hiter, S14: Yzey tipli stc, Grubu, S15: Yzeytipli soutuc, S16: Eenjr (Genel)


31/35

3.2.e. TRBNLER

T 7 T 8 T 1 0T 9

T 1 T 2 T 4T 3 T 5 T 6

T1: Genel Buhar Trbini (Kar Basnl), T2: Tek Yerinden Ara Buharekilen Kar Basnl Buhar Trbini, T3: Tek Yerinden Ara Buhar ekilenKademeli Kar Basnl Buhar Trbini, T4: ift Girili Kar BasnlBuhar Trbini, T5: Kondenzasyon Trbini, T6: Tek Yerinden AraBuhar ekilen Kondenzasyon Trbini, T7: Trbo Jeneratr veya TrbonDinamo Grubu, T8: Trbo Alternatr Grubu, T9: Trbo PompaGrubu, T10: Trbo Alternatr Grubu

3.3. Sanky Diyagram

Bir tesise verilen s miktarnn ne kadarnn nerelerde sarf edildiini gstermek amacylaizilen (ematik) diyagramlara Sankey Diyagram denir. Bu diyagramlarda, sisteme giren sveya enerjinin miktar seilen bir uzunluk leine gre % 100 kabul edilmek suretiyle,sistemden kaybolan enerji veya snn miktar, dey dorultudan karlarak, sistemekazandrlan s veya enerji miktar ise dey dorultuya ilave edilerek en son kalan dey

uzunluk sistemden elde edilecek net enerji veya s miktar olarak deerlendirilir. Aadakirnekte, bir buhar kazanna ait Sanky diyagram verilmitir.


32/35

B

G

F

E

D

C

A

A: Verilen Toplam Is (% 100), B: Baca Gaz ile atlan toplam s, C: Luvo (HavaIstcs) ile geri kaznlan Is, D: Eksik Yanma Kayplar, E: Kazan dar

Kayplar, F: Yrdmc Ekipmanlardan Ortaya kan Kayplar,G: Faydal Is

ekil 3.1 Buhar Kazanna Ait Sanky Diyagram


33/35

G

B

C

A

DA: Taze Buharn Is Enerjisi (% 100), B: Trbin Kayplar (%2.8), C:

Trbo Jeneratr Kayplar (1.5) , D: Kondenserle Atlan Is Enerjisi (% 61.7),G: Jeneratrde retilen Elektrik Enerjisi ( % 34)

ekil 3.2 Kar Basnl Bir Buhar Trbinine Ait Sanky Diyagram

Q y

K kB k 1

T k

B k 2

G

C k

H k

R

H

Qy: Yakt Enerjisi (% 100), Kk: Kazan Kayplar, Bk1: Baca Kayb, Bk2:


34/35

Baca Kayb, R: Rekperatrle Geri Kazanlan Is Enerjisi, H: Hiterle GeriKazanlan Is Enerjisi, Hk: Hiter Katyplar, Tk: Trbin Kayplar , Ck:

Kondenserle Atlan Is Enerjisi, G: Jeneratrden ekilen Eletrik Enerjisi

ekil 3.3 Buhar Trbinli Santrale Ait Sanky Diyagram

4. Termik Proseslerde Enerji Ekonomisi

Bir termik proseste enerji maliyetini direk ya da endirekt etkileyen faktrler vardr. Direktfaktrler dikkate alndnda;

Tesisin inaat masraflar, alt yap masraflar, elektrik ve su ile ilgili masraflar, malzeme vetehizat masraflar, ulam masraflar, ihracat ve ithalat masraflar, kredi masraflar gibi

parametreler sralanabilir.

Aada verilen grafikte bir termik prosesin retim ve maliyet ilikisi verilmitir. Bu grafikgenellikle btn termik proseslerin genel karakteristiidir. Ayn eri retilen rn veharcanan enerji kayna olarak deerlendirildiinde benzer karakteristii gstermektedir.

70

80

90

100

10 30 50 70 90 110

130

150

170

190

ENER KWh

MALYET(YTL/KWh)

Bir termik prosesin Enerji Ekonomisi bakmndan, analizini yapabilmek iin, o sisteme ait,Baa-Ba Noktas (BBN) erilerinin izilmesi gerekir. Bu diyagramn izimi aadaki genel


35/35

bir rnek iin verilmitir. Bu diyagramda, apsis giderleri, ordinat ise gelirleri temsil etmekzere, kritik olarak da tanmlanabilen BBN belirlenir. Bu noktann zerinde herhangi birnoktada iletmensin faaliyet gstermesi mmkndr. Bunu ise iletmeciler belirlediklerihedeflere gre kendileri belirleyebilirler.

K

LIL

IKB

LG

ESI

ZAR

AR

B

LGE

SI

B A S A B A SN O K T A S I

GE

LIR

GI D

E R

R E T I M ( T L , k

T

K

E

T

IM

(T

L

,K

W

h,..)

Documents

Enerji Ekonomisi Ve Yönetimi Ders Notları (1.Kısım) 19.03