LEARNING PACK 1:

ENERGY &

TRANSPORTATION

AP (Aklanon Physics)

SM

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

ENERGY AND TRANSPORTATION

Overview

Ang tawo hay ginaplibutan it iba-iba nga klasi it enerhiya. Ang enerhiya hay

importante gid sa atong adlaw adlaw nga mga urobrahon bakod haya ang rason nga makaubra

kita it atong mga trabaho. Halin sa simple nga paghulag it lamesa asta sa pagtiklod it sarakyan,

gani ang trabaho ay naubra. Gani ang enerhiya hay pwedi nga mahalin sa ibang klasi gamit ang

pwersa.

Ang haya nga modyul ay nagatutok sa paghulag ag init nga mga enerhiya ag

andang kapuslanan sa mga sarakyan, kung ano ang relasyon it pwersa, trabaho ag baskugon.

Aton man istoryahan at maekperyensyahan ang layi it pagtipon it enerhiya, ang pinaka-layi it

pisika. Ginapakita man sa haya nga modyul ang paghuyap it kung paano ang trabaho halin sa

daywa nga klasi – pwersa ag distansya.

Paano naton makuparar ang pwersa sa trabaho?

Paano naton makuparar ang enerhiya sa pagtrabaho?

Suggested time allotment: 2 to 3 hours

LP 3

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

Kinahinanglan ang pwersa agud makatrabaho

Naga-inabot ang mga turista sa bilog nga dag-on sa Caticlan Jetty Port,

nga imaw ang naging aragyan sa bantog nga isla it Boracay. Ang mga tawo nga

gatrabaho hay puro masako sa pagabi-abi sa mga turista pati man mga kargador

sa Jetty Port. Ang mga kargador hay mga tawo nga nagatimbang sa mga turista

nga indi kadara it andang kargada. Ang Isla it Boracay hay bahol gid nga bulig

sa mga tawo nga uwa gid it pangitan-an nga ginasuporta sa andang pamilya.

Gani, kinahinanglan it mga kargador ang enerhiya agud makaubra sanda

sa andang adlaw-adlaw nga trabaho. Sa unang aktibidad hay mausyan naton

kung paano kita makatrabaho sa isang urobrahon.

Objectives:

Pagkatapos ubrahon ang haya nga aktibidad hay mausyan nimo ya;

1. Matao ang kahulugan it trabaho(work) basi sa agham;

2. Maipakita kung paano maubra ang trabaho(trabaho).

Materials:

isa ka-bagahi o push cart

pulo ka bilog nga madamol nga libro

bilog ka meterstick

Procedure:

1. Itiklod ang bagahi o push cart sa uwa ga bag-o nga dasig nga may distansya it lima

ka metro.

2. Butangi it mga libro sa sluod it bagahi o push cart ag itiklod it uman sa lima ka

metro.

Paano ka makatrabaho?

q

Activity

1

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

3. Dason, biraha ang bagaha o push cart sa parehas nga dasig sa una ka pamaagi it

lima ka metro.

4. Biraha it uman ang bagahi o push cart nga may sulod nga mga libro sa distansya nga

lima ka metro.

Guide Questions:

1. Ikumparar ang hulag it bagahi o push cart kung uwa it nang libro kung ginabira ag

ginatiklod .

2. Ikumaparar man ang hulag it bagahi o push cart kung may sulod nga libro kung

ginabira ag ginatiklod.

3. Diin nga pamaagi nimo na eksperyensiya nga ikaw hay buhi it mas abo nga trabaho?

Paano mo nahambal?

4. Ano ang nagapasige nga ang bagahi o push cart hay sige it trabaho?

5. Paano mo maipakita nga may trabaho nga natabo?

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

Hulag Galarawan

Pagtiklod/ Itiklod Uwa it libro

May libro

Birahun/ Bira Uwa it libro

May libro

Answers to Guide Questions

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

Sa una nga aktibidad, hay ma notisyahan nga ang hambal nga “trabaho” sa layman’s

term hay iba sa “trabaho” nga ginhimo kaina.

Habang nga gatao kaw it pwersa( sa pagtiklod o pagbira) sa isa ka bagay, hay

nagahulag it maskin sangkiri nga distansya. Sa agham, mahambal nga nakatrabaho kaw it

isang katrabaho kung ikaw ay nagta-o it pwersa(nagtiklod o nagbira) sa isa ka bagay ag

haya hay naghulag ag nagbaylo it posisyon. Puede ron naton mahuyap kung pila ka trabaho

ang imo nahimo sa paggamit it haya nga pormula:

Trabaho (work) = Pwersa (force) • distansya (distance)

W = Fd

Kung ang trabaho ay kaibahan ang pwersa ag distansya, mahambal naton nga ang

pagresulba it Math problem sa aton isip o pagbasa it haya nga pahina hay uwa kahimo it

trabaho. Pero ang paghalin it haya nga pahina it haya nga turun-an hay mahambal naton

nga makahimo kita it trabaho dahil nahimo naton nga mahalin ang pahina. Kung ila kaw

makahimo it trabaho, hay kinahinanglan naton nga magamit it pwersa para makapahulag it

maskin ano.

Pagsuma sa nahimo nga Trabaho

Sa masunod nga aktibidad, hay masayran nimo kung paano nga ang bug-at hay

gaapekto sa pagbag-o it trabaho sa isang kabagay sa isara ka-distansya.

Objectives:

Pagkatapos ubrahon ang haya nga aktibidad, hay mausyan nimo nga;

1. Masukat ang trabaho kung man-o kabuhay abuton ang paghakwat it libro; ag

2. Mapakita ang matematika nga pormula it trabaho sa pwersa ag distansya.

Pila ka trabaho ang nahimo?

q

Activity

2

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

Materials:

Meterstick

Spiral Notebook

Spring Scale

Procedure:

1. Magbuol it kapareha nga mabulig sa imo nga magsukat kung man-o it taas imo nga

abaga halin sa lugta. Isulat ang distansya sa metro

2. Itakod ang notebook sa spring scale. Pagkatapos hay hinay-hinay nga hakawaton

ang notebook paagto sa imo nga abaga agud makita kung pila ka pwersa ang imo

gin-tao. Isulat ang nakita sa spring scale sa newton.

3. Sumaha ang trabaho nga imo ginhimo habang ginahakwat ang notebook. Gamita ang

haya nga impormasyon sa pag-estima kung pila nga trabaho ang imo nahimo adlaw-

adlaw kung ikaw hay gapurot it notebook nga ginadara naton sa escuelahan.

(Hint: Ang trabaho hay katumbas it pwersa i-multiply sa distansya.)

4. Umanon ang ika-duha nga pamaagi samtang naga dugan pa it mga notebook.

Guide Questions:

1. Ikumparar ang resulta sa spring scale samtang naga hakwat it isa ka notebook ag

naga dugang pa it notebook?

2. Man-o ang pagbag-o it resulta it trabaho samtang gadinugang ikaw it abo nga

notebook?

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

Estudyante Kabug-at (Pwersa) Distansya Trabaho (F•d)

Answers to Guide Questions

Morales, Marie Paz E.

DSEDPHY11081115-DLSU Manila

Sa haya nga aktibdad, sa bulig it spring scale hay mabuol naton ang kabug-at it isara

kabagay. Panumdumun nga ang bug-at hay isa ka pwersa it gravity o ang atong kalibutan

hay nagabira it gravity sa tanan nga bagay paayan sa tunga it kalibutan.

Masukat naton ang trabaho kung usyan naton kung pila ang pwersa nga aton

ginatao o nahimo sa isang ka distansya. Ang pagsuma para sa trabaho hay ginagamitan

naton it haya nga pormula:

Trabaho (work) = Pwersa (force) • distansya (distance)

W = Fd

Ang pagsukat it pwersa sa newton(N) ag ang pagsukat it distansya sa metro(m),

kung aton nga i-multiply ang pwersa sa newton ag sa distansya sa metro, ang resulta hay

ginatawag nga newton-metro (N•m) o joule (J).

Ang joule (J) hay isa ka-standard unit it trabaho. Ang isa ka joule it trabaho hay

mahimo kung ang pwersa it isa ka newton hay makahulag it isara kabagay sa isa ka metro.

Para makabuol it ideya kung pila ka joule nga trabaho hay, hakwat it isara ka mansanas

(nga nagasukat it isa ka newton) halin sa imo nga sike paagto sa inyo nga hawak (nga isa ka

metro).

Gamiton ang pormula it ubra para masuma ang problema:

Sample Problem:

Pila nga trabaho ang mahimo kung ang isa katawo hay mag-alsa it barbell nga may

bug-at nga 450 newton ag may kataas nga 2 metro?

* Ano ang imo nga nasayran? F = 450 N, d = 2 m

* Ano ang imo gusto masayran? Trabaho

Isulat ang pormula: W = Fd

Pagsuma: W = (450 N) ( 2m)

= 900 N•m

Pinal nga sabat

W = 900 J