ENEIDA IIConticuereomnes,intentiqueoratenebant.IndetoropaterAeneassicorsusabalto:Infandum,regina,iubesrenovaredolorem,Troianasutopesetlamentabileregnum5eruerintDanai;quaequeipsemiserrimavidi,etquorumparsmagnafui.QuistaliafandoMyrmidonumDolopumveautdurimilesUlixitemperetalacrimis?Etiamnoxumidacaelopraecipitat,suadentquecadentiasiderasomnos.10SedsitantusamorcasuscognoscerenostrosetbreviterTroiaesupremumaudirelaborem,quamquamanimusmeminissehorret,luctuquerefugit,incipiam. FractibellofatisquerepulsiductoresDanaum,totiamlabentibusannis,15instarmontisequumdivinaPalladisarteaedificant,sectaqueintexuntabietecostas:votumproreditusimulant;eafamavagatur.Hucdelectavirumsortiticorporafurtimincluduntcaecolateri,penitusquecavernas20ingentisuterumquearmatomilitecomplent. EstinconspectuTenedos,notissimafamainsula,divesopum,Priamidumregnamanebant,nunctantumsinusetstatiomalefidacarinis:hucseprovectidesertoinlitorecondunt.25NosabiisseratietventopetiisseMycenas:ergoomnislongosolvitseTeucrialuctu;pandunturportae;iuvatireetDoricacastradesertosqueviderelocoslitusquerelictum.HicDolopummanus,hicsaevustendebatAchilles;30classibushiclocus;hicaciecertaresolebant.ParsstupetinnuptaedonumexitialeMinervae,etmolemmiranturequi;primusqueThymoetesduciintramuroshortaturetarcelocari,sivedolo,seuiamTroiaesicfataferebant.35AtCapys,etquorummeliorsententiamenti,autpelagoDanauminsidiassuspectaquedonapraecipitareiubent,subiectisqueurereflammis,autterebrarecavasuteriettemptarelatebras.Scinditurincertumstudiaincontrariavolgus. Primusibianteomnis,magnacomitantecaterva,Laoconardenssummadecurritabarce,etprocul: Omiseri,quaetantainsania,cives?Creditisavectoshostis?AutullaputatisdonacareredolisDanaum?SicnotusUlixes?45authocinclusilignooccultanturAchivi,authaecinnostrosfabricataestmachinamurosinspecturadomosventuraquedesuperurbi,autaliquislateterror;equonecredite,Teucri.Quicquididest,timeoDanaosetdonaferentis.50Sicfatus,validisingentemviribushastaminlatusinquefericurvamcompagibusalvumcontorsit:stetitillatremens,uteroquerecussoinsonuerecavaegemitumquedederecavernae.Et,sifatadeum,simensnonlaevafuisset,55impuleratferroArgolicasfoedarelatebras,Troiaque,nuncstares,Priamiquearxalta,maneres. Ecce,manusiuvenemintereaposttergarevinctumpastoresmagnoadregemclamoretrahebantDardanidae,quiseignotumvenientibusultro,60hocipsumutstrueretTroiamqueaperiretAchivis,obtulerat,fidensanimiatqueinutrumqueparatus,seuversaredolos,seucertaeoccumberemorti.UndiquevisendistudioTroianaiuventuscircumfusaruit,certantqueinluderecapto.65AccipenuncDanauminsidias,etcrimineabunodisceomnes.Namqueutconspectuinmedioturbatus,inermisconstititatqueoculisPhrygiaagminacircumspexit:Heu,quaenunctellusinquitquaemeaequorapossunt70accipere?Autquidiammiseromihideniquerestat,cuinequeapudDanaosusquamlocus,etsuperipsiDardanidaeinfensipoenascumsanguineposcunt?Quogemituconversianimi,compressusetomnisimpetus.Hortamurfari;quosanguinecretus,75quidveferat,memoret,quaesitfiduciacapto.Illehaec,depositatandemformidine,fatur: Cunctaequidemtibi,Rex,fueritquodcumque,fateborvera,inquit;nequemeArgolicadegentenegabo:hocprimum;nec,simiserumFortunaSinonem80finxit,vanumetiammendacemqueimprobafinget.FandoaliquodsifortetuaspervenitadaurisBelidaenomenPalamedisetinclutafamagloria,quemfalsasubproditionePelasgiinsonteminfandoindicio,quiabellavetabat,85demisereneci,nunccassumluminelugent.Illimecomitemetconsanguinitatepropinquumpauperinarmapaterprimishucmisitabannis,dumstabatregnoincolumisregumquevigebatconsiliis,etnosaliquodnomenquedecusque90gessimus.InvidiapostquampellacisUlixihaudignotaloquorsuperisconcessitaboris,adflictusvitamintenebrisluctuquetrahebam,etcasuminsontismecumindignabaramici.Nectacuidemens,etme,forssiquatulisset,95sipatriosumquamremeassemvictoradArgos,promisiultorem,etverbisodiaasperamovi.Hincmihiprimamalilabes,hincsemperUlixescriminibusterrerenovis,hincspargerevocesinvolgumambiguas,etquaerereconsciusarma.100Necrequievitenim,donec,Calchanteministrosedquidegohaecautemnequiquamingratarevolvo?Quidvemoror,siomnisunoordinehabetisAchivos,idqueaudiresatest?Iamdudumsumitepoenas,hocIthacusvelit,etmagnomercenturAtridae. Tumveroardemusscitarietquaererecausas,ignariscelerumtantorumartisquePelasgae.Prosequiturpavitans,etfictopectorefatur:SaepefugamDanaiTroiacupiererelictamoliri,etlongofessidiscederebello;110fecissentqueutinam!Saepeillosasperapontiinterclusithiemps,etterruitAustereuntis.Praecipue,cumiamhictrabibuscontextusacernisstaretequus,totosonueruntaetherenimbi.SuspensiEurypylumscitantemoraculaPhoebi115mittimus,isqueadytishaectristiadictareportat:Sanguineplacastisventosetvirginecaesa,cumprimumIliacas,Danai,venistisadoras;sanguinequaerendireditus,animaquelitandumArgolica.Volgiquaevoxutvenitadauris,120obstipuereanimi,gelidusqueperimacucurritossatremor,cuifataparent,quemposcatApollo.HicIthacusvatemmagnoCalchantatumultuprotrahitinmedios;quaesinteanuminadivom,flagitat;etmihiiammulticrudelecanebant125artificisscelus,ettacitiventuravidebant.Bisquinossiletilledies,tectusquerecusatproderevocesuaquemquamautopponeremorti.Vixtandem,magnisIthaciclamoribusactus,compositorumpitvocem,etmedestinatarae.130Adsensereomnes,et,quaesibiquisquetimebat,uniusinmiseriexitiumconversatulere.Iamquediesinfandaaderat;mihisacraparari,etsalsaefruges,etcircumtemporavittae:eripui,fateor,letome,etvincularupi,135limosoquelacupernoctemobscurusinulvadelitui,dumveladarent,sifortededissent.Necmihiiampatriamantiquamspesullavidendi,necdulcisnatosexoptatumqueparentem;quosilliforsetpoenasobnostrareposcent140effugia,etculpamhancmiserorummortepiabunt.Quodtepersuperosetconscianuminaveri,persiquaestquaerestetadhucmortalibususquamintemeratafides,oro,misererelaborumtantorum,miserereaniminondignaferentis. Hislacrimisvitamdamus,etmiserescimusultro.IpseviroprimusmanicasatqueartalevarivinclaiubetPriamus,dictisqueitafaturamicis:Quisquises,amissoshinciamobliviscereGraios;nostereris,mihiquehaecedissereveraroganti:150Quomolemhancimmanisequistatuere?Quisauctor?Quidvepetunt?Quaereligio,autquaemachinabelli?Dixerat.Ille,dolisinstructusetartePelasga,sustulitexutasvinclisadsiderapalmas:Vos,aeterniignes,etnonviolabilevestrum155testornumenaitvosaraeensesquenefandi,quosfugi,vittaequedeum,quashostiagessi:fasmihiGraiorumsacrataresolvereiura,fasodisseviros,atqueomniaferresubauras,siquategunt;teneorpatriaeneclegibusullis.160Tumodopromissismaneas,servataqueservesTroiafidem,siveraferam,simagnarependam.OmnisspesDanaumetcoeptifiduciabelliPalladisauxiliissemperstetit.ImpiusexquoTydidessedenimscelerumqueinventorUlixes,165fataleadgressisacratoavelleretemploPalladium,caesissummaecustodibusarcis,corripueresacrameffigiem,manibusquecruentisvirgineasausidivaecontingerevittas;exillofluereacretrosublapsareferri170spesDanaum,fractaevires,aversadeaemens.NecdubiiseasignadeditTritoniamonstris.Vixpositumcastrissimulacrum,arserecoruscaeluminibusflammaearrectis,salsusqueperartussudoriit,terqueipsasolomirabiledictu175emicuit,parmamqueferenshastamquetrementem.ExtemplotemptandafugacanitaequoraCalchas,necposseArgolicisexscindiPergamatelis,ominanirepetantArgis,numenquereducant,quodpelagoetcurvissecumavexerecarinis.180Etnunc,quodpatriasventopetiereMycenas,armadeosqueparantcomites,pelagoqueremensoimprovisiaderunt:itadigeritominaCalchas.HancproPalladiomoniti,pronuminelaesoeffigiemstatuere,nefasquaetristepiaret.185HanctamenimmensamCalchasattolleremolemroboribustextiscaeloqueeducereiussit,nerecipiportis,autduciinmoeniapossit,neupopulumantiquasubreligionetueri.NamsivestramanusviolassetdonaMinervae,190tummagnumexitium(quoddipriusomeninipsumconvertant!)PriamiimperioPhrygibusquefuturum;sinmanibusvestrisvestramascendissetinurbem,ultroAsiammagnoPelopeaadmoeniabelloventuram,etnostroseafatamanerenepotes. TalibusinsidiisperiuriquearteSinoniscreditares,captiquedolislacrimisquecoactis,quosnequeTydides,necLarisaeusAchilles,nonannidomueredecem,nonmillecarinae.Hicaliudmaiusmiserismultoquetremendum200obiciturmagis,atqueimprovidapectoraturbat.Laocon,ductusNeptunosortesacerdos,sollemnistaurumingentemmactabatadaras.EcceautemgeminiaTenedotranquillaperaltahorrescoreferensimmensisorbibusangues205incumbuntpelago,pariterqueadlitoratendunt;pectoraquoruminterfluctusarrectaiubaequesanguineaesuperantundas;parsceterapontumponelegit,sinuatqueimmensavolumineterga.Fitsonitusspumantesalo;iamquearvatenebant,210ardentisqueoculossuffectisanguineetigni,sibilalambebantlinguisvibrantibusora.Diffugimusvisuexsangues:illiagminecertoLaocontapetunt;etprimumparvaduorumcorporanatorumserpensamplexusuterque215implicat,etmiserosmorsudepasciturartus;postipsumauxiliosubeuntemactelaferentemcorripiunt,spirisqueligantingentibus;etiambismediumamplexi,biscollosquameacircumtergadati,superantcapiteetcervicibusaltis.220Illesimulmanibustenditdivellerenodos,perfusussanievittasatroqueveneno,clamoressimulhorrendosadsideratollit:qualesmugitus,fugitcumsauciusaramtaurus,etincertamexcussitcervicesecurim.225AtgeminilapsudelubraadsummadraconeseffugiuntsaevaequepetuntTritonidisarcem,subpedibusquedeaeclipeiquesuborbeteguntur.Tumverotremefactanovusperpectoracunctisinsinuatpavor,etscelusexpendissemerentem230Laocontaferunt,sacrumquicuspideroburlaeserit,ettergosceleratamintorserithastam.Ducendumadsedessimulacrumorandaquedivaenuminaconclamant.Dividimusmurosetmoeniapandimusurbis.235Accinguntomnesoperi,pedibusquerotarumsubiciuntlapsus,etstuppeavinculacollointendunt:scanditfatalismachinamuros,fetaarmis.Puericircuminnuptaequepuellaesacracanunt,funemquemanucontingeregaudent.240Illasubit,mediaequeminansinlabitururbi.Opatria,OdivomdomusIlium,etinclutabellomoeniaDardanidum,quateripsoinlimineportaesubstitit,atqueuterosonitumquaterarmadedere:instamustameninmemorescaeciquefurore,245etmonstruminfelixsacratasistimusarce.TuncetiamfatisaperitCassandrafuturisora,deiiussunonumquamcreditaTeucris.Nosdelubradeummiseri,quibusultimusessetilledies,festavelamusfrondeperurbem. Vertiturintereacaelumetruitoceanonox,involvensumbramagnaterramquepolumqueMyrmidonumquedolos;fusipermoeniaTeucriconticuere,soporfessoscomplectiturartus:etiamArgivaphalanxinstructisnavibusibat255aTenedotacitaeperamicasilentialunaelitoranotapetens,flammascumregiapuppisextulerat,fatisquedeumdefensusiniquisinclusosuteroDanaosetpineafurtimlaxatclaustraSinon.Illospatefactusadauras260redditequus,laetiquecavoseroborepromuntThessandrusSthenelusqueduces,etdirusUlixes,demissumlapsiperfunem,Acamasque,Thoasque,PelidesqueNeoptolemus,primusqueMachaon,etMenelaus,etipsedolifabricatorEpeos.265Invadunturbemsomnovinoquesepultam;caedunturvigiles,portisquepatentibusomnisaccipiuntsociosatqueagminaconsciaiungunt. Tempuserat,quoprimaquiesmortalibusaegrisincipit,etdonodivomgratissimaserpit.270Insomnis,ecce,anteoculosmaestissimusHectorvisusadessemihi,largosqueeffunderefletus,raptatusbigis,utquondam,aterquecruentopulvere,perquepedestraiectusloratumentis.Eimihi,qualiserat,quantummutatusabillo275Hectore,quireditexuviasindutusAchilli,velDanaumPhrygiosiaculatuspuppibusignis,squalentembarbametconcretossanguinecrinisvolneraqueillagerens,quaecircumplurimamurosaccepitpatrios.Ultroflensipsevidebar280Compellarevirumetmaestasexpromerevoces:OluxDardaniae,spesOfidissimaTeucrum,quaetantaetenueremorae?QuibusHectoraborisexspectatevenis?Uttepostmultatuorumfunera,postvarioshominumqueurbisquelabores285defessiaspicimus!Quaecausaindignaserenosfoedavitvoltus?Autcurhaecvolneracerno?Illenihil,necmequaerentemvanamoratur,sedgravitergemitusimodepectoreducens,Heufuge,natedea,tequehis,ait,eripeflammis.290Hostishabetmuros;ruitaltoaculmineTroia.SatpatriaePriamoquedatum:siPergamadextradefendipossent,etiamhacdefensafuissent.SacrasuosquetibicommendatTroiapenatis:hoscapefatorumcomites,hismoeniaquaere295magna,pererratostatuesquaedeniqueponto.Sicait,etmanibusvittasVestamquepotentemaeternumqueadytiseffertpenetralibusignem. Diversointereamiscenturmoenialuctu,etmagisatquemagis,quamquamsecretaparentis300Anchisaedomusarboribusqueobtectarecessit,clarescuntsonitus,armorumqueingruithorror.Excutiorsomno,etsummifastigiatectiascensusupero,atquearrectisauribusadsto:insegetemveluticumflammafurentibusaustris305incidit,autrapidusmontanofluminetorrenssternitagros,sternitsatalaetaboumquelabores,praecipitisquetrahitsilvas,stupetinsciusaltoaccipienssonitumsaxideverticepastor.Tumveromanifestafides,Danaumquepatescunt310insidiae.IamDeiphobideditamplaruinamVolcanosuperantedomus;iamproxumusardetUcalegon;Sigeaignifretalatarelucent.Exoriturclamorquevirumclangorquetubarum.Armaamenscapio;necsatrationisinarmis,315sedglomeraremanumbelloetconcurrereinarcemcumsociisardentanimi;furoriraquementempraecipitant,pulchrumquemorisuccurritinarmis. EcceautemtelisPanthuselapsusAchivom,PanthusOthryades,arcisPhoebiquesacerdos,320sacramanuvictosquedeosparvumquenepotemipsetrahit,cursuqueamensadliminatendit.Quoressumma,loco,Panthu?Quamprendimusarcem?Vixeafatuseram,gemitucumtaliareddit:Venitsummadiesetineluctabiletempus325Dardaniae:fuimusTroes,fuitIliumetingensgloriaTeucrorum;ferusomniaIuppiterArgostranstulit;incensaDanaidominanturinurbe.Arduusarmatosmediisinmoenibusadstansfunditequus,victorqueSinonincendiamiscet330insultans;portisaliibipatentibusadsunt,miliaquotmagnisumquamvenereMycenis;obsederealiitelisangustaviarumoppositi;statferriaciesmucronecoruscostricta,parataneci;vixprimiproeliatemptant335portarumvigiles,etcaecoMarteresistunt.TalibusOthryadaedictisetnuminedivominflammasetinarmaferor,quotristisErinys,quofremitusvocatetsublatusadaetheraclamor.AdduntsesociosRhipeusetmaximusarmis340EpytusoblatiperlunamHypanisqueDymasque,etlateriadglomerantnostro,iuvenisqueCoroebus,Mygdonides:illisadTroiamfortediebusvenerat,insanoCassandraeincensusamore,etgenerauxiliumPriamoPhrygibusqueferebat,345infelix,quinonsponsaepraeceptafurentisaudierit. Quosubiconfertosaudereinproeliavidi,incipiosuperhis: Iuvenes,fortissimafrustrapectora,sivobisaudentemextremacupido350certasequi,quaesitrebusfortunavidetis:excessereomnes,adytisarisquerelictis,di,quibusimperiumhocsteterat;succurritisurbiincensae;moriamuretinmediaarmaruamus.Unasalusvictis,nullamsperaresalutem.355Sicanimisiuvenumfuroradditus:inde,lupiceuraptoresatrainnebula,quosimprobaventrisexegitcaecosrabies,catuliquerelictifaucibusexspectantsiccis,pertela,perhostisvadimushauddubiaminmortem,mediaequetenemus360urbisiter;noxatracavacircumvolatumbra.Quisclademilliusnoctis,quisfunerafandoexplicet,autpossitlacrimisaequarelabores?Urbsantiquaruit,multosdominataperannos;plurimaperqueviassternunturinertiapassim365corpora,perquedomosetreligiosadeorumlimina.NecsolipoenasdantsanguineTeucri;quondametiamvictisreditinpraecordiavirtusvictoresquecaduntDanai:crudelisubiqueluctus,ubiquepavor,etplurimamortisimago. Primusse,Danaummagnacomitantecaterva,Androgeosoffertnobis,sociaagminacredensinscius,atqueultroverbiscompellatamicis:Festinate,viri:namquaetamseramoratursegnities?Aliirapiuntincensaferuntque375Pergama;voscelsisnuncprimumanavibusitis.Dixit,etextemplo,nequeenimresponsadabanturfidasatis,sensitmediosdelapsusinhostis.Obstipuit,retroquepedemcumvocerepressit:inprovisumasprisvelutiquisentibusanguem380pressithuminitens,trepidusquerepenterefugitattollentemirasetcaerulacollatumentem;haudsecusAndrogeosvisutremefactusabibat.Inruimus,densisetcircumfundimurarmis,ignarosquelocipassimetformidinecaptos385sternimus:adspiratprimofortunalabori.AtquehicsuccessuexsultansanimisqueCoroebus,Osocii,quaprimainquitfortunasalutismonstratiter,quoqueostenditsedextra,sequamurmutemusclipeos,Danaumqueinsignianobis390aptemus:dolusanvirtus,quisinhosterequirat?Armadabuntipsi.Sicfatus,deindecomantemAndrogeigaleamclipeiqueinsignedecoruminduitur,lateriqueArgivumaccommodatensem.HocRhipeus,hocipseDymasomnisqueiuventus395laetafacit;spoliissequisquerecentibusarmat.VadimusimmixtiDanaishaudnuminenostro,multaquepercaecamcongressiproelianoctemconserimus,multosDanaumdemittimusOrco.Diffugiuntaliiadnavis,etlitoracursu400fidapetunt:parsingentemformidineturpiscanduntrursusequumetnotacondunturinalvo. Heunihilinvitisfasquemquamfideredivis!EccetrahebaturpassisPriameavirgocrinibusatemploCassandraadytisqueMinervae,405adcaelumtendensardentialuminafrustra,lumina,namtenerasarcebantvinculapalmas.NontulithancspeciemfuriatamenteCoroebus,etsesemediuminiecitperiturusinagmen.Consequimurcunctietdensisincurrimusarmis.410Hicprimumexaltodelubriculminetelisnostrorumobruimur,oriturquemiserrimacaedesarmorumfacieetGraiarumerroreiubarum.TumDanaigemituatqueereptaevirginisiraundiquecollectiinvadunt,acerrimusAiax,415etgeminiAtridae,Dolopumqueexercitusomnis;adversiruptoceuquondamturbineventiconfligunt,ZephyrusqueNotusqueetlaetusEoisEurusequis;striduntsilvae,saevitquetridentispumeusatqueimoNereuscietaequorafundo.420Illietiam,siquosobscuranocteperumbramfudimusinsidiistotaqueagitavimusurbe,apparent;primiclipeosmentitaquetelaadgnoscunt,atqueorasonodiscordiasignant.Ilicetobruimurnumero;primusqueCoroebus425Peneleidextradivaearmipotentisadaramprocumbit;caditetRhipeus,iustissimusunusquifuitinTeucrisetservantissimusaequi:disalitervisum;pereuntHypanisqueDymasqueconfixiasociis;nectetuaplurima,Panthu,430labentempietasnecApollinisinfulatexit.Iliacicineresetflammaextremameorum,testor,inoccasuvestronectelanecullasvitavissevicesDanaum,et,sifatafuissentutcaderem,meruissemanu.Divellimurinde,435IphitusetPeliasmecum,quorumIphitusaevoiamgravior,PeliasetvolneretardusUlixi;protinusadsedesPriamiclamorevocati. Hicveroingentempugnam,ceuceteranusquambellaforent,nullitotamorerenturinurbe.440SicMartemindomitum,Danaosqueadtectaruentiscernimus,obsessumqueactatestudinelimen.Haerentparietibusscalae,postisquesubipsosnitunturgradibus,clipeosqueadtelasinistrisprotectiobiciunt,prensantfastigiadextris.445Dardanidaecontraturrisactotadomorumculminaconvellunt;hisse,quandoultimacernunt,extremaiaminmorteparantdefenderetelis;auratasquetrabes,veterumdecoraaltaparentum,devolvunt;aliistrictismucronibusimas450obsederefores;hasservantagminedenso.Instauratianimi,regissuccurreretectis,auxilioquelevareviros,vimqueadderevictis. LimeneratcaecaequeforesetperviususustectorumintersePriami,postesquerelicti455atergo,infelixquase,dumregnamanebant,saepiusAndromacheferreincomitatasolebatadsoceros,etavopuerumAstyanactatrahebat.Evadoadsummifastigiaculminis,undetelamanumiseriiactabantinritaTeucri.460Turriminpraecipitistantemsummisquesubastraeductamtectis,undeomnisTroiaviderietDanaumsolitaenavesetAchaiacastra,adgressiferrocircum,quasummalabantisiuncturastabulatadabant,convellimusaltis465sedibus,impulimusque;ealapsarepenteruinamcumsonitutrahitetDanaumsuperagminalateincidit:astaliisubeunt,necsaxa,necullumtelorumintereacessatgenus. VestibulumanteipsumprimoqueinliminePyrrhus470exsultat,telisetlucecoruscusana;qualisubiinlucemcolubermalagraminapastusfrigidasubterratumidumquembrumategebat,nunc,positisnovusexuviisnitidusqueiuventa,lubricaconvolvitsublatopectoreterga475arduusadsolem,etlinguismicatoretrisulcis.UnaingensPeriphasetequorumagitatorAchillis,armigerAutomedon,unaomnisScyriapubessuccedunttecto,etflammasadculminaiactant.Ipseinterprimoscorreptadurabipenni480liminaperrumpit,postisqueacardinevellitaeratos;iamqueexcisatrabefirmacavavitrobora,etingentemlatodeditorefenestram.Adparetdomusintus,etatrialongapatescunt;adparentPriamietveterumpenetraliaregum,485armatosquevidentstantisinlimineprimo.Atdomusinteriorgemitumiseroquetumultumiscetur,penitusquecavaeplangoribusaedesfemineisululant;feritaureasideraclamor.Tumpavidaetectismatresingentibuserrant;490amplexaequetenentpostisatqueosculafigunt.InstatvipatriaPyrrhus;necclaustra,nequeipsicustodessufferrevalent;labatarietecrebroianua,etemotiprocumbuntcardinepostes.Fitviavi;rumpuntaditus,primosquetrucidant495immissiDanai,etlatelocamilitecomplent.Nonsic,aggeribusruptiscumspumeusamnisexiit,oppositasqueevicitgurgitemoles,ferturinarvafurenscumulo,camposqueperomniscumstabulisarmentatrahit.Vidiipsefurentem500caedeNeoptolemumgeminosqueinlimineAtridas;vidiHecubamcentumquenurus,Priamumqueperarassanguinefoedantem,quosipsesacraverat,ignis.Quinquagintaillithalami,spestantanepotum,barbaricopostesaurospoliisquesuperbi,505procubuere;tenentDanai,quadeficitignis. ForsitanetPriamifuerintquaefatarequiras.Urbisuticaptaecasumconvolsaqueviditliminatectorumetmediuminpenetralibushostem,armadiuseniordesuetatrementibusaevo510circumdatnequiquamumeris,etinutileferrumcingitur,acdensosferturmoriturusinhostis.Aedibusinmediisnudoquesubaetherisaxeingensarafuitiuxtaqueveterrimalaurus,incumbensaraeatqueumbracomplexaPenatis.515HicHecubaetnataenequiquamaltariacircum,praecipitesatraceutempestatecolumbae,condensaeetdivomamplexaesimulacrasedebant.IpsumautemsumptisPriamumiuvenalibusarmisutvidit, Quaemenstamdira,miserrimeconiunx,520impulithiscingitelis?Autquoruis?inquit;Nontaliauxilionecdefensoribusististempuseget,non,siipsemeusnuncadforetHector.Huctandemconcede;haecaratuebituromnis,autmorieresimul.Sicoreeffatarecepit525adseseetsacralongaevuminsedelocavit. EcceautemelapsusPyrrhidecaedePolites,unusnatorumPriami,pertela,perhostisporticibuslongisfugit,etvacuaatrialustratsaucius:illumardensinfestovolnerePyrrhus530insequitur,iamiamquemanutenetetpremithasta.Uttandemanteoculosevasitetoraparentum,concidit,acmultovitamcumsanguinefudit.HicPriamus,quamquaminmediaiammortetenetur,nontamenabstinuit,necvociiraequepepercit:535Attibiproscelere,exclamat, protalibusausis,di,siquaestcaelopietas,quaetaliacuret,persolvantgratesdignasetpraemiareddantdebita,quinaticorammecernereletumfecistietpatriosfoedastifunerevoltus.540Atnonille,satumquotementiris,AchillestalisinhostefuitPriamo;sediurafidemquesuppliciserubuit,corpusqueexsanguesepulchroreddiditHectoreum,mequeinmearegnaremisit.Sicfatussenior,telumqueimbellesineictu545coniecit,raucoquodprotinusaererepulsumesummoclipeinequiquamumbonepependit.CuiPyrrhus: ReferesergohaecetnuntiusibisPelidaegenitori;illimeatristiafactadegeneremqueNeoptolemumnarrarememento.550Nuncmorere.Hocdicensaltariaadipsatrementemtraxitetinmultolapsantemsanguinenati,implicuitquecomamlaeva,dextraquecoruscumextulit,aclatericapulotenusabdiditensem.HaecfinisPriamifatorum;hicexitusillum555sortetulit,TroiamincensametprolapsavidentemPergama,totquondampopulisterrisquesuperbumregnatoremAsiae.Iacetingenslitoretruncus,avolsumqueumeriscaput,etsinenominecorpus. Atmetumprimumsaevuscircumstetithorror560Obstipui;subiitcarigenitorisimago,utregemaequaevumcrudelivolnerevidivitamexhalantem;subiitdesertaCresa,etdireptadomus,etparvicasusIuli.Respicio,etquaesitmecircumcopialustro.565Deseruereomnesdefessi,etcorporasaltuadterrammisereautignibusaegradedere. Iamqueadeosuperunuseram,cumliminaVestaeservantemettacitamsecretainsedelatentemTyndaridaaspicio:dantclaraincendialucem570errantipassimqueoculospercunctaferenti.IllasibiinfestoseversaobPergamaTeucrosetpoenasDanaumetdeserticoniugisiraspraemetuens,TroiaeetpatriaecommunisErinys,abdideratseseatquearisinvisasedebat.575Exarsereignesanimo;subitiracadentemulciscipatriametsceleratassumerepoenas.ScilicethaecSpartamincolumispatriasqueMycenasaspiciet,partoqueibitreginatriumpho,coniugiumque,domumque,patres,natosquevidebit,580IliadumturbaetPhrygiiscomitataministris?OccideritferroPriamus,Troiaarseritigni?Dardaniumtotienssudaritsanguinelitus?Nonita:namqueetsinullummemorabilenomenfemineainpoenaest,nechabetvictorialaudem,585extinxissenefastamenetsumpsissemerentislaudaborpoenas,animumqueexplesseiuvabitultricisflammae,etcineressatiassemeorum. Iamqueadeosuperunuseram,cumliminaVestaeservantemettacitamsecretainsedelatentemTyndaridaaspicio:dantclaraincendialucem570errantipassimqueoculospercunctaferenti.IllasibiinfestoseversaobPergamaTeucrosetpoenasDanaumetdeserticoniugisiraspraemetuens,TroiaeetpatriaecommunisErinys,abdideratseseatquearisinvisasedebat.575Exarsereignesanimo;subitiracadentemulciscipatriametsceleratassumerepoenas.ScilicethaecSpartamincolumispatriasqueMycenasaspiciet,partoqueibitreginatriumpho,coniugiumque,domumque,patres,natosquevidebit,580IliadumturbaetPhrygiiscomitataministris?OccideritferroPriamus,Troiaarseritigni?Dardaniumtotienssudaritsanguinelitus?Nonita:namqueetsinullummemorabilenomenfemineainpoenaest,nechabetvictorialaudem,585extinxissenefastamenetsumpsissemerentislaudaborpoenas,animumqueexplesseiuvabitultricisflammae,etcineressatiassemeorum. Tumveroomnemihivisumconsidereinignis625IliumeteximovertiNeptuniaTroia;acvelutisummisantiquaminmontibusornumcumferroaccisamcrebrisquebipennibusinstanteruereagricolaecertatim,illausqueminaturettremefactacomamconcussoverticenutat,630volneribusdonecpaulatimevicta,supremumcongemuit,traxitqueiugisavolsaruinam.Descendo,acducentedeoflammaminterethostisexpedior;danttelalocum,flammaequerecedunt. Atqueubiiampatriaeperventumadliminasedis635antiquasquedomos,genitor,quemtollereinaltosoptabamprimummontisprimumquepetebam,abnegatexcisavitamproducereTroiaexsiliumquepati. VosO,quibusintegeraevisanguis,aitsolidaequesuostantroborevires,640vosagitatefugam:mesicaelicolaevoluissentducerevitam,hasmihiservassentsedes.Satisunasuperquevidimusexscidiaetcaptaesuperavimusurbi.SicO,sicpositumadfatidisceditecorpus.645Ipsemanumorteminveniam;miserebiturhostisexuviasquepetet;facilisiacturasepulcri.Iamprideminvisusdivisetinutilisannosdemoror,exquomedivompateratquehominumrexfulminisadflavitventisetcontigitigni. Taliaperstabatmemorans,fixusquemanebat.Noscontraeffusilacrimis,coniunxqueCresaAscaniusqueomnisquedomus,neverteresecumcunctapaterfatoqueurguentiincumberevellet.Abnegat,inceptoqueetsedibushaeretinisdem.655Rursusinarmaferor,mortemquemiserrimusopto:namquodconsiliumautquaeiamfortunadabatur?Meneefferrepedem,genitor,teposserelictosperasti,tantumquenefaspatrioexciditore?SinihilextantaSuperisplaceturberelinqui,660etsedethocanimo,perituraequeaddereTroiaetequetuosqueiuvat,patetistiianualeto,iamqueaderitmultoPriamidesanguinePyrrhus,natumanteorapatris,patremquiobtruncatadaras.Hocerat,almaparens,quodmepertela,perignis665eripis,utmediishosteminpenetralibus,utqueAscaniumpatremquemeumiuxtaqueCresamalteruminalteriusmactatossanguinecernam?Arma,viri,fertearma;vocatluxultimavictos.RedditemeDanais;siniteinstauratarevisam670proelia:Numquamomneshodiemoriemurinulti. Hincferroaccingorrursusclipeoquesinistraminsertabamaptans,mequeextratectaferebam.Ecceautemcomplexapedesinlimineconiunxhaerebat,parvumquepatritendebatIulum:675Siperiturusabis,etnosrapeinomniatecum;sinaliquamexpertussumptisspemponisinarmis,hancprimumtutaredomum.CuiparvusIulus,cuipateretconiunxquondamtuadictarelinquor? Taliavociferansgemitutectumomnereplebat,680cumsubitumdictuqueoriturmirabilemonstrum.NamquemanusintermaestorumqueoraparentumeccelevissummodeverticevisusIulifunderelumenapex,tactuqueinnoxiamollislambereflammacomasetcircumtemporapasci.685Nospaviditrepidaremetu,crinemqueflagrantemexcutereetsanctosrestinguerefontibusignis.AtpaterAnchisesoculosadsideralaetusextulit,etcaelopalmascumvocetetendit:Iuppiteromnipotens,precibussiflecterisullis,690aspicenos;hoctantum,et,sipietatemeremur,dadeindeauxilium,pater,atquehaecominafirma. Vixeafatuseratsenior,subitoquefragoreintonuitlaevum,etdecaelolapsaperumbrasstellafacemducensmultacumlucecucurrit.695Illam,summasuperlabentemculminatecti,cernimusIdaeaclaramseconderesilvasignantemquevias;tumlongolimitesulcusdatlucem,etlatecircumlocasulphurefumant.Hicverovictusgenitorsetollitadauras,700adfaturquedeosetsanctumsidusadorat.Iamiamnullamoraest;sequoretquaducitisadsum.Dipatrii,servatedomum,servatenepotem.Vestrumhocaugurium,vestroqueinnumineTroiaest.Cedoequidem,nec,nate,tibicomesirerecuso.705Dixeratille;etiampermoeniaclariorignisauditur,propiusqueaestusincendiavolvunt.Ergoage,carepater,cerviciimponerenostrae;ipsesubiboumeris,necmelaboristegravabit:quorescumquecadent,unumetcommunepericlum,710unasalusambobuserit.MihiparvusIulussitcomes,etlongeservetvestigiaconiunx:vos,famuli,quaedicam,animisadvertitevestris.EsturbeegressistumulustemplumquevetustumdesertaeCereris,iuxtaqueantiquacupressus715religionepatrummultosservataperannos.Hancexdiversosedemveniemusinunam.Tu,genitor,capesacramanupatriosquePenatis;me,belloetantodigressumetcaederecenti,attrectarenefas,donecmefluminevivo720abluero.Haecfatus,latosumerossubiectaquecollavestesuperfulviqueinsternorpelleleonis,succedoqueoneri;dextraeseparvusIulusimplicuitsequiturquepatremnonpassibusaequis;725ponesubitconiunx:ferimurperopacalocorum;etme,quemdudumnonullainiectamovebanttelanequeadversoglomeratiexagmineGrai,nuncomnesterrentaurae,sonusexcitatomnissuspensumetparitercomitiqueoneriquetimentem.730Iamquepropinquabamportis,omnemquevidebarevasisseviam,subitocumcreberadaurisvisusadessepedumsonitus,genitorqueperumbramprospiciens; Nateexclamat, fugenate,propinquant.Ardentisclipeosatqueaeramicantiacerno!735Hicmihinescioquodtrepidomalenumenamicumconfusameripuitmentem.Namqueaviacursudumsequor,etnotaexcedoregioneviarum,heu,miseroconiunxfatoneereptaCresasubstitit,erravitnevia,seulassaresedit,740incertum;necpostoculisestredditanostris.Necpriusamissamrespexianimumquereflexi,quamtumulumantiquaeCererissedemquesacratamvenimus;hicdemumcollectisomnibusunadefuit,etcomitesnatumquevirumquefefellit.745Quemnonincusaviamenshominumquedeorumque,autquidineversavidicrudeliusurbe?AscaniumAnchisenquepatremTeucrosquePenatiscommendosociisetcurvavallerecondo;ipseurbemrepetoetcingorfulgentibusarmis.750Statcasusrenovareomnis,omnemquerevertiperTroiam,etrursuscaputobiectarepericlis. Principiomurosobscuraqueliminaportae,quagressumextuleram,repeto,etvestigiaretroobservatasequorpernoctemetluminelustro.755Horrorubiqueanimo,simulipsasilentiaterrent.Indedomum,sifortepedem,sifortetulisset,merefero:inruerantDanai,ettectumomnetenebant.Ilicetignisedaxsummaadfastigiaventovolvitur;exsuperantflammae,furitaestusadauras.760ProcedoetPriamisedesarcemquereviso.EtiamporticibusvacuisIunonisasylocustodeslectiPhoenixetdirusUlixespraedamadservabant.HucundiqueTroiagazaincensisereptaadytis,mensaequedeorum,765crateresqueaurosolidi,captivaquevestiscongeritur;puerietpavidaelongoordinematresstantcircum.Aususquinetiamvocesiactareperumbramimpleviclamorevias,maestusqueCresam770nequiquamingeminansiterumqueiterumquevocavi.QuaerentiettectisurbissinefinefurentiinfelixsimulacrumatqueipsiusumbraCresaevisamihianteoculosetnotamaiorimago.Obstipui,steteruntquecomaeetvoxfaucibushaesit.775Tumsicadfarietcurashisdemeredictis:Quidtantuminsanoiuvatindulgeredolori,Odulcisconiunx?Nonhaecsinenuminedivomeveniunt;nectehinccomitemasportareCresamfas,autillesinitsuperiregnatorOlympi.780Longatibiexsilia,etvastummarisaequorarandum,etterramHesperiamvenies,ubiLydiusarvainteropimavirumlenifluitagmineThybris:illicreslaetaeregnumqueetregiaconiunxpartatibi.LacrimasdilectaepelleCresae.785NonegoMyrmidonumsedesDolopumvesuperbasaspiciam,autGraiisservitummatribusibo,Dardanis,etdivaeVenerisnurus.Sedmemagnadeumgenetrixhisdetinetoris:iamquevale,etnatiservacommunisamorem.790Haecubidictadedit,lacrimantemetmultavolentemdiceredeseruit,tenuisquerecessitinauras.Terconatusibicollodarebracchiacircum:terfrustracomprensamanuseffugitimago,parlevibusventisvolucriquesimillimasomno. Sicdemumsociosconsumptanoctereviso.Atquehicingentemcomitumadfluxissenovoruminvenioadmiransnumerum,matresquevirosque,collectamexsiliopubem,miserabilevolgus.Undiqueconvenere,animisopibusqueparati,800inquascumquevelimpelagodeducereterras.IamqueiugissummaesurgebatLuciferIdaeducebatquediem,Danaiqueobsessatenebantliminaportarum,necspesopisulladabatur;cessi,etsublatomontesgenitorepetivi.