ENCYKLOPEDIA ZIEMI G£OGOWSKIEJ - Zeszyt 29

Towarzystwo Miłośników Głogowa

E N C Y K L O P E D I A

Ziemi Głogowskiej

Zeszyt 29.

Głogów 1995

Komitet redakcyjny:Antoni Bok, Janusz Chutkowski (redaktor na-czelny, Jerzy Dymytryszyn (sekretarz redakcji),Zenon Hendel, Jerzy Sadowski.

Konsultaci:Henryk Ciejka – kartografiaSławomir Krawczyk – architekturaRobert Górniak – historia Kościoła

Autorzy haseł zamieszczonychw zeszycie 29:Janusz ChutkowskiJerzy DymytryszynMarek Robert GórniakJerzy HermanDariusz HybelJerzy JankowskiAndrzej MalinowskiArtur PacygaKrzysztof Zawicki

Ebook na podstawie oryginalnego wydania broszurowego wykonał:

Albin Tomalak mailto: [email protected]

Encyklopedia Ziemi Głogowskiej

Bractwa religijne (1)

Przy kapitule kolegiackiej w Głogowie na przełomieXV i XVI wieku działały trzy bractwa. Pierwsze załoŜone w1440 roku przez mieszczan głogowskich poświęcone Najświęt-szej Marii Pannie zostało zatwierdzone w 1455 roku przez ka-noników głogowskich. Jego celem było wspieranie ubogichoraz w przypadku śmierci urządzanie im pogrzebu. W 1462 r.biskup Jodok zatwierdził fundację ołtarzową ku czci Najświęt-szej Marii Panny i wszystkich świętych przy istniejącym wkolegiacie ołtarzu św. Jana Chrzciciela. Członkowie fundacjibyli zobowiązani do odprawiania 3 mszy świętych tygodniowo.Kolejne bractwo - pogrzebowe zatwierdził biskup wrocławski -Konrad w 1446 r. Bractwo to uzyskało przywilej 40 dni odpustupod warunkiem przystąpienia do sakramentu pokuty orazuczestniczenia we mszy św. w dni krzyŜowe. W 1453 r. biskupPiotr potwierdził przywileje dla bractwa l zaznaczył, Ŝe zgro-madzeni w nim wierni zobowiązani są brać udział w uroczysto-ściach pogrzebowych współbraci. Następne bractwo powstałoprzy kolegiacie w 1514 r. z Inicjatywy kanonika głogowskiegoJerzego Junkermanna. Była to sodalicja dla duchownych iświeckich. Zatwierdził ją biskup Jan V Turze, przyznając prawodo połowy spadku po zmarłym bez testamentu duchownym oraz40 dni odpustu wszystkim uczestniczącym w naboŜeństwachbractwa. Członkowie tych bractw byli zobowiązani do wspól-nego sprawowania eucharystii, odmawiania brewiarza, ducho-wego rozmyślania, braterskich spotkań, wspominania o zmar-łych kapłanach i uczestnictwa w pogrzebach zmarłych człon-ków bractwa.

Wśród bractw róŜańcowych - jedno powstało w XVIwieku w parafii Grębocice. We wsi Szymocin, w kościele p.w.św. KrzyŜa, istniała fundacja <RóŜańca świętego> utworzonaokoło 1515 r. przez szlachcica Melchiora de Stosch. W ramach

Z: 29


fundacji kapłan był zobowiązany do odmawiania modlitwyróŜańcowej wraz z wiernymi w święta Matki Boskiej i odpra-wiania kilku mszy św. za zmarłych. Ponadto w święta MatkiBoskiej proboszcz z Grębocic głosił kazania o owocach róŜańcaświętego. Takiego samego charakteru fundacja istniała równieŜw Głogowie przy kościele dominikanów.

PoboŜność chrześcijańską wyraŜały takŜe bractwa ko-ścielne poświęcone kultowi świętych. Poszczególne bractwa kuczci świętych propagowały zakony (jezuici, franciszkanie) innepowstawały w związku z kultem danego świętego. W Głogowiedo 1810 r. Istniały bractwa pod wezwaniem Jana Nepomucenaoraz świętego Józefa. Szczególnie Ŝywy był kult Męki Pańskiejw Głogowie kościele dominikanów, a przy kościele parafialnymp.w. Oczyszczenia NMP w KoŜuchowie istniało bractwo <Ko-nania Pana Jezusa>. Stowarzyszenia o charakterze dewocyjnympowstawały w czasach nowoŜytnych, zwłaszcza na przełomieXVII/XV1II w. Do nich naleŜały stowarzyszenia ku czci Ta-jemnic Pańskich. Obok nich moŜna wymienić stowarzyszenietzw. beginek prowadzących wspólne Ŝycie ale bez ślubów za-konnych. Na Śląsku najstarsze ich domy powstały w Świdnicy iLegnicy. Oprócz Głogowa najwięcej powstało Ich we Wrocła-wiu i Nysie. Osobną grupę stanowiły bractwa kurkowe realizu-jące idee obrony słabych i uciśnionych. Oprócz wypełnianiaokreślonych zadań w dziedzinie obronnej brały one takŜe czyn-ny udział w Ŝyciu religijnym miast i miasteczek. Bractwa kur-kowe działały w Głogowie (1511,1556), KoŜuchowie (w latach1586 -1684) i Nowej Soli (od 1711). Wśród kościelnych stowa-rzyszeń charakterze gospodarczym największe znaczenie miałycechy. Cechy posiadały charakter stanowy i zachowały podziałna poszczególne zawody. Cech czuwał równieŜ nad Ŝyciemreligijnym swoich członków. W 1673 r. Głogowie powstałakongregacja grupująca rzemieślników i niektórych mieszkań-ców miasta. (Marek Robert Gómiak)

Z: 29


Cyganie (Roma) w Głogowie

Nazywany potocznie Cyganami lud Romów wywodzi się z Indii. Najstarsze świadectwo historyczne mówi oich obecności w Europie juŜ w połowie Xl w. (pierwsza migra-cja z Indii nastąpiła najprawdopodobniej około roku tysięczne-go). W Polsce obecni są od początku XV w..

Styl Ŝycia Romów sprawił, Ŝe podobnie jak w innychkrajach europejskich, równieŜ w Rzeczpospolitej wydano sze-reg ustaw antycygańskich (pierwsza z nich z roku 1557 zalecaławypędzenie Cyganów z kraju; ostatnia uchwała - takŜe banicyj-na - pochodzi z roku 1624). PoniewaŜ nie powodowało to poŜą-danych rezultatów, próbowano podporządkować Romów wła-dzom państwowym za pomocą instytucji "królów cygańskich"(najwcześniejszy przywilej z roku 1652).

Uchwalony w Polsce uniwersał (1791) wprowadzał dlaCyganów przymus osiedlania. Restrykcyjną politykę wobecnich prowadziły później państwa zaborcze (między innymizakaz mówienia po cygańsku, zabieranie dzieci, nakaz pracy naroli).

W okresie II Rzeczpospolitej (lata 30-te) swój szczytosiągnęła nowa fala migracji Cyganów w Europie, która zaczęłasię jeszcze w XIX w.. Romowie skazani przez hitlerowców nazagładę (w obozach koncentracyjnych), ocaleli na ziemiachpolskich w liczbie około 20 tysięcy. Po wojnie ówczesne wła-dze podjęły działania na rzecz osiedlania Cyganów i asymilacjiz resztą społeczeństwa. W 1964 r. zabroniono jeździć taborami.

Obecnie w Polsce istnieją cztery grupy Romów: wy-Ŝynni i nizinni (od XV w.) oraz późniejsi (XlX w.) Kel-davari (kotlarstwo i wróŜenie) i Lovari (niegdyś mocno związa-ni z handlem końmi).

W Głogowie osiedlili się Cyganie wyŜynni (najbardziejspolonizowani i od wieków prowadzący osiadły tryb Ŝycia).

Z: 29


Przybyli do miasta po wojnie w latach 1946-1947 z okolic Za-kopanego (np. Nowy Targ, Szaflarv, Ludźmierz). Początkowopracowali przy odgruzowaniu i odbudowie Głogowa, a takŜe wokolicznych PGR-ach. Mieszkali w barakach za Odrą przy ul.Obozowej. W latach 60-tych zaczęli otrzymywać pierwszemieszkania. Obecnie utrzymują się z pracy stałej (np. wMPGKiM), zasiłków, dorywczych zajęć. Ich liczba wynosiokoło 200 osób (około 50 rodzin).

Głogowscy Cyganie posiadają miejscowego wójta ikróla we Wrocławiu. Oprócz języka zachowali jeszcze częśćtradycyjnych zwyczajów, np. zakaz chodzenia w spodniachobowiązujący męŜatki, uprzywilejowana pozycja ojca rodziny,praktyka nacięć na rękach i ciele, wspólny śpiew pieśni cygań-skich (w połowie lat 70-tych działał przez krótki czas w Gło-gowie zespół muzyczny). Pielęgnują równieŜ własną higienę(np. zakaz stykania się szmaty od podłogi z miejscem, gdziemyje się naczynia). a takŜe specyficzne dla siebie postępowaniezwiązane z narodzeniem dziecka (np. "świeŜa" matka, jeŜelimieszka z teściową, nie moŜe gotować posiłków przez 2 tygo-dnie). Cyganie z Głogowa w większości wyznają religię kato-licką. Są równieŜ wśród nich Świadkowie Jehowy i Zielono-świątkowcy. (Dariusz Hybel)

Literatura: J. Ficowski, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa1989; J. Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Kraków - Wrocław 1986; J Ficowski,Demony cudzego strachu. Wspominki cygańskie, Warszawa 1986; A. Pawłowski,Cyganie. Studia nad przestępczością, Zielona Góra 1973; Ponadto opracowano woparciu o rozmowy przeprowadzone z rodzinami cygańskimi w Głogowie.

Z: 29


Henryk XI

Henryk XIbył synem HenrykaIX Starszego i Jad-wigi, córki Konra-da III oleśnickie-go. Jego data uro-dzenia jest trudnado ustalenia, przy-puszczalnie urodziłsię po 1429 r. Byłato postać negatyw-nie oceniana za-równo przez histo-ryków polskich jaki niemieckich.Dzie-dzictwo głogow-skie objął po śmierci KSIĘSTWO GŁOGOWSKIE W POŁOWIEobjął po śmierci ojca XV W.w 1467 r., a więc miał wówczas około 40 lat. Był juŜczłowiekiem schorowanym i nie wykazywał większychambicji politycznych. Mieszkał w KoŜuchowie. Osobiścienie prowadził Ŝadnych wojen chociaŜ jego wojska wal-czyły pod Międzyrzeczem, a takŜe wspomagały króla Wę-gier Macieja. Był księciem nieudolnym i w okresie jegopanowania nie wydarzyło się w księstwie głogowskim niczasługującego na uwagę.

Henryk XI przez większą część swojego Ŝycia był ka-walerem. Pod jego koniec uległ naciskom swoich doradców, odktórych był bardzo uzaleŜniony, i oŜenił się (11 października1472 r.) w Berlinie z ośmioletnią księŜniczką brandenburskąZ: 29


Barbarą, córką elektora brandenburskiego Albrechta Achillesa.Cel tego małŜeństwa był jasny. W zawartej 12 października1472 r. umowie z elektorem brandenburskim zagwarantowałBarbarze na wypadek swojej śmierci całe swoje głogowskiedziedzictwo. Niedługo potem. 22 lutego 1476 r.. Henryk Xlzmarł w KoŜuchowie. Miejsce jego pochowania nie Jest znane.Współcześni twierdzili Ŝe został otruty, co w świetle oko-liczności wydaje się być prawdopodobne, ale brak na todowodów. Po jego śmierci rozpoczęła się głogowska wojnasukcesyjna pomiędzy margrabią brandenburskim, księciemJanem II i królem węgierskim Maciejem Korwinem, zakończo-na opanowaniem księstwa przez Jana II. (Janusz Chutkowski)

Literatura: J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, Legnica 1991, t.1, s. 96-99; K.Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II Wrocław, 1975, s. 156-159; H. Szczegóła,Koniec panowania piastowskiego nad środkową Odrą, Poznań 1968.

Z: 29


Hryhorowicz Józef

Józef Hryhorowiczurodził się 22.X1.1904 r. wewsi Borsuki w woj. wileń-skim, w wielodzietnej rodzi-nie chłopskiej. W 1928 r.ukończył w Starych Święci-cach 4-letnie SeminariumNauczycielskie z językiemwykładowym litewskim.15.V.1928 r. rozpoczął pra-cę jako nauczyciel we wsiTorguny gmina Dokszyce, aod IX.1928 r. we wsi Gal-czuny gmina Gierwaty woj.Wileńskie (72 km odWilna). Nauka odbywała sięw języku polskim ilitewskim. Do Związku Na-uczycielstwa Polskiego wstąpił 1.III.1929 r. i piastował w nimfunkcję członka zarządu. Propagował równieŜ ideę FON-u(Fundusz Obrony Narodowej). W 1929 r. zorganizował gminnąspółdzielnie, w której był prezesem. Organizował mieszkańcomwsi woj. wileńskiego pierwsze projekcje filmów. Od lipca 1939r. pracował w Gierwiatach w szkole o dwóch nauczycielach,starając się aby drugi etat otrzymała Ŝona - Bronisława. Poagresji Związku radzieckiego na Polskę, we wrześniu 1939 r.Gierwiaty włączone zostały do Białorusi. Ze względu na dobrąznajomość języka litewskiego i rosyjskiego został dyrektoremNiepełnej Szkoły Średniej w Gierwiatach, którą przekształconow roku szkolnym 1940/41 w Pełną Średnią. Po napaści Niemiecna ZSRR (1941 r.) powrócił na ojcowiznę. Do zawodu nauczy-

Z: 29


ciela powrócił w 1944 r. jako inspektor szkolny i nauczyciel wDokszycach. Będąc członkiem Związku Patriotów Polskichpropagował wśród rodaków wyjazd na Ziemie Odzyskane.Wraz z Ŝoną Bronisławą, jej siostrą Anną i męŜem siostry Ja-nem Antkowiakiem wyjechali w 1945 r. na zachód.

Do powiatu głogowskiego (Sławy Śląskiej) przybyłHryhorowicz wraz z rodziną 6.XII.1945 r. Początkowo z powo-du braku etatów w sławskich szkołach współorganizował Spół-dzielnię "Społem", będąc jej prezesem. Doprowadził międzyinnymi do uruchomienia gorzelni. Jednocześnie prowadził zaję-cia w szkole wieczorowej dla pracujących. Do momentu prze-niesienia szkoły zawodowej do Krosna Odrzańskiego w poło-wie lat pięćdziesiątych, był jej nauczycielem. W 1950 r. oddziałpowiatowy ZNP w Głogowie powierzył mu stanowiskoinstruktora Gminnej Komisji do Walki z Analfabetyzmem. Wlatach 1953-1960 był kierownikiem Szkoły Podstawowej wSławie. Na polecenie wschowskiego Komitetu PowiatowegoPZPR został usunięty w 1960 r. z zajmowanego stanowiska za"klerykalizm”. W tym samym roku ukończył Studium Nauczy-cielskie o kierunku zajęć praktycznych i został metodykiemtego przedmiotu w powiecie wschowskim, będąc równocześnienauczycielem sławskiej szkoły (j. rosyjskiego i zajęć technicz-nych). W lipcu 1965 r. przeszedł na emeryturę.

Józef Hryhorowicz organizował w latach siedemdzie-siątych w Sławie średnie szkolnictwo zaoczne i kursy języko-we. Pełnił ponadto wiele funkcji społecznych. Pozostawał wbliskich kontaktach z Ludwikiem Stępczakiem oraz Tadeuszemi Estellą Wolańskimi. Był wielokrotnie odznaczany. Zmarł pocięŜkiej chorobie 2.X.l993 r. (Artur Pacyga)

Literatura: J. Hryhorowicz, Człowiek 40 lecia. 19R4 (rękopis autobiografii),wzbogacony o oryginalne dokumenty w posiadaniu autora; Cz. Paryga, Wywiad zkierownikiem Szkoły Podstawowej w Sławie; A. Pacyga, Historia Szkoły Podstawowejim. Franciszka Niewidziajły w Sławie 1945-1990, Zielona Góra 1990 (maszynopispracy magisterskiej).

Z: 29


I Liceum Ogólnokształcące (2)

Przełomowym w historii I Liceum Ogólnokształcącegobył dzień 28 czerwca 1950 r., kiedy to szkołę ze Sławy przenie-siono do Głogowa. Szkoła otrzymała budynek byłego starostwaprzy ówczesnej ulicy Stalina (obecnie Jedności Robotniczej).Jest to budynek z 1929 r., w którym przed II wojną światowąmieściła się szkoła niemiecka. Ogółem budynek szkolny zaj-muje powierzchnię 5.328 m2, nie licząc sal gimnastycznych,pawilonu zajęć technicznych boisk i internatu.

Szkoła, a w szczególności jej otoczenie, w tym okresiewymagała wielu prac porządkowych i adaptacyjnych. Przedewszystkim zagospodarowania wymagało boisko szkolne. W1954 r. odbudowana została sala gimnastyczna, a od 1958 r.rozpoczął działalność internat przy ul. Marii Curie Skłodow-skiej. W tym teŜ roku odbył się pierwszy zjazd absolwentów.

Od sierpnia 1959 r. LO ma swojego patrona. Z okazji850 rocznicy historycznej obrony Głogowa szkole nadano imięBolesława Krzywoustego. Od 1971 r., na jednym ze szkolnychkorytarzy, widnieje płaskorzeźba z wizerunkiem patrona.

Istotną innowacją w procesie dydaktycznym szkołybyło wprowadzenie w roku 1970 klas profilowanych. MłodzieŜmogła pogłębiać swoją wiedzę w klasach matematyczno - fi-zycznych, biologiczne - chemicznych, humanistycznych i ogól-nych. Od 1992 r. istnieją tzw. klasy autorskie, do których pro-gramy nauczania przygotowują sami nauczyciele.

Przez wiele lat na terenie szkoły działało wiele organi-zacji młodzieŜowych, przewaŜnie o charakterze Ideologicznym.JuŜ w 1948 r. powstał Związek MłodzieŜy Polskiej, który wie-lokrotnie zmieniał nazwę - od 1956 r. byt to Związek Młodzie-Ŝy Socjalistycznej, a od 1976 r. przekształcił się w ZwiązekSocjalistycznej MłodzieŜy Polskiej. Organizacja przestała Ist-nieć w 1989 r..

Z: 29


Przez wiele lat pręŜne było harcerstwo, które naterenie szkoły rozpoczęło działalność w 1950 r. Ponadtow "ogólniaku" działało lub działa nadal LOK, LOP, PCK,PTTK, chór oraz samorząd szkolny. W latach sześćdziesiątychszkolni sportowcy mogli poszczycić się znaczącymi wynikamiw kraju, zwłaszcza lekkoatleci.

Na przestrzeni 50 lal funkcjonowania Liceum, muryszkolne opuściło 4.712 absolwentów, których kształciło 157nauczycieli. W tym okresie funkcje dyrektora pełniło osiemosób: 1945-1948 Leonard Horbulewicz, 1948-1954 FranciszekKrassowski, 1954 Jan Frańczak, 1954-1955 Witold Chmie-lewski, 1955-1965 Zbyszko Piwoński, 1965-1967 Jan Koziej,1967-1969 Gerard Herman, od 1969 do chwili obecnej Euge-niusz Patyk. (Krzysztof Zawicki)

Literatura: D. Czuchraj, Monografia Liceum Ogólnokształcego im. Bole-sława Krzywoustego w Głogowie w latach 1945-1987 (maszynopis); Księga pamiąt-kowa L.O. w Głogowie 1945-1980; Kroniki Szkolne.

Z: 29


Marchia głogowska

Z zachowanych fragmentów, znanej jedynie z odpisów,bulli protekcyjnej dla metropolii gnieźnieńskiej z 1136 r. wiemyo przeprowadzonej w tym czasie przez króla Bolesława Krzy-woustego reformie administracyjnej państwa. W Jej wynikugród głogowski stał się stolicą marchii czyli wojskowego okrę-gu pogranicznego. System obronny oparty o marchie wprowa-dził w VIII w cesarz Karol Wielki do obrony imperium obej-mującego w tym czasie niemal całą Europę Zachodnią. Z cza-sem system marchii przejęła Rzesza Niemiecka. Za panowaniaBolesława Krzywoustego zachodnia granica Polski stykała się zMarchią Miśnieńską, Marchią ŁuŜycką i Starą Marchią stano-wiącymi powaŜne zagroŜenie militarne. Na czele marchii stałmargrabia zwany takŜe marchionem wyposaŜony w szerokiepełnomocnictwa, bezpośrednio podległy władcy i osobiścieprzed nim odpowiedzialny za spokój i bezpieczeństwo w po-wierzonym okręgu. Tak więc przez lat kilkadziesiąt Głogówjako siedziba margrabiego był stolicą terytorium niezaleŜnegood rezydującego we Wrocławiu namiestnika śląskiego. Owyborze Głogowa na stolicę marchii przesądziły zapewne wrównej mierze korzystne połoŜenie militarne jak i nie zachwia-na wierność i męstwo głogowian wykazane w czasie pamiętne-go oblęŜenia w 1109 r. Znaczna część wiedzy o tamtych cza-sach pochodzi z dokumentów których, jak głosi jedna z areng"...rozum dawnych wieków to wymyślił, aby rzeczy godne pa-mięci utrwalić za pomocą pisma i świadków...". KaŜdy doku-ment kończyła długa lista świadków wymienionych wedle god-ności i ich pieczęcie. Wśród świadków na dokumencie cesarzaLotara III wystawionym w VI.1134 r. w Merseburgu za księ-ciem bawarskim i margrabią miśnieńskim, na poczesnym trze-cim miejscu, wymieniony Jest "...Henricus marchio de Glo-gov...", zaś lista nie wymienia w ogóle komesów ani kasztela-

Z: 29


nów. O istnieniu Marchii Głogowskiej wspomina takŜe Win-centy Kadłubek pisząc o ustanowieniu przez Kazimierza Spra-wiedliwego margrabią głogowskim ("...Glogoviensis marchieprincipem creat...") Konrada, syna Władysława II Wygnańca. Oistnieniu marchii znajdujemy takŜe wzmianki w późniejszychźródłach. Pisze o niej Kronika Wielkopolska, Kronika Śląska iKronika KsiąŜąt Polskich. Konrad został margrabią głogow-skim około r 1177. Po jego bezpotomnej śmierci, prawdopo-dobnie przed rokiem 1190, władający Wrocławiem BolesławWysoki przekształcił Marchię Głogowską w kasztelanię. Zde-cydowały o tym zarówno powody polityczne jak i zanik realne-go zagroŜenia militarnego. Od r. 1202 Głogów był siedzibąkasztelanii (Jerzy Herman)

Literatura: J. Chutkowskl. Głogów od czasów najdawniejszych do roku1950, Legnica 1989; J. Drabina, Miasta Śląskie w średniowieczu, Katowice 1987; R.Klersnowski, śycie codzienne na Śląsku w wiekach średnich, Warszawa 1977; Głogów.zarys monografii miasta. Praca zbiorowa pod redakcją K. Matwijowskiego, Wrocław-Głogów 1994.

Z: 29


Sława – nieszczęścia i klęski Ŝywiołowe

Na przestrzeni wieków Sławą i jej mieszkańcamiwstrząsały liczne nieszczęścia. JuŜ w 1315 r. kronikarz miejskidoniósł o zarazie, która zdziesiątkowała ludność. Miasta nicomijały równieŜ wojny. Sława nie mogła oprzeć się atakomrabusiów, maruderów i obcych wojsk. Mieszkańców jak i wła-ścicieli Sławy po prostu nie było stać na wybudowanie murówobronnych, okalających miasto. Obok mało skutecznych wałówdrewniano - ziemnych, trzech bram miejskich - pełniącychfunkcję bardziej handlową niŜ obronną, Sławę chroniła jedyniewąska i płytka rzeka Czernica wraz z fosą, która łączyłasię z pobliskim jeziorem. Wojna trzydziestoletnia (1618-1648)nie tylko spowodowała zmianę właścicieli Sławy, ale i zuboŜe-nie jej ludności. W grudniu 1622 roku przez Sławę przejechałajazda polska tzw. lisowczycy, wymuszając na mieszkańcachkontrybucję. Podobnie było podczas wojny siedmioletniej(1756-1763), kiedy to w 1761 r. Kozacy ściągnęli duŜy okup zeSławian. Mimo wszczynanych burd np. jazdy konnej po pałacu,miasta z dymem nie puścili.

Prawdziwą natomiast plagą, były w XVIII wieku trzyduŜe poŜary drewnianej zabudowy miasta. Pierwszy wybuchł26.V1.1721 r. Ogień strawił między innymi: pałac, kościół,dom parafialny, szkołę, folwark oraz 105 domów. Części pogo-rzelców nic było stać na odbudowę domostw. Największy poŜarmiał jednak miejsce 8.VII.1765 r. Przy silnym wietrze objąłcałe miasto. Ocalał jedynie kościół, pałac i kilka budynkówpoza zwartą zabudową. Wielu mieszkańców po stracie dachunad głową mieszkała w piwnicach, ziemiankach lub musiałaopuścić Sławę. Tylko bogatsi mogli skorzystać z łaski hrabiegoBcrwitza-Fernemont i precz rok mieszkać w części jego pałacu.Sam Fryderyk II - władca pruski, przekazał obywatelom miasta,ze specjalnych królewskich funduszy, 10.000 talarów. Ponadto

Z: 29


Sławianie dostali 7.000 talarów tzw. bonifikaty poŜarowej.Trzeci poŜar miał miejsce l2.1X.l796 r. Obrócił w popiół mię-dzy innymi: kościół katolicki oraz połowę zabudowy rynku.

W wyniku tych poŜarów, z drewnianej i szachulcowejzabudowy mieszkalnej, starszej niŜ z końca XVIII wieku nic nieocalało. Szczęśliwie natomiast ominęła miasto poŜoga I i IIwojny światowej. Oprócz sporadycznych uszkodzeń budynków(na przełomie stycznia i lutego 1945 r.), nie zanotowano więk-szych zniszczeń materialnych. Dzięki temu, Sława w pierw-szych latach po II wojnie światowej była tymczasową siedzibąwładz powiatu głogowskiego. (Artur Pacyga)

Literatura: E. Franke, Schlesiersee die Stadt am grössten See Schlesiens,Schlawa 1938; S. Kowalski, Zabytki Województwa Zielonogórskiego, Zielona Góra1987; A. Rösler, R.Gryca, 7 dni w Sławie, Warszawa 1991; Wojna trzydziestoletnia(1618-1648) na ziemiach nadodrzańskich, oprac. zbiorowe pod redakcją K. Bartkiewi-cza, Zielona Góra 1993.

Z: 29


Sława – powstanie Urzędu Pocztowo Telekomuni-kacyjnego

W marcu 1945 r. przy-był do Stawy pocztylion Ro-man Frąk z U.P.T. w Kościa-nie. Był to okres trwania walk

o Głogów. Na początku kwie-

tnia 1945 r. w ślad za Frąkiem

przyjechał kontroler pocztowy

Jan Grellus i juŜ w dniu 4kwietnia 1945 r. otwarto wSławie Śląskiej (tak nazywanoSławę do połowy 1947 r.)urząd pocztowy. Był topierwszy urząd pocztowy powstały po wyzwoleniu na terenieZiemi Głogowskiej). Działalność swoją ograniczał do przyj-mowania, przesyłania i doręczania przesyłek zwykłych i pole-conych oraz telegramów i sprzedaŜy znaczków pocztowych. Wtym czasie na terenie Sławy mieszkało juŜ 12 rodzin polskich.Wymiana poczty do czasu uruchomienia linii kolejowej relacjiSława - Wschowa - Leszno odbywała się dwa razy w tygodniuza pośrednictwem posłańca rowerowego, który woził pocztę doKaszczoru pow. Wolsztyn. Przesyłki stemplowano datowni-kiem wykonanym przez pracowników poczty. Z U.P.T. w Ko-ścianie przybyli dalsi pracownicy: Franciszek Laskowski, któryprzez okres wojny przechował pocztowe przepisy słuŜbowe,dzienniki i druki pocztowe oraz, emerytowany pracownikpoczty Stanisław śak. Tak wzmocniona załoga poczty w Sławiezorganizowała urzędy pocztowe w Kolsku, Konotopie, Ciosań-cu, Babimoście, Kargowej, Nowej Soli, KoŜuchowie, NowymZ: 29


Miasteczku, Białobrzeziu (Bytom Odrzański), Karolacie (Sie-dlisko), Szprotawie, Lubinie, Zalesiu koło Sławy (Stare Strącze)Kotli i Bielawach. W trakcie tych prac organizacyjnych wczerwcu 1945 r. Grellus oddelegowany został do organizowaniaobwodowego urzędu pocztowego w Zielonej Górze. Kierowni-kiem U.P.T. Sława Śląska został F. Laskowski. W dniu 14czerwca 1945 r. Sława uzyskała połączenie telefoniczne zeWschową poprzez podłączenie dwóch abonentów w SławieŚląskiej: Urzędu Pełnomocnika Rządu i Komendanta Powiato-wego Milicji Obywatelskiej. W styczniu 1946 r. zamontowanona poczcie centralę o 20 numerach. a później uruchomionocentralę automatyczną. W marcu 1948 r. wyznaczono juŜ trzyrejony pocztowe z doręczycielami poczty. Listonosz A. Szwe-dzik po przeszkoleniu został kierownikiem UFT w LesznieGórnym. W 1952 r. kierownictwo U.P.T. Sława objął F. Doma-gała z Nowego Miasteczka, a od 10. sierpnia 1956 r. urzędemkierował P. Mucha. Były pocztylion Roman Frąk został nato-miast w dniu 15 stycznia 1957 r. przewodniczącym MiejskiejRady Narodowej w Sławie. (Andrzej Malinowski)

Źródła: Kronika Urzędu Pocztowo Telekomunikacyjnego w Sławie orazrozmowa z Krystyną Włodarczyk, zastępcą naczelnika U.P. T. Sława.

Z: 29


Wojna śląska 1741 roku

W październiku1740 roku zmarł cesarzKarol VI a elektorbawarski Karol Albert,mąŜ starszej córki ce-sarza Józefa, wystąpił zpretensjami do habs-burskiego spadku. Osła-bienie obozu cesarskie-go wykorzystał królpruski Fryderyk II, któ-ry zaproponował MariiTeresie swoją pomoc wzamian za zrzeczeniesię przez nią Śląska.Nowa cesarzowa pro-pozycję odrzuciła. W li- ADNOTACJE FRYDERYKA IIstopadzie Fryderyk ogło- NA PLANIE GŁOGOWAsił zatem mobilizacje a 16 grudnia armia pruska przekroczyłagranice Śląska. Liczyła ona około 80 tysięcy Ŝołnierzy i po-dzielona była na 32 pułki piechoty, 12 regimentów kirasjerów idragonów, 2 pułki huzarów i batalion forteczno - artyleryjski.Nieliczne garnizony cesarskie liczące w sumie 2 bataliony pie-choty i 8 kompanii grenadierów, zostały tym faktem całkowiciezaskoczone, tym bardziej, iŜ król pruski wydał sfingowany roz-kaz o marszu na Helberstadt. Do końca stycznia 1741 r. całyŚląsk został zdobyty, za wyjątkiem broniących się jeszczetwierdz w Głogowie, Brzegu i Nysie.

Twierdzy głogowskiej bronił generał Wallls wraz z ty-siącem Ŝołnierzy. Otrzymał on rozkaz zakazujący mu wszczy-Z: 29


nania kroków zaczepnych, więc kontynuował jedynie umacnia-nie własnych fortyfikacji. Nie interweniował zatem, kiedy 19grudnia Prusacy okrąŜyli miasto i poczęli na jego przedpolachsypać szańce. Przez blisko trzy miesiące nie nastąpił jednak zich strony Ŝaden zdecydowany atak i w mieście zaczynało bra-kować Ŝywności. W lutym kilkanaście osób zmarło z głodu.

9 marca o świcie, 6.600 piechurów pruskich zaatako-wało jednak twierdzę. Dowodził nimi ksiąŜę Leopold von An-halt Dessau. Frontalny atak zaskoczył wycieńczonych obroń-ców i po krótkiej walce, twierdza została zdobyta. Doszło dorabunku kramów Ŝydowskich i domów mieszczańskich. Zdo-bycie Głogowa zakończyło walki o Dolny Śląsk, a działaniawojenne przeniosły się na Śląsk Górny l Opawski. (Jerzy Jan-kowski)

Literatura: G. Grünhagen, Geeschichte d. ersten schlesischen Krieg, Gotha1881; R. Koser, Friedrichs d. Grossen Kriege, Stuttgart 1912; N. Kracherowa, Party-zant moralności, Katowice 1989.

Z: 29


Zamek głogowski – dawna kolekcja obrazów

Jednym z piękniejszych po-mieszczeń zamku głogowskiego byławielka sala znajdująca się na pierw-szym piętrze. Powstała prawdopo-dobnie w okresie przebudowy zamkudokonanej po 1669 r. za sprawą sta-rosty von Herbersteina. Nie znamy jejdokładnego umiejscowienia. Przebu-dowy w XIX i XX w. zatarły śladywcześniejszych pomieszczeń. Sufitsali zdobił plafon przedstawiający ce-sarza Leopolda siedzącego na koniu.Na bocznych ścianach wisiały por-trety cesarzy oraz ksiąŜąt i starostówgłogowskich. Na początku XIXwieku moŜna było jeszcze podziwiaćwspomniane obrazy w pomiesz-czeniach zamkowych. Wg jednej zrelacji wisiały wtedy w korytarzach PORTRET ZYGMUNTAczęści północnej i zachodniej. W XIX w. chciano je sprzedać,jednak na rozkaz Fryderyka Wilhelma IV zostały przeniesionedo pomieszczeń urzędu - Glogauer – Saganer FürstentumsLandschaft, dzięki temu cała kolekcja 45 obrazów znalazła sięnie rozproszona w jednym miejscu. W 1896 r. urząd przenie-siono wraz z portretami do nowej siedziby przy Lange Straße89.

Obrazy przedstawiały postacie władców księstwa gło-gowskiego i Głogowa między innymi Jana Olbrachta, królaCzech - Władysława Jagiellończyka (reprodukcja tego obrazuznajduje się w historii Głogowa J. Blaschke. s. 175), księciaZygmunta (późniejszego króla Polski – Zygmunta Starego,

Z: 29


reprodukcja obrazu J. Blaschke, s. 164, T. Dobrowolski, Sztukana Śląsku, s. 245), Władysława księcia cieszyńskiego męŜaMałgorzaty Cliły, Jana II Ŝagańskiego, księcia Fryderyka IIlegnickiego, cesarzy począwszy od Ferdynanda I (zm. 1564 r.),aŜ po Karola VI (zm. w 1740 r.), starostów księstwa głogow-skiego między innymi: Joachima von Berge z śukowic, GeorgaRudolfa von Zedlitz (1612-1619) z Brzegu Głogowskiego, Han-sa von Loß z Grębocic (1619-1623), Hansa Wolfa Grafa vonFrankenberg (1705-1719) i innych. Jeden z obrazów namalo-wany przez Antoine'a Pesne przedstawiał króla Prus FryderykaII (1740-1786) (repr. J. Blaschke s. 367). Najstarsze portretykolekcji według jednego z niemieckich autorów pochodziły zdrugiej połowy XVII w.. W aktach Konserwatora ProwincjiDolnego Śląska z 1932 r. podany jest wykaz 46 obrazów znaj-dujących się w budynku przy Lange Straße 89. Ich losy powo-jenne nic są bliŜej znane. Udało się ustalić miejsce przechowy-wania czterech spośród nich. Dwa przedstawiające księciaZygmunta i Ludwika króla Czech, są własnością Muzeum Na-rodowego w Poznaniu, dwa portrety Władysława Jagiellończy-ka i Jana Olbrachta - w Muzeum w Nowej Soli. (Jerzy Dymy-tryszyn)

Literatura: J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Lan-des Glogau 1913; Die Bildergalerie in Glogau-Saganer Fürstentumislandschaft. W:Unsere Schlesische Heimat, nr 5 z 1920 r.; Provinzial - Konserwator Niederschlesien.w: Archiwum Państwowe we Wrocławiu, sygn. 196; T. Dobrowolski, Sztuka Sztuka naŚląsku, Katowice-Wrocław 1948.

Z: 29

Wykaz autorów:Roman BochanyszAntoni BokJanusz ChutkowskiJanusz CieślikJózef CwynarKrzysztof CzaplaKrzysztof DemidziukJerzy DymytryszynPiotr GierczakGustaw GolińskiRobert GórniakZenon HendelJerzy HermanDariusz HybelJerzy JankowskiStanisław KrasnowskiSławomir KrawczykIrena KubiakAndrzej KurzakPaweł ŁachowskiSylwia MalcherKrzysztof MotylAndrzej MalinowskiKrzysztof NowakArtur PacygaAntoni PrzybyszRafael RokaszewiczZbigniew RybkaAndrzej SadowskiJerzy SadowskiRyszard SieledczykMagdalena ŚwiderskaBronisław Umińskiks. Aleksander WalkowiakAndrzej ZawickiKrzysztof Zawicki

Alfabetyczny spis treściEncyklopedii Ziemi Głogowskiejzostanie dołączony do ostatniego

zeszytu w 1995 r.

Documents

ENCYKLOPEDIA ZIEMI G£OGOWSKIEJ - Zeszyt 29