ELEKTROPRIVREDA CRNE GORE AD NIKŠIĆ

EKO STANDARDI U FUNKCIJI KVALITETA ŽIVOTNE SREDINE

Pržno, maj 2013. god. Autor, Vlajko Jauković, dipl. maš. ing.

Uvodne napomene:   Evropsko zakonodavstvo iz oblasti zaštite životne sredine obuhvata oko

700 propisa;

Pristup države potencijalne članice EU, podrazumijeva transponovanje ekoloških Direktiva i propisa u nacionalno zakonodavstvo i njihovu primjenu;

Državi potencijanoj članici EU potrebna su značajna finansijska srdestva za investicije u eko tehnologije, obuku kadra i administracije;

Povoljnosti i dobiti od transponovanja eko Direktiva i standarda u nacionalno zakonodavstvo i njihove primjene, sagledaće se kroz vrednovanje zadovoljstva kvaliteta života.

Privredni i drugi subjekti države, svoje aktivnosti moraju usmjeriti na dovođenje štetnih uticaja na životnu sredinu u granične okvire.

1. OPŠTE

Države potencijalne članice EU sagledavaju obaveze, koje proizilaze iz transponovanja i implementacije EU propisa zaštite životne sredine, u zakonodavstvo te države.

Zahtjevi za državu potencijalnu članicu EU:

Poboljšanje i proširenje mreže vodosnabdijevanja; Poboljšanje i proširenje mreže kanalizacije i otpadne vode i

izgradnja postrojenja za tretman otpadnih voda; Redukciju emisija zagađujućih materija u vazduh iz velikih

postrojenja za proizvodnju i sagorijevanje; Poboljšanje kvaliteta vazduha, naročito u urbanim centrima; Kontrola i sprečavanje emisija opasnih materija iz postrojenja i

minimiziranje rizika od nastajanja akcidenata; Sakupljanje, tretman, odlaganje otpada iz domaćinstva,

industrije, medicinskih ustanova a posebno opasnog otpada;

Čišćenje kontaminiranog zemljišta i zagađenih rijeka; Zaštitu eko-sistema, staništa i zaštićenih vrsta od ekološkog

pritiska; Redukovanje emisije gasova iz saobraćaja (putničkog i

transportnog); Redukovanje emisije zagađujućih materija iz sektora kao što

su velika industrijska postrojenja i poljoprivreda.

Potencijalna članica EU, treba da koristiti pozitivna iskustava

država koje su prošle taj put, kao i primjere negativnih iskustava koja će pomoći da se izbjegnu nepovoljne situacije.

  

Generalno, negativne posledice na životnu sredinu, mogu se svrstati u tri kategorije:

1. Povećano prisustvo zagađujućih materija koje su u biosferi kao posledica starih - prljavih tehnologija;

2. Oštećenje životne sredine, koje se sanira ulaganjem materijalnih sredstava i rada;

3. Uništavanje životne sredine, bez izgleda da se uništeni ekosistemi vrate u prvobitno stanje (akumulacije, rudokopi, i td.).

2. UTICAJI ELEKTROPRIVREDE NA ŽIVOTNU SREDINU

Štetni uticaji procesa opreme (hidroelektrana, termoelektrane, prenosne i distributivne), različito djeluju na životnu sredinu i zavise od vrste i tipa opreme;

Manifestuju se kao: buka, vibracije, elektro-magnetna i jonizujuća zračenja, uticaj raznih hemikalija, otpadnih ulja, maziva, toplota, industrijski i drugi otpad.

Karakteristični štetni uticaji elektroenergetskih objekata:

Prvi problem, čine gasovi SO2; NOx; CO2, industrijski gasovi, tehnički gasovi, freoni i drugi, koji razaraju ozonski omotač, što ima za posledicu da ultraljubičasti zraci dospijevaju na zemlju oštećujući ćelije živih organizama i doprinose nastanku efekta staklene bašte.

Drugi problem, pričinjava kvalitet uglja, odnosno sadržaj sumpora u uglju i povećane emisuje azotnih oksida, koji u dodiru sa vlagom doprinose nastanku kisjelih kiša.

Treći problem, pričinjava velika količina pepela i šljake, koja nastaje pri sagorijevanju uglja u godišnjoj količini oko 1 350 000 tona, koji se odlažu na deponiji pepela i šljake. Jake vazdušne struje raznose pepeo i šljaku i izvor su opasnosti na okolinu, zemljište, biljni svijet, vodu, vazduh, tj. eko sistem.

Četvrti problem, pričinjava transformatorsko ulje (PCB), koje ima veoma visoku dijalektičku čvrstoću. Služi za izolaciju djelova transformatora čiji su namotaji pod visokim naponom. Rizik je da dođe do akcidenta tj. da dođe do iscurenja ulja van kazana transformatora, što dovodi do zagađenja zemljišta i podzemnih voda. Ulje se dobija na bazi piralena, koji ima izražena kancerogena svojstva. Alternativa mineralnim trafo uljima su ekološka ulja biljnog porijekla.

Peti problem, pričinjava gas SF6 (sumpor-heksafluorid), medij za gašenje luka u komorama visokonaponske opreme i energetskih prekidača, štetno djeluje na ozonski omotač, toksičan je za živa bića, zagađuje zemljište i vodu.

Znači:

Finansijski faktor je dominantan za brzinu realizacije navedenih pitanja.

Za sprovođenje procesa primjene i upravljanja zaštitom radne i

životne sredine, neophodna je odgovarajuća organizacija i obučen kadar sa jasnim planom i programom.

U postojećoj organizaciji Sektor zaštite životne sredine je u okviru Direkcije za sistem kvaliteta, zaštite na radu i zaštite životne sredine.

Sektor zaštite životne sredine intezivno radi na izradi Planova i Programa rada sa predlogom prioriteteta realizacije.

3. DOBITI OD TRANSPONOVANJA I PRIMJENE EKO ZAHTJEVA 

Bazično postoje tri opcije ekonomskog razvoja:

1. Tradicionalni razvoj, država proglašava da je ekonomski razvoj ispred svih drugih ciljeva, što dovodi do povećanja štete po životnu sredinu uz više ekonomske, socijalne i zdrastvene gubitke.

2. Ekonomski razvoj, podrazumijeva redukciju negativanih uticaja na životnu sredinu. Primjenjuje se čistija tehnologija, minimizije se otpad, bez promjena u procesu donošenja odluka u ekonomskoj sferi.

3. Održivi razvoj, podrazumijeva kontinualni ekonomski rast ali sa značajnim redukovanjem uticaja na životnu sredinu uzimajući u obzir potpunu zaštitu okoline i socijalna ograničenja u procesu odlučivanja.

Tip koristi Vazduh Voda Otpad Priroda

ZdravljeSprečavanje respiratornih

bolesti i smtrnosti odojčadi

Čista pitka voda u domaćinstvu i čista voda za

kupanje

Redukovanje rizika od trovanja i akcidenta

usled emisije metana iz deponije

Očuvanje prirode, biodiverziteta

ResursiSprečavanje štete za objekte i kompanije

Čistije podzemne vode i površinske vode za kupanje

Smanjuje koršćenja pimarnih materijala i generisanje energije

Racionalno korišćenje resursa

Eko sistemSprečavanje globalnog

zagrijevanja usled emisije CO2

Poboljšava kvalitet rječne, jezerske i

morske vode

Sprečava globalno zagrijavanje usled emisije metana iz

deponija

Štiti prirodne oblasti i prirodne vrste

SocijalniPoboljšava stanje kulturnog nasleđa istorijskih objekata

Rekreacija na rijekama i

površinskim vodama

Podizanje svijesti o ličnoj odgovornosti i

uticaju na okolinu

Pristup zaštićenim oblastima

Ekonomski

Kulturni turizam. Aktivne investicije, povećanje

zaposlenosti kroz obezbjeđenje okoline

Razvoj turizma (čistije plaže),

rdukovane cijene predtretmana voda

Redukcija uvoza primarnih sirovina.

Atraktivne investicije doprinose kvalitetu

lokaliteta

Eko turizam

Tabelarni pregled:

Dobiti od transponovanja i primjene zahtjeva EU:

Generalne koristi od implementacije obima zahtjeva EU:

poboljšanje zdaravlja stanovništva, zbog smanjenja zagađenja okoline (kao rezultat se javlja smanjenje respiratornih oboljenja i smrtnosti, naročito odojčadi);

smanjenje oštećenja šuma, građevinskih objekata, poljoprivrednih površina, ribljeg fonda kao rezultat redukcije kisjelih kiša i drugih formi zagađenja;

smanjenje rizika narušavanja kvaliteta prirodnih resursa (podzemne vode);

bolja zaštita prirodnih eko-sistema, ugroženih vrsta; promocija turizma kao rezultat čiste životne sredine (šume, voda za

kupanje, prirodni rezervati); redukcija rizika prenošenja bolesti zbog prljavih voda i poboljšanje

kvaliteta pitkih voda i voda za kupanje;

povećanje ekonomske efikasnosti i veće produktivnosti kao rezultat primjene eko tehnologije, što povećava konkurentnost industrije;

niža cijena proizvodnje i održavanja kroz dostupnost čistoj vodi, redukovanja potreba za predtretmanima vode za snabdijevanje;

niža potrošnja primarnih sirovina kao rezultat primjene efikasnog sistema ponovne upotrebe i reciklaže;

podrška zaposlenosti i koristi lokalnom i regionalnom razvoju; podrška razvoju kompanija i njihove dobiti kroz podizanje svijesti o

riziku po životnu sredinu, pristup minimizacije rizika i odgovoru na nastali rizik;

socijalna korist kroz bolje učenje, podizanje svijesti, uključivanje i odgovornost zaštitu životne sredine (socijalna odgovornost) i odgovornosti za separaciju otpada i recilklažu.

Neke od Direktiva EU: 

Ekonomski razvoj se podržava implementacijom i primjenom direktiva:• Direktive o integralnoj prevenciji i kontroli zagađenja;• Direktive o vazduhu; • Direktive o vodama; • Direktive o upravljanje otpadom; • Direktive o deponijama; • Direktive o ispuštanju opasnih materija u vode;• Direktive o ambalaži; • Direktive o tretmanu urbanih otpadnih voda;• Direktive o insineraciji;• Direktive o kvalitetu goriva;• Direktive o lakoisparljivim zagađujućim materijama;• Direktive o habitatu i divljim pticama;• Direktive o razvoju turizma i sertifikacija čistih plaža i td..

 4. VREDNOVANJE EKO DIREKTIVA  

Mnoge socio-ekonomske koristi proizilaze iz pune implementacije direktiva EU, koje se odnose na (razvoju eko-industrije, poboljšanju eko-efikasnosti, povećanju investicija, razvoju infrastrukture, poboljšanju industrijske proizvodnje sa održivim razvojem i uspostavljanju kompetetivnosti).

DirektivaKoristi

Zdravlje Resursi Eko-sistem Socijala Širi razvoj

Kontrola vazduha

Okvirna direktiva o vazduhu 3 3 3 2 2

Zagašenje troposferskog ozona 2 2 2 2 2

Rastvarači 2 1 2 1 1

Regulacija štetnosti po ozon 1 1 1 1  

Sadržaj 3   1 2 1

Kontrola industrijskog otpada

Zagađenje vazduha iz industrije Uključujući IPPC (Direktive o integralnoj preventivi i kontroli zagađenja)

Velika postrojenja za sagorijevanje 3 2 3 3 2

IPPC 3 2 3 3 2

Upravljanje otpadom

Okvirna direktiva 2 1 2 2 2

Titanijum dioksid 2 1 1 1  

Insineracija otpada 3 2 2 2 1

Deponije 2 1 2 2 1

Odlaganje otpadnih ulja 1 2 2 1 1

Odlaganje PCB 2 1 1 1  

Mulj iz kanalizacije 1 1 1 1 1

Baterije i akumulatori 1 1 2 1 1

Otpad od pakovanja 1 1 2 2 1

Tabelarni prikaz: Kvalitativno vrednovanje eko Direktiva

Kvalitet vode

Direktiva o kvalitetu vode 1 1 3 3 2

Opasne materije u vodi 2 2 3 2 1

Urbane vode 3 2 3 2 1

Nitrati iz poljoprivrede 2 2 2 2 3

Vode za kupanje 2 2 2 2 3

Voda za piće 2 2 2 1 1

Površinske vode za piće 2 2 2 1 1

Podzemne vode 2 2 2 1 1

Zaštita prirode

Staništa   1 3 3 2

Divlje ptice   1 3 3 2

Legenda: (3 – velika korist; 2 – značajna korist; 1 – korist)

Kvalitativno vrednovanje pojedinih eko direktiva

Znači,

Implementacija i primjena direktiva EU u zakonsku regulativu države kandidata za članstvo u EU, smanji će pritisak na životnu sredinu, kroz smanjenje štetnih emisija i smanjenje njihovog negativnog uticaja na zdravlje stanovništva, poboljšanje kvaliteta prirode tj. povećanje kvaliteta lokaliteta određenog prostora - regiona, što je ključni pokretač za priliv spoljnih investicija i zapošljavanje.

5. INDIKATORI KVALITETA ŽIVOTA U ŽIVOTNOJ SREDINI

Kvalitet života je multidisciplinarna oblast i zahtijeva ravnopravno učešće svih naučnih oblasti (političkih – nacija, geografskih – država, antropoloških – kultura, socioloških – društvo, obrazovanja – nauka i usavršavanje, psiholoških – identitet, individualno - lično, i dr.).

Indikatori kvaliteta života mogu biti:

Razlozi za mjerenje kvaliteta života su: produžen životni vijek čovjeka, omogućen lakši, udobniji i bezbjedniji život, skraćeno i brže uspostavljanje komunikacije, saradnje između ljudi, iskorjenjenje mnogih zaraznih bolesti, kvalitetnije i bezbjednije stanovanje.Indikatori mogu biti: Subjektivni indikatori ličnog zadovoljstva kvalitetetom života, temelje se

na subjektivnom doživljaju vlastitog života i mogućnostima za ostvarivanje vlastitih životnih ciljeva.

Objektivni indikatori kvaliteta života počivaju na premisi „dobrog društva“ kao pokazatelja kvaliteta života društva tj. stanovništva određene oblasti.

Za izbor indikatora i setova indikatora radi ocjene zadovoljstva kvalitetom života, preporučuje se primjena međunarodno prihvaćenih standarda i metoda statistike.

Nauka i tehnologija moraju naći efikasna rješenja za ozdravljenja prirodne sredine i cjelokupne ljudske zajednice:

Negativnu stranu nauke i tehnologije, čini pritisak novca i brzog bogaćenja i teškog ruiniranja životne sredine;

Ove posledice prijete da ugroze opstanak ljudske zajednice.

Kjučne oblasti zaštite životne sredine su oblasti vezane za: (klimatske promjene, zaštitu prirode i biodiverziteta, zaštitu zdravlja kao i upravljanje prirodnim resursima i upravljanje otpadom).

Ekonomija Kvalitet života Nauka i tehnogija Društvo

Ekologija

Indikatori koji definišu kvalitet života

Vrednovanjem četiri skupa indikatora (društvo, ekonomija, ekologija, nauka i tehnologija,) dobija se indeks indikatora kvaliteta života.

Unija skupova (društvo, ekonomija, ekologija, nauka i tehnologija) u presjeku definiše kvalitet života.

6. SKALA INDEKSA KVALITETA ŽIVOTA

Indeks (objektivni) kvaliteta života u životnoj sredini, određuje se na osnovu prethodno dobijenih vrijednosti svakog od setova indikatora na skali vrednovanja negativnih pondera u dijapazonu od 1 do 20.

Dijapazon vrednovanja indeksa (objektivni) kvaliteta života ima ocjene u rasponu:

1 - 4 odličan; 5 - 8 iznad prosjeka; 9 – 12 prosječan; 13 - 16 ispod prosjeka; 17 - 20 loš.

Dijapazon ocjena kreće se u rasponu:

1 – 4 odličan  1 – 8 iznad prosjeka  9 – 12 prosječan  13 – 16 ispod prosjeka  17 – 20 loš Skala vrijednosti indeksa kvaliteta života

Analize rezultata mjerenja performansi indikatora vrše se u skladu sa statističkim i drugim metodama obrade rezultata mjerenja i metodom izračunavanja indeksa kvaliteta svakog indikatora ili seta indikatora.

Indeks (subjektivni) zadovoljstva kvaitetom života podrazumijeva

lično vrednovanje onog što imamo, volimo i stvaramo: (posao, obrazovanje, porodica, zdravlje, materijalno bogatstvo, organizacija, djeca, prijatelji, karijera, kvalitet države ).

Indeks (subjektivnog) zadovoljstva kvalitetom života, dobija se istraživanjem na reprezentativnom uzorku stanovišta, jedne oblasti, pri čemu se vrši vrednovanje svakog indeksa posebno i izračunavanjem indeksa zadovoljstva iz skupa vrijednosti indikatora, ocjene od 1 do 5.

Dijapazon ocjena kreće se u rasponu:

5 – veoma zadovoljan; 4 – zadovoljan; 3 – nijedno; 2 – nezadovoljan; 1 – veoma nezadovoljan

5 – veoma zadovoljan  4 – zadovoljan  3 – nijedno  2 – nezadovoljan  1 – veoma nezadovoljan

Skala vrednovanja zadovoljstva kvalitetom života

7. MONITORING SISTEM ŽIVOTNE SREDINE 

Monitoring sistem podrazumijeva skup mjera i aktivnosti koje se sprovode s ciljem praćenja i unapređenja kvaliteta životne sredine tj. praćenje fizičkih i hemijskih posledica na odabranim uzorcima, promjene bioloških procesa, nivoa zagađenosti vazduha, vode i zemljišta i promjene koje se javljaju na biljnom i životinjskom svijetu).

Monitoring sistema životne sredine može se podijeliti na teritorije na kojoj se vrši ispitivanje:

1. Globalni monitoring (prostire se na teritoriji cijele planete),2. Nacionalni monitoring (obuhvata teritoriju države),3. Regionalni monitoring (zahvata veću teritoriju jedne zemlj ili granične djelove nekoliko zemalja) i4. Lokalni monitoring (prostire se na relativno maloj teritoriji, npr. reon u kom je smješten energetski objekat).

Da bi se obezbijedio neprekidni monitoring kvaliteta života neophodno je izgraditi mrežu na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou. Ona se realizuje:

Povezivanjem u mrežu karakterističnih i različitih resursa, informacija, podataka i procesa;

Kompjutersko povezivanje mreža procesa, ljudskih resursa i baze podataka;

Kroz razvoj naprednih aplikacija za praćenje, vrednovanje i izvještavanje o kvalitetu života;

Kroz integraciju sa eksternim sistemima mreža eko-monitoringa.

Osnovna uloga monitoringa je da kontinualno daje informacije o promjenama življenja i kvalitetu života:

Da li je kvalitet individualnog života bolji u toku vremenskog perioda?;

Kakav je život u jednom društvu, regionu, gradu u poređenju sa drugim društvima, regionima, gradovima ?;

Kakve su strukturne promjene i progres modernizacije društva?; Kako se društvena struktura mijenja tokom vremena ?; Kakva je strukturna diferencijacija između društva regiona i td.

Dobijeni nalazi, podaci i informacije zasnovani su na činjenicama i osnova su za unapređenje kvaliteta života stanovišta.

8. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA Zaključna razmatranja mogu se iskazati kroz sledeća tri stava: 

Da bi država postala član EU, potrebno je da se u oblasti zaštite životne sredine izvrši transponovanje propisa i direktiva EU u državnu pravnu regulativu koja se mora primjenjivati (oko 700) raznih propisa.

  Za mjerenje (objektivnih i subjektivnih) indikatora kvaliteta života u

životnoj sredini uz primjenu međunarodnih standarda, potrebna je osnovna infrastruktura (strukovne institucije, informaciono-komunikacioni sistem, obučeni kadrovi i materijalna sredstva).

  Na osnovu predhodna dva stava, ukazuje se na potrebu za uspostavljanje

integralnog monitoringa tj. stalnog uvida nad stanjem kvaliteta u životnoj sredini na lokalnom, regionalnom ili državnom nivou, radi unapređenja kvaliteta života.

HVALA NA PAŽNJI !