elektronsa biblioteka

Završni Rad | Teo Eterović 1

Podrška Web baziranom učenju – Elektronska biblioteka

SAŽETAK

U ovom radu ćemo iznijeti neke ideje kako pomoću kombinacije koncepata Web 2.0 i Library 2.0 tj. Hybrid Library 2.0 možemo unaprijediti usluge biblioteke za studente koji uče na daljinu. U radu se obrađuju Web 2.0/Library 2.0 koncepti, vrste biblioteka, njihovi nedostaci i prednosti, kao i problem učenja na daljinu. U drugom poglavlju pokušavamo na osnovu zaključaka donesenih u prvom dijelu kreirati novi koncept koji smo nazvali Hybrid Library 2.0 i predstaviti njegov idejni aplikacioni model. U trećem djelu iznosimo idejni model za digitalnu biblioteku, kao i idejni format za digitalne objekte koji nam pojednostavljuje aplikacioni model digitalne biblioteke kao dijela hibridne biblioteke. U zdanjem poglavlju opisujemo praktičnu implementaciju idejnog modela zasnovanog na Hybrid Library 2.0 konceptu i njegovo odstupanje od realnog aplikacionog modela.

ABSTRACT

In this paper, we are going to present some ideas how to enhance the library services for distance learning students using the Web 2.0, Library 2.0 - Hybrid Library 2.0 concepts. This work presents the Web 2.0/Library 2.0 concepts, types of libraries, their advantages and disadvantages as well as the distance learning problem.

In the second chapter we are going to create a new concept – the Hybrid Library 2.0 and its application model.

In the third chapter we introduce the ideal model of the Hybrid Library 2.0 as well as the ideal format for storing digital objects that simplifies our application model of the digital library as a part of the Hybrid Library.

The last chapter presents the practical implementation of the ideal model based on the Hybrid Library 2.0 concept and analysis the differences from the real application model. a



PREDGOVOR

Ovaj rad je napisan u svrhu sticanja zvanja bakalaureat na Elektrotehničkom fakultetu u Sarajevu. Prvi koraci u izradi ove teze su počeli u martu 2007 godine kada sam kao predsjednik Udruženja studenata Elektrotehničkog fakulteta u Sarajevu „Steleks“ od fakulteta preuzeo donirane knjige u svrhu osnivanja fakultetske biblioteke pod administracijom udruženja studenata. Mada je „Steleks“ u tom periodu imao preko 350 članova, nismo posjedovali informacioni sistem organizacije. Ove dvije činjenice su bile glavni pokretač istraživanja koje je rezultiralo ovom tezom. S obzirom na to da nisam uspio naći nijednu aplikaciju, komercijalnu ili besplatnu, za hibridnu biblioteku kao i činjenica da svi standardi i koncepti na kojima je bazirana većina biblioteka zaostaje cijelu generaciju za trendovima na Internetu, odlučio sam se da spojim uspjeh web 2.0 koncepata i hibridne biblioteke kako bih studentima pružio puni doživljaj biblioteke online. Ovakav koncept bi studente koji uče na daljinu još više približio virtualizaciji kampusa sa aspekta biblioteke.



Sadržaj: I UVOD

1.0 Učenje na daljinu ........................................................................................ 6 1.1 Uloga biblioteke u učenju na daljinu ........................................................... 7 1.2 Hibridna Biblioteka ..................................................................................... 7

1.2a Prepreke ................................................................................. 9 1.2b Prednosti ................................................................................. 9

1.3 Problemi digitalnih biblioteka ................................................................... 10

1.3a Servisi za prikupljanje .............................................................. 10 1.3b Servisi za indeksiranje .............................................................. 10 1.3c Korisnički servisi ...................................................................... 10

1.4 Trend ........................................................................................................ 10

1.5 Web 2.0 ..................................................................................................... 13

1.6 Web 3.0 ..................................................................................................... 14

1.7 Library 2.0 ................................................................................................. 15

1.7a Librarian 2.0 ........................................................................... 18

1.8 Library 3.0 ................................................................................................. 19 1.9 Zašto svijetu treba još jedan software za biblioteku?................................. 19

1.9a Tagging .................................................................................. 20 1.9b RSS ....................................................................................... 20 1.9c Social bookmarks ..................................................................... 20 1.9d Social network ........................................................................ 20 1.9e Ratings .................................................................................. 20 1.9f Wiki ....................................................................................... 20 1.9g Streaming Media ..................................................................... 20

II HYBRID LIBRARY 2.0

2.0 Idejni model ..................................................................................... 21

2.1 Hybrid Library Core ......................................................................... 23

2.1a Tradicionalna biblioteka ............................................................ 23

2.1b Digitalna biblioteka .................................................................. 24

2.2 User interface .................................................................................. 25

2.2a wLib korisnička aplikacija .......................................................... 26

2.2b hLib bibliotekarska aplikacija ..................................................... 26



III ČUVANJE ELEKTRONSKIH KNJIGA

3.0 Unificirani format za elektronske knjige .......................................... 27

3.1 Model konverzije formata ................................................................ 29

3.2 Idejni aplikacioni model digitalne biblioteke koja koristi UeBF ......... 30

IV REALNA APLIKACIJA

4.0 Uvodna riječ ..................................................................................... 33

4.1 Opis realne aplikacije ........................................................................ 33

4.2 Erd diagram ...................................................................................... 34

4.3 hLib .................................................................................................. 35

4.4 wLib ................................................................................................. 49

V ZAKLJUČAK ................................................................................................ 55

LITERATURA .................................................................................................. 56



POSTAVKA RADA

Rad za cilj ima istraživanje područja podrške različitim formama web baziranog učenja. Za uspješno takmičenje u modernim uslovima, edukacijske ustanove moraju uvoditi različite i sve fleksibilnije forme edukacije. U ovom kontekstu, različite forme web baziranog učenja se pojavljuju sve češće. Čak i u najkonzervativnijim zapadnim univerzitetima. O nekadašnjih jednostavnih formi podrške razmjeni informacija putem weba, web bazirana edukacija sve više u fokus stavlja tehnologiju koja omogućava nove metode učenja i nove metode pretraživanja informacija. Završni rad treba da predstavi koncept web baziranog učenja, da obradi njegovu ulogu funkcioniranju modernih edukacijskih ustanova, kao i da predstavi neke tehnologije koje su „enableri“ tog koncepta. U prvom dijelu rada kandidat treba da predstavi web bazirano učenje kao koncept. Potrebno ga je definirati kao sveobuhvatan pristup učenju i analizirati različite metodološke i praktične aspekte web baziranog učenja.

U drugom dijelu rada je potrebno obraditi potencijalne pristupe u implementaciji koncepta web baziranog učenja, kao i pokretače koji motiviraju edukacijsku ustanovu da koristi taj koncept. Dodatno je potrebno obraditi konkretan primjer jedne od tehnologija koje omogućavaju web bazirano učenje – elektronske biblioteke. Potrebno je razviti konkretne web i desktop aplikacije za eBiblioteku sa posebnim osvrtom na sigurnost aplikacije - zaštitu izvršnog koda .net frameworka, korištenje sigurnosnih certifikata prilikom konekcije desktop/web aplikacije na DB /web servis, načini autorizacije korisnika sistema (biometrijski, barcode, rfid, smartcard) i slično.

Mentor:

Mr. Zlatan Šabić, dipl.el.ing.



I UVOD

1.0 Učenje na daljinu

Učenje na daljinu i elektronsko učenje su dvije različite stvari ali istovremeno povezane. Učenje na daljinu predstavlja samo mogućnost distribucije materijala sa centraliziranog mjesta na „decentralizirane studente“ i administraciju procesa učenja preko centra za učenje uz odgovarajuću komunikaciju.(Atwell) Učenje na daljinu je idealno za sve one koji nisu u mogućnosti ili ne žele da putuju do institucije za edukaciju ili jednostavno više vole da se edukuju sa radnog mjesta ili porodičnog okruženja. Učenje na daljinu nije nov pojam, prvi put se javlja 1728 godine u Bostonu gdje je učitelj Caleb Phillips tražio studente kojima bi svake sedmice slao lekcije. Tu metodu je nazvao “New Method of Short Hand”. (Wikipedia) Istraživanja širom Europe su pokazala da učenje na daljinu zahtjeva visok nivo motivacije od strane studenata. Dokazano je da kursevi koji se pohađaju na Internetu imaju veliku tendenciju da se „gase“ pošto studenti loše procjenjuju napor koji je potreban. Mada programi učenja na daljinu imaju neprikosnoven uspjeh u načinu pristupa resursima i komunikaciji njihova efektivnost je upitna. Menadžeri vole ovaj pristup pošto štedi novac međutim, naučnici i učesnici kurseva sumnjaju da se išta uštedi. (Atwell 1999) Nijedan globalni igrač ne može da učestvuje na tržištu bez elektronskog učenja. Mnogi univerziteti već primjenjuju elektronsko učenje i ispituju kvalitetu, izlaz, probleme i prednosti ovih tehnologija. (Lupo 2001) Bertelsmann-Stiftung je provela evaluaciju o elektronskom učenju i došla do sljedećih podataka:

• 69% smatra da im je eLearning poboljšao efikasnost učenja. • 91% bi se ponovo prijavilo na internet bazirani kurs. • 58% smatra da bi pomoćni alati tipa hotline i chat sobe bile veoma korisne. • 40% ne obavlja zadatke online već koristi štampane materijale. • 43.7% ne koristi komunikaciju preko e-Maila sa ostalim učesnicima već

komuniciraju uživo. Ovo se može protumačiti na sljedeći način: Prednosti elektronskog učenja su visoko cijenjene ali se teško primjenjuju! F. Devlin smatra da online učenje na daljinu ima više potencijala da dramastično promjeni visoku edukaciju nego bila koja druga tehnologija do sada. Učenje na daljinu se jako brzo razvija pošto omogućava pristup novom tržištu - novih studenata i studenata koji žele fleksibilnu nastavu kako bi mogli raditi parttime ili fulltime. Institucije koje ignorišu ovo tržište mogle bi se naći u lošijem položaju naspram institucija koje već duže aktivno učestvuju na ovom tržištu. C. Biles.

Pravi univerzitet je kolekcija knjiga.

Thomas CARLYLE (1795-1881)



1.1 Uloga biblioteke u učenju na daljinu Tradicionalna Biblioteka - Tradicionalna učionica Hibridna biblioteka - hibridno okruženje za učenje Digitalna Biblioteka - virtuelna učionica Slade(2000) smatra da studenti koji uče na daljinu često nemaju direktni pristup kompletnom servisu biblioteke i materijalima. Radi ovoga bi trebalo da biblioteke pružaju servise koji su više „personalne“ kako bi se izjednačila situacija između tradicionalnog studenta i studenta na daljinu. Šta je zapravo potrebno studentima koji uče na daljinu od biblioteka? Cooper i Dempsey(1998) smatraju da se bibliotekari moraju postaviti u ključnu poziciju u procesu učenja na daljinu mijenjajući ulogu iz uslužnika informacija u edukatora. Hulshof smatra da oni postaju tehnička podrška i da se transformiraju iz „čuvara informacije“(gatekeeper) u „pružača informacija“(gateway). Uloga bibliotekara bi se mogla promijeniti iz „informatora o dostupnom materijalu biblioteke“ u osobu koja može da „aktivno potpomaže studente informacijama“ tj. daje direktno informacije.( Lippincott, 2002) Kay Johnson napominje, da kada pričamo o pružanju usluge učenja na daljinu mislimo o većoj zajednici učenika od našeg shvaćanja rijeci „student“. Korisnici akademske biblioteke uključuju studente, fakultet, profesore, naučnike itd. Prelaz u online okruženje je rezultirao u pomaku sa starog sistematičnog „jedan naprema jedan“ protoka informacije u novi model gdje korisnici i usluživači komuniciraju u „više naprema više“(many to many) dinamičkom odnosu. Na primjer u tradicionalnoj biblioteci bibliotekar predstavlja most između učenika i informacija birajući katalogizirane materijale i savjetovajući korisnika. U novom modelu biblioteka predstavlja pomagača koji pruža kontinualnu podršku učenicima kako bi surađivali i razmjenjivali znanje sa drugima. Gapen (1993) definira digitalnu biblioteku kao koncept udaljenog pristupa sadržaju i servisima biblioteka i drugih informacionih resursa kombinirajući online kolekciju štampanog i elektronskog materijala. Mnoge biblioteke su hibridne tj. nude pristup fizičkim i elektronskim resursima i servisima. Wendy Pradt Lougee(2002) smatra da Biblioteke moraju preusmjeriti pažnju na svoju misiju i aktivnosti u odnosu na to šta ih mijenja: revolucija informacionih tehnologija u učenju, predavanju i nauci.



1.2 Hibridna biblioteka Michelle Wake smatra da kada kažemo hibridna biblioteka mislimo na integraciju tradicionalnih štampanih resursa i elektronskih resursa. Cilj hibridne biblioteke je da omogući korisniku pristup svim resursima bez obzira na medij bili to: štampani resursi, digitalni tekst, streaming media tipa slike, filma, zvuka i sl. Napredak u web tehnologiji je omogućio da korisniku omogućimo pristup svim resursima kroz jedan interfejs. Većina stručnjaka se slaže sa ovim definicijama, međutim ne slažu se sa mjestom hibridne biblioteke u evolucionom stablu biblioteka. Ann Lees smatra da je hibridna biblioteka „sljedeći korak poslije digitalnih biblioteka“. Razlog za to je što digitalne biblioteke držimo odvojene od tradicionalnih biblioteka i tako se ograničavamo na samo jedan medij informacija. Postoji i grupa stručnjaka koja smatra da je hibridna biblioteka samo prelaz u potpuno digitalnu biblioteku, a postoje i oni koji smatraju da je hibridna biblioteka budućnost. Fakultet farmacije – Univerzitet London je 2001 organizirao diskusiju gdje su predstavljene sljedeće teze tj. problemi digitalne biblioteke:

1. Investicije u štampane medije – Većina biblioteka je uložila mnogo novca u štampane medije i ne bi imalo smisla da se on baci.

2. Arhiviranje – Većina izdavača objavljuje knjige samo u štampanoj formi i trenutno ne postoje jasni zakoni koji bi regulirali digitalizaciju i pohranjivanje digitaliziranog materijala.

3. Trajanje tehnologije – Hoće li medij na kojem su pohranjeni resursi biti održiv? U kasnim '80 urađeno je prebacivanje resursa sa mikrofilmova na CD-ove međutim ispostavilo se da je i njihovo trajanje samo deset do petnaest godina.

4. Vrijeme izdavanja – Hoće li elektronska verzija biti odmah dostupna ili tek nakon štampane verzije?

5. Licenca - Kako tretirati korisnike ? Da li omogućiti pristup stranici preko passworda ili proxy servera(s tim da je potrebna registracija IP adrese) Kako zaštiti sadržaj da ostane na web stranici/ omogućiti download materijala?

6. Troškovi štampanja- Većina korisnika preferira štampani materijal. 7. Troškovi licensiranja – Izdavači obično naplaćuju neograničenu godišnju licencu

koja mora biti produžena što je financijski trošak. Druga solucija je naplata štampanja primjerka koja košta oko 7-8% štampanog medija što opet nije jeftino.

8. Ne relevantni materijal – Često korisnici moraju kupiti komplet resurs tj. nemaju mogućnost pristupa samo dijelu resursa.

9. Ljudski troškovi - Da bi se ostvario pristup ovome potrebno je zaposliti dodatno osoblje koji bi administrirali sistem i bavili se licenciranjem digitalnog materijala.

Zaključak je bio da bi se trebale ukinuti neke pretplate na elektronske resurse pošto je cijena ovog luksuza puno veća od štampanog medija. Međutim iznesene su i prednosti digitalne biblioteke naspram štampanom materijalu pogotovo u pretraživanju. Donesen je zaključak da bi najbolje rješenje bila hibridna biblioteka sa većim aspektom na štampani medij koji je online prezentiran dok bi se i digitalni materijal isto tako koristio međutim radi navedenih problema samo u pojedinim oblastima.



1.2a Prepreke Prepreke hibridne/ digitalne biblioteke:

1. Korisnici se moraju suočiti sa problemima pristupa , restrikcija i copyright materijala.

2. Veliki broj izdavača još uvijek ne želi da dozvoli digitalizaciju knjiga, oko 30-40% zahtjeva je odbijeno. Studije su čak pokazale da je proces digitalizacije materijala i licenciranja skuplji od tradicionalnog štampanog materijala.

3. Učitelji i učenici moraju biti kompjuterski obrazovani 4. Postoji i problem sa standardima u opisivanju svih objekata tj. medija.

Također javljaju se problemi sa pretraživanjem više bibliotekarskih kataloga jer MARC standard nije svugdje implementiran. Ni Z39.50 nije riješio taj problem.

5. Opterećenje bibliotekara raste i potrebna je dodatna edukacija. 6. Fali socijalna interakcija(Edwards, 1998) – [na ovaj problem ćemo se između

ostalog fokusirati u ovom radu i pokušati ga riješiti kao i ostale tačke koje su ovdje navedene uvođenjem Web 2.0 koncepata u hibridnu/digitalnu biblioteku]

7. Pristup copyright materijalu kroz pretragu tj. ograničenja mogu biti zbunjujuća za korisnike i prouzrokovati nezadovoljstvo. Korisnici koji su navikli na Internet očekuju da imaju besplatan pristup resursima i često se pitaju zašo ne mogu pristupiti kompletnom tekstu.

8. Postoji i problem sa korisnicima koji misle da su pretragom Interneta našli sve što im je potrebno tj. da na Internetu mogu naći sve informacije bez knjiga. Ovu pojavu je 1997 godine uočio Law, a za ovaj konkretan slučaj naveo Joan Day i naziva se "the satisfied inept". Autor je u nastavku naveo primjer ankete gdje 93% ispitanih osoba tvrdi da preferiraju besplatne informacije na Internetu naspram plaćenih pouzdanih informacija. U zadnje vrijeme se vode razne diskusije o kvaliteti i ispravnosti informacija na Internetu, posebno oko wikipedije kao trenutno vodećeg izvora informacija.

U ovom radu ćemo pokušati riješiti neke od ovih problema miješanjem hibridne biblioteke i Library 2.0 koncepta. 1.2b Prednosti Sve navedeno zvuči poprilično negativno. Međutim, tu je i svijetla strana svega koja uključuje prednosti elektronskih informacija – povećanje jednostavnosti pristupa, proširena funkcionalnost, smanjuje potrebu za prostorom i olakšava skupljanje statistika. Elektronski materijal kao dio elektronskog učenja koji stavlja studenta u sredinu i cijelo životnog učenja već je prepoznat i predstavlja važan aspekt budućnosti edukacije i virtuelnih edukacijskih okruženja. Povratka nema, ova tehnologija je već široko prepoznata i prihvaćena. Mada postoje neki problemi hibridne biblioteke su tek u razvoju i stručnjaci smatraju da bi se ove barijere mogle lagano prevazići u budućnosti i tako omogućiti korisnicima da imaju pristup svim medijima, što bi predstavljalo idealno rješenje za moderni informacioni sistem biblioteke.



1.3 Problemi digitalnih biblioteka Problem materijala za elektronsko učenje (copyright, indeksiranje) – biblioteku

Distribucija materijala naspram kupovine E-book tehnologija još uvijek nije sazrela i potrebno je još raditi na razvoju Problemi sa licenciranjem Copyright-problemi Kako indeksirati informacije? Kako efikasno iskoristiti materijal: problem ponovne upotrebljivosti

Kako se ti problemi pokušavaju riješiti ?

1.3a Servisi za Prikupljanje: Biblioteke su organizacije bogate materijalom, ali se trebaju razviti iz

vlasnika materijala u distributera materijala. Izdavači postaju bibliotekari: akademske biblioteke naspram

komercijalnih(digitalnih) distributera informacija tipa Questia Media, Xanedu, Kluwer … tj. Nećemo više morati ići u biblioteku da nabavimo knjigu, već ćemo je moći odmah kod izdavača pogledati online.

Više informacija se isporučuje direktno od proizvođača do krajnjeg korisnika, bez uplitanja informacionog centra(biblioteke) kao posrednika.

1.3b Servisi za indeksiranje

Indeksiranje naučnog materijala: harmonizacija biblioteka preko metadata- standarda (OAI-standardi) i e-learning metadata standarda(LOM,SCROM) kao interoperabilnost između informacionih sistema.

Informacioni portali

1.3c Korisnički servisi Pristup biblioteci za udaljene korisnike

- login (identitet pristupa – više korisnika) - elektronska oprema kod kuće. 1.4 Trend Ken Chad u članku "Do libraries Matter" tvrdi da ljudi tradicionalne biblioteke doživljavaju kao zastarjele, dok su moderne web bazirane biblioteke tipa Google Books i Amazon sve bliže da je zamjene. Da se to ne bi dogodilo, potrebno je da tradicionalne biblioteke idu sa vremenom, da unaprijede svoje servise kako bi ispunjavali zahtjeve modernih korisnika. Library 2.0 je koncept različitih bibliotekarskih servisa koji zadovoljavaju potrebe korisnika i dostupni su bilo kad i bilo gdje. - Talis (vodeća firma za semantičke web tehnologije) Ken Chad iz Talisa smatra da mada puno ljudi cijeni tradicionalne biblioteke Internet servisi nude visoko kvalitetan, brz i lagan način za pretragu informacija kao i konfort da iz kuće naruče knjigu i da im se dostavi na kućna vrata ili pregledaju željena poglavlja direktno na Internetu.



Anketa: Koje izvore koristite kako bi provjerili informacije? (OCLC 2005)

U Talisu smatraju da biblioteke imaju unikatnu vrijednost i da lista resursa na Internet pretraživačima mada korisna ne može nikada zamijeniti znanje koje biblioteka može pružiti. Međutim uspjeh stranica tipa Amazon i Google je jasno pokazala da se biblioteke moraju prilagoditi modernom svijetu i drastično promijeniti. U Talisu smatraju da bi zahtjevi koje bi moderna biblioteka trebala ispuniti bili: - Internet baziran pristup: Biblioteke bi trebale biti uvijek dostupne(Internet servisi) i prevaziči ograničenja "fizičke zgrade" sa svojim radnim vremenom. - Korisnici očekuju da su u mogućnosti da pristupe bilo kojoj informaciji bilo kada i bilo gdje u svijetu. - Biblioteke bi kao i Internet servisi trebale biti besplatne u pogledu pretrage i pristupa kao što su Amazon i Google. - 93% ispitanika u jednoj anketi u Americi je izjavilo da nema više povjerenja u informacije koje plati nego u one koje može besplatno dobiti. Pritisak na biblioteke da se moderniziraju prvenstveno dolazi od korisnika interneta koji su navikli na jednostavan i moderan način pristupa informacijama, a broj takvih korisnika enormno raste. Ako se osvrnemo na literaturu koju studenti koriste za pripremu seminarskih radova većina materijala je sa Interneta ili iz knjiga pronađenih na Internetu, dok prilikom procesa učenja je tradicionalna knjiga primarni izvor. Internet kao podrska u učenju se primarno koristi kao izvor dodatnih informacija radi brzine, količine materijala(skraćeno) i jednostavnosti pretrage.

Da li nam je tradicionalna biblioteka potrebna?

Bibliotekarski materijal



Servisi tipa Google i Amazon su potpuno izmijenili software tržište. Danas sve veći broj software rješenja teži ka novoj generaciji Internet softwarea baziranih na "live" servisima. Čak i Microsoft u zadnje vrijeme pokušava da nadoknadi svoj zaostatak u tom području. Google i Amazon predstavljaju aplikacije sljedeće generacije koje nisu napravljene po tradicionalnom četvero slojnom stacku već omogućavaju pristup ili konektivnost prema drugim aplikacijama na webu, zapravo one su "iznad Interneta". Napravljene su pomoću web baziranih komponenata koje su svuda i uvijek dostupne. To je moguće jer koriste web standarde tipa XML umjesto kompleksnih standarda tipa Z39.50 ili MARC standarda(koji ubrzo treba doživjeti svoju XML reviziju). Ovo je važno zato što dopušta svim aplikacijama na web baziranim komponentama da se preko servisa povezuju bez dodatnog hardwarea i softwarea sa sistemom kojeg je moguće pokrenuti unutar web browsera što također dopušta da komponente budu ponovo upotrebljive. Developeri preko web API-a(Application Programming Interface) koriste servise ovih aplikacija bez potrebe da sami prave kompleksne sisteme koji bi nudili slične usluge (npr. google. maps). Aplikacije sljedeće generacije omogućavaju da korisnici i graditelji aplikacija učestvuju u dijeljenoj platformi što bi se u web svijetu nazvalo Web 2.0.

Web 2.0 principi, koncepti i tehnologije



1.5 Web 2.0 Wikipedia objašnjava Web 2.0 kao jedan trend u WWW tehnologijama, designu i web zajednicama (tipa wiki, socijalne mreže , blogovi, kolaboracija) znaci uopšteno načina da korisnik uz kreatora učestvuje u izgradnji stranice što predstavlja novu epohu u WWW-u. Pojam Web 2.0 je prvi put uveo O'Reilly Media 2004. godine kako bi opisao trendove i poslovne modele koji su preživjeli pad tržišta u 90 tim godinama. Te tehnologije su imale nešto zajedničko, a to je da su bile kolaborativne, interaktivne, dinamične i granica između kreiranja i korištenja sadržaja je bila izbljeđena (korisnici su pored webmastera učestvovali u kreiranju).

Stephen Abram podpredsjednik inovacija u MLS-u smatra da je World Wide Web bio baziran na „Web 1.0“ paradigmi Web stranica, email-a, pretraživača i surfanja. Web 2.0 se zasniva na ljudskim aspektima interaktivnosti. Bazira se na konverzacijama, međuljudskim mrežama, personalizaciji i individualizmu.

Ian Davis smatra da je „Web 2.0 stav a ne tehnologija.“

„meme mapa“ Web 2.0 nastala kao proizvod brainstorminga

O'Reilly Media Conference Prema O'Reillyu Web 2.0 predstavlja poslovnu revoluciju u kompjuterskoj industriji koji je nastao kao prelaz Interneta u platformu i pokušaja da se shvate pravila uspjeha te nove platforme. Većina Web 2.0 aplikacija postoje samo na Internetu dodavajući novi sloj apstrakcije iznad HTTP protokola. Web 2.0 je tako zanimljiv zbog toga što omogućava korisnicima da učestvuju u kreiranju sadržaja i razvoju sistema, tako da stranica bez korisnika ne može funkcionirati. Ian Davis(Talis CTO) je izjavio: "Web 1.0 je vodio ljude do informacija, Web 2.0 donosi informacije ljudima"



Važnije tehnologije na kojim je zasnovan Web. 2.0 su:

· RSS (really simple syndication) · Wiki · Nove programske metode kao što su AJAX i APIi (za web) · Blogovi i blogovanje · Komentarisanje i funkcionalnosti komentarisanja · Personalizacija i “Moj profil” stranice · Lični mediji tipa Podcast i MP3 datoteke · Streaming media audio i video formati · Reviewi(Izvjestaji) i korisnička evaluacija materijala. · Personalni podsjetnici/napomene. · Web Servisi · Instant messaging i virtualne referense uključujući co-browsing · Folksonomije, Tagiranje(označavanje) i tag oblaci · Slike (tipa Flickr, Picasa) · Socijalne mreže · Open Access, Open Source, Open Content · Socijalno vođen sadržaj · Socijalni bookmark(smjernice) (npr. del.icio.us)

O'Reilly (2005) posmatra prelaz iz Web 1.0 u 2.0 kao prelaz ličnih stranica(personal page) u blogove, enciklopedija u wikie, text tutoriala u streaming media aplikacije , taksonomije u „folksonomije“ , emailove za podršku u Instant Messaging(IM). (O'Reilly ) Web 2.0 je socijalni fenomen – koji ne predstavlja samo socijalni doživljaj već i distribuciju i kreiranje Web materijala, “karakteriziran otvorenom komunikacijom, decentralizacijom autoriteta, slobodom za dijeljenjem i ponovnim korištenjem, i tržištem kao konverzacijom”. Da bi se ovo postiglo potreban je bolje organiziran web na temelju organizacije sadržaja, potrebno je razviti bolju povezujuću(Link) Web arhitekturu. Konačno ovo će rezultirati u još jednom ekonomskom pomaku Weba vjerovatno ekvalentom dot com boomu, i najvjerovatnije u još većem socijalnom, političkom , institucionalnom i ekonomskom poremećaju.



1.6 Web 3.0 Postoji već diskusija i vizija o “Web 3.0”. Spekuliše se Google / Sun Microsystems aliansa pravi Web bazirani operativni sistem za aplikacije kao što su tekst procesori i spreadsheetovi što bi moglo predstavljati novi pokret. Web 3.0 bi trebao još više biti distribuiran nego Web 2.0, a vjerovatno će i neki Web 2.0 koncepti nestati ili prerasti u druge sisteme. Web Servisi ili semantički Web bi mogao zamijeniti socijalne mreže i repozitorije. Smatra se da bi Web 3.0 mogao biti semantički web, a tako i Library 3.0. Eric Schmidt, Google CEO smatra da je Web 2.0 samo marketinški pojam, i misli da smo upravo izmislili Web 3.0 (kada smo počeli pričati o njemu). Ali kada bi pogađali šta je Web 3.0 to bi bio drugi način pravljenja aplikacije. Web 3.0 aplikacija bi bila aplikacija sastavljena od više djelića. Postoji par karakteristika: aplikacije bi bile male, podaci bi bili „u oblacima“, aplikacije bi se pokretale na svim sistemima(pc ili telefon), aplikacije bi bile brze i lagane za lično podešavanje. Ne bi bilo potrebno da ih kupujemo. To bi bio potpuno novi vid aplikacije koje do sada nismo vidjeli.

Reed Hastings osnivač i CEO Netflix definiše Web X pojmove kao: Web 1.0 je bio dial-up, sa oko 50K bandwidtha, Web 2.0 je prosječno 1 megabit bandwidtha, a Web 3.0 će biti 10 megabita bandwidtha, te predstavljati video web. Kada dođe vrijeme osjetit ćemo jasno šta je Web 3.0.



1.7 Library 2.0 Web 2.0 + Library = Library 2.0 ? Pojam "Library 2.0" je prvi put uveo Michael Casey na svom blogu LibraryCrunch kao odgovor na Business 2.0 i Web 2.0. Casey uočava da je već veliki broj javnih biblioteka počelo uvoditi Web 2.0 koncepte kako bi pratilo modernizaciju biblioteka i da su se pokazale veoma korisne i logične za primjenu. Pošto se još uvijek tačno ne zna šta je Library 2.0 kao ni web 2.0 tj. još uvijek su u razvoju što im je i smisao da se stalno mijenjaju i evaluiraju. Pokušati ću iznijeti mišljenja eksperata na tom području. U Talisu smatraju da sa Library 2.0 konceptom biblioteke idu dalje od „biblioteke bez zidova“ pružajući korisnicima potpuni doživljaj biblioteke online.

Library 2.0 formula

** Wikiepdia: Radical trust is a term used to describe the confidence that any structured organization, including government, library, business, religion and museum, has in collaboration and empowerment within

online communities. Specifically, it pertains to the use of blogs, wiki and online social networking platforms by organizations to cultivate relationships with an online community that then can provide feedback and direction

for the organization's interest and the organization 'trusts' and uses that input in its management.

Library 2.0 servisi se često osvježavaju i evaluiraju kako bi uspjeli ispuniti zahtjeve korisnika. Aktivni korisnik je veoma važna komponenta Library 2.0 koncepta. Pomoću informacija i ideja koje teku u oba smjera – od biblioteke prema korisniku i korisnika prema biblioteci – bibliotekarski servisi imaju mogućnost da napreduju brzo i kontinualno. Korisnik postaje učesnik, tvorac, graditelj i konsultant bez obzira da li je proizvod virtuelan ili fizički. Ključni principi Library 2.0 nisu samo u pristupu knjigama i informacijama, već u inovaciji, ljudima i izgradnji zajednice. To se može postići samo preko motiviranja i ohrabljivanja korisnika da pišu, ocjenjuju i komentarišu stvari u kolekciji. Većina autora koji govore o Library 2.0 bi se složili da su biblioteke u prvom valu Web revolucije imale statičke servise. Na primjer, online public access catalogs (OPACs)



zahtijevaju od korisnika da traži informaciju i ne pruža pomoć korisniku davajući mu preporuke kao što rade Web 2.0 servisi tipa Amazon. Breeding (2006) smatra da se još uvijek veliki broj biblioteka muči sa uvođenjem jednostavnih statičkih servisa. Habib(2006) smatra da je Library 2.0 virtuelna zajednica u čijem je središtu korisnik. Library 2.0 predstavlja samo potpornika, ali nije odgovorna za kreiranje sadržaja. Korisnici sarađuju međusobno i sa bibliotekarima i tako kreiraju resurse. Zapravo to je kao virtuelna realnost za bibliotekare, izlaganje biblioteke kao mjesta na Web-u što je veoma korisno za akademske zajednice pogotovo za distance learning.

Jack M. Maness smatra da se kod Library 2.0 ne radi o traženju već nalaženju, ne radi se o pristupu već dijeljenju. Library 2.0 shvata da čovjek kao biće ne traži i ne shvaća informacije kao individualac već kao zajednica. Neki primjeri prelaza sa Library 1.0 na Library 2.0 uključuju:

• Email /Pitanja i odgovori(Q&A) ---> Chat • Tekst bazirani tutoriali ---> Streaming media tutorials i interaktivne baze • Email mailing liste, webmasteri ---> Blogovi, wiki-i, RSS feedovi • Kontrolirane šeme za klasifikaciju ---> Oznake(Tagovi) povezani sa kontrolnim

šemama • OPAC ---> Personalizirana socijalna mreža • Katalog pouzdanih štampanih i elektronskih informacija ---> Katalog pouzdanih i

ne pouzdanih web stranica, blogova, wikia, i sl.

Library 2.0 Meme Map napravio Bonaria Biancu



• Pretraživač + Web 2.0 Aplikacije + Konektivnost = Potpuni OPAC • Korisnik biblioteke postaje dizajner i implementator servisa • Korisnici bi trebali biti u mogućnosti da dodaju i prepravljaju servise koje nudi

biblioteka • Firme koje žele da pokrenu posao sa javnim ili akademskim bibliotekama ne bi

trebale čekati pošto Library 2.0 nikad neće biti gotov koncept i stalo se mijenja što je i ideja.

• Konstantne promjene zamjenjuju stare modele u stalnim intervalima • Zauvijek BETA (kao i web 2.0) • Skuplja i integriše koncepte raznih disciplina u library service modele • Trebalo bi stalno raditi na poboljšanju servisa i treba postojati sistem da se rade

poboljšana kada god izađe neki novi ili bolji servis

Toward Academic Library 2.0, C. Habib

Library 1.0 je „pull“ model Nabaviti / pohraniti / naći

Library 2.0 je „push“ model Nabaviti / pohraniti / podijeliti

Ann Lipow sa UC Berkeley smatra da biblioteka mora biti dostupna na daljinu,a ne korisnik. Library 2.0 treba da približi biblioteku korisniku.



Jack M. Maness smatra da bi teorija o Library 2.0 mogla sadržati sljedeća četiri fundamentalna elementa:

Korisnički je orijentirana. Korisnici učestvuju u stvaranju sadržaja i servisa koji su im dostupni na web-u biblioteke. Kreiranje sadržaja je dinamičko i nije uvijek jasno tko je korisnik,a tko bibliotekar.

Pruža multimedijalni doživljaj. Materijal i servisi Library 2.0 sadrže audio i video komponente. Mada ovo nije direktno funkcija Library 2.0 preporučljivo je da sadrži to.

Socijalno je bogata. Web biblioteke podrazumijevaju prisustvo korisnika koji učestvuju sinhrono(npr. IM) ili asinhrono(wiki) i komuniciraju međusobno ili sa bibliotekarima.

Inovativna je kao zajednica. Ovo je možda i najvažniji aspekat Library 2.0. Zasniva se na principu da je biblioteka ustvari servis zajednice. Zajednica se mijenja i ne samo da se biblioteka mijenja sa zajednicom , već biblioteka mora dopustiti da zajednica mijenja biblioteku. Nastoji da kontinualno mijenja svoje servise i traži nove načine da podupire zajednicu.

1.7a Librarian 2.0

Librarian 2.0 je “guru” informacionog doba. Librarian 2.0 mora: • Razumjeti moć Web 2.0 koncepata • Naučiti glavne alate Web 2.0 i Library 2.0 • Biti u mogućnosti da spoji elektronske resurse sa štampanim formatima • Ne zavisiti od platforme i produkte isporučivati za sve od laptopa do PDA uređaja i iPoda • Razviti ciljanu pretragu i poštovati OpenURL standarde • Spajati ljude, tehnologiju i informaciju • Da odstupa od tradicionalnih katalogizacija i klasifikacija i implementira označavanje(tagging) , oblake oznaka, folksonomije i korisničke klasifikacije • Da prepozna moć ne tekstualnih informacija kao što su slike, film i zvuk. • Da prepozna potencijal korištenja izvora informacija kao što su OCA (open content alliance), Google Print i Open WorldCat • Da spaja korisnike u stručne diskusije, konverzacije i zajednice • Da koristi zadnje tehnologije u komunikaciji (npr. Skype) da poveze sadržaj, stručnost, vođenje informacija i ljude. • Da razvija napredne socijalne mreže za dobro zajednice • Da je spreman da se poveže sa svim korisnicima pomoću raznih komunikacionih sredstava tipa telefon, skype, IM, SMS, chata, emaila i sl. • Da uvažava sadržaj kreiran od strane korisnika i zajednice

Stephen Abram smatra da Librarian 2.0 razumije korisnika i njegove potrebe, ciljeve, tokove, socijalne i sadržajne potrebe i više od toga. Librarian 2.0 je uvijek dostupan kad i korisnik, gdje i korisnik. Potrebno je da se počnemo spremati da postanemo Librarian 2.0.

Bibliotekar



1.8 Library 3.0 Library 3.0 će biti baziran na Web 3.0 standardima i vjerovatno će najvažnija primjena biti semantički web. Semantički Web je proširenje WWW-a u kojem je definirano sematičko značenje informacija i servisa što omogućava webu da razumije potrebe korisnika. Bibliotekar sljedeće generacije mora biti fleksibilan i svestran kako bi preživio konstantne rapidne promjene. 1.9 Zašto svijetu treba još jedan software za biblioteku? Šta možemo primijeniti od Web 2.0 – Library 2.0 koncepata? U osnovi Library 2.0 daje korisnicima ulogu učesnika u bibliotekarskim servisima i načinu na koji se koriste. Korisnici će biti u mogućnosti da podese servise prema svojim potrebama. To mogu uraditi elektronski kroz personalizaciju bibliotekarske stranice. U nastavku ću navesti par web 2.0 koncepata koji bi i kako bi se mogli koristiti u unapređenju biblioteke tj. koncepte Library 2.0:

Koje Web 2.0 alate koristite u vašoj biblioteci?

Anketu sprovela Amanda Etches-Johnson, McMaster University Library

Charles Darwin: “Nije najača specija ta koja preživljava, ni najinteligentnija. Specija koja preživljava je ona koja se najbolje može adaptirati i nositi sa promjenama.”



1.9a Tagging Označavanje(tagging) je koncept koji omogućava korisnicima da kreiraju naslove za objekte. Shanhi(2006) opisuje tagiranje kao osnovni koncept Web 2.0 jer omogućava korisnicima da dodaju i mijenjaju sadržaj koji opisuje materijal(metadata), a ne samo materijal. U Library 2.0 oblak oznaka bi omogućavao korisnicima da lakše indeksiraju i pretražuju biblioteku i učestvuju u procesu indeksiranja. Označavanje(tagiranje) znatno olakšava tradicionalno pretraživanje kataloga (po kategorijama) sa dodavanjem relevantnosti naslova. Primjer korištenja oblaka oznaka u ovom radu:

1.9b RSS RSS Feedovi omogućavaju korisnicima da uzimaju i ponovo upotrebljavaju objavljeni materijal. Korisnici su u mogućnosti da uzimaju materijal sa web stranice biblioteke i koriste ga u svoje svrhe npr. na blogu , web 2.0 news portalu(skupljaju sadržaj na jednom mjestu). 1.9c Social bookmarks Ova funkcija bi korisnicima omogućavala da neke bibliotekarske resurse podjele sa drugim korisnicima, upute ih ili arhiviraju. Primjeri servisa na kojima bi korisnik mogao uraditi navedeno su del.icio.us, digg, facebook i sl. 1.9d Social network Nije potrebno puno mašte da biblioteku zamislimo kao socijalnu mrežu. U stvari kroz historiju je ona to i predstavljala, mjesto za komunikaciju, razmjenu ideja i rada. Socijalna mreža bi omogućila bibliotekarima i korisnicima više od interakcije, bili bi u mogućnosti da dijele i mijenjaju resurse dinamički u elektronskom mediju. Korisnici bi bili u stanju da kreiraju profile unutar bibliotekarske mreže, nađu korisnike sa istim informacionim potrebama, preporučiti jedni drugima resurse, pustiti da mreža predloži korisnicima resurse zasnovane na sličnim profilima na osnovu demografskih informacija, prethodnih akcija i informacija koje su korisnici dali o sebi. Naravno korisnici bi bili u stanju da odrede koje su informacije javne,a koje ne. 1.9e Ratings Ocjenjivanje resursa bi omogućilo da korisnici jedni drugima preporučuju materijale tj. pomogli evaluaciji resursa biblioteke što je jedan od fundamentalnih principa Web 2.0. Korisnik postaje librarian 2.0 i pored kreatora predstavlja i savjetnika,što je ranije bila uloga bibliotekara tj. ta granica se u virtuelnoj biblioteci briše. 1.9f Wiki Korisnici su u stanju da modificiraju opis knjige,dodaju informacije o istoj i da ažuriraju sadržaj potpuno u duhu Library 2.0/Web 2.0. 1.9g Streaming Media Bi omogućilo da biblioteka pored štampanih materijala pohranjuje video i audio zapise i reproducira ih online. Ove vrste medija predstavljaju veoma važno kulturno blago i resurs informacija.



II HYBRID LIBRARY 2.0 2.0 Idejni model Iz ranije navedenih koncepata strukture biblioteke može se zaključiti da svaki model ima svoje prednosti i mane, te da ti koncepti evoluiraju od tradicionalne do digitalne tj. hibridne biblioteke kombinirajući i gradeći jedan drugi. Ono što ću uraditi u ovome radu jeste da pokušam kombinirati koncept hibridne biblioteke sa Library 2.0 principima kako bi prevazišao nedostatak socijalne interakcije kod hibridne biblioteke, a tako i problem modernizacije biblioteka u komunikaciji sa korisnikom online kroz socijalne servise i stavljanje uloge korisnika u prvi plan.

Hybrid Library 2.0 bi predstavljala logičnu vezu između dostupnosti i sveobuhvatnosti hibridne biblioteke sa Library 2.0 principom socijalne interakcije - kolaboracije, otvorenosti, dijeljenja znanja i stavljanja korisnika u prvi plan kao i izgradnje zajednice tj. osjećaja pripadnosti.

Idejni aplikacioni model ovakve biblioteke sastojao bio bi se iz dva dijela:

• Hybrid library core koji bi uređivao informacije i pružao interfejs prema višim slojevima sistema. On bi se sastojao iz tri dijela: digitalne biblioteke, tradicionalne biblioteke i interfejsa u obliku web servisa koji bi predstavljao taj interface.

• User interface bi pripremao i formatirao informacije pogodne za krajnjeg korisnika, kao i nudio interfejs prema ostalim bibliotekama tj. servisima. Ovaj sloj bi se sastojao iz dva dijela: Library 2.0 bazirane web aplikacije za korisničke servise i desktop aplikacije za administraciju članova i knjiga kao i indexing servisa sa repozitorijem sa kojim komunicira preko Hybrid Core interfejsa i Management Modula.

Idejni aplikacioni model Hybrid Library 2.0 sistema je prikazan na Slici 1.

Slika 2.1: Aplikacioni model Hybrid Library 2.0



Na slici 2.1 crvene strelice predstavljaju vezu između tradicionalne i digitalne biblioteke, preko tih veza ih spajamo u hibridnu biblioteku. Gornje dvije strelice predstavljaju spajanje rezultata pretrage: full text search pretrage digitalne biblioteke i meta podataka knjige tradicionalne biblioteke. Upiti za pretragu se postavljaju preko HLC interfejsa. Donja crvena strelica predstavlja tok podataka pomoću kojega možemo kroz administracijsku aplikaciju dodati elektronski resurs istovremeno u digitalnu i tradicionalnu biblioteku, s tim što se u digitalnu biblioteku resurs dodaje u repozitorij u vidu datoteke, dok se u tradicionalnu biblioteku dodaje u bazu podataka kao meta podatak o knjizi. Taj meta podatak se može sastojati od imena autora, identifikacionog broja(npr ISBN, ISSN,…), godine štampanja, tagova koji opisuju knjigu i svih ostalih informacija koji su potrebni da se kreira bibliotekarski zapis (npr. MARC21). 2.1 Hybrid Library Core Hybrid Library Core (Slika 2.2) predstavlja skup eksternih servisa tradicionalne i digitalne biblioteke koje su povezane preko interfejsa i tako pruža servis user interfejsu. Administracija eksternih servisa i dodavanje resursa u hibridnu biblioteku se vrši preko Manager Modula. Komponente Hybrid Corea su: digitalna biblioteka, tradicionalna biblioteka i interfejs koji ih spaja.

Slika 2.2: Hybrid Library Core

2.1a Tradicionalna biblioteka Aplikacioni model tradicionalne biblioteke kao komponente hibridne biblioteke je veoma jednostavan i sastoji se iz dva dijela (slika 2.3):

• DBMS – baze podataka koja sadrži podatke o kolekcijama biblioteke u vidu meta podataka knjiga. Ti meta podaci mogu opisivati tradicionalne štampane resurse (obično unikatno preko nekih standarda za predstavljanje bibliotekarskih atributa) ili digitalni resursi koji posjeduju specifične meta podatke zavisno od formata: knjiga, video, audio, slika i sl. Pored ovih podataka baza sadrži i model podataka servisnih aplikacija koji koriste ovaj sloj.



• Managment modul se koristi kako bi se u slučaju dodavanja elektronskih resursa

moglo izvršiti istovremeno dodavanje datoteke u repozitorij i njegovih meta podataka u bazu.

Slika 2.3: Aplikacioni model tradicionalne biblioteke

2.1b Digitalna biblioteka Digitalna biblioteka kao komponenta hibridne biblioteka pruža servise full text searcha(potpuno pretraživanje knjiga – svaku riječ) elektronskih resursa koji se nalaze u repozitoriju biblioteke kao i mogućnost da uživo emitira digitalne multimedijalne resurse(streaming media). Digitalna biblioteka se sastoji od File Systema na kojem kreiramo naše repozitorije(direktorije) u koje preko Management Modula možemo kroz administracijsku aplikaciju dodavati elektronske resurse. Taj repozitorij dalje može koristiti eksterni servis. U našem modelu imamo dva eksterna servisa (slika 2.4):

• Media Server koji služi za emitiranje multimedijalnih resursa(video, zvuk, slika i sl.) iz repozitorija.

• Indexing Engine koji nam služi kako bi indeksirali tekstualne elektronske resurse iz kataloga (u katalog dodajemo repozitorije) za brzi full text search. Naš model je u stanju da istovremeno koristi više različitih indexing enginea i da ih grupiše u jedinstven rezultat.

Pored formiranja jedinstvenog rezultata više indexing enginea omogućava nam da tim indexing engine-ima postavljamo i uniformno definisane upite kroz Hybrid Library 2.0 Unified Index Query Interface (UIQI) koji je u stvari skup dodataka(pluginova) za razne indexing engine i djeluje kao uniformni interfejs prema Hybrid Library Core Interfaceu. HLCI te rezultate dalje prosljeđuje search engineima aplikacija koje vrše pretragu i prezentiraju rezultate pretrage krajnjem korisniku.



Slika 2.4: Aplikacioni model digitalne biblioteke

2.2 User Interface Iznad Hybrid Library Core Interfaca nalazi se Korisnička aplikacija/interface koja razmjenjuje podatke sa HLCI-em. Ovaj aplikacioni model se sastoji od dvije korisničke aplikacije wLib i hLib:

Slika 2.5: Korisnička aplikacija/ interface

• wLib je web aplikacija bazirana na Web 2.0/ Library 2.0 principima koja sa Hybrid Library Core komponentom predstavlja implementaciju Hybrid Library 2.0 koncepta.

• hLib je desktop aplikacija koja je namijenjena za administraciju korisnika, meta podataka, podataka modula i repozitorija hibridne biblioteke.



2.2a wLib korisnička aplikacija wLib korisnička aplikacija je web aplikacija bazirana na Library 2.0 principima koje podupire Hybrid Library Core web servis. Idejni slojni model ovakve web aplikacije je predstavljen na slici 2.6.

Slika 2.6: Slojni model

Prva dva sloja ovoga modela predstavlja interpreter pomoću kojeg smo u stanju da pravimo dinamičke web stranice i uspostavimo komunikacionu vezu sa HLCI web servisom. Pomoću interpretera smo u stanju da napišemo našu „kod biblioteku“ koja će nam predstavljati framework za dalji razvoj modula baziranih na Library 2.0 principima. U sklopu tog frameworka se nalazi i interface za komunikaciju sa UIQI-em HLC-a što nam omogućava da korisniku ponudimo mogućnost pretrage naše kolekcije preko unificiranog interfacea ili da poveže svoje servise sa servisima koje nudimo kroz Web API (npr. RSS, MARC 21 XML). Na najvišem sloju ove aplikacije nalazi se media player koji ima mogućnost da reproducira multimedijalni materijal koji emitira Media Server. Važan aspekt ovoga sistema je i sigurnost pošto je direktno izložen potencijalnim napadačima i proteže se kroz cijelu slojnu strukturu. 2.2b hLib bibliotekarska aplikacija hLib predstavlja desktop aplikaciju namijenjenu za transakcije tradicionalne biblioteke. Pored toga ona služi i za administraciju korisnika, meta podataka, podataka modula i repozitorija hibridne biblioteke.



III ČUVANJE ELEKTRONSKIH KNJIGA Digitalne i hibridne biblioteke koriste mnogobrojne, međusobno nekompatibilne formate čuvanja elektronskih knjiga, kao u [12]-[13]. Takav je to slučaj sa jednom od vodećih arhiva slobodnih elektronskih knjiga, Project Gutenberg Literary Archive Foundation, koja koristi 15 formata za pohranjivanje elektronskih medija, od kojih se 11 koristi za razne vrste tekstualnih i sličnih formata [14]. Pored toga, najpoznatiji formati za elektronske knjige, kao što je Portable Document Format (PDF), imaju ograničenu ugrađenu podršku za bibliotečne kataloške metapodatke. Neki od korištenih formata su zatvoreni i ne mogu se uređivati. Ove činjenice ukazuju na problem otežane, u nekim slučajevima onemogućene, razmjene elektronskih knjiga i metapodataka o datim knjigama između biblioteka. To također uzrokuje usložnjavanje aplikacionog modela za čuvanje istih, jer je potrebno pronaći način na koji bi bilo moguće povezati knjige sa pripadajućim metapodacima. 3.0 Unificirani format za elektronske knjige Kao mogući odgovor na predstavljene probleme, dizajnirao sam i implementirao novi format čuvanja elektronskih knjiga. Za ovaj format, koji sam nazvao Unificirani format za elektronske knjige (Unified eBook Format, UeBF), postavio sam sljedeće zahtjeve:

čuvanje istog bibliotečnog djela u obliku elektronske knjige istovremeno u više različitih formata;

čuvanje metapodataka različitih formata – različitih bibliotekarskih zapisa; korištenje standardnog formata za enkapsulaciju elektronske knjige i metapodataka

unutar jedne datoteke; proširivost i prilagođavanje formata datoteke zahtjevima pojedinačnih korisnika; dodavanje novih formata elektronskih knjiga i metapodataka bez promjene strukture

datoteke; upotrebu standardnih, otvorenih formata.

Da bi ostvarili navedeno, osmislo sam format čuvanja elektronskih knjiga koji se sastoji iz jedne datoteke formata ZIP arhive unutar koje se nalazi unaprijed definirano stablo datoteka i direktorija. Stablo se sastoji od:

knjige u nekom od datotečnih formata za čuvanje elektronskih knjiga (PDF, DjVu, chm, txt ili drugi). Knjiga može biti sačuvana u više formata, koji se međusobno razlikuju po nastavku imena datoteke. Ovaj format ne postavlja ograničenja na naziv datoteke u kojoj je sadržana knjiga. Ova datoteka može biti izostavljena. Na ovaj način moguće je čuvati samo metapodatke o fizičkoj knjizi u biblioteci.

direktorija "meta", u kojem se nalaze metapodaci o knjizi. Ovaj direktorij je obavezan, i sadrži sljedeće:

slikovnu datoteku naziva "cover", proizvoljnog grafičkog formata (npr. Joint Photographic Experts Group, Portable Network Graphics ili drugi). Datoteka ima nastavak u skladu sa izabranim formatom. Ova datoteka sadrži sliku naslovne stranice knjige.

nula ili više datoteka standardnih formata metapodataka bibliotečnih zapisa. Format propisuje sljedeće standardne nazive i formate, koji se koriste:

• Dublin Core - dublin.dc • MARC - marc.mrc • MARC XML - marc.xml • UNIMARK – unimarc.xml.

direktorija "custom". U ovom direktoriju preporučuje se čuvanje podataka specifičnih za datog korisnika, kao što su: slika ili metapodaci u formatu koji nije propisan ovim standardom, podaci o fizičkoj lokaciji knjige unutar biblioteke i slično.

Kako bi bilo moguće datoteke ovog formata što jednostavnije razlikovati od datoteka drugih formata, predviđa se upotreba nastavka ".ebook.zip".



Preporučeni format datoteke omogućava čuvanje i razmjenu knjiga i metapodataka između biblioteka koje koriste različite standarde. Olakšano je dodavanje novih knjiga u katalog. Svi podaci o datoj knjizi i sama knjiga u više formata mogu se čuvati u jednoj datoteci. Dodatna prednost, ostvarena upotrebom standardnih i široko rasprostranjenih tehnologija, jeste što nema potrebe za korištenjem posebnog softvera za pregledanje sadržaja datoteka. Dovoljan je ZIP arhiver, koji je moguće naći besplatan i predinstaliran na većini modernih operativnih sistema, te preglednik izvornog formata u kojem su elektronska knjiga ili metapodatak zapisani. Na slici 3.1 dat je vizuelni prikaz jedne UeBF datoteke.

Slika 3.1: Prikaz UeBF datoteke



3.1 Model konverzije formata

Kako bi format mogao „zaživjeti“ potrebno je ostvariti kompatibilnost i konverziju sa ostalim formatima. Proces kreiranja unificiranog eBook formata prikazan je na slici 3.2.

Slika 3.2: proces konverzije u UeBF format

Predstavljeni model za kreiranje formata predlaže dva načina za konverziju u UeBF format:

• Ručno unošenje – Vrši se izbor elektronske knjige sa medija, unose se meta podaci knjige kao i slika naslovne stranice. Na osnovu unesenih podataka generišu se standardni meta podaci specificirani formatom Marc 21, Dublin Core, MarcXML. Nakon toga se kreira ZIP arhiva sa nazivom knjige i sufiksom „.ebook“ u koju se smještaju meta podaci (standardni i slika u „meta“ direktorij). U korijenski direktorij ZIP arhive se stavljaju proizvoljni formati elektronske knjige kao i SWF(Shockwave Flash) verzija knjige pogodna za online pregledavanje. Posljednja opcija je opcionalna ali se preporučuje.

• Automatsko unošenje – Automatsko unošenje počinje određivanjem datoteke ili direktorija koji će se konvertovati u UeBF format. Aplikacija kontaktira server koji pruža usluge pretraživanja meta podataka i uzima meta podatke o knjizi na osnovi identifikacijskog broja elektronskog resursa(ISBN, ISSN, ASIN, ..) kojeg automatski nalazi unutar knjige / knjiga u slučaju da je izabran direktorij. Ostatak procesa kreiranja je identičan ručnom načinu generiranja UeBF datoteke.



3.2 Idejni aplikacioni model digitalne biblioteke koja koristi UeBF Na osnovu predstavljnog UeBF formata dizajnirao sam i implementirao aplikacioni model hibridne biblioteke. Ciljevi koje sam postavio za izgradnju ovog modela su jednostavnost dizajna i upotreba standardnih tehnologija. Prethodno predstavljeni model(Slika 2.1) metapodatke i lokacije datoteka sa elektronskim knjigama pohranjuje u bazi podataka, dok su same elektronske knjige sačuvane u repozitoriju na datotečnom sistemu. Data Controller komponenta služi za logičko razdvajanje elektronskih knjiga i metapodataka pri dodavanju novih elektronskih knjiga, dok funkciju sastavljanja istih prilikom pretrage obavlja Hybrid Library Core Interface. Crvenim strelicama označene su veze između tradicionalne i digitalne biblioteke. Budući da UeBF čuva elektronske knjige zajedno sa pripadajućim metapodacima unutar jedne datoteke, uspjeo sam otkloniti potrebu za korištenjem Data Controller i Hybrid Library Core Interface komponenti. Pored toga, možemo indeksirati metapodatke resursa tradicionalne biblioteke, ako u UeBF datotekama čuvamo samo metapodatke. Ovakav pristup čini bazu podataka iz predstavljenog modela suvišnom. Time koristimo prednosti servisa za indeksiranje, jer isti sada imaju ulogu baze podataka koja, osim dosadašnjih metapodataka i lokacija datoteka, sada pohranjuje i sadržaje samih elektronskih knjiga. Čuvanje sveukupnih informacija o elektronskim knjigama u datotekama omogućava lakše arhiviranje istih. Ova, nova baza podataka, je na višem nivou slojne arhitekture, kako je to prikazano na slici 2.4.

Slika 2.4: Prikaz predloženog aplikacionog modela hibridne biblioteke uz upotrebu UeBF formata



IV REALNA APLIKACIJA 4.0 Uvodna riječ Mada predstavljeni modeli uspješno rješavaju postavljeni problem prilikom praktične implementacije hibridne biblioteke 2.0 tj. kombinovanja navedenih modela javljaju se neki praktični problemi, što je očekivano, pošto su navedeni modeli idealizirani. 4.1 Opis realne aplikacije Realna arhitektura aplikacije je u suštini slična idealnom modelu prikazanom u poglavlju dva kombiniran sa konceptima iz poglavlja tri:

Prilikom korištenja UeBF formata gubimo potrebu da vežemo digitalnu i tradicionalnu biblioteku preko management modula jer meta podatke o elektronskoj knjizi držimo unutar arhive. Međutim razlog zašto nam je Management modul potreban je taj što želimo omogućiti korisniku da knjigu doda kroz hLib interface (pokupi automatski meta podatke sa interneta tj. generiše ebook.zip file) kao i doda tagove knjige u bazu radi lakšeg povezivanja tagova elektronskih i tradicionalnih kao i davanje zadatka indeksing engineu da uradi reindeksiranje/osvježavanje prilikom dodavanja nove knjige u repozitorij. Za realizaciju aplikacije korištene su sljedeći alati:

• MySql – ako DBMS. o Open Source rješenje i ne zahtjeva mnogo resursa.

• MicroOLAP for MySql – ERD designer i SQL generator.

• Apache Lucene + Zilverline + Apache Tomcat – Kao indexing engine.

o Apache Lucene je Open Source indeksing library orginalno napisan u Javi. Međutim, postoje portovi za razne sisteme. Radi parsiranja formata potrebnih za biblioteku koristio sam Luceneovu distribuciju Zilverline koja ima ugrađenu podršku za indeksiranje pdf, chm, doc, … formata kao i rekurzivno ulaženje u ZIP arhive što nam je potrebno radi UeBF formata. Testirao sam većinu besplatnih i komercialnih indeksing rješenja međutim najbolje rezultate za ovu namjenu mi je dao Zilverline. Pošto je Zilverline pisan u JSP-u potreban je application server (Apache Tomcat).

• hLib: C# , wLib: PHP, Ajax

&



4.2 ERD diagram

Slika 4.1 ERD Dijagram aplikacije



4.3 hLib Nakon što pokrenemo hLib aplikaciju pojaviti ce nam se login prozor prikazan sa slici 4.2. Ovaj prozor nam omogućava spajanje na MySql bazu preko MySql ODBC Connector-a za .NET. Podatke za spajanje na udaljenu bazu podataka aplikacija uzima iz datoteke settings.ini koja se nalazi u radnom direktoriju aplikacije i sadrži host servera , naziv baza i login za pristup bazi. Korisnik može promjeniti ove postavke klikom na dugme nakon čega se pojavljuje prozor sa slike 4.3.

Slika 4.2: Login Slika 4.3: Kon.Postavke SETTINGS.ini:

[Opcije] Server=localhost Username=root Password= DBN=elib [eBook] Repozitorij=C:\Repozitorij FlashPrinter=C:\Program Files\Macromedia\...

Nakon sto korisnik klikne na dugme „Poveži se“ aplikacija provjerava da li je korisnik pokušao SQL injection napad (npr unos tipa ' AND '1'='1 ili '-–; drop table korisnici). Nakon provjere aplikacija kreira konekcijski objekat, provjerava korisnički login u tabeli korisnici te kreira objekat tipa korisnik i poziva korisnički dashboard prikazan na slici 4.4.

NAPOMENA: Preporučuje se da konekcija prema bazi podataka ide kroz VPN s obzirom da username i

password nisu enkriptovani prilikom povezivanja.



Slika 4.4: Glavni prozor – Dashboard

Sa labelom A-D su predstavljeni dashboard paneli:

Panel A sadrži podatke prijavljenog biblioteka Panel B predstavlja listu najstarijih transakcija gdje:

200 :: Prolog :: go14424 = Broj dana :: Knjiga :: Username Detaljnije opcije se mogu dobiti klikom na (Slika 4.5) iz ovog

izbornika se može direktno pristupiti korisničkom profilu / knjizi, poslati opomena preko emaila ili završiti transakciju.

Panel C predstavlja listu rezervacija od strane korisnika u istom formatu kao i sa Panelom B. Korisnici rezervacije vrše online preko wLib web aplikacije (slika 4.7).

Panel D predstavlja napomene/poruke koje razmjenjuju bibliotekari. Punu poruku je moguće dobiti klikom na (Slika 4.6)

Slika 4.5 Slika 4.6

A B

D C

E

F G



Slika 4.7 wLib rezervacija

Panel E predstavlja live pretragu knjiga / korisnika po različitim kriterijima. Pod live pretragom podrazumijevam da se pretraga vrši dok korisnik kuca ključnu riječ. Kako bi optimizirao pretragu, primijenio sam par algoritama npr. da iz baze samo vadi onaj broj knjiga koji korisnik može vidjeti u prozoru dok kuca i da ako kuca: „data“ pa nakon toga „datab“ u live pretrazi program filtrira samo postojeće rezultate koji su prikazani umjesto da radi ponovni upit (select * from katalog where naziv like '%?%').

Slika 4.8: Pretraga

1

2



Labalom 1 na slici 4.8 predstavljene su osnovne informacije i broj raspoloživih kopija knjige kada kliknemo na nju. Klikom na pored knjige možemo pristupiti njenom editovanju prikazano na slici 4.9. Ova slika će biti detaljnije objašnjena u dijelu u kojem ćemo obrađivati dodavanje knjige u bazu.

Slika 4.9: Editovanje knjige

Klikom na raspoložive kopije dobivamo listu kopija (Slika 4.9.1).

Slika 4.9.1: Kopije knjige



Slika 4.10: Pretraga korisnika

Pretraga korisnika radi na isti princip kako i pretraga knjiga duplim klikom na korisnika otvara se njegov profil sa lijeve strane gdje su prikazane i njegove zadnje transakcije koje možemo odmah ažurirati. Klikom na pored korisnika i izborom dugmeta „Edituj“ pristupamo editovanju korisničkog profila prikazanog na slici 4.11:

Slika 4.11: Editovanje korisnika

Klikom na „Iznajmljene knjige“ dobivamo pregled njegovih transakcija. Funkcije ovog prozora će biti kasnije detaljnije objašnjene prilikom dodavanja korisnika.



Nakon što smo izabrali korisnika (duplim klikom - pojavi se lijevo) u stanju smo izvršiti transakciju duplim klikom na knjigu koju korisnik želi iznajmiti nakon čega će aplikacija tražiti da bibliotekar izabere ID kopije knjige. (kasnije će biti prikazano kreiranje naljepnica sa ID-em kopije knjige) Slika 4.11

Slika 4.11: Iznajmljivanje knjige



Efikasnost procesa

Osnovni workflow za iznajmljivanje u hLib aplikaciji:

1. Pronalaženje korisnika (klik) 2. Pronalaženje knjige (klik live pretrazi & klik na knjigu) 3. Izbor ID-a kopije knjige (klik)

Potrebno je ukupno tri koraka tj. četiri klika do završetka transakcije iznajmljivanja knjige. Osnovni workflow vraćanje u hLib aplikaciji:

1. Pronalaženje korisnika 2. Otkačiti kvačicu koja predstavlja transakciju (slika 4.10 - lijevo)

Potrebno je ukupno dva koraka tj. u slučaju da je korisnik na listi „najstarije transakcije“ (Panel B – slika 4.5) onda je za ovu transakciju potreban samo jedan klik - „Vratio knjigu“ u izborniku.



Korištenje barcode skenera Kako bi ubrzali proces transakcija uvedena je mogućnost korištenja barcode skenera kao i generiranje barcode naljepnica pri dodavanju knjige / generiranju članske kartice korisnika. Workflow iznajmljivanja sa barcode skenerom:

1. Skeniranje barcodea sa članske kartice korisnika (klik)

2. Skeniranje barcodea sa knjige

Workflow vračanje knjige sa barcode skenerom:

1. Skeniranje barcodea sa kopije knjige Barcode skener se može koristiti u glavnom prozoru koji „sniffa“ tastaturu za paketom:

$U#XXXX$ za barcodea korisnika gdje XXXX predstavlja ID $K#XXXX$ za barcode kopije knjige gdje XXXX predstavlja ID

Na ovaj način znatno ubrzavamo osnovne transakcije koje vrši biblioteka.



Slika 4.12

Dodavanje korisnika Prilikom dodavanja korisnika unose se osnovni podaci o korisniku. Prilikom unosa biramo i vrstu korisnika koji ustvari predstavlja tabelu tip_korisnika preikazanu na ERD dijagramu (slika 4.1) da bi dodali novi unos u tipove korisnika potrebno je samo da kliknemo na i „Unesi“ (prikazano na slici 4.13.1). Aplikacija ima i mogućnost da snimi sliku novog člana direktno sa web kamere klikom na „Kamera“ nakon čega se pojavi live snimak webkamere na mjestu gdje prikazana slika a dugme „Kamera“ se preimenuje u „Uslikaj“. Pored slikanja preko webkamere moguće je i sliku dodati sa diska.

Slika 4.13: Dodavanje korisnika

Slika 4.13.1: Dodavanje tipa korisnika



Ako prilikom unosa podataka izaberemo „Generisi clansku karticu“ aplikacija će nam nakon klika na dugme „Snimi“ generisati člansku karticu sa barcodeom pogodnu za štampanje prikazano na slici 4.13.2

Slika 4.13.2: Štampanje generisane članske kartice

Editovanje korisnika Editovanje korisnika je moguće izvršiti direktno prilikom pretrage kao što je prikazano na slici 4.11 međutim za masovno editovanje i pregled korisnika je namijenjena funkcija Edituj koja se nalazi na tabu „Administracija“ (Sliku 4.12). Editovanje korisnika je prikazano na Slici 4.14.

Slika 4.14: Editovanje korisnika

Podaci se direktno mijenjaju na DataGridView-u dok je za promjenu slike potrebno koristiti panel koji se nalazi desno. Panel ima iste mogućnosti kao i dodavanje korisnika tj. dodavanje slike preko web kamere ili sa diska.



Dodavanje knjige Postoje dva načina unosa podataka o knjizi kao i dvije vrste knjiga: Prvi pristup: ručno unošenje podataka u formu:

Kao i kod unosa podataka o korisniku moguće je sliku knjige dodati sa diska ili uslikati je

web kamerom. dugmad predstavlja dodavanje u tabele strukture (in,naziv) baze. Prilikom kucanja izdavača, autora, štamparije, tipa knjige i taga implementirana je search opcija tako da ubrzava unos i izbjegava dupliciranje stavki u navedene tabele baze podataka. U Web 2.0 duhu odlučio sam se da koristim tagove koji opisuju knjigu umjesto kategorija. Aplikacija je kao i kod dodavanja korisnika u mogućnosti da generiše naljepnicu sa bar codeom za knjigu / da poreda više naljepnica na istoj stranici ako unesena knjiga ima više kopija u biblioteci. (Slika 4.15)



Automatsko nalaženje podataka o knjizi:

Za automatsko nalaženje podatak o knjizi je dovoljno unijeti ISBN broj knjige (u ovom primjeru 0135658470) i pritisnuti dugme aplikacija će nakon klika automatski kontaktirati izabrani webservis (u ovom slucaju amazonom web servis) i pronaći podatke o zadanom ISBN broju tj. knjizi. Svi navedeni podaci su automatski preuzeti sa Amazon web servisa uključujući i sliku knjige kao i sadržaj koji se nalazi na drugom tabu.

Napomena: U ovom radu je radi vremenskog ograničenja samo implementirano preuzimanje podataka sa Amazon web servisa za popunjavanje polja (mada se za kreiranje meta podataka knjige koristi i Library of Congress web servis).

Slika 4.15 Generisanje više naljepnica (kopija)



Dodavanje elektronske knjige Da bi dodali elektronsku knjigu u repozitorij potrebno je da unesemo osnovne podakte o knjizi automatski ili ručno radi budućeg kreiranja meta podataka i slike kako nalaže UeBF standard. Kako bi specificirali da je elektronska knjiga potrebno je da izaberemo „eBook“ kao tip knjige (1) . Nakon što smo izabrali da je knjiga tipa eBook pojaviti će nam se polje za izbor filea sa diska (2). Opcionalno možemo izabrati da nam aplikacija generiše SWF verziju(pomoću Adobe FlashPaper-a) knjige kako bi je mogli pregledati direktno na web stranici. (3)

Nakon što završimo unos i pritisnemo na dugme „Snimi“ aplikacija započinje proces kreiranja .ebook.zip datoteke i sastoji se iz sljedećih koraka:

1. Kreiranje ISBN.ebook.zip arhive 2. Kreiranje Meta i Custom Foldera 3. Kopiranje knjige i swf verzije knjige u arhivu 4. Kontaktiranje Library of Congress web servisa i preuzimanje meta podataka i

generisanje istih u Meta folderu 5. Pohranjivanje slike u Meta folder 6. Kopiranje arhive u repozitorij naznačen u opcijama:

1

2

3



Primjer ebook.zip enkapsulirane knjige i repozitorija:

Nakon što aplikacija kreira ebook.zip verziju knjige počinje sa slanjem zahtjeva web servisu Zilverline Indexing Engine-a da reindeksira promjene kako bi indeks obuhvatio i novu knjigu. Pored ovoga aplikacija i dodaje tagove vezane za ovu knjigu u bazu podataka kako bi korisnik mogao po tagovima pretraživati istovremeno tradicionalnu i digitalnu biblioteku. Masovno editovanje knjiga (Administracija > Edituj (Knjige)):



Izvještaji Aplikacija je u mogućnosti(u ovoj verziji) da generiše tri vrste izvještaja koristeći Crystal Recodrs: Spisak članova

Spisak Knjiga



Iznajmljene knjige

Pluginovi

Aplikacija je u mogućnosti da se proširuje kroz pluginove koje aplikacija prilikom pokretanja učita iz foldera „plugins“

Plugin.ini i primjer plugina osnovni sastav plugina: plugin.exe, plugin.ini i icon.ext



Promjena stila aplikacije

4.4 wLib

Slika 4.15: wLib web aplikacija

1

2 3

4

5



1. Login Login za korisnike unesene kroz hLib interfejs omogućava korisniku pregled iznajmljenih knjiga, rezervaciju kao i komentarisanje knjiga.

2. Tagovi Oblak tagova – oznaka koji su za svaku knjigu specificirani prilikom dodavanja knjige i predstavlja zamjenu za tradicionalne kategorije. Tagovi su random razbacani a veličina fonta predstavlja zastupljenost taga među knjigama koje se nalaze u katalogu.

3. Random knjige Knjige slučajno izabrane iz baze.

4. Najpopularnije knjige

Najpopularnije knjige su izabrane prema broju transakcija koja je obavljena sa tim kataloškim unosom.

5. Pretraga

Pretraga hibridne biblioteke uključuje pretragu tradicionalne biblioteke i digitalne biblioteke.

Prilikom pretrage tradicionalne biblioteke aplikacija traži riječ unutar naziva i sadržaja kataloških unosa. (Slika 4.16)

Slika 4.16: Rezultati pretrage tradicionalne biblioteke

Ključna riječ je markirana žutom bojom radi bolje preglednosti. Ispod rezultata pretrage tradicionalne biblioteke nalaze se rezultati pretrage digitalne biblioteke koje uključuju Fulltext pretragu unutar digitalnih knjiga i meta podataka koji se nalaze u repozitoriju. Ove rezultate web aplikacija preuzima od web servisa indexing enginea(Zilverline) (Slika 4.17)



Slika 4.17: Rezultati pretrage digitalne biblioteke

Pregled tradicionalne knjige

Nakon što izaberemo neku tradicionalnu knjigu vidjeti ćemo stranicu prikazanu na slici 4.18 u slučaju da smo prijavljeni.

1. Rezerviranje – Prijavljeni korisnik je u mogućnosti da rezerviše kopiju knjige i da

je preuzme u roku od 5 dana. Bibliotekaru će narudžba biti prikazana na dashboardu hLib aplikacije kao prikazano na slici 4.4 C.

2. Sadržaj / Wiki – Prijavljeni korisnik je u mogućnosti da izmjeni opis/sadržaj knjige kroz wiki sistem potpomognut ajax-om dok administrator može u slučaju zloupotrebe ove funkcije vratiti reviziju preko linka .

3. Social bookmarks – Korisnik ima mogućnost da uradi web – social bookmark stranice na kojoj se trenutno nalazi na bookmarking servise: Favorites ,Google Bookmarks,Delicious, Digg,MySpace ,Facebook,Furl ,Yahoo MyWeb,StumbleUpon, Reddit,Newsvine, Live,Technorati, Twitter,Yahoo Bookmarks, myAOL,Ask, Fark,Slashdot, Propeller (Netscape) ,Mixx, Multiply,Simpy, Blogmarks,Diigo, Faves (Bluedot),Spurl, Link-a-Gogo,Mister Wong, FeedMeLinks,Backflip, Magnolia,Seganlo, Netvouz

4. Komentarisanje - Prijavljeni korisnik ima mogućnost da ostavi komentar o izabranoj knjizi ili da učestvuje u diskusiji o istoj.

5. Rating – Korisnik može ocijeniti knjigu specifično za hibridnu biblioteku jeste da je ID ratinga ustvari identifikacioni broj knjige(npr ISBN) što omogućava da je isti rating za digitalno i tradicionalno izdanje knjige.



1

2 3

4

5



Pregled digitalne knjige Nakon što izaberemo neku digitalnu knjigu vidjeti ćemo stranicu prikazanu na slici 4.19

Slika 4.19: Prikaz digitalne knjige

Prikaz digitalne knjige se u suštini ne razlikuje puno od tradicionalne knjige osim što umjesto sadržaja u ovom slučaju imamo digitalnu knjigu u SWF formatu(prilikom dodavanja knjige smo ga generirali). Još jedna bitna razlika se odvija prilikom generiranja stranice a to je da su sve informacije koje se nalaze na ovoj stranici izvučene iz Identifikator.ebook.zip datoteke koja se nalazi u repozitoriju i u suštini predstavlja ovu knjigu zajedno s njenim meta podacima.



Pregled iznajmljenih i rezervisanih knjiga Kao što je već ranije navedeno korisnik je nakon što se prijavi u stanju da online pregleda svoje transakcije. (Slika 4.20)

Slika 4.20: Pregled transakcija

Pregled kategorija i izbor kategorije



V ZAKLJUČAK Hybrid Library 2.0 koncept koji smo predstavili u ovom radu uspješno rješava probleme dosadašnjih bibliotekarskih modela tako što ih logički povezuje i uvodi Web 2.0/ Library 2.0 principe koji su već duže vrijeme u trendu rješavajući tako neke zaostatke u modernizaciji iznesenih modela. S obzirom da se većina stručnjaka slaže da su hibridne biblioteke bliska budućnost kao i Library 2.0 princip(koja bi u budućnosti trebala evaluirati u Library 3.0) možemo zaključiti da Hybrid Library 2.0 kombinira dva veoma perspektivna koncepta i samim tim ima pogodne uslove da uspije kao jedan od budućih koncepata modernizacije biblioteka. Potencijal ovog koncepta je potrebno još intenzivnije istražiti, međutim prema iznesenim činjenicama budućnost mu je veoma perspektivna. Također smatram da bi uvođenje UeBF formata u bibliotečnu upotrebu obezbijedilo veći stepen prenosivosti elektronskih knjiga i metapodataka između biblioteka, kao i između biblioteka i krajnjih korisnika bibliotečnih usluga, zbog kojih se i ulaže sav trud bibliotekara. Prednosti predstavljenog aplikacionog modela su višestruke. Implementacija cjelokupnog modela se može napraviti relativno jednostavno. Nije potrebno razvijati novi softver, što štedi novac i vrijeme biblioteka. UeBF format i prikazani aplikacioni model su testirani u laboratorijskim uslovima. Prvi testovi su pozitivni. Uspjeo sam konstruistati i testirati prototipe datoteka predstavljenog formata i pri tome nisam naišao na probleme. Aplikacioni model sam uspjeo implementirati relativno brzo i jednostavno kao i integrirati sa tradicionalnom biliotekom. Kao sljedeći korak, da bi potvrdili upotrebljivost modela, potrebno je napraviti obimnije i dugotrajnije testove u realnim uslovima.



LITERATURA [1] Web-Based Education: Learning from Experience, Anil K. Aggarwal [2] Predstavljanje Hybrid Library 2.0 koncepta by Teo Eterović, First International symposium Digitization of Cultural Heritage of Bosnia and Herzegovina, Sarajevo, BIH 2008 [3] Introducing the Unified eBook Format and a Hybrid Library 2.0 application model based on it, by Teo Eterović, Nedim Šrndić , The fourth SEEDI International Conference Belgrade, Serbia 2008 [4] "Talis, Web 2.0 and All That", Davis, I. Internet Alchemy blog, 4 July 2005 http://internetalchemy.org/2005/07/talis-web-20-and-all-that [5] What is Web 2.0, O'Reilly, T., 30 September 2005 http://www.oreilly.com/go/web2 [6] "Web 2.0: Compact Definition?", O'Reilly, T., O'Reilly Radar blog, 1 October 2005 http://radar.oreilly.com/archives/2005/10/web_20_compact_definition.html [7] Library Services For Distance Learning - Alexander L. Slade ©2005 [8] Web 2.0, Library 2.0, and Librarian 2.0: Preparing for the 2.0 World by Stephen Abram [9] Do libraries matter? - The rise of Library 2.0 by Ken Chad, Paul Miller [Version 1.0] November, 2005 [10] Coming Together around Library 2.0, Dr. Paul Miller [11] Education Guardian weekly. http://education.guardian.co.uk/egweekly/story/0,5500,680788,00.html, 2008. [12] Northwestern University Library: Inventory of Metadata Standards. http://staffweb.library.northwestern.edu/dl/metadata/standardsinventory/, 2008. [13] Library of Congress. http://www.loc.gov/, 2008. [14] Project Gutenberg Literary Archive. http://www.gutenberg.org/, 2008. [15] Northwestern University Library: Metadata standards comparison grid in MS Excel format http://staffweb.library.northwestern.edu/dl/metadata/standardsinventory/saimsgrid.xls, 2008. [16] JISC Collections: Metadata for e-books. http://www.jisc-collections.ac.uk/media/documents/jisc_collections/factfiles-ebooks01v4.pdf, 2008.

Čovjek bi trebao pročitati pola biblioteke da napiše jednu

knjigu.

Samuel JOHNSON (1709‐1784)

Documents

elektronsa biblioteka