ELEKTRİK TEST CİHAZLARI - deneysan.comdeneysan.com/Content/images/documents/elektrik-2_95012955.pdf · Ölçme balangıcında en yüksek kademe tercih edilmelidir. ... İki iletken

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri

Elektrik Test Cihazları 19

BÖLÜM

ELEKTRİK TEST CİHAZLARI

AMAÇ: Elektriksel ölçme ve test cihazlarını tanıyabilme; kesik devre, kısa devre ve

topraklanmış devre gibi arıza durumlarında bu cihazları kullanabilme.



BÖLÜM-2 ELEKTRİK TEST CİHAZLARI

2.1 TEST CİHAZLARINI KULLANIRKEN UYULMASI GEREKEN GÜVENLİK

KURALLARI

Öncelikli olarak ölçmeyi yapacak teknik elemanın sağlığı ve güvenliği açısından, daha

sonrada ölçme yapılacak sistem veya devre ve ölçme de kullanılacak ölçü aletinin

arızalanmaması için ölçme yapılırken aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.

a. Ölçüm yaparken kuru ve iletken olmayan yüzeyler üzerinde durmalı,

b. Ohm metre ile ölçüm yaparken, enerji olmadığından emin olunmalı,

c. Kullanılan ölçü aletinin yalıtımından emin olunmalı,

d. Ölçü aleti proplarının sağlamlığından emin olmalı,

e. Tek başına çalışmamaya gayret edilmeli,

f. Metal aksamlara dokunulmamalı,

g. Enerji kesikmiş gibi davranılmamalı,

h. Kondansatörü ölçmeden önce dirençle deşarj edilmeli,

i. Yüksek gerilimli bir kabin içinde her iki el birden kullanılmamalı,

j. Periyodik bakımları ve kalibrasyonları düzenli olarak yapılmalı.

2.2 TEST CİHAZLARININ KORUNMASI

Test ve ölçü aletlerinin daha uzun ve sağlıklı olarak kullanılabilmesi için aşağıdaki

kurallara uyulmalıdır.

a. Temiz ve kuru tutulmalı,

b. Direkt güneşe karşı ve aşırı sıcaklığa maruz bırakılmamalı,

c. Orijinal koruma kabı(kılıfı) içerisinde saklanmalı,

d. Kullanım amacına uygun olarak kullanılmalı,

e. Düşme ve çarpmaya maruz kalmamalı,

f. Ölçme sınırları aşılmamalı,

g. Kullanım kılavuzundaki yönergelere uyulmalı,

h. Ölçme başlangıcında en yüksek kademe tercih edilmelidir.

2.3 ELEKTRİKSEL TEST CİHAZLARI

Elektriksel büyüklükleri ölçmede en yoğun kullanılan ölçü ve test cihazları şunlardır

(Şekil 2.1).

a) Voltmetre (gerilim ölçer)

b) Ohmmetre (direnç ölçer)

c) Ampermetre (akım ölçer)

d) Avometre-multimetre (akım-gerilim-direnç ölçer)

e) Wattmetre (elektriksel güç ölçer)

f) Hermetik Analizör

g) Kapasitör Analizörü (Kondansatör değeri ölçer)



Şekil 2.1 Çeşitli elektriksel ölçüm ve test cihazları

2.4 VOLTMETRE İLE ÖLÇME

Gerilim ölçme işleminde en önemli hususlardan birisi ölçüm yapılacak gerilime uygun

voltmetre seçmektir. Bu seçimim doğru yapılması, ölçümün doğruluğu, ölçüm yapan kişinin

ve ölçü aletinin güvenliği için önemlidir. Voltmetre seçimi yapılırken aşağıda belirtilen

hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir (Şekil 2.2 ve 2.3):

Gerilim çeşidine uygun (AC-DC) voltmetre seçilmelidir.

Gerilimin ölçme sınırı ölçülecek gerilimin değerinden mutlaka büyük olmalıdır.

Alternatif gerilim ölçmelerinde voltmetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık

göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde analog ölçü

aletlerinde ibre ters sapar, dijital ölçü aletlerinde gerilim değeri önünde (─) ifadesi görünür.

Ölçülecek gerilim değerine uygun hassasiyet ve yapıya sahip voltmetre

seçilmelidir. 10 mV’luk gerilim, kV seviyesinde ölçüm yapan voltmetre ile ölçülemez.

Voltmetre ölçüm yapılacak kaynağa paralel olarak bağlanmalıdır.

Enerji altında, sabit voltmetrelerin bağlantısı yapılmamalı ve yapılmış bağlantıya

müdahale edilmemelidir. Ancak taşınabilir ve problar vasıtası ile ölçüm yapılabilecek

voltmetreler ile gerekli önlemler alındıktan sonra ölçüm yapılabilir.



Dijital bağlantılarda şebeke ve cihazın besleme girişleri arasına ve cihaza yakın bir

buton veya devre kesici bağlayınız.

Artık günümüzde panolarda kullanılan sabit voltmetreler dijital voltmetrelerdir. Bu

voltmetrelerin bağlantıları yapılırken besleme uçları voltmetreyi çalıştırmak için, ölçüm girişi

ölçüm yapılmak istenilen hattaki potansiyel farkını bulmak için bağlanır.

Şekil 2.2 Voltmetrenin devreye bağlanması

Şekil 2.3 Voltmetre ile gerilim ölçme



2.5 OHMMETRE

Direnç değerini ölçen ölçü aletlerine ohmmetre denir. Çok küçük omaj değerlerini

ölçebilmek için özel ohmmetreler bulunur. Direnç avometre ve multimetrelerin ohm (Ω)

kademesinde ölçülür. Ohmmetreler yapı olarak akım ölçen, döner bobinli ölçü aletleridir. Bu

ölçü aletlerinin skalası akım değil de direnç (Ω) ölçecek şekilde ölçeklendirilmiştir.

Ohmmetreler direnç ölçmenin yanında elektrik elektronik devrelerinde açık ve kapalı devre

kontrollerinde de sıkça kullanılmaktadır. Ohmmetreler ölçüm yapmak için mutlaka kendine

ait bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarlar. Bu gereksinim genellikle 9 volt veya 1,5 voltluk

pillerin seri bağlanması ile giderilir.

Ohmmetre ile çalışırken ölçüm yapılacak noktada kesinlikle enerji olmamalıdır. Aksi

takdirde ölçü aleti zarar görür. Ohmmetre ile ölçüm yapılarak aşağıdaki durumlar tespit

edilebilir:

Akım yolunu belirleme (iletkenlik)

Akım yolundaki direncin kontrolü

Motorların sargı uçlarını belirleme

Sargılarda açık devre kontrolü

Sargılarda kısa devre kontrolü

Hermetik kompresörü elektrik motorunun sargı uçlarını belirleme

Hermetik kompresörlerde ve motorlarda şase kaçaklarını belirleme

Kapasitörlerin şarj edilerek test edilmesi

Şekil 2.4 Ohmmetre ile direnç ölçümleri



Şekil 2.5 Ohmmetre ile kompresör sargılarının kontrolü

2.6 OHMMETREYİ SIFIRLAMA

1. Ölçme seviyesini (range) seçilir

2. Uçları birbirine değdirilir.

3. İbrenin tam olarak sağa hareket ettiğini gözlenir.

4. İbre skala üzerindeki sıfır “0” değerini gösterir.

5. Sağlıklı bir direnç ölçümü için, kullanmadan önce veya ölçme kademesini her

değiştirdiğinizde önce ohmmetrenin sıfırlanması gereklidir.

2.7 AMPERMETRE İLE ÖLÇME

Akım ölçme işlemi yapılmadan önceki en önemli nokta, ölçüm yapılacak akıma uygun

ampermetre seçmektir. Ampermetre seçimi yapılırken aşağıda belirtilen hususlara kesinlikle

dikkat edilmelidir:

Akım çeşidine uygun(AC-DC) ampermetre seçilmelidir.

Ampermetrenin ölçme sınırı, ölçülecek akım değerinden mutlaka büyük olmalıdır.

Alternatif akım ölçmelerinde ampermetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık

göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde analog ölçü

aletlerinde ibre ters sapar dijital ölçü aletlerinde değer önünde negatif ifadesi görünür.

Ölçülecek akım değerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seçilmelidir. μA

seviyesindeki akım, amper seviyesinde ölçüm yapan bir ampermetre ile ölçülemez.

Ampermetre ölçüm yapılacak noktaya, alıcının veya devrenin çektiği akımın

tamamı üzerinden geçecek şekilde, yani seri bağlanmalıdır.

Enerji altında hiçbir şekilde ampermetre bağlantısı yapılmamalı ve mevcut

bağlantıya müdahale edilmemelidir.

Ölçüm yapılmadan önce mutlaka sıfır ayarı yapılmalıdır.

Dijital pano ampermetreleri devreye bağlanırken ampermetreyi çalıştırmak için

besleme girişi yapılmalı, akım ölçümü için uygun akım trafosu kullanılmalıdır.

Ampermetrelerin sökülmesinde akım trafosu uçları direkt kısa devre edilmeli

üzerinde enerji bırakılmamalıdır.



Dijital ampermetrelerin pano bağlantılarında devre şemasına mutlaka uyulmalıdır.

Dijital ampermetreler nemden, aşırı sıcaktan, direk güneşin geldiği ortamlara monte

edilmemelidir.

Pens ampermetrelerle ölçüm yapılırken yüksek hademeli akımdan aşağı doğru

inilmeli ve kablonun bir tanesi üzerinden ölçüm yapılmalıdır.

Pens ampermetrelerle ölçüm yapılırken kablo, pens kısmının içerisinde olmalı pens

ağızları kapanmalıdır.

Şekil 2.6 Ampermetre ile akımının ölçülmesi ve devreye bağlantısı



2.8 AVOMETRELER

Akım, gerilim ve direnç değerini ölçen aletlere, avometre denir. Avometrelerin analog

ve dijital tipleri mevcut olup analog olanları yapı olarak döner bobinli ölçü aletleridir.

Avometre ile direnç değeri ölçülmeden önce sıfır ayarı yapılmalı ve daha sonra ölçüme

geçilmelidir. Dijital avometrelerin özellikle son zamanda çıkan modelleri akım, gerilim,

direnç yanında kapasite, endüktans, frekans, sıcaklık değerlerini ölçmek ile birlikte

transistörlerin uç tespitlerini de yapabilmektedir. Bu tip ölçümleri yapabilen ölçü aletleri

multimetre olarakta adlandırılmaktadır. Avometrelerin genellikle 2, 3, 4 prob bağlantı soketi

bulunmaktadır. Soket sayısı arttıkça aletin özellikleri de artmaktadır. Ölçme sırasında kolaylık

sağlaması için siyah prob COM soketine, kırmızı prob ise ölçüm çeşidine göre uygun sokete

bağlanır.

Avometre ile ölçüm yapılırken aşağıda belirtilen noktalara dikkat etmek gerekir:

Ölçülecek büyüklüğün cinsine göre AC veya DC seçimi yapılmalıdır.

Ölçülecek büyüklük avometrenin ölçme sınırından büyük olmamalıdır.

Kademe anahtarı en doğru ölçme için ölçülecek büyüklüğe en yakın, ama küçük

olmayan kademeye getirilmelidir.

Ölçülecek büyüklüğün değeri net olarak bilinmiyorsa kademe anahtarı en büyük

değere getirilmelidir.

Avometre, ölçülecek büyüklüğün gerektirdiği bağlantı şekline göre bağlanmalıdır.

DC ölçmelerinde ibre ters sapar ise uçlar ters çevrilmelidir.

Ölçü aletinin ibresi çok az sapıyor veya değer ekranında “0” ibaresi varsa kademe

küçültülür.

Değer ekranında “1” ibaresi varsa kademe büyültülmelidir.

Ölçmede kolaylık sağlamak için kırmızı prob ölçme için uygun sokete, siyah prob

ise COM (ortak) soketine bağlanmalıdır.

Yüksek değerli akım ölçümü yapılırken (10-20 A) siyah prob COM soketine,

kırmızı prob yüksek akım soketine bağlanır.

Şekil 2.7 Digital ve analog avometreler



2.9 WATTMETRE

Doğrudan doğruya güç ölçen aletlere, wattmetre denir. Wattmetrelerin dijital ve

analog tipleri bulunmakta olup seviye olarak genelde W ve KW seviyelerinde

sınıflandırılırlar. Wattmetreler ile doğru ve alternatif akımda anlık güç ölçülebilir. Ancak AC

ve DC wattmetre seçimine, AC ve DC’de güç ölçebilen wattmetre de ise AC-DC kademe

seçimine dikkat edilmelidir. Güç akım ve gerilimin çarpımına eşit olduğundan wattmetreye

alıcının akım ve gerilim değerleri aynı anda girilmelidir. Bu gereksinim wattmetrenin akım

bobini güç ölçümü yapılacak devreye seri, gerilim bobini paralel olacak şekilde bağlanarak

karşılanır. Wattmetrelerde küçük güç ölçülecekse akım bobininin sonra, büyük güç ölçülecek

ise akım bobininin önce bağlanması ölçme hatasını azaltacaktır.

Şekil 2.8 Wattmetre ve devreye bağlanması

2.10 HERMETİK KOMPRESÖR ANALİZ CİHAZI

Hermetik analizör cihazları, A.B.D. ve Avrupa’da sıkışan kompresörleri açmada

yaygın olarak kullanılan cihazlardır. Bu cihazlarla başarı şansı çok yüksektir, ancak bu tür

cihazlar ülkemizde pek bilinmemektedir. Şekil-2.9’da hermetik analizör cihazları

görülmektedir. Bu cihazların çalışma prensibi ana ve yardımcı sargıların geçici süre görev

değişikliği yapmasıdır. Bu suretle ileri-geri zorlama ile herhangi bir mekanik sıkışma

giderilebilir. Bu cihazlarla aşağıdaki işlemler yapılabilir:

Hermetik kompresörleri kalkındırır ve çalıştırır.

Kompresör sargılarının kopukluğunu test eder.

Kompresör sargılarının topraklamasını test eder.

Sıkışan kompresörü açar.

Kompresörün çalışma ve kalkış akımını ölçer.



Şekil 2.9 Hermetik analiz cihazı ve devre şeması

2.11 KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ

İki iletken levha arasına bir yalıtkan malzeme konularak yapılan elektrik elektronik

devre elamanlarına, kondansatör denir. Kondansatörler, elektrik enerjisini depo etmek için

kullanılır ve her kondansatörün depo ettiği enerji miktarı farklılık gösterir. Kondansatörlerin

depo edecekleri enerji miktarını kapasitesi belirler. Tanım olarak, kondansatörün elektrik



enerjisini depo edebilme özelliğine, kapasite denir. Kapasite “C” harfi ile ifade edilir ve

birimine, Farad(F) denir. Uygulamada farad, büyük bir değer olduğundan daha çok ast katları

kullanılır. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF)

şeklindedir.

1 F = 103 mF =10

6 μF = 10

9 nF = 10

12 pF

Kondansatör ölçümü ile aşağıdaki durumlar tespit edilebilir.

Kapasitans değerinin ölçümü,

Açık (kopuk) kapasitörleri belirler.

Kısa devre olmuş kapasitörleri belirler.

Kapasitör kaçaklarını gösterir.

Şekil 2.10 Kapasitör testi

2.12 DEVRE ARIZA DURUMLARI

1. Açık (kesik) devre

2. Kısa devre

3. Topraklanmış devre(toprağa kaçak)

2.13 AÇIK (KESİK) DEVRE

En sık rastlanan devre problemidir. Akım yolu yoktur. Sebepleri:

a. Aşınmış kontaklar

b. Arızalı röle bobini

c. Kopuk kablo

d. Yanmış sigorta

e. Çözülmüş devre kesici

f. Açık anahtar



Şekil-2.11 Kesik devre arızası

2.14 KISA DEVRE

En çok görülen ikinci problemdir. Elektrik devresi olması gerekenden daha düşük

direnç gösterir. Sebepleri ise

Yanık sigorta

Çözülmüş devre kesici

Erimiş kablolar

Şişmiş gövdeli daimi kapasitör

Siyahlanmış (yanmış) terminaller

Bobin yanması

Şekil-2.12 Kısa devre arızası



2.15 TOPRAKLANMIŞ DEVRE

Topraklama kontrolü yüksek direnç gösterir. Sigorta yanmasına ve devre kesici

çözülmesine neden olmayabilir. Bir ohmmetre ile belirlenebilir. Bunun için şunlar yapılır.

a. Uçlar veya terminaller ile gövde arasını kontrol edin.

b. Ölçme cihazı yüksek kademede orta bir direnç değeri gösterir.

Şekil–2.13 Topraklanmış devre arızası

Documents

ELEKTRİK TEST CİHAZLARI - deneysan.comdeneysan.com/Content/images/documents/elektrik-2_95012955.pdf · Ölçme balangıcında en yüksek kademe tercih edilmelidir. ... İki iletken