elektirik röle

7/30/2019 elektirik rle

1/63

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRKELEKTRONK TEKNOLOJS

KORUMA RLELER 1523EO0169

Ankara, 2012


2/63

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.


3/63

i

AIKLAMALAR................................................................................................................... iii

GR ....................................................................................................................................... 1RENME FAALYET1 .................................................................................................... 21. KISA DEVRE KORUMA RLELER ............................................................................... 2

1.1. Trafolarda Meydana Gelen Arzalarn Nedenleri ......................................................... 21.2. Alternatrlerde Meydana Gelen Arzalarn Nedenleri .................................................. 3

1.2.1. Arzalar.............................................................................................................. 31.2.2. D Arzalar............................................................................................................ 4

1.3. Korunmann nemi....................................................................................................... 41.4. Ksa Devre Koruma Rleleri eitleri ve zellikleri ................................................... 6

1.4.1. Sarg Ksa Devresi Koruma Rlesi ........................................................................ 61.4.2. Ters Akm (Vatmetrik) Rlesi ............................................................................... 8

1.4.3. Mesafe (Empedans) Rlesi .................................................................................. 10

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20

RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 222. KISA DEVRE KORUMA RLE MONTAJ VE BALANTILARI ................................ 22

2.1. Ksa Devre Koruma Rle Montaj (Kullanlma) Yerleri.............................................. 222.1.1. Trafolarda Kullanm ........................................................................................... 222.1.2. Hatlarda Kullanm .............................................................................................. 222.1.3. Alternatrlerde Kullanm.................................................................................... 22

2.2. Ksa Devre Koruma Rle Yerine Montaj .................................................................. 232.2.1. Montaj Ara Gereleri ......................................................................................... 232.3. Ksa Devre Koruma Rle Balant emalar .............................................................. 26

2.4. Ksa Devre Koruma Rle Balantlar ........................................................................ 302.4.1. Balant letkenleri zellikleri ............................................................................ 302.4.2. Balant Yntem lem Sras .............................................................................. 302.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar.................................................................. 30


RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 333. TOPRAK KAAI KORUMA RLELER .................................................................... 33

3.1. Trafolarda Meydana Gelen Topraa Kaak Arzalarnn Nedenleri ........................... 333.2. Alternatrlerde Meydana Gelen Topraa Kaak Arzalarnn Nedenleri ................... 343.3. Toprak Kaa Koruma Rleleri eitleri ve zellikleri............................................ 34

3.3.1. Faz Toprak Kaa Koruma Rlesi ..................................................................... 353.3.2. Rotor Toprak Kaa Koruma Rlesi .................................................................. 373.3.3. Sarg Kaa Koruma Rlesi ............................................................................... 40


RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 454. TOPRAK KAAI KORUMA RLELER MONTAJ VE BALANTILARI .............. 45

4.1. Toprak Kaa Koruma Rle Montaj (Kullanlma) Yerleri ........................................ 454.1.1. Trafolarda ............................................................................................................ 45

4.2. Toprak Kaa Koruma Rle Yerine Montaj............................................................. 464.2.1. Montaj Ara Gereleri ......................................................................................... 46

NDEKLER


4/63

ii

4.2.2. Koruma Rle Yardmc Elemanlar ..................................................................... 464.2.3. Montaj Yapma Yntem lem Sras ................................................................... 46

4.2.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................... 46

4.3. Toprak Kaa Koruma Rle Balant emalar ........................................................ 474.4. Toprak Kaa Koruma Rle Balantlar .................................................................. 48

4.4.1. Balant letkenleri zellikleri ............................................................................ 484.4.2. Balant Yntem lem Sras .............................................................................. 494.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar.................................................................. 49

4.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................... 494.6. Topraklamalar Ynetmelii ........................................................................................ 49UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 51LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 52

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 53

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 56KAYNAKA ......................................................................................................................... 58


5/63

iii

AIKLAMALARKOD 523EO0169

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Yksek Gerilim SistemleriMODLN ADI Koruma Rleleri 1

MODLN TANIMIKsa devre ve toprak kaa koruma rlelerininalma

ilkeleri ile ilgili bilgi ve becerilerinin kazandrldrenmemateryalidir.

SRE 40/32

N KOULG trafolar, hatlar, enerji retimi, kumanda

elemanlar modllerini alm olmak

YETERLKKsa devre ve kaak akm koruma rleleri montaj ve

balantlarn yapmak

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile gerekli ortam salandnda, Kuvvetli

Akm Ynetmeliine ve standartlara uygun, hatasz olarakksa devre koruma rlelerini ve toprak kaa korumarlelerini seerek montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.Amalar1. Ksa devre koruma rlelerini hatasz olarak

seebileceksiniz.2. Ksa devre koruma rle montaj ve balantlarn hatasz

yapabileceksiniz.

3. Toprak kaa koruma rlelerini hatasz olarakseebileceksiniz.

4. Toprak kaa koruma rle, montaj ve balantlarnhatasz olarak yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam:Atlye ortamDonanm: Ksa devre ve toprak kaa koruma rleleri vekataloglar, balant emalar, montaj, ara ve gereleri

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilenlme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi vebecerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


6/63

1

GRSevgili renci,

Ekonominin ve sosyal kalknmann temel unsurlarndan birisi olarak elektrik enerjisi,gnmzn vazgeilemeyen enerji kaynaklarndan biri hline gelmitir. Elektrik enerjisiolmakszn eitli sektrlerin retim yapamayaca, sosyal ve ekonomik hayatn duraca

bilinen bir gerektir.

Elektrik enerjisinin retilmesi, iletilmesi ve datlmas iin yaplan tesis ve iletmemasraflar dikkate alndnda, gvenilir ve srekli bir enerjinin sunulmas ilkesidorultusunda enerji sistemlerinin korunmasna her geen gn daha ok nem verilmektedir.

Elektrik enerjisinin hi kesilmemesi veya kesilmesi zorunlu olduu durumlarda kesintisresinin ok ksa olmas tketiciler asndan ok nemlidir.nk kesinti sresince sadecesatlamayan enerjiden dolay sektrn zarar grmesi dnlmemelidir. Burada daha nemliolan enerji kesintisinden dolay retilemeyen hizmetler, i gc kayb ve sistemin onarmiin yaplacak masraflar da dikkate alnmaldr.

Son yllarda gelitirilen dnce tarz, arzalar olumadan nce kestirebilmeyiamalamaktadr. Bylece hem donanmn onarm masraflar azaltlabilmekte hem de devred olan donanm sebebi ile iletmenin aksamas en aza indirilebilmektedir.

Btn bunlar birlikte dnldnde enerji sistemlerinin iyi bir ekilde korunmasnnzorunluluu aka grlmektedir.

Bu modl sonunda, edineceiniz bilgi ve beceriler ile elektrik enerjisinin retimi vedatm srasnda kullanlan en nemli elemanlar olan alternatrler ve transformatrlerin

balca arzalarn tanyacak ve bunlara kar kullanlacak koruma rlelerini kavrayacaksnz.

GR


7/63

2

RENME FAALYET1

Bu renme faaliyetinde ksa devre koruma rlelerinin yaplarn, eitlerini ve temelzelliklerini tanyacak, uygun ortam salandnda oluan ksa devrelerin nedenlerini

belirleyip doru rle seimini hatasz yapabileceksiniz.

Trafolar ve alternatrlerde temel arza nedenlerini aratrnz. Ksa devre koruma rlelerinin eitlerini ve zelliklerini aratrnz.Aratrma ilemleri iin internet ortam kullanmanzve rnlerin satld maazalar,

retici firmalar, rnlerin kullanld iletmeleri gezmeniz gerekmektedir. Gittiiniz firmave iletmelerde bu konularda yetkili teknik personelden konu hakknda n bilgi edininiz.

1. KISA DEVRE KORUMA RLELER

1.1. Trafolarda Meydana Gelen Arzalarn Nedenleri

Trafolarda meydana gelen arzalarn balca nedenleri unlardr:

Transformatr sarglarnda ar yklenme sonucu meydana gelen arakm Faz-toprak arzas Sarg-toprak arzas sonucu meydana gelen ark neticesinde trafo tanknn

delinmesi

Ya seviyesinin dmesi Transformatr sarglarnda scaklk art Herhangi bir arza nedeniyle meydana gelen ark sonucu kat ve sv izolasyon

maddelerinin yanmas

RENME FAALYET1

ARATIRM

AMA


8/63

3

Resim 1.1: G transformatr

ekil 1.1: Transformatrlerdesarg kaa

1.2. Alternatrlerde Meydana Gelen Arzalarn Nedenleri

1.2.1. Arzalar

Alternatrlerdemeydana gelen balca iarzalarn nedenleri unlardr:

Alternatr fazlar arasndaki ksa devreler Stator sargs ile gvde arasndaki ksa devreler Rotor sargs ile gvde arasndaki ksa devreler


9/63

4

Spirler aras ksa devreler

Herhangi bir sebeple uyartm akmnn kalkmas durumu Mekanik aksam arzalar

Resim 1.2: Montaj esnasnda bir alternatr

1.2.2. DArzalar

Alternatrlerdemeydana gelen balca d arzalarnnedenleri unlardr:

Sistemin yanl balanmas sonucu meydana gelen arzalar Ykteki dengenin bozulmas Hatlardaki eitli ksa devreler Hatlarda atmosferik veya baka sebeplerle meydana gelen ok yksek gerilimler Frekansta meydana gelen deimeler

1.3. Korunmann nemi

Ekonominin ve sosyal kalknmann temel unsurlarndan biri olarak elektrik enerjisi,gnmzn vazgeilemeyen enerji kaynaklarndan biri hline gelmitir. Elektrik enerjisiolmakszn eitli sektrlerin retim yapamayaca, sosyal ve ekonomik hayatn duraca

bilinen bir gerektir.

Elektrik enerjisinin kullanmnn kolay olmas, yksek verimle dier enerjikaynaklarna kolayca dntrlebilmesi ve tketilirken evreye zarar vermemesi bu enerjikaynan tercih edilir hle getirmitir. Bununla birlikte sunulan enerjinin srekli, ucuz vegvenilir olmas, bu kaynaa olan talebi srekli arttrmaktadr. Gelien teknoloji rnlerininde elektrik enerjisi kullanmnzorunlu klmas ve nfusun da srekli artmas bu talebin hergeen gn artmasna neden olmaktadr. Ekonomik ve sosyal kalknmaya paralel olarakelektrik enerji tketimi art kaydetmektedir.


10/63

5

Elektrik enerjisinin retilmesi, iletilmesi ve datlmas iin yaplan tesis ve iletme

masraflar dikkate alndnda, gvenilir ve srekli bir enerjinin sunulmas ilkesidorultusunda enerji sistemlerinin korunmasna her geen gn daha ok nem verilmektedir.

Elektrik enerjisinin hi kesilmemesi veya kesilmesi zorunlu olduu durumlarda kesintisresinin ok ksa olmas tketiciler asndan ok nemlidir. nk kesinti sresince sadecesatlamayan enerjiden dolay sektrn zarar grmesi dnlmemelidir. Burada daha nemliolan enerji kesintisinden dolay retilemeyen hizmetler, i gc kayb ve sistemin onarm iin yaplacak masraflar da dikkate alnmaldr.

Son yllarda gelitirilen dnce tarz arzalar olumadan nce kestirebilmeyiamalamaktadr. Bylece hemdonanmn onarm masraflar azaltlabilmekte hem de devre

d olan donanm sebebi ile iletmenin aksamas en aza indirilebilmektedir.

Btn bunlar birlikte dnldnde enerji sistemlerinin iyi bir ekilde korunmasnnzorunluluu aka grlmektedir. deal bir koruma sisteminin ise srasyla gvenirlilik,seicilik, hz, basitlik ve ekonomiklik zelliklerine sahip olmas zorunludur.

Resim 1.3: Laboratuvar ortamnda ksa devre deneyi


11/63

6

1.4. Ksa Devre Koruma Rleleri eitleri ve zellikleri

1.4.1. Sarg Ksa Devresi Koruma Rlesi

Alternatr ve transformatrlerdesargksa devreleri ya farkl faz sarglar arasnda yada bir fazn kendi sarglar arasnda meydana gelir.Ksa devre arzalar elektrik devreleri iinen tehlikeli arza tipleridir.

1.4.1.1. Tanm

Sarg ksa devre koruma rleleri byk gl alternatr ve transformatrler iinkullanlr. Bir izolasyon hatas sonucu alternatrlerin faz sarglar arasnda oluan ksa

devreler veya bir fazn kendi sarglar arasndaki ksa devreleri nlemek iin kullanlr.

1.4.1.2. Yaps

Eski modeller elektromekanik tipte olmasna karn gnmzde elektronik ve dahahassas koruma yapabilen mikroilemci tabanl tipleri tercih edilmektedir.

Resim 1.4: Elektromekanik ve dijital koruma rle modelleri

1.4.1.3. alma Prensibi


12/63

7

ekil 1.2: Sarg ksa devre koruma rlesinin devreye balants

ekilde grld gibi alternatr kna bir gerilim trafosu balanmtr. Alternatryldz noktas ile transformatr yldz noktas birbirine balanmtr. Normal devrede 3 fazaait gerilimlerin vektrel toplamlar sfr olacandan rle almaz. Sarglardan birindemeydana gelen sarg-sargveya sarg ii ksa devre arzasnda vektrel toplam sfr olayaca

iin rle enerjilenir.Rle,kesiciyi aar. Alternatrlerde kesici alternatr devre dna alsada alternatrnuyartm devam ettii iin stator sarglarnda indkleme devam eder. Arzaortadan kalmaz. Bunu nlemekiin ksa devre rlesine bir yardmc rle balanarak uyartmsargs akmnn kesilmesi salanr.

Geici olaylar sebebi ile alternatrn devre d kalmasn nlemek amacyla ksadevre rlesinin ierisinde zaman rlesi de vardr. Bu rle aracl ile kesici ve uyartmsargsyardmc rlesinin devreye girmesi geciktirilir. Kullanlan sarg ksa devre rlesindeeer zaman rlesi yok ise ayr bir zaman rlesi kullanlr.

Transformatr sarg ksa devre korumasnda uyartm sargs yardmc rlesi yoktur.

Arza sonucu sralama:

Sarg ksa devre koruma rlesi bayrakl ise bayrak der, elektronik ise sinyalledi yanar ve uyar kornasnn almasn salar.

Kumanda panosu zerindeki sarg ksa devre uyar lambasnn yanmasnsalar.

Kesiciyi aar veya ayarlanan sre sonunda transformatr primer, sekonderkesicisini aar.

Uyartm sargs ayarlanan sre sonundaenerjisiz kalr.


13/63

8

1.4.1.5. Kullanlma Yerleri

Sarg ksa devre koruma rlesi byk gl trafo ve alternatrlerin faz sarglararasnda oluan ksa devreler veya bir fazn kendi sarglar arasndaki ksa devrelerine karsistemin korunmas amacyla kullanlr.

1.4.2. Ters Akm(Vatmetrik) Rlesi

1.4.2.1. Tanm

Alternatrlerde ve transformatrlerde faz-toprak ksa devre, sarm ksa devrearzalarnda transformatr ve alternatr koruyan koruma rlesidir.

1.4.2.2. Yaps

adet gerilim trafosu, (sekonderleri birbirine seri balanm), palet ve kontaklardanve zamanlayc blmden oluur.


ekil 1.3: Sarm ksa devre arzas iin vatmetrik rle balants


14/63

9

Sarm ksa devresi arzas yok iken vatmetrik rle ierisindeki seri bal sekonder

bobinlerde gerilimlerin vektrel toplam sfrdr, gerilim olumaz. Sarg ksa devresimeydana geldiindebu denge bozulur ve paleti ekerek kontaklarn konum deimesisalanr.

Arza sonucu sralama:

Uyar kornas alr. Kumanda panosu zerindeki sarm ksa devre veya sargtoprak ksa devre

uyar lambasnn yanmasn salar. Kesiciyi aar. Uyartm sargs ayarlanan sre sonundaenerjisiz kalr.Sarg toprak arzas iin vatmetrik rle kullanlacaksa aadaki balant emas

kullanlr.

ekil 1.4: Sarg- toprak ksa devre arzas iin vatmetrik rle balants

1.4.2.4. zellii

ndksiyon tipli ynl rledir. Birden fazla koruma rlesiyle birlikte kullanlabilir. Bayrakl ve bayraksz olan vardr.


15/63

10


Termik santrallerde, enerji retiminde kullanlan trbinlerde, buhar girii bazen tamolarak kesilemeyebilir. Eer bu durumda alternatr devreden alnmaz ise alternatre verileng momenti sfr olabilir. Bu durumda alternatr, senkron motor olarak almaya balar venormalde alternatrden baraya akan akm, baradan alternatre doru akmaya balar. Busakncay nlemek iin ters akm rleleri kullanlr.

1.4.3. Mesafe (Empedans) Rlesi

Resim 1.5: Elektronik mesafe koruma rlesi

1.4.3.1. Tanm

Enterkonnekte ebekeyi oluturan enerji nakil hatlarnda meydana gelen ksa devrearzalarnda, arzal ksm tespit ederek devre d brakan koruma rlesine mesafe rlesidenir.


16/63

11

ekil 1.5: Enerji nakil hattnda tek faz ksa devresi

ekil 1.6: Enerji nakil hattnda iki faz ksa devresi


17/63

12

ekil 1.7: Enerji nakil hattnda tek faz toprak ksa devresi

1.4.3.2. Yaps

Esas itibari ile bir diren rlesi olup hatlarn ve ebekelerin direnleri uzunlua balolduundanmesafe rlesi adn almtr.

Eski modeller elektromekanik tipte olmasna karn gnmzde elektronik ve dahahassas koruma yapabilen mikro ilemci tabanl tipleri tercih edilmektedir.

Rle farkl grevler stlenen ana niteden oluur:

Balatma nitesi Yn nitesi lme nitesi

1.4.3.3. zellii

Mesafe rlesi selektif bir koruma yapan sekonder tipte bir rledir. Salkl bir korumayapabilmesi,balatma, yn ve lme nitelerinin zincirleme olarak devreye girip grevleriniyapmasna baldr.


18/63

13

Bu rlelerin en nemli zellii, arza hlinde ama zaman sresinin, arza yerinin

besleme noktasndan olan uzakl ile doru orantl olmasdr.

Devre amalarnda mesafe rleleri ile birlikte ar akm rleleri de kullanlmaktadr.


Genel olarak mesafe koruma rleleri hangi yapda olursa olsun,hattn bir noktadakiakm ve gerilim deerlerinin karlatrlmas esasna dayanr. Yani rle Z=U/I deerinegre hattn empedansn lmektedir. Ksa devre arzasnda hattn gerilim deeri azalr,akmdeeri artar. Buna gre ksa devre empedans, normal iletme koullarna gre dahakktr.

Rlenin lt empedans deeri, arza noktas ilerle arasndaki mesafeye baldr.Empedans deeri hattn uzunluu ile doru orantldr.

Mesafe koruma rlesinin lt empedans, rlenin ayarlad deerin altnda isebalatma zincirini altrr. Balatma zincirinin almas ile ilev yapmas arasndakiaamada, arza akmnn ynne, uzakla gre ama verip vermeyecei ve ne kadar sresonra verecei, lmelersonucunda karar verir.

Mesafe koruma rlesinin tam selektif (seici) korumann salanabilmesi iin aadakinitelerin zincirleme almas sonucu gerekleir. Bu niteler balatma nitesi, yn nitesi

ve lme nitesidir.

Balatma nitesi ( yol verme nitesi)Ar akm, kk gerilimve dk empedans tipleri yaygn olarak kullanlr. En ok

kullanlan dk empedans balatma eleman denge kollu elektromanyetik rledir.Hat akmtransformatrnden beslenen akm bobini alma momentini, gerilim transformatrnden

beslenen gerilim bobini de frenleme momentini salar.Normal iletme koullarnda gerilimbobininin ekme kuvvetinin, akmbobinin ekme kuvvetinden daha fazla olmas nedeni ilebalatma eleman konta ak konumdadr. Ancak ksa devre akm deeri artar, gerilimdeeri azalr. Bu durumda akm bobininin ekme kuvveti, gerilim bobininin ekme

kuvvetinden daha fazla olur ve balatma elemannn konta kapanr.


19/63

14

ekil 1.8: Balatma nitesi (yol verme nitesi)

Yn elemanBalatma nitesi, arza barann hangi tarafnda olursa olsun alr. Hlbuki selektif

(seici) korumann salanabilmesi iin arzal hattn belirlenerek yalnzca o hattn servis dbraklmas gerekir. Bu amaca ynelik olarak kullanlan elemanlardan biri de yn elemandr.

ekil 1.9: Yn elemanlar


20/63

15

Yn eleman, hattan akan akmn, rlenin almas istenilen ynde akmas hlinde

alr ve kontan kapatr. ekil 1.9da grld gibi rnek olarak belirtilen ve ift ynlbeslenen bir ebekede santral ve transformatr merkezlerinde bulunan yn elemanlarnnalma ynleri grlmektedir. Santral ve transformatr merkezleri A-B-C-D harfleri ile

belirtilmekte, santrallerde hatlarn knda transformatr merkezlerinde ise hat giri veknda birer mesafe koruma rlesi ve bu rlelere ait yn nitesi bulunmaktadr.

Sz konusu yn elemanlar 1-2-3-4-5-6 gibi saylarla belirtilmekte ve her yn elemankontan kapanmas gereken akm ak ynde okla gsterilmitir. rnein, hat akm akyn A santralinden B transformatr merkezine doru ise 1 nu.l yn elemann kontakapanmaktadr. Dikkat edilirse yn elemann kontaklar, akm ak yn kar merkezinedoru ise kapanmaktadr.

ekil 1.10: Yn nitesinde arza an

ekil 1.10da belirtilen K noktasnda oluan arzada alan yn elemanlargrlmektedir.Buna gre her iki santralinde arza noktasn belirlemesi nedeni ile akm akynne gre 1-3-4-6 nu.lyn rlelerinin kontaklar kapanr ve bylece ikinci alma zinciride tamamlanm olur.

lme nitesiMesafe koruma rlesinin ilev yapabilmesi, baka bir deyile selektif korumay

salayabilmesi iin nc alma zincirinin de tamamlanm olmas gerekir. Bunusalayan eleman lme nitesidir ve arza yeri ile rle arasndaki mesafeyi ler. Eer arzayeri, rlenin koruma blgesi iinde ise lme elemannn konta kapanr ve hat kkesicisine ama kumandas gider. Bylece arzal hat paras nc aama olan lmeelemannn almas sonunda servis d kalm olur.

ekil 1.11de tek fazl ve kademeden oluan lme elemannn prensip devresigrlmektedir. Kademe elemanlarnn gerilim bobinlerine ayn gerilim uyguland hlde,akm bobinlerinin sarm saylar deitirilmekle kademeler arasndaki farkl empedans

deerlerinde alma salanmaktadr. nc kademenin alma empedans, birinci ve


21/63

16

ikinci kademenin alma empedansndan daha byktr. Yani nc kademe lme

eleman, birinci ve ikinci kademe lme elemanna gre daha uzak mesafedeki arzaybelirleyebilmektedir.

ekil 1.11: Tek fazl nc kademeden oluan lme elemannn prensip devresi

Ayn ekilde ikinci kademe lme eleman, birinci kademe lme elemanna gre dahauzak mesafedeki arzay koruma blgesi iine alr.

Durum byle olunca, birnci kademenin alaca her arzada ikinci ve nc kademeeleman da alr. Ancak birinci kademe ani almal, ikinci ve nc kademeler sabitzamanldr.

Kademe elemanlarnn alma zaman genellikle,

1. kademeani2. kademe--- 0,7 sn

3. kademe---1,5 sn olarak belirlenmektedir.

ekil 1.12degrld zere devrede oluan arzada, arza noktasna gre her trafomerkezindeki akm, gerilim ve empedans grafii izilmitir.

Gerilim ve empedans grafiinde grld gibi arza noktasnda gerilim ve empedanssfr, arza noktasndan uzaklatka geril ve empedans deeri bymektedir.

Buna gre her trafo merkezindeki mesafe koruma rlelerinde farkl empedansdeerleri olumaktadr.


22/63

17

Sistemimizde mesafe koruma rleleri, genellikle kendisinden sonraki ikinci trafo

merkezine kadar olan hatt koruma blgesi iinealr.

ekil 1.12: Arza annda akm-empedans grafii

ekil 1.13: Trafosu iin kademe elemanlarnn koruma blgesi

Yukardaki rnekte;

1. kademe: B ve C trafo merkezleri arasndaki hattn %80ini,2. kademe: B ve C trafo merkezleri arasndaki hattn tamam ve C trafo merkezi ile D

santrali arasndaki hattn %20sini,3. kademe: B trafo merkezi ile D santrali arasndaki hattn tamamn koruma blgesi

iine alr.


23/63

18

Mesafe koruma rlelerini kademe ayarlar daha ok yukarda belirtilen esaslar dikkate

alnarak belirlenirler. kinci ve nckademe uygulamas, gvenli bir selektif korumannsalanabilmesi iin birinci kademe elemannn arts olarak kullanlr.


Enterkonnekte bir ebekeyi oluturan enerji nakil hatlarnda meydana gelen ksa devrearza akm, ebekeninbirka kaynaktan beslenmesi nedeniyle olduka byk bir deerdedir.Bu sebeple hattn ksa devre olan yerinin belirlenerek annda servis d braklmas gerekir.Aksi hlde, alternatr ve transformatr gibielemanlarn ok ksa zamanda hasar grmesi veenterkonnekte sistemin tamamnda enerji kesilmesi sz konusu olabilir.

ebekelerin ykleri gece uyku saatlerinde olduka azalr. Bu durumda alternatruyartmlar da ok kktr. ebeke yknn az olduu saatlerde oluacak bir ksa devredurumunda, hatlardan geecek akmlar da kktr. Bu akm, koruma amacyla kullanlanar akm rlelerinin almalar iin yeterli olamaz.

Mesafe rlesi bu tip ksa devre arza durumlarnda arzal ksm tespit ederek devred brakanve ebekenin dier blmlerinin enerjisini kesmeyerek enerjinin hattn salam

blmlerinde srekliliini salayankoruma elemandr.


24/63

19

UYGULAMA FAALYET

Ksa devre koruma rlelerinin seimini yaparak arzalarn gideriniz.

lem Basamaklar neriler

Ksadevre arza nedenlerini seiniz. Ksa devre koruma rlelerini seiniz.

renme faaliyeti ierisinde vebulabildiiniz dier kaynaklarda,transformatr, alternatrve hatlardaki ksadevre nedenleri konusunu gzden geiriniz.

Ksa devre koruma rle eitlerininalternatr, transformatr ve enerji nakilhatlarnda hangi amala kullanldklarn vearalarndaki farklar aratrnz.

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Ksa devre arza nedenlerini setiniz mi?2. Ksa devre koruma rlelerini setiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

UYGULAMA FAALYET


25/63

20

LME VEDEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz

1. Aadaki arzalardan hangisi trafo arzas sebebi deildir?A) Trafo sarglarnda ar yklenme sonucu meydana gelen arakmB) Faz-toprak arzasC) Sarg toprak arzas sonucu meydana gelen ark neticesinde trafo tanknn delinmesiD) Uyartmn artmas

2. Aadakilerden hangisi alternatrlerde meydana gelen d arzalardan saylabilir?A) Altarnatr fazlar arasnda ksa devreler

B) Stator sarglar ile gvde arasnda ksa devrelerC) Ykteki dengenin bozulmasD) Spirler arasnda ksa devreler

3. Aadakilerden hangisi alternatrlerde meydana gelen i arzalardan saylabilir?A) Frekansta meydana gelen deimelerB) Sistemin yanl balanmas sonucu meydana gelen arzalarC) Rotor sarglar ile gvde arasnda ksa devrelerD) Hatlardaki eitli ksa devreler

4. Santrallerde alternatrler, enerji iletim ve datm devrelerinde kullanlan

transformatrler ve eitli devre elemanlar aadakilerden hangisine karkorunmasna gerekyoktur?A) FrekansnB) Sabit kalmasC) Yksek gerilimD) Salnm ar akm

5. Tek veya ok fazl devrelerde akmn alc olmadan devresini tamamlamasna ne denir?

A) Ak devreB) Kapal devre

C) Ksa devreD) Ar gerilim

6. Sarg ksa devre koruma rlesindekontaklarn grevi nedir?A)Yanlca kesiciye kumanda etmek iindir.B) Kendisine balanm olan yardmc rlelere kumanda etmek iindir.C)Yalnzca uyartm sargs rlesini enerjilendirmek iin kullanlr.D) aydnlatma iin kullanlr.

LME VE DEERLENDRME


26/63

21

7. Vatmetrik rle nerelerde kullanlr?A)Alternatrlerde sarg ksa devresindeB)Trafolarda sarg ii ksa devrelerdeC)Alternatrlerde sarg ii ksa devresindeD)Hepsi

8. 3 sargl gerilim trafosu hangi rlede kullanlr?A) Sarg ksa devresi rlesinde mesafe (empedans) rlesindeB) Vatmetrik rle ve mesafe (empedans) rlesindeC) Mesafe (empedans) rlesindeD) Sarg ksa devresi ve vatmetrik rlede

9. Hatlarda ksa devrelerde hattn yalnzca arzal blgesini devre d brakan korumarlesinin ad nedir?A) Vatmetrik rleB) Empedans rlesiC) Toprak rlesiD) Sarg ksa devre rlesi

10. Aadakilerden hangisi empedans rlesinin nitelerinden deildir?A) Yol verme nitesiB) lme nitesi

C) Kademelendirme nitesiD) Yn eleman

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.


27/63

22

RENME FAALYET-2

Ksa devre koruma rlelerinin montaj yerlerini, balant emalarn tanyacak, uygunortam salandnda ksa devre koruma rlelerinin montajn hatasz olarakyapabileceksiniz.

Ksa devre koruma rlelerinin kullanlma yerlerini aratrnz. Ksa devre koruma rlelerinin balant emalarn ve montaj zelliklerini

aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam kullanmanz ve rnlerin satld

maazalar, retici firmalar, rnlerin kullanld iletmeleri gezmenizgerekmektedir. Gittiiniz firma ve iletmelerde bu konularda yetkili teknik

personelden konu hakknda n bilgi edininiz.

2. KISA DEVRE KORUMA RLE MONTAJVE BALANTILARI

2.1. Ksa Devre Koruma Rle Montaj (Kullanlma) Yerleri

Enerji retim ve datm tesislerinde ksa devre koruma rleleri tesisin farklblmlerinde ve farkl amalar iin kullanlmaktadr.

2.1.1. Trafolarda Kullanm

Bir izolasyon hatas sonucu transformatrlerin faz sarglar arasnda oluan ksadevreler veya bir fazn kendi sarglar arasndaki ksa devreleri nlemek iin byk gltransformatrlerde sarg ksa devresi koruma rlesi kullanlr.

2.1.2. Hatlarda Kullanm

Enterkonnekte ebekeyi oluturan enerji nakil hatlarnda meydana gelen ksa devrearzalarnda, arzal ksm tespit ederek devre d brakmak iin mesafe rlesi kullanlr.

2.1.3. AlternatrlerdeKullanm

Alternatrlerde aadaki durumlar iin iki farkl koruma rlesi kullanlr:

Alternatrlerde bir izolasyon hatas sonucu faz sarglar arasnda oluan ksadevreler veya bir fazn kendi sarglar arasndaki ksa devreleri nlemek iin

sarg ksa devresi koruma rlesi kullanlr.

RENME FAALYET2

ARATIRM

AMA


28/63

23

Alternatrlerde geri g beslemelerinde (ters akm durumu ) ve faz-toprakkaaklarnda ters akm (vatmetrik) rlesi kullanlr.

2.2. Ksa Devre Koruma Rle Yerine Montaj

2.2.1. Montaj Ara Gereleri

Elektriki takm antas ( izoleli pense, yankeski, kargaburnu, kontrol kalemi,dz tornavida, yldz tornavida, elektriki band, kablo soyma pensi, avometre,demir testeresi, falata)

Akazanahtar takm Emniyet ve gvenlik elemanlar ( nlk, eldiven, baret) Balant cvatalar ve kelebekleri Koruma role yardmc elemanlar Gerilim trafosu Sinyalalarm rlesi Kesiciyi atrmarlesi Kablo kanallar veya kablo balar

2.2.2. Koruma Rle Yardmc Elemanlar

Akm trafosu

Resim 2.1: eitli akm trafolar

Bal olduklar devreden geen akm, istenen oranda klterek bu akmla sekonderterminallerine bal aletleri besleyen ve onlar yksek gerilimden izole eden zel trafolaradenir.

TSEye gre primerleri 10-12,5-15-20-25-30-40-50-60-75 A veya bunlarn 10unkatlar ya da ondalklar kullanlr. Yine TSEye gre sekonderleri 5-2-1 A deerlerindeyaplr.

Akm trafolar devrede iken kesinlikle sekonder devreleri ak braklmaz. Almashlinde sekonder devrede insan yaamn tehlikeye sokacak deerlerde gerilimler oluur.


29/63

24

Gerilim trafosu

Bal olduklar devredeki primer gerilimi, belli oranda klterek bu gerilimlesekonder terminallerine bal cihazlarbesleyen zel trafolardr.

Primerleri balanacak devrenin gerilimine gre seilir. Sekonderleri ise TSEye gre100-110 V olacak ekilde retilmilerdir.

Sinyalalarm rlesiHerhangibir arza anndaarzay sinyal lambas veya ses ile bildiren rledir.Rle ile

beraber ses, sinyal sistemi beraber retilenleri de vardr.

Kesici atrma rlesiKesici ama tertibatna enerji veren rledir.

Resim 2.2: Yardmc rleler ve sra klemensler

Kablo kanallar veya kablo balar

Resim 2.3: Pano ii kablo kanal Resim 2.4: Kablo balar


30/63

25

letkenlerin pano ii veya duvarlarda bir yaltkan muhafaza ierisinde dzenli hle

gelmesini salayan elemanlara kablo kanal denir.

letkenlerin kablo kanal denmeden toplu hlde dzenli bir hle getirilmesinisalayan elemana ise kablo ba denir.

2.2.3. Montaj Yapma Yntemlem Sras

Montaj esnasnda uyulmas gereken ilem sras yle sralanabilir:

allacak devrenin enerjisi kesilir. Devrede alma yapldna dair gerekli uyar ve ikaz tedbirleri alnr. Gerekli gvenlik topraklamalar gerekletirilir. alma ortamnn gerilim seviyesine uygun gvenli alma tedbirleri alnr. Rle ve yardmc elemanlar daha nceden belirlenmi olan montaj yerlerine

uygun ara ve gereler kullanlarak monte edilir.

2.2.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

Rahat hareket edilecek ortamlarda alnz. Emniyet ve gvenlik tedbirlerini alnz. Rleleri mekanik darbelerden koruyunuz. Rle ve yardmc rleleri uygun ekilde yerletiriniz. Kablo kanallarnn rle ve yardmc rlelere simetrik olarak monte edilmesinedikkat ediniz. Kablo kanal ile klemens aras mesafenin rahat almay salamaldr, dikkat

ediniz.

Daha sonra dikkatli, dzenli, temiz alma ilkelerine mutlaka uyulmal veaceleci olunmamaldr. Montajn salkl ve gvenli olmas iin montajdafazladan harcanacak dakikalarn nemi yoktur.

Montajda mutlaka ara ve gereler kendi amalar dorultusunda kullanlmalve mekanik zorlamalardan kanld gibi gevek balantlardan dakanlmaldr.


31/63

26

2.3. Ksa Devre Koruma Rle Balant emalar

ekil 2.1: Sargksa devresi koruma rlesi

ekil 2.2: Elektronik ters akm (vatmetrik) rlesi


32/63

27

ekil 2.3: Vatmetrik rle balants


33/63

28

ekil 2.4: Mesafe koruma rlesi balang nitesi

ekil 2.5: Mesafe koruma rlesi yneleman (rle)normal alma durumu


34/63

29

ekil 2.6: Mesafe koruma rlesi yn eleman (rle) arza alma durumu

ekil 2.7: Mesafe koruma rlesi bir faz, kademeli lme nitesi balant emas


35/63

30

2.4. Ksa Devre Koruma Rle Balantlar

2.4.1. Balant letkenleri zellikleri

letkenlerTSE standardna uygun olmaldr. En az 2,5 mm2 tekdamarl ok telli olmaldr(NVa). Koruma devresi iletkenleri ile alarm devresi iletkenleri ayr renkli olmaldr.

2.4.2. Balant Yntem lem Sras

Montaj yaplm elemanlarn konumuna gre kablo kanallar panoyayerletiriniz.

Gerilim trafosundan gelen ular rlenin bobin ularna balaynz. Alarm rlesinin bobin ular ksadevre koruma devresinin alarm kontaklarna

balaynz. Kesici ama rlesinin bobin ular ksa devre koruma rlesindekikesici ama

kontaklarna balaynz.

2.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar

Emniyet ve gvenlik tedbirlerine uyunuz. Kablo ular klemense uygun lde anz. Balant vidalarn iletkene zarar vermeyecek lde sknz. letkenler kablo kanalna dzenli olarak yerletiriniz. Balant yaplrken iletkenin izolasyonuna zarar vermeyiniz.


36/63

31

UYGULAMA FAALYET

Ksa devre koruma rlelerinin seimini yapnz. Balant emalarn okuyarak ksadevre koruma rlesinin balantsn yapnz.


Ksa devre korumarlelerinin kullanlmayerlerini seiniz.

Ksa devre koruma rle balant emalarnokuyunuz.

Ksa devre koruma rle yerine montajnyapnz.

Ksa devre koruma rle balantlarnyapnz.

Ksa devre koruma rle eitlerininalternatr, transformatr ve enerji nakilhatlarnda hangi amala kullanldklarnaratrnz.

Ksa devre koruma rlelerinin renmefaaliyeti ierisinde, kataloglarda, kaynakkitaplarda yer alan balant emalarn

inceleyiniz. Uygun atlye veya iletme ortamnda,

gerekli i gvenlii ve montaj tedbirlerinialdktan sonra rleye ait katalog bilgileridorultusunda montaj ilem basamaklarsrasyla gerekletiriniz.

Montajn bitirdiiniz ksa devre korumarlesinin iletken balantlarn yine rleyeait balant emas dorultusunda ilem

basamaklarn atlamadan gerekletiriniz.

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Ksa devre koruma rlelerinin kullanlma yerlerini setiniz mi?2. Ksa devre koruma rle balant emalarn okudunuz mu?3. Ksa devre koruma rle yerine montajn yaptnz m?4. Ksa devre koruma rle balantlarn yaptnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

UYGULAMA FAALYET


37/63

32

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilenbilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1.( ) Sarg ksa devre koruma rleleri hem trafolarda hem de alternatrlerde kullanlr.2.( ) Ters akmrleleri yalnzcahatlarda kullanlr.3.( ) Alternatrlerdebir izolasyon hatas sonucu faz sarglar arasnda oluan ksa devreler

veya bir fazn kendi sarglar arasndaki ksa devreleri nlemek iin sarg ksadevresi koruma rlesi kullanlr.

4.( ) Koruma rlelerinde primer balant tipi, stnlklerinden dolay sekonder balantyatercih edilir.5.( ) Rle montaj esnasnda yaplmas gereken ilk i gerekli gvenlik topraklamalarn

gerekletirmektir.

6.( ) Montajda mutlaka ara ve gereler kendi amalar dorultusunda kullanlmal vemekanik zorlamalardan kanld gibi gevek balantlardan da kanlmaldr.

7.( ) Rle montaj esnasnda, devrede alma yapldna dair gerekli uyar ve ikaztedbirleri alnmaldr.

8.( ) ( )Rle montajndan sonra yaplacak iletken balantlarnda, kullanlacakiletkenlerin uygun kesitte olmas yeterlidir.

9.( ) letken balantlarnda mmknse renk kodlamalar veya farkl bir yntemle kablokodlamas yaplmaldr.

10.( )letkenlerin klemenslere ve balant aparatlarna balanmas esnasnda mekanikzorlamalardan kanlmal ayn zamanda gevek irtibat nlenmelidir.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME


38/63

33

RENME FAALYET-3

Toprak kaa koruma rlelerinin yaplarn, eitlerini ve temel zelliklerinitanyacak, uygun ortam salandnda oluan ksa devrelerin nedenlerini belirleyip dorurleseimini hatasz olarakyapabileceksiniz.

Trafolar ve alternatrlerde toprak kaa arza nedenlerini aratrnz. Toprak kaa koruma rlelerinin eitlerini ve zelliklerini aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam kullanmanz ve rnlerin satld



3. TOPRAK KAAI KORUMA RLELER

3.1. Trafolarda Meydana Gelen Topraa Kaak Arzalarnn

Nedenleri

Transformatrlerin izolasyonu pamuk, ipek, kt, ve izolasyon(yaltm) kdile salanr. Yaltkannypranmas

Fider iletkenlerinin kopmas Direklerin yklmas Ar gerilim sonucu izolatr zerinde ark olumas Buing veya izolatrlerin krlmas veya atlamas Aacn enerji nakil hattna demesi veya yaslanmas

RENME FAALYET3

AMA

ARATIRMA


39/63

34

Resim 3.1: G transformatr zerinde buinglerin grnm

3.2. Alternatrlerde Meydana Gelen Topraa Kaak ArzalarnnNedenleri

Statorda izolasyonun bozulmas

Rotorda izolasyonun bozulmas Alternatr k bara yaltm bozukluu veya yetersizlii3.3. Toprak Kaa Koruma Rleleri eitleri ve zellikleri

Faz toprak kaa koruma rlesi Rotor toprak kaa koruma rlesi Sarg kaa koruma rlesi


40/63

35

3.3.1. Faz Toprak Kaa Koruma Rlesi

3.3.1.1. Tanm

Alternatr ve transformatrlerin yldz bal ve ntr noktas, toprakl olan sekondersargsnn besledii devrede oluan bir faz-toprak ( gvdeye kaak ) arzasnda, gtransformatrn ve alternatr korumak amacyla kullanlan rlelere faz toprak kaakoruma rlesi denir.

Resim 3.2: Elektronik toprak rlesi Resim 3.3: Mekanik toprak rlesi

3.3.1.2. Yaps

Mekanik olan endksiyon prensibine gre alan toprak rlesindeakm bobini, disktertibat, kontaklar, bayrak ve bayrak kaldrma tertibat, tep ayar vidalarndan oluur.Elektroniktoprak rlelerinde ise yardmc i rleler, ECU ( elektronik kontrol nitesi) , ayaranahtarlarndanoluur.


Faz toprak ksa devrelerinde, koruma yaplabilmesi iin trafo ve alternatr yldzbalant noktalar, dorudan veya omik deeri ok yksek olan bir diren zerindentopraklanmaldr.

Dorudan toprakl devrede faz toprak kaa koruma rlesi ntr noktasnayerletirilen akm trafosunun sekonderinden beslenir. Fiderlerden herhangi

birinde oluan faz-toprakarzasnda, g transformatrnn sekonder sargsnnntr noktasndan bir ksa devre akm geer. Bu akm, akm trafosunun primersargsndan devresini tamamlar. Bu durumda akm trafosunun sekondersargsna belirli oranda yansyan arza akm rle kontann kapanmasn salar.Ancak rle belirli deerde zaman gecikmesine ayarl olduu iin fider-toprakkorumasnn grev yapmamas hlinde ve ayarland sre sonunda alr. Budurumda;

Sesli ikaz verir (Korna alar.). Pano zerindeki faz-toprak kaa arza sinyali yanar. Transformatrk kesicisi devreyi aar.


41/63

36

ekil 3.1: Dorudan toprakl devrede transformatr toprak korumas

Omik deeri ok yksek olan bir diren zerinden topraklama yaplmsa sarglardanbiri topraa kaak yaptnda toprak zerinde kapanan devrede bir akm ak olur. Bu akmtehlikesiz bir deerde tutularak faz toprak kaa koruma rlesinin altrlmasndakullanlr. Bu durumda;

Sesli ikaz verir (Korna alar.). Pano zerindeki faz-toprak kaa arza sinyali yanar. Giri kesicisi aar. Genel ama rlesi alr. Kapama devresi kilitlenir.

ekil 3.2: Diren zerinden toprakl devrede transformatr korumas alma prensibi


42/63

37

Resim 3.4: Korna rlesi

3.3.1.4. zellii

Elektronik ve mekanik olanlar vardr. Yalnzcatoprak kaa koruma rlesi olarak yaplan ya da birden fazla koruma

yapan rle eklinde bulunur. Bir bayrakl ya da ikibayrakl olanlar vardr. Dz zaman rleli yada ters zaman rleli olarak retilir. Yardmc elemanlarla ( akm trafosu, kesici ama rlesi kilitleme rlesi )birlikte

kullanlr.

3.3.1.5. Kullanma Yerleri

Transformatrlerde fider-toprak ksa devresine kar hatt korumak iin kullanlr.

Transformatrlerde trafo ktoprak ksa devresine kar transformatrkorumak iinkullanlr.

Alternatr ktoprak ksa devresinde alternatr korumak iin kullanlr.3.3.2. Rotor Toprak Kaa Koruma Rlesi

3.3.2.1. Tanm

Rotor toprak kaa koruma rlesi, byk gl alternatrlerin rotor sarglar (uyartmdevresi) ile toprak arasnda oluacak ksa devrelere kar koruma yapan koruma rleleridir.


43/63

38

Resim 3.5: Alternatr rotoru

3.3.2.2. YapsEski modelleri elektromekanik yapda olmasna karn gnmzde koruma hassasiyeti

ve gvenirlilii daha yksek olan elektronik ve mikroilemci tabanl olan tipleri tercihedilmektedir.


Toprak ksa devresinin belirtisini gsteren gemite kullanlan koruma dzeni, rotorsargsnn zerinden seri bal ve orta noktalar topraklanm iki direnten olumaktadr.Toprakksa devresini tespit eden bu tasar yalnzca uyarma sargs ularnn yaknndaki ksa

devreler iin olumlu bir sonu vermitir. ok duyarl ekilde toprak kaa arzasn tespit


44/63

39

etme ilemi ise duyarl bir rle zerinden topraklamak iin orta nokta balants ve lineer

olmayan direnler tekrar yerletirilerek elde edilebilmitir.

Rotor toprak arzalarnn saptanmasiin eitli metotlar kullanlr.Bunlardan bazlarunlardr:

Potansiyometre metodu Alternatif akm enjeksiyon metodu Doru akm enjeksiyon metoduHer metot, uyarma devresi ile toprak arasna balanan bir gerilim rlesinin almas

ilkesine dayanr, rotor-toprak arza noktasnda kapanan birelektriksel devreyi ierir.

Alternatrn rotor-toprak arzasnn tespiti iin en ok kullanlan metot doru akmenjeksiyon metodudur. Bu sistemde trafo knda kpr diyotlu redresr bulunmaktadr.Kprnn pozitifk ucu rle ve snrlama direnci zerinden alan sargsnn pozitif ucunairtibatldr.

Bu metotla rotorun yataklar zerinden kaak sirklasyon akmlar akmaz. Bir toprakarzas olduunda, rleden arza direncine bal bir akm akp rleyi altrr. Rlekullancnn tercihleri dorultusunda u ilemleri gerekletirir:

Sesli ikaz verir (Korna alar.). Pano zerindeki rotor-toprak kaa arza sinyali yanar. Kendisine bal bulunan kesici ve kilitleme dzenlerini kumanda eder.

3.3.2.4. zellii

Alternatrlerdeki uyarma devresindeki bir toprak ksa devresi kendi bana tehlikelideildir fakat mekanik bozukluk ve yaltkan zayflamasna sebep olur ve ikinci bir toprakksa devresi oluursa sarg akm artacak ve bu durum bir dengesiz hava aral aksoluturarak rotorda titreime neden olur. Buda blgesel snma ile rotorda distorsiyona sebepolur. Rotor tehlikeli bir ekilde normal eksenden kayar. Titreim ve yataklarda hasaroluturur.

Bu olumsuzluklar nlemek iin byk gl alternatrlerde kullanlan rotor toprakkaa koruma rlesi harici beslemeye gerek duyan, sekonder tip bir koruma rlesidir.


Rotor toprak kaa koruma rlesi enerji retim merkezlerinde byk glalternatrlerde, uyartm devresi ile toprak arasnda oluabilecek rotor-toprak kaaklarnakar kullanlr.


45/63

40

3.3.3. Sarg Kaa Koruma Rlesi

Resim 3.6: Sabit zamanl toprak rlesi

3.3.3.1. Tanm

Byk gl alternatrlerin stator izolasyonundaki delinme ve sargdan demir nveyekaak akm meydana gelmesi, bir sarg kaa (stator-toprak aras) olarak tanmlanr. Bu tiparzalara kar kullanlan koruma rlelerine sarg kaa koruma rlesi ad verilir.

Resim 3.7: Alternatr statoru

3.3.3.2. Yaps

Eski modelleri elektromekanik yapda olmasna karn gnmzde koruma hassasiyetive gvenirlilii daha yksek olan elektronik ve mikroilemci tabanl olan tipleri tercihedilmektedir.


46/63

41


Alternatr stator sarglar demir gvde iine alm oluklar iine yerletirilmitir.Stator sargsnn bir izolasyon hatas sonucu gvde ile temas etmesi sarg kaa oluturur.Alternatrlerde en sk rastlanan arzalar bu tip arzalar olup bunlar i arzalarn yaklak %70ini oluturur.

Zararn boyutu sarglarn yldz noktasnn durumuna baldr.

Yldz noktas yaltlm ise bu kaak durumunda herhangibir akm akmayabilirve bir tehlike olumaz. Ancak baka bir faz sargsnda da gvdeye kaak

oluursa bu durumda sarg ksa devresi oluur ve sarglar yksek ksa devreakmlarndan zarar grr. Farkl bir faz sargs deil deyine ayn faz sargsnnbir baka noktasndan da gvdeye kaak olmas ise sarm ksa devre arzasnaneden olur.

Yldz noktas topraklanm ise bu durumda sarg kaa topraa akaca iinfaz toprak ksa devresi oluturur ki bundan ve zararlarndan nceki konularda

bahsedilmitir.

Sarg kaann birok belirtisi vardr. Hatal sargnn gvde ile temas etmesi dier fazsarglarnn gerilimini ykseltir. Bu gerilim ykselmesi gene izolasyon delinmesine sebepolur. Ayrca hatal faz sargsnn geriliminde bir kayma oluur. Alternatrn yldz

noktasnda oluan bu kayma gerilimi tespit edilerek koruma yaplabilir. Kaan sargbanda olmas hlinde kayma gerilimi maksimum deerini alr. Sarg sonuna dorugidildike kayma gerilimi azalr, kaan sarg sonunda (yldz noktasnda) olmas hlindeise kayma gerilimi sfr olur.

Yani yldz noktasnda bir gvdeye kaak olmas hibir soruna yol amaz. Budurumda sadece yldz noktas topraklanm olur. Ancak bu durumda da yine arza (kaak)giderilmelidir.

Alternatrlerin yldz noktas genelde direkt topraklanr. Bu durumda hatalar akolarak ortaya kar. Yaltlmyldz noktas ise hatay gizler.

Yldz noktasnn direkt toprakland durumda hatann sarg banda olmas hlindekayma gerilimi maksimum deerde olup faz gerilimine eit olduu iin hata akm ok bykdeerde olur. Bu durumda alternatr sarglar yanabilir. Bu nedenle yldz noktas bir direnzerinden topraklanr. Bu diren genellikle lineer olmayan bir direntir. Bu sayede akmsnrlandrlr.

zetle sarg kaa koruma rlesi, sargdan gvdeye kaak olmas durumunda hemhata akmnn hem de kayma geriliminin llmesi prensibi ile koruma yapar. Kullancnntercihleri dorultusunda u ilemleri gerekletirir:

Sesli ikaz verir (Korna alar.). Pano zerindeki sarg kaa arza sinyali yanar.


47/63

42

Kendisine bal bulunan kesici ve kilitleme dzenlerini kumanda eder.3.3.3.4. zellii

Elektronik ve mekanik olanlar vardr. Yalnzca toprak kaa koruma rlesi olarak yaplan ya da birden fazla koruma

yapan rle eklinde bulunur. Bir bayraklyaplr. Baraya direk kumanda etmesi durumunda kullanlacak sargtoprak arzas

rlesi ters zaman karakteristikli rle olarak seilmelidir. Yardmc elemanlarla (akm trafosu, kesici ama rlesi kilitleme rlesi) birlikte

kullanlr.

Sarg kaa rlesi olarak kullanlacak ar akm rlesi ani almal olabilir.3.3.3.5. Kullanlma Yerleri

Sarg kaa koruma rlesi enerji retim merkezlerinde byk gl alternatrlerde,stator faz sarglar ile gvde arasnda oluabilecek stator-toprak kaaklarna kar kullanlr.


48/63

43

UYGULAMA FAALYET

Topraa kaak durumlarn belirleyerek uygun topraa kaak koruma rlesininseimini yapnz.


Topraa kaak nedenlerini seiniz. Toprak kaa koruma rlelerini seiniz.

renme faaliyeti ierisinde vebulabildiiniz dier kaynaklarda,transformatr ve alternatrlerdekitopraa kaak nedenleri konusunugzden geiriniz.

Toprak kaakoruma rle eitlerininalternatr ve transformatrlerde hangi

amala kullanldklarn ve aralarndakifarklar aratrnz.

KONTROL LSTES


DEERLENDRME LTLER EvetHayr

1. Topraa kaak nedenlerini semek2. Toprak kaa koruma role eitlerini semek

DEERLENDRME


UYGULAMA FAALYET


49/63

44

LME VE DEERLENDRME


1.( ) Transformatrlerin sarglar birbirlerinden, magnetik devreden ve transformatrgvdesinden eitli tedbirlerle (vernik, zel kt, izolasyon ya, vb.) etkin birekilde yaltlmtr.

2.( ) ( )Alternatrlerin stator sarglarndan magnetik devreye ve gvdeye kar, eitlinedenlerle bir izolasyon hatas sonucu elektriksel temas olusa bile bu durum statorsarglarndan topraa kaak oluturmaz.

3.( ) ( )Buingler, alternatrlerin sarg ularnn d devreye balanmas iin kullanlansilindirik porselen elemanlardr.4.( ) ( )Toprak kaa koruma rlelerinde, elektronik ve mikroilemci tabanl sistemler

gelitirilmesine ramen elektromekanik yapda olan tipleri gnmzde korumahassasiyeti ve gvenirlilii daha yksek olduu iin tercih edilmektedir.

5.( ) ( )Faz toprak ksa devrelerinde, koruma yaplabilmesi iin trafo ve alternatr yldzbalant noktalar, dorudan veya omik deeri ok yksek olan bir diren zerindentopraklanmaldr.

6.( ) ( )Faz toprak kaa koruma rlesi alma snf bakmndan sekonder korumarleleri snfna girmesine ramen g transformatrnn sekonder sargsnn veyaalternatrn stator sarglarnn ntr noktasndan direkt beslenir.

7.( ) ( )Alternatrn rotor-toprak arzasnn tespiti iin en ok kullanlan metot doruakm enjeksiyon metodudur.

8.( ) ( )Alternatrlerin uyarma devresindeki toprak ksa devresi, rotoru eksenden kaydrr,titreim ve yataklarda hasar oluturur.

9.( ) ( )Byk gl transformatrlerin sarg izolasyonundakidelinme ve sargdan demirnveye kaak akm meydana gelmesi, bir sarg kaa olarak tanmlanr ve bu tiparzalara kar sarg kaa koruma rlesi kullanlr.

10.( )( )Sarg kaa koruma rlesi, sargdan gvdeye kaak olmas durumunda hem hataakmnn hemde kayma geriliminin llmesi prensibi ile koruma yapar.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME


50/63

45

RENME FAALYET-4

Toprak kaa koruma rlelerinin montaj yerlerini, balant emalarn tanyacak,uygun ortam salandnda toprak kaa koruma rlelerinin montajn hataszyapabileceksiniz.

Toprak kaa koruma rlelerinin kullanlma yerlerini aratrnz. Toprak kaa koruma rlelerinin balant emalarn ve montaj zelliklerini

aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam kullanmanz ve rnlerin satld



4. TOPRAK KAAI KORUMARLELERMONTAJ VE BALANTILARI

4.1. Toprak Kaa Koruma Rle Montaj (Kullanlma) Yerleri

4.1.1. Trafolarda

Byk gl transformatrlerde, faz sarglar ile gvde dolays ile toprak arasndaoluan faz-toprak kaaklarnda sistemin korunmas amacyla faz toprak kaa koruma rlesikullanlr.

4.1.2. Alternatrlerde

Byk gl alternatrlerde, faz sarglar ile gvde dolays ile toprak arasnda oluanfaz-toprak kaaklarnda sistemin korunmas amacyla faz toprak kaa koruma rlesikullanlr.

Yine enerji retim merkezlerinde byk gl alternatrlerde, stator faz sarglar ilegvde arasnda oluabilecek stator-toprak kaaklarna kar sarg kaa koruma rlesikullanlr.

Uyartm devresi ile toprak arasnda oluabilecek rotor-toprak kaaklarna kar iserotor toprak kaa koruma rlesi kullanlr.

AMA

RENME FAALYET4

ARATIRMA


51/63

46

4.2. Toprak Kaa Koruma Rle Yerine Montaj

4.2.1. Montaj Ara Gereleri

Elektriki takm antas (izoleli pense, yankeski, kargaburun, kontrol kalemi,dz tornavida, yldz tornavida, elektriki band, kablo soyma pensi, avometre,demir testeresi, falata)

Akazanahtar takm Emniyet ve gvenlik elemanlar ( nlk, eldiven, baret) Balant cvatalar ve kelebekleri Koruma role yardmc elemanlar Akm trafosu Sinyalalarm rlesi Kesiciyi atrma rlesi

4.2.2. Koruma Rle Yardmc Elemanlar

Toprak kaa koruma rlelerinin montajnda kullanlan en nemli yardmc elemanlarakm ve gerilim trafolardr. Koruma rlelerinde sekonder balant tipi, stnlklerindendolay primer balantya tercih edilir. Bunun iin rlelerana hat zerine yerletirilen uygundeerlerde trafolarla sisteme monte edilir.

Rlelerde harici besleme nitesi olarak ak veya kondansatr gruplarnn kullanm da

yaygndr.

Bunlarn dnda kullanlan rlenin tipi ve modeline gre ek donanmlar dabulunabilir.

4.2.3. Montaj Yapma Yntem lem Sras

Montaj esnasnda uyulmas gereken ilem sras yle sralanabilir:

allacak devrenin enerjisi kesilir. Devrede alma yapldna dair gerekli uyar ve ikaz tedbirleri alnr. Gerekli gvenlik topraklamalar gerekletirilir. alma ortamnn gerilim seviyesine uygun gvenli alma tedbirleri alnr. Rle ve yardmc elemanlar daha nceden belirlenmi olan montaj yerlerine

uygun ara ve gereler kullanlarak monte edilir.

4.2.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

Rahat hareket edilecek ortamlarda alnz. Emniyet ve gvenlik tedbirlerini alnz. Rleleri mekanik darbelerden koruyunuz.

Rle ve yardmc rleleri uygun ekilde yerletiriniz


52/63

47

Kablo kanallarnn rle ve yardmc rlelere simetrik olarak montajnnyaplmasna dikkat ediniz. Kablo kanal ile klemens aras mesafenin rahat almay salayacak ekildeolmasna dikkat ediniz.

4.3. Toprak Kaa Koruma Rle Balant emalar

ekil 4.1: Dorudan toprakl devrede, transformatr ve alternatr faz toprak koruma rlesi

ekil 4.2: Diren zerinden toprakl devrede, transformatr veya alternatr faz toprak korumarlesi


53/63

48

ekil 4.3: Faz toprak kaa koruma rlesi vejeneratr korumasndaki balants

ekil 4.4: Dorudan toprakl, faz toprak kaa koruma rlesi

4.4. Toprak Kaa Koruma Rle Balantlar

4.4.1. Balant letkenleri zellikleri

letkenler TSE standardna uygun olmaldr. En az 2,5 mm2tek damarl ok telli olmaldr(NVA).


54/63

49

Koruma devresi iletkenleri ile alarm devresi iletkenleri ayr renkli olmaldr.4.4.2. Balant Yntem lem Sras

Yerlerine montaj yaplm rle ve yardmc donanmlarnn iletken balantlaresnasnda uyulmas gereken ilem sras yle sralanabilir:

ncelikle, balantlarda kullanlmak zere, rle ve yardmc donanmlarnnak ve anlalr bir ekilde hazrlanm balant emas temin edilir.

Rle ve yardmc donanmlarnn gerektirdii kesit ve zelliklerde iletkenlerseilir.

Mmknse renk kodlamalar veya farkl bir yntemle kablo kodlamas yaplr. Balant mesafeleri llerek iletkenler uygun uzunlukta kesilir. letkenlerin ular dikkatli bir ekilde soyulur ve ideal bir balant iin kablo

pabucu veya lehimleme yntemi ile balant klemensleri iin hazrlanr. letkenlerin balantlar esnasnda geecekleri yollarn gvenli olmas iin kablo

kanal ve benzeri gibi gerekli tedbirler alnr. Balant emalarna sadk kalnarak belirli bir dzen dhilinde iletken

balantlar gerekletirilir. Balantlardaki geveklik, temasszlk gibi sorunlar son kez elle, gzle ve

gerekiyorsa l aletleri ile kontrol edilerek balantlar tamamlanr.

4.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar

Kablo ular klemense uygun lde alr. Balant vidalarn iletkene zarar vermeyecek lde sklr. letkenler kablo kanalna dzenli olarak yerletirilir. Balant yaplrken iletkenin izolasyonuna zarar verilmemelidir.

4.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

30 Kasm 2000 tarihinde 24246 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girenbu ynetmelik, elektrik kuvvetli akm tesislerinin kurulmasnn, iletilmesinin ve bakmnncan ( insan hayat ) ve mal emniyeti bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin ynetmelikhkmlerini kapsar.

Bu ynetmelik yeni kurulacak tesislere ve kurulu tesislerde deiiklie urayacakksmlara uygulanr.

4.6. Topraklamalar Ynetmelii

21 Austos 2001 tarihinde 24500 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrlegiren bu ynetmelik esas itibari ile frekans 100 Hzin altndaki alternatif akm ( AA) vedoru akm (DA) elektrik tesislerine ilikin topraklama tesislerinin kurulmas, iletilmesi,

denetlenmesi, can ve mal gvenlii bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin ynetmelikhkmlerini kapsar.


55/63

50

zelliklerinin farkl olmas nedeniyle yksek gerilimli elektrik kuvvetli akmtesislerine ve alak gerilimli elektrik tesislerine ilikin topraklama kurallar ile bilgi ilem veiletiim donanmlarnn topraklamasna ilikin kurallar ayr blmler hlinde verilmitir.

Bu ynetmelik, yeni kurulacak tesislere ve byk deiiklie urayacak kurulutesislere uygulanr.


56/63

51

UYGULAMA FAALYET

Toprak kaa koruma rlelerinin seimini yapnz. Balant emalarn okuyaraktoprakkaa koruma rlesinin balantsn yapnz.


Toprak kaa koruma rlelerininkullanlma yerlerini seiniz.

Toprak kaa koruma rle balantemalarn okuyunuz.

Toprak kaa koruma rle yerinemontajn yapnz.

Toprak kaa koruma rle balantlarnyapnz.

Toprak kaa koruma rle eitlerininalternatr ve transformatrlerde hangiamala kullanldklarn aratrnz.

Toprak kaa koruma rlelerinin renmefaaliyeti ierisinde, kataloglarda, kaynakkitaplarda yer alan balant emalarninceleyiniz.

Uygun atlye veya iletme ortamndagerekli i gvenlii ve montaj tedbirlerinialdktan sonra rleye ait katalog bilgileridorultusunda montaj ilem basamaklarsrasyla gerekletiriniz.

Montajn bitirdiiniz toprak kaakoruma rlesinin iletken balantlarn yinerleye ait balant emas dorultusundailem basamaklarn atlamadangerekletiriniz.

KONTROL LSTES


DEERLENDRME LTLER Evet Hayr1. Toprak kaa koruma rlelerinin kullanlma yerlerini setiniz mi?2. Toprak kaa koruma rle balant emalarn okudunuz mu?3. Toprak kaa koruma rle yerine montajn yaptnz m?4. Toprak kaa koruma rle balantlarn yaptnz m?

DEERLENDRME


UYGULAMA FAALYET


57/63

52

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz.

1. Toprak kaa koruma rleleri trafolarda sekonder sarg ........ akm trafosu zerindenorta faza balanr.

2. Toprak kaa koruma rleleri alternatr .......... akm trafosu zerinden balanr.

3. Klemens balant vidalarn ............ ........... .......... lde sklr.

4. Koruma devresi iletkenleri ile alarm devresi iletkenleri ............ renkli olmaldr.

5. Elektrik kuvvetli akm tesislerinin kurulmasnn, iletilmesinin ve bakmnn can (insan hayat) mal emniyeti bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin hkmlerikapsayan ynetmelie ................ ............... ......................... ................... denir.

6. Her koruma eleman hemen nndeki iletme elemannn korunmasn salayacakekilde, bu elemann .......... deerlerine gre ayarlanmaldr.

7. Koruma rlelerinin toplam kademe zamanlar kullanlan iletme elemanlarnn tipdeneyleri ile kantlanm anma ksa devre akmna dayanma srelerinin zerinde......................... .

8. Ana otomatik aygtlar yardmc bir akmla altran ama elektro mknatslar rlelervb. yardmc aygtlarn akm devrelerine genel kural olarak sigorta .................... .

9. Frekans 100 Hz alternatif akm (aa) ve doru akmda(da) elektrik tesislerine ilikintopraklama tesislerinin kurulmas , iletilmesi, denetlenmesi , can ve mal gvenlii

bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin hkmleri kapsayan ynetmelie..................... ..................................... .denir.

10. Yzeysel topraklayclar .... m ile .... metre arasnda bir derinlie yerletirilmelidir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME


58/63

53

MODL DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadaki arzalardan hangisi trafo arzas sebebi deildir?A) Trafo sarglarnda ar yklenme sonucu meydana gelen ar akmB) Faz-toprak arzasC) Sarg toprak arzas sonucu meydana gelen ark neticesinde trafo tanknn delinmesiD) Uyartmn artmas

2. Aadakilerden hangisi alternatrlerde meydana gelen d arzalardan saylabilir?A) Altarnatr fazlar arasnda ksa devrelerB) Stator sarglar ile gvde arasnda ksa devrelerC) Ykteki dengenin bozulmasD) Spirler arasnda ksa devreler

3. Aadakilerden hangisi alternatrlerde meydana gelen i arzalardan saylabilir?A) Frekansta meydana gelen deimelerB) Sistemin yanl balanmas sonucu meydana gelen arzalarC) Rotor sarglar ile gvde arasnda ksa devrelerD) Hatlardaki eitli ksa devreler

4. Santrallerde alternatrler, enerji iletim ve datm devrelerinde kullanlantransformatrler ve eitli devre elemanlar aadakilerden hangisine karkorunmasna gerekyoktur?A) FrekansnB) Sabit kalmasC) Yksek gerilimD) Salnm ar akm

5. Tek veya ok fazl devrelerde akmn alc olmadan devresini tamamlamasna nedenir?

A) Ak devreB) Kapal devre

C) Ksa devreD) Ar gerilim

6. Sarg ksa devre koruma rlesinde kontaklarn grevi nedir?A)Yanlca kesiciye kumanda etmek iindir.B) Kendisine balanm olan yardmc rlelere kumanda etmek iindir.C) Yalnzca uyartm sargs rlesini enerjilendirmek iin kullanlr.D) aydnlatma iin kullanlr.

7. Vatmetrik rle nerelerde kullanlr?A)Alternatrlerde sarg ksa devresinde

B)Trafolarda sarg ii ksa devrelerdeC)Alternatrlerde sarg ii ksa devresinde

MODL DEERLENDRME


59/63

54

D)Hepsi

8. 3 sargl gerilim trafosu hangi rlede kullanlr?A) Sarg ksa devresi rlesinde mesafe (empedans) rlesindeB) Vatmetrik rle ve mesafe (empedans) rlesindeC) Mesafe (empedans) rlesindeD) Sarg ksa devresi ve vatmetrik rlede

9. Hatlarda ksa devrelerde hattn yalnzca arzal blgesini devre d brakan korumarlesinin ad nedir?A)Vatmetrik rleB) Empedans rlesi

C) Toprak rlesiD) Sarg ksa devre rlesi

10. Aadakilerden hangisi empedans rlesinin nitelerinden deildir?A) Yol verme nitesiB) lme nitesiC) Kademelendirme nitesiD) Yn eleman


11.( )Sarg ksa devre koruma rleleri hem trafolarda hem de alternatrlerde kullanlr.12.( )Ters akmrleleri yalnzca hatlarda kullanlr.13.( )Alternatrlerde bir izolasyon hatas sonucu faz sarglar arasnda oluan ksa devreler

veya bir fazn kendi sarglar arasndaki ksa devreleri nlemek iin sarg ksadevresi koruma rlesi kullanlr

14.( )Koruma rlelerinde primer balant tipi, stnlklerinden dolay sekonder balantyatercih edilir.

15.( )Rle montaj esnasnda yaplmas gereken ilk i gerekli gvenlik topraklamalarngerekletirmektir.

16.( )Montajda mutlaka ara ve gereler kendi amalar dorultusunda kullanlmal vemekanik zorlamalardan kanld gibi gevek balantlardan da kanlmaldr.

17.( )Rle montaj esnasnda, devrede alma yapldna dair gerekli uyar ve ikaztedbirleri alnmaldr.

18.( )Rle montajndan sonra yaplacak iletken balantlarnda kullanlacak iletkenlerinuygun kesitte olmas yeterlidir.


60/63

55

19.( )letken balantlarnda mmknse renk kodlamalar veya farkl bir yntemle kablokodlamas yaplmaldr.

20.( )letkenlerin klemenslere ve balant aparatlarna balanmas esnasnda mekanikzorlamalardan kanlmal ayn zamanda gevek irtibat nlenmelidir.

21.( )Transformatrlerin sarglar birbirlerinden, magnetik devreden ve transformatrgvdesinden eitli tedbirlerle (vernik, zel kt, izolasyon ya, vb.) etkin birekilde yaltlmtr.

22.( )Alternatrlerin stator sarglarndan magnetik devreye ve gvdeye kar, eitlinedenlerle bir izolasyon hatas sonucu elektriksel temas olusa bile bu durum stator

sarglarndan topraa kaak oluturmaz.

23.( )Buingler, alternatrlerin sarg ularnn d devreye balanmas iin kullanlansilindirik porselen elemanlardr.

24.( )Toprak kaa koruma rlelerinde, elektronik ve mikroilemci tabanl sistemlergelitirilmesine ramen elektromekanik yapda olan tipleri gnmzde korumahassasiyeti ve gvenirlilii daha yksek olduu iin tercih edilmektedir.

25.( )Faz toprak ksa devrelerinde, koruma yaplabilmesi iin trafo ve alternatr yldzbalant noktalar, dorudan veya omik deeri ok yksek olan bir diren zerinden

topraklanmaldr.

Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

26. Toprak kaa koruma rleleri trafolarda sekonder sarg ........ akm trafosu zerindenorta faza balanr.

27. Toprakkaakoruma rleleri alternatr .......... akm trafosu zerinden balanr.28. Klemens balant vidalarn ............ ........... .......... lde sklr.29. Koruma devresi iletkenleri ile alarm devresi iletkenleri ............ renkli olmaldr.30. Elektrikkuvvetli akm tesislerinin kurulmasnn , iletilmesinin ve bakmnn can (

insan hayat) mal emniyeti bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin hkmlerikapsayan ynetmelie ................ ............... ......................... ................... denir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz

sorularla ilgili faaliyetleri tekrar inceleyiniz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki modlegemek iin retmeninize bavurunuz.


61/63

56

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI

1 D

2 C

3 C

4 A

5 C

6 B

7 D

8 D9 B

10 C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 Doru2 Yanl3 Doru4 Yanl5 Yanl6 Doru7 Doru8 Yanl9 Doru

10 Doru

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 Doru2 Yanl

3 Doru4 Yanl5 Doru6 Yanl7 Doru8 Doru9 Yanl

10 Doru

CEVAP ANAHTARLARI


62/63

57

RENME FALYET4N CEVAP ANAHTARI

1 kna2 kna3 iletkene zarar vermeyecek

4 ayr5 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii6 anma

7 ayarlanmamaldr8 konulmamaldr

9 Topraklamalar Ynetmelii10 0,5-1

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 D 16 Doru2 C 17 Doru3 c 18 Yanl4 A 19 Doru5 C 20 Doru6 B 21 Doru7 D 22 Yanl8 D 23 Doru9 B 24 Yanl10 C 25 Doru11 Doru 26 kna12 Yanl 27 kna

13Doru

28iletkene zarar

vermeyecek

14 Yanl 29 ayr

15Yanl

30Kuvvetli Akm

Tesisleri Ynetmelii


63/63

KAYNAKA BADUR zemir, etin BAOLU, Temel ENER, Endstriyel Elektrik

MEB Yaynlar GTeknik Eitim Fakltesi Matbaas, Ankara, 1992.

BAYRAM Mustafa, Elektrik Tesisleri le lgili Sorular ve zmler BirsenYaynevi, stanbul, 1999.

BAYRAM Mustafa, Elektrik Tesisleri Laboratuvar Deneyleri, BirsenYaynevi, stanbul, 1999.

KILIN Eyp, Endstriyel Elektrik As Ofset Matbaaclk, Kahramanmara,2000.

PENT Adnan, zdemir BADUR, Necmettin TRBEN, Elektrik Blm ve lem Yapraklar Snf 3MEB Basmevi, stanbul, 1990.

PENT Adnan, Elektrik Santrallar Enerji letimi ve Datm MEB Basmevi,stanbul, 1995.

TMMOB EMO, Orta Gerilim Transformatr Merkezlerinin Tasarm, EMOYaynlar, zmir, 1988.

TMMOB EMO, Elektrik Yksek Gerilim Tesislerinde letme SorumluluuEitimi Seminer Notlar, EMO Yaynlar, zmir, 2002.

STNEL Mustafa, Mahir ALTIN, Mehmet KIZILGEDK, EndstriyelElektrik, MEB Yaynlar OSTM Mesleki Eitim Merkezi, Ankara, 2001.

YILDIZ Blent, Elektrik Enerji Sistemlerindeki retim ElemanlarnnKorunma Tekniindeki Gelimeler TFBE Yksek Lisans Tezi, stanbul,1989.

www.etmd.org.tr , ubat 2006.

KAYNAKA
http://www.etmd.org.tr/http://www.etmd.org.tr/

Documents

elektirik röle