A Mesa Redonda

SOCIEDAD Y CULTURA Página 1 - Encuentros Caixaescena 2011. l - Carmen Gallo: Sociedad y Creación Página 2 - Multidisciplinariedade e compromiso social en Kukas - A Cruz Vermella (por V. Pampín) MEDIO AMBIENTE Página 1 - Fernando de la Peña: micología y ecología - Conocer las setas TU ENTORNO Página 1 - X. R. Mariño Ferro. A antropoloxía e as súas respostas DEPORTES Página 1 - Pisar o acelerador (por N. Pérez) - Ángel Vázquez, a visión do copiloto TEMA LIBRE Página 1 - A maxia galega - Manuel Aneiros: un druída actual

SUMARIO                                           

A maxia en Galicia, un valor colectivo. O investigador Aneiros, percorre a historia dos druídas galegos, desde a antigüidade ata hoxe (Tema Libre, p. 1)

Carmen Gallo nos invita a apasionarnos por el teatro Entrevista con la productora teatral, directora y profesora coordina los encuentros Caixaescena de Galicia, Asturias, Cantabria y Euskadi, en la que opina sobre arte y sociedad (Sociedad y Cultura, p. 1)

Coñecer o rally: ese deporte que non é de tolos Ángel Vázquez ofrece una visión diferente del rally, desde la ilusión y el esfuerzo de quien ocupa el asiento derecho (Deportes, p. 1)

El micólogo Fernando de La Peña denuncia a la tierra

(Medio Ambiente, p. 1)

Carmen Gallo en el Encuentro Caixaescena de Galicia/ Foto I.R.

Ángel como copiloto/ Foto Cedida

PROFESOR

YOLANDA RODRÍGUEZ ALDREY

REDACTORES

NEREA PÉREZ BALADO LORENA MOURO REY

VÍCTOR MANUEL PAMPÍN COTÓN ADRIÁN GAREA GARRIDO

DIEGO BLANCO TATO JUAN CARLOS MERA CONSTENLA

GONZALO FERREIROA FERNÁNDEZ SARA LÓPEZ VÁZQUEZ NEREA CASTRO LÓPEZ

CONFECCIONADORES

NEREA PÉREZ BALADO LORENA MOURO REY

VÍCTOR MANUEL PAMPÍN COTÓN ADRIÁN GAREA GARRIDO

DIEGO BLANCO TATO JUAN CARLOS MERA CONSTENLA

GONZALO FERREIROA FERNÁNDEZ SARA LÓPEZ VÁZQUEZ NEREA CASTRO LÓPEZ

Encuentros CaixaEscena 2011. Un espacio teatral de convivencia juvenil           

Carmen Gallo utiliza palabras cla-ras, con cuya sonoridad parecen bailar sus manos. El teatro fue una receta de vida que la llevó a proyectos como la Escuela de Arte Dramático ANTERTI, el Teatro Arriaga, el ITAE o la Es-cuela de Tecnología del Espec-táculo de Gijón. Como ayudante de dirección, productora teatral, docente y gestora cultural ha tra-bajado con las grandes figuras del teatro contemporáneo. Tiene una perspectiva teatral muy com-pleta que comparte con nosotros desde la coordinación del Progra-ma Caixa-Escena para Asturias, Galicia, País Vasco y Cantabria. Pregunta ¿Cómo se intesó por el teatro? Respuesta Me interesé cuando estaba estudiando en París. Caí en una escuela de arte dramático y desde ahí ha sido mi vida el teatro, ha formado parte absolu-tamente de todo. P. Desde entonces ¿Ha dejado de formarse? R. Nunca, nunca. Empecé como os decía en París. Cuando volví seguí formándome. Estudiaba en la universidad una cosa que no tiene nada que ver con este mun-do, Economía, pero seguí traba-jando con el teatro. Me metí en una compañía y de ahí pasé a formar parte de una escuela de arte dramático creada en San Sebastián y así hasta la actua-lidad. Ni un solo día he dejado de hacer teatro de una manera u otra. P. ¿Qué recuerda con más cariño?

El trabajo con los estudiantes: mis clases, el primer teatro donde empecé a programar, la recupera-ción de un teatro público en mi ciudad. Recuerdo la primera obra que hice con Kukas, trabajando a partir de un autor que me apa-siona, Lorca, y con la suerte de colaborar con dos personas, co-mo Isabel y Kukas, que formaban parte de mi universo, artístico y

vital, como amigos, como compa-ñeros; hicimos un trabajo que también me apasiona, que es otra parte de mi mundo: los títeres. Recuerdo con especial cariño mi entrada en el mundo de la ense-ñanza para los adolescentes y los jóvenes. Pero, posiblemente, lo que más me emociona es la con-tinuidad, el día a día, cuando voy a ver algo y puedo sentir lo que

"Nosotros somos los que te-nemos la voz y nos hacemos oír, cada día más"

"Si no nos apasionamos, no seremos capaces de ir creando el volcán de la vida"

Otros escenarios - Premios Buero de Teatro Joven: Varias categorias. www.fundacioncocacola.com/ www.mcu.es/artesEscenicas http://www.mec.es/ - Concurso de Teatro Clásico Greco-Latino en el ámbito de la Enseñanza Secundaria: Potencia la puesta en escena de textos dramáticos griegos y latinos por los estudiantes. http://www.boe.es/boe/dias/ 2011/02/09/pdfs/BOE-A-2011-2507.pdf -Programa CaixaEscena: Proporciona materiales, for-mación y organiza encuen-tros anuales con los parti-cipantes. http://obrasocial.lacaixa.es/ ambitos/caixaescena/ encuentros.es.html

CaixaEscena es un ambicioso proyecto de la Fundación La Caixa que pretende apoyar a los educadores comprometidos con las artes escé-nicas y a los alumnos y alumnas que dedican tiempo a la creación teatral. Se trata de una propuesta en constante movimiento, que partió del apoyo a los grupos de teatro escolar de una comunidad autónoma, hasta estar en esta edición presente en todo el Estado Español, con setecientos centros escolares implicados en el curso 2010-11. El programa experimenta un crecimiento constante y exige la existencia de, al menos, un docente dedicado a dinámicas y dirección teatrales en cada centro participante, que va a ser formado a través de talleres de movimiento, escenografía, cuerpo, voz y adaptación de textos, y que podrá transmitir a su alumnado los conocimientos adquiridos. Un escritorio virtual mantiene a este docente en contacto con los responsables y monitores de CaixaEscena. En la edición actual se prevee también la celebración en el mes de julio de un Encuentro de Formación de Formadores en Barcelona. Pero las estrellas del Programa CaixaEscena son, desde la edición pasa-da, los Encuentros en los que, además de participar en talleres, mostrar sus producciones, participar en debates sobre la muestra del trabajo de los otros grupos participantes y del suyo propio, el alumnado de se-cundaria, acompañado de sus docentes, comparte tres días de con-vivencia que se reparten entre el aprendizaje y la diversión y quizás creen lazos entre futuros actores y actrices, seguro que entre amantes del teatro.

me está transmitiendo alguien. Eso lo almaceno en mi memoria. P. ¿Cómo ve el mundo del teatro? R. Complejo, porque ahora mis-mo el teatro está inmerso en unas redes de producción y hay una serie de estructuras políticas y administrativas por encima que ahora mismo apoyan poco a lo que de verdad se debe hacer en el teatro. Por otro lado lo veo muy bien desde el punto de vista de la creación, porque en los momentos más complejos y más difíciles es donde el arte y la crea-tividad toman más el relevo de lo humano, de la imaginación y del ser. Eso es lo más importante hoy, para toda la gente que ha-cemos teatro: vosotros y también nosotros, todos los profesiona-les y la administración quiere co-lapsarlo, buscar una única vía, un único camino para dirigir esa manera de hacerlo. En estos mo-mentos complejos es cuando no-sotros somos capaces de tirar los ladrillos, romper esos moldes y sa-lir hacia delante. Ahora esta-mos en un mundo en el que diversidad y solidaridad, el com-pañerismo, la mirada del otro, esas otras miradas que son im-portantes, las no fronteras, ni en lo cultural, ni en lo artístico, ni en lo humano, toman el relevo de aquello que siempre ha querido hacer que el de abajo pacte. No, nosotros somos los que tene-mos la voz, y nos hacemos oír, y cada día nos hacemos oír más. P. ¿Es difícil ahora la producción teatral? R. Sí, lo es. Pero yo creo que la

crisis ha hecho que sea difícil todo. Es difícil para el obrero de la siderurgia, para la obrera de la construcción, para la administra-tiva, para quien trabaja en la agri-cultura, para cualquier sector. La cultura, desafortunadamente, es entendida muchas veces por parte de la clase política como aquello de lo que prescindir es fácil. Pero la cultura es educación y nadie puede pretender eliminar la educación, porque tenemos que ser hombres y mujeres for-mados para poder afrontar el reto siguiente y no se puede formar a nadie sin cultura. Hay que estar permanentemente poniéndole a este tema voz, para que los polí-ticos entiendan que si la cultura no tiene su importancia, el pri-mero que no debería tener im-portancia es el político que está ahí puesto para construírla. Nin-guna empresa que haga teatro o cultura en general sufre más que cualquier otra, pero sí que necesi-tamos ese reclamo, ese altavoz que nos haga ser permanentes y constantes para decir: "Si no-sotros fallamos, la educación fallará y este país se irá a pique". P. ¿Qué es lo más importante, aquello que más valora? R. La pasión hacia todo, desde una persona a lo que sucede le-jos. Si no nos apasionamos no lograremos transmitir todo lo que estamos sintiendo, lo malo y lo bueno; no seremos capaces de crear el volcán de la vida que nos dará maravillosas satisfacciones. Dejáos apasionar por todo y sed capaces de dar el salto.

Carmen Gallo: "En los momentos más difíciles el arte y la creación toman el relevo del ser "                         

Carmen Gallo con la entrevistadora en CaixaEscena - Galicia // Foto I. R.

Alumnos del C.P.I. de Vedra participantes en CaixaEscena/ Foto I. R.

"Intento que os demais descubran o colectivo ao que pertencen" A multidisciplinariedade e o compromiso social definen a Kukas como artista.

Un contrapicado a contraluz, o único retrato posible. Sentámo-nos a conversar con Kukas e pe-dimos un vaso de auga clara e unha tapa de rebeldía para acom-pañar. A conversa transformase en arte independente na forma, comprometido no fondo. Pregunta Chamarse Kukas é nacer predestino para ser artista? Resposta Cada un busca o oficio que quere e non nace. Creo que é vocacional. Ou rebeldía tamén: ser artista ven máis da rebeldía que de outra cousa. P. Pintura, fotografía, títeres, tea-tro... pode escoller entre todas estas manifestacións? R. Cando fas unha marioneta tes que saber modelar, pintar, actuar, tes que saber escenografía. No mundo da arte vai todo xunto. Arte é tanto pintar un cadro, re-presentar unha obra de teatro, crear unha marioneta, como escri-bir un texto . P. O humor é unha clave da tra-xedia. Que importancia ten para vostede? R. O humor e ainda máis a re-tranca, porque eu son moi gale-go, é esa forma rara de dicir as cousas. Un xeito de entender a vida moi interesante. P. Que intensidade informativa aportan os títeres ao teatro ? R. O teatro de actor fai caranto-

Naceu no compostelano barrio de Belvís como Marcelino de Santiago Viqueira e transformouse en Kukas: pintor, escritor, fotógrafo, creador de títeres, escenógrafo... Un dos artistas máis completos do panorama galego actual: xenial, libertario, retranqueiro e profundamente humano.

ñas. No teatro de títeres é impor-tante o sentido da práctica, a posta en escena que debe de ser máxica de por si . Os personaxes, con un rostro que non cambia nunca, poden, sen embargo, cam-biar os seus sentimentos. Teñen que ser diferentes para que can-do o público vexa unha marioneta sinta como chora, como ri ,como minte, sen cambiar a expresión. P. Como se constrúe un títere? R. Desde a imaxinación . Hai que ter moita, iso é o primeiro. Des-pois hai que facer bocetos e logo buscar as formas da expresión, sabendo que esa expresión vai ser fundamental para todo. É moi importante saber colocar ben as mans, do mesmo xeito e non po-demos andar facendo cabriolas con unha faciana que se está mal construída porque vai confundir. As marionetas son parte do tea-tro, personaxes diferentes, igual que as máscaras e non son bone-cos dos que están nun estante. P. Propuxéronlle matrimonio os da política e da economía? R. A miña ideoloxía política é máis ben unha forma de vida. Considérome libertario e anar-quista, algo que non ten un cate-cismo, que supón unha relación coas persoas, coa economía, con todo que leva que ese matrimonio consista en intentar que o demáis

que os demais vivan ben, e grazas a un que descubran e que sexan parte dese colectivo ao que pertencemos todos, ao que per-tenzo eu. Non son individualista nese sentido, a min impórtame que aos demáis lles vaia ben. P. Se fose Brancaneves a quen nomearía para os sete enaniños? R. Para os sete enaniños eu teño claro a quen non nomearía pero a quen nomearía é difícil dicir, pero saber os que sobran é moi fácil Hai unha chispa deles, sobre to-do na reserva de políticos e se empezase a dicir nomes, podería-des quedar alucinados. Pero o que moita xente non sabe é que polas nosas rúas hai moitos su-postos enaniños que non son tal. Xentes cativas, xentes pequenas, que para min son xigantes, que teñen un espírito de loita e de su-peración enorme. Iso é o impor-tante. P. Fáganos unha fotografía artística da sociedade. R. A fotografía máis artística da sociedade actual é unha fotogra-fía con cataratas. Así de claro podemos definir esta tormenta que hai. Póñennos as gafas xa emporcalladas para que non ve-xamos como é o mundo. Unha pena, porque hai expertos en da-nar, eu creo que esquizofrénicos, pero que lle imos facer?

"Ser artista é cousa da rebeldía" "A retranca é un xeito de enten-der a vida moi interesante"

"A fotografía máis artística da sociedade actual é unha foto-grafía con cataratas"

A Cruz Vermella é ese lugar onde todos podemos ser e sentirnos solidarios

Por Víctor Pampín

Se na túa vida che falta algo e necesitas sentirte realizado coma persoa, atopar lugares onde poidas ceder o teu tempo libre e axudar aos demais, entón o teu oco está na Cruz Vermella. Alí , desenvólvense activida-des tales coma buscar familias de acollida a nenos dos que, por calquera motivo, os seus proxenitores non se poden facer cargo, ou aos que non lle poden aportar os recursos necesarios para o seu total desen-volvemento.Tamén é posible axudar aos nosos maiores, outro sector desprotexido da sociedade: podemos facerlles compañía, se viven sós, ou tamén realizar con eles actividades de ocio para distraelos: todo isto para ofrecerlles o que necesitan, é dicir, comprensión, apoio e interese. Pero nenos e maiores non son os únicos sectores desprotexidos, así que hai moitos máis espacios para dar renda solta á solidariedade, como as actividades educativas para os xoves ou as de divulgación, que van dende a prevención de condutas violentas, que pretenden evitar o risco social e a consecución dos obxectivos vitais de cada persoa, ata a preparación para a etapa de adultos. Hai inmigrantes, persoas que non atopan traballo, outras que viven na rúa, tamén doentes aos que se lles pode facer a estancia no hospital máis levadeira, é outras moitas accións nas que é posible colaborar. Por iso debemos animarnos se pensamos que se nos dá ben a organización de accións lúdicas, que podemos dar apoio escolar, se estamos capacitados para axudar a preparar un currículo, a contactar con empresas ou a seleccionar ofertas de emprego. Se miras ao lonxe o teu son as campañas de cooperación internacional. Se tes capacidade para elaborar proxectos: a protección mediambiental, o campo da saúde, o da prevención de violencia... Só é necesario que queras facer algo para poder atopar un lugar nesta gran familia, que sempre terá a porta aberta para que entres en acción.

Laura Castiñeiras, psicologa da Cruz Vermella de Santiago / Foto V.P

El micólogo Fernando de la Peña afirma: "Nuestros montes ya poseen poco espacio para la utopía"

Conocer las setas: esas amigas, esas enemigas

Cada otoño se lanzan a los montes miles de aficcionados a las setas, pero algunos acabarán intoxicados, a veces, incluso muertos. Los hongos son unos seres complejos, algunos de los cuales poseen toxinas que afectan a los humanos. Una buena información es imprescindible, en otro caso podemos tener un disgusto.

La alarma parece resonar entre los árboles, transmitirse por un hilo fino que tiene poco que ver con el tendido eléctrico, tele-gráfico o telefónico, por un ins-trumento que despierta para recordarnos que la vida en este planeta es muy anterior a la aparición de nuestra especie y también será bastante posterior a su desaparición. Esa red que comunica y crea bosques se llama micelio, una forma de vida muy antigua, que mide muy bien la salud de los ecosistemas y que parece haber hablado suficien-temente claro para llamar nues-tra atención hacia un estado de emergencia. No son muchos los que se paran a escuchar a los hongos, a contemplarlos e inter-pretar sus señales, pero aquellos que lo hacen son auténticos orá-culos de la vida.

Artículo

Título Subtítulo

Fernando de La Peña es un micó-logo que año tras año com-prueba como el cambio climático hace que se vengan abajo mu-chas investigaciones sobre el mundo de los hongos, esos seres vivos tan desconocidos como importantes para el desarrollo de la vida. Su sensibilidad lo ha llevado a dedicar una buena parte de su tiempo a pronunciar confe-rencias sobre el daño que la hu-manidad causa a la naturaleza y a si misma, además de a impartir los múltiples cursos sobre micología por los que es tan conocido. Pregunta ¿Por qué se ha cen-trado en los hongos? Respuesta Por ser el reino más desconocido a pesar de su im-portancia para el desenvolvi-miento de la vida en el planeta. P. Parece que cada vez son más las personas que se interesan por la micología, ¿Cómo afecta eso a los montes? R. Son una presión más para el ecosistema. De todas formas, nuestros montes ya poseen poco espacio para la utopía.. P. ¿Cómo puede ser que setas de climas más cálidos ahora se en-cuentren aquí? R. No sólo son las setas, tam-bién se está modificando el ma- pa que registra la distribución de todos los seres vivos de la Tierra, y aunque la evolución es una parte inseparable de la vida, es su rapidez, motivada por la actividad humana, la que está acelerando la extinción de muchas especies. P. ¿Por qué hay unha parte de la sociedad que teme a las setas y otra que las valora? ¿Hasta qué punto es alto el riesgo? R. El desconocimiento es lo que nos hace temer la mayor parte de las cosas. Existen setas que son excelentes comestibles que tie-nen similitud con otras que son

potencialmente venenosas; es el conocimiento de sus diferencias lo que nos hace valorarlas. Un error de apreciación en alguna de ellas puede resutar fatal. P.¿Qué valor tiene para usted la Ecología? ¿Cómo podemos de-tener el daño medioambiental? R. Si el ser humano fuese tan inteligente como dice sólo se relacionaría con el medio de for-ma sostenible; evidentemente no lo somos, y nuestro egoísmo nos impide actuar de forma racional. P. ¿Intentan los países detener la contaminación? R. Los países no son los culpa-bles de la contaminación. Somos todos los ciudadanos los res -ponsables. Los habitantes de las naciones “desarrolladas” son los que más contaminan y, lo que es peor, extienden su contaminación a los demás. P. ¿De qué modo se cumple el protocolo de Kyoto? R. Evidentemente de una forma insuficiente. Siguen aumentando las emisiones de los gases de efecto invernadero. P. ¿Cómo va a ser el futuro, si seguimos contaminando? R. Habrá un nuevo equilibrio natural después de que muchas de las especies desaparezcan de sus hábitats actuales. P. Cambiamos el mundo a nues-tra conveniencia, ¿Qué ganamos y qué perdemos con eso? R. A corto plazo, algunos, ga-namos comodidad y seguridad frente a la Naturaleza. El precio, calculado en perdida de biodiver-sidad, es excesivo; y el que hare-mos pagar a las generaciones futuras es desorbitante. Actua-mos como malos gestores de algo, la vida en el planeta, que no nos pertenece. P. ¿Qué podemos aprender de la catástrofe de Fukushima?

R. El comportamiento irracional de los seres humanos no es una anécdota. La utilización de la energía nuclear puede ser un ejemplo, y sin necesidad de un suceso catastrófico. Algunos de los residuos que se generan en su normal funcionamiento son letales a pequeñísimas dosis y durante cientos de miles de años. Nosotros, igual que actuamos con otros productos dañinos, nos limitamos a barrerlos “debajo de la alfombra”...pero esa alfom-bra está en nuestra casa. P. Se cuantifican los costes medioambientales y también se afirma que la ecología es ahorro, algunas personas se preguntan, en este contexto de qué modo ayuda a economizar la ecología. R. La pregunta ya demuestra una falta de conciencia ecológica. ¿Cuánto vale una vida?, ¿Cuánto valdría la descontaminación real de un solo río?, ¿...Y la del mar? Las alteraciones que provocamos diariamente al medio son impaga-bles ¿Cómo podemos cuantificar en dinero la extinción de cual-quier especie por nuestra causa?, ¿Qué le estamos arrebatando al futuro? ¿No sería más inteligen-te, en nuestra sociedad, consumir menos ...de todo? P. El consuelo es esperar que los jóvenes sean la esperanza, pero ¿Cómo se relaciona la juventud con la naturaleza? R. No se debe generalizar. Los jóvenes son muchos y muy di-versos. A pesar de que en las so-ciedades occidentales el conoci-miento popular de la naturaleza es escaso y muchas veces, ade-más erróneo, la atracción de la vida aún impacta en muchos de nuestros hijos que, en la medida de sus posibilidades, intentan mejorar las actuaciones de sus padres.

Las setas son los cuerpos fructíferos, de un conjunto de hongos pluricelulares que inclu-ye muchas especies. Suelen cre-cer en condiciones de humedad y sombra, como la que proporcio-nan los árboles, pero en general en ambientes húmedos y con poca luz. Pero las características particulares de cada especie di- fieren mucho. Unas son comes-tibles y otras venenosas, e inclu-so existen varias con efectos psicoactivos. En cuanto al modo de alimentación de estos hongos los tenemos saprofitos (que se alimentan de cadáveres), parási-tos (viven a expensas de otros seres) y microrrizas (se asocian con vegetales y colaboran en la alimentación de los árboles y en la creación de bosques). Las setas más comunes son las que tienen forma de paraguas, pero su sombrero puede adoptar varias formas, incluso en la misma especie puede variar a lo largo del tiempo, por eso es muy importante tomar nota de su forma, quizá haya varios especí-menes en diferentes fases de de-sarrollo en los que se aprecien estas diferencias. En cualquier caso, las setas son una riqueza para los bosques y para nosotros que nos deleita-mos con su sabor y su belleza.

Fernando de la Peña conoce los micelios y sus frutos. / Foto I. A.

Los agáricus ervensis son un comestible bueno, muy valorado, que en ocasiones es confundico con la amanita faloides. Esta seta tiene anillo, pero no volva, sus láminas son rosadas y con el tiempo tienden al marrón oscuro.

La amanita faloides es una de las especies venenosas mortales que encontramos con más frecuencia en nuestro medio. Tiene anillo, láminas, sus esporas son blancas, su sombrero va desde el blanco al verde oliváceo y tiene volva.

manos con respecto aos animais. P. Que lle fascina desta criatura e das comunidades que forma? R. A capacidade de aprender, o feito de que en cada zona do planeta poda dar respostas diferentes. Fascíname a varie-dade, que non teñamos que ser todos iguais, por exemplo aos norteamericanos que son quen teñen o poder neste momento. O bonito, o rico, é o feito de que nos adaptamos de forma distinta ás condicións de cada comu-nidade. Os galegos non temos porque ser iguais a ninguén, igual que unha persoa dun pobo de África que terá as súas carac-terísticas. Tamén temos todos cousas parecidas, por exemplo a medicina, pero vivimos, vestí-monos, comemos, celebramos festas ou falamos dun xeito plu-ral do que temos que estar orgulloso. Oxalá que esta enorme variedade se manteña. P. Vostede ten escrito moitos libros que definen a idiosincrasia dos galegos, pero tamén dos quechuas e dos europeos en xe-ral. Que busca un antropólogo: o semellante, o diferente, ou o mis-terio da universalidade desde a diversidade? R. As dúas cousas. Aquelas nas que nos parecemos: os valores universais, como non mentir, non matar, aínda que despois poña-mos excepcións facilmente e ta-mén as diferenzas. Por exemplo, Galicia non é igual que Castela, por iso temos que ter unha cul-tura un pouco diferente, casas, campos de labranza que respon-den ao un medio xeográfico e tamén a unha historia anterior. As dúas cousas son importantes e o antropólogo ten que estudar, aínda que ás veces é moi difícil porque hai esos parecidos e ta-mén a razón do diferente e, sobre

todo, saber valorar as diferenzas en vez criticalas, como acontece na nosa sociedade cando se fala dos costumes das persosas mu-sulmanas. Saber valorar esa ri-queza é un dos aportes da antro-poloxía. P. Como antropólogo fixo traballo de campo, é docente na Universi-dade… que prefire? R. As dúas cousas son interesantes, pero eu se poidese faría traballo de campo, sempre e investigaría. A docencia tamén é interesante, pero prefiro o tra-ballo de campo. O que acontece é que non se pode facer sempre investigación, porque os antro-pólogos tamén necesitamos ter unha familia. Eu non podería estar sempre cos quechuas como estiven tres anos, porque non tería fillos nin unha neta preciosa. Agora ben, fago traballo de cam-po en Galicia, que é máis doado, moi bonito e compatible coa do-cencia. P. Conviviu en Bolivia con unha comunidade quechua e estudou as crenzas deste pobo. Que di-ferenzas hai entre os rituais que-chuas e os galegos? R. Moitísimas. Trátase de reli-xións moi diferentes, xa que eles teñen moitos deuses que están relacionados coa natureza, como o deus do sol ou o da terra, dos montes ou dos cultivos. En canto aos rituais tampouco teñen que ver cos católicos. P. Nalgún medio, vostede ten afirmado que "todo o que son crenzas en Galicia é común a toda Europa, especialmente á de tradi-ción católica" , cal é a razón? R. Cada sociedade ten a súa pro-pia cultura e os seus propios cos-tumes. Europa foi durante sécu-los, toda a Idade Media e aínda moito tempo despois unha uni-dade, unha única sociedade e po-

lo tanto tiña todo en común, ta-mén as creenzas, a bruxería, os contos, a medicina, os instrumen-tos de labranza: todo con peque-nas diferenzas. Cando se estable-ceron os estados modernos cada un pensou que era diferente, porque ignoraba aos outros. A conclusión é que somos euro-peos desde hai moitísimos anos. P. Como mudou a cultura que-chua desde que vostede presen-tou a súa tese de doutoramento en 1984 ata hoxe? R. Non volvín, pero estou en contacto con xente e sei que as condicións son moi semellantes, polo tanto a cultura cambiou moi pouquiño. Non é o mesmo que aquí, onde en trinta anos a socie-dade cambiou moito. P. Como conviven antropoloxía e economía de mercado? R. A da economía de mercado é unha sociedade máis e a antro-poloxía ten que estudala coma a calquera outra. Agora ben, o antropólogo non se deixa ir polo que din os tópicos como aquel de que todo o moderno é mellor. Se me dis que é mellor a medicina de agora, eu que son estudoso da medicina tradicional direi que si, pero a relación entre os veciños, a familia, a actitude ante a morte... era mellor antes e facían que a xente con menos recursos fose máis feliz. Antes tamén se pasaba fame, pero se temos recursos pa-ra alimentarnos, para ter médicos e ao mesmo tempo eses aspectos positivos, sería bo recuperalos. P. Somos todos indíxenas? R. Orixinalmente, cando Colón chegou a América, indíxenas eran os habitantes das Indias Occi-dentais, de América. Pero se con indíxenas nos referimos a autóc-tonos, si o somos. Entendemos a vida desde o lugar no que nace-mos, iso márcanos moito.

Pregunta ¿Ter nacido en Cas-trofeito, unha aldea do Concello do Pino, marcou a súa vocación como antropólogo? Resposta Si moito. Alí coñecín moitos costumes que, xa na uni-versidade empeñeime en estudar. As persoas do rural non son ignorantes senón que os seus coñecementos deben ser estu-dados e aprendidos. Dominar a cultura das aldeas e ao mesmo tempo ser universitario e saber como se vive na cidade é riqueza. P. A antropoloxía estuda o presente e o pasado do ser hu-mano, pretende influír no futuro? R. Xa non aspiramos a tanto. Sería interesante e , trátase de es-tudar o presente e o pasado para que no futuro non se cometan os mesmos erros, e valorar as cren-zas e os costumes que poden servir para crear ese futuro mellor. Tamén para sentir orgullo do propio e aproveitar os co-ñecementos do mundo rural que se perderan no urbano onde triunfa o individualismo. Nas al-deas a relación entre as persoas é forte, poden levarse mal, pero ta-mén se axudan. Nese medio as persoas divertíanse moito e eran máis alegres, porque estaban máis unidas. Agora somos máis tristes, temos máis enfermidades, mesmo psíquicas, así que os valores que nos mostra a an-tropoloxía podemos reaproveita-los para mellorar o futuro. P. Que ten de especial o ser hu-mano en relación co resto dos vi-vintes? R. Aínda hoxe falaba diso cos alumnos. Ten algunhas diferen-zas moi importantes, a principal é que nos dependemos do apren-dido, por iso temos que ir tantos anos a escola, algo importan-tísimo, porque canto máis apren-damos mellor estamos prepa-rados para a vida. Os outros animais non teñen que aprender tanto, pero o seu nivel de vida non é comparable ao noso. Outro aspecto importante é o referente á linguaxe, característica dos hu-

Xosé Ramón Mariño Ferro é profesor na Faculdade de Filosofía da USC, pero ante todo é antropólogo e, como tal, levou adiante traballos de campo tan interesantes como o que desenvolveu ao longo de varios anos de conviven-cia con unha comunidade quechua de Bolivia. Os seus múltiples ensaios sobre an-tropoloxía galega situánno como un dos grandes exper-tos neste tema. Emana unha serena inquietude por apren-der e ensinar humanidade.

"Europa foi durante séculos unha unidade. Cando se estableceron os estados modernos cada un pensou que era diferente porque ignoraba ao outro"

Para ler -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Satán, sus siervas las brujas y la Religión del Mal, Ed. Xerais, Vigo,1984 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Autobiografía dun labrego,Ed. Xerais., Vigo, 1986 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Las romerías. Peregrinaciones y sus símbo-los, Ed. Xerais, Vigo, 1987 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Muerte, religión y símbolos en una comunidad quechua, Universidad de Santiago de Compostela, Santiago, 1989 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Lobos, lobas e lobishomes, Ed. do Cumio, Pontevedra, 1995 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Aparicións e Santa Compaña, Ed. do Cumio, Pontevedra,1995 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Contos marabi-llosos, Ed. do Cumio, Ponte-vedra, 1996 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Liño aprende a ser indio, Ed. Edelvives, Zara-goza, 1996 -MARIÑO FERRO, XOSÉ RAMÓN, Antropoloxía de Galicia. Ed. Xerais., Vigo, 2000

Para non esquecer "Saber valorar as diferenzas entre as comunidades humanas é un aporte da antropolóxiía" "O que acontece é que non se pode facer sempre investi-gación, porque os antropólogos tamén necesitamos ter unha fa-milia" "Canto máis aprendamos mellor estamos preparados para a vida" "Cada sociedade ten a súa propia cultura e os seus propios costumes" "A antroploxía leva a sentir or-gullo do propio e aproveitar os coñecementos do mundo rural "

O Doutor Mariño Ferro rodeado por algunhas das súas publicacións sobre antropoloxía/ Foto Y.R.

         

As competicións de rally tamén se corren desde o asento dereito Ángel Vázquez, copiloto de Javier González, cóntanos como vive as carreiras desde a súa posición

Pisamos o acelerador e comeza-mos. Ángel está preparado. Pergunta É difícil compaxinar a vida persoal coa laboral? Resposta Non sempre. Podería complicarse todo, e pasas unha temporada sen ver a familia. P. Os seus irmáns, a súa noiva e o seu sogro están involucrados no mundo do rally, como toma o resto da familia o seu traballo? R. Tómano ben, failles ilusión, aínda que a miña sogra pensa, ca-riñosamente, que estou tolo, pero como a filla e o marido teñen a mesma doenza, aínda perdoa. P. Como se conxuga o traballo cotián co rally? R. Non é difícil, pero si resta tem-po libre os fins de semana en temporada, cando hai que dedi-carse aos rallys e a entrenar. P. Hai que ter moita ilusión para conseguir o que un se propón? R. A ilusión é todo: o que marca a diferenza conseguir o que que-res. Podes tardar máis, pero ao final consegues o que te propós. P. Ao podium sube o piloto, pero, que parte da victoria ten un copiloto? R. Guiamos ao piloto, somos como os seus ollos e temos que informalo sobre as curvas. Tamén vixiamos os parámetros de tempe-ratura, axudamos a cambiar unha roda, resolvemos todos os pro-blemas que hai na estrada e modificamos as anotacións entre a primeira e a segunda pasada. É un traballo laborioso. P. Como son as relacións nese mundo? R. Boas, aínda que hai tantos pi-

lotos e copilotos que non che-gamos a coñecelos, pero temos grandes amigos no rally. P. E como se leva co seu piloto, Javier González? R. Non tería palabras para definir a nosa relación. Somos como ir-máns. Necesitamos ter moita con-fianza un no outro, porque ás veces hai moita tensión e nervios que che poden xogar malas pasa-das, así que temos que coñe-cernos ben para evitar malenten-didos. Ás veces a relación de pi-loto e copiloto chega a ser como a dos noivos. P. E cos contrincantes? R. Gustaríame dicir que de respecto, pero non sempre e así, porque non sempre te respectan a ti. En principio, como estamos empezando, nós non somos mo-lestos, así que a relación é boa. P. Que pensa cando está comen-do o seu bocadillo e ve aos de-mais co prato diante? R. Non é que te sintas inferior cando os ves como nun restau-rante, pero si pensas que eles non teñen os mesmos problemas económicos ca ti e o teu equipo. P. Que diría se a súa filla quixese ser piloto ou copiloto de rally? R. Faríame moita ilusión, aínda que con sentimentos contradic-torios, porque tamém me preocu-paría, aínda que non tanto como outras persoas, xa que eu coñezo este mundo e sabería cal é a gra-vidade dun accidente. P. Como consegue pasar desper-cibido pola rúa? R. Estou empezando, así que moi-ta xente non me coñece. Os copi-

Cando pisar o acelerador a fondo se convirte nun oficio Nerea Pérez Balado

R. E fácil illarse. Ves aos segui-dores nas cunetas, a un e outro lado da estrada, cando levantas a cabeza para orientarte e saber on-de vas, e moitas veces, co ruído do coche, non escoitas as lou-vanzas, así que te concentras no que vas facendo. P. Hai algún copiloto que admire especialmente, aínda que sexa un rival? R. Si, o copiloto de Luis Vilariño, Moncho López, admíroo moito porque é moi bo.Aínda que a referencia que seguimos moito e moitos é a de Luis Moya. P. As anotacións do copiloto son o referente para o seu piloto, Como se toman as notas dun tramo? R. En principio, as notas dáchas a túa organización e despois ti vas facendo as túas propias, mo-dificando con correccións, tamén ampliando a información e adap-tándote ao piloto. P.Os pilotos de rally gozan de fa-ma e seguidores, ocupan páxinas na prensa e son aclamados. Está por chegar a hora do recoñece-mento do traballo do copiloto? R. Penso que si. Os seguidores recoñécen o traballo, porque eles saben que é indispensable, para cada tramo, pero ninguén fala do traballo dos copilotos, nin se-quera deles. Non son máis que un nome no coche. Por exemplo, cando chega a hora dunha entrevista, o piloto e o copiloto están xuntos, pero sempre res-ponde o piloto, e o copiloto que-da relegado entón, tamén niso, a un segundo plano.

lotos son pouco coñecidos. Sá-bese do nome, non da súa cara. P. Como vive o rally, e como vive do rally? R. Vivo os rallys con emoción. Encántame o meu traballo, por-que me gusta o difícil. Do rally vi-ve pouca xente, eu empezarei a vivir del agora. P. Por que decidiu ser copiloto? R. Fixera un curso fai moitos anos e era a miña ilusión. Tiven que moverme moito e chamar a moitas portas para conseguir un asento. Sen ilusión non hai nada, se a tes, tes persistencia e con ela consegues ter, ao cabo de algún

tempo,o que te propuñas desde un principio. P. Como se ve todo desde o asento dereito? Esa co-respon-sabilidade é mais doada ou máis complicada que a do piloto? R. O piloto nace, e o copiloto fai-se. Ser copiloto é máis compli-cado, porque hai que facer moitas cousas: encargasete da estrada, do bloc de notas… Pero un sen o outro non é nada, complemén-tanse en todo e fan traballos im-portantes ambos. P. Despistan os espectadores? Como se consegue illarse do ex-terior e atender ao traballo?

Cando empezou a correr con un Seat Panda, o tempo non era favorable. Chovia e a néboa era realmente densa. Sergio nada tiña que perder e coñecía a zona, así que acelerou a fondo, mentres os rivais tocaban o freo: ese día naceu o que hoxe é o "Lobo de Meira". O lobo era un rapaz humilde, con paixón por correr e con moita ilusión, e todo isto pódemolo atopar aínda hoxe en Sergio Vallejo, a pesar dos galardóns acadados co paso do tempo. O seu interese por este deporte comezou ao fixarse noutros pilotos daquel tempo, como Carlos Saínz, pero entrar neste mundo non é fácil e, sen apoios, non tes cartos. A el non lle im-portou e correu co seu Panda. Hai moitas persoas que pensan que o rally é unha tolería, outros pensan que é unha fazaña. Realmente é un deporte de risco controlado. Non se pode pensar en que pasará na seguinte curva, só en acabar ben e co mellor tempo, para saír victorioso. Un oficio, un traballo, cuns días e unhas horas, non a tempo completo. Cando se sae da carreira impera, a prudencia e iso hai que saber transmitirllo a esa morea de seguidores que se agolpa nas cunetas para animar e dar cariño. Ao final, a pru-dencia premia e non hai ningún accidente grave que destacar. Hai o empeño para conseguir os fondos necesarios, a lembranza dos coches que acompañaron no camiño ao pódium e que agora hai que deixar atrás para mellorar, a raiba e a impotencia ante as inxustizas e ante os que prefiren arranxalo na pista en vez de discutir, tamén o traballo e a regularidade. Este ano os irmáns Vallejo confían en gañar de novo o Campionato de España, sen perder nunca o espírito do lobo: Adiante!

Ángel Vázquez e Javier González no interior do seu coche/ Foto cedida

Sergio Vallejo, o Lobo de Meira, e o seu copiloto, Diego Vallejo co seu coche de Vallejo Racing / Foto cedida

Galicia no camiño entre a maxia e o coñecemento do pobo

Maxia para un pobo que mira ao Atlántico

Pódese definir a maxia como o conxunto de artes, coñecementos e practicas con que se pretende producir resultados que alteren as leis naturais. Nada máis de-sexado polo ser humano, que empeñou a súa historia en modi-ficar esas leis usando ritos ou tecnoloxía. Téndese a pensar que a maxia está relacionada con culturas primitivas e nada está máis lonxe da realidade, aínda que a maxia existise primitiva-mente en todas as culturas, pero continúa a ser unha das claves do pensamento humano e está presente, de un ou outro xeito en cada sociedade. Múltiples teorías intelectuais traballaron sobre es-te concepto e varias disciplinas, como antropoloxía, filosofía ou socioloxía, utilizan o seu estudo para explicar a relación entre o pensamento humano, a relixión e o coñecemento. En Galicia a maxia forma parte do vivir. As múltiples romerías, os símbolos, as meigas, os curandei-ros, as sanadoras,os rituais, as festas... todo ten que ver con un antigo coñecemento de maxia na-tural arraigado no Occidente Eu-ropeo. Cóntase que é herdanza dos druídas que poboaban estas terras atlánticas.

R. Ningunha, porque eu poderes máxicos non teño. A xente está moi enganada co que era un druí-da, dos que desapareceron no 52

a.C., cando Vergintoris rendiu ar-mas ante César. Os druídas eran médicos, xuíces, filósofos, homes de paz, coñecedores da agricultu-

"Os druídas sabían de todo, por iso se pensaba que eran homes máxicos" Manuel Aneiros é un investigador das tradicións galegas e do mundo celta

ría? R.Porque a descoñecen. Dicía Confucio que o mal da humani-dade esta en dúas cousas: no medo e na ignoráncia. Tan pron-to hai cultura pérdese o medo á maxia, á ciencia e a todo. P. Que nos pode contar sobre as pocións máxicas? R. A poción máxica que eu fago é a quiemada. Leva lume e augar-dente. a auga e o lume son ele-mentos que, segundo os alqui-mistas, estaban contrapostos e os dous xuntos fan unha poción. Iso é maxia. Se a bebes, como Alicia no País das Marabillas, vivir a fantasía, a ilusión, a fé. Igual que hai unha maxia católica de estigmaatizados e milagres, hai outra popular. P. Xunto con Vizoso, creou un tarot galego, que valor especial ten? R. O tarot é un libro de historias. O que elaboramos Vizoso e eu coa axuda de Edicións do Castro e Díaz Pardo, é importante desde o punto de vista da antropoloxía galega, como o magosto, ou a ca-charela representados.

Encontrámonos con Manuel Aneiros na Facultade de Xeogra-fía e Historia da U.S.C. e sabemos que é el cando vemos un mirar azul, cheo de historias, mares, in-quedanzas. Quizá garda aínda al-go de desconfianza, despois da publicación da noticia sobre o seu suposto ritual de axuda á can-didatura de Madrid 2016, so-bradamente desmentido, pero a ansia de compartir vence.. Pergunta Apelidarse Loureiro dá boa sorte? Resposta Como calquera outro apelido Pero o valor do loureiro é un símbolo. En loureiro transfor-mouse Dafne cando Apolo a perseguia, por iso foi a árbore sagrada deste deus. En Galicia a árbore é xa ela unha triunfadora, porque se dá en todas partes, é moi poderosa. Nas aldeas úsase para facer as afumadas e as mei-gas antigas espantaban así meigallos e mal de ollo. P. Contan os vellos libros que os poderes máxicos hérdanse cos demiunchos nunha caixa de pra-ta, que relación ten esta historia coa súa?

"Os druídas son os gardiáns dos bosques, das árbores. Protec-tores da natureza"

ra, da metereoloxía, un pouco de todo, por iso pensaban que eran homes máxicos. Agora non so-mos máxicos: gústannos as tra-dicións, investigámolas, somos músicos, historiadores, antropó-logos, estudosos da tradición celta. P. Como se conxuga a maxia coa ciencia? R. A maxia transfórmase en cien-cia. Un teléfono móvil sería toma-do hai cen anos por un obxecto encantado, agora é algo tan nor-mal, porque cando descubrimos como funciona algo, a maxia pasa a ser ciencia. P. Que responsabilidades conle-va ser druída? R. A palabra druída quere dicir, os gardiáns dos bosque, das ár-bores, así que hai que ser res-petuoso e gardar a natureza. P. Como conseguiu forxarse unha fama? R. Comecei a traballar nisto hai moitos anos e mantívenme. Eu sempre digo que son un inves-tigador das tradicións. P. Por que algunhas persoas pensan que a maxia é unha tole-

Manuel Aneiros, considerado o druída galego/ Foto I. A.