Ekonomski fakultet, Subotica Fakulteti i Ekonomisë, Subotica

Настаје из тежње за мудрошћу

F

en (filein): волети, жудети

(sofia) – свака вештина или знање, нарочито више знање које укључује врлину и умеће живљења

S (sofos) – неко ко добро обавља свој посао и ко уме да живи – „мудрац

F (filosofos): човек који је себи поставио циљ да тежи сазнању –онај који тражи истину, али је не поседује

Lind nga ndjekja e urtësisë

F

en (filein): të dashurosh, të kesh epsh

(sofia): Çdo aftësi apo njohuri, sidomos njohuritë që përfshin më shumë virtytë dhe aftësi për jetën

S (sofos) – dikush që kryen punën e tij mirë dhe që di se si të jetojë – i mençur”

F (filosofos): një njeri i cili ka vendosur një objektiv që të përpiqet për dituri -ai që kërkon të vërtetën, por nuk e posedon

2

Почетак употребе израза ”филозоф”: можда већ Питагора (oкo 580-500) сигурно, Хераклит (окo 540-480) али право значење тек код Сократа(470-399) односно, код Платона (427-347)

Филозофија и наука се не резликују све до средине 19. века, када почиње издвајање појединачних наука из филозофије

Смисао бављења филозофијом данас проблематичан: свака појединачна наука се бави једном облашћу искуства , а филозофија, која се бави искуством у целини, чини се као да је узалудна наука

Fillimi i perdorimit të termit "filozofi": ndoshta Pitagora (580-500 c.) sigurt, Heraclitus ( 540-480) por kuptimi i vërtetë lajmrohet vetëm te

Sokrati (470-399) ose te Platoni (427-347)

Filozofija dhe shkenca nuk dallohen deri në mesin e 19-të shekullit, kur fillon ndarja individuale të shkencave dhe filozofive

Kuptimi i marrjes me filozofi sot është shumë më problematik: cdo shkencë individuale merret me njërën prej sferave të përvojës, kurse filozofija e cila merret me përvojën në tërsi, na lenë përshtypjen që është shkencë e kotë

3

Посебна врста:

интелектуалне делатности

духовне активности

сазнања

А) филозофија се бави питањима из

разних области

Б) мисаоне технике филозофије

примењују се на проблеме у

свим областима

Llojet e posaçshme:

veprimtaritë intelektuale

aktivitetet shpirtërore

njohuritë

A) Filozofija merret me pyetje të

sferave të ndryshme

B) Kuptimet teknike të filozofisë janë

aplikuar në problemet e të gjitha

sferave

4

Међутим, данас многи мисле да

бављење филозофијом нема

никаквог смисла

Теоријско сазнање се више не

сматра важним, већ само

прагматично сазнање

Три основна појма филозофије:

истина, доброта и лепота

Свако истраживање у филозофији

полази од неког одређења ова три

појма

Megjithëate, sot shumë mendojenë

se të merresh me filozofi nuk ka

kurfar kuptimi

Njohuritë teorike nuk konsiderohen

më të rëndsishme, por vetem

njohuri pragmatike

Tre termet bazë të filozofisë: e

vërteta, mirësia dhe e bukura

Cdo hulumtim në filozofi fillon prej

njëres prej ketyre tre termeve

5

Ови појмови су били уско повезани у старом и средњем веку, али су се они, од почетка новог века, одвојили и све више удаљавали један од другог.

Тако данас:

Истинито не мора бити истовремено и лепо

Лепо не мора бити истовремено добро

Добро не мора бити истовремено и истинито итд.

Këto koncepte janë të lidhura ngushtë me kohërat e lashta dhe mesjetare, por ato nga fillimi i shekullit të ri, janë ndarë dhe gjithë e më tepër janë distancuar njëra prej tjetrës

Kështu që sot:

E vërteta nuk duhet në të njejtën kohë të jetë edhe e bukur

E bukura nuk duhet në të njejtën kohë të jetë edhe e mirë

E mira nuk duhet në të njejtën kohë te jetë edhe e vërtetë, etj

6

Однос између теорије, праксе и производње разрешен је у корист производње

Производња данас представља комбинацију технике и поетике (корисног и лепог): дизајн

Цео човеков свет прекрила је техника у својим различитим видовима, па је прихватљиво само оно што је посредовано техником:

материјалне производње

уверавања и убеђивања,

трговања,

вођења јавних послова,

опхођења и мишљења

Marrëdhëniet në mes të praktikës dhe prodhimit janë zgjidhur në favor të prodhimit

Prodhimi sot është një kombinim të teknikës dhe poetikës (të dobishmes dhe të bukurës) dizajni

Komplet botën e njeriut e ka mbuluar teknika me shiqimet e saja të ndryshme, dhe është e pranushme vetëm ajo çka është ndërmjetësuese teknika:

prodhimet materiale

vërtetimi dhe bindjet

tregtia

udhëheqja e punëve publike

sjelljet dhe mendimet

7

рационално бављење основним истинама

потрага за разумевањем суштине ствари

проучавање тајне животног смисла итд

заснивање мерила евиденције (истине)

метода рационалног решавања проблема

проналажење критеријума за вредновање идеја и аргумената

Marrja racionale me të vërtetat themelore

Hulumtimi për kuptimin esenciale të sendeve

Studimin e sekretit për kuptimin e jetës e kështu me rradhë

Themelimi i masave të evidencës (të vërtetës)

Metoda racionale e zgjidhjes problemeve

Gjetjen e kritereve për vlerësimin e ideve dhe argumenteve8

развија нашу способност да свет сагледамо са становишта другихпојединаца и култура

увећава нашу способност да опазимо особеност појединих знања

продубљује наш осећај за смисао и разноликост људских искустава

zhvillon aftësitë tona që botën ta perceptojmë nga perspektiva e individëve tjerë dhe kulturës

rrit aftësinë tonë për të perceptuar personalitetin e njohurive individuale

thellon ndjenjën tonë për kuptim dhe diversitetit të përvojës njerëzore

9

А) филозофска питања се односе на сваког човека

Б) сваки човек се сматра способним да одговара на таква питања, на властитог искуства о себи

Ми нисмо само посматрачи или учесници филозофске игре питања и одговора, него смо и улог у тој игри

Филозофска питања се могу дуго избегавати, али се на крају не могу избећи

A. pyetjet filozofike që lidhen me çdo person

B. çdo njeri është konsideruar të jetë në gjendje për t'iu përgjigjur pyetjeve të tilla, rreth përvojës së tij personale

Ne nuk jemi vetëm vëzhgues ose pjesëmarrës të lojës pytje dhe përgjegje të filozofisë, por jemi faktor në ate

Pytjet filozofike mundën gjatë të anashkalohen, por në fund nuk mund ti ikim

10

Супротстављеност:

нова питања за свакога

традиција њиховог постављања

Филозофска свест је проблемска:

резултат традиције

критеријум нашег филозофирања

свако филозофира, али не једнако диференцирано и успешно

научивост филозофирања –спремност на улазак у дијалог са традицијом

неопходност оживљавања и укључивања књишке филозофије у властито филозофирање

Kundërshtimet:

pyetje të reja për secilin

tradita e shtruarjes së tyre

Vetëdija filozofike është problematike:

rezultati i traditës

kriterijumi i filozofimit tonë

secili filozofon, por jo jo njëtrajsisht diferencohet edhe atë suksesëshëm

studimi i filozofimit – një gatishmëri për të hyrë në dialog me traditën

domosdoshmërinë e ringjalljes dhe kyqjes të filozofisë letrare në filozofimin personal

11

самосталног промишљања и изналажења начела

усвајања скупа случајно прикупљених појмова, чији нам извори, ваљаност и последице остају непознати

vetë-reflektimit dhe parimeve të gjetura

miratimin e një sërë konceptesh të mbledhura rastësisht, te cilat burime, vlefshmërina dhe pasoja mbesin të panjohura

12

Свако има нека темељна уверења(која почивају на начелима која су на овај или онај начин филозофска):

шта је исправно, а шта погрешно

шта спада у нашу дужност, а шта у право

шта је лепо, а шта ружно

шта је политички ваљано, а шта рђаво

али су она често подсвесна, неартикулисана или несувисла

Gjithkush ka bindje themelore (të cilat janë të bazuara në parimet të cilat në njërën apo tjetrën mënyrë janë filozofike):

çfarë është e drejtë, dhe çfarë është e gabuar

çka bie në përgjegjësinë tonë, dhe çka në të drejtën

çka që është e bukur, dhe çka është e shëmtuar

çfarë është politikisht e vlefshme, dhe çka është e shëmtuar

por ata janë shpesh nëndije, të pa artikuluara ose të pa argumentuara

13

Свако од нас има потребу да разуме своја убеђења и да изрази своју представу о животу

(У супротном, не бисмо поседовали јасну идеју о томе у шта верујемо и шта нас мотивише при најзначајнијим одлукама нити да ли је то уопште истинито)

Потребно је да схватимо своје одговоре на одређена филозофска питања, јер с обзиром на њих ми обликујемо свој живот, односно оно што ћемо бити као индивидуе, као припадници једне културе, нације, вере, политике

Secili prej nesh ka nevojë për të kuptuar bindjet e veta personale dhe ta shprehë idenë e tij për jetën

(Përndryshe, ne nuk do të kishim poseduar një ide të qartë se në çfarë ne besojmë dhe atë që na motivon para vendimeve më të rëndësishme as për ate se a është e vërtetë)

Ne duhet të kuptojmë përgjigjet tona në pyetje të caktuara filozofike, sepse duku u bazuar në ato ne e formojm jetën tonë, ose çfarë ne do të jemi si individë, si pjestarë të një kulture, kombi, feja, politike.

14

15

Иако ми увек поседујемо некакву представу о животу (која има филозофску основу),

ипак ми нисмо нужно упућени на могућност њене филозофске проблематизације

МОЈА

представа о животу

одређује

МОЈУ

судбину

Edhe pse ne gjithmonë posedojmë një shfaqje për jetën (i cili ka një bazë filozofike),

megjithatë ne nuk jemi patjeter të drejtuar për mundësinë e problematikës filozofike

E IMJA

shfaqja për jetën

cakton

TË IMIN

fat

16

Да бисмо отпочели да размишљамо о могућности измене својих уверења и преиспитивања својих сазнања, морамо на неки начин доспети у медијум филозофије.

Филозофија, међутим, није некакво пожељно стање које би се, наводно, једном за свагда могло постићи, већ је она активност умног односа према свему што постоји.

Për të filluar të mendojmë për mundësinë e ndryshimit të bindjeve të tyre, dhe shqyrtimin e dijeve të tyre, duhemi në njëfarë mënyre të përfundojë në filozofinë e mesme.

Filozofija megjithatë, nuk është gjendje e dëshirueshme e cila, gjoja, një herë e për gjithëmonë arrihet, por ajo është aktiviteti mendjes pranë gjithë asaj që ekziston.

17

У активност филозофирања неко или нешто мора да нас упути, јер је услов за њу да се напусти здраворазумски начин мишљења

Да бисмо се увели у филозофско мишљење морамо се извести из уобичајеног

На крају откривамо да нас у филозофију није упутио нико други, него ми сами, јер за филозофију неопходан унутрашњи наговор

Në aktivitetin e filozofimiit dikush ose dicka duhet të na udhëzoj, sepse eshte kusht për të që të braktisë mënyrën e shëndoshë të menduarit

Për tu futur në të menduarit filozofik duhet të nxjerrin nga e zakonshmja

Në fund, zbulojmë se në filozofi nuk ka udhëzuar askush, por ne vetëm, sepse për filozofinë eshte e domosdoshme bindja e mbrendshme

18

Филозофија се често сматра: практично бескорисном луксузним поигравањем духа оптерећењем за свакодневицуАли то је погрешно схватање

филозофије, јер полази од потцењивања човекових могућности

Ако се човек схвати као стваралачко биће, онда филозофија може да постане средство:

самосазнања (духовност) измене и ослобођења (бити

другачији и бити неко други) схватања смисла властитог живота

(богатство одрeђења)

Filozofia shpesh është konsideruar: praktikisht e padobishme loja luksoze me shpirtin ngarkesës për përditëshmëriPor kjo është një keqkuptim i filozofisë,

sepse fillon nga nënvlerësimi i kapaciteteve njerëzore

Nëse një njeri është perceptuar si një qenie krijuese, atëherë filozofia mund të bëhet mjet:

vetë-dijes (spiritualitetin) ndryshime dhe përjashtime (të

jenë të ndryshme dhe të jetë dikush tjetër)

të kuptuarit e kuptimit të jetës personale (pasuaria e percaktimit)

19

Тешкоћа почетка мишљења:

систематски начин мишљења

многобројни историјски покушаји

Почетак је резултат онога што се већ догодило

Појам филозофије је резултат кретања свести кроз историју

Историјски и систематски садржаји мишљења су срасли

Тако се жеља да се филозофира испуњава окретањем историји филозофије

Vështirësia e fillimit të menduarit:

mënyra sistematike e të menduarit

shumë përpjekje historike

Fillimi eshtë rezultat i asaj cka veq ka ndodhur

Termi filozofi është rezultat i lëvizjes së vetëdijes gjatë historisë

Përmbajtjet historike dhe sistematike të mendimeve janë bashkuar ndërkohë

Kështu qe dëshira për të filozofuar plotësohet me sjelljen e historisë filozofike

20

У филозофији нема напретка, јер

традиција није ствар прошлости

већ је жива и данас

Када откријемо да постоји мноштво

различитих историјских почетака,

наша тешкоћа да започнемо са

филозофијом претвара се у проблем

избора између већ постојећих

начина филозофирања

Në filozofi nuk ka përparim, për

shkak se tradita nuk është një gjë e

së kaluarës, por është e gjallë edhe

sot

Kur zbulojmë se ekzistojnë origjina të

ndryshme historike, vështirësia jonë

të fillojmë me filozofinë shëdrohet ne

problem të zgjedhjes në mes të

mënyrave ekzistuese të filozofimit

21

Постоји разлика између:

свакодневног, природног језика и

стручних језика појединих наука

Филозофија не полази од културног наслеђа, него од непосредногискуственог света

Међутим, у филозофији се обично искуство доводи у питање, па и језик не може бити природан језик (за који такво искуство није проблематично)

Ekziston dallimi në mes:

të përditshmes, gjuhës natyrore dhe

gjuhës teknike të shkencave të caktuara

Filozofija nuk fillon prej trashëgimisë kulturore, por prej botës pa ndërmjetuses të pavarur

Megjithatë, në filozofi përvoja shpesh vihet në pytje, madje edhe gjuha mund 4të jetë natyrore (për të cilët kësi llojë përvoje nuk është problematike)

22

Потреба за филозофијом се јавља када осетимо да наш искуствени свет више није саморазумљив и близак

Психолошки извори филозофирања су чуђење и сумња: свакидашње искуствено знање

сада се показује као незнање а уобичајени начин разумевања

показује се као површан и неоригиналан

Nevoja për filozofinë lind kur ne mendojmë se bota jonë me pervoj me nuk e vetkuptuar dhe e afërtë

Burimet filozofike jane befasimetdhe dishimet:

npervojat e përditshme te dijes tash tregohen si padituri

një mënyrë e zakonshme e të kuptuarit tregohet sikur sipërfaqësor dhe joorigjinal

23

Разлика у односу на појединачне науке, које предмет и методу не одређују саме

Питање „Како филозофирати?” тражи филозофски одговор

Филозофија покушава да ништа не претпостави, него да крене испочетка, јер она не допушта некритичко усвајање темељних апстракција

24

Dallimi në raport të shkencave të veçanta, të cilat lëndën dhe metodën nuk e përcaktojnë vet

Pyetja, "Si të filozofojmë?" kërkon përgjigje filozofike

Filozofija përpiqet që asgjë mos të paraqesë, por të fillojë nga zeroja, sepse ajo nuk lejon miratimin jokritik të bazave abstrakte

Реалне науке

Природне науке (нпр. физика, хемија, астрономија, теоријска медицина,биологија)

Културне науке Духовне науке (нпр.

историјске,религијске, језичке науке и науке о уметностима)

Друштвене и економске науке

Формалне науке

(нпр. формална логика, математика, структуралне науке)

25

Shkencat reale Shkencat natyrore (p.sh. fizika,

kimia, astronomia, mjekësia teorike, biologjia)

Shkencat kulturore

Shkencat shpirtërore (p.sh. historike, fetare, shkencat gjuhësore dhe shkencat mbi artin)

Shkencat sociale dhe ekonomike

Shkencat formale (p.sh., logjika formale, matematika,

shkencat strukturore)

26

SHKENCAT INDIVIDUALE

Meto

da t

ë c

aktu

ara

(a

bstr

aksio

ni m

eto

dik

)

FILOZOFIJA

научностзнања која стоје у некој међусобној систематској вези

фундаменталностпита се о крајњим, не-емпиријским темељима искуства

универзалностискуствена стварност посматра се уцелини, а не с неког одређеног гледишта и уз помоћ неке одређене методе

умносттежња за кохеренцијом и уверљивошћу обезбеђује аргументоване тврдње

критичностдовођење у питање важења сваког смисленог садржаја (тврдње, мњења)

shkencadijet të cilat qëndrojnë në një lidhje të ndërsjellët sistematike

fundamentalizmipyetet për të fundit, jo-empirike bazat e përvojës

universalitetinpërvojat reale trajtohen në tërsi, dhe jo prej një këndvështrimi të caktuar dhe me ndihmën e ndonjë metodë të veçantë

dituriapërpiqet për koherencë dhe bindje, siguron bindje të argumentura

kritikasjellë në pyetje vlefshmërinë e çdo përmbajtje kuptimplotë (deklaratat, mendimet) 27

http://sq.wikipedia.org/wiki/Filozofia

http://sq.wikipedia.org/wiki/Dituria

http://sq.wikipedia.org/wiki/Metafizika

http://sq.wikipedia.org/wiki/Epistemologjia

http://sq.wikipedia.org/wiki/Logjika

http://sq.wikipedia.org/wiki/Estetika

http://sq.wikipedia.org/wiki/Etika

http://sq.wikipedia.org/wiki/Morali

http://sq.wikipedia.org/wiki/Gjuha_%28komunikim%29

http://sq.wikipedia.org/wiki/E_v%C3%ABrteta

http://sq.wikipedia.org/wiki/Mendja

28