Upload
phamtuyen
View
231
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 1
EkonomiEKO 201 Ders Notları
•Kitap: Begg, Fischer and Dornbusch (2003), Economics 8.Baskı, McGraw-Hill.•Değerlendirme: Vize (%40) + Final (%60)
Doç.Dr.M.Özgür Kayalıca
İşletme FakültesiTEGAM Ofisi
Maçka
1. HaftaEkonomi ve Ekonomi Bilimi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 2
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 3
Ekonomi nedir?
• EKONOMİ toplumun...– Neyi– Kimin İçin– Nasıl
üreteceğine...Nasıl karar verdiğini araştırır
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 4
Petrol Fiyatları
05
10152025303540
19651970
19751980
19851990
19952000
US$
var
il başı
na
1973-74 arasında üç katına, 1979-80 iki kat dahaarttı ve dünyadaki herkesi etkiledi.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 5
Petrol fiyatındaki bir artış
• Ne üretilecek– Daha az petrol-yoğun ürünler
• Nasıl üretilecek– Daha az petrol-yoğun teknikler
• Kimin için üretilecek– Petrol üreticisi ülkeler daha güçlü, ithal
edenler daha zayıf
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 3
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 6
Dünya GSMH ve nüfus dağılımı, 2000
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Nüfus GSMH
AGÜ OGÜ ÜGÜ
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 7
Kıtlık seçim yapmaya zorlar
• Fırsat Maliyeti: • Kritik öneme sahip bir tanım• Bir üründen bir adet fazla edinmek
için diğerinden vazgeçilen miktar• Hem üretim hem de tüketimde
geçerli
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 8
Üretim olanakları eğrisi (1)
• Üretim olanakları eğrisi, bir ürünün her üretim seviyesi karşılığında, diğer üründen üretilebilecek maksimum mal miktarınıgösterir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 4
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 9
Üretim olanakları eğrisi (2)
Filim çıktısı (G)
Gıd
a Çık
tısı(
F)
Üretim olanaklarıeğrisi
∆G = 8
∆F= 4
A
B10
14
6 14
•
•
∆F/∆G = fırsat maliyeti (=1/2)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 10
Piyasaların işleyişi• Piyasa
– hanehalkının alternatif mallar arasında tüketim kararını nasıl verdiğini
– Firmaların neyi ve nasıl üreteceğine nasıl karar verdiğini
– ve işçilerin ne kadar ve kimin için çalışacağına nasıl karar verdiğini
• fiyat mekanizması aracılığı ile düzenleyen tanımdır.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 11
Kaynak dağılımı
• Kaynakların dağılmı toplum için son derece önemlidir
• Ve farklı toplumlarda farklı şekilde yapılır–Totaliter–Karma–Serbest piyasa
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 5
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 12
Piyasa ve ülkeler
Kapalıekonomi
Serbestpazarekon.
Küba
Çin
Macaristan
İsveç
İngiltere
ABD
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 13
Normatif ve Pozitif Ekonomi
• Pozitif ekonomi objektif açıklamalar ile ilgilenir– ör. Bir mal üzerine eğer vergi koyulursa o malın
fiyatı yükselir.• Normatif ekonomi değer yargısı taşır
– ör. Sigara tüketimini önlemek için vergi koyarak fiyatını artıralım.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 14
Mikro ve Makro (1)
• Mikroekonomi– Bireysel ekonomik kararlar– Ör: Futbolcuların ücreti ve petrol fiyatları
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 6
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 15
Mikro ve Makro (2)
• Makroekonomi– Ekonominin bütünündeki ilişkileri inceler– Ör: GSYİH, toplam fiyat seviyesi ve işsizlik
Ekonomik analizin araçları
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 17
Model ve veri
• Model– basitleştirici varsayımlara dayalı iskelet– ekonomik düşüncemizi organize etmemize
yarar• Veri
– iktisatçıların gerçek dünyayla bağlantısı– zaman serileri (time series)– yatay kesit (cross section)
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 7
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 18
Reel ve nominal
• Birçok iktisadi değişken parasal olarak ölçülmüştür
• Nominal değerler– cari fiyatlardan ölçülmüştür
• Reel değerler– bir temel yıla göre değişen fiyatlar
ayarlanarak bulunur– cari fiyatdan hesaplanır
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 19
Economik modeller:bir örnek
• Planlarımızı daha iyi organize edebilmek için gerçeğin basitleştirilmişhaline ihtiyacımız var
• Metro yolculuğuna olan talep = f(fiyatlar, gelir, tercihler)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 20
İlişkiler
metro ücreti ve gelirler 1989-2000
10
11
12
13
14
15
650 750 850 950 1050Reel gelir (£m 1998/9 fiyatları)
Ree
l ücr
et (
1998
/9 p
ence
)
Şekiller iktisatçılara iktisadi değişkenler arasındaki İlişkileri anlamaya yardımcı olur.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 8
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 21
Ekonomik Deliller
• ekonomik teori ile ampirik gerçeklik arasındaki ilişkiyi şekil vs gösterir
• Ekonometri istatistiki tekniklerle gözlem gerçek arasındaki bağı test eder
• Deliller bir teoriyi reddetmemize neden olabilir
• Ya da desteklememize
2. HaftaTalep, arz, ve piyasa
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 23
Bazı anahtar terimler• Piyasa
– alıcı ve satıcıların mal ve ürün alıp sattıkları yer• Talep
– tüketicilerin her olası fiyattan almaya razı olduklarımal ve hizmet miktarı
• Arz– üreticilerin her olası fiyattan satmaya razı oldukları
mal ve hizmet miktarı• Denge fiyatı
– arz ve talep edilen miktarları birbirine eşitleyen fiyat
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 9
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 24
Diğer şeyler sabitken fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi talep eğrisi gösterir
• “Diğer şeyler”:– İlgili diğer mal
fiyatları– Tüketici geliri– Tüketici tercihleri
• “Diğer şeyler”deki değişmeler eğrinin yerini etkiler
D
Miktar
Fiya
t
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 25
Diğer şeyler sabitken fiyat ile arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi arz eğrisi gösterir
• “Diğer şeyler”:– teknoloji– girdi maliyetleri– hükümet
düzenlemeleri• “Diğer şeyler”deki
değişmeler eğrinin yerini etkiler
Miktar
Fiya
t S
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 26
Piyasa Dengesi
• Piyasa degesi arzın talebe eşit olduğu E0noktasındadır
D0
D0 S
S
Fiya
t
MiktarQ0
P0 E0•
– P0 fiyatı ve Q0miktarı gösterir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 10
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 27
Piyasa Dengesi ve Dengesizlik
• Eğer fiyat P0 düzeyinin altinda olursa talep fazlasımeydana gelir– Tüketiciler üreticilerin arz
ettiğinden daha fazlasınıtalep ederler
D
DS
S
Q0
P0E
Fiya
t
Miktar
•
P1 ••
Arz fazlası
P2 • •Talep fazlası
• Eğer fiyat P0 düzeyinin üzerinde olursa arz fazlasımeydana gelir– Üreticiler tüketicilerin
talep ettiğinden daha fazlasını arz ederler
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 28
Talep eğrisinde kayma
S
S
E1
F iya
t
Miktar
Eğer ikame malın fiyatıazalırsa ...
Her fiyat düzeyi için daha az tüketilmek istenir
D0
D0
E0
Q0
P0
Talep eğrisi D0D0 ‘danD1D1 ’e kayar
D1
D1
Q1
P1
Piyasa E1 noktasında yeniden dengeye gelir.
Fiyat P0 da kalsa arz fazlası olur.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 29
Arz eğrisinde kayma
D
D
Q0
P0 E0
Fiya
t
Miktar
Varsayalımki taşıma maliyetleri arttıS0
S0
S1
S1
Arz eğrisi S1S1 e kayar
Eğer fiyat P0 düzeyinde kalırsa talep fazlası olur
Q1
P1
E2
Piyasa E2 noktasında yeniden dengeye gelir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 11
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 30
Talebi arttırabilecek iki yol (1)
• (1) Eğri üzerinde A dan B ye hareket
• Fiyatdaki değişmeye tüketicinin tepkisini verir
• Bu da arzı kaydırır
AP0
Q0 Miktar
Fiya
t
D
BP1
Q1
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 31
Talbi arttırabilecek iki yol (2)
• (2) Talep eğrisininD0 dan D1 a kayması
• Veri her fiyattan talebin artmasına neden olur
• ör. P0 fiyat düzeyinde talep edilen miktar Q0dan Q1 e çıkar: P1düzeyinde talep edilen miktar Q1 den Q3 a çıkar
AB
P0
Q0 Q1
D0
Miktar
Fiya
t
P1
C
D1
F
Q2Q3
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 32
Piyasa dengesizliği• Varsayalım ki kötü hasat
sonucu arz SS e kaymış• Hükümet fakiri korumak
için P1 seviyesinde tavan fiyat koysun
• P0 denge fiyat seviyesinin altında yer alır
• Sonuç: talep fazlası
Miktar
Fiya
t
P0
Q0QS
DS
P1
E
A B
P2
Talep fazlası
QD
D S
Ortaya çıkan talep fazlası sorunu için ürünün pay edilmesi gerekir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 12
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 33
Fiyat ve miktar değişmeleri
• Gerçekte, arz ve talep eğrilerini önceden çizemeyiz
• Bu yüzden gerçekleşmiş değerleri kullanırız
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 34
Ne, Nasıl ve Kimin için
• Piyasa:• Arzı talep edilen miktarı eşitleyen fiyatı bularak
– Ne kadar ürünün üretilmesi gerektiğine karar verir• Piyasa denge fiyatını ödemeye gönüllü tüketicileri
bularak
– Ürünün kimler için üretildiğini belirler• Firmaların satmaya gönüllü olduğu ama tüketicilerin o
fiyattan almaya razı olmadığı fiyatlar olabilir
– Hangi ürünün üretileceğine karar verir
Arz ve talep esneklikleri
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 13
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 36
Talebin fiyat esnekliği
…bir malın fiyatındaki değişmeye karşılık talepedilen miktarında meydana gelen değişme
tanım:
talep edilen miktardaki % değişmefiyatdaki % değişme
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 37
Esnek Talep
• Talep esnek...EĞER...
Fiyat esnekliği (eksi işareti ihmal ederek) -1 den büyük oldursa
– Yani, talep edilen miktardaki % değişme fiyatdaki %değişmeyi geçerse
Ör: eğer fiyatdaki % 5 artışa talep edilen miktar % 7 düşüşle tepki verirseesneklik -7 ÷ 5 = -1.4
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 38
Katı Talep
• Talep katıdır... EĞER...– Fiyat esnekliği -1 ile 0 arasında olursa– Yani, talep edilen miktardaki % değişme
fiyatdaki % değişmeden küçük olursaÖr: fiyatdaki % 5 lik artışa talep edilen miktar %3.5 lık düşüşle tepki verirseesneklik - 3.5 ÷ 5 = - 0.7
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 14
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 39
Birim esnek talep
• Talep birim esnektir...EĞER...– Fiyat esnekliği -1 olduğunda– Yani, talep edilen miktardaki % değişme
fiyatdaki % değişmeye eşit olursaÖr: fiyatdaki % 5 lik artışa talep edilen miktar % 5 lik düşüşle tepki verirseesneklik - 5 ÷ 5 = - 1
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 40
Doğrusal talep ve esneklik
Düz bir talep eğrisi boyunca fiyat esnekliği farklı değerler alır
D
Birim esneklikEsneklik
Katı esneklik
Miktar
Fiya
t
D
•
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 41
Fiyat esnekliğini ne belirler?
• Alternatif (ikame) ürünleri bulabilme kolaylığı
• ÖRNEK:– Fiyatı yükseldiğinde başka bir deterjan bulmak kolay
olacaktır– Bu durumda talebin esnek olmasını bekleriz– Fakat tüm deterjanların fiyatları yükselirse alternatif
ürün bulunamaz– Dolayısı ile talebin katı olmasını bekleriz
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 15
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 42
Esneklik uzun dönemde daha yüksektir
• Kısa dönemde, tüketiciler harcama alışkanlıklarını hemen değiştiremezler
• Fiyat yükselmeye devam ederse, o zaman tüketiciler değişmelere göre uyum göstereceklerdir.
• Talep– Uzun dönemde daha esnektir.– Fakat kısa dönemde görece daha katıdır.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 43
Esneklik ve GelirFiyyat değiştiğinde,firmanın toplam geliri (TR) üzerindeki etki talebi fiyat esnekliğine bağlı olacaktır.
Fiyat artışı Fiyat düşüşü
Talep esnek TR düşer TR artar
Talep birim esnek
TR değişmez
TR değişmez
Talep katı TR artar TR düşer
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 44
Esneklik ve fiyat düşmeleri
D
Birim esnekEsnek
Katı
Miktar
Fiay
at
•
D
Miktar
Topl
am G
e li r
(+)TR< (-)TR
(+)TR< (-)TR
Fiyat düştüğünde: eğer talep esnekse, yeni satışlardan elde edilen gelir varolan satışlardan elde edilen gelirdeki düşmeden daha fazla olacaktır – TR yükselir;
Eğer talep katıysa, yeni satışlardan elde edilen gelir varolan satışlardan elde edilen gelirdeki düşmeden daha düşük olacaktır – TR düşer
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 16
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 45
Esneklik ve metro fiyatları
• Yolcular otobüs, taksi, dolmuş ve kullanabilir– Dolayısıyla talep esnektir (ör: - 1.4)– Ve fiyatlardaki bir artış metro yolculuğuna olan talebi ve
harcamaları düşürür• Eğer yolcuların alternatif ulaşım araçları yoksa
– Talep katı olabailir (ör: - 0.7)– Fiyatları arttırmanın yolculuk talebi üzerindeki etkisi daha az
olacaktır– Ve gelir artacaktır
Geliri arttırmak için metro ücretleri nasıl değiştirilmelidir?
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 46
Talebin çapraz fiyat esnekliği
i malının j malına göre talebin çapraz fiyat esnekliği:
i malının talep edilen miktarındaki % değişmej malının fiyatındaki % değişme
Bu pozitif ya da negatif çıkabilirEğer iki mal ikamelerse çapraz fiyat esnekliği pozitif olma eğilimindedir: ör. Çay ve kahve
Eğer iki mal tamamlayıcılarsa çapraz fiyat esnekliği negatif olma eğilimindedir: ör. Süt ve kahve
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 47
Talebin gelir esnekliği
Talebin gelir esnekliği talep edilen miktarın gelirdeki bir değişmeye duyarlılığını ölçer :
Talep edilen miktardaki % değişmeTüketici gelirindeki % değişme
Gelir esnekliği pozitif ya da negatif olabilir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 17
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 48
Normal ve düşük ürünler• NORMAL bir ürünün talebin gelir esnekliği pozitiftir
– Gelirdeki bir artış talep edilen miktarı arttırırör. Süt ürünleri
• Düşük bir ürünün talebin gelir esnekliği negatiftir– Gelirdeki bir artış talep edilen miktarı azaltır
ör. kömür• LÜKS bir ürünün talebin gelir esnekliği 1 den büyüktür
ör. Bazı kozmetik markaları
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 49
Gelir ve talep eğrileriGelirde bir artış:
Miktar
Fiya
t
D0
NORMAL ÜRÜN DÜŞÜK ÜRÜN
Miktar
D0
Fiya
t
D1
Talep eğrisi sağa kayar
D1
Talep eğrisi sola kayar
3. HaftaTüketici tercihi
ve Talep Teorisi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 18
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 51
Tüketici tercihindeki dört unsur
• Tüketici geliri
• Malların fiyatları
• Tüketici tercihleri
• Tüketicilerin faydasını maksimize ettikleri varsayımı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 52
Bütçe doğrusu
• Gelir ve fiyatlarbirlikte tüketicinin satın alabileceği ürün bileşimini belirler.
• Bütçe doğrusu satın alınabilirle alınamazıbirbirinden ayırır.
Gıda ve filime harcayabileceği 50 mTL si olan bir öğrenci düşünün.
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12
Gıda
Filim
AB
CD
EF
G
Gıda fiyaı 5 mTL;Filim fiyatı 10 mTL.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 53
Tüketici tercihlerini modellemek
• Varsayım: tüketici çoğu aza tercih eder.
• a noktası ile karşılaştırıldığında:– Tüketici kuzey-doğuyu
tercih eder, ör. c– fakat a noktasını güney-
batıdaki b noktasına tercih eder.
Gıda miktarı
Filim
mik
tar ı
a
b
c
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 19
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 54
Tüketici tercihlerini modellemek (2)
• a baskın bölgedeki tüm noktalara tercih edilir
• Fakat tüketici tercih edilen bölgedeki tüm noktaları a ya tercih eder
• d ve e ?Gıda miktarı
Filim
mik
tar ı
ab
c
Tercih edilenbölge
Baskın bölge
e
d
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 55
• U2U2 kayıtsızlık eğrisi tüketiciye aynı fadayıveren tüm tüketim bileşimlerini verir– IC negatif eğimlidir
(varsayımlarımız dikkate alındığında)
– Eğim sağa gidildikçe yatıklaşır
– ICler birbirlerini kesmezler
Tüketici tercihlerini modellemek (3)
Gıda miktarı
Filim
mik
tarı U2
U2
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 56
Tüketici tercihi
• Bu nokta C noktasıdır.
• B ve E noktalarıda elde edinebilir noktalardır
• Fakat daha az fayda verirler,
• çünkü daha düşük kayıtsızlık eğrisi üzerindeler.
U3
Gıda miktarı
Filim
mik
tarı U2
U2U1
U3U1
BL
C
E
B
Tüketicinin faydasını maksimize ettiği nokta bütçe doğrusu ve kayıtsızlık eğrilerinin birbirlerine teğet olduğu yerde gerçekleşir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 20
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 57
Gelirdeki bir değişmeye uyum
• Tüketicinin gelirindeki bir değişme bütçe doğrusunu kaydırır
• eğim değişmez
• Tüketicinin seçimindeki değişiklik ürünlerin doğasına bağlıdır
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 58
Normal mallar
Her iki üründeNORMALse, gelirdeki birartış seçilen noktayı C'Noktasına kaydırır:Her iki ürün için de talepEdilen miktar artar
U2
U1
Gıda
Filim
BL0
BL1
C
C'
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 59
Düşük mal ve normal mal
Gıda düşük bir malsagelirdeki artış tüketiciyi C den C‘Noktasına getirir.
Gıda miktarı azalırve filim miktarı artar
Gıda
Filim
BL0
BL1
U2
U1
C
C'
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 21
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 60
Fiyat değişmesine uyum
• Bir malın fiyatındaki değişme bütçe
doğrusunu kaydırır
– eğim değişir
– ve bu göreceli fiyatları yansıtır.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 61
Gıdanın fiyatında bir artış (1)
Gıda fiyatındaki bir artış bütçe doğrusunukaydırır: BL0 dan BL1
Fiyatdaki artış satın alma gücünü azaltırGıda
Filim
BL0BL1
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 62
Gıdanın fiyatında bir artış (2)
Gıda
Filim
BL0BL1
U2
C
U1
E
Gıda fiyatı yükseldikçe, tüketici C den E ye hareket eder.
H
Toplam etki gıda miktarında bir azalma olarak ortaya çıkar.
Bu tür noktaları bularak talep eğrisini oluştururuz.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 22
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 63
Fiyat değişmesine tepki
• Fiyat değişmesine tepki iki etkiden oluşur:• İKAME ETKİSİ
– göreceli fiyatlardaki değişmeye uyum• GELİR ETKİSİ
– reel gelirdeki değişmeye uyum.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 64
Piyasa talep eğrisi
Piyasa
24
piyasa talebi fiyatı 5’den24 birim olacaktır.
Miktar
Fiya
t
Piyasa talep eğrisi bireysel talep eğrilerinin yatay toplamıdır.
Tüketici 1
5
11
Fiyat 5 iken, tüketici 1, 11 birim talep eder
Tüketici 2
13
ve tüketici 2, 13 birim talep ederse
4. HaftaArz Teorisi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 23
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 66
Bazı terimler
• Gelir– belirli bir dönemde bir firmanın mal ve hizmet
satışından elde ettiği miktar• Maliyetler
– belirli bir dönemde bir firmanın mal ve hizmet üretiminde katlandığı harcamalar
• Karlar– maliyetin üstünde elde edilen fazlalık
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 67
Maliyetler ve ekonomist• Muhasebe maliyeti
– bir dönemde firma tarafından gerçekleşen ödemeler
• Fırsat maliyeti– bir kaynağı onun en iyi alternatifinde
kullanmama sonucu katlanılan kayıp• Süpernormal kar
– piyasa faiz oranının üstünde elde edilen karlar
• Ekonomistler fırsat maliyetini firmanıntoplam maliyetlerine dahil eder
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 68
Üretim Kararı• Herhangi bir üretim seviyesi için, firma
maliyetlerini minimize etmeye çalışır• Karını maksimize etmeyi amaçlar• Karlar MALİYETLERE ve GELİRE bağlıdır
– her ikiside üretim miktarı ile birlikte değişir.• Marjinal maliyet (MC) üretim 1 birim arttığında
toplam maliyetde meydana gelen artıştır• Marjinal gelir (MR) üretim 1 birim arttığında
toplam gelirde meydana gelen artıştır
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 24
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 69
Kar maksimizasyonu
ÜretimQ1
E
MC
, MR
MC
MR
0
Eğer MR > MC, üretimdeki bir artış karı arttıracaktır.
Eğer MR < MC, üretimdekibir düşüş karı arttıracaktır.
Dolayısıyla kar maksMR = MC
(firma değişken maliyetleri karşılayabildiği sürece)
Maliyetler ve Arz
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 71
Üretim Seviyesi KararıMALİYETLER GELİRLER
Teknoloji& üretim faktörlerini kiralama maliyetleri
TC eğrileri(kısa &
uzun dönem)
AC(kısa & uzun
dönem)
MC
Talepeğrisi
AR
MR
KONTROL: kısa dönemde üret?uzun dönemde kapa?
Üretim seviyesinin seçimi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 25
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 72
Üretim fonksiyonu
• Üretilen çıktı miktarı üretim sürecindeki girdi miktarına bağlıdır
• Üretim faktörü (“girdi”) çıktıyı üretmek için gerekli mal ve hizmet miktarıdır
• Üretim fonksiyonu veri girdi miktarıyla üretilebilecek maksimum ürün miktarınıverir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 73
Kısa dönem – Uzun dönem
• Kısa dönem firmanın girdi üzerinde kısmi uyum sağlayabildiği dönemdir.
ör. firma emek miktarını değiştirebilir ama sermaye miktarını değiştiremez.
• Uzun dönem firmanın tüm faktörlerin miktarınıdeğiştirebildiği dönemdir.
• Uzun dönem toplam maliyet eğrisi firma tüm girdi seviyelerini değiştirebildiğinde her üretim seviyesini üretmenin minimum maliyetini gösterir.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 74
Ortalama maliyetOrtalama maliyet, toplam maliyetin üretim seviyesine bölünmesiyle bulunur.Uzun dönem ortalama maliyet (LAC) eğrisinin genelde U şeklinde olduğu varsayılır:
LAC
Orta
lam
a m
aliy
et
Çıktı
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 26
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 75
Ölçek ekonomileri
Ölçek ekonomileri – veya ölçeğe göre artan getiri – çıktı artarken uzun dönem ortalama maliyetler azalırsa ortaya çıkar:
LAC
Orta
lam
a m
aliy
etle
r
Çıktı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 76
Ölçeğe göre azalan getiri
–çıktı artarken uzun dönem ortalama maliyetleryükselirse:
LAC
Orta
lam
a m
aliy
et
Çıktı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 77
Ölçeğe göre sabit getiri
– çıktı artarken uzun dönem ortalama maliyetlerdeğişmezse:
LACOrta
lam
a m
aliy
et
Çıktı
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 27
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 78
Firmanın uzun dönem üretim kararı
• Karar:– Eğer fiyat LAC1 ’in
üstünde ya da seviyesindeyse üretim Q1.
– Eğer fiyat LAC1‘in altındaysa firma işini kaybeder
• NOT: LMC herzamanLAC’nin minimumnoktasından geçer.
AC1
TL
Çıktı(haftalık ürün)
MR
LAC
LMC
Q1
LMC = MR
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 79
Kısa dönem• Sabit üretim faktörü
– girdi seviyesi değiştirilemeyen faktör• Sabit maliyetler
– çıktı seviyesiyle değişmeyen maliyetler• Değişken maliyetler
– çıktı seviyesiyle değişen maliyetler• STC = SFC + SVC
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 80
Emeğin marjinal verimliliği
• Emeğin marjinal verimliliği, diğer tüm faktörlerin girdileri sabitken, değişken faktör 1 birim arttırıldığında çıktıda oraya çıkan artıştır.
• Emek değişken faktörken– sermaye sabitdir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 28
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 81
Azalan verimler kanunu
• Biri dışında tüm faktörler sabit tutulduğunda, azalan verimler kanunu:
• değişken girdinin belirli bir değerinin üstünde,
• değişken girdideki artışlar o girdinin marjinal ürününü sürekli olarak azaltır.
ör. sermayeyi arttırmaksızın emek miktarınıarttırmak azalan getiri yaratır.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 82
Firmanın kısa dönem çıktı kararı
• Firma çıktı seviyesini SMC=MR olan Q1seviiyesinde belirler
– eğer fiyat SATC1 ‘nin üstündeyse firma Q1 miktarı kar ederek üretir
– eğer fiyat SATC1 veSAVC1 arasındaysa firmaQ1 miktarı zararla üretir
– eğer fiyat SAVC1 ‘ninaltındaysa firma hiçüretim yapmaz.
SAVC1
TL
Çıktı
MR
SAVC
SMC
Q1
SATCSATC1
SMC = MR
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 83
Uzun dönem maliyet eğrisi LAC
Çıktı
Orta
lam
a m
aliy
et
SATC1SATC2
SATC3
SATC4 LAC
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 29
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 84
Firmanın çıktı kararı – Özet
Marjinal koşul Üretim kararı
Kısa dönem kararı Uzun dönem kararı
MR = SMC ‘ye eşit kılan üretim seviyesini seç MR = LMC ‘ye eşit kılan üretim seviyesini seç
Fiyat SAVC’nin altına düşmedikçe bu üretim seviyesini seç. Yoksa üretme. Fiyat LAC’nin altına düşmedikçe bu seviyeyi seç. Yoksa üretme.
5. HaftaTam Rekabet
veTekel
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 86
Tam rekabet
• çok sayıda alıcı ve satıcı– hiç kimse tek başına fiyatı değiştiremez
• firmalar fiyatı veri alırlar– dolayısyla karşılaştıkları talep eğrisi yataydır
• mallar homojendir• tüketici mükemmel bilgiye sahiptir• firma giriş çıkışı serbesttir
Özellikleri
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 30
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 87
Tam rekabet altında arz eğrisi (1)
• P3 ‘ün üstünde (C’ninm üstü), firma kısa dönemde sermayenin fırsat maliyetinin üstünde kar yapar
• P3’de (C), firmaNORMAL KAR elde eder
P1
TL
Çıktı
SAVC
SMC
Q1
SATC
P3
A
C
Q3
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 88
Tam rekabet altında arz eğrisi(2)
• P1 ve P3 arasında (A ve C), firma kısa dönem kayıplarıverir, fakat piyasada kalır
• P1 ‘ın altında (KAPATMA FİYATI), firma kısa dönem ortalama değişken maliyetlerini (SAVC) karşılayamaz, ve piyasadan çıkar
P1
TL
Çıktı
SAVC
SMC
Q1
SATC
P3
A
C
Q3
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 89
Tam rekabet altında arz eğrisi(3)
– her fiyat seviyesinde firmanın ne kadar üreteceğini gösterir.
P1
TL
Çıktı
SAVC
SMC
Q1
SATC
P3
A
C
Q3
• Dolayısıyla SAVC’nin üstünde kalan SMCeğrisinin firmanınKISA-DÖNEM ARZ EĞRİSİNİ temsil eder
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 31
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 90
Tam rekabet altında, kısa dönemdefirma ve sanayi (1)
SANAYİ
Çıktı
TL
Q
P
SRSS
D
Firma
SACP
TL
Çıktı
SMC
D=MR=AR
q
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 91
Tam rekabet altında, kısa dönemdefirma ve sanayi (1)
SANAYİ
Çıktı
TL
Q
P
SRSS
D
Firma
Piyasa fiyatı arz e talebin kesiştiği noktada belirlendi
– sanayi arz eğrisi firmaların arz eğrilerinin toplamıdır
SAC
P
TL
Çıktı
SMC
D=MR=AR
q
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 92
Tam rekabet altında, kısa dönemdefirma ve sanayi (2)
SANAYİFirma
Firma fiyat P’yi veri kabul eder–ve karını maksimize etmek için SMC=MR koşulunu sağlayan çıktıseviyesi q’yu belirler
SAC
P
TL
Çıktı
SMC
D=MR=AR
q Çıktı
TL
Q
P
SRSS
D
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 32
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 93
Tam rekabet altında, kısa dönemdefirma ve sanayi (3)
SANAYİ
Çıktı
TL
Q
P
SRSS
D
Fiyat P iken kar taralı alandır.Bu karlar sanayiye yeni firmaları çeker.Piyasaya yeni firmalar girdikçe, sanayi arz eğrisi sağa kayar ve piyasa fiyatı düşer.
SRSS1
P1
SAC
Firma
P
TL
Çıktı
SMC
D=MR=AR
q Q1
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 94
Uzun dönem denge
SANAYİFirma
LAC
P*
TL
Çıktı
LMC
D=MR=AR
q*
Piyasa uzun dönem dengesine tipik bir firmanın LMC=MR ‘sını LAC’nın minimum noktasına denk getirip normal kar elde etmesiyle ulaşır. Uzun dönem sanayi arzıyataydır.Eğer sanayinin genişlemesi girdi fiyatlarını arttırırsa (ör. ücretler)o zaman uzun dönem arz eğrisi yatay değil, yukarı doğru eğimli olacaktır.
SRSS
DÇıktı
TL
Q
P* LRSS
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 95
Piyasa talebindeki artışa uyum:kısa dönem
Varsayalımki tam rekabetçipiyasa dengesi P0Q0 ‘da gerçekleşir.
Eğer piyasa talep eğrisiD'D' ...kısa dönemde yeni denge P1Q1 ...
– uyum bireysel firmalarınkendi SMC eğrilerinde genişlemesiyle olur.Q1
P1
Çıktı
TL
D
SRSS
Q0
P0
D
D'
D'
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 33
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 96
Piyasa talebindeki artışa uyum:uzun dönem
Uzun dönemde , kar yeni firmaları çeker
Çıktı
TL
D
SRSS
Q0
P0
D
D'
D'
Q1
P1
– firmalar sabit faktör girdilerini ayarlayabilirler
Eğer ücretler bu genişlemeile beraber artarsa, uzun dönem arz eğrisi yukarıdoğru eğimlidir
LRSS
– ve piyasa P2Q2’de dengeyegelir
Q2
P2
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 97
Tekel
• Tekel:– bir ürünün tek satıcısıdır– piyasaya giriş serbest değildir– piyasa talep eğrisi kendi ürününe olan talepdir– Tam rekabetin aksine, MR her zaman AR’nin
altındadır.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 98
Tekelde kar maksimizasyonu
Kar MC = MR noktasında maks olur (Q1P1).Bu noktada, AR, AC’den büyüktür, bu yüzden firmasermayenin fırsat maliyeti üzerinde kar elde eder(taralı alan)
Fakat yeni firmaların sektöre girişi serbest değildir.
Çıktı
MC=MR
TL
P1
Q1
MC
AC
D = ARMR
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 34
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 99
Tekel ve tam rekabet karşılaştırması (1)
Varsayalım ki tam rekabetçi bir endüstri bir tekel tarafındansatın alındı:
Çıktı
DMR
SRSS
LRSS
TL
Q1
P1A
Rekabetçi denge A’da, üretim Q1 ve fiyat P1’de.
Tekelci için, LRSS, LMCeğrisidir; ve SRSS, SMC eğrisidir.
= LMC
=SMC
Tekelci kısa dönemde karlarını MR = SMCnoktasında gerçekleştirir(P2Q2).Q2
P2
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 100
Tekel ve tam rekabet karşılaştırması (2)
Varsayalımki rekabetçi bir sanayi tekelci tarafından satın alındı:
Çıktı
Uzun dönemde firma diğergirdileri ayarlayabilir ...
MR = LMCyapabilmek için
Uzun dönem denge P3Q3.
P3
Q3
DMR
SRSS
LRSS
TL
Q1
P1
A
= LMC
=SMC
Q2
P2
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 101
Tekel ve tam rekabet karşılaştırması (3)
• Tekel ve tam rekabet karşılaştırıldığında:– daha yüksek fiyat– daha düşük çıktı seviyesi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 35
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 102
Doğal Tekel
• Bu firma ölçek ekonomilerinden çok iyi faydalanmaktadır
• LAC düşüşü yüksek talep seviyelerine kadar devam ediyor
• en büyük firma her zaman maliyet avantajına sahiptir
• ve sanayiye hakim olur• O zaman bu bir doğal tekeldir
LMC
LAC
DMR
P1
TL
Q1 Çıktı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 103
Fiyat farklılaştırması
• Varsayalımki tekelci iki farklı tüketici grubuna hizmet götürüyor– her grubun farklı talep esneklikleri var
ör. business class - economy class• Tekelci işadamlarına turistik gezicilerden
daha yüsek fiyat uygulayarak karınıarttırabilir.
6. HaftaPiyasa Yapısı
veEksik Rekabet
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 36
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 105
Çoğu piyasa iki uçta bulunan tekel ve tam rekabet piyasaları arasında yer alır
• Eksik rekabetçi bir firma– mevcut fiyatdan mümkün olduğunca çok
satmak isteyecektir– negatif eğimli talep eğrisi ile karşı karşıyadır– çıktı fiyatının üretilip satılan mal miktarına
bağlı olduğunu bilir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 106
Eksik rekabet• Oligopol piyasa
– az sayıda üreticinin bulunduğu sanayidir– her biri kendi fiyatının hem kendi hem de rakiplerinin
davranışlarına bağlı olduğunu bilir.• Tekelci rekabet piyasası
– piyasada birbirine yakın (ikame) ürünler üreten çok sayıda üretici vardır
– firmaların kendi fiyatını etkilemede gücü sınırlıdır.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 107
Piyasa Yapısı Firma
sayısı Fiyatı etkileme gücü
Giriş engeli
Örnek
Tam rekabet Eksik rekabet: Tekelci rekabet Oligopol Tekel
Çok Çok Az Bir
Yok Az Orta Büyük
Yok Yok Biraz Çok
Meyve pazarı Bakkal Araba Posta İşleri
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 37
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 108
Tekelci rakabet
• Özellikleri:– çok sayıda firma– giriş engeli yok– ürün farklılaştırması– Giriş-çıkış serbestliği ve uzun dönemde sıfır
kar
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 109
Tekelci rakabet (2)• Firma F noktasında
dengededir ve normal kar yapar
• P> MC
• Tam rekabetin aksine, firmapiyasa fiyatından mümkün olduğunca çok satmak ister.
P1=AC1
TL
ÇıktıQ1
DMR
AC
MC
F
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 110
Oligopol
• Az sayıda satıcı vardır• Birinin kararı diğerlerini de etkiler• Oligopol piyasa anlaşma ya da işbirliksizdavranış olarak karakterize edilebilir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 38
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 111
Anlaşma ve Karteller
• ANLAŞMA– birbirleriyle rekabetin önüne geçmek için
firmaların gizli ya da açıktan yaptıklarıanlaşma
• KARTEL– Firmalar arasındaki yasal anlaşmalar
ör. OPEC
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 112
Anlaşma şu hallerde zordur:
• Endüstirideki firma sayısı çoksa• Ürünler homojen değilse• Talep ve maliyet koşulları sürekli
değişiyorsa• Giriş engeli yoksa• Firmalar tekelci rekabet altında çalışıyorsa
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 113
Kırık talep eğrisi
Q0
P0
Çıktı
TLOligipol altında firmanın talep eğrisi şöyle olabilir.
Mevcut fiyat ve çıktıyıgözlemler,
ve fiyat değişmelerine rakiplerinin tepkisini tahmin etmeye çalışır.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 39
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 114
Q0
P0
Çıktı
TL
Kırık talep eğrisi (2)
Fiyatı düşürürse rakiplerinincevap vereceğini görür,
… bu durumda fiyatdakideğişmeye talep esnek değildir
Talep eğrisi P0 ‘ın altında büyükeğime sahiptirD
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 115
Kırık talep eğrisi (3)
…ancak fiyatlar arttığında rakiplerin tepkisi daha azdır,
bu durumda talep eğrisi daha yatıktır
bu firma kırık talep eğrisine sahiptir.
DQ0
P0
Çıktı
TL
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 116
Kırık talep eğrisi (4)
Bu yüzden fiyatlar artsa da azalsa da firmenın gelirleri düşecektir,
o yüzden en iyisi P0 fiyat düzeyinde kalmak
DQ0
P0
Çıktı
TL
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 40
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 117
Oyun Teorisi
• Oyun– akıllı kararların muhakkak birbirlerine bağımlı
olduğu durum• Strateji
– oyuncunun her durumda nasıl oynayacağınıgösteren oyun planları
• Baskın strateji– oyuncunun en iyi stratejisinin diğerlerinin
kararlarından bağımsız olduğu durum
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 118
Mahkumlar çıkmazı oyunu
Düopol, iki firma üretim seviyesini belirlemeye çalışıyor:
B Firması çıktısı
Yüksek Düşük
Yüksek
1
1
3
0
A F
irması
çıktısı
Düşük 0
3
2
2
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 119
Mahkumlar çıkmazı
• Her iki firma için de baskın strateji yüksek seviyede üretmek (Nash)
• o yüzden ikiside 1 birim kar ediyor• her ikiside düşük üretseler daha iyi durumda
olacaklar– tek şartla: diğer firmanında düşük üreteceğinden
emin olurlarsa.• anlaşma iki tarafıda memnun edecek• ancak ikisininde hile yapması mümkün
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 41
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 120
Tehdit
• Mevcut firma• Potansiyel firma• Tehditin itibar görmesi?
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 121
Stratejik giriş engeli
• Bazı engeller mevcut firma tarafından bilerek konulur:– yıkıcı fiyat– yedek kapasite bulundurma– reklam ve A&G– ürünü arttırabilme yeteneği
• Yüksek giriş maliyetleri
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 122
Özet
• İki uçtaki tam rekabet ve tekel gerçek hayatda sık rastlanan şeyler değildir
• Eksik rekabet yaygın olanıdır• Potansiyel rekabet mevcut firmaların
davranışını etkiler• Birçok piyasa ilişkisi stratejik rekabet
üzerine kurulmuştur
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 42
7. HaftaMikroekonomik Uyglamalar
İşgücü Piyasası
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 125
Uzun dönemde faktör talebi
• Sermaye emeğin optimal bileşimi bu faktörlerin nisbi fiyatına bağlıdır– Bu emek-zengini ülkelerde neden emek-yoğun tekniklerin
kullanıldığını açıklıyor.
• Bir faktörün fiyatındaki değişme hem üretim hem de ikame etkisi ortaya çıkarır
• Ücretin yükselmesi– daha sermaye-yoğun tekniklerin kullanılmasına neden olur
(ikame etkisi)
– aynı zamanda üretimin düşmesine neden olur
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 43
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 126
Kısa dönemde emek talebi
• Tam rekabet ve, azalan verimler altında:
• firma, karını ekstra bir birim işçi istihdam etmenin maliyetiMVPL’ye eşit olduğunda maksimize eder...
Emeğin marjinal ürün değeri (MVPL) işçi sayısınıbir birim arttırarak üretilen ürünün satışından elde edilen gelirdir
W0
MVPL
İstihdam
Ücr
et, M
VP
L
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 127
Kısa dönemde emek talebi
W0
MVPL
İstihdam
Ücr
et, M
VP
L
L*
İstihdam seviyesi L*.
Tam rekabetde karı maksimizeeden MR = SMC kuralı ile tutarlı.
L*’ın altında, ekstra istihdammaliyetinden daha fazla gelir yaratır.L*’nın üstünde, tam tersi.
…bu E noktasında gerçekleşirw = MVPL.
E
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 128
Emek arzı
• EMEK GÜCÜ:– çalışabilecek herkes
• Emek arzı– bireyin zamanının ne kadarını işe ayıracağı
reel ücrete bağlıdır
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 44
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 129
Toplumun emek arzı
• Ekonomiyi ya da endüstriyi ele alırsak;• daha yüksek reel ücret daha fazla katılım
demek• o yüzden emek arzı pozitif eğimlidir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 130
Bir endüstride emek piyasası dengesi
• yüksek ücretlerde daha fazla emek arzı
• yüksek ücretlerde daha az emek talebi
• Denge W0, L0.emek miktarı
Ücr
et DL
DLSL
SL
W0
L0
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 131
Ürün talebinde azalış
emek miktarı
Ücr
et DL
DLSL
SL
W0
L0
Dengeden başlayarak
ürün talebinde düşme emeğe olan talebide düşürürD'L
D'L
D'L
Yeni denge W1, L1.
L1
W1
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 45
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 132
Diğer endüstride ücret artışı
emek miktarı
Ücr
et DL
DLSL
SL
W0
L0
Dengeden başlayarak,
Başka sektörlerdeki ücret artışıemeği çeker,
dolayısıyla bu endüstride arzsola kayar
S'L
S'LYeni denge W2, L2.
L2
W2
Bilgi ekonomisi
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 134
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 46
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 135
Ülkelere göre refah değişkenleri
0
500
1000
1500
£bn
2003
2003'de işletmelerde internet kullan ımı
İşletmeler arasıİşletme ve tüketiciler arası
0
2
4
6
£bn
1997
1997'de işletmelerde internet kullanımı
İşletmeler arasıİşletme ve tüketiciler arası
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 136
e-ürünler• e-ürün:
– dijital olarak kodlanan hızlı ve ucuz bir şekilde aktarılan ürünler
ör. müzik, filmler, kitaplar…
• e-ürünleri üretmenin maliyeti çok büyük…• … fakat ürünü dağıtmanın marjinal
maliyeti çok küçük• ölçek ekonomilerinden faydalanır
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 137
Network dışsallıkları
TL
Miktar
D1
P1
Q1
P1 seviyesinde talep sınırlı.
Fiyat P2’ ye düştüğünde insanlar network’ü daha çekici bulacaktır,dolayısı ile sadece talep doğrusu üzerinde bir kayma olmaz aynızamanda talep eğrisi sağa kayar.
P2
D2
Q2
Uzun dönem talep eğrisi daha esnek hale gelmiştir (DD).
D
D
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 47
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 138
Bilgi: arz yönü
• Ölçek ekonomilerinin büyüklüğü dikkate alındığında, bilgi ürünlerinin tekel satıcılarıiki şekilde karşımıza çıkar:
• Küçük rakipleri olan baskın firmaör. Microsoft ve onun A&G harcamaları
• Tekelci rekabet
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 139
Bilgi ürünlerinin fiyatlanması
• Bilgi ürünlerini fiyatlama stratejileri:– iki-parçalı tarife
• sabit maliyetleri karşılamak için yıllık ücret + marjinal maliyetleri karşılamak için küçük bir ücret
– çeşitleme • fiyat farklılaştırmasını mümkün kılmak için farklı kalitede ürün
sunmak (Dos, Windows, NT, XP ve versiyonları)
– paketleme• fiyat farklılaştırması ihtiyacını azaltmak için birden fazla ürünü
birden sunmak
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 140
Rekabet - İşbirliği
• Stratejik ittifak, birbirini kısmen tamamlayan bazı ürünlerin üreticilerinin bir arada ürün sunduğu işbirliği ve rekabet ortamıdır.– ör. Microsoft ve Intel– havayolları ittifakları: One World, Star
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 48
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 141
E-ekonomiyi anlamak
• 1 Bilgi devrimi hayatımızı değiştiriyor– fakat piyasa taktik ve aktivitelerinin
sadece çok azı yeni• 2 Teknolojik devrim ekonomik devrimi
gerektirmedi.
Hükümet Harcamalarıve
Gelirleri
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 143
Hükümet harcamaları
0
10
20
30
40
50
60
Milli
gel
irin
için
deki
yü
zde
pay
1880 1929 1960 2001
1880'den itibaren sanayileşmiş ülkelerde hükümet harcamaları artmıştır
JaponyaABDAlmanyaİngiltereFransaİsveç
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 49
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 144
Özel ve kamu malları
• Özel mal– bir kişi tarafından tüketildiğinde başkası tarafından
tüketilemeyen ürün.ör. diş tedavisi
• kamu malı– birisi tarafından tüketildiğinde başkaları tarafından
da tüketilebilen ürün.ör. sokak lambası
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 145
Hak görülen mallar ve kötümallar
• Hak görülen mallar (kötü)– istenmese bile herkesin elde etmesi
(etmemesi) gerektiğini düşündüğümüz mallar (kötü mallar).
ör. Eğitim, sağlık hizmetleri, sigaralar
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 146
Vergi çeşitleri• Dolaysız vergiler
– ücret, maaş, kira, faiz gibi gelirlerden alınan vergiler.
ör. gelir vergisi, kurumlar vergisi
• Dolaylı vergiler– mal ve hizmetlere yapılan harcamalardan
alınan vergilerör. KDV, gümrük vergisi
• Zenginlik vergisi– sermaye transfer vergisi, emlak vergisi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 50
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 147
İşverenin ödediği alan mavi, işçilerin ödediği yeşil.
Ücretler üzerine konan bir vergi
Çalışma saati
Ücr
et
L
W
DD
SS
Vergi yokken işgücü piyasasıW ücret düzeyinden, ve L ça-lışma saati seviyesinde den-gededir.
Turuncu alan toplumsal refahkaybı.L'
SS'
W'
W''
Vergi olduğunda, yeni emek arz eğrisi SS',ele geçen ücret W'', firmanınödediği W', aradaki fark vergi.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 148
Vergiyi kim öder?
• Vergiyi kimin ödeyeceği ürünün talep ve arz esnekliğine bağlıdır,
• Bu aynı zamanda refah kaybının büyüklüğünüde belirler.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 149
Laffer eğrisiher vergi oranına karşılık gelen vergi gelirini gösterir. t*’ın üstünde vergi caydırıcı olduğundan vergigelirini azaltır.
t* 100%Vergi oranı
Ver
gi g
eliri
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 51
Sanayi politikası verekabet politikası
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 151
Sanayi politikası verekabet politikası
• Rekabet politikası– Firmalar arasındaki rekabeti güven altına
alarak ve teşvik ederek ekonomik etkinliği arttırmayı amaçlar
• Sanayi politikası– Firmaların üretim kararlarını etkileyen
dışsallıkları dengelemeyi amaçlar
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 152
Sanayi politikası
• İcatlar ve patent sistemi– rekabetin yavaşlamasına neden olmadan
icatlar için yeterli teşviği sağlamak için yaratılmıştır
• Araştırma & geliştirme (A&G)– riskli projelerdeki sosyal getiri özel getiriyi
geçebilir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 52
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 153
Tüketici rantı
P marjial tüketicinin ürüne verdiği değeri gösterir
o yüzden D marjinal sosyal faydayı da temsil eder
DQ
P
Miktar
Fiya
t
A
E
Tüm tüketiciler ürün için P fiyatını ödediğinde, APE üçgeni tüketici rantını gösterir.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 154
Üretici rantı
D
LAC = LMC
Miktar
Fiya
t
Q
PÜretici rantı toplam maliyeti aşan toplam gelirdir (mavi alan)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 155
Tüketici rantı yeşil alan.
Tekelin sosyal maliyeti:tam rekabet tekel karşılaştırması
Varsayalım ki, sanayinin uzundönem ortalama ve marjinalmaliyetleri yatay (sabit).
Tam rekabet altında,uzun dönem dengesi Qc , Pc.
D
LAC = LMC
Qc
Pc
Miktar
Fiya
t
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 53
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 156
kırmızı alan refah kaybı – yanitekelin sosyal kaybı
Tekelin elde ettiği üretici rantı(kar) mavi dörtgen,
Tüketici rantı şimdi yeşil alan.
Tekelin sosyal maliyeti:tam rekabet tekel karşılaştırması
D
LAC = LMC
Qc
Pc
Miktar
Fiya
t
MR
Qm
Pm
Tekelci tarafından satın alındığında, kar maksimizasyonunu sağlayanüretim ve fiyat Qm ve Pm.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 157
Faklılaşan maliyet koşulları altında tam rekabet ve tekel
Varsayalım ki tekeltam rekabete göre dahadüşük maliyet koşullarıaltında çalışıyor
Qc
PcLRSSpc
Tam rekabet dengesiPc, Qc.
LAC = LMC
MR
Pm
Qm
Tekel dengesi Pm, Qm
DMiktar
Fiya
t
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 158
Refah sonuçları
• İki durum karşılaştırıldığında, tekelde tüketici rantı kaybı (kırmızı üçgen)
• etkinlikten elde edilen kazançlarla (mavidörtgen) dengelenmeli
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 54
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 159
Türkiye’de rekabet hukuku
• Rekabet Kurumu: http://www.rekabet.gov.tr/turkce.asp.
• Rekabetin korunması hakkında: 4054 sayılıkanun http://www.rekabet.gov.tr/word/kanun.doc
8. HaftaMakroekonomiye Giriş
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 161
Makroekonomi ...
• ekonominin bütünüyle ilgilenir
• genel toplamlarla ilgilidir (toplumsal talep gibi)
• iktisadi konular hakkında mikroekonomi deolduğu gibi çalışır.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 55
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 162
Makroekonomi deki bazı anahtar terimler
• Enflasyon– genel fiyat seviyesi değişme oranı
• İşsizlik– iş arayan işsiz insan sayısı
• Hasıla (Çıktı) ya da (Üretim)– reel gayri safi milli hasıla (GSMH) ekonominin
toplam gelirini ölçer• ekonomideki toplam üretimle yakından ilgilidir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 163
Diğer anahtar terimler
• Ekonomik büyüme– reel GSMH’daki artışlar, ekonomideki toplam
üretimin artması anlamına gelir• Makroekonomik politika
– ekonominin genel performansını etkilemek için hükümetin kullandığı politikalar
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 164
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 56
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 165
İngiltere, ABD ve Almanya’da enflasyon1960 - 2001
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Yıllık %
1960-73 1973-81 1981-90 1990-01
İngiltereABDAlmanya
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 166
İngiltere, ABD ve Almanya’da işsizlik
0
2
4
6
8
10
% yıllık
.
1960-73 1973-81 1981-90 1990-01
İngiltere ABD Almanya
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 167
İngiltere, ABD ve Almanya’da ekonomik büyüme
0
1
2
3
4
5
% yıllık
1960-73 1973-81 1981-90 1990-01
İngiltere ABD Almanya
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 57
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 168
Gelir, harcama ve üretimin ekonomik çevrimi
Y
Hanehalkları Firmalar
C + I
I
CS
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 169
Ekonomik çevrimde hükümet
Y
C + I + G
I
CS
Hanehalkları FirmalarHükümet
C + I + G - Te
TeG
B - Td
Y + B - Td
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 170
Dış Alem
• biz dışardan mal ve hizmet satın alırız, yani ithal ederiz
• yerli firmalarımız mal ve hizmetlerini dışarısatarlar, yani ihracat.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 58
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 171
GSYİH ve GSMH
• Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)– yerli ekonomide yerleşik üretim faktörleri
tarafından üretilen hasılayı ölçer• Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH)
– ülke vatandaşları tarafından üretilen üretimi ölçer
• GSMH = GSYİH + dışardan gelen net gelir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 172
Milli gelir (hasıla) üç şekilde hesaplanır
• Harcama– ekonomideki harcamaların toplamı– Y = C + I + G + X - Z
• Gelir– faktörlere yapılan ödemelerin toplamıör. ücret, kar, vs.
• Üretim– ekonomide üretilen toplam üretim (katma
değer)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 173
GSMH neyi ölçer neyi ölçmez?
• Dikkat gerektirenler:– reel ve nominal ölçüler– nüfus değişmelerini hesaba katmak– refah değişmeleri
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 59
Üretim ve
Toplam Talep
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 175
Kısa dönemde toplam üretim
• Potansiyel üretim– tüm üretim faktörleri istihdam edildiğinde
üretilebilecek üretim• Gerçekleşen üretim
– bir dönem içerisinde gerçekleşen üretim– potansiyel seviyeden farklı olabilir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 176
Bazı basitleştirici varsayımlar
• Fiyatlar ve ücretler sabit• Toplam üretim miktarı talep-yanlı belirlenir
– “Keynesian” model
• Şimdilik:– hükümet yok– dış ticaret yok
• İleride bu varsayımları kaldırıcaz
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 60
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 177
Toplam talep
• Hhükümet ve dış ticaret olmadığında, toplam talep iki kısımdan oluşur:– Yatırım
• firmaların fiziki sermaye & envanterlerine arzulanan veya planlanan eklemeler
• şimdilik otonom olduğunu varsayalım
– Tüketim• mal ve hizmetlere olan hanehalkı talebi
• AD = C + I
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 178
Tüketim talebi
• Hanehalkı gelirini TÜKETİM veTASARRUF arasında dağıtır
• Kişisel harcanabilir gelir– hanehalkının harcayabileceği ya da tasarruf
edebileceği gelir– faktör arzından elde edilen gelir (+ transferler
- vergiler)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 179
Tüketim fonksiyonu
GelirGelir
TT üüke
timke
tim
C = 8 + 0.7 YC = 8 + 0.7 Y
TTüüketim fonksiyonuketim fonksiyonu her gelir seviyesinden arzulananher gelir seviyesinden arzulanantoplam talebi gtoplam talebi göösterirsterir
00
MarjMarjiinal tnal tüüketim eketim eğğilimiilimifonksiyonun efonksiyonun eğğimiimi) 0.7 ) 0.7 –– yani, heryani, her ££1 1 geliringelirin, 70p , 70p kadarkadarıı ttüüketilmektedirketilmektedir..
Gelir sGelir sııffıırkenrken,,arzulanan tarzulanan tüüketimketim8 (8 (““ototonomonom ttüüketimketim””).).
88
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 61
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 180
Tasarruf fonksiyonu
S = S = --8 + 0.3 Y8 + 0.3 Y
GelirGelir
Tas a
rruf
Tas a
rruf
00
Tasarruf fonksiyonu, herTasarruf fonksiyonu, hergelir dgelir düüzeyi izeyi iççin arzulanan in arzulanan tasarrufu gtasarrufu göösterirsterir..
TTüüm gelir tasarruf edildim gelir tasarruf edildiğği ya da i ya da ttüüketime harcandketime harcandığıığı iiççin,in,tasarruf fonksiyonu ttasarruf fonksiyonu tüüketimketimfonksiyonundan fonksiyonundan ççııkarkarıılabilirlabilirya da tam tersiya da tam tersi..
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 181
Toplam talep
GelirGelir
Topl
a m ta
lep
Topl
a m ta
lep
CC
Toplam talep hanehalkToplam talep hanehalkıınnıınnyapmayyapmayıı planladplanladığıığı ttüüketim ketim harcamalarharcamalarıı ve firmalarve firmalarıın n yatyatıırrıım harcamalarm harcamalarııddıırr
AD = C + IAD = C + I
IIAD fonksiyonuAD fonksiyonu C C veve II’’nnıın n yatay toplamyatay toplamııddıırr..((şşimdilik I otonom imdilik I otonom varsayvarsayııllııyoryor.).)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 182
Denge üretim/gelir
ÜÜretim, Gelirretim, Gelir
arzu
lana
n ha
rca m
aar
zula
nan
harc
a ma
4545oo dodoğğruru 4545o o lilik dok doğğru arzulananru arzulananharcamanharcamanıın gelir ya da n gelir ya da üüretime eretime eşşit olduit olduğğu noktalaru noktalarııggöösterirsterir..ADAD
AD fonksiyonu verildiAD fonksiyonu verildiğğindeinde,,
Bu harcamalarBu harcamalarıın, gern, gerççekleekleşşenengelir ya da gelir ya da üüretime eretime eşşititolduolduğğu nou nokktadtadıırr..
denge denge EE noktasnoktasıındanda..
EE
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 62
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 183
Toplam talepte düşmenin etkisi
ÜÜretimretim, , GelirGelir
Arz
ula n
a n h
a rca
ma
Ar z
ula n
a n h
a rca
ma 4545oo dodoğğrusurusu
ADAD00
YY00
VarsayalVarsayalıım ki m ki ekonominin ekonominin bulundubulunduğğu noktau nokta YY0.0.
Toplam taleptekiToplam taleptekiddüüşşme sonucume sonucu ADAD11 ‘‘e e kaydkaydııkk
ADAD11
Yeni denge noktasYeni denge noktasıı YY11..
YY11
Dikkat edersek denge Dikkat edersek denge üüretimdeki deretimdeki değğiişşmeninmeninADAD’’deki dedeki değğiişşmeden bmeden büüyyüük olduk olduğğunu gunu göörrüürrüüzz..
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 184
Çoğaltan (çarpan)
• Çoğaltan otonom harcamalarda meydana gelen bir değişmenin üretimde yaratacağı toplam değişme.
• Marjinal tüketim eğilimi ne kadar büyükse, çoğaltan da o denli büyüktür.– Marjinal tasarruf eğilimi ne kadar büyükse,
gelirdeki her birimden ekonomik çevrim dışına sızıntı o denli büyük olur.
Mali Politikalarve
Dış Ticaret
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 63
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 186
Bazı terimler• Mali politikalar
– hükümetin vergi ve harcama kararları• İstikrar politikaları
– üretim seviyesini potansiyel seviyesine yakın tutmayı amaçlayan hükümet politikaları
• Bütçe açığı– hükümet gelirlerinin giderlerinden az olması
• Ulusal borç– hükümetin borç stoğu
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 187
Gelir-harcama modeli ve hükümet
• Y=C+I+G (varsayım: dış ticaret yok)• Dolaysız vergiler
– tüketim foksiyonunun eğimini etkiler– ve böylece AD eğrisinin eğimini etkiler.
• Hükümet harcamaları AD eğrisinin pozisyonunu etkiler
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 188
Mali politika?
Gelir,Üretim
Topl
am ta
lep
45o doğrusu
AD0
Y0
Fakat bu kez bazı önemli şeyleri gözardı ediyor olabiliriz –fiyatlar, faiz oranları, ve hükümet harcamalarının finansmanı.
AD1
Hükümet ekonomideki toplam üretimi toplam talebi AD0dan AD1, ‘a çekerek etkileyebilir
Y1
Böylece üretim de artarY0 dan Y1 ‘a.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 64
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 189
Dış ticaret ve gelir
• İhracat (X) & ithalat (Z)• TİCARET DENGESİ
– net ihracatın değeri (X - Z)• TİCARET AÇIĞI
– Z>X• TİCARET FAZLASI
– X>Z• Denge
– Y = C + I + G + X - Z
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 190
Dış ticaret ve çoğaltan
• Marjinal ithalat eğilimi– gelirdeki değişmenin ne kadarının ithalata
gideceğini gösterir.• Dış ticaret çoğaltanı küçültür
– marjinal ithalat eğilimi ne kadar büyükse, çoğaltan o denli küçüktür.
9. HaftaPara ve Banka
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 65
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 192
Bazı anahtar sorular
• Toplum neden paraya ihtiyaç duyar?• Hükümetler para arzını neden etkilemeye
çalışırlar?• Finansal piyasalar “reel” ekonomiyle nasıl
ilişki içerisindedir?• Para ve faiz oranı arasındaki ilişki nedir?
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 193
Para• Borcun ödenmesi ya da malların teslimi
için gerekli ödemenin yapılması için genel kabul görmüş ödeme şekli
• Yasal para– Kağıt para ve bozkluklar
• Olağan para– borçlu (IOU) parası
• ör. banka mevduatı.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 194
Para ve fonksiyonları
• Değişim aracı– takasdan daha etkindir
• Hesap birimi– fiyat göstererek hesap tutmaya yarar
• Değer biriktirme aracıdır– gelecekte alış-veriş yapmamızı olanakl hale getirir
• Ertelenmiş ödemelerde kullanılır– gelecekteki ödeme için hesap birimi: borçlanmayı ve borç
vermeyi sağlar
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 66
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 195
Modern bankacılık
• Finansal arabulucu– borç alan ve vereni bir araya getirir
• Bankalararası borç sistemini ve buradaki sorunların çözümünü kolaylaştırır
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 196
Finansal piyasalara giriş rehberi
• Finansal varlık– belirli bir dönem sonunda sahibine faiz ödenmesini hak
kazandıran kağıt parçası• Nakit
– kağıt para ve bozukluk, faizi yoktur– en likit varlık
• Bono– bir yıldan kısa süreli finansal aktifler– likiditesi yüksek
• Tahvil– uzun dönemli finansal varlıklar – daha az likid
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 197
Bankaların kredi yaratma mekanizması
• Ticari bankalar varlıklarının sadece belirli bir oranını nakit rezerv olarak tutarlar– böylece kredi yaratma imkanına kavuşurlar
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 67
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 198
Parasal taban ve para çoğaltanı
• Parasal taban ya da çok-güçlü para stoğu– özel dolaşımdaki kağıt ve bozukluk miktarı ve
bankacılık sisteminde tutulan miktar• Parasal çarpan
– parasal taban miktarındaki 1 TL’lik değişme sonucu para stoğunda meydana gelen değişme
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 199
Para çarpanı
Varsayalımki bankalar mevduat (D)’nın (cb) kadar oranını nakit rezervi R olarak tutuyorlarve özel sektör mevduat (D)’nın (cp) kadar oranını nakit rezervi C olarak tutuyorlar.
Yani, R = cbD ve C = cp D
Parasal taban H = C + R = (cb + cp) D
Para arzı = C + D = (cp + 1) D
M = (cp + 1)
(cp + cb)H
Para arzı = para çarpanı × parasal taban
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 200
Merkez Bankası
• bankaların bankası diyebiliriz.• faiz oranlarını belirler.• kağıt para ve bozukluk basar.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 68
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 201
MB ve para arzı
• MB para arzını 3 yoldan etkileyebilir:– Rezerv gereksinimleri
• ticari bankalardan mevduatlarının belirli bir oranınınakit olarak tutmasını isteyebilir
– İskonto oranı• ticari bankalar MB’den borç almak istediklerinde
uygulanan faiz oranı• Oranın yüksek olması bankaların daha fazla rezerv
tutasını sağlayabilir– Açık piyasa işlemleri
• finansal varlıklar alıp-satarak para arzını etkilemek
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 202
TCMB’nin görevi
• düşük enflasyon oranına ulaşmak• ve onu sürdürmek• yani fiyat istikrarı• fiyat istikrarı = ekonomik ve sosyal istikrar
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 203
Para talebi
• Para tutmanın fırsat maliyeti tahvil yerine para tutarak vazgeçilen faizdir.
• İnsanlar parayı eğer bu kaybıdengeleyecek bir fayda varsa tutarlar.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 69
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 204
Para talebinin gerekçeleri
• İşlem güdüsüyle– alış-veriş, ödemler
• İhtiyat güdüsüyle– belirsizlik
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 205
Para talebinin gerekçeleri (2)
• Varlık aracı– risk sevmeyen insanlar, altın vs gibi araçlar yerine
parayı tercih edebilir– ya da
• sepetin içinde para da tutabilirler
• Spekülatif amaçlı para talebi– tahvil yerine para tutmak istenebilir– eğer tahvil fiyatlarının düşmesi bekleniyorsa– yani, faiz oranının artması bekleniyorsa
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 206
Para talebi: özet
• Para talebi reel para balanslarına olan taleptir
• Şunlara dayanır:– reel gelir– nominal faiz oranı (para tutmanın fırsat
maliyeti)– fiyatlar seviyesi (şimdilik sabit varsayıldı)– gelecekteki faiz oranları hakkındaki
beklentiler
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 70
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 207
Para piyasasında denge
para miktarı
faiz
ora
nı
LL
Diğer şeyler sabitken,reel para balansı için talepfırsat maliyeti yüksekken daha az olacaktır.
Bu eğrinin eğimi reelgelir ve fiyat seviyesinebağlıdır.
Para arzı L0 ise, para piyasasında dengefaiz oranı r0’ dayken gerçekleşir.
L0
r0
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 208
Para piyasası dengesine ulaşmak
para miktarı
faiz
ora
nı
LL
L0
r0
Eğer faiz r1
r1
para talebi fazlası olur(AB aralığı)
A BBu tahvil arz fazlası anlamına gelir– tahvil fiyatları düşer
dengeye gelinceye değin faiz yükselir.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 209
Parasal Kontrol
para miktarı
faiz
ora
nı
LL
L0
r0
Para talebi (eğrisi) veri iken
MB ...
ya faizi r0 seviyesinde belirler ve para arzınınbuna uymasını bekler L0
veya para arzını L0 da belirler ve piyasada faizinuyum sağlamasını bekler r0
FAKAT ikisini birden bağımsız olarakbelirleyemez.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 71
10. Hafta
Ara Sınav
11. HaftaPara ve maliye politikaları
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 212
Mal piyasalarında denge
• Mal piyasasında denge toplam talep ve gerçekleşen gelir birbirine eşit olduğunda gerçekleşir.
• IS şedülü mal piyasasını dengeye getiren farklı gelir ve faiz oranı bileşimlerini gösterir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 72
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 213
IS şedülü
Gelir
AD 45o doğrusu
Gelir
r
AD0
r0
IS
AD1
r1
Y0
Y0 Y1
Y1
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 214
Para piyasasında denge
• Para piyasasında denge reel para balanslarına olan talep arzına eşit olduğunda gerçekleşir.
• LM şedülü para piyasalarını dengeye getiren farklı gelir ve faiz oranı bileşimlerini gösterir.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 215
LM şedülü
r r
GelirReel parabalansları
L0
r0
LM
LL0
r0
Y0
r1
Y1
r1
LL1
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 73
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 216
IS ve LM’de kaymalar
• IS’in pozisyonu:– (faiz dışında) toplam talebi kaydıran şeyler:
ör:• otonom yatırımlar• otonom tüketim• hükümet harcamaları
• LM’in pozisyonu– para arzı– (fiyat seviyesi)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 217
Para ve Mal piyasalarında Eşanlı denge
Gelir
r
IS
LM
Y*
r*
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 218
Mali Politikalar ve IS-LM
Gelir
r
IS0
LM
Y0
r0
Y0, r0 ilk denge.
IS1
Tahvil satışı ile finanse edilen hükümet harcama-ları IS eğrisini sağakaydırır.Yeni denge r1, Y1.
r1
Y1
••
Bazı özel harcamalar(Y1Y’) yüksek faiz yüzünden dışlandı.
Y’
•
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 74
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 219
Mali Politikalar ve IS-LM (2)
Gelir
r
IS0
LM
Y0
r0
IS1
r1
Y1
••
Faiz oranının r0’da kalmasıiçin para politikasının gev-şetilmesi geliri Y’seviyesine çıkarır.Y’
•
LM’
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 220
IS-LM modelinde para politikası
Gelir
r
IS0
LM0
Y0
r0
Y0, r0 ilk denge.
LM1
Para arzındaki artış LMeğrisini sağa kaydırır.
•
Y1
r1 Yeni denge r1, Y1.•
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 221
Karma Politika
Gelir
r
Talep yönetimi, gelir düzeyini yüksek bir ortalamada tutmakiçin para ve maliye politikalarının birlikte kullanılmasıdır.
Y*
Y* gelir seviyesi şu şekildeelde edilebilir:
Bu, ekonomideki kamu:özel harcama dengesini etkiler
IS1
LM1
r1
VEYA ‘gevşek’ maliyepolitikası (IS1) ve ‘sıkı’para politikası (LM1).
•r0
LM0
IS0
‘Sıkı’ maliye politikası (IS0) ve ‘gevşek’ para politikası(LM0)
•
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 75
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 222
Fakat...
• IS-LM modeli hükümete milli geliri etkilemek için önemli fırsatlar sunar.
• Fakat…– düşünülmesi gereken başka şeyler de var
• fiyat seviyesi ve enflasyon• ekonominin arz yönü• döviz kuru
Toplam Arz, Fiyatlar ve
Şoklara Uyum
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 224
Klasik makroekonomi modeli
• KLASİK makroekonomi modeliKeynesyen modelin tam tersidir.
• Ekonomiyi ücretler ve fiyatlar tam esneken analiz eder.
• Bu modelde, ekonomi her zaman potansiyel seviyesindedir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 76
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 225
• Fazla talep ya da arz ücret ve fiyatlardaki değişmelerle hızlı bir şekilde yok olur böylecepotansiyel hasıla hızlıca eski yerine ulaşır
• Para ve maliye politikaları fiyatları etkiler fakat hasıla üzerinde etkisi yoktur
• Fiyat ve ücretlerin hızla uyum sağlayamadığıkısa dönemde Keynesyen tez geçerliyken uzun dönemde klasik model geçerlidir
Klasik makroekonomi modeli (2)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 226
Makroekonomik talep şedülü
hasıla
enfl a
syon
MDS
• Makroekonomik talep şedülü (MDS) toplam talebin hasılya eşit olduğu enflasyon ve hasılaya bileşimlerini gösterir.
• Yiksek enflasyon düşük toplam talep ve düşük hasıla anlamına gelir.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 227
Toplam arz ve potansiyel hasıla
• Potansiyel hasıla şunlara bağlıdır:– teknoloji seviyesi– uzun dönem emek arz ve talebi– Fiyat ve ücretler tam esnekse, hasıla herzaman
potansiyel seviyesindedir• Kısa dönemde potansiyel seviyeyi veri kabul
ederiz
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 77
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 228
Klasik toplam arz şedülü
• Klasik modelde arz şedülü potansiyel seviyesinde dik bir doğrudur
• Bu denge hasıla değerinin farklı enflaston oranlarına elde edilebileceği anlamına gelir
• Klasik modelde, para aldanması yoktur• Sonuç olarak, sadece reel değişkenler
diğer reel değişkenleri etkileyebilir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 229
Klasik toplam arz şedülü (2)
hasıla
enfl a
syon
Potansiyel hasılaekonominin uzun dönemdenge seviyesidir.
Bu eğri firmaların her enflas-yon oranı için arz etmek istedikleri miktarı gösterir.
AS
Y*
Ücretler ve fiyatlar esnekolduğunda, hasıla hep (Y*)potansiyel seviyesindedir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 230
Klasik toplam arz şedülü (3)
• Daha iyi teknoloji AS’yi sağa kaydırır ve potansiyel seviyeyi arttırır
• Artan istihdam da AS’yi sağa kaydırır ve potansiyel seviyeyi arttırır
• keza artan sermaye de• Kısa dönemde, potansiyel seviyeyi veri
kabul edebiliriz
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 78
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 231
Denge enflasyon değeri
hasıla
enfl a
syon
AS
Y*
Denge MDS = AS olduğunda gerçekleşir, Y* denge geliri veπ* denge enflasyon oranı.
MDS
π* •A
A noktasında, tüm mal, para ve emek piyasalarıdengededir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 232
AS1
Pozitif bir arz şoku potansiyel hasılayı yükseltir (AS0 ‘den AS1’eve enflasyonu da düşürür (π2* D).
•Dπ2*
Y1*
Denge enflasyon: arz şoku
hasıla
enfl a
syon
MDS0
π0*
Y0*
A•
AS0
Eğer MB enflasyon hedefini π0*’datutmak isterse, faizleri düşürmelidir.
Bu talep edilen para miktarınıarttıracaktır: para piyasasını bufaiz oranından dengede tutmakiçin MB daha fazla para arz etmelidir.
MDS1
C•
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 233
Denge enflasyon: talep şoku
hasıla
enfl a
syon
MDS0
π0*
Y0*
A•
AS0
Potansiyel hasıla aynı olduğundan, MB para politikasını, enflasyon hedefini π0*’da gerçekleştirmek için sıkılaştırmalıdır.
A noktasında, örneğin yatırımlarda artışsonucu toplam talep arttığında (MDS0)den (MDS1))’e, yeni denge B noktası. B’de, pottansiyel hasıla aynıdır amaenflasyon daha yüksektir π1* .
MDS1
Bπ1* •
Banka hedef reel faiz oranını arttırıpMDS’deki artışı tersine çevirebilir.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 79
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 234
Arz-yanlı ekonomi
• Toplam talebi değil, toplam arzı arttıralım.
• Potansiyel hasılayı arttırmak kritik öneme sahiptir.
Enflasyon, beklentiler ve kredibilite
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 236
Enflasyon ...
• Enflasyon fiyatlar genel seviyesindeki artıştır
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 80
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 237
Miktar teorisi
• ‘Nominal para arzındaki artış fiyat seviyesinde kendisine eş bir artışa neden olur fakat hasıla ve istihdam üzerinde etkisi yoktur.’
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 238
Miktar teorisi (2)• MV = PY
– V = dolaşım hızıY = reel GSYİH potansiyel seviyesi P = fiyat seviyesiM = nominal para arzı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 239
Para, fiyat ve enflasyon
• Milton Friedman
‘Enflasyon her zaman her yerde parasal bir fenomendir.’– yani para arzı reel hasıladan daha hızlı
büyüdüğünde ortaya çıkar.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 81
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 240
Enflasyon ve faiz oranı• REEL FAİZ ORANI
– Nominal faiz oranı eksi enflasyon oranı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 241
Phillips eğrisi
enfla
syon
ora
nı(%
)
Phillips eğrisi
işsizlik oranı (%)
U*
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 242
Uzun-dönem Phillips eğrisi (1)
• Dikey uzun-dönem Phillips eğrisi ekonomi er ya da geç doğal işsizlik oranı U*seviyesine dönecektir der.
• Kısa-dönem Phillips eğrisi beklenen enflasyon oranına bağlıdır
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 82
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 243
Uzun-dönem Phillips eğrisi (2)
• Uzun-dönem ve kısa dönem eğrileri gerçekleşen ve beklenen enflasyon oranları eşit olduğunda kesişirler
• uzun-dönem Phillips eğrisi işsizlik ve enflasyon arasında uzun dönemde ters yönlü bir ilişki olmadığını gösterir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 244
Uzun dönem Phillips eğrisi ve toplam talepte artış (1)
… sonra?işsizlik
enfla
syon
PC1U*
Varsayalımki E’de dengedeyiz, işsizlik doğal oranında U*, ve enflasyon π1
Eπ1
Genişletici para politikasıyla desteklenen hükümet harca-malarındaki artış ekonomiyiA noktasına taşır,işsizlik düşer(U1) enflasyon artar π2.
Aπ2
U1
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 245
Eğer nominal para arzı aynı hızda genişlemeye devam ederse, ekonomi B noktasına ulaşır PC2.
B noktasında, beklenen ve gerçekleşen enflasyon kesişirve nominal ücretler yeniden belirlenir, sonuçtareel ücret ve istihdam parasal genişleme öncesindeki gibidir
yani işsizlik ve enflasyon arasındauzun dönemde ters yönlü bir ilişkiyok
LRPC
işsizlik
enfla
syon
PC1U*
π1
A
E
π2
U1PC2
B
Uzun dönem Phillips eğrisi ve toplam talepde artış (2)
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 83
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 246
Enflasyonu yenmek
• Uzun dönemde, para büyüme oranıküçükse enflasyonda küçük olacaktır.
• Eğer beklentiler yavaş uyum sağlarsa yüksek enflasyondan düşüğe geçiş sancılıolur.
• Kredibilitesi olan politikalar uyum sürecini kolaylaştırır ve hızlandırır
12. Hafta
Döviz Kuru Rejimleri
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 84
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 249
Bazı Önemli Konular
• Döviz Kuru Rejimleri ve Dünya Ekonomisi
• Uluslararası Politika Kordinasyonu
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 250
Altın standardı
• Altın standardının Özellikleri:– Her hükümet altının fiyatını kendi para cinsinden
sabitler.– Hükümet ulusal paranın altına konvertibiletisini
sağlar.– Yerli para yaratılması hükümetin altın miktarına
bağlı.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 251
Ayarlanabilir kur ve dolar standardı
• Kur sabitdir, fakat ülkeler zaman zaman kurlarını yeniden ayarlarlar.
• Bretton Woods sistemi altında, her ülke kendi parası karşılığında bir dolar kuru belirledi.– dolar standardı.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 85
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 252
Dalgalı kur
• Dalgalı kur altında döviz piyasaları sürekli dengededir
• Kur rekabeti sağlayacak şekilde oluşur
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 253
Sabit – Dalgalı Kur Karşılaştırması
• Kuvvet– Esnek kur sistemi daha kuvvetlidir
• İstikrar– Sabit kur sistemi daha fazla istikrar sunar– Esnek kurda istikrar sorunu vardır
• Finansal disiplin– Sabit kur sistemi disiplin sunar
Döviz kuru ve Ödemeler Bilançosu Dengesi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 86
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 255
Döviz kuru piyasası
Döviz kuru iki farklı ulusal paranın değişim oranıdır
DD
DD dolar talebini gösterir.
$ miktarı
Döv
iz k
uru
(TL/
$
2 Ülke: TC & ABD
SS SS dolar arzını gösterir.
e0 Denge döviz kuru e0düzeyindedir
SS1
Piyasaya dolar girişi olduğundaarz eğrisi kayar SS1
e1
Yeni denge noktası e1.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 256
Döviz kuru rejimleri
• Sabit DK– hükümet ulusal paranın değerini sabit bir
orandan başka ulusal bir paraya (ya da sepete) bağlar.
• Esnek DK– Yabancı para rezervleri kullanılmadan ve
herhangi bir hükümet müdahalesi olmaksızın DK’nın serbest piyasada belirlenmesi.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 257
Döviz piyasasına müdahale
$ miktarı
TL/ $ SS
DD
e1
Hükümetin kuru e1 seviyesinde tutmak istediğini varsayalım...
Talep DD olduğu sürece müdahaleye gerek yok ...
TCMB rezervlerinden AC kadar dolar arz eder.
DD1
Eğer dolar talebi DD1 iseAC kadar talep fazlası olur.A C
DD2
Eğer talep DD2 olursa tam tersi olur.
E
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 87
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 258
Ödemeler Bilançosu
• … bir ülkenin dünyanın geri kalanı ile yapılan ticaret vs’nin kaydını tutan sistem
• Cari İşlemler– uluslararası mal, hizmet, gelir ve transfer
ödemeleri akışının kaydıdır• Sermaye ve Finansal Hesabı
– finansal varlık vs akımlarının kaydı• Resmi Rezervler• Net hata ve unutmalar
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 259
Dalgalı kur ve ÖB
• Kur serbest dalgalanmaya bırakılmışsa, herhangi bir müdahaleye gerek yoktur
• cari işlemler hesabındaki bir açık sermaye hesabınca dengelenir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 260
Uluslararası rekabet
• Türk mallarının uluslararası rekabet gücü:– nominal DK– göreceli enflasyon oranlarına
• Toplam rekabet gücü reel döviz kuru tarafından belirlenir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 88
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 261
Reel DK
Reel DK = nominal DK*(PUS/PTC)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 262
ÖB nelerden etkilenir
• Cari işlemler:– rekabet– yerli ve yabancı gelir
• Sermaye hesabı:– görece faiz oranları
• bu yabancı sermayeyi de etkiler.
• Sermaye hareketleri serbestliği
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 263
İç ve Dış Denge
• İç denge– toplam talep tam istihdam seviyesinde iken
gerçekleşir
• Dış denge– cari işlemlerin dengede olma hali
• İkisi birden dengedeyse ekonomi uzun dönem dengesine kavuşur.
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 89
Açık ekonomimakroekonomi
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 265
Sabit DK altında Makroekonomikpolitikalar
• Sabit DK altında, dış dengesizlik ve yurtiçi para arzıarasında önemli bir bağlantı vardır.
• Hükümet DK’nu sabit tutmak için müdahale ettiğinde, para arzı doğrudan etkilenir.
• Sterilizasyon
– Ödemeler Bilançosunda meydana gelebilecek fazla ve açığın yurtiçi para arzını değiştirme riskini etkisiz kılabilecek açık piyasa işlemleri.
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 266
Sabit DK altında Parasal politikalarVarsayım: tam sermaye hareketliliği, yavaş fiyat hareketleri
• Nominal para arzında bir artış– Faiz oranları düşme eğilimine girer– sermaye çıkışına yol açar– DK’nun yükselmemesi için para arzı kısılır
• dolayısıyla para politikası sabit kurda etkisizdir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 90
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 267
Sabit DK ve para politikası
IS
A
LM
r*
Y* Hasıla
faiz
ora
nı
LM’Para arzı artınca LM kayar, faiz
düşer sermaye kaçar
r’
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 268
Sabit DK altında Mali politikalarVarsayım: tam sermaye hareketliliği, yavaş fiyat hareketleri
• Hükümet harcamaları artarsa;• kısa dönemde
– üretimi özendirir– ama faizi de yükseltir– sermaye girer– DK’yı sabit tutmak için para arzı genişletilir
• uzun dönemde– ücret ve fiyatlar uyum sağlar, rekabet edebilirlik etkilenir– ekonomi potansiyel seviyesine döner
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 269
Sabit DK ve Mali genişleme
IS
A
LM
r*
Y* hasıla
faiz
ora
nı
IS’
Genişleyici maliye politikasıIS’i kaydırır
B
LM’
Y’
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 91
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 270
Esnek DK ve para politikası
• Esnek DK altında para politikası etkilidir
• özellikle kısa dönemde
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 271
Esnek DK ve maliye politikası
• artan hükümet harcamaları faiz oranlarını yükselterek sermaye girişine ve kurun düşmesine yol açar
• düşen kur net ticareti daraltır• bu yüzden maliye politikası etkin
değildir.
13. Hafta
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 92
Uluslararası Ticaret
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 274
GSYİH’nın yüzdesi olarak İhracat
0102030405060708090
%
Belçika
Hollanda
Fransa ABD
Japonya
19672001
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 275
Dünya İhracatının Yönü 1999
Zengin Ülkeler68%
Gelişmekte Olan Ülkeler
32%
Kaynak: GATT, Ticaretin Yönü
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 93
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 276
Dünya ihracatının kompozisyonu
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1955 1998
Gıda, tarım Yakıt Diğer Sanayi
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 277
Önemli Konular• Hammadde fiyatları
– Gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) sanayileşmiş ülkelerin (SÜ) hammaddeleri ucuza alıp sanayi ürünlerini pahalı sattıklarından yakınırlar
• GOÜ ihracatı– Bazı GOÜ’ler sanayi ürünü ihrac etmektedir
– SÜ’ler bunun SÜ’lerde iş kaybına neden olacağından yakınır
• SÜ’ler arasında ticaret anlaşmazlıkları
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 278
Karşılaştırmalı Üstünlükler• Ürünlerin fırsat maliyetlerinde uluslararası
farklılıklar varsa ticaret kazançlı olabilir.• Karşılaştırmalı Üstünlükler Yasası
– ülkeler göreceli olarak daha ucuza ürettikleri ürünlerde uzmanlaşmalı ve onları üretmeli, diğerlerini diğer ülkelerden satın almalı
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 94
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 279
Kazananlar ve kaybedenler
• Ülkeler ticaretten kazançlı ve kayıpla çıkabilir– ancak hepsi eşit kazanamayabilir
• Ticaret politikası– dış ticareti vergiler ya da sübvansiyonlar
aracılığı ile etkilyen hükümet politikasıdır• ör: tarifeler
– ya da ihracat ve ithalat üzerine konan doğrudan kısıtlamalar (kota).
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 280
Tarifenin ekonomik etkileri
DD ve SS ürüne olan yerli talebi ve arzı gösterir.
Eğer dünya fiyatı Pw,ve serbest ticaret varsa,
yerli firmaların üretimi Qstalep Qd
Tarife yerli üretimi arttırır ve ithalatıkısar
Yurtiçi fiyat Pw + T,(T tarif)
Yurtiçi talep Qd‘ seviyesine düşer, arz artar Qs‘ ve
ve fark ithal edilir.
ithalat düşer.
DD
SS
miktar
fiyat
Pw
Qs Qd
Pw+ T
Qs' Qd'
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 281
Hükümet gelirini arttırır – yani. hükümete transfer vardır
Etin olmayan üretimden kaynaklanan bir sosyal maliyet varve tüketici rantı azalmıştır.
üreticiye de transfer vardırekstra kar şeklinde
Tarifenin refah etkileri
DD
SS
miktar
fiyat
Qs Qd
Pw+ T
Qs' Qd'
Tarife hem transfere hem desosyal kayba neden olur
Pw
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 95
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 282
Tarife (gümrük vergisi)
• Ticaretin tarife ile kısıtlanmasının topluma maliyeti vardır.
• Bu yüzden serbest ticaret önerilir.• GATT’ın devreye girmesinden sonra
tarifeler önemli ölçüde düşmüştür– General Agreement on Tariffs and Trade
(Tarifeler ve ticaret genel anlaşması)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 283
Tarifeler neden kullanılır?
• Yaşam tarzının korunması• Lüks mal tüketimini azaltmak• Genç endüstriler tezi
– geçici ve seçici koruma• Hükümete gelir yaratmak
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 284
Diğer ticaret politikaları
• GATT sayesinde tarifeler düşsede yeni araçlar icat edildi– Miktar kısıtlamaları (kotalar)– tarife dışı engeller
• bürokrasi, standartlar vs– ihracat sübvansiyonu
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 96
Ekonomik Büyüme
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 286
Ekonomik büyüme
• genelde Reel GSYİH’daki değişme olarak hesaplanır– ama böyle hesaplanmasının bazı eksikleri
vardır– alış-verişi olmayan şeyleri hesaplamaz
• ör. Boş vakit, kirlilik, kalabalık vs– gelir dağılımını ihmal eder
• yani daha yüksek GSYİH kesinlikle daha iyidir demek yeterli değildir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 287
Üretim fonksiyonu...• veri teknoloji altında, belli miktarlarda
girdi kullanarak üretilebilecek maksimum hasılayı gösterir
• Hasıla = f(sermaye– emek– toprak– hammadde– teknoloji)
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 97
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 288
Hasılayı arttırmak
• sermaye– işçi başına üretim. işçi başına sermayenin
artmasıyla yükselebilir• Emek
– nüfus artışı– katılım oranı– beşeri sermaye
• Toprak– miktarı veridir ama kalitesi değiştirilebilir
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 289
• Hammadde– ikiye ayrılır
• yenilenmeyen (kömür, petrol)• yenilenebilen kaynaklar (ağaç, balık)
• Teknik bilgi– icatlar, A&G
• Ölçek ekonomileri uzun dönemli büyümeyi güçlendirebilir
Hasılayı arttırmak (2)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 290
Teknik bilgi
• Teknik bilgi zaman içinde değişir, çünkü:– Yenilikler, icatlar– Bilginin sermayede şekillenmesi– Yaparak öğrenme
• (AR & GE)– patent sistemi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 98
Gelişmekte Olan Ülkelerin Sorunları
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 292
Önemli Konu Başlıkları
• Az Gelişmiş Ülkeler (AGÜler)– Kişi başına gelirin çok az olduğu ülkeler
• AGÜler neden fakir kaldılar?• Rol oynayanlar:
– Karşılaştırmalı üstünlükler– sanayileşme– Uluslararası borç– Yapısal uyum– yardım
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 293
Dünya nüfus dağılımı ve GSMH, 2000
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Nüfus GSMH
Alt Gelir Orta Gelir Üst Gelir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 99
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 294
Ülke grupları ve refah göstergeleri
0
20
40
60
80
Alt Orta Üst
Yaşam Süresi
1965 2000
0
10
20
30
40
%
Altgelir
Ortagelir
Üstgelir
Okuma Yazma 2000
Okuma Yazma Oran ı
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 295
AGÜ’lerin Problemleri
• Kaynakların kıtlığı– AGÜlerin kaynakları kıtdır.
– ya da çıkartacak imkanları
• Sermaye– Yatırım için yerli kaynak azdır
– Yabancı yatırımcılar karlarınıgeri götürür, yeniden yatırıma çevirmezler.
012345
% p.a.
alt orta üst
Nüfus Oranı
1980-90 1990-98
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 296
• Social investment in infrastructure– AGÜler ölçek ekonomilerinden yararlanamaz
• enerji• yollar• telefon sistemleri
• Gelenekler ve ideoloji– BAZI durumlarda, geleneklsel davranış kalkınmayı
önler– Fakat genelde bu tez fazla abartılıdır
AGÜ’lerin Problemleri (2)
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 100
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 297
• Beşeri Sermaye– AGÜlerin aşağıdaki konularda yatırım kaynağı yoktur
• sağlık
• beslenme
• eğitim
• Endüstriyel eğitim
– Dolayısıyla AGÜ işçileri, aynı teknolojiyi kullanan Üst gelir çalışanlarına göre daha az verimlidirler.
• Düşük verimli tarım– AGÜler de emek gücünün önemli bir kısmı verimi düşük
tarım üretiminde çalışmaktadır.
AGÜ’lerin Problemleri (3)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 298
Kalkınmanın olası yolları?
• Asal ürünlerde ticaret
• Sanayileşme
• Borçlanma
• Yapısal uyum
• Yardım
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 299
Kalkınma:asal ürünlerde ticaret?
• Asal ürünler tarımsal ürünler ve minerallerdir.• Karşılaştırmalı Üstünlükler bu ürünlerde
uzmanlaşmayı önerir, FAKAT:– ancak ticaret hadleri bu ürünlerden sanayi ürünleri
lehine geişmektedir– Bu ürünlerin fiyatları çok değişken– İhracatın bu ürünlere odaklanması istikrarsızlığa
yol açabilir
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 101
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 300
• İthal ikamesi ithal ürünlerin yerini yerli ürünlerin almasıdır– Yüksek gümrük duvarları ve kota gibi
korumacı politikaları gerektirir– Bu kısa dönemde kaynakların etkinsiz
kullanılmasına yol açar– Uzun dönemde, yerli piyasa ölçek
ekonomilerinden faydalanmayı sağlayacak kadar büyük olmayabilir
– Ve içe dönük bir davranışı teşvik eder– Ve ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip
olmadığı alanları destekler
Kalkınma:ithal ikameci?
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 301
• İthal ikamesi yerine ihracat itişli büyüme ve gelir demektir
• Son otuz yılın en başarılı ekonomileri bu yolu izlediler– Özellikle Güney Doğu Asya’dakiler
• Fakat diğer ülkelerinde bunu takip edebilmesi için sanayileşmiş ülkelerin korumacılığıkaldırması için işbirliğinde bulunması gerekir
Kalkınma:ihracata yönelik?
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 302
• AGÜler geleneksel olarak borö alan ülkeler konumunda kalmıştır– Fonlar yerli sermayenin ihtiyaç duyduğu yatırım
mallarını ithal etmek için kullanılmıştır
– Borçlanma dış açığın finansmanında kullanılmıştır
• 1973/74’deki petrol şokundan sonra borçlanma artmıştır– Elbette petrol üreticisi olmayn gelişmekte olan
ülkeler tarafından
Kalkınma:borçlanma?
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 102
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 303
• Ülkeler İMF’den borçlanmaya zorlu şartlar yüzünden direnç gösterdiler
• Dolayısıyla ticari kaynaklardan borçlandılar– Ve genelde değişken faizlerle
• 1980’lerdeki yüksek faizler borç geri ödemelerinde bir çok ülkenin sorun yaşamasıne neden oldu
• Böylece geri ödenmeme olasılığı arttı• 1990’ların sonunda yüksek gelir grubundaki ülkeler
AGÜlerin sürdürülemez bulduğu borç sorunu çözme girişimi başlattılar...
Kalkınma:borçlanma? (2)
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 304
• Yapısal uyum programları– Etkinliği arttırarak potansiyel üretim seviyesini
arttırmayı hedefleyen arz-yönlü politikalar, ör:– Sanayileşmeye verilen hükümet sübvansiyonlarının
azaltılması– özelleştirme– Ticaretin serbestleştirilmesi– Fiyat reformları– Parasal ve mali disiplin
Kalkınma:yapısal uyum?
M.Özgür KAYALICA, EKO 201 305
kalkınma:yardım (aid)?
• Zengin ülkelerden fakir ülkelere uluslararasıtransfer ödemeleri.– Bir kaç şekilde ortaya çıkar:
• Sübvanse edilmiş borç• Gıda veya makine yardımı• Teknik yardım
– Eşitliği sağlar mı?– Bağımlılık yaratabilir– Ticaretin (AGÜ ve gelişmekte olan ülkelerden yapılan)
daha da serbestleştirilmesi
Ekonomi 201
M.Özgür KAYALICA 103
SON