3

asze domy i sposób w jaki je prowadzi-my, są jak czipsy o smaku ziemniaków z masłem i koperkiem. atrakcyjne, aromatyczne, ale coś nam mówi, że niezbyt zdrowe i naturalne. w tej książeczce znajdziecie pomysły, jak

zwiększyć wydajność bez zwiększenia wydatków oraz konsumpcji. jak dbać o dom bez korzystania z detergentów, jak przechowywać jedzenie, by się nie marnowało, jak ponownie wykorzystać rzeczy pozornie do niczego się już nie nadające. będą to zmiany proste ale skuteczne. i jendocześnie przynoszące dużo satysfakcji. cóż może być przyjemniejszego niż poczucie, że za jednym zamachem oszczędzamy zdrowie, pieniądze i emisję gazów cieplarnianych? innymi słowy, proponujemy wam ugotowanie ziemniaków i posypanie ich koperkiem.

4 5

ekologiczne sprzątanie

odświeżacze, nabłyszczacze, płyn do zacieków z wody, aktywne cząsteczki zmywające ślady po mydle. Nie macie czasem wrażenia, że lista środ-

ków potrzebnych do wypucowania mieszkania wydłu-ża się jak nos Pinokia? Mydło do usuwania osadów z mydła? Czy sprawy nie zaszły już za daleko?No właśnie. Nie dajmy się zwieść. Po pierwsze - im bardziej aktywne są cząsteczki zamieniające na-sze kuchenki w lusterka, tym więcej detergentów w naszych domach, ubraniach i środowisku. Po drugie - im wyższy stopień skuteczności i specjalizacji - tym wyższa cena cud specjalisty, co zapewne odczuwacie po każdych zakupach w dziale chemicznym.Czy detergenty to nasza jedyna opcja? Jak poradzić sobie z brudem bez super-hiper-bang-bang pogrom-ców przebarwień wokół kranu? Odpowiedzi będzie-my szukać w naturze oraz w starych, sprawdzonych sposobach naszych babć. I wcale nie proponujemy mycia garnków piaskiem i popiołem. No, może nie tak od razu.

domu

Część Pierwsza

Ekologiczne sprzątanie domu

z zeszytu babciRecepty na domowe środki czystości

Zapachy

Innymi ścieżkami

„3Xz” zredukuj, zastosuj ponownie, zrecyklinguj

Zredukuj zużyciePrzechowywanie żywnościZastosuj ponownieZrecyklinguj

str 5str 9

str 23str 27str 31

spis rzeczy

str. 35str. 37str. 55str.61

6 7

Zanim przejdziemy do alter-natywnych

sposobów na czyste miesz-

kanie, warto zastanowić się, co dokładnie znajduje się w butelkach, które trzymamy pod zlewem. Zresztą nie tylko tam - szampony oraz żele pod prysznic również powstają na bazie syntetycznych substancji czyszczących zwanych detergentami. Co takiego mają w so-bie te substancje, że nie potrafimy bez nich żyć? Ich tajemnica polega na tym, iż potrafią obniżyć napięcie powierzchniowe wody, co osłabia siły wiążące cząstki brudu z podłożem.

co powinno odesłać nas na detergentowy odwyk ?

zanieczyszczenie środowiska Przedostające się do wód ściekowych detergenty przyczyniają się do wydzielania substancji tru-jących (m.in. metanu i siarkowodoru) w wyniku zachodzących procesów beztlenowych i mogą doprowadzić nawet do do tego, że zbiornik wodny staje się martwy

alergie Chemiczne środki czyszczące szczególnie negatywnie wpływają na alergików. Fosfo-rany, składnik wielu detergentów, wywo-łują uczulenia. Często stosowane w praniu i sprzątaniu wybiela-cze zawierają związki chloru, które mogą przenikać przez skórę i wpływać na działa-nie układu nerwowego. Ich opary mają dzia-łanie rakotwórcze.

niebezpieczna piana Detergenty powodują nadmierne pienie-nie się wody. Piana pomaga usuwać brud, lecz hamuje działanie urządzeń pracujących w oczyszczalniach ścieków.

uciążliwe fosforany Zakwity sinic - przejaw działalności fosforanów –mogą wytwarzać silne toksyny groźne dla zdrowia i życia. Obserwowanym efek-tem jest zmniejszone stężenie tlenu w wodzie, zmniejszenie populacji ryb i zara-stanie takich zbior-ników. Sinice - coraz częściej atakujące Bałtyk - czyli organi-zmy, które mogą wy-twarzać silne toksyny groźne dla zdrowia i życia, to również przejaw działalności fosforanów.

1. co to jest detergent?

8 9

szkodliwość dla zdrowia Wszystkie szkodliwe substancje przedostają się do środowiska naturalnego, skąd wraz z wodą i żywnością trafiają do naszego organizmu. Ludzkie ciało magazynuje je, najczęściej w wątrobie, tkance tłuszczowej czy mięśniach. W konsekwencji mogą pojawiać się duszności, problemy ze skórą i układem hormonalnym.

opakowanie Środki czystości to nie tylko detergenty. To również opakowanie, najczęściej plastikowe, a co za tym idzie, energia zużyta na ich wyprodukowanie. P lastikowa butelka wyrzuco-na do śmieci zazwyczaj zawiera pozostałości środków toksycznych, które trafią do atmosfery, wody i gleby. Ponadto produkcja środków syn-tetycznych wymaga zużycia znacznie większych zasobów energii, niż przy zastosowaniu środ-ków naturalnych.

Zanim ciocia z Ame ryki przy-wiozła, „wybielacz

nad wybielacze", nasze babcie były królowymi ekologicznego czyszczenia.

Ich oręż stanowiły cytryna, ocet i soda oczysz-czona. Zbyt piękne, by było prawdziwe? Oto sześć zupełnie pospolitych składników, które pomogą w bezpiecznym i ekologicznym dbaniu o wasz dom.

soda oczyszczonaCzyści i usuwa zapachy. Zmiękcza wodę i zwiększa czyszczące zdolności mydła. Jest również dobrym środkiem do szorowania.

Do kupienia w sklepie spożywczym, w aptece, Internecie; pakowana na ogół w małych ilościach do użytku w kuchni, dostępna też w opakowaniach 1-5kg. Soda 1kg – 4-5 zł.

2. z zeszytu babci

zatem rezygnując z detergentow,

oszczędzamy zdrowie, pieniądze, emisję gazow cieplarnianych

10 11

boraksCzyści i usuwa zapachy. Doskonały środek dezynfekujący. Zmiękcza wodę.

Dostępny w skle-pach na półkach ze środkami piorącymi oraz drogeriach, ap-tece i w Internecie. Boraks 1kg – 8-10 zł

mydło roślinne Biodegradowalne

i całkowicie nietok-syczne. Sprzedawane w formie płynnej, płatków i kostek.

Szukaj mydeł bez syn-tetycznych dodatków, zapa-

chów i kolorów.Do kupienia w drogerii, w aptece, dobrych sklepach ze zdrową żywnością, w Internecie.

Mydło roślinne kostka – 3-4 zł, w płynie 1 litr – 10-20 zł

tocet Czyści tłuszcz i kamień.

Ocet 0,5 l – 2 zł

/ kwasek cytrynowyCzyści tłuszcz, kamień, odświeża.

Kwasek cytrynowy 20g – 0,5 1 zł

13 12

Właściwości antybak-teryjne: laur, kamfora, kardamon, rumianek, citronella, cyprys, eukaliptus, imbir, jałowiec, lawenda, cytryna, trawa cytrynowa, limonka, pomarańcza, sosna, rozmaryn, szałwia, drzewo sandałowe, drzewo herbaciane, tymianek.

Właściwości anty-wirusowe: cynamon, eukaliptus, lawenda, cytryna, oregano, drzewo sandałowe, drzewo herbaciane, tymianek.

A więc do dzieła, che-micy młodzi. Za dosłow-

nie kilka złotych możecie sami

opraco-wać płyn do mycia

podłogi! Wystarczy wymieszać składniki w wia-derku albo misce, przelać do butelki po wodzie lub detergencie (starajcie się wybrać te mniej aktywnie walczące) i gotowe. Teraz od ciebie zależy, jaki zapach będzie się rozchodził, gdy przekroczysz próg. Do każdej z receptur możesz dodać dowolny naturalny olejek eteryczny (ok. 10 kropel na litr wody) - wzmocni nie tylko walory zapachowe, ale i oczyszczające.

naturalne olejki eteryczneNaturalne ekstrakty i olejki mają właściwości, które mogą wzmocnić działania antybakteryjne, antywirusowe środków czyszczących.

3. recepty na domowe

środki czyśtoci

Do kupienia w aptece (najtaniej!) i w drogeriach. Olejki eteryczne 12ml – 4-6 zł

15 14 15

1 łyżeczka mydła w płynie lub startych wiórków z kostki1 łyżeczka boraksu¼ łyżeczki ekstraktu z eukaliptusa3 krople olejku z drze-wa herbacianego2 łyżki stołowe białego octu2 szklanki gorącej wody¼ łyżeczki ekstraktu lawendowego

lub1 łyżeczka mydła w płynie lub startych wiórków z kostki1 łyżeczka boraksuwyciśnięty sok z cyt-ryny1 litr ciepłej wody

Wymieszaj w butelce i używaj na każdej powierzchni, z wyłą-czeniem szkła.

środek do czyszczenia piekarnika¼ szklanki sody oczyszczonej2 łyżeczki soligorąca woda, w ilości potrzebnej do utwo-rzenia pastyZostaw na 5 minut. Trzymaj z daleka od kabli i elementów grzejących.

lub2 łyżeczki płynnego mydła2 łyżeczki boraksu1 litr ciepłej wody

Spryskaj piekarnik i zostaw na 20 minut, następnie zmyj. W przypadku trud-nych plam, przetrzyj stalową myjką z sodą oczyszczoną. Pamiętaj o rękawiczkach, soda może podrażnić skórę.

środek do czyszczenia odpływu½ szklanki boraksu w odpływie zalej 2 szklankami wrzącej wody

lub¼ szklanki sody oczyszczonej w odpły-wie zalej ½ szklanki octu, zakryj odpływ i zostaw na 15 minut. Zalej 2 litrami wrzą-cej wody.

kuchnia i łazienka środki ogólno czyszczące

16 17

środek do czyszczenia sedesu Nasyp ¼ szklanki sody oczyszczonej do miski klozetowej i skrop octem. Zostaw na ½ godziny. Przetrzyj i zmyj. Dodaj boraksu w przypadku plam.

środki do czyszczenia płytek ceramicznych oraz podłóg¼ szklanki octu3,5 litra ciepłej wody

umywalki, wanna, kafelki½ szklanki sody oczyszczonej2-3 łyżki mydła w płynieUwaga – w przypadku wody miękkiej lepiej dodać mniej mydła i trochę octu.Fugi między kafelkami będą jak nowe, jeśli wyczyścimy je papką sody z wodą.

środek do usuwania pleśni½ szklanki octu½ szklanki boraksuZmieszaj w ciepłej wodzie.

kilka poradNaczynia po rybie myj

zimną wodą z mydłem.

Naczynia ze stali nierdzewnej czyść sokiem z cytryny.

Pasta z sody rozcieńczonej wodą usunie osad z kawy

i herbaty z kubków. Kamień z czajnika zniknie po ugo-

towaniu w nim wody z octem.

Pasta z sody wymieszanej z wodą dobrze czyści zasłonki prysznicowe.

na salony_

18 19

środek do mycia szyb2 łyżeczki octu1 litr ciepłej wody

lub2 łyżeczki boraksu3 szklanki wody

czyszczenie podłóg drewnianych1,5 szklanki octu1,5 szklanki ciepłej wody20 kropli olejku miętowego

Wymieszaj w butelce i spryskaj małe powierzchnie, a następnie je przetrzyj.

tkaninyśrodki do praniaprzestawiając się z prania z użyciem detergentów na pranie z użyciem środków z mydłem, wypierz raz ubrania tylko w sodzie. zapobiegnie to reakcji detergentów z mydłem, która może powodować żółknięcie tkanin.

Wytrzyj do sucha (najlepiej gazetą), aby uniknąć smug.

usuwanie plam

20 21

mydło do prania1/3 szklanki sody i 1,5 szklanki mydła (płynnego lub płatków).

Jeśli woda jest twarda, dodaj ¼ szklanki sody lub ¼ szklanki octu podczas pierwszego płukania.

Przy mocnych zabrudzeniach - dodaj ½ szklanki boraksu.

wstępne namaczanieMocno zabrudzone ubrania namocz w ciepłej wodzie z ½ szklanki sody przez 30 minut. Potrzyj plamy płynnym mydłem.

Aby przywrócić biel bawełnianym skarpetkom, ściereczkom, wygotuj je z plasterkami cytryny – która jest naturalnym wybielaczem.

Oczywiście zwracaj uwagę na rekomendowaną temperaturę prania!

proponujemy kilka rozwiązań alternatywnych dla wywabiaczy plam i wybielaczy. przetestuj poniższe mieszanki na skrawku tkaniny. zmyj po nałożeniu.

plamy z ziemi Przetrzyj roztworem z 2-4 łyżek sody z ciepłą wodą

.owoce i wino Natychmiast zasyp solą

lub gorącą wodą.

krew Zanurz w zimnej wodzie i usuń za pomocą wody utlenionej.

Namocz w kwaśnym mleku lub soku z cytryny i przetrzyj solą.

22 23

odświeżacze do powietrza i środki zapachoweSyntetyczne odświeżacze powietrza maskują zapach, zmniejszając zdolności węcho-we, aby stępić zmysł i odbiór zapachów.

zapa-chy

usuwanie plam cd...tłuszcz Zalej wrzącą wodą, a następnie

zasyp sodą oczyszczoną.

przypalenia z żelazka Przetrzyj cytryną.

długopis na tkaninie Przetrzyj octem.

guma do żucia Wykruszy się z mate-riału, który włoży się

na noc do zamrażarki. W przypadku głębokiego wniknięcia w tkaninę można ją zetrzeć oliwką dla dzieci nałożoną na patyczek do uszu.

24 25

p0lecamy kilka metod_Zachowuj skórki owoców cytrusowych – poma-rańczy, cytryny, limonki i innych. Można je wło-żyć do gotującej się wody lub worka odkurzacza przed kolejnym odkurzaniem. —Gotuj kilka plasterków cytryny w ot-

wartym garnku – usuniesz w ten sposób zapachy z gotowania, smaże-nia ryby i inne. _Do ciepłej kąpieli włóż kilka listków

mięty – będzie ci towarzyszył przyjemny i naturalny zapach o właściwościach uspakajający i od-świeżających.–Używaj naturalnych olejków aromatycznych – rozcieńcz w wodzie i spryskaj meble, dywan. Możesz różnicować zapachy zależnie od pomiesz-czenia, np. lawendę w salonie, olejek sandałowy w sypialni, mięta w łazience. Dodawaj do mie-szanych w domu środków czystości.

pochłanianie zapachów 2 do 4 łyżeczek sody oczyszczonej lub octu w małej miseczce wstaw do lodówki. Podobne właściwości ma ogórek pokrojony w plasterki. =Wsyp ½ szklanki sody oczyszczonej na dno kosza na śmieci._Soda usuwa nieprzyjemny zapach z rur zlewozmy-waka. Wystarczy wsypać sodę i zalać wrzątkiem.–Soda pomaga pozbyć się nieprzyjemnego zapa-chu z obuwia. Wystarczy wsypać sodę do obu-wia i pozostawić na noc, a następnie wyczyścić i wyszczotkować._Piekąc rybę - włóż połówkę cytryny do piekar-nika, unikniesz zapachu ryby.-Pomarańcza lub mandarynka nadziana goździ-kami jest doskonałym odświeżaczem powietrza w mieszkaniu. —Uprawiaj w domu rośliny – zioła i kwiatki do-niczkowe. Rośliny redukują zanieczyszczenie powietrza i oczyszczają powietrze w domu.

26 27

Oprócz uruchomienia babcinej spuścizny, mamy kilka innych

sposobów na prowadzenie domu przyjazne-

go zarówno jego mieszkańcom jak i środowisku.

produkty ekologiczneDaleko od świateł reklam telewizyjnych można znaleźć coraz więcej całkowicie biodegrado-walnych, ekologicznych produktów czyszczących. Podstawowym ich składnikiem jest czyste mydło roślinne. Drugą grupę substancji aktywnych stanowią związki powierzchniowo-czynne uzy-skiwane z oleju kokosowego, skrobi roślinnej i wielocukrów. Ta aktywność jest bardzo dobrze tolerowane przez naszą skórę. Dodatkowo w ich skład wchodzą często alkohol roślinny, naturalny kwas cytrynowy o jakości spożywczej oraz skład-niki mineralne, takie jak: soda, krzemiany, korund, pył pumeksowy i wapienny. Zapach i aromat środków zapewniają naturalne olejki eteryczne - lawendy, trawy cytrynowej, pomarańczy.

4. innymi ścieżkami

kilka pomysłów dla osób, które nie zdecydują się na własnoręczne przygo-towywanie środków czyszczących, czy kupowanie ich w sklepach ekologicznych

a. Kupowanie produktów biodegradowalnych – znajdziemy takie również na półkach

supermarketów.—b.Kupowanie produktów tak, aby produkować

jak najmniej odpadów:- w dużych opakowaniach,- skoncentrowanych,- dobrej jakości (na przykład niektóre proszki do prania zawierają dużo substancji, które zwiększają ich wagę i nie mają właściwości piorących, są za to nieobojętne dla środowiska)._c. Wybieranie produktów wyprodukowanych

możliwie najbliżej miejsca zakupu –pozwala to ograniczyć transport, który odbija się nega-tywnie na środowisku.

28 29

Produkty te można kupić w sklepach z ekologiczną żywnością, warto szukać w Internecie. Mimo że cena pojedynczego produktu jest często wyższa niż oferowanego w supermarkecie, produkty te są bar-dzo wydajne i starczają na dużo dłużej, a także ograniczają koszty dla środowiska oraz naszego zdrowia.

mikrofibra Na rynku pojawiły się też ściereczki i pomocne przy czyszczeniu myjki wykonane ze specjalnego ma-teriału – mikrofibry. Nie trzeba przy tym używać żadnych środków czyszczących, wystarczy jedynie woda, nawet zimna. Jak sama nazwa wskazuje, mikrofibra to mikro włókna. Jej potęga polega na tym, iż włókna są 30 razy cieńsze od włókien bawełny. Jest tak drobna, że potrafi dokładniej dobrać się do brudu i go usunąć. Mikrofibra ma właściwości antystatyczne, umoż-liwia usuwanie kurzu, brudu, a nawet tłustych plam. Dostępna jest w wersjach do czyszczenia kuchni, łazienki, luster i szyb. Specjalne produkty mikrofibry, mocowane na drążkach teleskopowych, podobnie jak mop czy gąbka, służą do czyszczenia podłóg, ścian, sufitów.

orzechy piorąceNatura, jak to zwykle bywa, ma dla nas asa w rękawie. Jego imię to saponina. Tę natural-ną substancję myjąca znajdziemy w: mydlnicy lekarskiej (to z niej produkuje się polecane na początku naturalne mydło roślinne), nagietku le-karskim, winorośli, oliwkach, żeń-szeniu, aloesie oraz w orzechach drzewa Sapondis Mukkorossi. A dokładnie w skorupkach tych orzechów, które wystarczy wrzucić do lnianego woreczka (około 7-8 złamanych na pół skorupek) i zamiast proszku do prania umieścić wraz z ubraniami w bębnie pralki. Dla zapachu, jak się domyślacie, można dodać kilka kropel olejku eterycznego.Orzechy piorące stosuje się również w zmywarce do naczyń (porcję skorupek w woreczku zmniejszamy do pięciu ) oraz w płynach do zmywania - w tym przypadku przez 10 minut gotujemy 8-10 skorupek w 3/4 litrze wody, czekamy aż wystygnie, odce-dzamy przez ściereczkę i nasz całkowicie natural-ny, własnoręcznie wykonany, detergent gotowy.

Cena 0,5 kg orzechów piorących to około 20 złotych.

30 31

Cassandra Kent, „Wszystko dla domu”,

Świat Książki, Warszawa 1998._www.ekologia.pl, _www.ekologiczny.pl _ www.care2.com_www.ecocycle.org_ www.ecofriendlycleaning.org_www.ehow.com

Źródła

32 33

zarządzanie domem staje się coraz większym wyzwaniem. ciężko zacho-wać zdrowy rozsądek, gdy wokół tyle ofert, pokus i nowości. w efek-cie na półkach szafek i lodówek ląduje mnóstwo niepotrzebnych przedmiotów, które padają ofiarą niechlubnej zasady: „zakup, zajrzyj i zapomnij”. w zamian proponujemy wam inne rozwiązanie, również z „zet” w roli głównej:

3Xzzredukuj zastosuj ponownie zrecyklinguj

tak w skrócie brzmi zasada zrównoważonej gospodarki. podejście to jest ważne w skali makro, np. w gospodarowaniu odpadami, ale może też w pros-ty sposób stać się filozofią naszego życia codziennego i przyczynić do zmniejszenia zużycia oraz produkcji śmieci. uwierzcie, w większości domów istnieje ogromny potencjał redukcji zużycia oraz marno-wania surowców i żywności. ponadto, możemy starać się zredukować liczbę śmieci, a te, które wyrzucamy, odpowiednio segregować dla zwiększenia skuteczności recyklingu– czyli odzyskiwania surowców.

uproszczona wersja zasady

brzmi:

1Xo oszczędzaj surowce, energię,

pieniądze, zdrowie,

czas, świat.

34 35

1. zredukuj zużycie

Raport kampanii Love Food Hate Wa-ste wydany w kwiet-

niu 2008 r., wskazuje, że 1/3 jedzenia zakupiona przez Anglików ląduje

w koszu. Według badań opinii publicznej na zlece-nie Federacji Polskich Banków Żywności przepro-wadzonych przez instytut Millward Brown SMG KRC w marcu 2009 r., 79% Polaków jest zdania, że marnuje się dużo żywności, 30% przyznaje, że zdarza im się wyrzucić pełnowartościową żywność.

marnowanie jedzenia ma zwykle dwie przyczynykupowanie zbyt dużych ilości i wyrzucanie niewykorzystanych produktów;wyrzucanie z talerza – nakładanie lub zama-wianie w restauracji zbyt dużych porcji.Chyba niewiele trzeba do tego dodawać. Mar-nowanie jedzenia to nie tylko problem etyczny, To nadprogramowa produkcja śmieci, marnowanie pieniędzy i zasobów. Aż 20% produkcji gazów ciep-larnianych wiąże się z produkcją, przetwarzaniem, transportem i przechowywaniem żywności. Na kolejnych stronach podajemy konkretne sposoby jak temu zapobiegać.

to, w jaki sposób nasza konsumpcja odbija się na środowisku zależy między innymi od tego, co jemy. zasada jest mniej więcej taka, że mniejszej powierzchni ziemi i nakładów potrzeba do wyprodukowania żywności pochodzenia roślin-nego, znaczenie więcej wymaga (a więc obciąża środowisko) produkcja mięsa

kolejna zasada jest taka: im mniej przetworzoną żywność kupujemy, tym mniej energii zostało wydatkowane na jej przetworzenie i transport.

36 37

gdy zakupy przyniesiesz do domu,

przechowywanie żywności żywność może

pozostać długo świeża i nadająca się do spożycia, jeśli zachowasz właściwe sposoby jej maga-zynowania i gospodarowania.

umyte, zapakowane przez ciebie Przed włożeniem do lodówki warzywa i owoce umyj, osusz i zapakuj w dziurkowane foliowe lub papierowe torebki. Zostaną dłużej świeże i go-towe do spożycia. Będzie ci łatwiej sięgnąć po takie produkty, kiedy będziesz głodny. Gdy jeste-śmy głodni, czas pomiędzy decyzją, a zjedzeniem czegoś jest bardzo krótki. Często sięgamy po to, co jest pod ręką, czyli batona albo inny gotowy produkt. Gotowe oraz czyste warzywa i owoce w lodówce ułatwiają nam sięgnięcie po nie.

Najlepiej raz w tygodniu ustalić strategiczny plan działania w kuchni i spo-

rządzić listę zakupów na kartce, której z żelazną konsekwencją będziemy trzymać się w sklepie. Raz na tydzień dobrze jest zakupić produkty stałe, tzn. kasza, ryż, makaron, cukier, sól, mąka itp. po uprzednim przejrzeniu spiżarni. Na najbliższe 2, 3 dni kupujmy produkty łatwo psujące się, tzn. mięso, ryby czy nabiał. Nie kierujmy się promocjami - często są to produkty, które sklep chce po prostu “wypchnąć”, nie sugerujmy się także tzw. “okazyjną ceną”, nie zawsze oznacza

ona faktycznie tańszy produkt

doradza – jan i jakub kuroń z niemarnuje.pl

marta widz koordynatorka kampanii „wiem co jem” realizowanej przez centrum komunikacji społecznej urzędu miasta.st.warszawy

Świeże produkty (szcze gól nie warzywa i owoce) kupuj w małych ilościach i jak najczęściej (na 1-2 dni). Unikniesz problemów z właści-wym przechowywaniem, do którego w domu nie zawsze są odpowiednie warunki. Pamiętaj też, aby zwrócić uwagę na to, czy produkty są świeże i nieuszkodzone.

planowanie zakupówplanowanie zakupów to podstawa racjonalnego zarządzania jedzeniem. niestety, potrzebny będzie rygor i dyscyplina.

38 39

W miarę możliwości wyjmij produkty z fabrycz-nych opakowań i przełóż do właściwych po-jemników: np. sery do szczelnych pojemników, pestki do szkła, a umyte jajka do odpowiedniej foremki.

w czym przechowywać? Do przechowywania żywności w domu warto używać pojemników wielokrotnego użytku. Waż-ne! - sprawdź, czy na opakowaniu jest znak: do kontaktu z żywnością.

Produkty w lodówce najlepiej przechowywać w odrębnych pudełkach wielorazowego użytku – zakupionych do tego celu bądź odzyskanych z innych produktów – pojemniki po lodach, kubki po jogurtach itp. Specjalne pojemniki, dobrze zamykane, z opcją próżniową pozwalają jednak utrzymać dłużej świe żość produktów oraz zapewnić prawidłowe przechowywanie po zamrożeniu.

lodówkaprodukty przechowywane na odpowiednich półkach, w optymalnej dla nich temperaturze, dłużej zachowują świeżość. odpowiednie rozmieszczenie jedzenia zapobiega również mieszaniu się zapachów. właściwa tempera-tura wewnątrz lodówki to 5¤c na środkowej półce. jednak temperatura nie jest taka sama w każdym miejscu wewnątrz lodówki. uwzględniając te różnice, możesz przechowy-wać żywność w optymalnych warunkach (nie dotyczy to lodówek klimatyzowanych, które mają jednakową temperaturę na wszystkich półkach).

40 41

temperaturaNajzimniejszym miejscem w lodówce jest dolna półka znajdująca się ponad pojemnikami dla wa-rzyw (2¤C). To miejsce przeznaczone dla świeżego mięsa i ryb. Ułożenie tych produktów na dole ma dodatkowe znaczenie – zapobiega skapywaniu z nich płynów na inne produkty.Jaja, produkty mleczne, wędliny, ciastka oraz produkty oznakowane przy użyciu zwrotu „po otworzeniu przechowuj w lodówce, powinny być przechowywane na środkowych półkach (4-5¤C) oraz na półce górnej (8¤C). Szuflady na dole (do 10¤C) są przeznaczone dla warzyw i owoców, które w niższych temperaturach mogłyby być uszkodzone. Pojemniki lub półki na wewnętrznej stronie drzwi lodówki (10 – 15¤C) są przeznaczo-ne dla produktów, które wymagają tylko lekkiego schłodzenia. Dotyczy to np. napojów, musztardy i masła.

Stosuj zasadę

pierwsze kupione – pierwsze spożyteProdukty zakupione ostatnio umieszczaj za tymi, które są już w lodówce. Dzięki temu najpierw sięgniesz po rzeczy z krótszym terminem ważno-ści.

logika w lodówceNie wkładaj do lodówki zbyt dużo pożywienia. Jeżeli jest ona przeciążona, nie ma

przestrzeni pomiędzy produk-tami, to dochodzi do zaburzeń

cyrkulacji powietrza, co z kolei uniemożliwia osiągnięcie właściwej temperatury. Lodówka nie będzie pracować efektywnie, jeżeli doprowadzimy do zbierania się w niej szronu. Należy ją regularnie rozmrażać przy użyciu ciepłej wody z dodatkiem odrobiny octu, aby usunąć zapachy.

Przed umieszczeniem w lodówce, produkty należy umyć oraz owinąć lub przykryć, aby zapobiegać utracie wilgoci i smaku. Resztki jedzenia należy wkładać do czystych, szczel-nych pojemników.

Nie wkładaj do lodówki ciepłego pożywienia, ponieważ to podwyższa temperaturę w całej lodówce; najpierw schłódź żywność w tempe-raturze pokojowej (ale pamiętaj, że pozostałości produktów gotowanych powinny być umiesz-czane w lodówce w ciągu 2 godzin po ich przygotowaniu).

42 43

Zamrażanie zapewnia w największym stopniu war-tość odżywczą produktu. Ważne jest, jak zamrażamy. Równie ważne jest prawidłowe roz-mrażanie. Podczas zamrażania woda zawarta w pro-duktach skupia się w drobniutkie kryształki lodu, które przy roz-mrażaniu prze-chodzą ponownie w postać płynną. Jeśli proces przeprowadzi się nieprawidłowo, woda wycieknie jak sok z owoców. Aby do tego nie dopuścić, należy powoli przepro-

wadzać rozmrażanie, gdyż wtedy soki zdążą przeniknąć z powrotem do komórek

i nie wypływają na zewnątrz.

Najlepiej zabieg ten przeprowadzać

w temp 4-6°C. Czyli zostawić mrożonkę w lodówce na półce na parę godzin.

Jeśli mamy w lodówce funk-

cję „szybkie mrożenie” – korzystajmy z niej. Pozwala to uniknąć wycieku przy rozmra-żaniu, czyli w efekcie zachować więcej skład-ników odżywczych.

zamrażanie i rozmrażanie lista wybranych produktów, które często są marnowane oraz sposoby ich przechowywania

wędliny Wędliny powinny być przecho-wywane na środkowej lub na

górnej półce lodówki. Można je zamrażać bez obawy o obniżenie ich jakości. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że w przypadku wędlin w plastrach podane okresy ważności mogą być krótsze, gdyż produkty te szybciej tracą świeżość. Przy przechowywaniu wędlin najważniejsze jest zachowanie łańcucha chłodniczego, czyli działań mających na celu zapewnienie ciągłości zachowania prawidłowej temperatury od chwili wytworzenia lub schło-dzenia produktu, aż do momentu jego finalnego

zużycia. Nie wolno zostawiać produktów w temperaturze pokojowej, a na-

stępnie ponownie ich ochładzać czy zamrażać. Każdy rodzaj

wędliny powinien być prze chowywany od-dzielnie.

44 45

mięso Aby mięso nie uległo zepsuciu, należy ograniczyć rozwój drob-noustrojów. Czyni się to naj-

prościej poprzez przechowanie go w temperaturze 0-3°C. Wtedy można przechowywać: mięso bez kości przez 2-3 dni, z kością - 1 dzień. Nie powinno się dopuszczać do stykania się różnego rodzaju mięs. W lodówkach domowych rzadko mamy możliwość utrzymania tak niskiej tempe-ratury (zazwyczaj są one ustawione na 4-6°C, a do tego należy dołożyć wzrost temperatury przez częste otwieranie drzwiczek i mieszanie powietrza). Pomimo tego lodówka daje najczyst-szy i najłatwiejszy sposób na zachowanie wa-lorów odżywczych i smakowych mięsa. Mięsa nie owijamy folią, ani nie wkładamy go do torebki na kilka dni. Lepiej jest skorzystać z zamy-kanych pojemników mytych każdorazowo przed umieszczeniem w nich świeżego mięsa.Trwałość mięsa można także przedłużyć konser-wując je przyprawami, czosnkiem, solą.

chleb W zależności od rodzaju chleba moż-na go przetrzymywać od 2 do 5 dni.

Zaleca się trzymanie go w chlebaku, najlepiej w drewnianym, w temperaturze pokojowej, Owinięcie chleba lnianą ściereczką przedłuży jego świeżość. Przechowywany w lodówce w temperaturze 4°C, starzeje się najszybciej, Chleb można mrozić, najle-piej w oddzielnych kromkach.

mleko pasteryzowane po otwarciu zachowa trwałość przez 1-2

dni, gdy jest przechowywane w wa-runkach chłodniczych i zamknięte. Mleko należy zamknąć, o ile umoż-liwia to opakowanie albo zawinąć lekko róg i spiąć gumką- w przypadku mleka w folii.

jogurtyJogurty najlepiej od razu wkładać do lodówki, przy czym po otwarciu produktu jest to wręcz niezbędne. Przy zakupie wybieraj te z najdłuż-szą datą przydatności do spożycia.

46 47

ziemniaków nie przechowujemy w lodówce,

ale w ciemnym opakowaniu lub pomieszczeniu (żeby nie zieleniały). Na wiosnę można włożyć ziemniaki na dzień lub dwa do lodówki, żeby zastopować proces kiełkowania, podczas, którego wy-dziela się toksyczna solanina. Młode ziemniaki nie nadają się do długiego przecho-wywania. Można je tylko krótko przetrzymać w lodówce, podobnie jak ugotowane.

czosnekNie należy trzymać czosnku w kuchni, gdyż ciepło wysusza bulwy. Jeśli uży-wasz dużo czosnku i zawsze chcesz go mieć pod ręką, można trzymać go

w zamkniętym słoiku, w lodówce. Sil-ny zapach nie przejdzie na sąsiednie produkty. Czosnek możemy przechowywać aż do 6 mie-sięcy.

kalafior/brokółNie „rozkwita”, gdy przechowywujemy go

w lodówce w niskiej temperaturze, ale nie poniżej 0°C.

pomidoryPomidory są najsmaczniejsze, gdy przechowuje-my je w temperaturze pokojowej. Można trzymać je również w lodówce. Na zewnątrz dojrzewają i nie psują się zbyt szybko.

jabłka Przechowujemy w chłodnym, za-

cienionym miejscu do miesiąca. W towarzystwie jabłek inne owo-ce i warzywa szybciej dojrzewają, np. sałata i ogórek szybciej żółkną, banany czernieją, a avokado dojrzewa.

bananyBananów nie należy przechowywać w lodówce, ponieważ czernieje skórka.

cykoria Cykorię należy kupować kremowożółtą, nie zie-loną. Należy ją przechowywać w lodówce, w tor-bie papierowej, bez dostępu światła, ponieważ zielenieje i staje się gorzka.

48 49

sałata/ pietruszka/szczypiorekWłóż do lodówki umyte w ciepłej wodzie i wy-suszone (w suszarce do sałaty lub ręcznikiem) liście zapakowane w foliową, otwartą lub dziur-kowaną torebkę. Przetrwa co najmniej tydzień.

orzechy, pestki

Należy przechowywać w szklanych pojemnikach

(najlepiej słoikach) w lodówce, po-nieważ w wysokiej temperaturze i z dostępem światła zawarte w nich tłuszcze jełczeją.

sypkie produkty (kasze, ryż, groch)Najlepiej przechowywać w szczelnych szklanych pojemnikach. Temperatura nie powinna przekra-czać 15 °C.

musztarda po obiedzie?nie jest za

póŹno na wykorzystanie pozosta-łych po obiedzie czy kolacji potraw. z warzyw można zrobić zapiekankę lub zupę krem. z kaszy – zupy, sałatki, zapiekanki. podpowiadamy też, jak wykorzystać dojrzewa-jące owoce czy twardnieją-cy chleb. _myślmy twórczo. dalej kilka podpowiedzi:

50 51

chlebIstnieje możliwość zamrożenia chleba w całości bądź też pokrojonego w kromki. Rozmrożony w tem-peraturze pokojowej ma takie same właściwości jak świeży. Innym sposobem odświeżenia chleba jest zmoczenie go i włożenie do piekarnika.Czerstwe pieczywo może być wykorzystane do przygotowania grzanek lub zapiekanek.Wysuszone - trzemy na bułkę tartą.

gotowa zupaJeśli z jakiś powodów został nam

wywar warzywny lub rosół, nie wylewajmy go, ale zamroźmy.

Przygotowanie na jego bazie innej zupy będzie bardzo wygodne i szyb-kie. Dodając zmiksowa-ne pomidory, np. z puszki oraz zioła, mamy gotową zupę pomidorową. Dodając kiszony żurek z butelki, majeranek, czosnek mamy żurek.

jeśli zostaje nam resztkaz gotowej potrawy lub wiemy, że nie

wykorzystamy ja-kiś produktów zanim się zepsują – zamroźmy je. Mrozić można praktycznie wszystko. Niektóre świeże owoce, warzywa czy zioła stracą pewne walory, np. bazylia czernieje, jabłko trochę straci na sma-ku, ale w większości przypadków walory odżywcze i smakowe pozostają po rozmrożeniu takie same.

wygodniej wykorzystać produkty zamrożone w małych

ilościach, dlatego warto mrozić pojedyncze porcje np. zupy czy

pojedyncze kromki chleba.

52 53

pomidoryNieobrane, ale umyte pomidory przekrajamy wzdłuż. Następnie wycinamy szypułkę, wyjmujemy pestki i odlewamy sok (ale nie wyrzucamy!!!). Pomidory układamy na ruszcie, przecięciami do góry, posy-pujemy odrobiną soli i cukru, a następnie pieczemy przynajmniej 8 godzin w temperaturze 80-90°C. Kontrolujemy co pół godziny i stopniowo wyjmu-jemy gotowe pomidory (mają być suche i miękkie). Ususzone owoce układamy w wyparzonym słoiku, dodajemy wybrane przyprawy (np. zmiażdżony czosnek), zalewamy oliwą i zakręcamy. Następnie potrząsamy, aby oliwa i przyprawy równo oblepiły pomidory i wstawiamy do lodówki. Po dwóch dniach pomidory nadają się do spożycia, ale można je przechowywać nawet przez kilka miesięcy.

owoceMocno dojrzałe owoce, zanim się zepsują możesz zmiksować w pyszne koktajle i soki. Bardzo proste do zrobienia są dżemy, konfitury, powidła. Zamknięte w odpowiedni sposób w gorą-cej kąpieli mogą być przechowane nawet rok.

białka z jajJeśli do przygotowania jakiejś potrawy potrzebne były jedynie żółtka, białka można zbierać w słoiku w lodówce i wykorzystać do zrobienia pysznego deseru - babki śnieżnej.

7 białekszklanka cukru pudru70 gramów mąki pszennej70 gramów mąki ziemniaczanej ½ kostki roztopionego masła

Białka ubić w sztywną pianę, pod koniec ubijania dodać cukier, następnie delikatnie wy-mieszać z mąką oraz przestudzonym, rozpuszczo-nym masłem, piec około 40 min, w temperaturze 180oC.

54 55

daj do pieca1Składniki, które zostały po obiedzie, czy kolacji

ułóż warstwowo w formie do pieczenia

2Zalej mieszanką śmietany i jajek i zapiecz w piekarniku.

3W skład zapiekanki mogą wejść np. twoje ulu-bione warzywa i serki. Dobrze jeśli na spodzie

znajdą się ziemniaki.

miX obiadowyNiewykorzystane porcje obiadów można mrozić. Kiedy nazbiera się kilka potraw do wyboru, roz-mrozić całość na jeden obiad – każdy będzie miał możliwość wyboru ulubionej potrawy.

Jeśli, mimo naszych starań, musimy wyrzucić żyw-ność – starajmy się, jeśli to móżliwe - kompostować. Na kompost wyrzucamy resztki surowe, wszelkie warzywa i owoce. Możemy tez kompostować fusy z herbaty. Na kompost nie wyrzuca się mięsa, produktów mlecznych i jedzenia gotowanego.

Istnieje wiele metod, dzięki

którym możemy wprowadzić w nasze życie za-sady ponownego

użycia: kupowanie trwałych produktów, kupowanie i sprzedawanie produktów z drugiej ręki, pożycza-nie, wypożyczanie, przekazywanie niepotrzebnych rzeczy na cele dobroczynne. Ponadto wracamy do filozofii sprzed czasów, kiedy wszystko było dostępne – naprawiamy, używamy oszczędnie, a także zwracamy uwagę, czy produkty są zapro-jektowane tak, by miały charakter wielokrotnego użycia lub wykorzystania w innej funkcji, a nie tylko zapełniały nasz śmietnik.

2. zastosuj ponownie

57 56

dlaczego ponowne użycie jest naprawdę tak ważne? po pierwsze,

pozwala na zmierzenie się z wy-zwaniem redukcji ilości odpadów i śmieci, a po drugie, wspiera jakość

życia i wydajność gospodarki. Co osiągamy poprzez takie podejście:-

Minimalizujemy produkcję odpadów i śmieci,—Redukujemy zużycie surowców,–

Oszczędzamy energię, która wykorzystywana jest przy produkcji,-

Zmniejszamy stopień zanieczyszczenia i zu-życia wody zarówno procesu produkcji, jak i

odzys kiwania (recyklingu),_Oszczędzamy pieniądze,-Tworzymy rynek tańszych i dobrej jakości produktów z drugiej ręki.

jak zminimalizować zużycie opakowań?

Używajmy toreb na zakupy wielokrotnego użytku. P lastikowe torebki – często są zupełnie zbędne, a po przyjściu do domu lądują w koszu.

Torby jednorazowe – używajmy ich powtórnie.

Minimalizujmy kupowane opakowania – zamiast 4 butelek 1,5 litrowych, kupmy 1 dużą 6 litrową. Kupuj większe opakowanie jogurtu zamiast kilku małych – jeśli oczywiście po otwarciu możesz go szybko zjeść. Duże opakowania są oszczęd-niejsze.

Używaj pojemników wielokrotnego użytku za-miast styropianowych, papierowych opakowań jednorazowego użytku – kupując lunch na wy-nos, kupując kawę na wynos, pakując drugie śniadanie do pracy.

59 58

Używaj termosu, bidonu, szklanej butelki zamiast jednorazowych butelek i kartoników na napoje.

Staraj się używać materiałowych serwetek za-miast papierowych.

Nie wycieraj umytych warzyw ręcznikiem papie-rowym, ale ściereczką, sałatę odwiruj w specjal-nym pojemniku.

Do pieczenia używaj żaroodpornych naczyń i blach zamiast jednorazowych aluminiowych tacek.

Kupuj produkty nie pakowane pojedynczo, np. ser w kawałku, nie w plasterkach pakowanych pojedynczo

Sypana herbata jest dużo lepsza i bardziej aromatyczna. Używajmy jej zamiast pojedyn-czych torebek.

Wykorzystujmy ponownie gazety – do porząd-ków (wycieranie okien, luster), prac domowych, majsterkowania, przechowywania.

Kalendarze, jednostronne wydruki, luźne kart-ki możemy wykorzystać ponownie do notatek, rysunków.

Używajmy ponownie opakowań na prezenty, starannie składajmy papier do pakowania i wykorzystajmy go przy następnej okazji.

Stare T-shirty używajmy w domu jako ścierki.

Zwracajmy uwagę czy książki, magazyny są wydrukowane na papierze ekologicznym. Książki pożyczajmy, kupujmy z drugiej ręki.

W pudełku po bombonierkach możesz zrobić kostki lodu.

co jeszcze możemy ponownie użyć?

60 61

tydzień bez kupowania

To coraz popularniejszy sposób nie tylko na dokonywanie ekologicz-nych i świadomych wyborów, ale i na kryzys. Przez tydzień bazuj na tym, co znajdziesz w swoich szaf-kach. Komponowanie posiłków z tego, co wyciągniesz z najwyższych półek i innych zakamarków swojej kuchni to doskonała zabawa kulinarna. Użyjcie fantazji, a zaoszczędzicie parę złotych. No i nie będziecie

musieli wyrzucać. dlaczego warto segregować?

Oszczędzamy w ten sposób surowce natu-ralne oraz energię. Np. wykorzystanie makula-tury pozwala chronić lasy, a dzięki selektywnej zbiórce mniej odpadów trafi na składowiska.

3. zrecyklinguj know-how segregacji śmieci

62 63

czy jeśli niedokładnie posegreguję, to moje śmieci zostaną ponownie wykorzystane?

Tak, wszystkie posegregowane wstępnie przez mieszkańców odpady trafiają na spe-cjalną linię sortowniczą, gdzie poddawane są dalszej dokładniejszej selekcji i eliminowaniu zanieczyszczeń. Robi się to również po to, żeby dokonać bardziej szczegółowego podziału np. na kolory szkła.

co zrobić ze zużytym sprzętem rt i agd?

Należy go dostarczyć do specjalnych punktów zbiórki znajdujących się na terenie

m.st. Warszawy. Informacje o punktach zbiórki prowadzonych przez miasto stołeczne Warszawa lub we współpracy z miastem stołecznym War-szawa znaleźć można w Biuletynie Informacji

Publicznej www.bip.warszawa.plStary sprzęt można oddać również w sklepach przy zakupie nowych urządzeń. Sprzedawca ma obowiązek bezpłatnie przyjąć od nas

zużyty sprzęt.

zgniatać czy nie?Plastikowe butelki oraz puszki należy zgniatać i wyrzucać bez korków.

czy szklane pojemniki po jedzeniu trzeba myć?

Szklane pojemniki, na przykład po mleku, wystarczy opłukać. Instalacje do czyszczenia

stłuczki w hutach szkła poradzą sobie z usunięciem niewielkich zanieczyszczeń..

czy segregowanie opłaca się mieszkańcom finansowo?

Tak! Odbiór odpadów surowcowych (posegregowanych) jest około 40% tańszy, niż zmieszanych odpadów komunalnych.

64 65

czego nie wrzucać do pojemników na surowce wtórne?

szkło szyb, porcelany, szklanek, talerzy, kieliszków, luster, naczyń żaroodpor-nych, doniczek, zniczy, pokrywek oraz żarówek, kineskopów, lamp neonowych, fluorescencyjnych i rtęciowych (należy je oddawać do punktów zbiórki odpadów niebezpiecznych),

plastik i metal zabawek plastikowych, szczo-teczek do zębów, butelek po

olejach, pojemników po wyrobach garmażeryjnych, opakowań po lekach, puszek po farbach, sprzętu AGD, baterii, styropianu

papier papieru połączo-nego z innym materiałem np. folią, zabrudzonego i zatłusz-czonego, kartonów po napojach, tapet, worków po materiałach budowla-nych, artykułów higienicznych, papieru termicznego i faksowego

konsultacje:Tekst: Zrecyklinguj. Know-how segregacji śmieci powstał przy - współpracy z Miejskim Przedsię-biorstwem Oczyszczania

W tekście Zredukuj zużycie korzystaliśmy m.in. z kampanii www.niemarnuje.pl prowadzonej przez Federację Polskich Banków Żywności

Wydawca: Miasto Stołeczne WarszawaKoncepcja i przygotowanie wydania: Marta Trakul, Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy

Tekst: Karolina Domagalska, Joanna Tokarz

Ilustracje: Tymek Jezierski (www.tymekjezierski.com) Opracowanie graficzne: Tomasz Bersz (www.berszmisiak.com)

Korekta: Agnieszka Skórzewska

Wydanie pierwsze ISBN-978-83-60830-47-5Warszawa 2010Egzemplarz bezpłatny

Publikacja została sfinansowana ze środków Urzędu m.st. Warszawy.

www.um.warszawa.pl

1 Gaś światło w pu-stych pomieszcze-

niach oszczędzasz 100% energii

2 Korzystaj z trans-portu publicznego

i roweru oszczędzasz czas i energię

3Wymień żarówki na energooszczędne

zużyjesz ok. 5 razy mniej energii

4 Oszczędzaj wodę: pierz i zmywaj

rozsądnie np. ko-rzystaj ze zmywarki, pierz w letniej wodzie oszczędzisz do 50% energii

5 Kupuj produkty bez opakowań

lub w opakowaniach wielokrotnego użytku oszczędzasz energię i surowce

6 Segreguj odpady oszczędzasz

energię i surowce

7 Korzystaj z przed-miotów wielokrot-

nego użytku – np. na zakupy chodź z torbą materiałową lub koszykiem oszczędzasz energię i surowce

8 Kupuj sprzęt ener-gooszczędny

nowy sprzęt pobiera do 50% energii mniej

9Reguluj temperaturę w domu

obniżając temperaturę tylko o 2 stopnie, oszczędzisz ok. 6% energii

10Wyłączaj tryb czu-wania (stand by)

w sprzęcie elektro-nicznym oszczędzisz ok. 10% energii

10 X oszczędzaj energię