EFEKTYWNOŚĆ ZUŻYCIA ENERGII3. Dz. U. z 2011 r. nr 94; poz. 551, Ustawa o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku. 4. Głosowanie Parlamentu Europejskiego z 15 grudnia

EFEKTYWNOŚĆZUŻYCIA ENERGII

między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością

Autorzy:Aleksandra Arcipowska

Agnieszka Tomaszewska

Opieka merytoryczna:dr Andrzej Kassenberg

Warszawa, luty 2012

POLICY PAPER

broszura_efektywnosc.qxd 2012-02-29 16:26 Page 1

POLICY PAPER

2

SŁOWO WSTĘPU

Efektywność energetyczna jest najczęściej powtarza-nym priorytetem polityki energetycznej Unii Europej-skiej i Polski. Można jednak odnieść wrażenie, że zadeklaracjami polityków, szczególnie w Polsce, nie idądziałania. Czasem może się wydawać, że przeważakrótkoterminowy interes państwa, źle oceniony przezcentralne instytucje finansowe, czego przykłademjest wykreślenie z ustawy o efektywności energetycz-nej obowiązku oszczędzania jednego proc. rocznieenergii przez podmioty sektora publicznego. Możnadomniemywać, że dominuje troska o stan zadłużeniasektora publicznego – samorządów terytorialnychi osąd, że oszczędność energii powoduje zmniejsze-nie wpływów do budżetu państwa ze zmniejszonejsprzedaży energii: podatków z akcyzy i VAT-u.

Zatem priorytety priorytetami, deklaracje deklaracja-mi, a życie sobie, co wyraża się w braku woli i me-chanizmów do wdrażania tego, co się głosi i zapisu-je ogólnie w polityce energetycznej. Dostateczniedużo mówi się i pisze, jakie korzyści dla gospodarkii społeczeństwa wnosi zwiększenie efektywnościenergetycznej, ale może nie do wszystkich politykówto dociera. A może uspokaja ich fakt, że tempo po-prawy efektywności energetycznej jest duże, więc poco robić więcej.

Polska na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat jest lide-rem w poprawie efektywności energetycznej w UE –w latach 1996-2007 tempo poprawy wynosiło 3,6 proc.rocznie. Zdecydowały o tym przede wszystkim zmia-ny strukturalne i efektywność wymuszana przez ry-nek, zaś w niewielkim stopniu polityka efektywnegowykorzystania energii i jej instrumenty. Jednak zuży-cie energii pierwotnej rośnie: nastąpił około 11-pro-centowy wzrost między 2005 a 2010 rokiem; czyli narazie daleko od dążenia do zero-energetycznegorozwoju gospodarki – co zapisano w Polityce Ener-getycznej Państwa 2030.

Jeżeli chodzi o cel 20-procentowej oszczędnościenergii pierwotnej – nowa dyrektywa UE o efektywno-ści energetycznej – to, by ją osiągnąć w 2020 r.,w 2010 roku winniśmy mieć 6,7-procentową oszczęd-ność energii, natomiast nastąpił wzrost o 3,6 proc. (EUenergy trends to 2030, update 2009, scenariusz bazo-wy 2007, rok bazowy 2007), a nie oszczędność. Czyliw latach 2008-2020 winniśmy zaoszczędzić 23,6 proc.energii pierwotnej w stosunku do 2007 roku, aby osią-gnąć 20-procentowy cel w 2020 r.

Pytanie zasadnicze: czy przez głębszą poprawęefektywności energetycznej wykorzystujemy szansedla gospodarki i społeczeństwa, szanse, jakie stawiaprzed nami duży i wciąż niewykorzystany ekono-miczny potencjał oszczędności energii? Przedewszystkim winniśmy wykorzystać te programyi przedsięwzięcia poprawy efektywności wykorzysta-nia energii, które są same w sobie opłacalne nie tyl-ko dzięki zmniejszeniu zużycia energii, ale wnosządodatkowe wartości nieuwzględniane przez rynek.

Należą do nich m. in.: poprawa jakości powietrza na obszarach zurbani-zowanych, gdyż każda opcja efektywności ener-getycznej prowadzi do zmniejszenia zużycia ener-gii i redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza; zmniejszenie kosztów energii w gospodarce i dlaspołeczeństwa, wzrost konkurencyjności gospo-darki i łagodzenie skutków obciążenia budżetówdomowych rosnącymi rachunkami za energię; 20-procentowa oszczędność energii może zmniej-szyć koszty energii w 2020 r. o 50,6 mld zł i łącz-nie w latach 2007-2020: o 329,3mld zł (przy obec-nych cenach energii); zwiększenie zatrudnienia – np. tylko przy termo-modernizacji istniejących budynków można spo-dziewać się zwiększenia zatrudnienia w latach2013-2020 netto o około 40 tys. osób rocznie, bio-rąc pod uwagę umiarkowany scenariusz wzrostutempa termomodernizacji.


3

Powstają pytania: czy zrobi się to samo? Czy rynekdostrzeże i w pełni wykorzysta szansę? Czy po-trzebna i jaka winna być polityka państwa i progra-my wykonawcze, by pobudzić każdą grupę użyt-kowników energii?

Polityka jest potrzebna, ale przede wszystkim taka,która stawia konkretne cele i nadaje im kierunek,dopasowuje mechanizmy wykonawcze do każdejgrupy użytkowników energii, angażuje publiczneśrodki wsparcia tam, gdzie efekty mogą byćnajwiększe, monitoruje skutki i weryfikuje, co byłodobre, a co nie przyniosło zakładanych efektów.Zarządzanie energią na każdym szczeblu, począwszyod rządu, a kończąc na samorządach terytorialnychi podmiotach gospodarczych ma pierwszorzędneznaczenie. Jednak jest ono niedoceniane.

Wykreślony z ustawy o efektywności obowiązek jed-noprocentowej w skali roku oszczędności energiiprzez sektor publiczny ma nie tylko wagę zaoszczę-dzenia co roku tej ilości energii, bowiem średniow kraju sektor publiczny zaoszczędza rocznie więcejniż jeden proc. energii, ale miał pobudzić tych, którzyna razie nie robią nic albo niewiele. Obowiązek usta-wowy zwróciłby samorządom uwagę na to, że wartowprowadzić profesjonalny i trwały system zarządza-nia energią, odnosić korzyści z zaoszczędzonej ener-gii w sposób najbardziej opłacalny, w tym z wdraża-nia bez- i niskonakładowych przedsięwzięć, a takżepokazałby, na czym rzeczywiście ma polegać dobryprzykład sektora publicznego. To tylko jeden z ele-mentów, których nie ma w polityce i mechanizmachwykonawczych dotyczących poprawy efektywnościenergetycznej. A nam jest potrzebna polityka efek-tywności energetycznej oparta o strategię krótkoi długoterminową i wypracowany w szerokiej konsul-tacji społecznej krajowy program wykonawczy.

Niestety, w aktualnej formie II Krajowy ProgramDziałań dotyczący efektywności energetycznej takiej

roli nie spełnia. Marginalnie potraktowano wiele grupkońcowych użytkowników energii, najbardziejw transporcie i w gospodarstwach domowych – np.budynki jednorodzinne, samochody osobowe.Pominięto ważne instrumenty regulacyjne m. in.minimalne wymogi efektywności energetycznejbudynków i innych urządzeń zużywających energię,w tym sprzęt gospodarstwa domowego oraztworzenie systemu powszechnej edukacjiobejmującego wszystkie grupy użytkowników energii.

Zatem od czego zacząć tworzenie nowej jakościpolityki efektywności energetycznej? Od oceny: kto,w jaki sposób i jak efektywnie wpływa na poprawęefektywności energetycznej? Od tego, jakie efektyprzynoszą publiczne fundusze wsparcia zakładanei osiągane w praktyce, jaki jest jednostkowy kosztzaoszczędzonej energii czy zredukowanej emisjizanieczyszczeń powietrza, w tym CO2? Odpowiedzi nate pytania dają podstawy do programowania dalszychdziałań. Po drugie warto poznać doświadczenia innychkrajów, nie tylko Unii Europejskiej, lecz także tych, którepostrzegane są jako kraje o najbardziej liberalnymrynku. Przykładem USA, gdzie w większości stanówwypracowano praktycznie sposoby zaangażowaniaprzedsiębiorstw energetycznych w bezpośredniedziałania prowadzące do oszczędzania energiiu końcowych użytkowników energii.

Powyższe treści rozwijają dalsze rozdziały Policypapier Efektywność zużycia energii.

Dr Sławomir Pasierb, Fundacja na rzecz Efektywnego

Wykorzystania Energii

EFEKTYWNOŚĆ ZUŻYCIA ENERGII – między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością


4

WPROWADZENIE

Celem opracowania było zestawienie istniejących da-nych na temat stanu aktualnego oraz potencjału efek-tywności energetycznej w zużyciu energii finalnej.Przedstawiono w nim wybrane mechanizmy wsparciaefektywności energetycznej w Polsce oraz propozy-cje rozwiązań uzupełniających opracowane z wyko-rzystaniem dobrych przykładów z innych państwWspólnoty Europejskiej. Szczególną uwagę poświę-cono perspektywie finansowej 2014-2020: wydatko-waniu środków w ramach Funduszy Spójności i pla-nom legislacyjnym dotyczącym efektywności energe-tycznej (m. in. nowa dyrektywa o efektywności ener-getycznej, „recast” dyrektywy budynkowej i inne). Intencją autorów raportu nie było powtarzanie infor-macji dostępnych w innych opracowaniach, leczstworzenie kontekstu do dyskusji o potrzebie opraco-wania strategicznego rządowego dokumentu, któryw sposób kompleksowy ujmowałby kwestie efektyw-ności energetycznej (szczególnie użytkowników ener-gii). Powstanie takiego dokumentu zagwarantuje, żewszystkie instytucje – publiczne i prywatne – podej-mą temat efektywności energetycznej, a co najważ-niejsze, efektywnie skorzystają ze wsparcia finanso-wego przeznaczonego na ten cel.

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA– STAN AKTUALNY

Efektywność energetyczna jest wymieniona napierwszym miejscu listy priorytetów Polityki Energe-tycznej Polski do 2030 roku przyjętej przez rządw 2009 roku1. Popierają ją też kluczowe partie poli-tyczne. W raporcie z badania ankietowego2 przepro-wadzonego przez Instytut na rzecz Ekorozwoju wewspółpracy z Koalicją Klimatyczną podczas ostatniej

kampanii wyborczej do parlamentu, politycy deklaru-ją poparcie dla efektywnego wytwarzania, przesyła-nia i zużycia energii przez odbiorców końcowych. Cowięcej, wszystkie partie uznają za zasadne wprowa-dzenie wiążącego celu 20-procentowej oszczędno-ści energii w perspektywie 2020 r. oraz nałożenieustawowego obowiązku oszczędności energiiw sektorze publicznym.

Deklaracje i obietnice składane przez polityków toczęsto jedno, a rzeczywisty stosunek do kwestiizwiązanych z efektywnością energetyczną – drugie.Dowodem na to może być chociażby fakt, że mimopropozycji Ministra Gospodarki, na wniosek MinistraFinansów podczas posiedzenia rządu wykreślonozapis o obowiązku corocznej poprawy o jeden proc.efektywności energetycznej w sektorze publicznym.Parlament poprzedniej kadencji, nie zważając naprzedstawiane przez ekspertów, samorządowcówi Koalicję Klimatyczną znaczne korzyści z tego wyni-kające, przyjął ustawę, która nie wprowadza takiegoobowiązku. Ostatecznie ustawę, po czterech latachprzygotowań, przyjęto w kwietniu 2011 r., a weszław życie w sierpniu 2011 roku3. Do tej pory jednakbrakuje kluczowych rozporządzeń, które w pełni po-zwoliłyby realizować obowiązki wynikające z ustawy.Jednocześnie wyniki głosowania Parlamentu Euro-pejskiego4 pokazują niechęć polskich polityków dopodejmowania działań proefektywnościowych. Za-ledwie dwóch z 50 polskich posłów do PE poparłopostulat wprowadzenia wiążących celów dla efek-tywności energetycznej. Postulat jednak przyjętowiększością głosów za: 336, przeciw: 305.

A przecież efektywność energetyczna jest najważniej-szym filarem budowy gospodarki niskoemisyjnej UniiEuropejskiej, a więc i Polski, która ma duży potencjałw tym zakresie. Średnia sprawność elektrowni ciepl-

POLICY PAPER

1

1. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, 2009.2. Poglądy partii politycznych na politykę energetyczną Polski tuż przed wyborami parlamentarnymi 2011, Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Koalicją Klimatyczną, 2011.3. Dz. U. z 2011 r. nr 94; poz. 551, Ustawa o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku.4. Głosowanie Parlamentu Europejskiego z 15 grudnia 2010 r. w sprawie przyjęcia wiążących celów dla efektywności energetycznej.


5

nych i przesyłania energii elektrycznej w Polsce jestniższa od wskaźników w Unii Europejskiej5. Chociażcoraz więcej uwagi poświęca się efektywnemu wy-twarzaniu energii, to potencjału jej efektywnego użyt-kowania ciągle się nie docenia. Zgodnie z PolitykąEnergetyczną Polski do 2030 r. przewidywany jest 21-procentowy wzrost zapotrzebowania na energiępierwotną i 29-procentowy na energię finalną. W tabeli 1 przedstawiono spodziewane oszczędno-ści energii po wprowadzeniu działań przewidzia-nych w ustawie o efektywności energetycznej w sto-sunku do scenariusza, który tych działań nieuwzględnia. Spodziewane oszczędności stanowiązaledwie 2,3 proc. w latach 2017-20306. Nie jest toambitne założenie.

W najbliższych latach zdecydowanie więcej uwagipowinno się poświęcić poprawie efektywnościenergetycznej w budownictwie, transporcie orazgospodarstwach domowych, ponieważ w tychsektorach jest najwyższy potencjał do poprawy

efektywności energetycznej w Polsce. Rząd Polskizobowiązał się do poprawy efektywności energe-tycznej o dziewięć proc. do 2016 r. w stosunku doprognoz zużycia energii pierwotnej8. Zgodnie z in-formacją opublikowaną9 w projekcie II KrajowegoPlanu Działań dotyczącym efektywności energe-tycznej dla Polski dotychczas udało się wypełnićcel w siedmiu10 z dziewięciu proc. Niemniej jednakpotencjał dla racjonalizacji wykorzystania energiiwciąż jest duży. Energochłonność polskiej gospo-darki pozostaje ponad dwukrotnie wyższa niż śred-nia w UE-27. Warto wykorzystać ten fakt, aby po-prawić konkurencyjność polskiej gospodarki i przyokazji tworzyć miejsca pracy.

Efektywność energetyczna jest jednym z kluczowychtematów dyskutowanych również w Komisji Europej-skiej i Parlamencie Europejskim. Podczas unijnychszczytów w czerwcu i grudniu 2011 r. omawiano po-trzebę ambitniejszego podejścia do realizacji celu 20-procentowej efektywności energetycznej do 2020 r. 11,


Tabela 1. Oszczędności energii finalnej zakładane w prognozie zapotrzebowania na energię w PolityceEnergetycznej Polski do 2030 roku7

5. Eurostat, Energy, transport and environment indicators, Luxemburg 2011. 6. j.w.7. Agencja Rynku Energii, Aktualizacja Prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2030. 8. Na mocy dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych.9. Ministerstwo Gospodarki, Projekt II Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski, Warszawa 2011.

10. Według najnowszych informacji z Ministerstwa Gospodarki udało się osiągnąć cel w 5.9 proc.11. European Council 9 December 2011 Conclusions (EUCO 139/11, CO EUR 24, CONCL 6).

Sektor

Przemysł 137 197 256 3110,7% 0,9% 1,2% 1,4% 1,1%

236

483 551 602 6212,34% 2,61% 2,79% 2,89% 2,66%

565

24 35 49 630,6% 0,9% 1,2% 1,6% 1,1%

46

253 353 459 5552,9% 3,7% 4,4% 4,7% 4,1%

423

362 503 653 7861,9% 2,6% 3,3% 3,8% 3,0%

597

1267 1586 1928 22251,7% 2,1% 2,5% 2,8% 2,3%

1806

Transport

Rolnictwo

Usługi

Gospodarstwodomowe

Zużyciefinalne

2016 2020 2025 2030Oszczędności [ktoe/%] Średnia dla lat

2017- 2030


6

a ogłoszona w grudniu 2011 r. Energetyczna MapaDrogowa do 2050 r. w jednym z zaproponowanychw niej scenariuszy, czyli scenariuszu przewidującymwysoką efektywność energetyczną, zakłada nawet re-dukcję zapotrzebowania na energię o 41 proc. do2050 r. w stosunku do lat 2005-200612. Ogłoszonyw marcu 2011 r. Europejski Plan Działania dla efektyw-ności energetycznej oraz przedstawiona w czerwcu2011 r. propozycja nowej dyrektywy o efektywnościenergetycznej po raz kolejny przypominają o wzorco-wej roli, jaką w kwestii efektywności energetycznej po-winien pełnić sektor publiczny. Dokumenty nakładająteż obowiązki m. in. na przedsiębiorstwa. Polskę i innekraje Unii Europejskiej czeka również wdrożenie wielunowych regulacji dotyczących efektywności energe-tycznej m. in. zapisów odnowionej dyrektywy2010/31/UE o charakterystyce energetycznej budyn-ków, która zakłada, że od 31 grudnia 2018 r. wszystkienowe budynki publiczne, a od 31 grudnia 2020 r. –

wszystkie nowe budynki powinny spełniać kryteriumbudynku prawie zero-energetycznego. Efektywnośćenergetyczna, tzw. „czwarte paliwo”, jest najtańszym13

i powszechnie akceptowanym14 sposobem redukcjiemisji gazów cieplarnianych. Projekty dotyczące tejkwestii nie bez powodu cieszą się coraz większym za-interesowaniem. Można przypuszczać, że w przyszło-ści więcej pieniędzy zostanie przeznaczonych na efek-tywność energetyczną. Dotyczy to środków krajowychna efektywność energetyczną m. in. w ramach Fundu-szu Termomodernizacji i Remontów, środków Narodo-wego Funduszu Ochrony Środowiska i GospodarkiWodnej (NFOŚiGW), Wojewódzkich Funduszy Ochro-ny Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW),a także wsparcia z funduszy unijnych.

Komisja Europejska przewiduje, że w ramach przy-szłej perspektywy finansowej (2014-2020) w regio-nach rozwiniętych (gdzie produkt krajowy brutto jest

POLICY PAPER

Rys 1. Planowany podział Funduszy Spójności dla regionów bardziej rozwiniętych i w fazie przejściowej orazregionów mniej rozwiniętych15.

60% 20% 44%

6%

12. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions, Energy Roadmap2050. Brussels, XXX, COM (2011) 885/2.

13. McKinsey & Company, Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych dla Polski do roku 2030, Warszawa 2009. 14. Jak wynika z badań świadomości ekologicznej Polaków 2010, realizowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju, ponad 80 proc. respondentów uważa, ze efektowność energetyczna

powinna być dotowana z środków publicznych. Badania świadomości ekologicznej Polaków, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2010.15. Prezentacja Komisji Europejskiej przedstawiająca pakiet legislacyjny polityki spójności na lata 2014-2020.


7

wyższy od 75 proc. średniego PKB w UE-27) aż 20 proc. środków w ramach Funduszy Spójności mabyć wydatkowanych na wspieranie transformacji –gospodarki niskoemisyjnej, w tym na promowaniei wspieranie efektywności energetycznej oraz rozwójodnawialnych źródeł energii (Rys. 1)16. W Polscewszystkie województwa, poza mazowieckim, mająstatus obszarów rozwijających się. Mazowsze napodstawie charakterystyki gospodarczej zakwalifiko-wano do regionu w tzw. fazie przejściowej. Decyzjepolityczne podejmowane dziś i w najbliższych kilkulatach będą miały kluczowe znaczenie dla rozwojuprojektów z zakresu efektywności energetycznej,a tym samym zmniejszenia energochłonności i mo-dernizacji polskiej gospodarki. Dla przypomnienia, wperspektywie finansowej 2007-2013, zaledwie1,2 proc. budżetu Funduszy Spójności wykorzystanona działania obejmujące poprawę efektywności energetycznej, kogenerację i zarządzanie energią17.

POTENCJAŁ I KORZYŚCI Z POPRAWYEFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJW POLSCE

Na przestrzeni ostatnich lat efektywność wykorzysta-nia energii w Polsce poprawiła się. Energochłonnośćgospodarki zmniejszyła się o blisko 30 proc. w latach1998-2009, natomiast wskaźnik ODEX18 każdego ro-ku poprawia się o około 3,6 proc. Postęp nie jest jed-nak wynikiem celowej polityki proefektywnościowejrządu, lecz efektem zmian systemowych zachodzą-cych w gospodarce.

Największy spadek zużycia energii przez odbiorcówkońcowych nastąpił w sektorze przemysłu – Rys 2.To skutek przede wszystkim działań prywatyzacyj-nych, restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych dyk-towanych rachunkiem ekonomicznym. Na granicze-nie zużycia energii w gospodarstwach domowychwpływał i nadal tak jest głównie wzrost cen energii.


Rys. 2 Struktura finalnego zużycia energii w Polsce według sektorów.

2

�ródło: Ministerstwo Gospodarki 19

19992009

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Przemysł Transport Gospodarstwodomowe

UsługiRolnictwo

17. European Commission (2010) Commission Staff working document accompanying communication on Cohesion policy: Strategic report 2010 on the implementation of theprogrammes 2007-2013. (SEC (2010) 360).

18. Wskaźnik ODEX to zagregowany wskaźnik efektywności energetycznej. Jest to najważniejszy współczynnik dla monitoringu realizacji celu indykatywnego w zakresie efektywnościenergetycznej u odbiorców końcowych określonego w dyrektywie 2006/32/WE.

19. Ministerstwo Gospodarki, Projekt II Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski, Warszawa 2011.

% u

dzia

ł w z

użyc

iu e

nerg

ii.


8

Ważnymi czynnikami były też racjonalizacja jej zuży-cia i zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło dziękiinwestycjom termomodernizacyjnych. Mimo rzeczy-wistej poprawy efektywności energetycznej gospo-darki, Polska nadal charakteryzuje się nadmiernym,ponad dwukrotnie wyższym niż w innych krajach UniiEuropejskiej wykorzystaniem surowców, materiałówi energii w tworzeniu dochodu narodowego brutto20.Jak informuje Fundacja na rzecz Efektywnego Wyko-rzystania Energii (FEWE)21, w perspektywie 2020 r.techniczny potencjał dla efektywności energetycznejwynosi 50 proc., natomiast ekonomicznie uzasadnio-ny to nawet – 25 proc.

W tabeli 2 przedstawiono potencjał poprawy efek-tywności w wybranych obszarach obejmującychużytkowanie energii elektrycznej i ciepła. Największypotencjał poprawy przypada na sektory budownictwa– mieszkalnego i użyteczności publicznej. W Polsceizolacyjność termiczna nowo wznoszonych budyn-ków prowadzi do zużycia energii 120-150 kWh/m2 narok, podczas gdy w UE-15 40-90 kWh/m2. rocznie.Obowiązujące w Polsce przepisy są zbyt liberalne,zwłaszcza, że przy obecnym poziomie cen energii

i materiałów możliwe jest w sposób opłacalny budo-wanie obiektów o zapotrzebowaniu na energię doogrzewania na poziomie 60-90 kWh/m2 na rok.Z technicznego punktu widzenia możliwe jest wznie-sienie budynku w standardzie 15 kWh/m2 rocznie – to standard budynku pasywnego.

Poprawa efektywności energetycznej daje wiele wy-miernych korzyści gospodarce m. in.:

jest to najmniej kosztowne rozwiązanie dla budo-wania gospodarki niskoemisyjnej 23; jest ważnym czynnikiem budowania bezpieczeń-stwa energetycznego oraz zmniejszenia zależno-ści od importu paliw – ogranicza zużycie surow-ców kopalnych; poprawia konkurencyjność gospodarki, zwiększa-jąc jej wydajność i obniżając koszty – poprawiakondycję budżetów domowych, obniża kosztyenergii nawet o 35,9 mld zł rocznie 24; jest ważnym czynnikiem tworzenia nowych miejscpracy – szacuje się, że ambitna polityka proefek-tywnościowa w sektorze budownictwa to nawet250 tys. nowych miejsc pracy netto do 2020 r.przede wszystkim w firmach remontowo-

POLICY PAPER

Obszary poprawy efektywności energetycznej Potencjał (TWh/rok)

Sprzęt gospodarstwa domowego i oświetlenie mieszkań 9,7

Budynki mieszkalne i użyteczności publicznej, małe i średnie przedsiębiorstwa, lokalna produkcja ciepła 142,5

Napędy 12,4

Oświetlenie ulic i placów 1,3

Oświetlenie hali i warsztatów 0,3

Tabela 2. Potencjał efektywności energetycznej w 2020 r. 22

20. Według Eurostatu w 2009 r. zużycie energii na jednostkę PKB wynosiło 364 ktoe /1000 euro, a w UE-27 to 165 ktoe/1000 euro: Eurostat, Energy, transport and environmentindicators, Luxemburg 2011.

21. Polski Klub Ekologiczny Okręg Górnośląski, Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, INFORSE, European Climate Foundation, 2009. Raport. Potencjał efektywnościenergetycznej i redukcji emisji w wybranych grupach użytkowania energii. Droga naprzód do realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego. Katowice 2009.

22. j.w.23. McKinsey & Company, Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych dla Polski do roku 2030, Warszawa 2009.24. Jak w przypisie 21.


9

budowlanych, lecz także w przedsiębiorstwachprodukujących maszyny oraz materiały budowlanei izolacyjne, usługach, transporcie itp.25; inne – tworzy podstawy gospodarki innowacyjnej,zmniejsza emisję zanieczyszczeń, poprawia ja-kość powietrza itd.

INSTRUMENTY WSPARCIA EFEKTYW-NOŚCI ENERGETYCZNEJ

Instrumenty wsparcia efektywności energetyczneju odbiorców końcowych są różne m. in. ze względuna formę. Wyróżnia się przede wszystkim26:

regulacje prawne – np. cele wiążące dla efektyw-ności energetycznej, cele sektorowe, standardyenergetyczne budynków; porozumienia dobrowolne – np. dobrowolne poro-zumienia przemysłu dotyczące wymiany dobrychpraktyk z zakresu efektywności energetycznej; mechanizmy rynkowe – np. mechanizm białychcertyfikatów; instrumenty fiskalne – np. ulgi podatkowe dla pro-duktów o wysokiej klasie energetycznej; instrumenty finansowe – np. fundusze celowe:Fundusz Termomodernizacji i Remontów, subsy-dia na poprawę efektywności energetycznej; programy edukacyjno-informacyjne – np. ekoety-kietowanie urządzeń RTV/AGD, programy eduka-cyjne dotyczące ekojazdy, zarządzania i optymali-zacji zużycia energii.

Instrumenty można też podzielić w zależności od ob-szaru wsparcia, czyli grup użytkowników końcowych.Obok instrumentów horyzontalnych obejmującychzasięgiem wszystkich odbiorców energii, są równieżsektorowe – skierowane m. in. do przemysłu, gospo-darstw domowych czy transportu.

PRZEGLĄD WYBRANYCH INSTRU-MENTÓW WSPARCIA W POLSCE

Wyniki badania ankietowego przeprowadzonegoprzez Instytut na rzecz Ekorozwoju i Koalicję Klima-tyczną wśród partii politycznych27 wskazują, że naj-większym uznaniem polityków cieszą się mechani-zmy rynkowe, a następnie rozwiązania fiskalne orazdofinansowanie projektów z funduszy celowych.Mniejszą wagę przywiązuje się do regulacji praw-nych oraz kampanii informacyjno-edukacyjnych

W projekcie Drugiego Krajowego Planu Działań do-tyczącego efektywności energetycznej dla Polski(II KPD)28 przedstawiono zestawienie obowiązują-cych i planowanych instrumentów wsparcia dlaefektywności energetycznej u odbiorców końco-wych w Polsce. Tabela 3 przedstawia ich syntetycz-ne zestawienie. Ocenę systemu wsparcia efektyw-ności energetycznej w Polsce zaprezentowanow rozdziale 4. Niemniej jednak, analizując informa-cje zawarte w tabeli 3 widać, jak skromny jest za-staw narzędzi zdominowany przez mechanizmy do-finansowania celowego projektów. Jedyny zapre-zentowany w II KPD mechanizm rynkowy ma zacząćobowiązywać dopiero w 2013 r. Brakuje nie tylkozróżnicowania mechanizmów ze względu na rodzaj,ale przede wszystkim grupy odbiorców. Brakuje me-chanizmów stworzonych z myślą o gospodarstwachdomowych, budynkach indywidualnych czy trans-porcie indywidualnym.

Najważniejszym mechanizmem wsparcia ujętymw II KPD jest system białych certyfikatów. Wprowa-dzono go do porządku prawnego na mocy ustawyo efektywności energetycznej (Dz. U. 2011 nr 94poz. 551). Zgodnie z jej zapisami przedsiębiorstwa


3

3.1

25. Wpływ kompleksowej termomodernizacji na rynek pracy w Polsce, Central European University we współpracy z Fundacją na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE),Katowice 2011.

26. EUFORE, Ecofys, Wuppertal Institute, et al. Promocja efektywności energetycznej w Europie. Krajowe plany działania dotyczące efektywności energetycznej: spostrzeżenia,doświadczenia i wnioski. Publikacja przygotowana w ramach projektu Energy Efficiency Watch, 2009.

27. Poglądy partii politycznych na politykę energetyczną Polski tuż przed wyborami parlamentarnymi 2011, Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Koalicją Klimatyczną, 2011.28. Ministerstwo Gospodarki, Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski - projekt, 2011.


10

energetyczne sprzedające energię elektryczną,ciepło i gaz ziemny zobowiązane są do uzyskaniaświadectw efektywności energetycznej odpowia-dających wartościowo co najmniej 1,5-procento-wym oszczędnościom energii w skali roku. Ustawaokreśla ramy działania systemu wsparcia i warunkiuzyskania białych certyfikatów – projektów przy-czyniających się do oszczędności energii – to m.

in. prace termomodernizacyjne, izolacja instalacjiprzemysłowych. Mechanizm białych certyfikatówjest innowacyjnym instrumentem rynkowym, któryw sposób systemowy wspiera efektywność ener-getyczną odbiorców energii. Podobne systemydziałają w innych państwach Unii Europejskiej – weWłoszech, Wielkiej Brytanii, Finlandii i Francji29. Taki system to jednocześnie mechanizm o naj-

POLICY PAPER

Tabela 3. Wybrane instrumenty wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych32.

Instrumenty wsparcia Czas obowiązywania

Mechanizmy horyzontalne: Mechanizm białych certyfikatów (M); 2013-2016 Ogólnopolskie kampanie informacyjno-edukacyjne (E). 2012-2016

Działania w sektorze publicznym: System zielonych inwestycji (D): • zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej; 2010-2014• zarządzanie w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych; 2011-2015 Program „Oszczędność energii i promocja odnawialnych źródeł energii” w ramach

Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego (D). 2012-2017

Sektor gospodarstw domowych (mieszkalnictwo) Fundusz termomodernizacji i remontów (D) 1998-2016

Sektor przemysłu i MSP Programy NFOŚiGW (D): • audyty energetyczne i elektroenergetyczne w przedsiębiorstwach; 2011-2014• zadania inwestycyjne prowadzące do wzrostu efektywności

energetycznej przedsiębiorstw; 2011-2015• inteligentne sieci energetyczne. 2012- b. d. Program dostępu do instrumentów finansowych dla sektora MŚP

(usługi), czyli PolSEFF (ang. Polish Sustainable Energy Financing Facility); 2011 – b. System zielonych inwestycji – modernizacja i rozwój ciepłownictwa (D). 2014 – b.

Sektor transportu Systemy zarządzania ruchem i optymalizacja przewozu towarów (E); 2008-2016 Wymiana floty w zakładach komunikacji miejskiej oraz promocja ekojazdy (E). 2012-2016

Oznaczenia: M – mechanizm rynkowy, F – polityka fiskalna, D – dofinansowanie celowe, R – regulacje prawne, E – kampanie edukacyjne; Podkreśleniem wyróżniono mechanizmywsparcia, które funkcjonowały na rynku pod koniec 2011 r.

29. Nie wykluczone, iż po przyjęciu zapisów nowej dyrektywy europejskiej w sprawie efektywności energetycznej, nad którą od początku 2011 r. trwają prace w Komisji Europejskiej;wszystkie kraje członkowskie zostaną zobowiązane do wprowadzenia mechanizmu rynkowego wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych np. najbardziejpopularnego mechanizmu białych certyfikatów.

30. Eksperci oceniają postęp prac legislacyjnych krytycznie z uwagi na liczne opóźnienia. Nie ma kadr przygotowanych do realizacji audytów efektywności energetycznej, nie ustalonodotychczas zakresu i sposobu wykonywania audytu oraz zasad przetargu.

31. Mimo iż Ministerstwo Gospodarki przekonuje, że działanie tego mechanizmu będzie kontynuowane po 2016 r., zapisu na ten temat nie ma w żadnym z obowiązujących dokumentówrządowych.


11

większym potencjale efektywności energetycznej.Szacuje się, że dzięki jego realizacji możliwe bę-dzie wypełnienie w 50 proc. założonego na 2016 r.celu poprawy efektywności energetycznej na po-ziomie dziewięciu proc.

Rządowy kalendarz przewiduje początek obowiązy-wania systemu białych certyfikatów na 2013 r., jestzatem za wcześnie, by oceniać efekty. Obecnie trwa-ją prace legislacyjne nad rozporządzeniami wyko-nawczymi dotyczącymi m. in. warunków przeprowa-dzenia szkoleń oraz egzaminów dla audytorów efek-tywności energetycznej30. Eksperci Instytutu na rzeczEkorozwoju obawiają się, że nawet po wydaniu i wej-ściu w życie rozporządzeń, mechanizm może okazaćsię mało skuteczny. Obawy wynikają ze zbyt krótkie-go okresu obowiązywania systemu: 2013-201631.Niedługa perspektywa oraz brak politycznej deklara-cji o kontynuowaniu systemu białych certyfikatów mo-że zniechęcić inwestorów do podejmowania działań.

Innym instrumentem wsparcia efektywności ener-getycznej u odbiorców końcowych jest powołanyw 1998 r. Fundusz Termomodernizacji zastąpionyw 2008 r. Funduszem Termomodernizacji i Remon-tów. To instrument pełniący ważną funkcję – wspie-ra projekty poprawy efektywności energetycznejw budynkach m. in. wymianę kotłów, ocieplenieścian i stropów. W latach 1999-2011 w ramach fun-duszu pozytywnie rozpatrzono 24 847 wnioskio łącznej wartości 1 080 204 909 zł. Była to dźwi-gnia do realizacji inwestycji, których wartość szano-wana jest corocznie na co najmniej kilka miliardówzł. Niestety fundusz nie doczekał się instrumentówmonitoringu i weryfikacji osiąganych celów.

Warto również zwrócić uwagę, iż wpływy do funduszuzmieniają się co roku np. w 2010 r. wpływy z budżetu

państwa wyniosły zero zł. Eksperci podkreślają, żepoza gwarancją stałych wpływów z budżetu państwana konto funduszu, konieczne jest stworzenie mecha-nizmów weryfikacji jego funkcjonowania. Coraz wię-cej wagi przywiązuje się również do kryteriów tzw. głę-bokiej termomodernizacji33. Aktualnie realizowanew ramach funduszu termomodernizacyjnego działa-nia zmniejszają zapotrzebowanie na energię w bu-dynku średnio o 30 proc., ale potencjał oszczędnościjest zwykle wyższy. Takie działanie „zamraża” na dłu-gie lata potencjał efektywności energetycznej; a tak-że, nawet w przypadku, gdy zostanie on wykorzysta-ny, dwuetapowe działanie jest droższe.

W Polsce wśród instrumentów wsparcia efektywno-ści energetycznej u odbiorców końcowych więk-szość stanowi dofinansowanie celowe ze środkówNarodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Go-spodarki Wodnej m. in. w ramach Systemu Zielo-nych Inwestycji34. System ten jest pochodną mecha-nizmu handlu uprawnieniami do emisji, a jego ideai cel sprowadzają się do stworzenia i wzmacnianiaproekologicznego efektu wynikającego ze zbywanianadwyżek jednostek AAU. System związany jest ze„znakowaniem środków finansowych pozyskanychze zbycia nadwyżki jednostek emisji w celu zagwa-rantowania przeznaczenia ich na realizację ściśleokreślonych celów związanych z ochroną środowi-ska w państwie zbywcy jednostek”. Gwarantuje, żepaństwo z niedoborem uprawnień będzie mogło, ku-pując jednostki, zwiększyć emisję gazów cieplarnia-nych; a także, że przekazane w związku z tym środ-ki sprzedający przeznaczy na cele związane z szero-ko pojętą ochroną klimatu i środowiska.

Wartym uwagi instrumentem jest również programPOLSEFF (Program Finansowania Rozwoju EnergiiZrównoważonej w Polsce) wspierający małe i śred-


32. Ministerstwo Gospodarki, Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej - projekt, 2011. 33. Przedsięwzięcia tzw. głębokiej termomodernizacji zapewniają oszczędność energii w budynku na poziomie 64-89 proc. w warunkach polskich.34. System Zielonych Inwestycji (GIS – Green Investment Scheme) jest pochodną mechanizmu handlu uprawnieniami do emisji. W ramach systemu GIS środki ze sprzedaży nadwyżek

jednostek emisji – AAU są znakowane i przeznaczane na realizację ściśle określonych celów związanych z ochroną środowiska.


12

nie przedsiębiorstwa. W ramach programu przy-znawane są kredyty preferencyjne na inwestycjew nowe technologie i urządzenia obniżające zuży-cie energii. Niestety wykorzystanie środków z pro-gramu jest niskie – skorzystały z niego zaledwiedwie firmy. Eksperci Instytutu na rzecz Ekorozwojuoceniają, że to efekt niepewnej sytuacji na rynkui ryzyka związanego z podejmowaniem inwestycjio kilkuletnim okresie zwrotu.

PRZEGLĄD WYBRANYCHINSTRUMENTÓW WSPARCIA W EU

W krajach Unii Europejskiej jest wiele innowacyjnychinstrumentów wsparcia efektywności energetyczneju odbiorców końcowych. Kompleksowe informacjedotyczące istniejących mechanizmów i ich efektywno-ści zgromadzone są w europejskiej bazie danych MU-RE (Mesures d’Utilisation Rationnelle de l’Energie) 35. Jest wiele ciekawych i przynoszących wymierne rezultaty rozwiązań, które warte są naśladowania.Polska może pochwalić się Funduszem Termomo-dernizacji i Remontów, natomiast inne kraje UE-27równie ciekawymi instrumentami wsparcia efektyw-ności energetycznej. W niniejszym opracowaniuprzedstawiono kilka wybranych przykładów rozwią-zań razem z oceną ich efektywności (Tabela 4).

Prezentowany w tabeli materiał jest wynikiem pracw ramach projektu AID-EE36. Autorzy projektuprzeprowadzili analizę ponad 20 instrumentówwparcia efektywności energetycznej u odbiorcówkońcowych konkludując, iż najbardziej efektywnesą instrumenty typu regulacyjnego oraz finansowe-go, w tym przede wszystkim zachęty fiskalne. Regulacje prawne uznano za najbardziej korzystne

z punktu widzenia najmniejszych obciążeń budże-tu państwa. Jednocześnie największy potencjałw zwiększeniu efektywności energetycznej przypi-sano działaniom informacyjno- edukacyjnym i po-rozumieniom dobrowolnym.

OCENA SYSTEMU WSPARCIAEFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJU ODBIORCÓW KOŃCOWYCH37

Dotychczasowe działania rządu w zakresie poprawyefektywności energetycznej u odbiorców końcowychtrzeba ocenić krytycznie. Jest wiele interesującychinstrumentów i narzędzi wsparcia, ale ten potencjałnie jest w całości wykorzystany, nie tworzy spójnegosystemu. W Polsce brakuje strategicznegodokumentu wyznaczającego długoterminowe celei kierunki działania dotyczące efektywnościenergetycznej u odbiorców energii38.

W ostatnich latach zdecydowanie więcej środkówprzeznacza się na inwestycje poprawiająceefektywność energetyczną – przede wszystkim dziękiprogramom NFOŚiGW oraz wsparciu funduszyunijnych. Dlatego nie można zaakceptować faktu, żebrakuje informacji o przedsięwzięciach najbardziejefektywnych kosztowo39. Taka wiedza ma kluczoweznaczenie, również w dyskusjach na temat priorytetówdla polityki spójności w latach 2014-202040.

W Polsce wciąż nie docenia się roli regulacjiprawnych i rozwiązań fiskalnych. Niewiele uwagipoświęca się ulgom i subwencjom dla produktówefektywnych energetycznie, a także dobrowolnymporozumieniom i akcjom edukacyjnym. Blokuje sięw ten sposób indywidualną inicjatywę. System

POLICY PAPER

3.2

4

35. www.isis-it.com/mure.36. www.aid-ee.org.37. W analizie wykorzystano wyniki warsztatów konsultacyjnych w sprawie projektu Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski

organizowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju 19 października 2011 roku.38. Takiego zadania nie spełnia ani Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, ani Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej.39. Brak wiedzy o efektach rozwiązań proefektywnościowych jest widoczny m.in. w projekcie Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej. To ten

element budził najwięcej kontrowersji podczas warsztatów konsultacyjnych na temat projektu Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polskizorganizowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju 19 października 2011 roku.

40. Obecnie na arenie europejskiej dyskutowane są priorytety finansowe polityki spójności na lata 2014-2020.


13


Instrument Sektorwsparcia Opis mechanizmu Okres

obowiązywaniaŁączny koszt

(mln EUR)Koszty w skali

roku (mln EUR)Ocena*

efektywności (%)

Standardy energetycznew nowych budynkach

(Holandia)Budynki

W Holandii już w 1996 r. pojawiły siępierwsze prawne regulacje dotyczące

minimalnych standardówenergetycznych budynków (R)

1996-2004 13-88 1-10 0.09%

Belok (Szwecja) BudynkiProgram, którego celem jest

poprawa efektywności energetycznew budynkach komercyjnych (E)

2001-2005 około 2 około 0.5 b.d.

Efektywnośćenergetyczna

w konsumpcji energii(Belgia)

Gospodar-stwa

domowe

Wyznaczenie celów w zakresieefektywności energii dostawcom

energii (R)2003-2004 <1 <0.5 0.2%

Drobne pożyczki dlamodernizacji budynków

(Niemcy)

Gospodar-stwa

domowe

Program rządowy obejmujący drobnepożyczki dla indywidualnych

gospodarstw domowychna projekty termomodernizacji

budynków (F)

1996-2004 900-1750 100-200 0.12%

Ekoetykietowanieurządzeń (Holandia)

Gospodar-stwa

domowe

Program promujący wybór urządzeńo wysokiej klasie efektywności

energetycznej (E)1995-2004 230-375 23-37 0.02%

Wsparcie dla inwestycji(Holandia)

PrzemysłPrzedsiębior-

stwa

Program obejmujący zwolnieniaz podatków dla inwestycjiproefektywnościowych (F)

1997-2004 ok. 350 około 44 0.28%

Program audytówenergetycznych

(Finlandia)


stwa

Kompleksowy program promocjiaudytów energetycznych

w przedsiębiorstwach (E/F)1992-2004 ok. 36 około 3 0.37%

Obowiązek etatumenedżera

energetycznego(Włochy)

Przemysł

Zobowiązanie dużych firmprzemysłowych do wyznaczenia

osoby odpowiedzialnej zaracjonalizację zużycia energii (R)

1999-2003 ok. 0.5 około 0.1 b.d.

Porozumieniadobrowolne dotyczące

efektywnościenergetycznej (Dania)


stwa

Dobrowolne porozumienie przemysłudotyczące wprowadzenia systemu

zarządzania energiąw przedsiębiorstwach (P)

1996-2003 <250 około 31 b.d.

Porozumienie ACEA(Unia Europejska) Transport

Porozumienie w ramach EuropejskiegoStowarzyszenia Przemysłu

Samochodowego ACEA dotyczącezwiększenia efektywności

energetycznej samochodów i celuredukcji emisji CO2 (P)

1998-2008 b.d. b.d. 0.2%.

Ekologiczna jazda(Holandia) Transport Kompleksowy program promujący

ekologiczną jazdę samochodem (E) 2000-2004 35-187 7-38 0.1%

Oznaczenia: M – mechanizm rynkowy, F – polityka fiskalna, D – dofinansowanie celowe, R – regulacje prawne, E – kampanie edukacyjne, P – porozumienie dobrowolne* Ocena efektywności prowadzona była w ramach projektu Projekt AID-EE. Ocena objęła ocenę ex-post mechanizmów (w założonym czasie obowiązywania)

i wyraża uzyskane roczne oszczędności energii wyrażone w wartościach procentowych.

Tabela 4. Ocena wybranych instrumentów wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowychw ramach projektu AID-EE


14

wsparcia zdominowały mechanizmy dofinansowaniacelowego, a planowane na 2013 r. pełne wdrożeniesystemu (rynkowego) białych certyfikatów jestzagrożone41.

Dostępne instrumenty poprawy efektywnościenergetycznej w Polsce nie obejmują wszystkichgrup odbiorców końcowych. Dotyczy to przedewszystkim sektora gospodarstw domowych, któreodpowiadają za 30 proc. krajowego zużycia energiifinalnej. Indywidualni użytkownicy mają utrudnionydostęp do funduszy pomocowych, które skierowanesą do innych beneficjentów – spółdzielni, wspólnot,administracji publicznej. Nie mogą też korzystaćz ulg i zwolnień z podatków na urządzenia i usługio wysokiej efektywności energetycznej, ponieważ niema takich instrumentów. Mieszkańcy musząjednocześnie zmagać się ze skomplikowanymsystemem rozliczania kosztów energii i małoczytelnymi rachunkami za energię. Brak bieżącejkontroli zużycia energii elektrycznej i wysoki udziałopłaty stałej w jej koszcie nie motywuje obywateli dooszczędzania energii i poprawy efektywności jejużytkowania. Warto zwrócić uwagę, że brakujerozwiązań typu regulacyjnego: minimalnychwymogów dotyczących efektywności energetycznejbudynków i urządzeń zużywających energię. Toobszar dużego potencjału dla poprawy efektywnościenergetycznej, zwłaszcza, jeśli mówimy o sprzęciegospodarstwa domowego. Inne zaniedbaniasystemu wsparcia dla efektywności energetyczneju odbiorców końcowych dotyczą systemówinteligentnego wsparcia zarządzania energią,ekoetykietowania urządzeń czy chociażby ochronywrażliwych odbiorców energii.

Sektor publiczny jest kolejnym, którego potencjałefektywnego korzystania z energii nie jest wykorzy-stywany w wystarczającym stopniu. Poza stwierdze-niem o wzorcowej roli sektora publicznego42 nie mazapisów prawnych, które obligowałyby do podjęciadziałań. W prawie polskim brakuje określenia wiążą-cego, określającego ilościowy cel oszczędnościenergii dla sektora publicznego43; nie ma równieżobowiązku przeprowadzania zielonych zamówieńpublicznych i uwzględniania w przetargach – pozakryteriami kosztowymi – kryteriów ekologicznych np.efektywności energetycznej. Administracja publicznai jednostki jej podległe – szkoły, obiekty sportowe, in-ne, mogą co prawda ubiegać się o dofinansowanieprojektów termomodernizacyjnych, ale to jedyny do-stępny im instrument wsparcia.

W projekcie Drugiego Krajowego Planu Działańdotyczącego efektywności energetycznej uwzględniasię mechanizmy wsparcia w sektorze transportu –planowane po 2012 r. Dotyczą one pomocyfinansowej w zadaniach obejmujących zarządzanieruchem, wymianę floty komunikacji miejskiej czypromocję ekojazdy. Są to cenne instrumenty, ale niewykorzystują w pełni potencjału poprawy efektywnościenergetycznej.

Warto zwrócić uwagę, iż zużycie energii w transporcierośnie systematycznie. W latach 2000-2010 o 64 proc.,natomiast emisja gazów cieplarnianych z tego powoduo blisko 57 proc. 44. Temu sektorowi należy poświęcićzdecydowanie więcej uwagi – wprowadzić instrumentyumożliwiające rozwój transportu kolejowegoi publicznego, poprawę jego konkurencyjnościw stosunku do samochodowego i lotniczego, a takżewykorzystanie planowania przestrzennego do

POLICY PAPER

41. Co wynika z opóźnień w przygotowaniu rozporządzeń wykonawczych oraz krótkiego obowiązywania systemu białych certyfikatów, czyli 2013-2016.42. Wzorcowa rola sektora publicznego w poprawie efektywności energetycznej ujęta jest nie tylko w treści ustawy o efektywności energetycznej, lecz także stanowi centralny punkt

polityki proefektywnościowej Unii Europejskiej.43. Wyliczenia ekspertów z Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii wskazują, że coroczny wzrost efektywności energetycznej w sektorze publicznym o jeden proc.

kosztowałby budżet państwa od 219 do 694 milionów zł w zależności od tego, czy administracja zdecydowałaby się na kosztowne inwestycje np. termomodernizację czy jedyniena drobne zmiany. Efektywność energetyczną w gminach można zwiększyć o 5-10 proc. bez żadnych lub nieznacznych kosztów - zmiana nawyków czy wymiana oświetlenia naenergooszczędne itp.

44. Rocznik Statystyczny Ochrona Środowiska, GUS, Warszawa 2011.


15

ograniczania potrzeb transportowych – tzw.zarządzanie popytem. Brakuje też mechanizmówwsparcia efektywności energetycznej transportuindywidualnego.

W projekcie Drugiego Krajowego Planu Działańdotyczącego efektywności energetycznej pojawiły sięco prawda kampanie informacyjno-edukacyjne, alezabrakło podstaw tworzenia systemu powszechnejedukacji poświęconego poprawie efektywnościenergetycznej. Systemu, który mógłby objąćwszystkie grupy użytkowników energii. Nie marównież mowy o wsparciu dla badań i rozwoju. Analizainstrumentów efektywności energetycznej końcowegowykorzystania energii pokazuje, że w Polsce jestjeszcze wiele do zrobienia. Konieczne jest podjęciedziałań prowadzących do powstania spójnego orazstałego systemu wsparcia, który objąłby wszystkichodbiorców energii. Powinien on uwzględniać nowenarzędzia – regulacje prawne i instrumenty fiskalne,a także lepiej wykorzystywać możliwości jużistniejących np. ułatwienie możliwości korzystaniaz funduszy indywidualnym gospodarstwom.

PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE

Polska, podobnie jak inne kraje, stoi przed wyzwa-niem transformacji – gospodarką niskoemisyjną.Efektywność energetyczna podczas wytwarzania,przesyłania i użycia energii powinna stanowić priory-tet działań w kolejnych latach realizowanych przezpolskie społeczeństwo, przedsiębiorstwa i sektorpubliczny. Ambitną politykę wsparcia efektywnościenergetycznej uzasadniają też względy bezpieczeń-stwa energetycznego oraz konkurencyjności.

Z analizowanych w opracowaniu danych wynikająnastępujące rekomendacje:

Należy stworzyć strategiczny rządowy dokument,który w sposób kompleksowy wyznaczałby wizję,

długoterminowe cele i kierunki działania w zakresieefektywności energetycznej u odbiorców energiioraz promował narzędzia i działania najbardziejefektywne kosztowo. Strategii tej powinny zostaćpodporządkowane działania i decyzje na zasadziehoryzontalnej – wszystkie ministerstwa, podległeim jednostki oraz inne podmioty winny promowaćideę efektywności energetycznej, bo wszyscy mająw tym interes, również finansowy. Strategiapowinna uwzględniać konieczność pilnegopodjęcia działań poprawiających efektywnośćenergetyczną m. in. w gospodarstwachdomowych, transporcie, budownictwie, sektorzepublicznym. Być może celowym byłoby powołaniezespołu doradców lub stanowiska pełnomocnikarządu ds. efektywności energetycznej, którynadzorowałby opracowanie dokumentu.

Należy prowadzić szeroko zakrojoną politykę infor-macyjną o efektywności energetycznej skierowa-ną do przedsiębiorstw, administracji publicznejoraz obywateli uwzględniającą najnowsze tenden-cje unijne dotyczące efektywności energetycznej.Politykę tę należy ukierunkować na wykorzystanieistniejącego w polskiej gospodarce potencjałuefektywności energetycznej, stymulowanie inno-wacyjności, rozwoju i tworzeniu miejsc pracy; i niepozostawiać tych działań na ostatnią chwilę.

Konieczne jest prowadzenie stałego monitoringuprzedsięwzięć obejmujących poprawę efektywno-ści energetycznej, aby oceniać ich skutecznośćoraz promować najlepsze przykłady. Granty, kre-dyty i inne formy dofinansowania przedsięwzięćpowinny uwzględniać kwestie efektywności ener-getycznej. Kwestia efektywności energetycznejwinna być również ważnym kryterium uwzględnia-nym przy udzielaniu zamówień publicznych.

Dodatkową propozycją jest stworzenie platformykomunikacji między rządem a społeczeństwem,


5


16

która mogłaby pełnić dwojaką funkcję. Po pierw-sze pozwoliłaby szybko reagować na inicjatywyprzychodzące z rynku i tworzyć odpowiednie wa-runki prawno-regulacyjne sprzyjające takim inicja-tywom. Przykładem może być ESCO. Po drugie,już na etapie inicjacji procesów, rząd – z wykorzy-staniem platformy – mógłby poddawać konsulta-cjom społecznym pomysły oraz dokumenty i zbie-rać opinie na temat np. nowych unijnych dyrektywczy rozporządzeń. Dzięki platformie, która czę-ściowo mogłaby mieć charakter wirtualny – stronainternetowa Ministerstwa Gospodarki – opiniei stanowiska przedkładane przez polski rząd mia-łyby większy mandat społeczny. Podobne rozwią-zania i sposób konsultacji ze społeczeństwemz powodzeniem funkcjonują w innych krajach.

Autorzy opracowania są zwolennikami jasnychregulacji i uproszczonych procedur ich stosowania.Za nadrzędną uznają potrzebę stabilnościregulacyjnej, kluczowej z punktu widzeniaprzedsiębiorców i indywidualnych odbiorców energii.

Kryzys ekonomiczny i finansowy jest szansą nazmianę zachowań, sposobu funkcjonowania firmi instytucji publicznych. Promocja efektywnościenergetycznej w długofalowej perspektywiepromuje też oszczędność pieniędzy,innowacyjność, miejsca pracy np. dziękitermomodernizacji; a także – co równie ważne –poprawia komfort życia.

POLICY PAPER

Instytut na rzecz Ekorozwoju00-743 Warszawa, ul. Nabielaka 15 lok 1

tel.: 22 851 04 02, e-mail: [email protected]; www.chronmyklimat.pl; natura2000.org.pl

Bank PeKaO SA II O/W-wa: 92 1240 1024 1111 0000 0267 8197


Documents

EFEKTYWNOŚĆ ZUŻYCIA ENERGII3. Dz. U. z 2011 r. nr 94; poz. 551, Ustawa o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku. 4. Głosowanie Parlamentu Europejskiego z 15 grudnia