Edukacja regionalna w szkołach i placówkach powiatów

wadowickiego, oświęcimskiego i suskiego

Edukacja regionalna prowadzona w szkołach i placówkach daje uczniom możliwość

poznania położenia geograficznego swej miejscowości, jej historii, zabytków, a także

zwyczajów i obrzędów pielęgnowanych przez pokolenia w ich miejscu zamieszkania. Dla

dzieci i młodzieży miejscowość, w której mieszkają, jest ich „Małą Ojczyzną”. Tu spędzają

dzieciństwo, chodzą do szkoły, tu kształtuje się ich osobowość, a także budowane jest ich

poczucie przynależności i tożsamości narodowej.

Szkoły i placówki powiatu wadowickiego, suskiego, oświęcimskiego podejmują wiele

działań mających na celu pogłębianie wśród dzieci i młodzieży więzi z regionem

i kształtowanie poszanowania dziedzictwa kulturowego.

Zespół Szkół Publicznych w Wysokiej, w powiecie wadowickim, w roku szkolnym

/2012 przystąpił do udziału w programie ETNOLOG, zorganizowanym przez Centrum 2011

Edukacji Obywatelskiej we współpracy z Państwowym Muzeum Etnograficznym. Zespół

nauczycieli historii, zajęć artystycznych i geografii opracował szkolny projekt artystyczno-

edukacyjny pod hasłem „Architektura i rękodzieło dawnej Wysokiej”.

Uczniowie zaangażowani w prace nad częścią historyczną projektu zbierali informacje

dotyczące najstarszych obiektów architektonicznych znajdujących się w miejscowości.

Powstały karty tych budowli. W ten sposób udało się ocalić od zapomnienia historie

najstarszych drewnianych domów. Niektóre z nich są już opuszczone i znajdują się w bardzo

złym stanie. Dlatego szczególnie ważne było to, aby jeszcze teraz kiedy te stare budynki są

częściowo zachowane sporządzić ich dokumentację fotograficzną. Bardzo pomocni okazali

się mieszkańcy wsi, którzy jeszcze pamiętają historie tych obiektów i zechcieli się nią

podzielić z uczniami. Dzięki temu udało się zebrać wiele ciekawych informacji. Poza tym

sporządzona została dokumentacja kapliczek oraz obiektów użyteczności publicznej

znajdujących się w Wysokiej.

Dom powstały w 1923 roku, Wysoka- Karbówka

W Zespole Szkół Publicznych w Wysokiej realizowany był także program edukacji

regionalnej „Historia mówiona”. Jego celem było zebranie relacji dotyczących życia

codziennego mieszkańców Wysokiej w przeszłości. Często nie przywiązuje się szczególnej

wagi do opowieści ludzi starszych. Wraz z ich odejściem giną cenne informacje. Po dłuższym

czasie opowieści te umykają z naszej pamięci. Uczniowie klasy VI postanowili uchronić od

zapomnienia te przekazy. W tym celu przeprowadzali wywiady z najstarszymi mieszkańcami

Wysokiej.

Uczennice mogły podziwiać ręcznie wykonane przez swoją rozmówczynię

serwetki i narzuty.

27 maja 2012 r. w Zespole Szkół Publicznych nr 3 w Przytkowicach miało miejsce

uroczyste otwarcie Izby Regionalnej połączone z podsumowaniem całorocznego projektu

regionalnego „Najważniejsze, by istniało to, czym się żyło” realizowanego przez uczniów

Szkoły Podstawowej. Nad całością czuwały panie: mgr Iwona Warmuz i mgr Justyna

Kapusta. Jednak do sukcesu przyczynili się również inni nauczyciele oraz rodzice uczniów

i mieszkańcy Przytkowic.

W izbie regionalnej znajdują się przedmioty ofiarowane przez mieszkańców wsi oraz

wykonane przez uczniów, m. in. słowniczki gwarowe, zebrana i opracowana historia kościoła

parafialnego. W gablotach nie brakuje także dokumentów ze szkolnego archiwum: starego

dziennika, świadectw ukończenia szkoły czy kroniki rocznika, a także zdjęć, różnego rodzaju

dokumentów i listów. Podczas zwiedzania można zobaczyć stary piec i łopatę do pieczenia

chleba, a także sprzęty domowe, m. in. przyrządy do golenia, prasowania, maselnicę, kołyskę,

krzesła, stół i wiele innych. Nie brakuje również elementów obejścia: strzechy, uprzęży dla

koni czy gwoździ do podków.

Z kolei w Zawoi Wilcznej, w powiecie suskim, uczniowie Szkoły Podstawowej Nr 2

pod kierunkiem pani Agnieszki Warty podczas prac związanych z projektem COMENIUS,

przygotowali broszurę, która będzie publikowana w bazie European Shared Treasure, przez

co będzie dostępna dla wielu odbiorców w całej Polsce. Przedstawiając tę broszurę pragnęli

zaprosić wszystkich zainteresowanych pięknem Babiogórskiej przyrody do odwiedzenia ich

cudownej miejscowości. Broszura zawierała fotografie, rysunki, a także wiersze o Babiej

Górze. Oto jeden z nich:

Michał Burdyl

wrzesień 2011 r.

Gdzieś na świecie

w Babiej Górze siedzi

Juhas owce pasie

Siedzi patrzy cosik świeci

A to Janioł z nieba leci

przystanął on przy Juhasie

jak sie miewasz stary bracie

na co Juhas zaskoczony

kiwnął ręką ku Zawoi

miewam ja się wyśmienicie

bo w Zawoi piękne życie

Realizując projekt COMENIUS uczniowie mogli poznać obyczaje, strój, gwarę

i architekturę górali babiogórskich, jak również zastanowić się nad tym, jakie są ich korzenie,

skąd się wywodzą, jacy są współcześnie i kim chcieliby zostać w przyszłości. Poznali historię

własnego regionu, by w oparciu o tę wiedzę budować przyszłość, która już tylko od nich

zależy.

Szkoła Podstawowa nr 4 w Zawoi Przysłop przedstawiła scenariusz szkolnej

imprezy regionalnej. We wrześniu, kiedy cała Zawoja świętuje „Babiogórską Jesień”,

w szkole odbywa się Tydzień Kultury Regionalnej. W ramach poznawania walorów

kulturowych regionu, nauczyciele uświadamiają uczniom, dlaczego mogą być dumni ze

swojej „małej ojczyzny”. Organizowane są różne formy zajęć z miejscowymi twórcami

ludowymi, rzemieślnikami, ludźmi zasłużonymi dla środowiska, zespołami regionalnymi.

Uczniowie uczestniczą w zajęciach terenowych, poznając zabytki i architekturę regionalną

(kapliczki, stare chaty, piwniczki) oraz babiogórską przyrodę.

Uczniowie, między innymi, odwiedzili miejscowego rzeźbiarza ludowego Edwarda

Morawę. Zwiedzili jego dom i pracownię rzeźbiarską, podziwiali jego prace. Artysta

zademonstrował dzieciom jak wykonuje swoje dzieła.

Także z inicjatywy nauczycieli Szkoły Podstawowej

nr 4 w Zawoi Przysłop oraz przy wsparciu uczniów, rodziców

i dziadków powstał słownik gwary babiogórskiej „Chudok”.

Jest to opracowanie pisemne gwary górali

babiogórskich pod względem fonetycznym, fleksyjnym,

słowotwórczym, składniowym i leksykologicznym. Obszerna

charakterystyka gwary babiogórskiej to wstęp poprzedzający

słownik, który podzielono na kilka części. Znajdziemy tutaj

rozdział zawierający nazwy potraw i produktów spożywczych,

przedmioty codziennego użytku czy nazwy części garderoby.

Wyodrębniono również słowa pochodzenia wołoskiego,

czeskiego, czy też hungaryzmy, czyli słowa pochodzenia

węgierskiego.

Oto fragment słownika:

Przedmioty codziennego użytku

cebrzyk - drewniane naczynie do pojenia bydła

cierlica - przyrząd do obróbki lnu

cieślica - siekiera

ciosek - drewniany przyrząd do wygarniania węgli z pieca chlebowego

czopek - rozbity, dziurawy garnek

donko - pokrywka na garnek

dzieska - naczynie do wyrabiania ciasta

dziopa - szmata

gielatka - dzieża do wyrobu ciasta

gliniocek - mały, kamionkowy garnek

gnotek - pień do rąbania drew

kartac - szczotka do mycia podłóg

kijanka - przyrząd do prania

kopyś - drewniana łyżka

kosok - sierp

kreple - szczotki do czesania wełny

krozalnica - przyrząd do szatkowania kapusty

kruźlik - naczynie do przechowywania masła

laska - metalowa krata do suszenia owoców

łyźnik - półeczka na łyżki

maśnicka - naczynie do wyrobu masła

miyndlica - przyrząd do obróbki łodyg lnu

obuocek - naczynie do noszenia wody z wygiętym, drewnianym uchwytem na ramiona

Edukacja regionalna kierowana jest także do najmłodszych, czyli przedszkolaków.

I tak Miejskie Przedszkole Samorządowe w Suchej Beskidzkiej realizuje koncepcję pracy,

której głównym przesłaniem jest „Wprowadzanie dzieci w świat wartości - kształtowanie

kompetencji społecznych w kontekście: ja i moja mała Ojczyzna”. W myśl realizowanej

koncepcji, dzieci m. in.: poznają elementy charakteryzujące ich miejscowość oraz region

zamieszkania, poznają historię i tradycje, odwiedzają zabytki kultury narodowej. Mają to

szczęście, że mieszkają w mieście posiadającym wiele takich zabytków oraz tradycji,

z którymi wiążą się podania i legendy.

Dzieci z grup starszych, poznając swoją małą Ojczyznę często odwiedzają suski

zamek. Celem odwiedzin są lekcje muzealne, prowadzone przez pracowników Miejskiego

Ośrodka Kultury, zwiedzanie wystaw, galerii obrazów. Uczestnictwo w ciekawych lekcjach

muzealnych, poprzedzone spacerem przez piękny park, to doskonały sposób na

wprowadzenie najmłodszego pokolenia w świat kultury i historii naszego miasta.

Renesansowy Zamek w Suchej Beskidzkiej zwany „Małym Wawelem”

Przedszkolaki malują własny herb

W Zespole Szkół w Zawoi Centrum, w ramach działań regionalnych zorganizowano

warsztaty dla uczniów. Były to : „Babiogórskie motywy florystyczne” – warsztaty z ceramiki,

„Motywy wiosenne i świąteczne” – warsztaty z malarstwa na szkle oraz „Regionalne lalki ze

szmatek i gałganków” – warsztaty z rękodzieła ludowego.

Przedszkole Publiczne w Jastrzębi w roku szkolnym 2012/2013 realizowało

program regionalny „Dziedzictwo kulturowe regionu”. Motywem przewodnim były słowa

błogosławionego Jana Pawła II:

„Proszę Was, pozostańcie wierni

swojemu dziedzictwu… Uczyńcie je

postawą swojego wychowania!

Uczyńcie je przedmiotem swojej dumy!

Przechowajcie to dziedzictwo!

Pomnóżcie to dziedzictwo! Przekażcie

je następnym pokoleniom”.

Realizacja programu rozpoczęła się od

pokazania dzieciom ginących tradycji

i obyczajów ludowych, które

zaprezentowały dla przedszkolaków,

w izbie regionalnej Muzeum

Etnograficznego „Grociarnia”, członkinie Koła Gospodyń Wiejskich z Jastrzębi.

Dzieci mogły oglądać czynności dnia codziennego naszych babć, takie jak: kiszenie

kapusty, wyskubki, robienie masła, przędzenie wełny, pieczenie placków na blasze. Panie

interesująco opowiadały o dawnych zwyczajach na wsi małopolskiej.

Nieprzemijającą wartością edukacji regionalnej są bez wątpienia produkty lokalne

charakterystyczne dla każdej „Małej Ojczyzny”. Produkt lokalny to wyrób, z którym

utożsamiają się mieszkańcy regionu, produkowany z surowców lokalnie dostępnych. Taki

produkt staje się wizytówką regionu poprzez wykorzystanie jego specyficznego

i niepowtarzalnego charakteru oraz zaangażowanie mieszkańców w rozwój

przedsiębiorczości lokalnej.

Zespół Szkół im. Wincentego Witosa w Suchej Beskidzkiej bierze udział w różnych

akcjach promujących zdrową żywność. Jedną z takich akcji był „Tydzień chleba na zakwasie

w szkole 2012”. Impreza zorganizowana została w odpowiedzi na apel wystosowany do szkół

przez Fundację Dobre Życie. Patronat nad kampanią objął Minister Edukacji Narodowej oraz

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Kampania była znakomitą okazją do zachęcenia uczniów,

aby zadbali o swoje zdrowie i zwracali uwagę na to, co jedzą. Pokaz wykonania ciasta

chlebowego na zakwasie, który w gruncie rzeczy jest bardzo prosty, miał zachęcić młodych

ludzi do pieczenia chleba w domu.

Upieczono: chleb regionalny z miętą i rozmarynem, chleb pszenno – żytni, chleb

pszenny na maślance ze słonecznikiem, chleb z cukinią na jogurcie naturalnym, bułeczki

serwatkowe, bułeczki z sezamem, bułeczki z sezamem i dynią, bułeczki z makiem.

W celu kultywowania tradycji kulinarnych „małej ojczyzny”, w dniach 6 - 7

października 2012 roku, młodzież Zespołu Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia

Ustawicznego im. Jana Pawła II w Radoczy wzięła udział w zorganizowanych przez

Stowarzyszenie Dolina Karpia Wielkich Zatorskich Żniwach Karpiowych 2012, które

kończyły cykl imprez plenerowych pt. Festiwal Doliny Karpia 2012, realizowanych w ramach

Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013. Głównym założeniem

gospodarza było przekazanie młodzieży wiedzy i umiejętności z zakresu sporządzania

i pielęgnowania tradycyjnych potraw regionu.

Festiwal Doliny Karpia – Przegląd Produktów Lokalnych „KULINARIA” 2012

Szkoły z terenu Delegatury Kuratorium Oświaty w Wadowicach, podejmują działania

w zakresie edukacji regionalnej również w ramach programu „Nieprzemijające wartości”

ogłoszonego przez Małopolskiego Kuratora Oświaty. Świadczą o tym nadsyłane zgłoszenia.

Zespół Szkół im. ks. prof. Józefa Tischnera w Wadowicach, który od kilku lat prowadzi

konkurs o zasięgu ogólnopolskim pod nazwą „Tischnerowskie ślady”, w marcu 2014 r.

proponuje kolejną jego edycję. Miejskie Przedszkole nr 16 w Oświęcimiu zadeklarowało,

iż w roku szkolnym 2013/2014 zorganizuje m. in.: naukę narodowych i regionalnych tańców

(polonez, kujawiak, krakowiak, góralski), konkurs plastyczny „Hej kolęda, kolęda”,

wycieczkę do Muzeum Zamek w Oświęcimiu - legendy oświęcimskie, spotkanie

z Aleksandrem Orłowskim – twórcą hejnału miasta Oświęcim, spotkanie z zespołem

regionalnym Stowarzyszenia Ludzi z Gór – wielkanocne zwyczaje: plamy, pisanki,

koszyczki.

Edyta Stradomska

Wizytator Kuratorium Oświaty w Krakowie

Delegatura w Wadowicach

/na podstawie materiałów publikowanych w zakładce „Edukacja regionalna”/