Editör - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/melih.tinal/uluslararasi/doktorvekiller.pdf · Prof. Dr. Cahit KAVCAR Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan KAVRUK nönü Üniversitesi

Uluslararası Sosyal Ara�tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research

Volume 2/6 Winter 2009

Editör Yrd. Doç. Dr. Muhammet KUZUBA�

Danı�ma Kurulu

Doç. Dr. M. Yavuz ERLER - Doç. Dr. Kemalettin �AH�N - Yrd. Doç. Dr. Bekir ��MAN - Yrd. Doç. Dr. Salih DEM�RB�LEK

Yönetim Kurulu Sami BASKIN - Ahmet DA�LI - Nuh DO�AN - Yılmaz IRMAK - Yunus KAPLAN

Cafer ÖZDEM�R - Yakup POYRAZ - Ömer SARAÇ - Kadir YALINKILIÇ - M. Fatih YILMAZ

Yayın Kurulu Prof. Dr. Walter ANDREWS - Prof. Dr. Necati DEM�R - Prof. Dr. Ramesh DEOSARAN - Prof. Dr. Pavel DOLUKHANOV

Prof. Dr. Norbert FRIES - Prof. Dr. Shih-chung HSIEH - Prof. Dr. Atabey KILIÇ - Prof. Dr. Nebi ÖZDEM�R Prof. Dr. Maria Pia PEDANI - Assoc. Prof. Dr. Norhasni Z. ABIDDIN - Doç. Dr. Rainer CZICHON

Doç. Dr. Nurcan DELEN KARAA�AÇ - Yrd. Doç. Dr. Ya�ar BARUT - Yrd. Doç. Dr. �. Murat ÇAKMAKÇI Yrd. Doç. Dr. Nilgün ÇIBLAK - Yrd. Doç. Dr. Emine KOLAÇ - Yrd. Doç. Dr. Özen YAYLAGÜL - Dr. Francis A. ADESOJI

Dr. Sotiris KOUKOULAS - Dr. Irvin SCHICK - Dr. Gülim �AD�YEVA - Dr. Fatih USLUER

Hakem Kurulu Prof. Dr. Mehmet AÇA Balıkesir Üniversitesi Prof. Dr. Fatma AL�S�NANO�LU Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Walter ANDREWS University of Washington (Amerika Birle�ik Devletleri) Prof. Dr. Mehmet ARSLAN Gaziosmanpa�a Üniversitesi Prof. Dr. �smihan ARTAN Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Erman ARTUN Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Mahir AYDIN �stanbul Üniversitesi Prof. Dr. Mahmut AYDIN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Hatice AYNUR Yıldız Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Pakize AYTAÇ Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Ingeborg BALDAUF Humboldt Universität zu Berlin (Almanya) Prof. Dr. Fuzuli BAYAT Gaziantep Üniversitesi

ULUSLARARASI SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� THE JOURNAL OF INTERNATIONAL SOCIAL RESEARCH

Issn: 1307-9581 Volume: 2 Issue: 6 Winter 2009 www.sosyalarastirmalar.com



7

Prof. Dr. Ali Fuat B�LKAN TOBB Ekonomi ve Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Erdo�an BOZ Eski�ehir Osmangazi Üniversitesi Prof. Dr. Meherrem CAFERL� Milli �limler Akademisi (Azerbaycan) Prof. Dr. Mustafa CEM�LO�LU Uluda� Üniversitesi

Prof. Dr. Adem CEYHAN Celal Bayar Üniversitesi

Prof. Dr. Ali ÇEL�K Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Necati DEM�R Cumhuriyet Üniversitesi (www.necatidemir.net)

Prof. Dr. Özcan DEM�REL Hacettepe Üniversitesi

Prof. Dr. Ramesh DEOSARAN The University of the West Indies (Trinidad and Tobago)

Prof. Dr. Pavel DOLUKHANOV University of Newcastle (�ngiltere)

Prof. Dr. Charlyn DYERS University of the Western Cape (Güney Afrika Cumhuriyeti)

Prof. Dr. Metin EK�C� Ege Üniversitesi Prof. Dr. Norbert FRIES Humboldt Universität zu Berlin (Almanya)

Prof. Dr. Gürer GÜLSEV�N Ege Üniversitesi

Prof. Dr. Do�an GÜNAY Dokuz Eylül Üniversitesi Prof. Dr. Umay GÜNAY YÖDAK Üyesi (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) Prof. Dr. Osman GÜNER Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Shih-chung HSIEH National Taiwan University (Tayvan) Prof. Dr. Maimunah ISMAIL Universiti Putra Malaysia (Malezya)

Prof. Dr. Ahmet �NAM Orta Do�u Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. K. P. JAYASANKAR Tata Instute of Social Sciences (Hindistan)

Prof. Dr. Mustafa S. KAÇAL�N Marmara Üniversitesi

Prof. Dr. Mahmut KAPLAN Celal Bayar Üniversitesi Prof. Dr. Ramazan KAPLAN Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet KARA Fatih Üniversitesi Prof. Dr. Necati KARA Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Cahit KAVCAR Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan KAVRUK �nönü Üniversitesi Prof. Dr. Mevlüt KAYA Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Barbara KELLNER-HEINKELE Freie Universität Berlin (Almanya) Prof. Dr. Atabey KILIÇ Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Filiz KILIÇ Gazi Üniversitesi Prof. Dr. George M. KORRES University of the Aegean (Yunanistan) Prof. Dr. Nerin KÖSE Ege Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa KÖYLÜ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Fırat KUTLUK Dokuz Eylül Üniversitesi Prof. Dr. Wan-I LIN National Taiwan University (Tayvan) Prof. Dr. Ali Mahafzah The University of Jordan (Ürdün) Prof. Dr. Muhammad K. MAJALI The University of Jordan (Ürdün) Prof. Dr. Ahmet MERMER Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Emine GÜRSOY-NASKAL� Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet N��ANCI Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. M. Öcal O�UZ Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat ÖZKAN Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Nihat ÖZTOPRAK Marmara Üniversitesi

Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Prof. Dr. Maria Pia PEDANI Universita' Ca' Foscari Di Venezia (�talya)



8

Prof. Dr. Karl REICHL Bonn Universität (Almanya)

Prof. Dr. Sedat SEVER Ankara Üniversitesi

Prof. Dr. Ahmet SEYHUN Winnipeg University (Kanada)

Prof. Dr. Bilge SEY�DO�LU Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Byoungduk SOHN Chongshin University (Kore) Prof. Dr. Vagıf SULTANLI Bakü Devlet Üniversitesi (Azerbaycan) Prof. Dr. Faruk �EN Duisburg-Essen Universität (Almanya)

Prof. Dr. Esma ��M�EK Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet Baha TANMAN �stanbul Üniversitesi Prof. Dr. Burhanettin TATAR Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Semih TEZCAN Bilkent Üniversitesi Prof. Dr. Ali TORUN Dumlupınar Üniversitesi Prof. Dr. Zehra TOSKA Bo�aziçi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Vahit TÜRK Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Robert VIVIAN Alma College, Michigan (Amerika Birle�ik Devletleri) Prof. Dr. Bahaeddin YED�YILDIZ Hacettepe Üniversitesi Prof. Sabri YENER Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Emine YEN�TERZ� Selçuk Üniversitesi Prof. Dr. Musa YILDIZ Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Deniz ZEYREK Orta Do�u Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Ali Rıza AYDIN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Kubilay AYSEVENER Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. �srafil BALCI Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet Ali BAYHAN Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. �eref BOYRAZ Cumhuriyet Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Ali CENG�Z Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Ömür CEYLAN �stanbul Kültür Üniversitesi Doç. Dr. Rainer CZICHON Berlin Freie Universität (Almanya) Doç. Dr. Önder ÇA�IRAN Kastamonu Üniversitesi

Doç. Dr. Yakup ÇEL�K Ba�kent Üniversitesi

Doç. Dr. Nurcan DELEN KARAA�AÇ �stanbul Üniversitesi

Doç. Dr. Dilaver DÜZGÜN Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. �lhan EK�NC� Ordu Üniversitesi

Doç. Dr. Erdo�an ERBAY Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. M. Yavuz ERLER Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Doç. Dr. Ramile ESXADULLAKIZI Tatar Devlet Gumanitar-Pedogogika Üniversiteti (Tataristan)

Doç. Dr. Ramazan GÜLENDAM Süleyman Demirel Üniversitesi

Doç. Dr. Ahmet GÜN�EN Ahi Evran Üniversitesi

Doç. Dr. Galibe HACIYEVA Nahcıvan Devlet Üniversitesi (Azerbaycan)

Doç. Dr. Cabbar ��ANKUL Özbekistan �limler Akademisi (Özbekistan)

Doç. Dr. Adalet KANDIR Gazi Üniversitesi

Doç. Songül KARAHASANO�LU ATA �stanbul Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Levent KAYAPINAR Abant �zzet Baysal Üniversitesi

Doç. Dr. M. Ali K�RMAN Sütçü �mam Üniversitesi

Doç. Dr. Arzu KUNT �stanbul Üniversitesi



9

Doç. Dr. Mehmet KUTALMI� Fatih Üniversitesi

Doç. Dr. Makbule MUHARREMOVA Osmangazi Üniversitesi

Doç. Dr Christoph K. NEUMANN Bilgi Üniversitesi Doç. Dr. Ali �hsan ÖBEK Trakya Üniversitesi Doç. Dr. Nebi ÖZDEM�R Hacettepe Üniversitesi

Doç. Dr. Oktay ÖZEL Bilkent Üniversitesi

Doç. Dr. Erkan PER�EMBE Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Doç. Dr. Gülden SARIYILDIZ �stanbul Üniversitesi

Doç. Dr. �lhami SI�IRCI Kırıkkale Üniversitesi

Doç. Dr. Kemalettin �AH�N Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Doç. Dr. Zeki TA�TAN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Orhan Kemal TAVUKÇU Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. �brahim TELL�O�LU Karadeniz Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet TEZCAN Karadeniz Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Enver TÖRE Marmara Üniversitesi

Doç. Dr. Kemal ÜÇÜNCÜ Karadeniz Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Gholam VATANDOUST American University of Kuwait (Kuveyt)

Doç. Dr. Ülkü Eser ÜNALDI Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Hanifi VURAL Gaziosmanpa�a Üniversitesi

Doç. Dr. Ertu�rul YAMAN Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Metin YASA Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Harun YILDIZ: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Netice YILDIZ Do�u Akdeniz Üniversitesi (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) Doç. Dr. Ali YILMAZ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Doç. Dr. Kazım YOLDA� �nönü Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet YÜKSEL Ondokuz Mayıs Üniversitesi

YAYIN �LKELER�

Uluslararası Sosyal Ara�tırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research yılda dört sayı (güz, kı�, bahar ve yaz ) olarak internet üzerinden yayınlanan uluslararası hakemli bir dergidir.

Dergimiz, EBSCO, DOAJ, Scientific Commons, Ulrichsweb, Index Copernicus, Public Knowledge Project (PKP), ICAAP, Journal Seek vb. uluslararası indeksler tarafından taranmakta; University of London, Arizona State University, The City University of New York, The University of North Carolina, Indiana Earlham College, York University, Georgetown University, John Brown University, University of Regensburg, Reading University, The University of Hong Kong gibi bir çok üniversitenin kütüphanesinde listelenmektedir.

Uluslararası Sosyal Ara�tırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, dil, edebiyat, halkbilimi, tarih, co�rafya, e�itim bilimleri, din bilimleri, sosyoloji, psikoloji, felsefe, arkeoloji, sanat tarihi vb. sosyal alanlara ait ara�tırmaya dayanan, sahasına katkı sa�layacak nitelikte bilimsel makaleleri yayınlamaktadır. Adı geçen alanlarda hazırlanan bilimsel kitaplara ait de�erlendirme yazıları da derginin yayın kapsamı içindedir.

Dergiye gönderilecek makalenin daha önce herhangi bir yerde yayınlanmamı� olması gerekmektedir. Ulusal veya uluslararası sempozyumlarda sunulan bildiriler, yine ba�ka bir yerde yayınlanmamı� olması ve dipnotta belirtilmesi ko�uluyla dergimizde yayınlanabilir. Bu konuda tüm sorumluluk yazara aittir.

Dergide Türkçe makalelerin yanı sıra �ngilizce, Almanca, Fransızca ve �talyanca makaleler de yayınlanabilir.



10

Dergiye gönderilen makale, dergi editörleri tarafından yayına uygunluk açısından incelendikten sonra iki hakeme gönderilir. Hakemlerin de�erlendirmeleri sonucunda iki yayınlanabilir raporu alan makale, dergi yönetimince uygun görülen bir sayıda yayınlanır. Hakem raporlarının birisinin olumlu, di�erinin olumsuz olması durumunda makale üçüncü bir hakeme gönderilir. Bu durumda makalenin yayınlanıp yayınlanmamasına üçüncü hakemin raporuna göre karar verilir.

Yayınlanan makalelerin uluslararası indekslere eklenmesinde sorun ya�anmaması için özet ve anahtar kelimeler gerekmektedir. Bu nedenle dergiye gönderilecek makalede mutlaka Türkçe-�ngilizce özet ve anahtar kelimeler-key words bulunmalıdır. Ayrıca makalenin �ngilizce ba�lı�ı, Türkçe ba�lı�ın altına eklenmelidir.

Makale word dosyası olarak hazırlanmalıdır. Makalede sayfa düzeni �u �ekilde olmalıdır:

Metin boyutu

Dipnot boyutu

Paragraf aralı�ı

Paragraf girinti

Üst kenar bo�lu�u

Alt kenar bo�lu�u

Sa� kenar bo�lu�u

Sol kenar bo�lu�u Satır aralı�ı

11 punto 8 punto 6 nk 1.25 cm 5 cm 5 cm 4 cm 4 cm Tek

Yazım esnasında özel font kullanılmı� ise, bu fontlar makale ile birlikte gönderilmelidir.

Makalede atıf yapılan kayna�ın dipnotta gösterimi a�a�ıdaki �ekilde olmalıdır :

Kitaplarda: Yazarın Soyadı, Adı. Kitabın Adı. (çev.: Adı Soyadı). Yayınevi. Baskı Yeri, Yılı. Sayfa Numarası.

Makalelerde: Yazarın Soyadı, Adı. "Makale Adı". Dergi Adı, Sayı. Yayınevi. Baskı Yeri, Yılı. Sayfa Numarası.

Tezlerde: Hazırlayan. Tezin Adı, (Yüksek Lisans-Doktora Tezi, Tarihi), Üniversite ve Enstitü Adı.

E�er kullanılan kaynak metin içinde gösterilmek isteniyorsa, yazarın "soyadı baskı yılı-sayfa numarası" (Kaplan 1967: 76) yazılmalıdır. Ayrıca, kullanılan bütün kaynaklar makalenin sonunda "Kaynakça" adı altında verilmelidir.

Bu ilkelere uymayan makaleler kesinlikle de�erlendirilmeye alınmayacaktır.

Uluslararası Sosyal Ara�tırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, gönderilen makaleleri yayınlayıp yayınlamama, gerekli gördü�ü durumlarda makaleler üzerinde düzeltmeler yapma hakkına sahiptir. Gönderilen yazıların yayınlanma hakkı dergi yönetimine, bilimsel ve hukukî sorumlulukları yazarlarına aittir. Dergide yayınlanan yazılar, -bilimsel etik açısından- dergi yönetimin yazılı izni olmadan hiçbir �ekilde ço�altılamaz ve ba�ka bir yerde (matbu olarak veya internet ortamında) tekrar yayınlanamaz.

Makaleler,

[email protected]

[email protected] veya

[email protected] adresine gönderilmelidir.



1

�Ç�NDEK�LER

* Kapak

* �çindekiler............................................................................................................................... 1-5

* Künye........................................................................................................................................ 6-10

* XVI-XVIII. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Nahçıvan ve Çevresi ile Ba�lı Antroponimlerin Linqvistik Hususiyetleri Yrd. Doç. Dr. Arzu ABBASOVA.........................................................................................

11-14

* Effects of Student Teams-Achievement Division Strategy and Mathematics Knowledge on Learning Outcomes in Chemical Kinetics Dr. Francis A. ADESOJI - Dr. Tunde L. IBRAHEEM.....................................................

15-25

* Participant's Assesment Towards Human Development Adult Education Program in Malaysia Abdul Razaq AHMAD - Norhasni Z. ABIDDIN - Wan H. W. MAMAT........................

26-36

* Authoring a Dialogical Working Knowledge: A Bakhtinian Approach Che Mahzan AHMAD............................................................................................................ 37-43

* La Hausse Des Internautes En Tuquie: Le Cas Etudiants De Français Langue Etrangere De L'euniversite Anadolu Dr. Veda ASLIM YET��........................................................................................................

44-55

* Discussion on 'War' and 'Peace' in the Past and Our Time's Agendas with a Reference of Tolstoy's Novel War and Peace Doç. Dr. Beyhan ASMA.........................................................................................................

56-62

* Mitolojik Zıtlık Paradigmasında Baba-O�ul Mücadelesi Prof. Dr. Fuzuli BAYAT........................................................................................................ 63-70

* Anne-Babaların Kız ve Erkek Çocuklarına Uyguladıkları �iddet �çermeyen Disiplin Tekniklerinin Türleri ve Sıklıkları Prof. Dr. Asude B�LG�N - Yrd. Doç. Dr. Hülya KARTAL...............................................

71-79

* Avrupa Toplumlarında Çokkültürcülük: Sosyolojik Bir Yakla�ım Doç. Dr. Kadir CANATAN.................................................................................................... 80-97

* Mikhail Bakhtin ve Edebiyat Bilimine Yakla�ımları (Sonya Petkova) Yrd. Doç. Dr. �. Murat ÇAKMAKÇI.................................................................................... 98-109

* Sözlü Halk Masalına Dilbilimsel Yakla�ım Denemesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ç�ÇEK.............................................................................................. 110-125

* Çaldıran Sava�ı'na Kadar Osmanlı-Safevi �li�kilerine Kısa Bir Bakı� Dr. Bilal DEDEYEV................................................................................................................ 126-135



2

* Balkan Pact and Turkey Assoc. Prof. Dr. Esra S. DEGERL�...................................................................................... 136-147

* 4 Eylül 1919 �afa�ında Sivas �ehri ve Bir Ermeni Hâdimi: MISS GRAFFAM Fatih M. DERV��OGLU........................................................................................................ 148-158

* Milli Mücadele Döneminde Basın ve �râde-i Milliye Gazetesi Fatih M. DERV��OGLU........................................................................................................ 159-166

* �lkö�retim Ö�rencilerinin Günlüklerine Göre Günlük Ya�amda De�erler Yrd. Doç. Dr. Handan DEVEC� - Tu�ba SELAN�K AY.................................................... 167-181

* XV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nde Elçilik Gelene�i ve Elçi �a�elerinin Kar�ılanmasında Bursa’nın Yeri Yrd. Doç. Dr. Ömer DÜZBAKAR........................................................................................

182-194

* Küreselle�me Sürecinde Güney Kafkasya Demokrasi, Güvenlik ve ��birli�i Sorunu Dr. Fikret ELMA.................................................................................................................... 195-206

* Okudu�unu Anlama Stratejilerine Genel Bir Bakı� Dr. Cevdet EPÇAÇAN........................................................................................................... 207-223

* Pont Ah�aena (Kara Deniz) Mirası Kar�ısında Türk Stratejisinin Tarihi Zemini Üzerine Bir De�erlendirme Doç. Dr. Mehmet Yavuz ERLER...........................................................................................

224-237

* Osmanlı'nın Engin Ho�görüsü, Yahudiler ve Bir Kadının Yükseli�in Öyküsü: Kiraze Dr. Melih ERZEN................................................................................................................... 238-242

* Ö�retim Elemanlarının Tükenmi�lik Düzeyleri ile Sosyodemografik De�i�kenleri Arasındaki �li�ki Engin GEZER - Fatih YENEL - Hasan �AHAN.................................................................

243-250

* Çevre E�itiminde Gazetelerden Yararlanma Yrd. Doç. Dr. Nazlı GÖKÇE.................................................................................................. 251-265

* Kutadgu Bilig'e Göre Türk Sava� Sanatı Dr. Erkan GÖKSU.................................................................................................................. 266-281

* XIX. Yüzyılda Balıkesirli Bir Pa�a: Giridîzâde Mehmed Pa�a ve Serveti Yrd. Doç. Dr. Zübeyde GÜNE� YA�CI - Ar�. Gör. Serdar GENÇ................................. 282-293

* The Requirement of Grouping Technique in English Lesson in Meeting the Demand of Philosophy of Education in Malaysia A. HASSAN - T. SULAIMAN - Norhasni Z. ABIDDIN....................................................

294-306

* Mekke Putperestlerinin �slam'la Yüzle�mesi : Tarihi ve Psikolojik Süreç Analizi Vehbi �MAMO�LU............................................................................................................ 307-322

* Service Attributes of Graduate Research Students' Needs in A Malaysian University Affero ISMAIL - Norhasni Z. ABIDDIN............................................................................. 323-338



3

* Fehîm-i Kadîm Divanı'ndaki Temmûziye Üzerine Bir �nceleme Dr. Meheddin �SP�R............................................................................................................... 339-349

* Molla Nasrettin'de Celil Memmetkuluzade'ye Mahsus Mahlaslar Doç. Dr. Ganira Askerova �ZZETULLAKIZI..................................................................... 350-355

* Comparing Transformational Leadership in Successful and Unsuccessful Companies Assoc. Prof. G. JANDAGHI-Assoc. Prof. H. Z. MATIN- A. FARJAMI………………... 356-372

* Okul Öncesi Ö�retmenlerinin E�itim Programlarını Planlama ve Uygulamada Kar�ıla�tıkları Güçlüklerin �ncelenmesi Doç. Dr. Adalet KANDIR - Dr. Saide ÖZBEY - Ar�. Gör. Gözde �NAL........................

373-387

* Arapçanın Hermenötik Terminolojisi: Paradoks ve Mananın Üretimi (Jaroslav Stetkevych) Doç. Dr. Ömer KARA............................................................................................................

388-406

* Adult Religious Education at the Qur'anic Courses in Modern Turkey Assoc. Prof. Dr. M. Akif KILAVUZ.................................................................................... 407-414

* Safevîlerin Nesebine Farklı Bir Bakı� Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDA� - Dr. Bilal DEDEYEV......................................................... 415-424

* Ö�retmen Yeti�tirme ve Mesleki Geli�imde Eylem Ara�tırması Yrd. Doç. Dr. Abdullah KUZU.............................................................................................. 425-433

* Malaysia-West Asia Relations and Foreign Direct Investment: Proposal for an Ummah Network based on Social Capital Concept Prof. Dr. Har Wai MUN - Lam Zheng LING - Liew Khai YI..........................................

434-445

* Bir Ke�if Defteri I�ı�ında Konya Kapı Camii’nin �n�a Süreci ve Mimari Özellikleri Yrd. Doç. Dr. Hüseyin MU�MAL - Ar�. Gör. Mustafa ÇET�NASLAN......................... 446-480

* Geleneksel Türk Çocuk Oyunlarında Fonksiyonel Oyuncu „EBE“ Ö�r. Gör. �brahim ÖZBAKIR.............................................................................................. 481-492

* Okul Öncesi E�itim Kurumlarına Devam Eden 60-72 Aylık Çocuklarının Problem Davranı�larının Bazı De�i�kenlere Göre �ncelenmesi Dr. Saide ÖZBEY - Prof. Dr. Fatma AL�S�NANO�LU....................................................

493-517

* Çok Partili Hayata Geçi� Sürecinde Kır�ehir (2) Yrd. Doç. Dr. Ya�ar ÖZÜÇET�N.......................................................................................... 518-541

* Çocuklarda Zaman Algısının Geli�imi Prof. Dr. Mustafa SAFRAN - Dr. Ahmet ��M�EK............................................................. 542-548

* Ö�retim Elemanlarının E�itim ve �leti�im Sorunları Yrd. Doç. Dr. Vedat SA�LAM - Yrd. Doç. Dr. Yüksel TERZ� Ö�r.Gör. Nurettin SAVA� - Naci MURAT.........................................................................

549-556



4

* �irvan A�iq Mühitinin Ça�da� Veziyyeti Qalib SAYILOV...................................................................................................................... 557-566

* Reviewing the Implementation of the Smart Schools and the Training of Bestari Teachers Balkisnah SHAHARUDDIN - Norhasni Z. ABIDDIN.....................................................

567-574

* Kefnâme Türü ve Yazma Bir Kefnâme Risâlesi Üzerine De�erlendirme Dr. Yusuf Ziya SÜMBÜLLÜ................................................................................................. 575-585

* Osmanlının Görsel �iirleri III: Trajedinin Gölgesinde Hüner Gösterisi Özer �ENÖDEY�C�................................................................................................................ 586-592

* Osmanlı �mparatorlu�unda Iskat-ı Cenin (Çocuk Dü�ürme) Fatma ��M�EK - Doç. Dr. Haldun ERO�LU - Güven D�NÇ........................................... 593-609

* Türk Gölge Oyunu'nun Konularının ve Suretlerinin Güncelle�tirilmesi Yrd. Doç. Dr. Bekir ��MAN............................................................................................... 610-616

* Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci Döneminde Doktor Milletvekilleri Dr. Melih TINAL.................................................................................................................... 617-627

* Aristoteles'te Adalet Kavramı Yrd. Doç. Dr. Arslan TOPAKKAYA................................................................................... 628-633

* Kıbrıs Türk Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapının Ta�ınmasında Ö�retmenlerin Rolü Dr. Elmaziye TÖRE TEM�Z.................................................................................................. 634-641

* The Effect of Short Story Reading through Constructivist Activities on the Language Development of Primary School Students Yrd. Doç. Dr. Rıdvan TUNÇEL.............................................................................................

642-653

* The Philosophy of Science in Social Research Assist. Prof. Dr. M. Nashir UDDIN - M. HAMIDUZZAMAN......................................... 654-664

* Yenile�me Yolunda Bir Türk Aydını ve Ondaki Fransa Tesiri Üzerine Tespitler Yrd. Doç. Dr. Necmi UYANIK............................................................................................... 665-681

* Özbekistan Yazma Eserler Kütüphanesi Emek Ü�ENMEZ.................................................................................................................... 682-689

* Göstergebilim Açısından Divanu Lugâti’t-Türk Yrd. Doç. Dr. Özen YAYLAGÜL.......................................................................................... 690-698

* Ebu Bekir Kânî'nin (1712-1791) �iirinde �stanbul Dr. �lyas YAZAR..................................................................................................................... 699-704

* Community Arts Singapore: Framework for a Community Indicator System Prof. Dr. Victor YU................................................................................................................. 705-713



5

* Principal Leadership for Private Schools Improvement: The Singapore Perspective Prof. Dr. Victor YU................................................................................................................. 714-749

Kitap Tanıtımı:

* Yücel ÖZKAYA, 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi Yayınları, �stanbul 2008, 516 s. Hasan BENL�O�LU...............................................................................................................

750-751

* Mustafa TATÇI, Niyâzî-i Kadîm, Hallâc-ı Mansûr Menâkıbnâmesi, H Yayınları, �stanbul 2008, 192 s. Yrd. Doç. Dr. Muhammet KUZUBA�..................................................................................

752-754



TÜRK�YE BÜYÜK M�LLET MECL�S� B�R�NC� DÖNEM�NDE DOKTOR M�LLETVEK�LLER�

THE DOCTOR DEPUTIES IN THE FIRST PERIOD OF GRAND TURKEY NATIONAL ASSEMBLY

Dr. Melih TINAL∗∗∗∗

Özet

23 Nisan 1920’de ilk toplantısını yapan Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Ba�ımsızlık Sava�ımızın tarihsel anlamı önemli bir kuruma kavu�mu�tu. Kurucu Meclis özelli�iyle ola�anüstü yetkilere sahip olan Birinci Meclis’in açılı�ıyla hanedana dayalı egemenlik anlayı�ı yerini, egemenlik kayna�ının millet oldu�u bir anlayı�a bırakıyordu.

Türk siyasi ya�amında böylesine çarpıcı bir role sahip Birinci Meclis’in üyeleri arasında 19. yüzyıl Osmanlı e�itim sisteminin yeni kurumları arasındaki tıp okullarından mezun olan ve Osmanlı-Türk ça�da�la�ma hareketinde hep ön saflarda yer almı� tıbbiyeliler de bulunmaktaydı. Birinci Meclis’in Ankara’nın okullarından getirilen sıralarda yerlerini alan 15 doktor milletvekili; Dr. Adnan (Adıvar), Dr. E�ref (Akman), Dr. Tevfik Rü�tü (Aras), Dr. Abidin (Atak), Dr. Mustafa �evket (Bengisu), Dr. Mustafa Elvan (Cantekin), Dr. Mahzar (Germen), Dr. Ali Haydar, Dr. Rıza Nur, Dr. Fikret (Onuralp), Dr. Refik (Saydam), Dr. Emin Erkul (Seyido�lu), Dr. Asım (Sirel), Dr. Suat (Soyer) ve Dr. Mehmet Fuat (Umay) Beylerdi.

Anahtar Kelimeler: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Milletvekili, Birinci Meclis.

Abstract

The historical meaning of our independence war was reunited with an important institution through the Grand Turkey National Assembly holding its first session on 23th. April 1920. With the opening of First Assembly having an extraordinary authorities with a feature of founder assembly, the concept of dominance based on a dynasty was replaced by a concept in which the source of hegemony was the nation.

Among the members of the First Assembly having such a remarkable role in Turkish political life, there were also the doctors graduating from medical schools among the new institutions of the 19th. Century Ottoman-Turkish modernization movement. These 15 doctor deputies having a place in the seat brought from the schools in Ankara are; Mr. Dr. Adnan (Adıvar), Mr. Dr. E�ref (Akman), Mr. Dr. Tevfik Rü�tü (Aras), Mr. Dr. Abidin (Atak), Mr. Dr. Mustafa �evket (Bengisu), Mr. Dr. Mustafa Elvan (Cantekin), Mr. Dr. Mahzar (Germen), Mr. Dr. Ali Haydar, Mr. Dr. Rıza Nur, Mr. Dr. Fikret (Onuralp), Mr. Dr. Refik (Saydam), Mr. Dr. Emin Erkul (Seyido�lu), Mr. Dr. Asım (Sirel), Mr. Dr. Suat (Soyer) and Mr. Dr. Mehmet Fuat (Umay).

Key Words: Grand Turkey National Assembly, Deputy, First Assembly.

∗ Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk �lkeleri ve �nkılâp Tarihi Enstitüsü. Bu makale 6–9/11/2007 tarihinde gerçekle�tirilen “Atatürk Dönemi Sa�lık Kongresi (1920-1938)’nde “Birinci Meclis Bünyesindeki Doktor Milletvekillerinin Biyografileri” ba�lı�ıyla sunulmu� poster bildirinin geni�letilmi� halidir.



618

G�R��

Temeli Erzurum ve Sivas Kongrelerine uzanan ve ulusal sınırlar ile tam ba�ımsızlı�ın hedeflendi�i Misak-ı Milli’nin, 12 Ocak 1920’de toplanan Osmanlı Mebusan Meclisi’nce 28 Ocak1920’de kabul ve 17 �ubat 1920’deki ilanı sonrasındaki geli�meler �tilaf Devletleri’nin 16 Mart 1920’de �stanbul’u i�gal etmesiyle sonuçlandı. Osmanlı Mebusan Meclisi ise18 Mart 1920’de son toplantısını yaparak da�ıldı. �stanbul’da açılacak bir meclisin Türk ulusunun haklarını koruyamayaca�ını aylar öncesinden gören Mustafa Kemal, 19 Mart 1920 tarihli genelgesiyle meclisin Ankara’da toplanaca�ını sivil ve askeri makamlara bildirdi.1 23 Nisan 1920 Cuma günü saat 13.45’de açılan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, Osmanlı Meclis-i Mebusanı üyelerinden Ankara’ya gelenler ile 19 Mart 1920 tarihli genelge uyarınca seçilen milletvekillerinden olu�maktaydı.2 115 milletvekilinin katılımıyla gerçekle�en bu ilk toplantıda en ya�lı üye sıfatıyla Sinop Milletvekili �erif Bey Meclis Ba�kanlı�ı görevine getirilmi� ve açılı� konu�masını gerçekle�tirmi�ti.3 Mustafa Kemal’in hazırladı�ı bu konu�ma metninde Erzurum ve Sivas Kongreleri ile Misak-ı Milli’nin genel ilkeleri bir kez daha dile getiriliyor ve meclisin tam ba�ımsızlık amacıyla çalı�ması gerekti�i üzerinde duruluyordu. 4

Birinci Meclis’te Bursa Milletvekili olan Doktor Emin Erkul anılarında meclisin bu ilk günü hakkında �u satırlara yer vermektedir: “23 Nisan 1336 sabahı bütün Ankara halkı sokaklara dökülmü�tü. Bilhassa Hacı Bayram Camii civarı mah�eri bir kalabalık tarafından i�gal edilmekle kalmamı�, civar evlerin içleri ve hatta kiremitlerine varıncaya kadar kadın, erkek ve çocuklarla dolmu�tu. Bunlar camiden itibaren ba�layacak olan merasimi seyre gelmi�lerdi. Gerek bu cami gerek di�er camilerin minarelerinden ezanlar, tekbirler, selâtü selâmlar okuyan müezzinlerin ahenkdar sesleri durup dinlenmeden Cenab-ı Hakka kar�ı niyaz ve temennilerde bulunuyordu. Ö�le namazını müteakip camiden çıkan bütün meb’uslar ba�ta Mustafa Kemal Pa�a olmak üzere adeta bir kıta-i askeriye nizamında dizili olarak Millet Meclisi binasına do�ru ilerleme�e ba�ladılar. Mahzun fakat vakur çehrelerinde okunan azim ve iman ile halk safları arasından geçip Meclis binasına geldiler. Burada dualar okundu ve kurbanlar kesildi. Bunu takiben Meclise mektep sıralarından ibaret bulunan yerlerimize oturduk.” 5

Birinci Meclis’in açılı�ını takip eden günlerde kurulan hükümette Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye Vekâleti (Sa�lık ve Sosyal Yardım Bakanlı�ı) adı altında Osmanlı devlet örgütlenmesinde yer almayan bir bakanlı�ın kurulması kararla�tırılmı� 6 ve 3 Mayıs 1920 tarihli Meclis oturumunda gerçekle�en seçim sonucunda Dr. Adnan (Adıvar) Bey vekilli�e getirilmi�tir.7 9 Mayıs 1920’de Maarif Vekili Dr. Rıza Nur Bey tarafından okunan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin programında, ülke çapındaki sa�lık sorunlarının çözümü için öncelikle eldeki kaynakların tasarruflu kullanılması gere�i, ilâç ithali için çaba sarf edilece�i ve sıtma ve frengiye kar�ı önlem alınaca�ı ifade edilmi�ti.8 Kadrosunda Dr. Adnan Bey’in dı�ında yalnızca kâtip olarak görevlendirilen bir sa�lık memuru ile Ankara Vilâyet Kona�ındaki bir odada çalı�malarına ba�layan Vekâletin göreve ba�lar ba�lamaz ilk i�i görev ba�ında olan doktor sayısını ö�renmek ve devralınan sa�lık örgütüyle ilgili düzenlemeleri edinmek oldu. Bakanlı�ın hazırlamı� oldu�u ilk bütçe tasarısında Merkez Hıfzısıhha Dairesi, Sicil Dairesi, Muhasebe ve Evrak Kalemi olu�turulurken, ta�ra örgütündeki eski Sa�lık Müdürlükleri, Hükümet, Belediye ve

1 Hıfzı Veldet Velidedeo�lu, �lk Meclis Milli Mücadele’de Anadolu, TBMM’nin 70. Yılı 1920–1970, �stanbul 1990, s.13 2 Ömür Sezgin, Türk Kurtulu� Sava�ı ve Siyasal Rejim Sorunu, �mge Kitabevi, Ankara 2005, s.12. 3 1843 Kırklareli �li, Vize �lçesi, Çakıllı Köyünde do�mu�tur. Mustafa Efendi’nin o�ludur. Memleketinde tamamladı�ı ilk ve orta ö�reniminden sonra günümüz Galatasaray Lisesi olan Mekteb-i Sultani’den mezun olmu�tur. 1868–1899 yılları arasında Maarif Nezareti bünyesinde görev yapmı�tır. Görevleri arasında Pri�tine, Ankara ve Kastamonu Maarif Müdürlükleri bulunmaktadır. Birinci Dönem milletvekilli�i sonrasında Ankara’ya yerle�en Mehmet �erif Bey 15 Eylül 1925’de vefat etmi�tir. Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919–1923, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları: 6, III. Cilt, Ankara 1995, s. 864–865. 4 �hsan Güne�, Birinci TBMM’nin Dü�ünsel Yapısı (1920–1923), Ankara 1997, s.56 5 Operatör Doktor Emin Erkul, “Milli Mücadele Hatıraları”, Vakit, 22 �ubat 1954 6 Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt:1, s.6, 23 Nisan 1336-28 �ubat 1337, �stanbul Vilâyet Matbaası 1929 7 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1,�çtima Senesi: 1, Cilt: 1, s. 198, TBMM Matbaası, Ankara 1959; Birinci TBMM hükümeti üyeleri: Müdafaa-i Milliye Vekili: Fevzi Pa�a, Hariciye Vekili: Bekir Sami Bey, Maliye Vekili: Hakkı Behiç Bey, �ktisat Vekili: Yusuf Kemal Bey, Adliye Vekili: Celâlettin Arif Bey, Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye Vekili: Dr. Adnan Bey, Maarif Vekili: Dr. Rıza Nur Bey, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekili: �smet Bey, �er’iye Vekili: Mustafa Fehmi Efendi. 8 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1, �çtima Senesi: 1, Cilt: 1, s.241, TBMM Matbaası, Ankara 1959,; �smail Arar, Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, �stanbul 1968, s.10-11)



619

Karantina Tabiplikleri ile Sıhhiye Memurlukları aynen korundu.9 1920 yılı bütçesinde Bakanlı�a 613.141 lira ayrılırken aynı yıl Maarif Vekâleti 577.061, Adliye Vekâleti 2.759.274 ve Dahiliye Vekâleti de 2.731.023 liralık gider bütçelerine sahip olmu�lardır. Görü�meler sırasında Vekâletin hizmet yetersizli�i nedeniyle ele�tirilmesi üzerine söz alan Dr. Adnan Bey, sa�lık hizmetleriyle ilgili altyapıyı olu�turan kurumların �stanbul’da oldu�unu, �stanbul ile de resmi ba�ların koparılmı� olmasının sa�lık hizmetleri konusunda sıkıntı yarattı�ını belirtti. 1922 yılında ise Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye olarak iki ayrı bölüm halinde görü�ülen gider bütçesi oylama sonucunda kabul edilmi�, 869.719 lira Sıhhiyeye ve 851.285 lira da Muavenet-i �çtimaiyeye ayrılmı�tır. Görü�melerde dikkat çeken saptamalardan biri yine bir doktor olan Aydın Milletvekili Mahzar Bey’den gelir. Mahzar Bey bakanlık bütçesinin yetersizli�ine de�indikten sonra maarif vergisi örne�inde oldu�u gibi bir sa�lık vergisi alınması suretiyle sa�lık hizmetlerinin yaygınla�tırılabilece�ini ifade etmi�tir. 1895 yılında Askeri Tıbbiye son sınıf ö�rencisi iken yurt dı�ına kaçmak zorunda kalan Bolu Milletvekili Tunalı Hilmi Bey de, Vekâletin çocuk ölümlerini önlemek amacıyla yeni do�an çocukların ailelerine e�itici bro�ürler hazırlayarak halka ücretsiz da�ıtmasını önermi�tir.10

1920 yılı ba�larından itibaren Batı Cephesi’nde ba�layan tifo ve kolera gibi salgın hastalıklara kar�ı a�ı gereksinimi ve �stanbul’dan yeteri kadar a�ı getirilememesi nedenleriyle Ankara’da a�ı üretimine karar verilir. Konuyla ilgili çalı�malar kısa sürede sonuç vermi� ve �stanbul’dan ayrılarak Milli Mücadele’ye katılan birkaç doktor Cebeci Hastanesi’ndeki bakımsız bir laboratuarda a�ı üretmeyi ba�armı�tır.11 Tifo ve Kolera gibi Milli Mücadele döneminin halk sa�lı�ını tehdit eden bir di�er salgın hastalık frengi idi. Bolu Milletvekili Dr. Fuad Bey’in frenginin önlenebilmesiyle ilgili kanun teklifi Meclisin 5 �ubat 1337 tarihli oturumunda kabul edildi.12 Kuduz hastalı�ı da Milli Mücadele Dönemi Anadolu’sunun önemli bir sa�lık sorunuydu. Meslek ya�amında �stanbul Kuduz Tedavi Kurumu’nda da görev yapmı� olan Adana Milletvekili Dr. E�ref Bey, �stanbul’a giderek sorunun uzmanı olan Dr. Hayım Naum Bey ile görü�tü. �stanbul’dan, kuduz virüsü ta�ıyan bir tav�anla Ankara’ya dönen Dr. E�ref Bey’in çabaları ile bir kuduz tedavi merkezi açıldı.13 Bu dönemde Birinci Meclis bünyesindeki doktor milletvekillerinden biri olan Dr. Refik Bey de Milli Savunma Bakanlı�ı Sıhhiye �ubesi’nin müdürlü�ünü yürütmekteydi.14

Milli Mücadele Dönemi sa�lık örgütlenmesi içerisinde giderek artan doktor ihtiyacı sava� boyunca �stanbul’dan Anadolu’ya doktor ve tıbbî yardım sevkini sa�layan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti aracılı�ı ile çözülmeye çalı�ıldıysa da giderek a�ırla�an ko�ullar sorunu sürekli gündemde tutmu�tur. Bu sıkıntı Bursa Milletvekili Operatör Doktor Emin Erkul’un anılarına �öyle yansır: “Yaralılarımızı ameliyat yapacak operatör bulunmadı�ından bahisle Ali Fuat Pa�adan Meclis riyasetine gelen bir telgrafta Mecliste bulundu�u haber alınan bazı operatörlerin cepheye gönderilmesi rica ediliyordu. Mecliste ise benden ba�ka operatör yoktu. Teklifi kabul ederek hemen Eski�ehire hareket ettim. Eski�ehirde ise yalnız operatör noksanı de�il; her türlü tıbbi malzeme yoklu�u da vardı. O derecede ki ne gaz bezi, ne sargı ve pamuk ne de alâtı cerrahiye namına bir �ey yoktu. �ngilizler Eski�ehiri i�gal ettikleri zaman yalnız silahları de�il; sıhhiye depolarındaki malzemeyi de toplayıp götürmü�lerdi. Eski�ehir hastanesi ba�hekimi Albay Doktor Ha�im Bey sınıf arkada�ımdı ve birbirimizi candan seviyorduk. Kendisiyle ba� ba�a verip mümkün olanları yapma�a karar verdik.” 15

10 Mart 1921 de Dr. Adnan Bey’den bo�alan Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye Vekilli�ine Dr. Refik Bey seçildi. Dönemin en önemli geli�mesi göçmen sorunlarının Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye Vekâleti bünyesinde çözülmesine karar verilmesinin sonucu olarak Vekâlet bünyesinde Muhacirin

9 Sa�lık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sa�lık ve Sosyal Yardım Bakanlı�ı Yayınları, Ankara 1973, s. 31 10 Meliha Özpekcan, “TBMM Tutanaklarına Göre Cumhuriyetin �lk On Yılında Sa�lık Politikamız”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, Cilt: 17, s. 437-438 11 Gencay Gürsoy, “Sa�lık”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, �leti�im Yayınları, �stanbul 1983, s.1720 12 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1, �çtima Senesi: 1, Cilt: 8, s.84-89, TBMM Matbaası, Ankara 1945;Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt: 1, s.28, 23 Nisan 1336-28 �ubat 1337, �stanbul Vilâyet Matbaası 1929 13 Sa�lık Hizmetlerinde 50… s. 32 14Türk �stiklal Harbi- �dari Faaliyetler 15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923, Genelkurmay Harp Tarihi Ba�kanlı�ı, Ankara 1975, s. 515; Milli Savunma Bakanlı�ı Sıhhiye �ubesi’nin merkezi o dönem ki ismiyle Ankara Sultanisi, günümüzdeki ismiyle Ankara Atatürk Lisesi’nde idi. Turan Tanyer, Ankara’nın Köklü Çınarı Atatürk Lisesi 1886-2007, Ankara Atatürk Lisesi E�itim Vakfı Yayınları: 1 Ankara 2007, s. 62 15 Operatör Doktor Emin Erkul, “Milli Mücadele Hatıraları” Vakit, 4 Mart 1954



620

Müdürlü�ü’nün kurulması oldu.16 24 Aralık 1921 tarihinde Sinop Milletvekili Dr. Rıza Nur Bey, Dr. Refik Bey’in vekillikten istifası üzerine yapılan yeni seçim ile Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye Vekili olarak seçildi.17 Milli Mücadele’nin bu en �iddetli günlerinde di�er Vekâletler gibi Sıhhiye ve Muavenet-i �çtimaiye Vekâleti de gece gündüz aralıksız çalı�tı. Cepheden Ankara’ya gelen yaralıların tedavileri bizzat Bakan, doktor milletvekilleri ve bakanlık çalı�anları tarafından sa�landı.18

Dr. ADNAN ADIVAR (�stanbul) 1882 yılında Gelibolu’da do�du. Mektubîzade Ahmet Bahaî Efendi ve Sabiha Hanımın o�ludur.

�lk ve orta ö�renimini �stanbul Sofulardaki Kırımlı Hocanın mahalle mektebi, �ehzadeba�ı’ndaki Numune-i Terakki Mektebi ile Dersaadet �dadisinde tamamlamı� ve 1899’da yakın arkada�ı Ne�et Ömer’in de etkisiyle Tıbbiye-i Mülkiye Mektebi’ne girmi�tir.19 Dr. Adnan Bey tıp e�itimi yıllarında gazetecili�e de ba�lamı� ve sırasıyla Tarîk, Saadet ve Tercüman-ı Hakikat gazetelerinde yazdı.20 1905 yılında Mekteb-i Tıbbiye’den mezun olduktan sonra dönemin birçok aydını gibi gizlice Paris’e kaçar ve oradan Berlin’e geçerek Berlin Tıp Fakültesinde iç hastalıkları uzmanlı�ı e�itimi alır.

Yurda dönü�ü sonrasında Mekteb-i Tıbbiye’de müderris muavinli�i, Trablusgarb’da sıhhiye müfetti�li�i, Birinci Dünya Sava�ı yıllarında Sıhhiye Umum Müdürlü�ü görevlerinde bulundu. Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı’na �stanbul Mebusu olarak seçilen Dr. Adnan Bey i�galle birlikte Anadolu’ya geçti ve Birinci Meclis’e yine �stanbul Mebusu olarak katıldı.21 3 Mayıs 1920’de kurulan ilk hükümette Sıhhiye ve �çtimai Muavenet Vekilidir.22 2 Mart 1921’de Meclis �kinci Ba�kanlı�ı’na seçilince bu görevinden ayrılmı�tır.23

9 Kasım 1924’de Halk Fırkası’ndan istifa ederek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı.24 Kurucusu oldu�u partinin kapatılması üzerine bir süre ba�ımsız kaldı ve 30 Ocak 1926’da milletvekilli�inden istifa ederek �ngiltere’ye gitti. �zmir Suikastı davasında suçsuz bulunmasına ra�men 1939 yılına kadar Türkiye’ye dönmedi. Yurtdı�ında kaldı�ı dönemde bilimsel çalı�malarına devam etti. 1939 yılında e�i Halide Edip ile yurda döndükten sonra Maarif Vekâletince �slam Ansiklopedisi çeviri ve yazım kurulu ba�kanlı�ına getirildi. 1946 seçimlerinde DP listesinden ba�ımsız �stanbul Milletvekili olarak yeniden Meclise girdi. 1950 seçimlerine kadar milletvekili olan Adıvar, 1 Temmuz 1955’de �stanbul’da vefat etti. 25

Dr. E�REF AKMAN (Adana) 1863’de halen Yunanistan sınırları içinde olan Yanya’nın Libohova kasabasında do�du. Babası

Süleyman Hilmi Efendi’dir. 21 Nisan 1887’de Tıbbiye-i Mülkiye Mektebi’nden mezun olan Dr. E�ref Bey’in ilk görev yeri Kosova ilinin ��tip ilçesi belediye tabipli�iydi. 13 Mart 1890’da Üsküp belediyesi tabipli�ine, 23 �ubat 1899’da Adana sa�lık müfetti�li�ine atandı. Mütareke döneminde Adana ve çevresi Müdafa-i Hukuk Te�kilatı’nda çalı�tı. TBMM’nin Birinci Dönemi için yapılan seçim sonucunda Adana milletvekili olarak 9 Mayıs 1920’de meclise katıldı.26 2 Mart 1938’de vefat eden Dr. E�ref Akman, 25 Aralık 1925 tarih ve 202 sayılı meclis kararıyla Kırmızı-Ye�il �eritli �stiklal Madalyası ile ödüllendirildi.27

16 Sa�lık Hizmetlerinde 50….s. 32 17 Gürsoy, Cumhuriyet Dönemi…s. 1720 18 Sa�lık Hizmetlerinde 50…s. 33 19 Halide Edip Adıvar, Dr. Abdülhak Adnan Adıvar, �stanbul 1956, s. 12 20 “Dr. A. Adnan Adıvar (1882–1955)”, Bilgi, Cilt: 13, Sayı: 148 s.2 21 Cumhuriyet, 2 Temmuz 1955 22 Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te Muhalefet �kinci Grup, �stanbul 1995, s. 166 23 Rıdvan Akın, TBMM Devleti 1920-1923, �stanbul 2001, s. 68 24 Demirel, a.g.e., s. 600 25 Türk Parlamento Tarihi… s. 492 26 Ay�e Aydın, “Türkiye Büyük Millet Meclisinde Görev Yapan Sa�lık Mensupları”, Atatürk Ara�tırma Merkezi Dergisi, Sayı: 42, Cilt: XIV, Kasım 1998, s. 911-912 27 Türk Parlamento Tarihi…, s.45



621

Dr. TEVF�K RÜ�TÜ ARAS (Mente�e) 1883 yılında Çanakkale’de do�an Tevfik Rü�tü Aras’ın çocukluk ve ilk gençlik yılları babası

Hasan Rü�tü Bey’in Osmanlı adliye sistemindeki görevleri nedeniyle Rumeli’nde geçti. Babasının Beyrut Vilâyeti Bidayet Mahkemesi Ceza Reisli�i’ne nakledilmesiyle üniversite e�itimi için Beyrut Fransız Tıbbiye Mektebi’ni tercih etti. 1905’de mezun oldu. Paris’de kadın hastalıkları alanında uzmanlık e�itimi alan28 ve �zmir’e giderek bir yandan �zmir Hastahanesi ile Konak ve Kar�ıyaka’da bulunan muayenehanelerinde çalı�malarını sürdüren Dr. Tevfik Rü�tü Bey29 di�er yandan da �ttihat ve Terakki’nin �zmir’deki yayın organı olan �ttihat gazetesinde ba�yazar olarak görev yaptı.30

16 �ubat 1909’da Selânik �l Sa�lık Müfetti�li�ine, 13 Ekim 1911’de Meclis-i Umur-u Tıbbiye-i Mülkiye Üyeli�ine, 13 Mart 1913’de Sıhhiye Müdürlü�ü Birinci Müfetti�li�ine, 15 �ubat 1914’de Tefti� Kurulu Ba�kanlı�ına, 1 Mart 1916’da Sıhhiye Müfetti�-i Umumili�ine ve 24 Haziran 1918’de Yüksek Sıhhat Meclisi üyeli�ine atandı.31 Mütarekeden sonra Eski�ehir ve Afyon’da Milli Mücadele için çalı�malarda bulunan Dr. Tevfik Rü�tü Bey, bir ara �stanbul’a döndüyse de Osmanlı ba�kentinin resmen i�gal edilmesiyle Anadolu’ya geçme kararı alarak �zmir üzerinden Rodos’a oradan da Köyce�iz’e gitti. Kısa bir süre sonra da Mente�e milletvekili olarak TBMM’ye katıldı.32

Kurulu�unda katkısının oldu�u �stiklâl Mahkemelerindeki görevi devam ederken Atatürk’ün iste�i üzerine kurulan Türkiye Komünist Partisi’ne üye oldu ve Türkiye’yi 3. Enternasyonal’de temsil etmek üzere Moskova’ya gitti. Lozan Konferansı günlerinde Sıhhiye Vekâleti Vekilli�i, konferans sonrasında ise Muhtelit Mübadele Komisyonu Türk Heyeti Ba�kanlı�ı görevlerinde bulundu.33 4 Mart 1925–11 Kasım 1938 tarihleri arasında Dı�i�leri Bakanı, 1939–1942 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti’nin Londra Büyükelçisiydi. Çok partili ya�ama geçi� sürecinde Demokrat Parti’yi destekledi. 1946 yılı Ekim ayında kurulan �nsan Hakları Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer aldı. Türkiye �� Bankası yönetim kurulu üyeli�i ve ba�kanlıklarında bulundu. 6 Ocak 1972’de �stanbul’da vefat etti.34

Dr. AB�D�N ATAK (Lazistan) 1879’da Kosova’nın Yakova ilçesinde do�du. Yakova e�rafından Hüseyin Âdem Bey’in

o�ludur. �lk ve orta ö�renimini Manastır ve Üsküp’de tamamladıktan sonra 1910’da Askeri Tıbbiye’den mezun olmu� ve Edirne Hafif Süvari Alayı Ba�tabipli�ine atanmı�tı.35 1913 yılında Harbiye Nezareti’nin emriyle �talya ve Arnavutluk’a gönderildi. 26 �ubat 1914’de 5. Tümen 14. Alay Tabipli�ine atanan Dr. Abidin Atak, aynı yılın Mart ayında Te�kilat-ı Mahsusa’ya alınarak �ran’a gitti. 1915 yılında Sıhhiye Depo Taburu ve Sıhhiye Kolları Komutanlı�ı’na, 28 Temmuz 1916’da Kıdemli Yüzba�ı rütbesiyle Kayseri �ncesu �stasyonu Tabipli�ine getirildi. 11. Alay Ba�tabibi olarak Do�u Harekâtında görev aldı.36 Birinci Meclis’e Lazistan milletvekili olarak katıldı. Dönemin sona ermesiyle sırasıyla; Gülhane Hastanesi tabipli�i, Sivas Askeri Hastanesi Ba�tabipli�i ve Denizli Hastanesi Ba�tabipli�i görevlerine atandı. Dr. Abidin Atak 23 Mayıs 1939’da �stanbul’da vefat etmi�tir. Kırmızı-Ye�il �eritli �stiklal Madalyası sahibidir.37

28Sadun Tanju, “Dı�i�leri Bakanı Tevfik Rü�tü Aras’ın Anıları”, Hürriyet, 10 Kasım 1987 29 Ahenk, 20 Mart 1908. 30 Zeki Arıkan, “Tanzimat ve Me�rutiyet Dönemlerinde �zmir Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: I s. 109 31 Türk Parlamento Tarihi…, s. 762 32 Nurettin Can Gülekli-Rıza Onaran, Türkiye Büyük Millet Meclisi 50. Yıldönümü 1920-1970, �stanbul 1973, s. 55 33 Kemal Arı, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, �stanbul 1995, s.48., Tevfik Rü�tü Aras, Gazete Yazıları 1946-1947, Yay. Haz. Melih Tınal, �stanbul 2004, s. 14 34 Türk Parlamento Tarihi..., s. 763 35 Dr. Fethi Erden, Türk Hekimleri Biyografisi, �stanbul 1948, s. 262 36 Aydın, a.g.m. s. 916 37 Türk Parlamento Tarihi..., s. 720



622

Dr. MUSTAFA �EVKET BENG�SU (�zmir) 1880’de �zmir’in Ödemi� ilçesinde do�du. Kasap Koca Ali Efendi’nin o�ludur. �lk ve orta

ö�renimini Ödemi� ve �zmir’de tamamladıktan sonra �stanbul’a gelerek Askeri Tıbbiye Mektebine girdi. 1903’de Tabip Yüzba�ı rütbesiyle mezun olarak Trablusgarb’a atandı. Bir süre sonra Bingazi’ye nakledildi. 1908’de Me�rutiyetin ilanıyla �stanbul’a döndü. 1909’da Hareket Ordusu Fırka Tabipli�i’nde görevlendirilen Dr. Mustafa �evket, Balkan ve Birinci Dünya Sava�ları’ndaki ba�arılarından dolayı madalya ile ödüllendirildi.38 Milli Mücadele’nin ba�langıcında Ödemi� ve çevresi Kuvay-ı Milliyesi’nin kurulu�unda rol aldı.39 �lk Meclise �zmir milletvekili olarak katıldı. V. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Çanakkale, VI. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde �zmir milletvekiliydi. 12 �ubat 1942’de Çanakkale’de vefat etti.40

Dr. MUSTAFA ELVAN CANTEK�N (Kozan)

1878’de Çorum’da do�du. Bekir Bey ve Asiye Hanımın o�ludur. Askeri Tıbbiye ö�rencisiyken II. Abdülhamit kar�ıtı eylemleri nedeniyle önce hapis sonra sürgün cezası aldı. Sürgünde bulundu�u �am’da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin kurulu�unda rol aldı.41 Me�rutiyet’in ilanıyla birlikte �stanbul’a dönerek yarım kalan tıp e�itimini tamamlamı� ve tabip yüzba�ı rütbesiyle 11 A�ustos 1909’da Askeri Tıbbiye’den mezun olmu�tur.42 Birinci Dünya Sava�ı yıllarında Ankara, �stanbul, Çanakkale, Haydarpa�a ve Afyon Hastanelerinde Ba�tabip olarak görev yaptı. Birinci Dönem TBMM’nde Kozan milletvekiliydi. Meclis’te Milli E�itim, �ktisat, Bütçe, Sa�lık ve Sosyal Yardım ile Kitaplık Komisyonlarında çalı�tı. 21 Ekim 1955’de vefat etti.43

Dr. MAZHAR GERMEN (Aydın) 1887 yılında Aydın’da do�du. E�raftan Hacı Mehmet Emin Efendi’nin o�ludur. �lk ve orta ö�renimini Aydın ve �zmir’de tamamladıktan sonra 1902’de Mülkiye-i Tıbbiye Mektebine girmi� ve 1907’de mezun olarak aynı yıl Baalbek ilçesi hükümet tabipli�ine atanmı�tır. Mütarekeye kadar 1909’da Soma belediye tabipli�i, Birinci Dünya Sava�ı yıllarında 11. Fırka Topçu Alayı tabipli�i ve sava� sonrası Eski�ehir Askeri Hastahanesi ba�tabipli�i görevlerinde bulundu. Mütarekeyle birlikte Aydın’a giderek Kuvay-ı Milliye te�kilatını kurdu. TBMM’nin Birinci Dönemi için yapılan seçimlerde Aydın’dan milletvekili seçildi.44 Mecliste, Sa�lık ve Sosyal Yardım, �ktisat ve Kütüphane komisyonlarında çalı�an Dr. Mahzar Bey, Fethi Okyar kabinesinde Sa�lık Bakanlı�ına getirildi. �stiklal madalyası sahibiydi. 4, 5, 6, 7 ve 8. dönemlerde de Aydın milletvekili olarak TBMM’nde bulunan Germen, 6 Kasım 1967’de vefat etti. 45

Dr. AL� HAYDAR (Genç) 1880 yılında Diyarbakır’da do�du. Hasan Hüseyin Efendi’nin o�ludur. 1901’de Askeri Tıbbiye

Mektebine girdi. 13 Temmuz 1908’de Tabip Yüzba�ı rütbesiyle mezun oldu. 1909’da Maltepe Askeri Hastanesi, 1910’da Drama, Balkan Sava�larında Karaa�aç Hastanesi, 1914’de Edirne Askeri Hastanesi tabipliklerinde bulundu. Birinci Dünya Sava�ı yıllarında Anafartalar ve Bitlis cephesindeydi.46 TBMM’nin Birinci Dönemi için yapılan seçimler sonucunda Genç milletvekili olarak Meclise katıldı.47

38 Türk Parlamento Tarihi..., s. 525. 39 Kaya Bengisu, Koca Doktor Mustafa Bengisu, �zmir 1993, s. 26 40 Türk Parlamento Tarihi …, s. 526 41 Aydın, a.g.m. s. 914 42 Prof. Dr. Metin Özata, Atatürk ve Tıbbiyeliler, �zmir 2007, s. 276 43 Türk Parlamento Tarihi …, s. 685 44 Türk Parlamento Tarihi …, s. 188 45 Aydın, a.g.m. s. 921 46 Aydın, a.g.m. s. 917 47 Demirel, a.g.e., s. 96



623

Meclis’te, Sa�lık ve Sosyal Yardım, Milli Savunma ve �r�ad komisyonlarında çalı�tı. �kinci Dönemde Genç’ten yeniden milletvekili seçildi. 29 Kasım 1923’de vefat etti.48

Dr. RIZA NUR (Sinop) 1887’de Sinop’ta do�du. Kunduracı Mahmut Zeki Efendi’nin o�ludur. �lk ve orta ö�renimini

Sinop �ptidai Mektebi, Sinop Rü�tiyesi ve �stanbul So�ukçe�me Askeri Rü�tiyesi’nde tamamladıktan sonra Kuleli Askeri �dadisinden mezun oldu. 1895 yılında kaydoldu�u Askeri Tıbbiye Mektebi’nden 1901’de Tabip Yüzba�ı rütbesiyle mezun oldu. II. Me�rutiyetin ilanıyla �ttihat ve Terakki Fırkası Sinop milletvekili olarak Osmanlı Mebusan Meclisine katıldı. Zamanla Osmanlı Ahrar Fırkası’nı destekledi. 31 Mart Ayaklanması’ndan sonra Mısır’a kaçtı. Dönü�ünde Hürriyet ve �tilaf Fırkası kurucuları arasında yer aldı. Dr. Rıza Nur Bey 23 Ocak 1913’deki Babıâli baskınını takip eden günlerde yeniden ülkeden ayrılmak zorunda kaldı. Mütareke döneminde yurda dönerek �stanbul Mebusan Meclisi’nin son dönemi için yapılan seçimde Sinop milletvekili seçildi. �stanbul’un i�galinden sonra Ankara’ya giderek TBMM’nin açılı�ında hazır bulundu.49 1920’de Maarif Vekilli�i, 1921’de Sıhhat Vekilli�i görevlerinde bulundu. Lozan Konferansı’nda ikinci delegeydi.50 Mustafa Kemal’e kar�ı yürüttü�ü muhalefet nedeniyle 1926–1938 yılları arasında Paris ve �skenderiye’de ya�adı. Bu süre içinde 8 cilt tutan Türkbilik Revüsü dergisini çıkardı. Hayran oldu�u Namık Kemal üzerine 720 sayfalık bir inceleme yazdı. 1935’de Atatürk’e kar�ı a�ır ithamlarını da içeren hatıralarını British Museum Kitaplı�ı’na bıraktı. 1938’de Atatürk’ün ölümü sonrasında yurda dönen Dr. Rıza Nur Bey, 8 Eylül 1942’de �stanbul’da vefat etti.51

Dr. F�KRET ONURALP (Kozan) 1887’de �stanbul’da do�du. 1911’de Mülki Tıbbiye’den mezun oldu. Milli Mücadele yıllarına

kadar �zmir Gezici Tabipli�i, �stanbul Cerrahpa�a Hastanesi Hariciye Klini�i Asistanlı�ı ve sa�lık müfetti�liklerinde bulundu. 1920’de Kozan Livası’nın eksik kalan milletvekilli�ine seçildi.52 2 ve 3. dönem meclislerinde Ertu�rul (Bilecik) milletvekiliydi. Yavuz-Havuz davasında Bahriye Vekili �hsan Beyle birlikte tutuklanarak yargılandı ve 4 ay hapis 100 lira a�ır para cezasına çarptırıldı. Hükümle birlikte serbest bırakılması üzerine Fransa’ya giderek cerrahi alanında uzmanlı�ını tamamladı. Yurda dönü�üyle birlikte 2 Ocak 1932’de Beyo�lu Hastanesi Ba�tabip ve Operatörlü�üne atandı. 30 Ekim 1946’da vefat etti.53

Dr. REF�K SAYDAM (Bayazıt) 1881 yılında �stanbul’da do�du. Çankırılı Tüccar Hacı Ahmet Efendi ile Fatma Zehra Hanımın

o�ludur. �lk ve orta ö�renimini mahalle mektebi, Fatih Askeri Rü�tiyesi ve Çengelköy Askeri Tıbbiye �dadisi’nde tamamlamasının ardından girdi�i Askeri Tıbbiye’den 1225 no’lu diploma ile 1905 yılında doktor yüzba�ı olarak mezun oldu. Gülhane Askeri Hastanesi’nde histoloji ve embriyoloji asistanlı�ında bulundu. 1908 yılından itibaren çe�itli askeri birlik ve hastanelerde görev yapan Dr. Refik Bey, e�itim amacıyla Avrupa’ya gönderilecek doktorlar için açılan sınavı kazanarak 1910’da Almanya’ya gitti.54

Yurda döndükten sonra sırasıyla; 18. Kolordu Karargahı tabipli�i, 1 Aralık 1913’den itibaren Harbiye Nezareti Sa�lık Dairesi Ba�kan Yardımcılı�ı, Birinci Dünya Sava�ı seferberli�inde Genel Karargah Sahra Sıhhiye Genel Müfetti�li�i Yardımcılıklarında bulundu. Ordu Bakteriyoloji Enstitüsü’nü kurarak salgın hastalıklarla mücadelede a�ı yönteminin yaygınla�masında pay sahibi oldu.55 1919’da 9. Ordu Kolordu Sa�lık Müfetti� Yardımcılı�ı görevi ile Mustafa Kemal’in beraberinde Anadolu’ya geçti.

48 Türk Parlamento Tarihi..., s. 440 49 Türk Parlamento Tarihi..., s. 869 50 Feridun Frik, “Politik Görevlerde Doktorlar” Dirim, Cilt XLIII, Sayı: 5-6, 1968, s. 147 51 Cumhuriyet Ansiklopedisi, Cilt:2, 1941-1960, �stanbul 2003, s. 27 52 Türk Parlamento Tarihi..., s. 692 53 Dr. Eren Akçiçek, Atatürk’ün Sa�lı�ı, Hastalıkları ve Ölümü, �zmir 2005, s. 303 54 Cumhuriyet, 9 Temmuz 1942 55 Türk Parlamento Tarihi..., s. 153



624

Karargâhın da�ıtılmasıyla birlikte Erzurum Askeri Hastanesi bula�ıcı hastalıklar �efli�i görevine atandı. Fakat o bu görevi kabul etmeyerek Erzurum ve Sivas Kongrelerine katıldı.56 23 Nisan 1920’de meclis çalı�malarına Bayazıt milletvekili olarak katıldı. 11 Mayıs 1920’de milletvekilli�ini koruyarak Milli Müdafaa Vekâleti Sa�lık Daire Ba�kanlı�ına atandı. 10 Mart 1921’de Dr. Adnan Bey’in istifasıyla bo�alan Sıhhiye ve �çtimai Muavenet Vekilli�ine seçildi. Bu görevi 14 Aralık 1921’e dek sürdü. �kinci Dönem TBMM’ye �stanbul milletvekili olarak katıldı, 30 Ekim 1923’de kurulan �smet Pa�a hükümetinde Sıhhiye Vekilli�ine getirildi. �smet �nönü hükümetlerinin de�i�mez Sa�lık Bakanıydı. Atatürk’ün ölümünden sonra kurulan Bayar hükümetinde �çi�leri Bakanı olarak görev yaptı.57 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Sa�lık ve Sosyal Yardım Bakanı olan ve Hıfzısıhha Enstitüsü ile Hıfzısıhha Okulunun kurulmasını sa�layan Dr. Refik Saydam, ba�bakanlık görevindeyken, 8 Temmuz 1942’de vefat etti.58

Dr. EM�N ERKUL SEY�DO�LU (Bursa) 1881’de Yunanistan sınırları içinde kalan Serfiçe Sanca�ı’nın Grebene ilçesinde do�du. Yahya

Efendi’nin o�ludur. 26 A�ustos 1905’de Mekteb-i Tıbbiyenin askeri bölümünden mezun oldu. 6 Aralık 1905’de yardımcı tabip unvanı ile yüzba�ı rütbesi verilerek Gülhane Askeri Hastanesi cerrahi servisinde asistan olarak görevlendirildi. 1909’da Budape�te’deki Uluslararası Tıp Kongresi’ne gönderildi. 8 Ekim 1913’de Bursa ili Sa�lık Müdürlü�ü’ne atandı. 30 Mart 1917’de Gureba Hastanesi Ba�hekimli�ine getirildi. Bursa Belediye Ba�kanlı�ı görevini 6 ay süre ile vekâleten yürüttü.59 Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Bursa milletvekiliydi. 1924–1928 yılları arasında �stanbul Belediye Ba�kanlı�ı görevini ba�arıyla yürüttü. 3 Haziran 1964’de �stanbul’da vefat etti.60

Dr. ASIM S�REL (Amasya) 1876’da Merzifon’da do�du. Yunus Efendi’nin o�ludur. 1893’de Askeri Tıbbiye Mektebi’ne

girmi�, 1900’de Tabip Yüzba�ı olarak mezun olmu�tur. Sırasıyla; 1902’de günümüz Tunceli ilinde bulunan 76. Alay I. Tabur tabipli�i, 1905’de Samsun Kale tabipli�i, 1909’da kıdemli yüzba�ı rütbesiyle Erzincan 32. Topçu Alay tabipli�i, 1911’de 3. Ordu Sıhhiye müfetti�li�i, 1913’de Trabzon Askeri Hastanesi tabipli�i görevlerinde bulundu. 1913 yılında askerlikten istifa etti.61 1915 yılından itibaren Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Amasya mebusu olarak gördü�ümüz Dr. Asım Bey, Birinci Meclis’in açılı�ında da Amasya milletvekili olarak hazır bulundu.62 1921 yılı �ubat ayına dek milletvekilli�inden izinli sayılarak Amasya ve çevresindeki ulusal direni� hareketi için çalı�tı. 2. Dönem hariç 1939 yılına kadar Samsun milletvekiliydi. 11 Mayıs 1943 tarihinde vefat etti.63

Dr. SUAT SOYER (Kastamonu) 1879’da �zmir’de do�du. Tüccar Kayyumzade Ahmet Hakî Efendi’nin o�ludur. �zmir Mekteb-i

�ptidaisi ve �zmir Mekteb-i �dadisi sonrasında Tıbbiye Mektebi’ne girdi. 1 Ekim 1902’de Keskin ilçesi belediye tabipli�ine, 5 �ubat 1904’de Ürgüp Hastanesi tabipli�ine atandı.64 1905–1910 yılları arasında Safranbolu, Ni�de ve Konya belediye tabipliklerinde bulundu. 15 Ekim 1910’da Üsküdar ve yöresi sıhhiye müfetti�i oldu. Bu görevi 18 Ocak 1911’de Yemen Karma Sa�lık Kurulu üyeli�i takip etti. Akdeniz Adaları Sıhhiye Müfetti�li�i görevindeyken adalara i�gali gerçekle�tiren �talyanlar tarafından tutuklandı. Barı�ın sa�lanması ile serbest kaldı. 16 Nisan 1919’da Damat Ferit Hükümeti tarafından

56 Prof. Dr. Server Kamil Tokgöz, “Prof. Dr. Refik Saydam 1881–1942”, Türk Hıfzısıhha ve Tecrübi Biyoloji Mecmuası, Cilt: 3, No: 1, Ankara 1943, s. 8. 57 Türk Parlamento Tarihi..., s. 154-155 58 Cumhuriyet, 9 Temmuz 1942 59 Türk Parlamento Tarihi …, s. 223 60 Akçiçek, a.g.e. s. 296 61 Türk Parlamento Tarihi..., s. 59 62 Aydın, a.g.m. s.913 63 Türk Parlamento Tarihi…, s. 60. 64 Aydın, a.g.m. s. 915



625

siyasetle ilgilendi�i gerekçesiyle açı�a alınana kadar Osmanlı sa�lık te�kilatındaki görevlerine devam etti. Osmanlı Mebusan Meclisi’nin son dönemi için yapılan seçimlerde Kastamonu’dan milletvekili seçildi. Meclisin da�ıtılmasından sonra Ankara’ya gelerek 1 Mayıs 1920’de Kastamonu milletvekili olarak Meclise katıldı. Milletvekilli�i süresince Sa�lık ve Sosyal Yardım, �çi�leri ve Anayasa Komisyonlarında çalı�tı. 2 ve 3. dönem meclislerinde yer almadı. 4. dönemde ise Kastamonu milletvekili olarak yeniden meclise girdi. 1935’de siyasi ya�amdan çekildi.65 3 Haziran 1942’de �zmir’de vefat eden Dr. Suat Soyer, �zmir Veremle Mücadele Cemiyeti’nin kurucularından66 ve Türkiye’de yerli malları davasını ilk olarak ele alanlardan biriydi.67

Dr. MEHMET FUAT UMAY (Bolu)

Dr. Mehmet Fuat Umay 24 �ubat 1885’de o yıllarda adı Kırkkilise olan Kırklareli’nde do�du.68 �lk ve ortaö�renimini Kırklareli ve Gümülcine’de tamamlamı� ve Tıbbiye-i Mülkiye Mektebi’ne girmi�tir. 1911’deki mezuniyeti sonrasında 1919’da Damat Ferit Hükümeti tarafından Bolu hükümet tabipli�ine sürgün olarak nakledilene kadar Turnuvacık ve Kırklareli hükümet tabipliklerinde bulundu. Birinci Meclise Bolu milletvekili olarak katıldı.69 30 Haziran 1921’de aralarında Tekirda� milletvekili Faik Öztrak ve Van milletvekili Hakkı Ungan’ın da bulundu�u arkada�larıyla Himaye-i Eftal Cemiyeti’ni kurdu. Amerikan e�itim ve çocuk yeti�tirme sistemi hakkında bilgi toplamak ve orada ya�ayan Türklerden kurucusu oldu�u cemiyet için yardım sa�lamak amacıyla 1923 yılı ba�larında Amerika Birle�ik Devletleri’ne gönderildi. Amerika’da Türklere çe�itli konferanslar verdi ve onlara katılamadıkları Kurtulu� Sava�ı’nın hangi ko�ullar altında kazanıldı�ını anlattı.70 1950 yılına kadar Meclisteki yerini koruyan Dr. Mehmet Fuat Umay, Himaye-i Eftal Cemiyeti’nin yanı sıra Milli Tasarruf ve �ktisat, Tayyare ve Himaye-i Kadın Cemiyetlerinin de kurucuları arasında yer aldı. 1 Temmuz 1963’de �stanbul’da vefat etti.71

SONUÇ

Türk Milletine inanan tam ba�ımsızlık ülküsünü her fırsatta dile getiren Mustafa Kemal Atatürk’ün önderli�inde 23 Nisan 1920’de toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi bir taraftan Batılı güçlere kar�ı ba�ımsızlık sava�ını yürütürken, di�er taraftan da millet egemenli�e dayalı yeni Türk Devleti’nin temelini atıyordu. Bu büyük günde bir araya gelen milletvekilleri çok farklı sosyal ve ekonomik tabakalardan geliyordu. Giyim tarzları, ö�renimleri, ideolojileri, meslekleri birbirinden farklı da olsa milletin temsilcisi sıfatıyla Türk Kurtulu� Sava�ı’nı gerçekle�tirmek gibi kutsal bir amaç etrafında birle�en milletvekillerinden 15’i tıp doktoruydu.

Sıtma, frengi, trahom, kuduz, verem gibi birçok bula�ıcı hastalı�ın yaygın olarak görüldü�ü bu dönemde, Birinci Meclis bünyesindeki doktor milletvekilleri gerek Meclis çatısı altında, gerekse cephede Türk sa�lık te�kilâtını geli�tirebilmek için çaba sarf etmi�lerdir. Mustafa Kemal Atatürk’ün “ Memleketimizin sıhhatını korumak ve takviye etmek, ölümü azaltmak, nüfusu ço�altmak, bula�ıcı ve salgın hastalıkların tahribine kar�ı koymak ve bu suretle millet fertlerinin dinç ve çalı�maya kabiliyetli sıhhatli vücutlar halinde yeti�mesini temiz etmeliyiz” sözü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılı�ından kısa bir süre sonra, sa�lık i�lerinin bir müdürlük yerine, Sa�lık ve Sosyal Yardım Bakanlı�ı adını ta�ıyan bir Bakanlık aracılı�ıyla yürütülmeye ba�lanması halk sa�lı�ını hak etti�i de�ere ula�tırma amacının birer parçasıdır.

65 Türk Parlamento Tarihi..., s. 626 66 Mehmet Karayaman, �zmir’de Sa�lık 1920-1938, T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamı� Doktora Tezi, �zmir 2005, s. 288. 67 Do�an Duman, Ulusal Ekonominin Yapılanmasında Yerli Malları Haftaları, Dokuz Eylül Yayınları, �zmir 2001, s.44 68 Dr. Mehmet Fuat Umay, Bir Devrimci Doktorun Anıları, , Hazırlayan ve Çeviren: Cahit Kayra, �stanbul 2006, s. 8 69 Türk Parlamento Tarihi..., s. 188 70 Esin Umay, “Babam Fuat Umay”, Bütün Dünya, Sayı: 2005-4, s. 29 71 Türk Parlamento Tarihi …, s.189



626

KAYNAKÇA

DÜSTUR, Üçüncü Tertip, Cilt: 1, 23 Nisan 1336-28 �ubat 1337, �stanbul 1929.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, �çtima Senesi 1, Cilt: 1, TBMM Matbaası, Ankara 1959.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, �çtima Senesi 1, Cilt: 8, TBMM Matbaası, Ankara 1945.

“Dr. A. Adnan Adıvar (1882–1955)”, Bilgi, Cilt: 13, Sayı: 148 .

Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te Muhalefet �kinci Grup, �stanbul 1995.

Ay�e Aydın, “Türkiye Büyük Millet Meclisinde Görev Yapan Sa�lık Mensupları”, Atatürk Ara�tırma Merkezi Dergisi, Sayı: 42, Cilt: XIV, Kasım 1998.

Cumhuriyet Ansiklopedisi, Cilt:2, 1941-1960, �stanbul 2003.

Do�an Duman, Ulusal Ekonominin Yapılanmasında Yerli Malları Haftaları, Dokuz Eylül Yayınları, �zmir 2001.

Dr. Eren Akçiçek, Atatürk’ün Sa�lı�ı, Hastalıkları ve Ölümü, �zmir 2005.

Dr. Fethi Erden, Türk Hekimleri Biyografisi, �stanbul 1948.

Dr. Mehmet Fuat Umay, Bir Devrimci Doktorun Anıları, , Hazırlayan ve Çeviren: Cahit Kayra, �stanbul 2006.

Esin Umay, “Babam Fuat Umay”, Bütün Dünya, Sayı: 2005-4.

Feridun Frik, “Politik Görevlerde Doktorlar” Dirim, Cilt XLIII, Sayı: 5-6, 1968.

Gencay Gürsoy, “Sa�lık”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, �leti�im Yayınları, �stanbul 1983.

Halide Edip Adıvar, Dr. Abdülhak Adnan Adıvar, �stanbul 1956.

Hıfzı Veldet Velidedeo�lu, �lk Meclis Milli Mücadele’de Anadolu, TBMM’nin 70. Yılı 1920-1970, �stanbul 1990.

�hsan Güne�, Birinci TBMM’nin Dü�ünsel Yapısı (1920–1923), Ankara 1997.

�smail Arar, Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, �stanbul 1968.

Kaya Bengisu, Koca Doktor Mustafa Bengisu, �zmir 1993.

Kemal Arı, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, �stanbul 1995.

Mehmet Karayaman, �zmir’de Sa�lık 1920-1938, T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamı� Doktora Tezi, �zmir 2005.

Meliha Özpekcan, “TBMM Tutanaklarına Göre Cumhuriyetin �lk On Yılında Sa�lık Politikamız”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.

Nurettin Can Gülekli-Rıza Onaran, Türkiye Büyük Millet Meclisi 50. Yıldönümü 1920-1970, �stanbul 1973.

Operatör Doktor Emin Erkul, “Milli Mücadele Hatıraları”, Vakit, 22 �ubat 1954.

Operatör Doktor Emin Erkul, “Milli Mücadele Hatıraları”, Vakit, 4 Mart 1954.

Ömür Sezgin, Türk Kurtulu� Sava�ı ve Siyasal Rejim Sorunu, �mge Kitabevi, Ankara 2005.

Prof. Dr. Metin Özata, Atatürk ve Tıbbiyeliler, �zmir 2007.

Prof. Dr. Server Kamil Tokgöz, “Prof. Dr. Refik Saydam 1881-1942”, Türk Hıfzısıhha ve Tecrübi Biyoloji Mecmuası, Cilt: 3, No: 1, Ankara 1943 .

Rıdvan Akın, TBMM Devleti 1920-1923, �stanbul 2001.



627

Sadun Tanju, “Dı�i�leri Bakanı Tevfik Rü�tü Aras’ın Anıları”, Hürriyet, 10 Kasım 1987

Sa�lık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sa�lık ve Sosyal Yardım Bakanlı�ı Yayınları, Ankara 1973.

Tevfik Rü�tü Aras, Gazete Yazıları 1946-1947, Yay. Haz. Melih Tınal, �stanbul 2004.

Turan Tanyer, Ankara’nın Köklü Çınarı Atatürk Lisesi 1886-2007, Ankara Atatürk Lisesi E�itim Vakfı Yayınları: 1 Ankara 2007.

Türk �stiklâl Harbi –�dari Faaliyetler 15 Mayıs 1919/2 Kasım 1923- Genelkurmay Harp Tarihi Ba�kanlı�ı, Ankara 1975.

Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919–1923, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları: 6, III. Cilt, Ankara 1995.

Zeki Arıkan, “Tanzimat ve Me�rutiyet Dönemlerinde �zmir Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: I.

Documents

Editör - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/melih.tinal/uluslararasi/doktorvekiller.pdf · Prof. Dr. Cahit KAVCAR Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan KAVRUK nönü Üniversitesi