EDGAR ALLAN POE

MORGUE SOKAĞI CİNAYETLERİ

CAN SA NAT YA YIN LA RI YA­PIM­VE­DA­ĞI­TIM­TİCA­RET­VE­SA­NAYİ­A.Ş.Hay­ri­ye­Cad­de­si­No:­2,­34430­Ga­la­ta­sa­ray,­İstan­bulTe­le­fon:­(0212)­252­56­75­/­252­59­88­/­252­59­89­Faks:­(0212)­252­72­33canyayinlari.com/9789750741210ya­yi­ne­vi@canyayinlari.comSertifika­No:­43514

Can­Klasik

Morgue Sokağı Cinayetleri,­Edgar­Allan­Poeİngilizce­aslından­çeviren:­Nazire­ErsözThe Murders in the Rue MorgueBu­kitap­ilk­kez­1841­yılında­Graham’s Magazine­tarafından­yayımlanmıştır.Bu­çeviride­kaynak­alınan­basım:­William­H.­Graham,­Philadelphia,­1843.©­2019,­Can­Sanat­Yayınları­A.Ş.Tüm­hakları­saklıdır.­Tanıtım­için­yapılacak­kısa­alıntılar­dışında­yayıncının­yazılı­izni­olmaksızın­hiçbir­yolla­çoğaltılamaz.­

1.­basım:­20196.­basım:­Ocak­2021,­İstanbulBu­kitabın­6.­baskısı­5 000­adet­yapılmıştır.

Dizi­editörü:­Ayça­SezenEditör:­Berrak­GöçerDüzelti:­Melis­OflasMizanpaj:­Bahar­Kuru­Yerek

Sanat­yönetmeni:­Utku­Lomlu­/­Lom­Creative­(www.lom.com.tr)Proje­asistanı:­Seda­YükselKapak­illüstrasyonu:­Elif­Öğünç­/­instagram.com/cincinius

Kapak­baskı,­iç­baskı­ve­cilt:­İnkılap­Kitabevi­Baskı­TesisleriÇobançeşme­Mah.­Altay­Sk.­No:­8Yenibosna-Bahçelievler,­İstanbulSertifika­No:­44066

ISBN­978-975-07-4121-0

EDGAR ALLAN POE

MORGUE SOKAĞI CİNAYETLERİ

İngilizce­aslından­çeviren

Nazire­Ersöz

ÖYKÜ

Kuyu ve Sarkaç,­2014

Edgar­Allan­Poe’nun­Can­Yayınları’ndaki­diğer­kitabı:

EDGAR­ALLAN­POE,­1809’da­Boston’da­doğdu.­Henüz­bebekken­yetim­kaldığından­onu­yanlarına­alan­John­ve­Frances­Allan­çifti­tarafından­ye-tiştirildi.­John­Allan’la­para­konusunda­sürekli­anlaşmazlıklar­yaşayan­Poe,­1827’de­orduya­yazıldı.­Aynı­yıl­ilk­kitabı­Tamerlane and Other Poems­(Ta-merlane­ ve­Diğer­ Şiirler)­ isimsiz­ olarak­ yayımlandı.­ 1831’de­ ordudan­atıldı.­Bunu­izleyen­yıllarda­düzyazıya­yoğunlaştı­ve­yaşamını­yalnızca­ya-zarak­kazanmaya­çalıştı.­Southern Literary Messenger, Burton’s Gentleman’s Magazine, Graham’s Magazine­gibi­dergilerde­yardımcı­editör­olarak­ça-lıştı,­Broadway Journal’ın­önce­editörü,­daha­sonra­sahibi­oldu.­Nantucket’lı Arthur Gordon Pym’in Öyküsü­1838’de­ve­Tales of the Grotesque and Arabes-que­(Grotesk­ve­Arabesk­Öyküler)­adlı­iki­ciltlik­derleme­ise­ertesi­yıl­yayımlandı.­Fakat­Poe’nun­adının­duyulmasını­sağlayan,­1845’te­yayımla-nan­“Kuzgun”­şiiri­oldu.­1835’te,­o­sırada­on­üç­yaşında­olan­kuzeni­Vir-ginia­Clemm’le­gizlice­evlendi.­­Virginia’nın­1847’de­veremden­ölmesinin­ar­dın­dan­Poe­kendini­daha­da­fazla­içkiye­verdi.­1849’da,­bilinmeyen­bir­sebepten­öldü.

NAZİRE­ERSÖZ,­1977­yılında­Tarsus’ta­doğdu.­1994’te­Tarsus­Abdulke-rim­ Bengi­Anadolu­ Lisesi’nden,­ 2000’de­Ankara­ Üniversitesi­ Hukuk­Fakültesi’nden­ mezun­ oldu.­ Serbest­ avukat­ olarak­ çalışıyor.­ Mark­Twain’in­üç­öyküsünün­yer­aldığı­Bir Köpeğin Hikâyesi­adlı­çevirisi­2009’­da,­F.­Scott­Fitzgerald’ın­Kıyıdan Uzakta­adlı­uzun­öyküsünün­ve­Richard­Marsh’ın­Böcek­adlı­romanının­çevirisi­ise­2011’de­yayımlandı.

9

Sirenler hangi şarkıyı söylerdi ya da Akhilleus kadınların arasında gizlenirken hangi adı takınırdı?

Bunlar karmaşık sorular olsalar da tüm tahminlerin ötesinde sayılmazlar.

Sir Thomas Browne

Çözümleme olarak söz edilen zihinsel yetenekle-rin kendisi çözüme uygun değildir. Onları sadece et-kileriyle değerlendiririz. Haklarında bildiğimiz diğer şeylerden biri de onlara fazlasıyla sahip olmanın güç-lü bir haz kaynağı olduğudur. Kuvvetli bir adamın fi-ziksel yetenekleriyle övünmesi, kaslarını çalıştıran hareketlerden keyif alması gibi, çözümleyici de kar-maşık bir durumu çözmek için gösterdiği çabadan gurur duyar. Yeteneğini açığa çıkaran en küçük işler-den bile haz alır. Gizemli şeylere, bilmecelere ve hi-yerogliflere bayılır; bunları çözerken öyle bir zekâ sergiler ki, bu durum sıradan bir algıya sahip kişilere doğaüstü bir olaymış gibi görünür. İzlediği yöntemin

MORGUE SOKAĞI CİNAYETLERİ

10

özü ve niteliği aracılığıyla ulaştığı sonuçlar, aslında sezginin izini taşır.

Çözümleme yeteneğinin güçlenmesinde matema-tiğin, özellikle de sırf karşıt işlemleri yüzünden, onu yüceltirmiş gibi, haksız bir biçimde analiz olarak ad-landırılan, en yüksek matematik kolunun etkisi bü-yüktür. Yine de hesaplamak, yalnız başına, çözümle-mek değildir. Örneğin bir satranç oyuncusu çözümle-me yapmadan hesaplama yapabilir. Bu durumda, sat-ranç oyununun zihin üzerindeki etkilerinin büyük öl-çüde yanlış anlaşılmış olduğu sonucu çıkmaktadır. Şu anda bilimsel bir eser yazmıyorum, sadece rasgele gözlemler aracılığıyla oldukça tuhaf bir öyküye baş-langıç yapıyorum; bu nedenle gösterişsiz dama oyunu-nun, satrancın detaylı saçmalığına göre, ze kânın gücü-nü göstermek bakımından daha kesin, daha işe yarar olduğunu iddia edeceğim. Satrançta her taşın hareketi ve değeri farklıdır, bu karmaşanın derinlik olduğu sa-nılmaktadır (bunun görülmemiş bir yanılgı olduğu söylenemez). Bu oyunda dikkat çok önemlidir. Bir an-lık dalgınlık hata anlamına gelir, sonuç ise kayıp ya da yenilgidir. Olası hamleler çeşitli olduğu kadar karışık-tır, hata yapılma ihtimali yüksektir; on oyundan doku-zunu kazanan, daha zeki olan oyuncu değildir, dikkati-ni daha fazla yoğunlaştırabilen oyuncudur. Buna karşı-lık, hamlelerin aynı olduğu ve pek değişkenlik göster-mediği dama oyununda, dikkatsizlik olasılığı azalmak-ta, dikkatin bir önemi kalmamaktadır; her iki taraf da kazanımlarını üstün zekâlarına borçludur. Daha somut bir anlatımla, dama olmuş dört taşın kaldığı ve elbette ki hata yapılmasının beklenemeyeceği bir dama oyunu

11

düşünelim. Oyuncular eşit durumdaysa, kazanmanın ancak güçlü bir zihinsel çabanın sonucu olan benzersiz bir hamleyle mümkün olabileceği ortadadır. Sıradan çarelerden uzak duran çözümleyici, karşısındakinin ruhuna savurur kendini, onunla özdeşleşir ve çoğu kez bir bakışta, onun aklını çelebilecek ya da yanlış hesap yapmasına yol açabilecek (bazen saçma denecek kadar basit olan ) yöntemler bulur.

Vistin1 hesaplama gücü diye adlandırılan şey üze-rindeki etkisi uzun zamandır bilinmekte ve çok zeki insanların, satrancı saçma bulurken bu oyundan anla-şılmaz bir keyif aldıkları açıkça görülmektedir. Kuşku-suz, analiz yeteneğini vist kadar ortaya çıkaran başka bir şey yoktur. Hıristiyan âleminin en iyi satranç oyun-cusu olmak, satrancı en iyi oynayan kişi olmaktan öte bir anlam taşımaz; oysa vistteki ustalık, aklın akılla çarpıştığı çok da ha önemli işlerde başarı elde edilebi-leceğini gösterir. Ustalık derken, oyuncunun geçerli üstünlük sağlayabileceği tüm kaynakları değerlendir-mesine elveren kusursuzluk halini kastediyorum. Bu kaynaklar hem çoktur hem de çeşitlidir; düşüncenin kıvrımlarına gizlenmişlerdir, öy le ki onlara sıradan bir algıyla ulaşılamaz. Dikkatle gözlemlemek, belirgin bi-çimde hatırlamak demektir; böylece dikkatini yoğun-laştıran bir satranç oyuncusu vistte de başarılı olabilir; zaten (yalnızca oyunun yöntemine dayanan) Hoyle2 kuralları da yeterince anlaşılabilen kurallardır. Bu ne-

1.­Vist,­dört­kişiyle­oynanan­bir­iskambil­oyunu.­(Ç.N.)2.­Edmond­Hoyle­(1672-1769):­Kâğıt­oyunlarının­kurallarını­yazan­İngiliz­ya-zar.­(Ç.N.)

12

denle kuvvetli bir hafızaya sahip olmak ve kuralına uygun hareket etmek, çoğunlukla oyunu iyi oynama-nın ölçütü sayılmaktadır. Ama kuralı aşan durumlar da vardır; çözümleyicinin hüneri böyle durumlarda açığa çıkar. Sessizce gözlemler yapar ve sonuçlar çıka-rır. Belki arkadaşları da aynı şeyi yapar; ancak elde edi-len bilginin boyutundaki fark, sonucun geçerliliğin-den çok, gözlemin niteliğinde yat maktadır. Neyi göz-lemleyeceğini bilmek gerekir. Oyuncumuz kendini asla sınırlamaz, oyun amaç olduğu için oyun dışındaki şeylerden kaynaklanan so nuç ları da reddetmez. Orta-ğının yüz ifadesini inceler, onu ra kiplerininkilerle kar-şılaştırır. Her elde kâğıtların nasıl ay rıldığına bakar; kâğıtları tutanların bakışlarından kozları ve onörleri sayar. Oyun devam ederken yüzlerdeki değişimlere dikkat eder; güven, şaşkınlık, zafer ya da hüsran gibi ifadelerden bazı fikirler edinir. Bir oyunun alınış tar-zından, oyunu alanın yeni bir hamle yapıp yapamaya-cağını değerlendirir. Bir kâğıdın şaşırtmak için oyna-nıp oynanmadığını masaya atılış biçiminden anlar. Rasgele ya da yanlışlıkla söylenen bir söz, bir kâğıdın kazara düşüşü ya da ters çevrilişi, bunu gizlemek için takınılan endişeli ya da aldırmaz tavır, sırasına göre alınmış oyunların hesaplanması, sıkıntı, duraksama, heves ve kaygı – bunların hepsi, durumun belirtilerini algılamasına yardımcı olur. İlk iki-üç tur oynandıktan sonra herkesin elinde ne olduğunu sezmiştir, bu an-dan itibaren, sanki diğerleri kâğıt la rını açık oynuyor-muş gibi, kendinden emin bir halde oyuna devam eder.

Çözümleme gücü, basit anlamda beceriklilikle

13

karıştırılmamalıdır; çünkü çözümleyicinin zaten be-cerikli olması gerekir, ancak becerikli kişi çoğunlukla çözümleme yeteneğinden yoksundur. Genellikle ya-pıcı ve birleştirici bir güç olarak ortaya konulan ve frenologların (ben ce yanlış olarak) ayrı bir organın var lığına bağladıkları, ilkel bir yetenek olarak varsay-dıkları beceriklilik, zekâ düzeyleri aptallık sınırında olan kişilerde de sıkça görülmektedir; bu durum ahlak üzerine çalışan yazarların da dikkatini çekmiştir. Be-ceriklilik ile çözümleme yeteneği arasındaki fark, ha-yal kurmak ile hayal gücü arasındaki fark tan çok daha büyüktür, öte yandan birbirlerine çok benzemektedir-ler. Gerçek şu ki, becerikli kişiler her zaman hayal ku-rarlar, yaratıcı olanlar ise çözümleyicilerdir.

Aşağıdaki öykü okura, ileri sürdüğüm önermeleri aydınlatacak bir açıklama gibi görünecektir.

18.. yılında, baharı ve yazın bir bölümünü Paris’te ge çirmiştim; işte bu sıralarda Mösyö C. Auguste Du-pin’le tanıştım. Tanınmış bir aileden gelen bu genç adam, birtakım talihsiz olaylar yüzünden yoksulluğa düşmüş, tüm gücünü tüketmişti; eski servetini geri kazanmak gibi bir çabası da yoktu. Alacaklılarının lüt-fu sayesinde, babadan kalan mirasın küçük bir kısmı hâlâ elindeydi; buradan elde ettiği gelirle ancak zo-runlu gereksinimlerini karşılıyordu; tutumlu davranı-yor, güçlükle idare ediyordu. Tek lüksü kitaplardı, bunlar da zaten Paris’te kolayca elde edilebiliyordu.

İlk karşılaşmamız Montmartre Sokağı’ndaki loş bir kütüphanede oldu; ikimiz de ender bulunan, de-ğerli bir kitabı arıyorduk, bu rastlantı bizi birbirimize yakınlaştırmıştı. Tekrar tekrar görüştük. Bir Fransız’ın

14

15