E N C Y K L O P E D I A Ziemi GłogowskiejMichał Cimek, Jerzy Dymytryszyn (redaktor naczelny), Zenon Hendel, Jerzy Sadowski. Konsultaci: Henryk Ciejka – kartografia Sławomir Krawczyk

TOWARZYSTWO ZIEMI

GŁOGOWSKIEJ

E N C Y K L O P E D I A

Ziemi Głogowskiej

Zeszyt 49.

Głogów 1999

Komitet redakcyjny:

Antoni Bok,Michał Cimek,Jerzy Dymytryszyn (redaktor naczelny),Zenon Hendel,Jerzy Sadowski.

Konsultaci:

Henryk Ciejka – kartografiaSławomir Krawczyk – architekturaMarek Robert Górniak – historia Kościoła

Autorzy haseł zamieszczonych w zeszycie 49:

Antoni BokMichał CimekJózef CwynarJerzy DymytryszynMarek Robert GórniakSławomir KrawczykAndrzej MalinowskiRafael RokaszewiczHenryka RudowiczKrzysztof Zawicki

Ebook na podstawie oryginalnego wydania broszurowego wykonał:

Albin Tomalak mailto: [email protected]

Encyklopedia Ziemi Głogowskiej

Dworzec kolejowy (l)

10 maja 1935 r.została przekazana douŜytku hala dworcowa wGłogowie. Starania miastao polepszenie połoŜeniaobiektów kolejowych się-gały roku 1908. Wojna icięŜka sytuacja ekono-miczna okresu powojenn-ego przerwały tok prac aŜ do 1932 roku, gdy nastąpiła moŜliwośćrealizacji planów przebudowy. Budowa rozpoczęta jesienią 1932 r.przypadła na czas przytłaczającego bezrobocia. Pomogło to miejsco-wej ludności zdobyć pracę i polepszyć byt.

Połączenia dworca towarowego pozostały w większej częściniezmienione, jednak stara hala dworcowa miała zły dojazd, w związ-ku z czym, w późniejszym planie wzięto pod uwagę konieczne zmia-ny w układzie komunikacyjnym. W celu zrealizowania tego zamierze-nia uwzględniono odległość nowego dworca od istniejących peronów.Warunki terenowe wymusiły połoŜenie głównego budynku na wyŜ-szym o 6 metrów od poziomu torów poziomie przy Zubrigerstrasse,na wysokości Hohenzollernstrasse. Spowodowało to powstanie pomo-stu dla pieszych, bagaŜu i poczty. Teren na południe od nowej halidworcowej do ulicy Hohenzollernstrasse nie był jeszcze dokładniezabudowany, co okazało się korzystne dla zagospodarowania placuprzed dworcem. Dzięki temu zaistniała moŜliwość zaprojektowaniadworca w oparciu o zasady symetrii, osiowości i monumentalizmu.DuŜa otwarta przestrzeń pozwoliła na budowę szerokiego frontu. Wprzypadku gmachu dworca nowoczesne kubizujące formy zostałyodpowiednio wyeksponowane. Poprzez wybór płaskiego dachu swójpełny charakter mogły otrzymać pomieszczenia i pomost. Elewacjęfrontową cechowała prosta i oszczędna forma, typowa dla architekturypoczątku lat trzydziestych. Rozczłonkowany jedno- i trzykon-dygnacyjny kompleks kwadratowych bloków, zróŜnicowanych wyso-kością i wzajemnym połoŜeniem, efektownie zamykał plac dworcowyZ: 49


od strony północnej. Fasady oŜywiono za pomocą kontrastu pomiędzyotynkowanymi na biało parapetami i beŜowo-brązowymi powierzch-niami ścian. Umiejscowiony w centrum parceli budynek główny gó-rował nad skrzydłami bocz-nymi i w przeciwieństwie do ich hory-zontalnego podziału tworzył silny akcent pionowy za pomocą układuokien hali głównej. Otynkowane na biało podpory pomiędzy rzędamitych okien budziły skojarzenia z kolumnadą i podkreślały szczególnąfunkcję środkowej części zespołu budowli. Budynek hali głównej miałwysokość 12 metrów, a skrzydła boczne były o 2,5 m niŜsze; całośćzwieńczona była wydatnym płaskim gzymsem dachowym. Wyraźniezaznaczono zespół wejściowy przez zastosowanie zestawu siedmiupionowych okien zakończonych duŜym kwadratowym zegarem orazpoprzez triadę drzwi wejściowych zadaszonych szeroką płytą wspor-nikową. Większość dwu- i trójdzielnych okien została zakomponowa-na w układzie horyzontalnym z bielonymi blendami międzyokien-nymi i obramowana prostokątnymi gzymsami, co doskonale kontra-stowało z brązową kolorystyką klinkierowego oblicowania. Z ze-wnątrz klinkierem pokryto jedynie ścianę od strony placu przed dwor-cem; główne wejście, wejścia od strony poczty i do pijalni piwa przy-ozdabiać miały płaskorzeźby. Barwną, wyłoŜoną klinkierem elewacjęwzbogacał uŜyty oszczędny kamienny detal. Główny zarys budynkudzielił się na trzy części: wysuniętą część środkową hali z kasamibiletowymi i dojściem na pomost dla pasaŜerów, skrzydło zachodnie zpomieszczeniami stołowymi i poczekalnią oraz skrzydło wschodnie zodprawą bagaŜu, kasą i pomostem do odpraw bagaŜu i poczty. Po-mieszczenia słuŜbowe kolei znajdowały się na parterze od stronytorów; mieszkania z pomieszczeniami do spania - na pierwszym pię-trze. Drugie piętro w skrzydle zachodnim miało pomieszczenia perso-nalne i gospodarcze. Oprócz tego w skrzydle wschodnim znajdowałysię dwa małe mieszkania. (Sławomir Krawczyk)

Z: 49


Klepper Jochen

Urodził się 22 marca 1903r. w rodzinie pastora w BytomiuOdrzańskim. Wychowywał się wreligijnej atmosferze domu rodzin-nego. Jego ciotka - aktorka LouisaWeidlich i babka – francuskaksięŜna de Rohan, oddziaływały najego psychikę, zaszczepiając muskłonności do uduchowionego spo-sobu Ŝycia. W roku 1922 uzyskałmaturę w ewangelickim gimnazjum w Głogowie. W roku 1923studiował teologię na uniwersytecie wrocławskim.

W roku 1933 Klepper wydał swój pierwszy utwór za-tytułowany „Der Kahn der fröhIichen Leute” (Czółno wesołychludzi), poświęcony Ŝyciu i pracy ludzi zatrudnionych na stat-kach odrzańskich. KsiąŜka jest pogodnym opisem krainy poło-Ŝonej nad brzegami Odry, stron rodzinnych autora. PublikujerównieŜ tomiki wierszy religijnych, eseje i szkice o literaturzechrześcijańskiej. Pięć ułoŜonych przez niego pieśni kościelnychwłączonych zostało do ewangelickiego śpiewnika kościelnego.W roku 1937 wyszła najwaŜniejsza powieść Kleppera „DerVater” (Ojciec). Na kanwie historycznej przedstawione w niejjest królestwo oparte na prawdach biblijnych (postać króla Wil-helma I, jako modelowego władcy i ojca). Powieść została do-brze przyjęta przez czytelników, jednak nie znalazła uznaniareŜimu nazistowskiego.

Po objęciu władzy przez nazistów wielu pisarzy prze-szło na tzw. emigrację wewnętrzną. Trzon tej grupy w Niem-czech stanowili aktywni pisarze chrześcijańscy, tacy jak WernerBergengruen, Gertruda Le Fort, Reinhold Schneider oraz Jo-chen Klepper. Po wydaniu ksiąŜki „Der Vater” autorem

Z: 49


zainteresowało się gestapo. PoniewaŜ jego Ŝona Johanna i jejcórka Reni były śydówkami, otrzymały nakaz deportacji.Klepper czynił wiele starań aby je przed tym uchronić. Niestetybez powodzenia. Załamany, bezradny i wycieńczony postano-wił popełnić samobójstwo. Po powrocie z gestapo, gdzie roz-mawiał z Eichmannem, w nocy z 10 na 11 grudnia 1942 r.zaŜył wraz z Ŝoną i pasierbicą truciznę. Przedtem jeszcze upo-rządkował swoje dokumenty i spisał ostatnią wolę. W chwiliśmierci miał 39 lat. Pogrzeb pisarza i jego rodziny odbył się 15grudnia 1942 r. na cmentarzu koło małego kościółka w Berlinie- Nikolassee. Przybyła na niego tylko garstka najbliŜszych iprzyjaciół.

Siostra Kleppera wydała jego pamiętnik pod tytułem„Unter dem Schatten deiner Flügel” (W cieniu twoich skrzydeł)gdzie autor pisze, między innymi, Ŝe do samobójstwa skłoniłago niemoŜność rozstania z rodziną. Mówią o tym słowa napisa-ne przed śmiercią:

„Nie patrz na siebie, kim jesteś, w swojej winie i słabości! Patrz na tego, który przyszedł

aby się wstawić za tobą.,,Z okazji 50-lecia śmierci Jochena Kleppera poczta RFN

dnia 5 listopada 1992 r. wydała znaczek okolicznościowy zpodobizną pisarza. (Andrzej Malinowski)

Literatura: A. Lubos, Geschichte der Literatur Schlesiens, t. III, München1974; Das War Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991; NeuerGlogauer Anzeiger, R:1992 nr 12; R. Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy,Warszawa 1987; Hubert Orłowski, Literatura w III Rzeszy, Poznań, 1979.

Z: 49


Kościół p.w. św. KrzyŜa

Kościół p.w.św. KrzyŜa był częś-cią kompleksu klasz-tornego klarysek, któ-re do Głogowa spro-wadził ksiąŜę HenrykIII. Aktem fundacyj-nym w dniu 8.02.1307 r. przekazał imklasztor i kościół. CałezałoŜenie ulokował wpółnocno-wschodnim KOSCIÓŁ I KLASZTOR W XVIII WIEKUkrańcu miasta, na terenie własnej jurydyki w miejscu, gdzie pierwot-nie znajdowała się szubienica. Nie wiadomo jak dokładnie wyglądałpierwotny kościół. Badania archeologiczno-architektoniczne wskazu-ją, Ŝe była to jednonawowa budowla, czteroprzęsłowa, załoŜona naplanie prostokąta o wymiarach zewnętrznych 27x13,1 m. Równocze-śnie z budową kościoła powstał klasztor, który przylegał do północnejściany kościoła, na rozpiętość dwóch środkowych przęseł. Kościółwzniesiono z kamienia polnego (fundamenty) i cegły gotyckiej wjednowozówkowym wątku. Całość nakryto dwuspadowym dachem.

Stopniowo kościół przebudowywano. Najpierw w południo-wo-zachodnim naroŜniku budowli pojawiła się wieŜa, później (jeszczew średniowieczu) przebudowano sklepienia świątyni, opierając je na12 filarach (do tej pory cztery pola sklepień opierały się na przyporachściennych).

Dalszej przebudowy dokonano w czasach nowoŜytnych,prawdopodobnie po wielkim poŜarze miasta w 1615 r, kiedy spłonąłtakŜe kościół. Świadczą o tym renesansowe szczyty zdobione pila-strami, widoczne jeszcze na rycinach z XIX w. i XX w. W czasiewojny trzydziestoletniej w 1642 r. kościół był splądrowany przezSzwedów i zamieniony na zbrojownię. W okresie baroku wybudowa-no w południowo - wschodniej części kościoła kryptę grobową. WieŜaw tym czasie otrzymała ozdobny hełm, co przedstawiają rysunki F. B.

Z: 49


Wernhera. Kościół w posiadaniu klarysek znajdował się doroku 1810. Kiedy dobra klasztorne skasowano na rzecz państwa pru-skiego, z kościoła uczyniono zbrojownię, a budynki klasztorne w1818 r. adaptowano na koszary św. Michała.

W 1813 r., kiedy w twierdzy głogowskiej bronili sięFrancuzi, rozebrali częściowo wieŜę kościelną w celu pozyska-nia drewna na opał, a wspomniany barokowy hełm zastąpionoczterospadowym daszkiem.

Od czasu, kiedy kościół przestał pełnić pierwotną funk-cję, jego stan techniczny pogarszał się. W 1876 roku musianospajać klamrami sklepienie, które stanowiło pewne zagroŜenie.W latach 30-tych XX w. budynek kościoła naleŜał do Urzędu Finan-sowego. Przedzielony był wówczas dwoma stropami, tworzącymitrzy kondygnacje. W szczególny sposób wyróŜniała się trzeciakondygnacja. Na jej sklepieniach znajdowały się złote sztukaterie imalowidła obrazujące sceny z Ŝycia świętych.

W czasie II wojny światowej, podczas oblęŜenia miastakościół podzielił losy pozostałych budowli. Jako ruina przetrwał do lat60-tych, po czym został rozebrany.

O wyposaŜeniu kościoła wiemy niewiele. Wiadomo, Ŝeznajdowały się w nim obrazy malowane na drewnie, przedsta-wiające sceny pasyjne (z datą 1520), na których występowałypostacie o słowiańskich rysach i fizjonomii oraz w polskichstrojach. Obrazy te, zapewne po 1810 r. przewieziono do wrocław-skich muzeów. Z kościoła klarysek pochodzi obraz wotywny przed-stawiający św. Hieronima, znajdujący się obecnie we wrocławskimMuzeum Narodowym. (Rafael Rokaszewicz)

Literatura: J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des GlogauerLandes, Glogau 1913; H. Hoffman, Die katholischen Kirchcn in Glogau, Brcslau1937; A. Królak, Głogów i Ziemia Głogowska, Warszawa 1954; Cz. Lasota, M. Karst,Kościół Klarysek w Głogowie, w: Szkice Legnickie, t. XIV, Legnica 1992; J. Chutkow-ski, Dzieje Głogowa, t. I i II, Legnica 1991; J. Chutkowski, Wędrówki po dawnymGłogowie, Bibl. EZG, t. XI, Głogów 1997.

Z: 49


Kotła - kościół p.w. św. Marcina

Najstarsza wzmianka o parafii i kościele pod wezwaniemświętego Marcina w Kotli pochodzi z 1318 roku. Na podstawie źródełwiadomo, iŜ pierwotny, gotycki kościół spłonął w 1731 roku. Obecnybarokowy wzniesiono w 1748 roku, wykorzystując elementy dawnejwieŜy i mury zachodniej części dawnej świątyni. Po kolejnym poŜarzeobiekt został odbudowany w latach 1750-1760.

Kościół usytuowany jest na wzniesieniu. Posiada duŜychrozmiarów kwadratową wieŜę. Po stronie wschodniej jest krzyŜ obra-mowany czerwonymi cegłami. W przedsionku po stronie południo-wej, nad wejściem, znajduje się wykonana z wypalonej gliny głowaChrystusa. Tutaj takŜe umieszczono krzyŜ misyjny pochodzący z1929 roku.

Kościół jest budowlą trzynawową. Nawa środkowa jest skle-piona i ma pięć jarzem, z których przednie wspierają główny ołtarz isą wciągnięte. Ostatnie jarzmo obejmuje emporę, na której umiesz-czono nowe organy. Nawy boczne są nadzwyczaj niskie. Dwa ostatniejarzma naw bocznych, po stronie epistoły słuŜą jako zakrystia. Wewnętrzu kościół posiada sklepienia Ŝaglowe i kolebkowo - krzyŜo-we. Późnobarokowy ołtarz główny zawiera wizerunek patrona parafiiświętego Marcina z Tours, u którego stóp leŜy połowa rozciętegopłaszcza i miecz. Został on namalowany w 1885 roku przez niejakiegoWintera. Po obu stronach obrazu stoją barokowe figury ewangelistówMateusza i Jana. Natomiast figury świętych Marka i Łukasza stoją ugóry, po obu stronach figuralnego przedstawienia Trójcy Świętej. WpobliŜu ołtarza znajdują się takŜe nowsze figury Jana Chrzciciela,świętej Jadwigi oraz Serca Jezusowego i Serca Maryi.

Godnym uwagi elementem wnętrza kościoła jest ambo-na wykonana w stylu barokowym. Unaocznia ona wierność pasterskąZbawiciela, który jako Dobry Pasterz umieszczony jest na daszku nadamboną. Pasterz trzyma na ramionach owieczkę, która się zgubiła ispogląda z miłością na swoją owczarnię. Środkowa część ambonyprzedstawia 99 owiec, które Dobry Pasterz musiał zostawić, aby od-szukać zagubioną jedną owieczkę. Inna płaskorzeźba przedstawiakobietę, która zgubiła drachmę i przy zamiataniu domu ją odnajduje.

Z: 49


Przy koszu są trzej aniołowie z krzyŜem, kotwicą i mieczem symbo-lizującymi wiarę, nadzieję i miłość. Na wyposaŜeniu kościoła znajdująsię kopie obrazów Drogi KrzyŜowej Geberhardta Fugela. Na parape-cie organowego chóru znajduje się napis: Lau- date Dominum in cho-ro et organo („Chwalcie Pana w chórze i na organach”). Organy zo-stały wykonane w 1928 r.. Na przeciwko ambony, która stoi po stronieepistoły znajduje się barokowy ołtarz boczny poświęcony Najświęt-szej Maryi Pannie. W części centralnej umieszczona jest statua MatkiBoŜej z Lourdes, a ponad nią wizerunek róŜańca i jako zwieńczeniefigurka świętego Józefa. Ponadto występują figury św. Joachima i św.Anny. Kamienną chrzcielnicę ufundował Matthäus Müller w1845 roku. Na pokrywie chrzcielnicy znajduje się gołębica w wieńcupłomieni - która symbolizuje Ducha Świętego. Przy zakończeniuniskiej wschodniej nawy bocznej znajduje się nowszy ołtarz poświę-cony Świętemu KrzyŜowi. U jego dołu, pod trzema półkolistymi za-daszeniami stoi krucyfiks oraz figury Maryi i św. Jana. W południo-wej nawie, obok ambony umiejscowiony jest ołtarz ku czci świętegoAntoniego. W centralnym miejscu ołtarza jest figura świętego Anto-niego, którą otaczają figury św. Alojzego i św. Floriana.

Interesującym pod wieloma względami zabytkiem sztu-ki sakralnej jest umieszczony w przykościelnym murze cmentarnymkrzyŜ pokutny (wmurowany trzonem w ogrodzenie). Według przeka-zów ludowych został on wstawiony po zabiciu syna toporem przezojca podczas budowy wieŜy kościoła. Jest najdalej leŜącym na północw województwie dolnośląskim krzyŜem pokutnym.

W latach 1759-1760 świątynia w Kotli została splądrowanaprzez Rosjan. W okresie od 1884 do 1889 roku kościół został przebu-dowany i na początku XX wieku powiększony o nawy boczne.

Obecnie parafia w Kotli (naleŜąca do dekanatu Sława Ślą-ska), obejmuje miejscowości: Kotła, Chociemyśl, Dorzecze, Głogów-ko, Kozie Doły, Kulów, Moszowice, Pękoszów, Skidniów, Skidnió-wek oraz Sobierzynek. (Marek Robert Gómiak)

Literatura: Bractwo KrzyŜowców. Prace monograficzne członków Ogólno-polskiego Klubu Badaczy i Miłośników KrzyŜy Pokutnych i Rzeźb PrzydroŜnych. SeriaPTTK Świdnica. Pod red. A. Scheera, Świdnica 1998, z. 10, 40 (passim); M. R.Gómiak, Kotła - dzieje podgłogowskich wsi, w: Tygodnik Głogowski i Polkowicki, 4(1997), nr 48, s. 13; H. Hoffinann, Die katholischen Kirchen des Landkreises Glogau,Breslau 1937, s. l61-163.

Z: 49


Nagrobek księŜnej Mechtyldy

KsięŜnaMechtylda, ŜonaHenryka III gło-gowskiego uro-dziła się około1276 r. Zmarła wroku 1318 i zo-stała pochowanaw głogowskiejkolegiacie.

Najstarsze nagrobki pojawiły się na terenie Francji wXIII w.. Rozwinięcie tego typu dzieł nastąpiło w XIV w. wwielu krajach Europy Zachodniej między innymi we Francji,Anglii, w Niderlandach, czy teŜ później w Niemczech i Polsce.

Pomnik nagrobny księŜnej, wykonany z piaskowcaokoło 1390 r, jest dziełem o wysokich walorach artystycznych iideowych. Pewne podobieństwa artystyczne moŜna odnaleźć naŚląsku w nagrobku Henryka PoboŜnego pochodzącym zokoło l380 r..

Do roku 1831 tumba księŜnej była ustawiona w pobliŜuchóru organowego kolegiaty głogowskiej, w bocznej kaplicyTrzech Króli. Prawdopodobnie tam uległa powaŜnemu uszko-dzeniu gdy zawaliła się wieŜa. Przeniesiono ją następnie dokrypty Małego Chóru, gdzie odnalazł ją w 1893 r. proboszczHimmel. Po przeprowadzeniu konserwacji górnej części na-grobka przez rzeźbiarzy wrocławskich Kunzela i Hellera, usta-wiono go ponownie w kaplicy Trzech Króli.

Rzeźba przedstawia postać zmarłej w pozie frontalnejw układzie bryły stoŜkowej. Głowę Mechtyldy ułoŜoną nadwóch poduszkach artysta nakrył długą chustą luźno zwisającą

Z: 49


poniŜej ramion. KsięŜna ubrana jest w długą suknię z fałdamisięgającymi aŜ do stóp. Na ramionach widać układający sięswobodnie w fałdy płaszcz. W jednej ze skrzyŜowanych dłoniautor umieścił unikalny element - róŜaniec o 55 paciorkach,który jest najstarszym w Polsce tego typu wizerunkiem pokaza-nym na płycie nagrobnej. Pod nogami księŜnej stojącej wmałym rozkroku twórca rzeźby umieścił postać wieśniaka zpodkurczonymi kończynami. Postać ta ubrana jest w fartuch, ana głowie ma okrągłą czapkę. Symbolizuje on rzeszę wiernych,których księŜna otaczała podczas swojego Ŝycia opieką. Mech-tylda wspierała klasztory i zakony, które opiekowały sięchorymi, m.in. Zakon KrzyŜowców z Czerwoną Gwiazdą zało-Ŝycieli szpitala św. Ducha w Głogowie.

W posągu księŜnej widać wpływy arystów czeskich,wywodzących się ze słynnego warsztatu - strzechy praskiej,istniejącej przy katedrze św. Wita.

Unikalnej wartości dzieło głogowskie, mocno uszko-dzone w wyniku działań wojennych w 1945 r., trafiło do Mu-zeum Śląskiego (później Narodowego) we Wrocławiu w 1948r.. Po przeprowadzeniu renowacji (posąg był rozbity), jest eks-ponowane na jednej z wystaw tego muzeum. (Józef Cwynar)

Literatura: T. Cieński, Z symboliki ikonograficznej śląskich nagrobkówpiastowskich, w: Roczniki Sztuki Śląskiej, l: 1959, 2: 1963; A. Karłowska-Kamzowa,Sztuka Piastów śląskich w średniowieczu, Warszawa - Wrocław 1991; J. i A. Sadow-scy, Kolegiata w Głogowie. Architektura wnętrza, TMG.

Z: 49


NSZZ „Solidarność" w latach 1980-81 (2)

Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „So-lidarność” w Głogowie została powołana do koordynowaniadziałalności związkowej NSZZ „Solidarność” w głogowskichzakładach. Funkcjonowała ona w formie biura mieszczącegosię przy Alei Wolności na IV piętrze w budynku PKO.

Szefem biura był Jerzy Jurkiewicz, a pomagał mu JózefSławiński.

Najliczniejsza grupa związkowców była w Hucie Mie-dzi „Głogów”. Powstała w okresie wzmoŜonego ruchu strajko-wego jaki ogarnął w tym czasie całą Polskę. Pierwszy strajk byłna wydziale P-2 HM „Głogów” w czerwcu 1980 r. i trwał dwadni. Przewodniczył mu Jerzy Lewicki i Bogdan Przybylski.Drugi strajk obejmujący cały zakład odbył się w lipcu 1980 r. iwyłonił przyszłe struktury związku. Powstał wtedy KomitetZałoŜycielski NSZZ „Solidarność”, któremu przewodniczyłCzesław Dobrowolski i Wojciech Cis. Szefem Komisji ZałoŜy-cielskiej i Zakładowej został Jerzy Lewicki, a w skład komisjiweszli: Andrzej Koliński, Jan Kuczyński, Mieczysław Gajew-ski, Barbara Kosmalska i Janusz Paszkiewicz.

Pod koniec października 1980 r. odbyły się wyboryzakładowe, które wyłoniły Prezydium Zarządu Komisji Zakła-dowej NSZZ „Solidarność”. W skład prezydium powołano:przewodniczącego - Czesława Dobrowolskiego, wiceprzewod-niczących - Jerzego Łowickiego (po dymisji Dobrowolskiego wstyczniu 1981 r. został przewodniczącym) i Jana Kuczyńskiego,członka prezydium - Barbarę Kosmalska.

W stanie wojennym internowano Jana Kuczyńskiego iAndrzeja Kosmalskiego ze struktur regionalnych w Legnicy.Dnia 19.12.1981 r. wybuchł strajk w hucie, a jego przywódcyzostali aresztowani. Byli to: Jerzy Lewicki, Jerzy Jurkiewicz,Józef Sławiński, Mieczysław Gajewski, Bogdan Przybylski i

Z: 49


Jerzy Skibiński. W krótkim czasie otrzymali wyroki w zawie-szeniu. W wyniku rewizji w Sądzie Nadzwyczajnym otrzymalipo roku pozbawienia wolności. Po powrocie z więzienia i inter-nowania osoby te nadal działały w strukturach podziemnychzwiązku.

W pozostałych zakładach pracy znanymi działaczamiNSZZ „Solidarność” byli: w Głogowskim PrzedsiębiorstwieBudowlanym - Stanisław Orzech (przedwcześnie zmarły znanydziałacz „Solidarności” podziemnej i Klubu Inteligencji Kato-lickiej w Głogowie, w 1989 r. załoŜyciel Komitetu Obywatel-skiego w Głogowie), w PKS-sie Edmund i Czesław Gbiorczy-kowie, w Fabryce Maszyn Budowlanych „FAMABA” Głogów- Kazimierz Urban, inŜ. Piotr Kuźniak i inŜ. Huzar, w POM-iemałŜeństwo Jarosław i Maria Marcinowiczowie, w PKP - Flo-rian Rzepka i Jan Leśniuk.

Lista internowanych w czasie stanu wojennego: - Sta-nisław Orzech (GPB Głogów), Jerzy Jurkiewicz (Szef BiuraMKK NSZZ „Solidarność” w Głogowie), Piotr Kuźniak(FAMABA Głogów), Andrzej Poroszewski, Krystian Lelko,Jan Gacą, Franciszek Jarołajć i Marian Faryniarz (wszyscydziałający w strukturach niezaleŜnych związków w KGHM) iAndrzej Kosmalski (działacz ze struktur regionalnych związku).

Wielu działaczy działało nadal w podziemiu, niektórzyna stałe opuścili kraj. (Michał Cimek)

Źródło: Opracowano na podstawie wspomnień Jerzego Łowickiego orazprywatnych zbiorów autora.

Z: 49


Polkowice – ratusz

Polkowice lokowa-ne zostały obok wcześniej-szej osady targowej w r.1265 (akt lokacyjny zagi-nął w czasie Wojny Trzy-dziestoletniej) przez księciaKonrada I Głogowskiego. Zpoczątkiem XIV wiekuwzbogaceni rzemieślnicyzaczęli się domagać utwo-rzenia rady miejskiej i po-wołania burmistrza. Nastą-piło to w 1406 r.. W tym czasie wzniesiono w środku rynku skromnydrewniany ratusz, w którym prócz burmistrza i rady znalazła równieŜsiedzibę siedmioosobowa ława przysięgłych, kierowana przez miej-skiego wójta. Pierwszy ratusz spłonął zapewne w wielkim poŜarze w1457 r.. Zapiska z 1487 r. mówi o częściowo murowanym ratuszu zwieŜą. Obok znajdowały się zwykłe w tym miejscu urządzenia han-dlowe: ławy rzemieślnicze i kramy oraz waga miejska.

Wojna Trzydziestoletnia przyniosła Polkowicom prawie cał-kowitą ruinę i wyludnienie. W ciągu powojennych dziesięcioleci wła-dze miejskie czyniły starania o pomoc dla odbudowy miasteczka.Zrujnowany ratusz odbudowano dopiero w latach 1687-1696. Widokrynku z około połowy XVIII w. znany jest z rysunku F. B. Wernhera.Na środku stał ratusz z wieŜą i nowo zbudowany zbór protestancki. Zopisu budowy tego ostatniego dowiedzieć się moŜna, Ŝe znajdowałysię tam uprzednio: studnia z łańcuchem, remiza straŜacka, kryjącacysternę na wodę, odwach i stojący przy nim Ŝelazny pręgierz. Po1770 r. w Polkowicach zaczęły się na koszt państwa duŜe roboty bu-dowlane. Drewniane domy stojące zbyt blisko ratusza, zostały zbu-rzone, a na ich miejscu powstawały murowane, bardziej odsu-nięte od siedziby magistratu. Powiększony w ten sposób rynek iulice pokryto nowym brukiem i obsadzono drzewkami morwo-wymi. W 1775 r. ukończono budowę nowego ratusza i apteki. Pozo-

Z: 49


stawiono dawną wieŜę, która została wtedy odnowiona i pomalowanazieloną farbą. Na parterze starego ratusza, gdzie mieściła się waga izarząd kramów, urządzony został szynk, nazywany odtąd zwyczajowopiwnicą ratuszową. W 1803 r. ponownie poddano renowacji wieŜę.Dekarz Klimt z Sicin otynkował mury, przełoŜył dach i wymieniłtarczę zegara.

Podczas trwającej ponad 7 lat okupacji francuskiej (1806-1814) Polkowice znów mocno podupadły, toteŜ w następnych dziesię-cioleciach zabudowa ratuszowa musiała sprawiać dość fatalne wraŜe-nie. Przebudowa podjęta została dopiero na początku lat 50-tych.Wyburzono część osiemnastowiecznego ratusza, pozostawiając głów-ny korpus z wbudowaną weń wieŜą o średniowiecznym rodowodzieoraz zespolony z nim budynek, w którym mieściły się piwnica ratu-szowa i urząd akcyzy. Od wschodu dostawiono nowy budynek wznie-siony przez miejscowych rzemieślników. Była to trzykondygnacyjnabudowla o sześcioosiowej fasadzie, stylowo nawiązująca do renesansuflorenckiego. Do nowego ratusza wprowadził się oprócz magistratusąd miejski, a od 1874 r., równieŜ nowo utworzony, jako jeden z wy-działów magistratu. Królewski Urząd Stanu Cywilnego. Natomiasturząd pocztowy mieścił się (w latach 1859-99) zapewne w starymbudynku. Tam teŜ funkcjonowała apteka, u wejścia do której stała„pompa aptekarska”.

Polkowicki ratusz przetrwał bez uszczerbku pierwszą idrugą wojnę światową. JuŜ w czerwcu 1945 r. wprowadziły się doniego władze miejskie.

W latach 1946-1967 kiedy Polkowice nie posiadały prawmiejskich, ratusz był siedzibą kolejno Gminnej, a od 1954 r. Gro-madzkiej Rady Narodowej. Od 1967 r. oba urzędy: miejski i gro-madzki, mieściły się pod jednym dachem. W 1988 r. zostały połączo-ne tworząc Urząd Miejsko-Gminny w Polkowicach. W początkach lat90-tych podjęto na rynku szeroko zakrojone prace budowlane i rekon-strukcyjne (po wyburzeniu pierzei). Objęły one równieŜ renowacjękompleksu ratuszowego. (Antoni Bok)

Literatura: Chronik der Stadt Polkwitz, 1819; Das War Glogau. Stadt undLand an der Oder 1913-1945, Hannover 1991; J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogauund des Glogauer Landes, Glogau 1913; W. Machnicki, Historia Polkowic, Polkowice1998.

Z: 49


Pomnik śydów Głogowskich

W 1992 r. Rada Miejska w Głogowie podjęła decyzję obudowie pomnika upamiętniającego wielowiekowy wkład społeczno-ści Ŝydowskiej w rozwój społeczno-kulturalny Głogowa i martyrolo-gię śydów, mieszkańców Głogowa zamor-dowanych przez hitlerow-ców. Pomnik postanowiono wznieść przy ul. Kołłątaja w obszarzedawnej synagogi zniszczonej w czasie „nocy kryształowej" z dnia 9 na10 listopada w 1938 r. Projekt pomnika powstał w Autorskiej Pra-cowni Architektonicznej „Arched" w Głogowie. Opracowany zostałprzez architekta D. Wojtowicza przy współpracy arch. E. Wojtowicz,inŜ. J. Kociatyna i inŜ. J. Siedleckiej. Projekt został zatwier-dzony dnia 15.06.1993 r. przez Wydział Architektury, Urbanistyki iNadzoru Budowlanego Urzędu Rejonowego w Głogowie, na wniosekWydziału Planowania i Inwestycji Urzędu Miejskiego w Głogowie.Prace realizacyjne podjęło Przedsiębiorstwo WielobranŜowe „Roltex”Sp. z o.o. w Serbach.

Pomnik zaprojektowano w obrębie istniejącego niegdyś ba-stionu nowoŜytnych fortyfikacji Głogowa. Jego usytuowanie w sto-sunku do dawnej synagogi jest nieco zmienione, co zostało podykto-wane przyjętym w „Szczegółowym Planie Zagospodarowania Prze-strzennego Centrum Miasta Głogowa” projektem utworzenia w tymmiejscu pasa zieleni odtwarzającego przypuszczalny kształt wschod-niego fragmentu fosy, stanowiącego część planowanego wokół Stare-go Miasta pierścienia zieleni, a takŜe z uwagi na przeprowadzone powojnie zagospodarowanie terenu dawnej synagogi (budowa stacjitransformatorowej). Pomnik zaprojektowano w oparciu o rzut dawnejsynagogi przy jego adaptacji do nowej funkcji. Między murami opo-rowymi wprowadzono niską zieleń. W części wschodniej wysadzonow formie półkola siedem cisów, co stanowi odniesienie do symbolikihebrajskiej. W miejscu centralnym, na posadzce o rysunku rozetyprzypominającej umieszczoną na wieŜy dawnej synagogi, wzniesionoobelisk. Na nim wykuto napis w języku hebrajskim i polskim o nastę-pującej treści: „POMNIK TEN WZNIESIONY PRZEZ MIESZ-KAŃCÓW GŁOGOWA W UZNANIU WIEKOPOMNYCH ZA-SŁUG WSPÓLNOTY śYDOWSKIEJ I JEJ OSTATNIEGO DU-

Z: 49


CHOWEGO PRZYWÓDCY RABINA DR LEOPOLDA LUCASADLA ROZWOJU SPOŁECZNO - KULTURALNEGO MIASTA,ZNAJDUJE SIĘ W MIEJSCU ZBESZCZESZCZONEJ PRZEZNAZISTÓW W 1938 R. SYNA-GOGI I UPAMIĘTNIA TRAGEDIĘśYDÓW MIESZKAJĄCYCH NA TYM TERENIE PONAD 700LAT Aś DO WYSIEDLENIA W 1942 R.

RADA MIEJSKA W GŁOGOWIE

Ciała ich w pokoju pogrzebano a imię ich Ŝyje w pokoleniachEklezjastyk 44: 14

GŁOGÓW 09.11.1993"

Pomnik i przyległy teren oświetlają lampy o formach history-zujących. Otoczenie zostało zaprojektowane w formie ciągów space-rowych.

Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 9 listopada1993 r. w obecności licznie zgromadzonych mieszkańców Głogowa,władz miasta i gości w osobach: ordynariusza diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, ks. Bp Adama Dyczkowskiego, dra Franza D. Lucasa(syna ostatniego rabina głogowskiej gminy Ŝydowskiej, zamordowa-nego przez hitlerowców), byłego głogowianina, rabina, prof. NathanaPetera Levinsona, przewodniczącego Związku Głogowian w Niem-czech, Joachima Schelenza, a takŜe przedstawicieli zaprzyjaźnionychmiast: Middelburga, Laholm i Eisenhüttenstadt.

Uroczystość powiązano z sympozjum poświęconym historiigminy Ŝydowskiej w Głogowie. Odczyty wygłosili: F. D. Lucas i J.Chutkowski. Ponadto zespół Yiddish Songs zaprezentował w saliwidowiskowej MOK stare pieśni Ŝydowskie. (Henryka Rudowicz)

Literatura: (wim). Pomnik, w: Gazeta Lubuska, 1993, nr 261; (wim). Po-mnik na miejscu synagogi, w: Gazeta Lubuska, 1993, nr 262; (b. a.). Goście z Izraela,w: Konkrety, 1993, nr 1109; Dokumentacja w archiwum Urzędu Rejonowego wGłogowie.

Z: 49


Sejmiki weichbildowe

Sejmik weichbildowy był jednym ze zgromadzeń stanowychksięstwa głogowskiego. Weichbildy, inaczej dystrykty, były od końcaXIII w. podstawowymi jednostkami podziału terytorialnego DolnegoŚląska, aŜ do wprowadzenia powiatów (Kreis), w XVIII w..

Pierwsze pośrednie wzmianki o zjeździe szlachty weichbil-dowej w księstwie głogowskim dotyczą weichbildu głogowskiego isięgają roku 1334. Początki tych zjazdów przypadają na schyłek XIIIw.. W XIV i na początku XV w. odbywały się w księstwie głogow-skim odrębne zjazdy rycerstwa polskiego i niemieckiego. Dochodziłodo nich w przypadku jakiś ostrych antagonizmów między tymi dwie-ma grupami etnicznymi W innych wypadkach rycerstwo radziłowspólnie. Po 1617 r. dla określenia sejmików weichbildowych przy-jęła się nazwa „Kreistag”. W latach 1331-1481 w związku z podzia-łem księstwa na część królewską i ksiąŜęcą w kaŜdym weichbildzieistniały dwie korporacje szlachty, które miały odrębne sejmiki.

W związku ze zmianami granic weichbildów na prze-strzeni wieków zmieniała się teŜ liczba sejmików. Na początkuXIV w. funkcjonowało w księstwie 30 sejmików weichbildowych, aod początku XVI w. juŜ tylko 7, a potem 6. Były to sejmiki weichbil-du głogowskiego, świebodzińskiego, górowskiego, zielonogórskiego,koŜuchowskiego, szprotawskiego.

Sejmiki odbywały się przewaŜnie w miastach weichbil-dowych, w budynkach zakupionych przez szlachtę, tzw. domachziemskich (Landhäuser). Takie domy ziemskie były w Zielonej Górze,Świebodzinie i Głogowie. W Głogowie usytuowany był przy połu-dniowym skraju zachodniej pierzei rynku. Widoczny jest jeszcze nawidokach rynku z lat 20-tych XX w.. Nie zawsze jednak sejmiki od-bywały się w miastach weichbildowych. Zdarzało się np., Ŝe sejmikweichbildu świebodzińskiego obradował poza granicami weichbildu iksięstwa, na terenie Rzeczpospolitej - w ParadyŜu, co było bardzouciąŜliwe dla klasztoru.

Przypuszczalnie sejmiki weichbildowe odbywały się dosyćregularnie, moŜe nawet corocznie (działo się tak conajmniej od po-czątku XVI w.). Obecność na nich była obowiązkowa i kontrolowana

Z: 49


poprzez czytanie tzw. metryki ziemskiej. Prawo udziału w obradachmiała szlachta - posesjonaci.

Uczestnicy sejmiku zbierali się w określonym miejscu i cza-sie po uprzednim zwołaniu, początkowo przez starszych ziemskich(urząd stanowy księstwa głogowskiego), a po 1673 r. przez starostęziemskiego. W tzw. prośbie starszych ziemskich określony byłprzedmiot obrad. W czasie trwania obrad sejmiku, podczas tzw. deli-beracji, uzgadniano stanowisko zgromadzonych wobec przedstawio-nych problemów. Część ta kończyła się sformułowaniem uchwały.W czasach średniowiecza obowiązywała przy podejmowaniu uchwałzasada powszechnej zgody, dopiero w XVII w. pojawiła się zasadawiększości. Tekst uchwały sejmiku redagował jego przewodniczący, auwierzytelniały przyłoŜone pieczęcie uczestników zgromadzenia.Szlachta przykładała swoje osobiste pieczęcie.

Niekiedy uchwały sejmików wkraczały w sferę władzymonarszej, np. w 1334 r. na sejmiku weichbildu głogowskiego po-wzięto uchwałę w sprawie obrony praw miasta Głogowa oraz zwal-czania złoczyńców. Działo się tak dlatego, Ŝe władza monarsza byłazbyt słaba aby samodzielnie zapewniać porządek i bezpieczeństwopubliczne.

Burzliwy okres w dziejach zgromadzeń stanowych księstwa,w tym sejmików w. przypada na czas głogowskiej wojny sukcesyjnej(1476-1482), kiedy to podejmowano liczne uchwały w sprawach hoł-downiczych, finansowych i wojskowych.

Do kompetencji sejmików weichbildowych naleŜał wybór izwalnianie z urzędu starszych ziemskich i szeregu innych urzędnikówweichbildowych, proponowanie przedmiotu obrad następnego kole-gium i sejmiku księstwa, deliberacja nad wykonaniem uchwał zapa-dłych na sejmiku i kolegium księstwa, rozpatrywanie potrzeb we-ichbildu. Ciągle teŜ sejmiki weichbildowe rozpatrywały sprawy po-datkowe. (Jerzy Dymytryszyn)

Literatura: M. Ptak, Zgromadzenia i urzędy stanowe księstwa głogowskiegood początku XIV w. do 1742 r., Wrocław 1991; J. Bardach, Historia Państwa i PrawaPolski, tom 1, Warszawa 1973.

Z: 49


Zespól Szkół Rolniczych

W 1998 r. minęło 40 lat od powstania Zespołu SzkółRolniczych. Na początku roku 1957 Powiatowa Rada Narodo-wa przy poparciu Wojewódzkiego Zarządu Rolnictwa w Zielo-nej Górze skierowała wniosek do ministerstwa rolnictwa oprzydział budynku na potrzeby szkoły. 19 października 1957 r.minister rolnictwa wydał zarządzenie w wyniku, którego Pań-stwowe Gospodarstwo Rolne „śarków” zostało przekazane nacele oświaty rolniczej. Na majątek szkoły składały się budynkimieszkalne, gospodarskie i inwentarskie oraz uŜytki rolne ołącznej powierzchni 186 hektarów. Do szkoły naleŜało równieŜogrodnictwo w Ruszowicach. Szkoła juŜ na początku posiadaładoskonałą, jak na tamte czasy, bazę do praktycznej nauki zawo-du. Szkolenia prowadzone były w czterech działach - produkcjaroślinna, produkcja zwierzęca, produkcja ogrodnicza i mechani-zacja rolnictwa. Pierwszy rocznik liczył 17 osób w wieku od 17do 25 lat. Byli to sami męŜczyźni. Zajęcia dydaktyczne rozpo-częły się 15 stycznia 1958 roku. Pierwszy rok trwał 11 miesięcyi zakończył się 15 grudnia. Pierwszym kierownikiem szkołyzostał Stanisław Banaś. Pozostałą kadrę stanowili LudomirDemczak, Franciszek Biegała, Józef Towarnicki. Gospodarstworolne było pod kierownictwem Mieczysława Kozuba.

W kolejnych latach przybywało nauczycieli i zwię-kszano zakres programów dydaktycznych. W drugim roku doszkoły przyjęto pierwsze dziewczęta. W 1960 roku utworzonodwuletnią szkołę ogrodniczą. Powstały pracownie humanistycz-na, matematyczna, fizyczno - chemiczna, warzywnicze -kwiaciarska, mechanizacji rolnictwa i organizacji gospodarstwrolniczych. W latach 1962-1974 wykonano wiele prac bu-dowlanych - między innymi postawiono oborę, cielętnik iszklarnię, w Ruszowicach załoŜono sad. Pracę podejmowalicoraz to nowi nauczyciele.

Z: 49


Lata siedemdziesiąte to dalszy rozwój szkoły. W 1976roku zostało utworzone Wieczorowe Technikum Rolnicze, rokpóźniej 4-letoie Technikum Ogrodnicze, a w 1979 roku LiceumRolnicze. W 1978 roku decyzją Kuratora Oświaty i Wychowa-nia w Legnicy utworzono Zespół Szkół Rolniczych. Do szkołyzapisywali się uczniowie, którzy za kilka lat mogli podejść doegzaminu dojrzałości.

WaŜnym wydarzeniem w Ŝyciu szkoły było nadanieimienia. Od 31 sierpnia 1983 roku patronem szkoły jest MaciejRataj. Obecnie Zespół Szkół Rolniczych kształci młodzieŜ wczterech specjalnościach: technik ogrodnik, technik Ŝywienia igospodarstwa domowego, mechanik operator pojazdów i ma-szyn rolniczych oraz ogrodnik. Szkoła posiada 11-hektarowegospodarstwo rolne.

Po zmianach ustrojowych jakie zaszły w naszym krajupo 1989 roku szkoła nawiązała współpracę z francuskim mia-stem Roville-aux-Chenes (w 1989 r.), a w 1996 roku z holen-derską Bredą. Współpraca polega między innymi na wymianiemłodzieŜy i organizowaniu praktyk.

Dyrektorami ZSR byli w latach 1958-1960, 1962-1974 i1976-1984 Stanisław Banaś, w latach 1961-1962 AleksanderPiłat, 1974-1976 Irena Eder, po 1984 Teresa Karasek. W ciągu40 lat w szkole pracowało 78 nauczycieli. Mury szkoły opuściło2.937 absolwentów róŜnych specjalności. (Krzysztof Zawicki)

Źródło: Opracowano na podstawie materiałów Zespołu Szkól Rolniczych.

Z: 49

Wykaz autorów EZG:

Marek Adamski Bogusława NowakowskaRoman Bochanysz Izabella OwczarekAntoni Bok Artur PacygaJanusz Chutkowski BoŜena PolańskaJanusz Cieślik Antoni PrzybyszMichał Cimek Rafael RokaszewiczJózef Cwynar Henryka RudowiczKrzysztof Czapla Zbigniew RybkaKrzysztof Demidziuk Andrzej SadowskiJerzy Dymytryszyn Jerzy SadowskiPiotr Gierczak Ryszard SieledczykGustaw Goliński Witold SzwajaMarek Robert Górniak Zbigniew SzymańskiPiotr Górniak Magdalena ŚwiderskaZenon Hendel Bronisław UmińskiJerzy Herman ks. Aleksander WalkowiakDariusz Hybel Artur K. F. WołoszJerzy Jankowski Izabela WróblewskaAleksandra Kopańska Andrzej ZawickiStanisław Krasnowski Krzysztof ZawickiSławomir Krawczyk Urszula ZiębaIrena Kubiak Piotr ZubrzyckiUrszula KulusAndrzej KurzakAndrzej KwiatkowskiPaweł ŁachowskiSylwia MalcherAndrzej MalinowskiBogusław MielcarekKrzysztof MotylKrzysztof Nowak

Documents

E N C Y K L O P E D I A Ziemi GłogowskiejMichał Cimek, Jerzy Dymytryszyn (redaktor naczelny), Zenon Hendel, Jerzy Sadowski. Konsultaci: Henryk Ciejka – kartografia Sławomir Krawczyk