––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев збекстан Республикасының Президенті Шавкат Мирзиёевпен кездесті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Н.Назарбаев ресми сапармен Біріккен Араб �мірліктеріне барды. Қарсы алу рәсімінен соң Нұр сұлтан Назарбаев �бу-Дабидің тақ мұ ра гері, Біріккен Араб �мірліктері Қару лы күштерінің Жоғарғы Бас қолбас шысының орынбасары, шейх Мұхаммед бен Заид �л Наһаянмен кеңейтілген құ рамда келісс�з жүргізді, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Президентінің баспас�з қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

EUR/KZT 394.47 USD/KZT 320.34 RUB/KZT 5.54 CNY/KZT 50.62ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

№56 (29287) 26 НАУРЫЗ, ДҮЙСЕНБІ 2018 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

ÁLEM JÁNE QAZAQSTAN

5-бет

АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ МАҢЫЗДЫ ҚҰРАЛЫ

RÝHANI JANǴYRÝ SPORT

8-бет 15-бет

EKONOMIKA

7-бет

ӨНІМДІ ТЕРЕҢ ӨҢДЕМЕЙ, БӘСЕКЕДЕ БӘСІМІЗ БИІКТЕМЕЙДІ

СТОЙЛОВ ҚҰРАМАҒА СЕРПІЛІС ӘКЕЛДІ

ҚАРНАҚ ҚҰПИЯСЫ: ТАРИХ ЖӘНЕ САБАҚТАСТЫҚ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Наурыз мейрамына арналған мерекелік шараға қатысып, бұқаралық ақпарат құралдары �кілдері алдында с�з с�йледі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мерекелік іс -шара аясында Мемлекет басшысы «Жаңарған жер, бақ қонған нұрлы ел» мюзиклін та-машалады. Жоғары технологиялы музыкалық-хореографиялық этно-модерн қойылымына Қазақстанның белгілі өнер тарландары мен сахна өнерінің жас таланттары қатысты.

Сондай-ақ Қазақстан Президенті ЭКСПО көрме кешені аумағында ор на-ласқан этноауылды аралап көрді. Мұнда музыкамен əрленген театрландырылған кө ріністер қойылып, декоративті-қол-данбалы шығармашылық көрме жəне ұлттық спорт сайыстары ұйым дас-тырылды.

Мемлекет басшысы бұқаралық ақ-па рат құралдары өкілдері алдында сөз сөйледі. Нұрсұлтан Назарбаев барша қа зақ стандықтарды Наурыз мерекесі-мен құттықтап, бұл мейрам ұрпақ тар са бақтастығының жəне халқымыз дың тереңнен тамыр тартатын салт-дəс түрі мен мəдениетінің символына ай нал-ғанын айтты.

– Наурыз шынайы жалпыхалықтық мерекеге, əрбір азаматымыздың бүкіл Қазақстанның дамуы мен өркендеуіне зор үлес қосып отырғанын көрсететін ел бірлігінің жарқын үлгісіне айналды, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Қазақстан Президенті жалпыға ортақ жаңару мен рухани жаңғыруды таны-татын бұл қастерлі мерекенің өнегелік маңызы зор екенін ерекше атап өтті.

– Ежелден бұл мейрам адамдар-ды береке-бірлікке бастап, оларды жақсылық пен мейірімділікке, махаббат пен шаттыққа бөлеп келеді. Бұл күндері біз бір-бірімізге қолдау көрсетіп, өкпе-ренішімізді кешіреміз, үйлесімділік пен бірлікке ұмтыламыз. Еліміздің жаһандық бəсекеге қабілеттілігінің берік негізін қалыптастырып, өзара құрмет пен келісім құндылықтарын нығайту бəріміз үшін аса маңызды, – деді Елбасы.

Мемлекет басшысы Қазақстанның тəуелсіздік жылдарында басты барлық бағыттар бойынша зор нəтижелерге қол жеткізгеніне ерекше назар аударып, бүгінде еліміз одан да өршіл мақсатты – əлемнің озық дамыған отыз елінің қатарына қосылуды көздеп отырғанын атап өтті.

– Өміріміздің барлық саласын терең жаңғырту – осы заманның сын-тегеуріндеріне қарсы біздің нақты іс-қимылымыз. Əлемдегі жаңа технологиялық революция жағдайында адам капиталы, соның ішінде азамат-тары мыздың білімі, қабілеттері мен патрио тизмі еліміздің басты байлығы

болып саналады. Ақылды, табысты жə не өзіне сенімді азаматтары бар ұлт қана мықты əрі өркендеген Қазақ стан-ды дамыта алады, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Мемлекет басшысы əрбір азама-ты мызға жаңа мүмкіндік беретін «Бес əлеуметтік бастаманы» іске асыру мəсе-лесіне ерекше тоқталды.

– «7-20-25» атты жаңа ипотекалық бағдарламаның арқасында еліміздің барлық өңіріндегі көптеген отбасы баспаналы бола алады. Жеңілдетілген шағын несиенің берілуі өз кəсібін бас-таймын дегендердің қатарын көбейтеді. Қосымша 20 мың грант бөліп, жаңа жатақханалар салу арқылы мыңдаған жастарымызға жаңа мүмкіндіктер ұсынылады. Осы айтылған нақты шара лар – жастар мен жас отбасылар-ды қолдаудың көрінісі. Сол арқылы халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға жəне еліміздің əл-ауқатын арттыруға тың серпін беріледі, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Соңында Елбасы Отанымыз – Қа-зақ стан Республикасының өркендеуі жо лын да барша жұртқа бақыт, береке-бірлік пен толағай табыс тіледі, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Қазақстан Президенті қонақжайлық көрсеткені үшін Мұхаммед бен Заид Əл Наһаянға ризашылық білдірді.

– Менің ресми сапарымның Біріккен Араб Əмірліктерінің негізін қалаған шейх Заид бен Сұлтан Əл Наһаянның 100 жылдығымен тұспа-тұс келуінің сим волдық мəні бар. Мен үшін Сіздің əкеңіз бен таныс болғаным – зор мəртебе, – деді Мемлекет басшысы.

Нұрсұлтан Назарбаев бауырлас қарым-қатынастар мен табысты кездесу-лер екі ел арасындағы байланыстардың да муына тың серпін беретінін атап өтті.

– Өзара уағдаластықтарды іске асы-рудың арқасында тек 2017 жылы сауда-саттық көлемі 2 есе өсіп, 374 миллион дол лардан 643 миллион долларға дейін жетті. Ал 2015 жылдан бастап бұл көр-сеткіш 6 есе артты, – деді Қазақстан Пре зиденті.

Нұрсұлтан Назарбаев визасыз ре-жім енгізу екі ел арасындағы қарым-қатынастарға оң əсер ететініне назар ау да рып, тараптар инвестицияларды қор ғау, ғарыш технологиялары, су энер ге тикасы, мұнай химиясы, ауыл шаруа шылығы жəне цифрландыру

сала ларындағы ынтымақтастықты əрі қарай ілгерілетуге мүдделі екенін атап өтті.

Соңында Қазақстан Президенті Бі-ріккен Араб Əмірліктерінің Президенті шейх Халиф бен Заид Əл Наһаянға деген ниеттестігін білдіріп, тақ мұрагері Мұ-хаммед бен Заид Əл Наһаянды Қазақ-станға ресми сапармен келуге шақырды.

Мұхаммед бен Заид Əл Наһаян рес-ми сапармен келгені үшін Нұрсұлтан Назарбаевқа алғыс айтты.

– Халқымның жəне жеке өзімнің атынан Сізге Біріккен Араб Əмірліктері жері не келгеніңіз үшін ризашылық білді ремін. Сапарыңыз сəтті болады деп сенемін. Біз бүгін бірқатар маңыз ды екіжақты құжаттарға қол қоямыз. Жан-жақты ынтымақтастыққа дайын еке-німізді айтқым келеді, – деді Мұхаммед бен Заид Əл Наһаян.

* * *Ресми сапар барысында тараптар

ара сында мынадай құжаттарға қол қойылды:

– Қазақстан Республикасының Үкі-меті мен Біріккен Араб Əмірліктерінің Үкі меті арасындағы Инвестицияларды кө термелеу жəне өзара қорғау туралы келісім;

– Атырау облысында интегра ция-ланған газ-химия кешенін (полиэ ти-лен өндірісі) салуға қатысты ынты мақ-тастықтың негізгі шарттары туралы меморандум;

– Атырау облысындағы полипропи-лен өндіретін зауыт жұмысына қатысу үлесін сатып алуға байланысты өзара түсіністік туралы меморандум;

– «Ақтау теңіз порты» арнайы эконо-микалық аймағы акционерлік қоға-мы ның 49% акциясын сатып алудың негіз гі қағидаттары туралы негіздемелік ке лісім;

– «DP World» компаниясының «Қор-ғас – Шығыс қақпасы» арнайы эконо-микалық аймағының басқарушы ком-паниясы» акционерлік қоғамының капи-талына қатысуының негізгі қағидаттары туралы негіздемелік келісім;

– Дубайдағы ЭКСПО-2020 дүние-жүзілік көрмесіне қатысу туралы шарт.

Кездесу барысында тараптар Қа-зақ стан мен Өзбекстан арасындағы қа-рым-қатынастардың ахуалын жоғары ба ғалап, оларды əрі қарай дамытудың перспективаларын талқылады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Мемлекет басшысы сауда-эконо-микалық, мəдени-гуманитарлық жəне басқа да салалардағы екіжақты ынты-мақ тастықтың қарқынды дамып келе жатқанына тоқталды. Атап айтқанда, өзара сауда айналымының ұлғайғаны, екі елдің бизнес қауымдастығы өкіл-дері арасында табысты байланыстар ілгерілеп келе жатқаны атап өтілді.

Қазақстан Президенті халықаралық жəне өңірлік күн тəртібіндегі өзекті

мə се лелер бойынша да екіжақты ықпал-дастықтың табысты болып отыр ғанын айтты.

Бұдан бөлек, Самарқанд қаласына жұмыс сапары барысында Нұрсұлтан Назарбаев Шавкат Мирзиёевпен бірге «Хазірет Қызыр» мемориалды кешеніне барып, Өзбекстан Республикасының тұңғыш Президенті Ислам Кəрімовтің рухына тағзым етті.

Сондай-ақ екі мемлекет халқына ор-тақ Наурыз мейрамы қарсаңында Мем -лекет басшысы Өзбекстан Прези ден ті-мен бірге Самарқанд қаласының бір қа тар мəдени-тарихи орындарын аралап көрді.

Суреттер Президенттің баспас�з қызметінен алынды

Ұлыстың ұлы күніСамарқандқа барды

Екіжақты маңызды құжаттарға қол қойылды

Елбасы мерекелік іс-шараға қатысты

2 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Алматыда Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мерекесі кең к�лемде тойланды. Бұл мейрам Алатау б�ктерінде орналасқан әсем шаһарға қарасты барлық 8 ауданда айрықша аталып �тілді. Салтанатты шараға қала әкімі Бауыржан Байбек қатысып, Алматының тұрғындары мен қонақтарға құттықтау с�зін арнады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

NAÝRYZ

Ғалым СҮЛЕЙМЕН,«Егемен Қазақстан»

– Бүгін біздің халқымыздың Наурыз мейрамымен қауышқанына 30 жыл толып отыр. Кеңес дəуірінде тыйым салынған ұлттық мерекеміз Алматыда 1988 жылдың көктемінде бір топ ұлт зиялыларының бастамасымен, сол кездегі Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың қолдауымен қайта жаңғырды. Сол кездері Мемлекет бас-шысы «Наурыз – ғасырлар қойнауынан бастау алған ерекше ұлық мерекеміз, жақсылықтың жаршысы, жаратылыстың шынайы жыл басы» деп атап өткен бо-латын», деді Бауыржан Байбек.

Əсіресе, «Астана» алаңында өткен концерттік бағдарлама көпшіліктің көңілінен шықты. Жезтаңдай əнші Роза Рымбаева, даңқты «Дос-Мұқасан» тобы жəне қазақ эстрадасының басқа да жұл дыздары орындаған əсем

əндерді халық ерекше ықыласпен тыңдады. Сонымен қатар басқа да мем-лекеттерден келген əнші мен бишілер алматылықтардың алдында өнер көрсетіп, жиналған жұрттың ыстық ықыласына бөленді.

Алматының басқа да көрікті жер-лерінде киіз үйлер тігіліп, дастарқандар молынан жайылды. Ұлыстың ұлы күнін тойлауға еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін келді. Қала тұрғындары мен қонақтарға наурызкөже жəне басқа да ұлттық тағамдар таратылды. Театрландырылған көріністер қойылып, əн мен би байқаулары, спорттық ша-ралар жəне қолөнер шеберлерінің жəрмеңкесі ұйымдастырылды.

Наурыз мерекесі Алматыда бір ай бойы тойланады. Сол уақыт аралығында Алатау бөктеріндегі əсем шаһарда 150-ден аса түрлі шаралар өтеді деп күтілуде.

АЛМАТЫ

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Осылайша басталған Наурызды тойлау өзінің сəн-салтанатымен жəне əдемі безендірілуімен көпшіліктің көңіл інен шықты десек артық айтқандық емес. Мерекелік шараны атап өту үшін Абылайхан алаңына 1500 адам келгендігін айта кету керек. Өйткені осы алаңға Ақмола облысының ірі кəсіпорындары мен ұйымдары киіз үйлерін тіккен болатын. Соның ішінде «Көкшетау минералды сула-ры» АҚ, Ш.Уəлиханов атындағы КМУ,

«AltуntauKokshetau» АҚ, «ҚТЖ» ҰК» АҚ Ақмола бөлімшесі жəне өзгелері де бар. Əрбір ақшаңқан киіз үйде мол дастарқан жайылып, келген қонақтарға дəм таттырып жатты. Ал шараның өзі «Тарих керуен» театрланған көрінісінен басталды. Бағдарламаның өзі тоғыз айшықты көріністен: «Рухани жаңғыру», «Тұмар», «Алтын адам» «Қыдыр ата», «Наурызкөже», «Көкше ақындары», «Қазақстан халқы Ассамблеясы», «Қазақстан жастары» жəне «Менің жүрегім – Астана». Қала тұрғындары мен қонақтары жиналған қауымның алдына шыққан Ақмола

облысының əкімі Мəлік Мырзалин құттықтау сөз сөйледі.

– Көне заманнан бері айшықты Наурыз мерекесі бейбітшілік пен өркендеудің, гүлдену мен молшылықтың мерекесі саналса, тəуелсіздігімізді алғаннан кейін жаңа тынысын алды. Біздің өңіріміз Наурызды үлкен жетістіктермен қарсы алып отыр, сондықтан да барлық ақмолалықтарға тынымсыз да жемісті жұмыстарыңыз үшін ризашылығымды білдіргім келеді, – деді өңір басшысы ағынан жарылып.

Артынан облыс басшысы тұсаукесер рəсіміне қатысып, Хайдар Шабановтың тұсауын кесті. Табиғаттың түлеп, жаңа жылдың басталуымен аяғын енді тəй-тəй басқан баланың тұсауын кесу арқылы осылайша жаңа өмірдің басталғандығын білдірген рəсім мереке-ге өзіндік мағынасын кіргізді. Киіз үйлер тігілген қалашықты аралап көрген Мəлік Мырзалин осында құрметті азаматтармен, еңбек ардагерлерімен «Рухани жаңғыру» ұлттық бағдарламасы мен Қазақстан Президентінің бес əлеуметтік бастама-ларын жүзеге асыру, сондай-ақ төртінші өнеркəсіптік революция жағдайында өңірімізді дамыту мүмкіндіктері туралы пікір алмасты. Ал «Наурыз – мереке!» концерттік бағдарламасы қазақстандық жұлдыз Əлішер Кəрімовтің, «Дежавю» тобының, «Қара гауһар» жəне Көкшетау қаласының өзге де шығармашылық ұжымдарының қатысуымен өтті. Бұдан басқа, Тəуелсіздік алаңында ұлттық жəне спорттық іс-шаралар өткізілді. Осылайша Наурыз мейрамы өзінің сəн-салтанатымен жəне ерекше тартымдылығымен қала тұрғындары мен қонақтарын тəнті етті.

Ақмола облысы

Алматының ажарын ашқан айрықша күн

Көкшетау сән-салтанатқа бөленді–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақ ырымшыл халықпыз ғой ақты молшылық пен тазалыққа теңейтін. Наурыз мейрамын тойлау қарсаңында Ақмола облысының орталығы К�кшетау қаласында қар молынан жауды. Наурыз мейрамын тойлауға дайындық таң атпастан басталып кетуі де сондықтан. Қала к�шелерін түні бойы жауған қардан аршу үшін барлық тазалау мекемелері жұмылдырылып, дер кезінде негізгі к�шелер тазартылды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Биылғы Наурыз тек елімізде ғана емес, дүние жүзінде де əдеттегідей өзіндік сəн-салтанатымен аталып өтті. Бұған ғаламторда үздіксіз жарық көріп жатқан ақпараттар ағыны куə. Ұлық мейрам күндері əлемдік тұлғалар мен беделді ұйымдар сырт қалмай, əз-Наурызды мерекелеген тойшыл қауымды құттықтайтыны дəстүрге айналғалы қашан. Бұл жолы да құттықтаулар легі толастаған жоқ. Соның бірі – БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш Наурыз мейрамын атап өтіп жатқан барша халықты мейраммен құттықтады. БҰҰ жаңалықтар орталығының хабарлауын-ша, Бас хатшы халықтар арасындағы татулық пен достықты сақтауда Наурыз мейрамының орны ерекше екенін атап өткен.

Наурыз – бүкілхалықтық мейрам. Ұлыс күнін жаңа жылдың бастауы ретінде 3 мың жылдан бері Балқан түбегі, Қара теңіз аймағы, Кавказ елдері, Орталық Азия жəне Таяу Шығыс өңірін мекен ет-кен миллиондаған адам тойлап келеді. Соның сыртында Қазақстанның өзге мемлекеттердегі елшіліктері де мерекенің абыройын асқақтатып, лайықты деңгейде атап өтуді үрдіске айналдырды. Мəселен, Мысыр астанасы Каирде Қазақстан елшілігінің ғимаратында Наурыз мерекесі тойланып, оған елшіліктен басқа, əл-Азһар университетінің ұжымы белсене атсалысқан. Мерекеге жергілікті жерде тұратын қазақтар белсене қатысып, ме-реке көрігін қыздырған.

Елшіліктің əлеуметтік желідегі парақшасындағы мəліметке сүйенсек, шараның ашылу салтанатында елші А.Исағалиев жұртшылықты құттықтап, əз-Наурыздың қазақ халқы үшін мəн-мағынасы терең екенін, елімізге отыз жылдан кейін оралған ұлық мерекені халқымыз жыл сайын тағатсыздана күтетінін жеткізген.

Каирдегі Наурызда сахналық қойылымдар көрсетіліп, жастар қазақша əн-күйлерді əуелетіп, тойдың сəнін келтірген. Сондай-ақ ұлттық ойын түрлері де ойнатылып, гір көтеру, күрес, арқан тартудан жарыс ұйымдастырылған.

Наурыздың тағы бір нақышы Швецияда да көрініс тапты. Мерекені

осындағы қазақ ұлттық мəдени орталығы өткізіпті. Айтпақшы, Швециядағы Ұлыстың ұлы күніне Оңтүстік Қазақстан облысының бір топ өнерпазы да ар-найы барып қатысқанын атап өткен жөн. Олар қазақстандықтардың ыстық ықыласын алыстағы қандастарға жеткізіп, əн шырқап, жырдан шашу шашқан. Атамекендегі ағайындарын көріп, елге деген сағынышын басқан Швециядағы қазақтар да мейрам көрігін қыздырып, наурызкөже пісіріп, ұлттық тағамдардан дастарқан жайып, өнерімен шашу шашты.

Наурыз мерекесін Қытайдағы қандастарымыз да үлкен ықыласпен тойлады. Жалпы, Бейжіңде тұратын қазақ зиялылары ұлы мейрамды 36 жылдан бері мерекелеп келе жатқанын атап өткен лəзім. «Жэньминь жибао» басылымының хабарлауынша, биыл да жылдағы əдетінен жаңылмаған қандастар арнайы мерекелік кеш ұйымдастырып, Алтай аймақтық филармониясы өнер көрсеткен. Наурызға арналған шараға ар-найы келген Қытай мемлекеттік бірінші дəрежелі əртісі Уаң Хұңуей мерекеге тар-ту ретінде қазақтың «Сарыжайлау» əнін əуелете салыпты.

Қазақстанның Бразилиядағы елшілігі де Наурыз мерекесін ұйымдастырудан ешкімнен кем қалған жоқ. Бұл елдегі Ұлыстың ұлы күніне арналған шарада қазақ диаспорасы ғана емес, жергілікті ұлт өкілдері де қазақтың ұлттық тағамдарынан дəм татып, ұлттық өнер бұлағынан су-сындапты. Келген қонақтардың алдын-да сөз сөйлеген елші Қайрат Саржанов Наурыз туралы тағылымды сөздер айтып, жиналған қауымды ұлы мере-кемен құттықтаған. Шара барысында мейрамды тамашалауға келген қауымға ЮНЕСКО мəдени мұралар тізіміне ен-ген қазақтың асық ату ұлттық ойыны көрсетілді. Бразилиялықтар да мерекелік сый ретінде домбыра шертіп, қазақтың күйін күмбірлетті.

Жалпы, елімізде өтетін кез келген маңызды шаралар мен мемлекеттік ме-рекелерге еліміздің сырт мемлекеттердегі елшіліктері белсене атсалысады. Демек Наурыз мейрамы да əлемнің көптеген елдеріне дəріптеліп, шетелдіктер халқымыздың салт-дəстүрі мен əдет-ғұрпына қанығып, өнері мен танымы ту-ралы ой түйетіні сөзсіз.

Әлемдегі әз-Наурыз нақыштары

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Табиғат-ана бусанып, күллі тіршілік әлемі қайта түлейтін қасиетті Наурыз мейрамын ғаламшардағы 300 миллионнан астам адам тойлайды. Ұлыстың ұлы күні адамзат атаулының құнды мұрасы ретінде 2009 жылдың 30 қыркүйегінде ЮНЕСКО-ның мәдени мұралар тізіміне енгізілгені белгілі. Ал Біріккен Ұлттар Ұйымы 2010 жылы Наурыз мерекесін – халықаралық күн ретінде жария-лады. Сондықтан жыл сайын осынау ұлы күнді түркі халықтары ғана емес, әлемнің к�птеген елдері үлкен қуанышпен қарсы алып, ыстық ықыласпен мерекелейтіні тегін болмаса керек.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 3

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биыл ақтаулықтар Наурыз мейрамын теңіз жағалауында той-лады. Алаңға ақ шаңқай киіз үйлер тігіліп, ұлттық құн ды лық-тарымыз дәріптелді. Күмбірлеген күй мен «құлақтан кіріп, бой-ды алар» әсем әннен шашу шашылды. �р жерде ұлттық спорт түрлерінен сайыстар ұйымдастырылып, халық арқа-жарқа болып, мәре-сәре күйге б�ленді. Бұл к�ріністер Наурыздың жалпыхалықтық сипатқа ие болғанының айқын айғағы. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ақтау қаласында ұйым-дас тырылған өңірдің басты мерекелік іс-шарасына Маң-ғыстау облысына арнайы сапар-мен барған «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбаса-ры Мəулен Əшімбаев қатысып, Ұлыстың ұлы күнін жергілікті халықпен бірге қарсы алды, деп хабарлады партияның баспасөз қызметі.

Маңғыстаулықтарды жəне барша Қазақстан халқын Наурыз мейрамымен құттықтаған партия Төрағасының бірінші орынбаса-ры халқымыз ежелден бұл күнді жаңару мен жасарудың бастауы, береке мен бірліктің арқауы деп білетінін айтты.

– Ата-бабамыз əз-Наурызды

қашанда еңсесі биік елдіктің, іргесі сөгілмес бірліктің мерекесі ретінде атап өтіп келеді. Хал қы-мызды ортақ мүддеге, бере ке-бірлікке, ынтымаққа ұйыс ты-ратын бұл мейрам бейбітшілік пен келісімнің қазақстандық үлгісінің жарқын көрінісі, – деді Мəулен Əшімбаев.

Наурыздың бастауы санала-тын «Амал» мерекесі дəл осы өлкеден тамыр жаятыны баршаға белгілі. Оның үстіне əулиелі ме-кен Маңғыстаудың халқымыз үшін алар орны да ерекше. Өңір-де Бекет ата, Шопан ата, Қара-ман ата, Масат ата, Шақпақ ата, Сұлтан үпі сияқты жерас ты мешіттері бар. Қойнауына ға-сырлар сырын жасырған Кенті

баба қорымы да асыл мұра-ларымыздың бірі. Табиғат-Ананың өзі тарту еткен тылсымға толы Саура сайы, Қарақия ойпа-ты, Тамшалы көлі жəне Шерқала мен Отпан тау да киелі мекен-ге көрік беріп тұрған құнды жəдігерлеріміз. Осы тұрғыдан келгенде Маңғыстау облысының ұлттық құндылықтарды насихат-тауда маңызы зор.

– Ата-бабаларымыздың ежелден келе жатқан салт-дəстүрін дəріптеп, ұлттық құндылықтарымызды насихат-тауда маңғыстаулықтардың рөлі ерекше. Елбасы айтқан ұлттық кодты сақтауда «көрісу күні» сияқты мерекелердің де маңызы зор, – деді партия Төрағасының бірінші орынбасары.

Маңғыстауға сапары ба-рысында М.Əшімбаев сондай-а қ п а р т и я н ы ң о б л ы с т ы қ активімен кездесіп, осы өңірдегі нұротандықтармен Президенттің бес əлеуметтік бастамасын кеңінен талқылады.

Жалпы Маңғыстау қашанда

тың бастамаларымен ерекшелен-ген өңір. Биыл да Елбасымыздың бес əлеуметтік бастамасын жүзеге асыру мақсатында қарқынды жұмыстар жүргізуде. Бұл жөнінде облыс əкімі Ералы Тоғжанов: «Елбасының бес əлеуметтік бастамасының бірі əр қазақстандық отбасының баспаналы болуын көздейді. Өткен жылдың өзінде облысы-мызда 7 мың отбасы баспанамен қамтылды. Биыл жаңа бағдарлама арқылы бұл көрсеткіш еселене түсетіні анық. Осы мақсатта біз наурыздың алғашқы күні облы-сымызда «Асар – Жомарт жүрек» акциясын жарияладық. Акция ба-рысында 25 млн теңге көлемінде қаражат жиналып, 3500 отбасына көмек көрсетілді», – деді.

Мəулен Əшімбаев пен Ералы Тоғжанов аталған акцияның шапағатын көріп, баспаналы болған көп балалы ана, «Күміс алқа» иегері, ІІ топтағы мүгедек Моншақ Жолмағамбетованың шаңырағына арнайы барып, ме-рекемен құттықтады.

NAÝRYZ

Ақтөбеде мейрам жалғаса береді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биыл қостанайлықтар үшін Наурыз қызығының бірі ұлттық ат спорты ойындары болды. Бәйге де, қыз қуу да, к�кпар да Қостанайдың іргесіндегі Заречное селосында осыдан бірер жыл бұрын салынған жаңа типті «Арғымақ» ипподромында �тті. Делебені қоздырған бәйгеге сәйгүлігін Қостанай �ңірінен басқа, Ақмола облысы мен Ресейдің іргедегі аудандарынан, Башқұртстаннан әкеліп қосқандар болды. Құнан бәйге 3 шақырымға, аламан бәйге 7 шақырымға айдалды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нәзира Ж�РІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

– Құнан бəйгеге 11, аламан бəйгеге 26 ат қосылды. Көктемнің белгісі білініп қалғанымен, көбесі енді бұзылып жатқан аппақ қардың үстінде бəйге қосу, көкпар шабу атқа да, шабандозға да оңай емес. Бірақ көпшіліктің қызығы осы, жиналған жұртта есеп жоқ, – дейді ат спорты ойындарының төрешісі Надежда Вельман.

Жасындай жарқылдап, тұяғы мұз ойып, қарды шаша боратқан тұлпарлар айналымды көзді ашып-жұмғанша шауып өтті. Жітіқара ауданының сəйгүліктері мəреге құйрық тістесе бірінен кейін бірі жетті. 3 шақырымды 3 минут 26 секундта шауып өткен Авинар атты сəйгүліктің ша-бандозы Ернұр Құтегенге 150 мың теңге сыйлық тапсырыл-ды. Екінші, үшінші болып жет-кен тұлпарлар шабандоздары да 100 мың жəне 50 мың теңге сыйлықтарын алды.

Жеті шақырымдық аламан бəйгеде Башқұртстаннан келген Юмор деген тұлпардың бағы жан-ды. Ол жеті шақырымды 8 минут 39 секундта шауып өтті. Оның шабандозы Рамиль Салаховқа 300 мың теңге тапсырылды. Жітіқара ауданының Торын деген сəйгүлігі башқұртстандық тұлпардан бір секунд қана кешікті. Таран ауда-нынан қатысқан Зирбина мəрені үшінші болып кесті.

О б л ы с т ы қ і ш к і і с т е р департаментінің «Динамо»

жəне Қостанай ауданы коман-даларының арасында өткен көкпар тартысы мереке қызығына айналды. Ат спорты ойында-рынан КСРО-ның 9 мəрте чем-пионы атанған марқұм Ораз Сейдахметов Қостанайда іргесін қалаған көкпар ойыны оншақты жылдан бері даму үстінде. Соңғы жылдары облыстық ішкі істер департаментінің командасы жарыстарға үзбей қатысып жүр. Бұл жолы да серкешті салған динамошылардың күші де, ептілігі де басым болды. Қыз қуу қашанда ұлттық ат спортының сəні секілді. Көктемнің алтынкүрек самалы беттен өбіп, аппақ қардың үстінде құйындай шапқан үкілі қыз бен бөрікті жігіттің озғаны емес, жарасымы-ақ жұртты сүйсінтті. Аударыспақ жігіттің білек қаруы мен ептілігін бірдей сынады.

Қ о с т а н а й о б л ы с ы н д а спорттың негізгі түрлерінен ар-найы спорт мектептері бар. Бірақ ұлттық спорт түрлерін дамытуға осы уақытқа дейін аса көңіл бөлінбей келгені шындық еді. Биылғы Наурыз жанкүйерге де, спортшыға да сүйінші хабар ала келді. Облыста ұлттық спорт түрлерінің спорт мектебі ашы-латын болды. Бюджеттен осы игі іске арнап 43 миллион теңге қаржы бөлу де қарастырылып қойды. Ұрпақ тəрбиесіне үлес қосатын ұлттық спорт түрлері Қостанайда да өркен жаятын бо-лады.

ҚОСТАНАЙ

Сәйгүліктің тұяғы мұз ойып...

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Əр аңыздың түбінде ақиқат бар. Əр аңыздың астарында ұлт пен ұлыстың рухани құндылығы мен тарихи танымы жатыр. Тари хи аңыздарға қарағанда Нұқ пайғамбардың кемесі қа-сиет ті Қазығұрт тауының басы-на қа йырылған кез наурыз айы екен. Кемеден шығып, алғаш рет көкке ұшқан құс нəурізек деседі. Жерге табан тіреген адамзаттың алғаш көрген өсімдігі қылтиып шыққан бəйшешек екен. Ұзақ жолдан арып-аршып, шаршап-шалдығып жеткен кемедегі бар азық-түліктен дайындалған тағам наурызкөже болыпты. Адамзаттың жаңа өмірінің баста-уы Қазығұрт пен Табиғат ананың оянып, жаңарған кезі Наурыз мере кесі бір-бірімен осылайша ұшта сады. Бір аңыздарда бұл мекен де Қорқыт пен Қыдыр ата-ның жүргені баяндалады. Қазы-ғұрт түркі халқының ат байла-ған Қазықжұрты болғаны, яғни кіндік мекені екендігі айтылады.

Оңтүстік Қазақстан облы сы-ның əкімі Жансейіт Түймебаев Қазығұрт тауының баурайында ұйымдастырған «Наурыз Қа зы-ғұрттан басталады» атты шара-сының түпкі идеясын жұртшы-лыққа осылай түсіндіріп берді. Əкімнің өзі тілге тиек еткен-дей, шараның басты мақсаты – той тойлау, көңіл көтеру емес, елді ынтымаққа ұйыстыру,

Елба сымыздың бастамасымен жүзеге асып жатқан «Рухани жаң ғы ру» бағдарламасы аясын-да салт-дəстүрімізді жаңғырту, Оңтүс тіктің киелі мекендерін таныту, туризмнің ордасына ай-налдыру.

Өңірдегі тарихи орындар-ды туристердің орталығына айнал дыруды Жансейіт Түйме-баев қызметіне келе салысы-мен қолға алғаны белгілі. Қазы-ғұрт пен Ордабасыда үлкен туристік жобалардың қолға алынып жатқанын облыс басшы-сы бұған дейін де айтқан. «Нау-рыз Қазығұрттан басталады» шарасында жиылған қонақтар мен зиялы қауым өкілдері осы жобалардың нақты жүзеге асып жатқанына куə болды. Облыс əкімі Қазығұрттың баурайындағы Ақбура əулие кесенесінің қасында «Кемеқалған» туристік кешенінің іргетасын қалады. Көпшілікті осы жобамен таныс-тырды.

Жоба бойынша теңіз дең гейі -нен 1670 метр биікте жатқан, аңыз бойынша Нұқ пай ғам-бар дың кемесі қайырылған Кеме қалғанға 3,1 шақырымдық қанат жолы мен 4 шақырымдық жаяу жүргіншілер жолы салын-бақ. Осы жерде ұзындығы 120 метрлік, ені 30 метрлік, биік тігі 24 метрлік кеме тəрізді мону-мент-ғимарат бой кө те реді. Үш қабаттан тұратын ғима рат-тың бірінші қабатында жан-жануарлар дүниесінің му зейі,

екінші қабатында қонақ үй бөл -мелері, үшінші қабатында биік -тен айналаның ғажап көрі ні-сін тамашалайтын көру алаңы, тамақтану орны орналаса ды. Кешеннің айналасында турис-тер дің жағдайын жасайтын мейрам ханалар, балалар ойын алаңшасы, басқа да нысандарды салу көзделуде.

«Наурыз Қазығұрттан бас-талады» іс-шарасы облыстағы 1500-ге жуық өнерпаздың қаты-суымен өтті. 40-тан астам киіз үй тігіліп, этноауыл жəне оған кіре-беріс жеріне арнайы қақпа орна-тылып, алтыбақандар мен ұлттық салт-дəстүрлер көрсетілетін ар-найы шағын сахналар, ұлттық ойындарға арналған алаңшалар жəне қолөнер шеберлері мен ұлттық тағамдардың көрмесі ұйымдастырылды. Салтанатты іс-шара өтетін үлкен сахна Нұқ пайғамбардың кемесі іспеттес безендіріліпті.

– Наурыз мерекесі – жара-ты лыстың өз заңымен үйлескен, таби ғатпен біте қайнасқан мере-ке. Бұл – Жаңа жылдың бас тауы. Көктем – бүкіл тіршілік атау-лының жанданатын, жаңарып түлейтін кезең десек, осы бір шуақты мезгілдің бастауында тұрған əз-Наурыз күн мен түн теңесіп, тіршілік атаулы қайта түлейтін тұс. Сонымен қатар Нау рыз мерекесі бүкіл ауыл-ел болып, əсіресе жастар жағы түгел дей таң шапағын қарсы алудан – тазаланған арықтарға су

жібе ру ден, ағаш отырғызып, гүл егу рə сімін өткізуден баста ла тын бол ған. Бұл мерекені қазақ тар-дың «Ұлыстың ұлы күні» деп атай тын дарының сыры осы дан болса керек. Міне, осының бəрін есепке ала отырып, Елба сы мыз-дың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласының ая-сында «Наурыз Қазығұрт тан ба-сталады» деген ау қымды іс-ша ра өткізіп отыр мыз. Міне, биыл-ғы Наурыз мере кесіне еліміз толағай табыстармен жетіп отыр. Алдағы жылы атқарылар жұмыстар да аз емес. Осының барлығы мемлекеттің халықтың əл-ауқатын жақсартуға барын-ша жағдай жасап жатқанын көрсетеді. Ендігі жерде біз де өз еліміздің өсіп-өркендеуіне үле-сімізді қосуымыз керек, – деді облыс басшысы.

Мерекеде Жансейіт Түйме-баев «Туған жерге тағзым» шара сына белсене қатысқан азамат тарды алтын, күміс, қола ме дальдармен марапат-тады. Бұ дан кейін шара об-лыс өнерпаз дарының мерекелік бағдарла масымен, ұлттық спорт түрлеріне арналған жарыстарға жалғасты.

Айрықша театрландырылған қойылымдармен көмкерілген ме-рекеде Дихан баба шақырылып, қыс кетіп көктемнің келуіне орай гүлдің ішінен Көктем қыздың шығуы көрсетілді. Сондай-ақ 500-ге жуық көгершін көкке ұшырылды.

Әз мереке Қазығұртта тойландыТемір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Биыл Ақтөбе аймағында Нау-рыз мерекесін тойлау мен атап өту мерзімі тұтас бір айға созыл-мақ. Бұл кез 14 наурыз бен 14 сəуір аралығына тұспа-тұс келеді. Соның ішінде шоқтығы биік сан-алуан іс-шаралар өңірде өткен 22 наурыз күні өткізілді. Оның қай-қайсысына да бірінші кезек-те əлеуметтік сипат пен басым-дық берілгені Ақтөбедегі нау-рыз тойының ажарын аша түсті. Ұлттық нақыштар мен ежел гі салт-дəстүрлерімізге сай өрнек-теліп жасақталған киіз үйлердің əрқайсысы облыста биылғы жылы жүзеге асатын əлеуметтік жобалардың атауларын алды. Айталық биыл облыста «Аналарға тағзым» əлеуметтік жобасы қолға алынды. Сондай өңірде 2018 жыл «Балалар жылы» деп белгіленді. Міне, мəні мен сəні келіскен киіз үйлер атаулары осындай бағытпен жалғаса бе реді. Тойлау мен ой-лау, түр мен мазмұн бір-бірімен тығыз үйлесім табуы да Ұлыстың ұлы күніне тəн құндылықтарды б а й ы т а т ү с т і . С о н д а й - а қ Наурыз мейрамы құрметіне орай облыс аумағында жиырма əлеуметтік нысан пайдалануға берілгені де басты артық-шылық пен өзгешеліктің бірі.

Негізгі шара Əбілқайыр хан даңғылының бойында мəреге жетті. Мұнда «Наурызым – құт-береке!» атты мерекелік думан мен театрландырылған көріністер қойылып, өңір тұрғындарын Ақтөбе облысының əк ім і Бердібек Сапарбаев жаңғыру мерекесімен құттықтап сөз сөйледі. Осы жерде ұзындығы бір шақырымға жуық павиль-ондар қатары орналастыры-лып, ақтөбеліктер оған тегін қойылған 10 тонна бауырсақ пен 13 мың литр наурызкөжеден ауыз тиді. Осы орайда айта кетерлік мəселе Наурыз күні облыс орталығындағы мейрам-хана-кафелер мен асханалар жүйесінде жəне барлық қоғамдық тамақтандыру орындарында оған келген клиенттерге бауырсақ пен наурызкөже тегін ұсынылды.

Жоғарыда аталып өткендей Ақтөбе аймағындағы Наурыз рухын ту еткен шаралар тек бір күннің аясымен шектелмейді. Бұлардың дені бірінші кезекте əлеуметтік жағынан аз қамтылған азаматтар мен балаларды, соны-мен бірге көп балалы аналар мен соғыс жəне еңбек ардагерлерін моральдық жəне материалдық тұрғыдан қолдауға бағытталып отыр.

АҚТ�БЕ

Думанды шаралар теңіз жағалауында өтті

4 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛÚNDEÝ

Альфред ГУЗЕНБАУЭР,Аустрияның экс-канцлері

Қазақстан басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бес əлеуметтік бастамасы елдегі негізгі əлеуметтік про-блемаларды шешуге бағытталған нақты бағдар лама болып табылады. Сондай-ақ ол елдің бəсе кеге қабі-лет тілігін арттыруға жəне нығайтуға жасал ған нық қадам саналады. Бастама сонысымен ерекшеленеді.

Президенттің Үндеуінде тұрғындарды қолжетімді баспанамен қамтамасыз етіп, еңбек адамдарының, оның ішінде төмен еңбекақы алатындардың салық мөлшерін төмендету мəселесі де атап өтілген. Міне, бұл мыңдаған қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсартуға ықпал етеді, олардың баспаналы болуына жол ашады. Əсіресе

бұл жас отбасыларға мемлекет тарапынан жасала-тын қолдау-көмек болмақ.

Жоғары білім беретін оқу орындарын инвес-тициялау, шағын кəсіпорындарды салу, бизнесті дамыту жəне энергетикалық инфрақұрылымды жақсарту ел болашағы үшін аса қажет. Өз кезегінде ол экономикалық мəселелерді шешеді, жұмыссыздар қатарын едəуір азайтады. Алдағы уақытта елдің экологиялық жəне əлеуметтік жағынан жақсаруына себеп болады.

Жалпы Қазақстан Президентінің бес əлеуметтік бастамасы экономикалық тұрғыдан алып қарағанда жан-жақты ойластырылған, көрегенділікпен өлшеп, електен өткізілген. Сонымен қатар бұл бастамалар барлық жағынан тиімді əрі əлеуметтік маңызды мəселелер саналады.

Қуат БАЙМЫРЗАЕВ,І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетініңректоры, география ғылымдарының докторы, профессор

Елбасы Үндеуі көктемнің самал желіндей жастардың жүрегін ерек-ше қуанышқа бөлегені анық. Қазір білім, мамандық алуға құштар, бірақ грантқа іліне алмай, ақылы бө лімд ерде оқуға қаржысы бол-май уақытын жоғалтатын жастар аз емес. Енді Елбасы қолдауының ар қасында жастарымызға өзіміздің елде ақысыз білім алуға зор мүм-кіндік туды. Əр оқу жылында бөлі-нетін 54 мың грантқа қосымша 20 мың грант бөлінуі көптеген жас тар дың үмітін жағып, жоғары білім ге деген қолжетімділікті арт-тырып отыр.

Қазіргі таңда аймақтық универ-с итеттердің барлығы көп салалы жоғары оқу орындары. Яғни тек бір бағытта емес, экономикалық, педагогикалық, гуманитарлық, техникалық, аграрлық, құқық, жа-ратылыстану, тағы басқа салаларға мамандар даярлайды. Елбасының қосымша бөліп отырған білім грантын аймақтық жоғары оқу орын дарына тапсырған талап-керлер де иелене алады. І.Жан-сүгіров атындағы Жетісу мемле-кет тік университеті де өңірде орналасқан бірден-бір көп са-лалы білім ордасы болғандық-тан Алматы облысының, жал-пы республикамыздың жас тұр-ғындары біздің университетке талап кер болу арқылы бақтарын сынауға мүмкіндіктері зор. Тағы бір айта кететін жағымды жаңалық,

жыл сайын Алматы облысының əкімдігі əлеуметтік көмек көрсету жолымен жүздеген жастарға жергілікті бюджет есебінен білім беру грантын тағайындайды. Мəселен, былтырғы оқу жылын-да 83 жас түрлі мамандықтар бо-йынша əкім грантымен білім алып жатыр. Бұл үрдіс биыл да жалға-сын табады деген сенім жоғары. Себебі Елбасының бес əлеуметтік бастамасы жарық көрген күн нен облыс əкімі Амандық Баталов І.Жансүгіров атындағы Жеті-су мемлекеттік университе тіне үлкен қолдау көрсетіп, ал дағы 2018-2019 оқу жылында 100 грант бөлетінін жеткізді. Елбасы «Төртінші өнеркəсіптік револю-ция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында да елді цифрландыру үдерісіне байланысты техникалық маман-дар дайындау керектігін айтқан болатын. Осы жолғы Үндеуінде бөлген 20 мың білім грантының 11 мыңы техникалық мамандар дайындауға жұмсалатынын еске салды. Бұл өте дұрыс шешім. Елдің экономикасын дамыту үшін өндіріс қашанда ту ұстаушы бо-лып қала бермек. Қазір бұл саланы жаңа технологиялармен дамыту үшін цифрландыру жұмыстары басталды. Оған инженерлермен, технологтермен қатар ІТ-маман-дар өте қажет. Осы мақсатта біз ал дағы оқу жылында техникалық, аграрлық сала бойынша жаңа ма-ман дықтар ашуды көздеп отыр-мыз. Жаңа мамандықтар есебінен Елбасы бөлген қосымша грант жетісулық жастарға да бұйырады деп ойлаймын. Университеттегі құрылымдық бөлімдер жұмысын, оқу процесінің кейбір тұстарын

цифрландыру мақсатында жос-парлау жəне цифрландыру депар-таментін құрып, нақты жұмыс-тарды қолға алдық.

Елбасы Үндеуінде айтыл ған студенттердің жатақханадағы жағ дайын жақсарту мəселесі өте орынды. Əрине бұған дейін де студенттерді жатақханамен қам-тамасыз ету мəселесі күн тəр тібі-нен түскен емес. Десек те Пре-зи денттің «2022 жылдың соңы на дейін студенттерге арнап кемінде 75 мың орындық жаңа жатақхана салуды тапсырамын», деуі түйінді мəселені тарқатқандай болды. Мұның білім ордаларының жағ-дайын жақсартуға, студент тер-дің күнкөрісіне, сабаққа алаң сыз қарауына ықпалы зор болары сөзсіз. І.Жансүгіров атын дағы Жетісу мемлекеттік универ си-те тінде 524 орындық екі жатақ-хана бар. Онда ата-анасы жоқ студенттер тегін тұрады. Об лыс ор талығынан шалғайда орна лас-қан елді мекеннен келген студент-тер, əлеуметтік жағынан аз қор-ғалған, көп балалы отбасынан шыққан, жатақханада тұруға ниет білдірген студенттердің барлығы жатақханамен қамтамасыз етілген. Барлық бөлмелер тұрмыстық тех-никамен, жұмсақ жиһаздармен жабдықталған. Дегенмен де Елба-сы Үндеуінен кейін студенттер-ге жаңа жатақхана салу мəселесі көтеріліп, облыстық əкімдікпен келісім жүргізілді. Алдағы уақытта 500 орындық жаңа жатақхана салу жоспарланып отыр. Қазіргі таңда жер бөлініп, құжаттар дайында-лып жатыр.

Əлеуметтік жағдайдың жақ-саруы – қуатты елге айналу жолын дағы қарекет.

СЫРТ КӨЗ – СЫНШЫ

Барлық жағынан тиімді

Халық қамына қарекет

�ли БЕКТАЕВ,Парламент Сенатының депутаты, «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясының т�рағасы

Тəуелсіздіктің алғашқы жыл-дарында Мемлекет басшысы «Қазақстан-2030» бағдарла ма-сын ұсынды. Экономика дағ-дарысқа ұшырап, жоспарлы жүйе күйреп, нарықтық эконо-мика əлі орныға алмай жатқан кезінде мұншалықты оптимистік бағдарламаға халықты сендіре білудің өзі қиынның қиыны еді.

Атақты Тəтіқара жыраудың Жəнібек Шақшақұлына майдан даласында дем беріп, «Алдың-нан су, артыңнан жау қысқанда, жігіт тің жігіттігі осындайда» деп ке летін толғауы бар-ды. Азуын айға біле ген алып империяның күл-тал қаны шығып, жарты құр-лық дағ дарысқа ұшырап тұрған тұс та Елбасының да қалың елді сөзі не сендіріп, ісімен дəлел кел-тіріп, тығырықтан алып шығуы «қай рат кердің қайраткері ғана» жүрегі дауалап, жігері жете тін бастама еді.

Дəл сол кезеңде ТМД айма-ғын да мұндай кешенді стратегия-лық құжат қабылдап, оны іске асыруға бел шешіп кірісіп кеткен елдер некен-саяқ еді. Мемлекет басшысы Н.Назарбаев ескі кеңес кеңістігінде алғашқылардың бірі болып көрегендік танытып, өз елін ортақ идеяның төңірегінде жұдырықтай жұмылдыра білді. Сол кездегі скептиктердің сенім-с іздігіне қарамастан бүгінде «Қазақстан-2030» бағдарламасы толығымен жүзеге асты. Бағдар-ламаның əр бабын парақтап қайта қарап шықсаңыз, ондағы мақсат, міндеттердің шынымен-ақ мер-зімінен бұрын орындалғанын көресіз.

Бүгінгі таңда еліміз аяққа нық тұрып, Елбасының сөзімен айтқанда «брендке айналған тəуелсіз Қазақстанды құрдық». Ел болып, ес жиып, етек-жеңі-мізді жинаған кезеңде жаһандық сын-қатерлерге төтеп берер бір-неше маңызды стратегиялық бағ-дар ламалар қабылданды. Шын -дығын айту керек, Прези денті-міздің жасаған əрбір қада мын, көтерген бастамасын, қабыл-даған бағдарламасын, халыққа ар наған Жолдауын үлкен, жүйе лі шешімд ерді талап ететін, маңыз-ды іс-əрекеттер деп есептеуге болады.

Осы тарихи құжаттардың бар лығында да, халыққа жол-дан ған жолдаулардың бəрінде де Елбасы əлеуметтік мəселелерді назардан тыс қалдырған емес. Бүгінгі күні Қазақстан – халық алдындағы өзінің əлеуметтік міндеттемелерін толық орындап отырған бірегей мемлекет.

Ал Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың наурыз айының басын да жа-рия етілген «Бес əлеу мет тік ба-стамасы» үлкен тарихи оқи ға болды деп айтуға болады. Үн-деу жарияланғалы бері қо ғамда жаңғырық тудырып, əртүр лі деңгейде талқылаулар мен тал-дау, сараптамаларға арқау бо-луда.

Елбасының саяси-əлеуметтік саладағы шешімдеріне қашанда сеніммен қарайтын Қазақстан халқы бұл жолғы Үндеуді ерекше ықыласпен қабыл алды. Алпауыт елдер бірінен бірінің мықты екендігін дəлелдеумен əлек бо-лып, соғыс қаруының қуаты мен көлемін арттырып жатқан за ман да халқының əлеуетін арт -тыруға батыл қадам жасау ын ты-мағы жарасқан біздің елдің ғана қолынан келіп отыр. Бұл мақ-танатын нəрсе ғой деп есептеймін.

Нарықтың заңдылығы үстем-дік құрған қазіргі заманда бұл мəселенің жүйесін қалыптастыру да біршама уақытты қажет етті. Осы уақытқа дейін Қазақстан нарығы бір ғана ипотекалық несиелендірудің неше алуан түрін сынап көрді. Бұлардың бірі несие берушіні қанағаттандыра алмаса, енді бірі несие алушы азаматтардың көңілінен шықпай жатты. Мемлекет тарапынан же-келеген əлеуметтік топтар үшін жеңіл детілген несие түрлері мен бюджеттік баспана тұрғызу шара лары да іске асырылып келді. Ал енді жаппай еліміздің тұр ғындары үшін төмен пайыз-ды ұзақмерзімді ипотека беру тұ ң ғ ыш рет қолға алынғалы отыр. Елбасының бұл бастама-сы, басқасын айтпағанда ТМД елдерінің аймағында теңдесі жоқ əлеуметтік қадам болмақ.

Көршілес Ресейдің өзінде əле у-меттік ипотекалардың ең төмен пайыздық мөлшерлемесі 11,5-13 пайызды, алғашқы жарна 30 пайызды құрайды екен. Ал Елбасының Үндеуінде ұсынылып отырған ипотеканың пайыздық мөлшерлемесі 7 пайызды құрайды. «7-20-25» үлгісіндегі бағдарламада бастапқы жарна мен несие мерзімі де қарапайым азаматтар үшін біршама қолайлы деңгейде белгіленді. Аталмыш бас тама кейінгі жылдары дағ-дарыс тың əсерімен біршама бə сең деп қалған құрылыс са ла-сы на да серпін бермек. Ел басы-ның сөзімен айтқанда «эко но-миканың, шағын жəне орта биз-нестің өрістеуіне жұмыс іс тейді, жаңа жұмыс орындарын аша-ды». Ендігі мəселе жұрт болып жұмылып, Елбасының бастама-ларын іске асыруға атсалысу.

Еліміздің азаматтары үшін аса өзекті əлеуметтік мəселелердің бірі – еңбекақы мəселесі. Елбасы өз Үндеуінде жалақысы төмен қазақстандықтарды қолдау үшін 2019 жылдың 1 қаңтарынан бас-тап олардың салық жүктемесін 10 есеге азайтып, 1 пайыз ғана салық салуды ұсынды. Нақтырақ айтқанда, ай сайын ең төменгі есептік көрсеткіштің 25 еселен-ген көлемінен аз жалақы ала-тын д арға салынатын жеке та-быс салығын азайту арқы лы олар дың жүктемесін жеңіл д ету керек екені айтылды. Жасыра-тыны жоқ, төменгі жалақымен күн көріп жүрген азаматтардың басым бөлігі ауылда тұрады. Жыл бойы 3-4 ай ғана жұмыс істеп, қалған уақытта тапқанына тəубе деп жүргендер де ауыл тұр ғындары. Олай болса, Мем-лекет басшысының бұл баста-масы тікелей ауыл азаматтарын қолдауға, олардың тұрмыс-тірші-лігін көтеруге бағытталған деп толық сеніммен айтуға болады.

Мұның несие алуға да қатысы бар, себебі шынайы табысын көрсете алған жұмыскердің ипо текалық жүйеге енуге мүм-кін шілігі бар. Яғни салық дең-гейінің төмендеуі табыстың ар-туына, тұрғындардың баспана мəселесін шешуіне оң мүмкіндік туғызады. Сондай-ақ Елбасы əрі қарай Үкіметке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу мүмкіндігін зерделеуді тапсыр-ды. Бұл да əлеуметтік теңсіздікті азайтуға бағытталған дамыған елдердің тəжірибесі.

Елдің ертеңіне салынатын ең маңызды инвестиция – білім жəне ғылым. Елбасының əрбір бастамасында білім беру са-ласына ерекше көңіл бөлінеді. Білімді ұрпақ – ел болашағының кепілі. Цифрлы технологиялар мен интернет жүйесі үстемдік құрған дəуірде озық біліммен қаруланған ел ғана бəсекеге қабілетті бола алары хақ.

«Қазір жыл сайын бөлінетін 54 мың грантқа қосымша 2018-2019 оқу жылында тағы 20 мың грант бөлу керек. Оның 11 мыңы техникалық мамандықтар бо-йынша бакалаврлық білім бе-руге тиесілі болады» деп атап көрсетті Елбасы. Бұл – нақты сандармен негізделген жүйелі жоспар. Білім жолына қадам басқан мыңдаған жас түлектің кеудесіне үміт ұялатып, келе-шекке деген сенімін нығайтатын ұлттық масштабтағы бастама. Аталмыш бастаманың негізгі мақсаты – төртінші өнеркəсіптік революция жағдайындағы жаңа экономикада зор сұранысқа ие болатын сан мың жаңа маманды даярлау.

Үндеуде қосымша грант тар-дың басым бөлігі инженерлер, ақпараттық технология, роботты техника, нанотехнология сала-сы мамандықтарына бөлінетіні баса айтылды. Өз кезегінде жоғары оқу орындары да атал-мыш бағыттағы мамандықтар бойынша сапалы маман əзірлеп шығаруға тас-түйін дайын болу-ға міндетті. Индустрия 4.0 үде-рісінің көшіне ілесеміз десек, еліміздің оқу орындарындағы білім беру жүйесін үнемі дамы-тып, ғылым мен технологияның жетістіктерін игеруге икемді сапа деңгейіне жеткізуге тиіспіз.

Ең алдымен жоғары оқу орын-дарының оқу бағдарламасын мамандығына сай өндіріспен тығыз байланыста түзген дұрыс. Мəселен ауыл шаруашылығы мамандықтарының оқу бағдар-ламасын тиісті кафедралар мен факультеттер өз аймақтарын-дағы агроөнеркəсіп кешенінің ең бек жəне техникалық шарт-тарына, талап-тілектеріне орай

əзірлесе, бұл саладағы маман са пасы мен еңбек өнімділігі ар-тар еді. Жоғары оқу орында-рында мұндай мүмкіндік бар. Бұрынғыдай емес, олар оқу бағ-дарламасын əзірлеуде мей лінше дербес. Қазіргі таңда жоғары оқу орындарының дербестігін арттыру мəселесі бойынша заң жобасын Парламент Мəжілісінің жұмыс тобы да талқылауда.

Бес əлеуметтік бастамада тех-никалық жəне ауыл шаруа шы-лығы мамандықтары бойынша барлық жоғары оқу орындары гранттарының құнын ұлттық жоғары оқу орындарының грант-тары деңгейіне дейін көтеру қажеттігі айтылды. Қосымша бөлінетін 20 мың оқу грантының санына ғана емес, сол гранттар бойынша білім алып шығатын мамандардың сапасына да жіті көңіл бөлуге міндеттіміз. Сондай-ақ қазір жоғары оқу орындары мен колледждердің студенттерін жатақханамен қамтамасыз ету мəселесі өте өзекті екенін ерекше атап өткен Елбасы Үкіметке 2022 жылдың соңына дейін студенттерге арнап кемінде 75 мың орындық жаңа жатақханалар салуды тапсырды. Бұл, əсіресе, білім қуып, ауыл-дан қалаға келген жастар үшін жақсы жаңалық. Бизнес пен мемлекеттің серіктестігі арқылы əлеуметтік мəселелерді шешу əлемдік тəжірибеде кеңінен қолданылып, қазіргі таңда біздің елде де қанат жайып келе жатқан оңтайлы амал болып тұр. Осы арқылы студенттер қауымының жатаққана мəселесі шешімін тауып қана қоймайды, соны-мен қатар бизнестің белгілі бір салалары да өркендеп, дамуға мүмкіндік алады.

Елбасы ұсынған төртінші бастама: «Шағын несие беруді көбейту». Өзін өзі еңбекпен қамтыған жəне жұмыссыз тұрғындардың арасында жап-пай кəсіпкерлікті дамыту үшін ең тиімді тетік бұл. Үкімет бұған дейін де кəсіпкерлікті дамыту мақсатында тұрғындарға шағын несие берудің түрлі үлгілерін сəтті іске асырып келді. Ал енді бұл жолғы шағын несиенің көлемі 20 миллиардқа артпақшы. Игерілу деңгейіне қарай көлемі жыл са-йын өсіп, екі еселенбек. Шағын бизнеске құйылған мұншама қаржының макроэкономикалық əсері болары да хақ.

Елбасы бұл бастаманың негізінен ауыл-аймақтар үшін, ауылдағы кəсіпкерлікті дамыту үшін айрықша маңызды екенін атап өтті.

Ауылдықтарды қуантып отырған үлкен жаңалықтардың бірі – «елді газбен қамтамасыз ету» мəселесі. Елбасы Үндеуді жариялағаннан кейін іле-шала Ресей телеарнасының тілшісіне берген сұхбатында Қазақстанның мұнай мен газдың ірі өндірушісі бола тұра, аймақтардың түгелдей газбен қамтамасыз етілмегенін айтып, бұл мəселенің Кеңестік кезеңде де жеткілікті деңгейде қолға алынбағанын атап өтті.

Енді міне елдің еркіндігі нығайып, экономикасы қуаттан-ған кезеңде осы олқылықтың орны толмақ. Бұл бастаманың игі лігін ең алдымен газбен мүл-дем қамтылмаған орталық облыс-тардың тұрғындары көрмек. Қараөзек – Жезқазған – Қараған-ды – Теміртау – Астана бағытын-да тартылатын ма гистралді газ құбыры аймақтардағы 2,5 млн халықты газбен қамтамасыз етіп, елдің тірлігін оңалтып, эколо-гия ны жақсартады, шағын жəне орта бизнестің жаңа өндірістерін ашуға мүмкіндік береді. Газ құбыры Қарағанды облысының тер ри т ориясының өзінде бірне-ше қалалар мен 120 елді мекенді газбен қамтамасыз етеді. Ал енді елордамыз Астанада əсіресе жылу беру мерзіміндегі ауаның ластану мəселесі газ құбыры тар-тылған соң түбегейлі шешімін табатыны айтпаса да түсінікті. Бір қуанарлығы газ магистралі Астанамен шектеліп қалмақ емес. Елбасы бұл жобаны жүзеге асыру əрі қарай өзге өңірлерді де газ-бен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретінін атап өтті.

Қорыта айтқанда, «Прези-дент тің бес əлеуметтік баста-масында» айтылған мəселелер – анық, алға қойылған міндеттер – айқын. Үндеуде қамтылған əр бастаманы ой елегінен өткізіп, көкірек көзімен көріп, түсіне білу үшін əлеуметтік немесе экономика саласының білгір маманы болу да қажет емес. Нақты сандармен негізделіп, керек десеңіз жүзеге асыру мерзімдері де көрсетілген іс-шаралардың жүйелі жоспары іспетті. Ендігі кезекте ел бо-лып осы бастамалардың мəні мен маңызын қалың бұқараға түсіндіру жұмыстарын жүргізуге міндеттіміз.

Берекелі бес бастама––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Еліміз тәуелсіздігін алып, азаттыққа қол жеткізгелі Елбасы-ның тарихи бастамаларының нәтижесінде дамыған елдердің к�шіне ілесіп, ілгері басып келеді. Осынау жылдар ішінде Қазақстанның жеткен жетістігі, бағындырған биіктері дос сүйініп, дұшпан күйінердей. Мұның барлығы жүйелі саясат пен байыпты басқарудың арқасы екені анық. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 5ÁLEM JÁNE QAZAQSTAN

Терроризм – бизнес пе?..

Жасыратыны жоқ, жаңа жүзжылдық есік ашқалы бері əскери күш жекелеген мемлекеттердің ұлттық мүдделерін іске асырушы негізгі құралдардың біріне ай-налып барады. Оның үстіне елдердің ішкі кикілжіңдеріне шетелдіктердің тікелей араласып, оны асқындырып жіберетін жағдайлар да жиірек көрініс беруде. Бұлар сол өңірдегі бұрыннан қалыптасқан қауіпсіздіктің моделін бұзуға жəне елдердің мемлекеттілігін қиратуға соқтырып жа-тады.

Бүгінде Сирияда, Сомалиде, Ливияда жəне Йеменде дəл осындай аса қиын жағдай қалыптасып отыр. Олар өз тəуелсіздігін жоғалтып алудың, мемлекеттігінен айы-рылып қалудың алдында тұр. Сондай-ақ бұл елдердің аумағын терроршыл топтар, радикалдар мен есірткі саудалаушылар, қарақшылар мен адам саудасымен айналы-сушылар «жаулап» алған десе де болады. Бұрындары аса ірі террорлық топтар, мысалы «Ислам мемлекеті», «Талибан», «Əл-Каида» сияқты құрылымдар жекелеген өңірлерде іс-əрекет етіп келсе, енді олар жаһандық саясатқа араласуға ұмтылып келеді.

Ондаған жылдардан бері терроризм бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатер төндіріп отыр. Оның шекара таңдамайтынын əлемдік қоғамдастық та мойындады. Сарапшылардың пайымдауынша, аса қауіпті бұл проблеманың əскери жəне гуманитарлық өлшемдерімен қатар, экономикалық өлшемдері де бар. Себебі терроризм тер-роршылар бақылауындағы аймақтардың экономикалық инфрақұрылымдарына едəуір нұқсан келтіреді. Елдерге ше-тел инвестициясының келуін тежейді. Халықаралық сауда-саттықты дамытуға, мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты өрістетуге кері əсер етеді. Бұдан дамыған елдердің өздері де экономикалық шығынға ұшырап жатады.

Бұл Орталық Азия елдеріне де қатысты. Əлем жəне экономика инсти-туты мен Мэриленд университетінің бірлесіп дайындаған «Жаһандық терро-ризм рейтингі – 2016» баяндамасында көрсетілгендей, жаһандық трансформация жағдайында Орталық Азияда терроризмнен келген материалдық шығын 2004 жылғы 18 миллиард доллардан 2015 жылы 90 мил-лиард долларға дейін өскен. Бұл жерде сөз Орталық Азия өңірінде аса маңызды бірқатар инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға террористік топтардың кедергі келтіргені жайында болып отыр. Өйткені соңғы жыл-дары халықаралық террористік ұйымдардың өздері қуатты экономикалық құрылымдарға айналғаны шындық. Нақты мысалдар да бар.

Еңбек нарығы дамыған жəне ірі қаражат айналымда жүрген қазіргі кезде терроризм жаһандық деңгейдегі табысты бизнес көзі болғаны рас. Біріккен Ұлттар Ұйымының мəліметтері бойынша, 2016 жылы «Ислам мемлекеті» экстремистік топтары заңсыз мұнай саудасынан 260 миллион доллар пайда тауыпты. Ал содан бір жыл бұрын осы топтың терроршыларының заңсыз жолмен тапқан та-бысы 500 миллион доллардан асқан екен. Сондай-ақ «Талибан» қозғалысының «табы-сы» да осыған деңгейлес. Бұл экстремистік ұйым Ауғанстандағы есірткі саудасынан жыл сайын 400 миллион долларға дейін, қымбат тастарды контрабандалық жол-мен саудалаудан 200-300 миллион доллар аралығында пайда табатынын халықаралық сарапшылар дəлелдеді.

Бүгінде əлемдік экономикада тұрақсыздық байқалады. Оны тұрақтандырып, ілгерілетуге қарекет жасалып-ақ жатыр. Өкінішке қарай қор нарығында қалыптасқан тəуекелдер «көпіршігі» оған жол бермеуде. Мысалы, 2016 жылы жаһандық экономиканың өсімі 2,3 пайызға төмендеп, «рекордтық көрсеткішке» құлдыраған. Биылғы жылы ол 2,9 пайызға өседі деген болжам жаса-лып отыр. Ал Дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасына қарағанда, оның себебі табыстар теңсіздігінің ұлғаюына, қоғамның полярлануына жəне тұрғындардың қартаюына байланысты. Оған, сондай-ақ гео-саяси бақталастық пен іргелі мемлекеттер арасындағы өзара сенімнің жоқтығын қосуға болады. Міне, осындай мəселелер əлемдік экономикалық жүйенің дамуына тосқауыл болуда.

Қазіргі кезде Орталық Азия өңіріндегі мемлекеттердің саяси жəне экономикалық одағын құруға мүмкіндіктері бар. Біздің ойымызша, осындай ұйым қажет-ақ. Бұл күн тəртібінен түспек емес. Себебі Орталық Азияда шешімін күткен күрделі де өзекті проблемалар баршылық. Мысалы, Ауғанстандағы тұрақсыздықтың бір өзі өңірлік проблемадан асып, халықаралық деңгейге көтерілді. Бұл қауіпсіздік архи-тектурасын жаңаша қарастыруды, жаңаша құруды қажет етеді. Ол үшін ең алдымен Орталық Азия елдерінің арасында өңірлік қауіпсіздік пен ынтымақтастық жүйесінің негізі қалануы тиіс. Сондықтан да «сыртқы ойыншылардың» ұсынысын күтпей-ақ өңірлік қауіпсіздікке қатысты үлгі-моделді өңір елдерінің өздері дайындағаны жөн. Бірінші кезекте бұл жеке мүддеміз үшін қажет.

�лисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,

«Егемен Қазақстан»

Өзі жүретін көлік адам өлтірді

АҚШ-тың Аризона штатын-да Uber компаниясының өздігінен басқарылатын көлігі көшеден өтіп бара жатқан əйелді қағып өлтірді. Автономды көлік тарихында мұндай оқиға алғаш ұшырасып отыр.

Рейтер агенттігінің хабарлауынша, осы оқиға аталған транспорттың дамуы-на елеулі кедергі келтіруі мүмкін. Uber компаниясы өздігінен басқарылатын көліктер қызметін уақытша тоқтата тұратынын мəлімдеген.

Жалпы, робот-автокөліктерді Uber, Alphabet Inc жəне General Motors секілді компаниялар жасап шығарған болатын. Мұндай транспорттар келешекте көлік апатын азайтып, миллиардтаған доллар табыс əкеледі

деп күтілген-ді. Алайда, Аризонадағы апат өзі жүретін көліктердің əлсіз тұсын көрсетіп берді.

Полиция өкілдерінің мəліметіне сүйенсек, Uber-дің көлігі жүргінші жолды кесіп өтпек болғанда оны сағатына 65 шақырым жылдамдықпен келіп қаққан. Апат салдарынан 49 жастағы Элайн Херзберг есімді əйел тіл тартпай кеткен.

Бұған дейін Uber-дің дербес көліктері бірнеше мəрте өзге машина-лармен соқтығысып қалған еді. Ол кез-де адам өлімі болмағандықтан, апаттар қоғам назарын аудара қоймаған-ды. Бірақ бұл жолы АҚШ жұртшылығы адамның басқаруынсыз жүретін көліктердің болашағына күмəнмен қарап отыр.

Мұндай пікірмен Uber келісе қойған жоқ. Компания өкілдерінің айтуынша, дербес көліктер транспорт индустриясын түбегейлі өзгертуге көмектеседі. Мəселен, 2017 жылғы

желтоқсанда Uber-дің жүргізушісіз көліктері 3,2 миллион шақырымды жүріп өткен. Қазіргі таңда АҚШ көшелерінде компанияның 100-ге жуық робот-көлігі тасымал қызметімен айналысады.

Саркози жауапқа тартылды

Францияның бұрынғы президенті Никола Саркози тергеуге алынды. Le Monde газеті таратқан ақпаратқа сүйенсек, оған 2007 жылы сайлауда Ливия тарапынан заңсыз қаржылық қолдау көрсетілді деген айып тағылған. Алайда, Н.Саркози мұның бəрін жоққа шығарып отыр.

Ливиядан келген заңсыз көмек туралы қылмыстық іс 2013 жылы ашылған болатын. Зерттеу жұмыстары содан бері жүргізіліп келеді.

Бұл Н.Саркозиге қатысты алғашқы дау-жанжал емес. Былтыр оған қатысты Катардың футболдан əлем чемпио-натын өткізу құқығын жеңіп алуға көмектесу үшін пара алды деген күдік туындаған еді. Сондай-ақ 2012 жылғы сайлау науқанында заңсыз қаржылық қолдау көрсетті деген айып тағылды.

2016 жылы ливиялық бизнес-мен Зияд Таккедин Н.Саркозиге бес мил лион еуро пара апарып бергенін мəлімдеп, екі жылға бас бостандығынан айрылды. Le Monde газеті аталған қаржы Ливияның бұрынғы басшы-сы Муаммар Каддафи тарапынан берілгенін айтады. Ал 2012 жылы Mediapart басылымы Н.Саркозидің сайлау науқанын жүргізу үшін 50 мил-лион еуро пара алды деп айыптайтын құжаттар жариялады.

Шолуды әзірлеген Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»

––––––––––––––––––––––––Қазақстанның беделді ха лық-аралық ұйымдар шеңберін-дегі іс-қимылы әлемдік қоғам-дастықтың к�з алдында. Осы орайда Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына биыл (ҰҚШҰ) т�рағалық жасап отыр ған еліміздің ұстанған негіз гі бағытын ерекше атап �туге болады.––––––––––––––––––––––––

Жолдыбай БАЗАР,«Егемен Қазақстан»

Жалпы, ауқымы кең БҰҰ, ЕҚЫҰ, ШЫҰ, ИЫҰ жəне ҰҚШҰ секіл ді бір-лес тіктердің қызметінде халықаралық жəне аймақтық қауіпсіздік, ядролық қар у ды жою жəне таратпау, кедей-шілікпен күрес, азық-түлік қауіпсіздігі, саяси-экономикалық ынтымақтастық, экологиялық түйткілдер сынды басқа да өзекті мəселелерді қамтыған қазақстандық бастамалар бойынша қолға алынған шаралар жеткілікті. Бұлардың арасында аймақтық бірлестік болғанымен халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге өзіндік зор ықпалын тигізіп отырған, Қазақстан, Армения, Беларусь, Қырғызстан, Ресей жəне Тəжікстан мемлекеттері мүше болып табылатын ҰҚШҰ жұмысын жан-данды руда шешуші рөлге ие Қазақстан та рапы белгілеген басымдықтардың атал ған ұйымның негізгі бағыт-бағ-дарын айқындаудағы маңызы ай рық-ша.

Былтыр бұл бірлестікке мүше мемлекеттер Ұжымдық қауіпсіздік туралы шартқа қол қойылғанына 25 жыл жəне осы келісім негізінде оның ұйым ретінде құрылғанына 15 жыл толғанын атап өткені белгілі. Саясат жə не қауіпсіздік саласында маңызы зор бұл екі бірдей мерейтойдың Минс-кіде (Беларусь) өткен қорытынды жиы-ны – ҰҚШҰ-ның бас органы – Ұжым-дық қауіпсіздік кеңесінің сессия сында аталған бірлестіктің 2018 жылғы төр-ағасы болып Қазақстан бекітілген-ді.

Осы алқалы жиында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұлттық қауіпсіздікті нығайту, аймақтық жəне халықаралық тұрақтылықты қамтамасыз ету секілді стратегиялық басымдықтар қамтылған негізгі міндеттерді нақтылап берген болатын. Халықаралық жəне аймақтық бір лес-тіктерге төрағалық етуде мол тəжірибе жинақтаған Қазақстан бұл жолы да əлемдік сын-қатерлерді екшеп, олар-ды алдын-алуға байланысты басты мəселелердің күн тəртібіне қойылуына мұрындық болды.

Осы арада жоғарыда айтылып өт кен, Минскіде ұйымдастырылған мерей тойлық сессияда Президент Нұр сұлтан Назарбаев атап көрсеткен басым міндеттерге қысқаша тоқтала кетейік.

Мемлекет басшысы Қазақстан ҰҚШҰ-ға төрағалық жасайтын 2018 жылы мүше елдердің əскери саладағы өзара ынтымақтастығын, іс-қимыл көлемін кеңейту ісіне баса назар аудары-латынын жеткізді. Осы орайда əскери-техникалық саладағы серіктестікті нығайтудың маңызы айқындала түседі. Бұл өз кезегінде халықаралық жəне аймақтық қауіпсіздікті сақтау мен сын-қатерлердің алдын алуға оң ықпалын

тигізеді. Сондай-ақ Елбасы ұйымның лаңкестік əрекеттерге қарсы тұрудың əлемдік жүйесін қалыптастыруға атса-лысуын қамтамасыз ету қажеттігін күн тəртібіне шығарды. Бұл бірінші кезекте бірлестіктің халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығын нығайтуға, олармен бірлесе жұмыс істеуіне кеңінен жол ашады. Қазіргі таңда терроризм де-ген аждаһа барлық қауіп-қатерлердің ба сында тұрғанын ескере сөйлесек, ұжым дық күштерді ортақ мүддеге жұ мыл дырудың маңызы арта түсетіні анық.

Бұлардан бөлек, ұйымға мүше мемлекеттердің киберқауіпсіздігіне төн ген қауіп-қатерлерге ауызбір шілік-пен қарсы тұру, заңсыз есірткі айналы-мына қарсы іс-қимылды жандан-дыру тəрізді бағыттар мен міндет тер де Қа зақ стан Президенті тарапынан ұсы нылды. Міне, осы аталған басым-дық тар қазіргі таңда ҰҚШҰ-ның жұ-мысында басшылыққа алынып отыр.

Негізінде біздің еліміз күн тəрті-біндегі халықаралық жəне аймақ-тық мəселелерді нақтылап, саяси тұр ғыда дұрыс бағамдап, оларды ше шу жолдарын көрсетіп қана қой-май, өзіндік батыл іс-қимылдары-мен көптеген түйткілдерді оңтай-лан дыруға белсенді түрде атсалы-сып келеді. Бұл іс-қимылдар шежі-ресіне тереңірек шолу жасар болсақ, тəуелсіздіктің ширек ғасырдан астам уақытындағы Қазақстанның бітімгершілік бастамаларының, саяси кикілжің орын алған аймақтардағы дағдарыстарды дипломатиялық жол-мен реттеудегі қадамдарының, адам-затты толғандырып отырған түрлі жағдаяттарды шешуге қатысты аса маңызды жобаларының тұтас тарихы-на куə боламыз. Əсіресе еліміздің əлем-дік ауқымдағы іс-қимыл үдерісі 2017-2018 жылдардағы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше болуымен, осы Кеңеске 2018 жылдың қаңтарында төрағалық етуімен жаңаша сипатқа ие болды. Бұл жасампаздық жолы Қазақстанның ҰҚШҰ-ға жетекшілік жасауы арқылы өз сəтімен жалғасын тауып отыр.

Əлемдік қоғамдастықтан жоғары бағасын алып, беделді ұйымдар қатарынан көріне білген ҰҚШҰ жұмысының нəтижелі болуына Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың

тарапынан енгізілген ұсыныстардың оң əсерін тигізгенін баса атап өткеніміз жөн.

Аймақтық бірлестік ретінде құ-рыл ғалы 15 жылдан астам уақытты арт қа тастаған ҰҚШҰ аясындағы келі сім дердің нəтижесінде қазіргі кезең де елімізге шетелдік қару-жарақ, əске ри техникаларды жеңілдікпен сатып алуға жол ашылып отыр. Мұ-ның бюджет қаржысын үнемдеп, əске ри құрылымдарымызды, құқық қорғау саласын жаңа əрі озық үлгідегі қару-жарақтармен жəне техникамен қамта масыз етуге берілген үлкен мүмкіндік екенін түсінуіміз қажет. Бұл мəселеге қатысты ҰҚШҰ көлемінде көпжылдық Əскери-экономикалық ынтымақтастық бағдарламасы бекітілгенін, соның арқасында əскери техника мен қару-жарақтар саласында қызмет көрсететін құрылымдардың жүйесін құру ісі жүзеге асырылып жатқанын айта кетуіміз керек. Бұл өз кезегінде отандық əскери өнеркəсіптің əлеуетін көтеруге, заман талабына сай дамытуға кеңінен жол ашатыны анық.

Сонымен қатар əскери сала ма-мандарын бірлесе дайындау шара-сы да ҰҚШҰ шеңберінде оңтайлы жүзеге асуда. Бұл еліміздің əскери сала қызметшілерінің Ресей мен Беларусь елдерінде əскери жоғары оқу орын-дарында ақысыз немесе жеңілдікпен оқуына мүмкіндік береді.

Əскери мамандарды даярлауда Қазақстан да үлкен əлеуетке ие. Осы бағыттағы қазақстандық оқу орын-дарында отандық мамандармен қоса, ҰҚШҰ-ға мүше Армения, Қырғызстан жəне Тəжікстан əскерилерінің елі мізге келіп оқуына мүмкіндіктер қарас-тырылған.

Бүгінде ұйым аясында құқық қорғау органдарының, төтенше жағдайлар қызметі органдарының арнайы мақсаттағы бөлімшелерін, бітімгершілік күштерді қамтып отырған ұжымдық қауіпсіздік жүйесі өз деңгейінде жұмыс істеп тұр. Қазір халықаралық терроризм мен діни экстремизмге қарсы күреске ерек-ше көңіл аударып отырған ҰҚШҰ-ның жұмысында аталған жүйенің қызметі зор. Жоғарыда айтылып өткен бөлімшелер түрлі оқу-жаттығу шараларына белсене қатысып, уақыт

талабына сай өз деңгейлерін көтеруде. Бүгінде Қазақстанның белсенді іс-

қимылының арқасында халықаралық терроризмге қарсы күрес бойынша іс-шаралардың тізбесі қабылданған. Сондай-ақ лаңкестік топ деп танылған заңсыз ұйымдардың тізімі түзілген. Сонымен қатар ұйымның есірткіге қарсы күрес стратегиясы белгіленген. Мұның барлығы айналып келген-де ҰҚШҰ-ның əрекет ету жоспа-рын айқындап, нақты мақсаттар мен міндеттер бойынша іс-қимыл жасауы-на жол ашуда.

Биыл Қазақстан төрағалық етіп отырған ҰҚШҰ арнайы бекітілген іс-шаралар жоспары шеңберінде өз жұмысын жүргізуде. 2025 жылға дейінгі аралықты қамтитын бұл жос-пар əлемдік жəне өңірлік сын-қатер-лерді ескере отырып, ұжымдық күш-терді біріктіруді, өзара əріптестікті нығай ту арқылы қауіп-қатерлермен жұмы ла күресуді көздейді. Сондай-ақ орта мерзімге арналған аталған құжат-та ақпараттық қауіпсіздік саласын да ғы ықпалдастықты арттыру ісі қарас ты-рылған.

Қорыта айтқанда, халықаралық қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамта-ма сыз ету – əлемдік маңызды мəселе. Осы орайда халықаралық жəне ай-мақтық қауіпсіздік шаралары тең дəрежеде қарастырылуы тиіс. Сондық-тан Орталық Азия өңіріндегі ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақ-сатындағы жұмыстарды бір ізге түсіре үйлестіруде маңызды құрал болып та-былатын ҰҚШҰ-ның қызметі біз үшін өзге де ұйымдар секілді аса маңызды. Сол себепті біз ұйымның Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастама-сымен құрылған, ең тиімді əскери топтасу болып саналатын Ұжымдық жедел ден қою күштерінің жəне Ұжымдық əуе күштерінің қызметіне, түрлі келеңсіз жағдаяттардың алдын алу шараларын қамтитын, бірлестік ая-сында өтетін «Канал», «Нелегал» сын-ды операцияларға айырықша маңыз берілуінің мəнісін түсіне білуіміз қажет. Өйткені Қазақстан тарапы белсене атсалысып отырған ҰҚШҰ аясындағы əрбір шара халықаралық жəне өңірлік тұрақтылықты сақтауға, жаңа сын-қатерлерге қарсы лайықты күресуге негізделген.

Аймақтық қауіпсіздіктің маңызды құралы

БАСҚА БАСЫЛЫМДАРДАН

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Францияның оңтүстігіндегі Од департаментінде болған ша-буылдан 4 адам қайтыс болды, марқұмдардың қатарында по-лиция офицері де бар. Одан б�лек 16 адам жарақаттанған. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Франция ІІМ мəліметінше, супермаркетке келушілерді кепілдікке алған шабуылшы ар-найы əскер қолынан қаза тапты. Оның есімі – Редуан Лакдим, 26 жастағы Марокконың ту-масы. Есірткі, ұсақ заң бұзу-шылықтармен бұрын да көзге түскенін, алайда радикалды

көзқа растарымен əйгілен-бегенін айтады. Куəгерлердің сөзінше, Лакдим «Ислам мем-лекеті» ұйы мының жауын гері екенін айт қан əрі Париждегі 2015 жыл ғы қарашада болған ауқым ды терракт кезінде басты кү дік ті ретінде тұтқындалған С а л а х А б д е с л а м д ы т ү р -

меден босатуды талап еткен. «Еліміз ислам террорлық

шабуылына ұшырады», деп мəлімдеді Франция президенті Эммануэль Макрон. Сонымен бірге атыста қаза тапқан поли-ция офицері Бельтрамның өлімін «нағыз қаһармандық» деп атады. Арно Бельтрам қызмет еткен Од департаменті алдында көңіл айтып келушілердің қатары то-ластар емес.

«Егемен-ақпарат»

Францияның оңтүстігіндегі шабуылдан 4 адам қаза тапты

6 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛPARLAMENT

Сәуле АЙТПАЕВА,Мәжіліс депутаты

Ресми ақпараттарға қарағанда үстіміздегі жылдың екі айын-да ғана балаларға қатысты 267 қылмыстық əрекеттер жасалған. Соның ішінде 71-і ауыр жəне 21 аса ауыр қылмыс. 3 қылмыста бала лар өлтірілген, 24 жағдайда ауыр жəне орта дəрежедегі дене жара қа тын алған, 12 рет зорлауға тап болған. Тонау, ұрып-соғу жəне т.б. зорлық-зомбылықтың сал да рынан 14 бала өзіне-өзі қол жұмсауға барған. Жалпы айт-қанда, 2015-2017 жылдары еліміз-дегі барлық қылмыстың 8439-ы жасөспірімдерге қарсы жасалған.

Он шақты жылдан кейін қазір-гі жас өс пірімдер бел ді азамат тар болады. Адами капитал дегеніміз

осы. Бірақ олардың дұрыс аза-маттар болып өсуіне біз лайықты жағдай жасап отырмыз ба? Егер жасаған болсақ, оларға қарсы қыл-мыстардың саны неге артып отыр?

Міне, осы сұрақтарды біз үнемі өзімізге қойып, оған жа-уап іздеуіміз керек. Алдымен бала лар мен жасөспірімдерді есірт кіден, балиғатқа толмай жыныс тық қаты насқа түсуден сақтауымыз керек. Бұлар адам-гер шілік мəселелері ғана емес, олардың денсау лықтарын сақ-таудың амалы. Сондықтан бұлар-ды мемлекеттік қауіпсіздік мəсе-лелері деп қарастырған жөн.

Бүгінгі таңда елімізде 5 мил-лионнан астам бала мен жас-өспірім бар. Əлемдік зерт теулер ор талықтарының дерек теріне қа-ра ғанда біздің балалар өздерінің

білімі мен білігі бо йынша 100 елдің арасында 12-ші орын ала-ды екен. Олардың бəрі де ден-саулықтары жақсы, бақытты бо-лып өсуді қалайды. Ал бұл іске мемлекет тарапынан қамқорлық болмаса, қол жеткізу қиын.

Балалардың қауіпсіздігін қам-тамасыз ету жəне қорғау бағы-тында соңғы жылдары біршама заңдар жетілдірілді. Мəселен, Қылмыстық кодекске 2015 жылдан бастап енгізілген өзгерістер мен толықты ру ларда жасөспірімдерді зорлағаны мен қорлағаны үшін қылмыскерді өмір бойы түрмеге қамау жазасы енгізілді. Сондай-ақ ондай қылмыскерлерге шартты жаза беру, кешіріммен келісімге келу, т.б. қолданыл майтын болды.

Алайда қылмыс санының өсуі өкілетті органдар жұмысының

жеткіліксіздігін көрсетіп отыр. Сонымен бірге қазір баланың ата-ананың алдындағы, қоғам алдын-дағы міндеті ұмытылып, тек құқы туралы əңгі мелер ғана жиі айты-латын болды. Мұның да өзіндік жетіспейтін жақтары бар.

Осы мəселелердің бəрін Мəжі-лістің жалпы отырысында айта отырып, біз Үкімет басшысы Бақыт жан Сағынтаевтың атына депутаттық сауал жолдадық. Онда балалар мен жасөспірімдерге қатысты қылмыстардың өршуін тоқтату үшін барлық мемлекеттік органдардың, жергілікті басқару органдарының жəне қоғамдық институттардың іс-əрекеттерін үйлестіретін заңнамалық норма-ларды жетілдіруді қарастырған заң жобасын əзірлеу керектігін ұсындық.

Ерік СҰЛТАНОВ,Сенат депутаты

Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын жаңғырту бағдарламасы аясында Петро-павл қаласында 2,4 млрд тең-ге ге 161 көп қабатты тұр ғын үй жөнделді. Жөндеу бары-сында үйлердің шатырлары, қасбеттері, жертөлелері, жылу жүйелері, лифт шаруа шы-лықтары қалпына келтіріл ді. Мемлекеттік қолдаудың ар-қасында қала тұрғындарына ондаған жылдар бойы жи-налып, қолайсыздықтар туын датқан бірқатар мəселе шешілді . Айта кетерлік жайт, жөндеуден өткізілген үйлердің шығын қаражаты толық көлемде тұрғындардан қайтарылды.

2013 жылы аталған Бағ дар-ламаның тоқтатылуы себебі-нен ескі үйлердің техникалық күйін жақсартуға бағытталған жоспарлы жұмысты жалғас-тыруға мүмкіндік болмады. Қала үйлерінің біршама бөлігі сонау Кеңес өкіметі зама-нын да бой көтерген, қазір гі таңда кейбір ғимарат тар дың

салынғанына 50 жылдан асты. Қаладағы 250-ден астам көп қа бат ты ғимарат, яғни барлық көп қа батты тұрғын үйдің 25%-ы жед ел күрделі жөндеу жұ мыс тарын талап етеді. Бір ғана осын дай ғимаратты жөн-деуден өткізу үшін кемінде 25 млн теңге қаражат қажет. Елі міз бойынша жалақысы ең төмен деңгейдегі Петропавл тұр ғындары үшін бұл қомақты қаражат. Пəтер иелерінің қыс-қа мерзімде аталған соманы жи науға мүмкіншілігі жоқ, алай да оларды Бағдарлама шарт тары толығымен қана ғат-тандырып отыр.

Петропавл тұрғындары сай лау шыларымен кезекті кез десулер барысында осы-ған қатысты проблема лар: құлап жат қан шатырлар, істен шық қан лифтілер, жөн-деуді қажет ететін кіре бе ріс-тер мен жер төлелер мəсе-лелері жиі қоз ғалады. Бағ-дар лама олар дың көпшілігі үшін өмір сүру жағдайын оң тай ландыруд ың негізгі тетігі болып отыр. Се бебі жылу жүйесі жəне сумен жаб дықтау жүйесі апаттық

жағдайда тұрған, төбесінен су аққан жəне лифтілері іс тен шыққан үйлердің көп пə тер -лерінде науқас қарттар мен ба лалар өмір сүріп жатыр.

Сондықтан халықтың не-гізгі қажеттіліктерін толық қа -на ғ аттандыруға жағдай жаса-май отырып, қаланың одан əрі дамуы, инновациялардың тара луы жəне «ақылды» техно-ло гия ларды енгізу туралы сөз қоз ғау ақылға сыймайды. Қа-ла тұр ғындарының көп ші лігі үшін үйлерінің тозуы – өзек-ті мə селеге айналған. Олар Бағдар ламаның қайтадан жал-ғасын табатындығына үміт -тенуде жəне өмір сүру жағ дай -ларын жақсарту мүмкін ді гін күтуде.

Осы мəселеге байланысты, біз Премьер-Министр Бақыт-жан Сағынтаевтың атына д е-путаттық сауал жолдап, Тұр-ғын үй-коммуналдық шаруа-шылығын жаңғырту бағдар-ламасын қайта жандандыру жəне Петропавл қаласының тұр ғын үйлерін жөндеуге рес-пуб ликалық бюджеттен тиіс ті қаражат бөлу мəселесін қарас-тыруды сұрадық.

«Егеменнің» 2017 жылғы 25 желтоқсандағы нөміріндегі «Парламент» бе тін де сена-тор Нұржан Нұр си патовтың «Қорғаныс пен қауіп сіздікті жетілдіре түсу қа жет» деген мақаласы жа рия лан ған бола-тын. Онда сена тор Премьер-Министр Ба қыт жан Са ғын-таевтың атына сауал жол-дап, Қарулы Күш тер ді жəне Қазақстан Рес пуб лик асы ның басқа да əскери жасақ та рын жаб дық таудың бірыңғай үр ді сін даярлау керектігін атап өткен.

Заңнамалық тұрғыдан ал-ған да осы салада соңғы жыл -дары көп мəселе өз шеші мін тапты. Соның ішінде əске-ри азық нормасының жалпы мөлшері белгіленді жəне ке-лес і жылдан бастап жаңа қа-был данған заңмен арнаулы баспаналық төлем тетіктері арқылы барлық əскери қыз-меткерлерді тұрғын үймен қамтудың жаңа моделі ен-гізіледі. Алайда Ұлттық Ұлан, Шекаралық қызмет, Аза мат-тық қорғау қызметтері бас-қа мемлекеттік органдардың құра мында болғандықтан, Қару лы Күштердің қаржылық жү йе сінен тыс қалып отыр. Сол себепті олардың сұраныс-та рына тұрақты түрде қаржы-ның жетіспеуі туындап отыр. Осыған орай қоғамдық тəртіп-ті күшейту, ұлттық қауіпсіз-дікті қамтамасыз ету, террор -лық актілердің алдын алуды анықтау жəне болдырмау жұ-мысын тиімді дамыту мақ-сатында Үкіметке келесі шара-ларды іске асыру ұсынылған:

1.Бюджеттік кодекске Ұлт-тық Ұлан, Шекаралық қыз мет, Азаматтық қорғау қыз мет терін қаржылан дырудың дербес шығын лимитін қа рас тыратын өзгерістер мен то л ық тырулар енгізу;

2.Қарулы Күштерді жəне Қазақстан Республикасының басқа əскери жасақтарын қар-жыландыру мемлекеттің ішкі жалпы өнімінің 1 пайызынан кем болмауын заңнамалық деңгейде міндеттеу.

Осы сауалға Премьер-Ми-нистр дің атынан келген жа-уапта былай делінген:

1. Қолданыстағы заңнамаға сəйкес Шекара қызметі Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ведом-ствосы, Ұлттық Ұлан жəне Аза маттық қорғау органдары Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің ведом-стволары болып табылады.

Бюджет кодексінің 31-ба-бы ның 3 жəне 4-тармақ тарына сəйкес орталық атқарушы жəне өзге де орталық мемлекеттік органдар республикалық бюд-жет тік бағдарламалардың əкім шілері болып табылады. Мемлекеттік органдардың құрылымдық жəне аумақтық бөлімшелері бюджеттік бағ-дар ламалардың əкімшілері бола алмайды. Сондықтан Ше кара қызметі, Ұлттық Ұлан жəне Азаматтық қорғау қыз-мет тері үшін жеке шығыс ли митін айқындау Қазақстан Рес пуб ликасының заңдары-мен ай қын далған барлық ұлт тық қауіпсіздік түрлері

ара сындағы келісілген іс-қи-мыл қағидаттарын, сондай-ақ елде қалыптасқан ұлттық қауіп сіздік органдарының бір-ыңғай жүйесі мен ішкі істер органдары бірыңғай жүйесін бұзуға əкеліп соғады.

2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі №554 Жар-лығымен бе кі ті л ген Қазақстан Рес пуб ли касының Əскери докт ри насының 47 жəне 76-тар мақтарына сəйкес Қазақ стан Республикасының əскери-экономикалық сала-дағы əске ри қауіпсіздігін қам-тамасыз ету мақсаты мемле-кет тің əскери ұйымының қар-жы лық, мат ериалдық-техника-лық жə не басқа да ресурстарға қажеттіліктерін бейбіт жəне соғыс уақытында жұмыс іс-теу жəне одан əрі дамыту үшін жеткілікті көлемде қана ғат -тан дыру болып табылады. Со ны мен қатар əскери докт ри-наның ережелерін іске асыруға бөлінетін бюджет қаражаты шегінде, Мемлекеттік жоспар-лау жүйесінің құжаттары шең берінде жүзеге асыры-лады. Осыған орай Қарулы Күштердің жəне басқа да əскерлер мен əскери құра-лымдардың шығыс тарын жал-пы ішкі өнімге бай ланыс-тыра отырып, заңна ма лық түрде белгілеуді орынсыз деп есептейміз, себебі бюд -жет шығыстары бірқа тар фак-тор ларға, оның ішінде мем-лекеттің макроэконо мика лық тұрақтылығына да байланыс-ты болады» .

Алайда бұл жауапқа се-натор Н.Нұрсипатов жəне ол қызмет істейтін Халық ара лық қатынастар, қорға ныс жəне қауіпсіздік комите тіні ң бір топ мүшелері қанағат тан бай тын-дықтарын айтып, осы айдың басында жаңа сауал жолдады. Онда былай делінген:

Сіз дің жауабыңыз, өкі-нішке қарай, Комитет мүше-лерін қана ғат тандырған жоқ, себебі онда осы мəселе лер дің қазіргі уақыт тағы жағ дайы ғана атап өтілген.

Сіз Комитет мүшелерінің Шекара қызметі, Ұлттық Ұлан жəне Азаматтық қорғау қыз-меттері үшін жеке шығыс ли ми тін айқындау туралы ұс ынысы елде қалыптасқан ұлт т ық қауіпсіздік жəне ішкі істер органдарының бірыңғай жүйе сін бұзуға əкеліп соғады деп тұжырымдайсыз.

Сондай-ақ Қарулы Күштер-дің жəне басқа да əскерлер мен əскери құралымдардың шығыстарын жалпы ішкі өнімге байланыстыра отырып, заңнамалық түрде белгілеуді орынсыз деп есептейсіз. Де-ген мен де бұл мəселелер өз шешімін табуы қажет. Осы сауалға жауап беруіңізді сұрай-мыз». Депутаттық сауалға сена-тор Н.Нұрсипатовтан басқа ко-митет төрағасы Д.Назарбаева, мүшелері Д.Кəлетаев, С.Жақ-сыбеков жəне т.б. қол қойған.

Дайындаған Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан»

Айқын ҚОҢЫРОВ,Мәжіліс депутаты

Елімізде 2017 жылы заңды тұ лға ларға берілген банктік не-сиелер 2016 жылмен салыс тыр-ғанда 5,8 пайызға қысқарған. Ал жеке тұлғаларды несиелендіру 12,4 пайызға артқан. Қаражатқа шаққанда компанияларға беріл-ген займ ауқымы 500 мил лиард-қа төмендеген, ал халыққа бері-летін займ керісінше, осындай сомаға өскен. Бұл банктер на-за ры ның қарапайым халық қа бұ ры ла бастағанын көрсете-ді. Себе бі олардан қарызды өндіріп алу оңай. Сайып кел-генде бұл экономиканың да-муына үлкен қауіп төндіреді. Өйткені өндіріс жəне ұсыныс саласын несиелендірудің орнын тұтыну саласын несиелендіру басады. Бұл баға өсіміне жəне өндірістің даму мүмкіндігінің

төмендеуіне əкеліп соқтырады. Тұтынушылық несиелердің не-гізгі бөлігі отандық тауарлар ды сатып алу үшін емес, им порттық электрониканы, жиһаз дар мен киімдерді тұтыну үшін алынаты-ны дəлелденген.

Екіншіден, жеке тұлға лар ды несиелендірудің қар қы ны тым жоғары. Жалпы əлем дік тəжірибе несиел ен діру дің дұрыс өсімі халықтың қар ж ы лай табысы-ның жəне жа л пы экономика ның өсіміне сəй кес болу керекті-гін көр се тіп отыр. Қазақстанда халық ты несиелендірудің 12 па-йы з ға ұлғаюы Ішкі жалпы өнім-нің небары 4 пайызға артуы мен аза ма ттардың шынайы табы сы-ның 2,5 пайызға төмен деуі жағ-дайында орын алып отыр. Бұл өмір сүру деңгейін қалыпты жағ-дайда ұстап тұру үшін халық тұтынушылық несиеге жүгінуге мəжбүр дегенді білдіреді, яғни

олар несие арқылы өздерінің тө-мен табыстарын толтырады.

Елімізде банктік несиелен-діруден басқа онлайн-несиелен-діру де қарқынды жүріп жатыр. Онлайн-несиелендіру 350 па-йызға өскен. Оны ешкім рет те-мей ді. Бұл займдар бойынша сый ақы өте жоғары, жылдық үс-тем ақы шамамен 700 пайызды құрайды.

Қазіргі таңда біз мынадай өте қауіпті жағдайды бақылап отыр-мыз: банктер, микроқаржылық ұйымдар, ломбардтар мен жар-тылай заңсыз займдар бойын-ша онлайн-кеңселер қазақ стан-дықтардың табыс деңгейі нің жəне қаржылық сауатты лық-тарының төмендігін пайдала-нып, несиелік өнімдерді сату-дың агрессиялық саясатын жүр-гізуде. Сөйтіп жаңа несиелер ескі несиені жабу үшін алына-ды да, қазақстандықтар қарыз

құл дығына түседі. Қаржылық «фастфуд» нарығының қарқынды өсу і халықтың қаржылық жағдайына кері əсерін тигізіп отыр.

Мəжілістегі «Халық комму-нис тері» фракциясы Үкімет бас-шысы Бақытжан Сағынтаевтың атына депутаттық сауал жолдап, ескі несиені жабу үшін жаңа не-сие алу арқылы халықтың үне-мі қарызға батуына қарсы ек е-німізді жеткіздік. Сонымен қа-тар несиелендіру бұлай жалғаса бермеуі керектігін ескерттік. Бо рыш ты қайтару бұқаралық мəсе леге əкеліп соқтырып, əлеу-меттік шиеленісті ушықтырады жəне шынайы экономикалық секторға зиянын тигізеді. Осы-ған орай уа қыт оздырмай Үкі мет не сие лендіру нарығында азамат-тары мыздың құқығын қорғау бо-йынша кешенді шара қабылдауы қажет.

Бақытбек СМАҒҰЛ,Мәжіліс депутаты

Елбасы Тəуелсіздіктің алғашқы жыл-дары нан-ақ адами капиталдың дамуына баса мəн беріп келеді. «Төртінші өнеркəсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты биылғы Жолдауында Мемлекет басшысы адами капиталды «жаң-ғыру негізі» деп атады. Мұның қорғаныс са-ласына да тікелей қатысы бар.

Барлық озық елдерде жауынгерлердің сапа сына, жеке құрамның моральдық-психо-логиялық жағдайына деген қамқорлық мем-лекеттік саясат деңгейіне көтерілген. Өйткені, əскерилердің биік рухы, Қарулы Күштердегі қызметін мақтаныш тұтуы, сайып келгенде, жауынгерлік даярлықты жəне елдің қорғаныс қабілетін жоғары деңгейде қамтамасыз етуге ықпал етеді.

«Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде Қорғаныс министрлiгi аппара-тынан, Республикалық Ұланнан, Шекара жəне Iшкi əскерлерiнен, əскери мекеме-лерден бастап роталарға дейiнгi буындар-да командир лер дiң (бастықтардың) тəрбие жəне əлеуметтiк-құқықтық жұмыс жөнiндегi орынбасарларының институты енгiзiлсiн», деп анық жазылған еді Президенттің 1993

жылғы №1084 Жарлығында. Осылайша тəуел-сіздіктің алғашқы жылдарында Қарулы Күш-тер дегі тəрбие жəне əлеуметтiк-құқықтық жұмыс тың (бұдан əрі – ТƏҚЖ) іргелі негізі қаланды.

Алайда бұл сала кейін өзгеріске ұшырап, қазіргі уақытта Қарулы Күштерде аталған жұмыс Бас штабқа жүктелген. Осының нəти-жесінде, қазіргі кезде Қорғаныс министр-лігінің орталық аппаратында ТƏҚЖ-ның дербес басқару органы жоқ; тəрбие жəне əлеуметтік-құқықтық жұмыстарды ұйым-дастырумен, жеке құрамның моральдық-психологиялық ахуалын жəне əскери тəртібін нығайтумен Бас штабтың тəрбие жəне идео-логиялық жұмыстар департаменті айналы-сады. Ал бұл ТƏҚЖ органдары мəртебесіне жауап бермейді.

Осыған байланысты ТƏҚЖ деңгейін көтеріп, Қорғаныс министрінің тəрбие жəне əлеу мет тiк-құқықтық жұмыс жөніндегі орын баса ры лауазы-мын қайта қалпына келтіруді ұсынамын.

Қазақстанда қорғаныс саласындағы мем-лекеттік саясатты, Қарулы Күштердi əске ри-саяси жəне əскери-экономикалық басқару ды жүзеге асыру Қорғаныс министр лігінің құзы-рында. Демек, Қарулы Күштерде, басқа да əс кер лер мен əскери құрылымдарда ТƏҚЖ ұйым дастыруда бірыңғай əдістеменің негізін

қа лау шы да Қорғаныс министрлігі болуы тиіс. Алай да Министрліктің аталған басшылық рөлі нің жоқтығы нəтижесінде ТƏҚЖ ұйым-дас тыру дың бірыңғай жүйесі де жоқ болып отыр. Ал əс кери ведомстволардың (ҰҚК Ше-кара қыз ме ті, Ұлттық ұлан, Мемлекеттік күзет қыз меті) əс ке ри басқару органдары өздері бас қ ара тын əс ке ри қызметкерлерді тəрбиелеу сала сын дағы көз қа рас тар мен нұсқамалар жүй е лері нің тұжы ры м да масын əрқайсысы өз бетінше анықтауға мəжбүр.

Осы айтылғандарды ескеріп, əскери құры-лым дарда тəрбие жəне əлеуметтік-құқық тық жұмыстарды ұйымдастыру Тұжырым дамасын əзірлеуге тапсырма беруді ұсынған депутаттық сауал Премьер-Министр Б.Сағынтаевтың аты-на жолданды.

Сонымен қатар жұртшылық, əсіресе, жастар арасында əскери қызметтің беделін көтеру, қ о ғам дық санада Отан қорғаушының оң бей несін сомдау үшін Қазақстанда жеке əске ри теле ар на құру мəселесін қарастыру сұрал ды. Сондай-ақ Елбасы жариялаған «Ру-хани жаң ғы ру» бағдарламасындағы бастама-ны үлгі ете оты рып, тəуелсіз Қазақстанның Отан қорғ ау шы лары ның қаһармандығы мен жетіс тік те рін көр сетіп, қоғам арасында насихат тайтын «Ə с кер дегі 100 жаңа есім» жобасын өткізу де ұсынылды.

ФОТОКҮНДЕЛІК САУАЛ САЛМАҒЫ

СІЗДІ НЕ ТОЛҒАНДЫРАДЫ?САУАЛЫ МЕН ЖАУАБЫ

ТАЛАП ЖӘНЕ ТӘРТІП

КӨКЕЙКЕСТІ

Тұрғын үйлер тозып тұр

«Қарыз құлдығынан» сақтану керек

Балаларды қолдау мен қорғауды жетілдіру – міндет

Әскердегі тәрбие жұмысын күшейткен жөн

Күштік құрылымдарды қолдауды сұрайды

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 7EKONOMIKA

Мағзұм МЫРЗАҒАЛИЕВ, Энергетика вице-министрі

Мемлекет басшысы биылғы 5 наурыздағы Үндеуінде «Сарыарқа» магистральды газ құбырын салу жобасын іске асыруды тап-сырғаны белгілі. Ол Астана мен еліміздің орталық жəне солтүстік өңірлерін газбен қам-тамасыз етуді көздейді. Бұл жоба «Қызыл-орда – Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Астана» бағыты бойынша жүзеге асатын болады. Осы орайда газ тасымалдау инфра-құрылымын дамытудың еліміздің энерге-тикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін стратегиялық мəні аса зор екенін атап өткен жөн.

2014 жылы Қазақстан Үкіметі елімізді 2015-2030 жылдарға дейін газдандырудың бас схемасын бекітті. Осы схемаға сəйкес газдандыру деңгейін ағымдағы 47%-дан 2030 жылға қарай 56%-ға дейін жеткізу көзделіп отыр. Бұл 3 миллионға жуық адамды газбен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Жалпы алғанда, тəуелсіздік жылдары газды ішкі тұтыну 1,5 есеге өсті.

Кеңес өкіметі кезінде біз тек үш газ құбырын ғана пайдаланып келдік. Олар «Орта Азия – Орталық» газ құбыры, екіншісі «Бұхара-Орал» жəне үшіншісі Ташкент-Бішкек-Алматы» магистралі.

Республика аумағында жүргізілген бұрынғы магистральды газ құбырлары технологиялық тұрғыдан бір бірімен байланыспай жатты. Осы жағдай батыс өңірінде өндірілген газды еліміздің оңтүстік, орталық жəне солтүстік өңірлеріне жеткізуге мүмкіндік бермейтін.

Тəуелсіздік жылдары энергетикалық қауіпсіздік мақсатында Мемлекет басшы-сының тапсырмасы бойынша «Бейнеу – Бозой – Шымкент» магистральды газ құбыры салынды. Ол ең алдымен елдің оңтүстік өңірінің импортқа тəуелділігін төмендетуге мүмкіндік берді.

Осыдан біржарым жыл бұрын, яғни 2016 жылы Қазақстан Республикасын газ дан-дырудың бас схемасы аясында «Алматы-Талдықорған» магистральды газ құбыры пайдалануға берілді. Ол шамамен 170 мың тұрғыны бар облыс орталығын таби ғи газбен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Бұдан өзге, Орталық Азия газын Қытайға транзиттеуге арналған «Түрікменстан – Өзбекстан – Қазақстан – Қытай» магистраль-ды газ құбыры республиканың транзиттік-экспорттық əлеуетін барынша кеңейтті.

Бүгінде газ саласындағы осындай ірі жо-баларды іске асыру бұған дейін газ берілмей келген өңірлер тұрғындарын көгілдір отын-мен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар бұрыннан қалыптасқан газ тасымалдау жүйесіне сəйкес, əзірге табиғи газ Қазақстанның 14 облысының тек 9 об-лысына ғана жеткізіледі. Бұл ретте орталық жəне солтүстік өңірлер əлі де газсыз қалып отыр. Алайда Елбасының бес бастамасы ая-сында бұл мəселе де өз шешімін табады.

Еске сала кетсек, елдің орталық жəне

солтүстік өңірлерін газдандыру мақсатында Үкіметпен 2 негізгі нұсқа əзірленген болатын:

1. Қарталы-Тобыл-Көкшетау-Астана бағыты бойынша «Батыс – Солтүстік – Орталық» магистральды газ құбыры. Онда газды Қостанайдан жеткізу көзделді.

2. Қызылорда – Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Астана– Көкшетау-Петропавл бағыты бойынша «Сарыарқа» магистральды газ құбыры. Көп талқылаудың нəтижесінде осы «Сарыарқа» бағыты таңдалып отыр. Бұл бағыт несімен тиімді?

«Сарыарқа» жобасын іске асыру салыс-тырмалы құны бойынша газбен жабдықтауды барынша қамтуға мүмкіндік береді. Əрі бұл құбыр жобасы индустриялы дамыған өңірлер арқылы өтеді. Мұнымен қоса, бұл бағыт бойынша Қазақстанда шығарылған газ пай-даланылады.

Осы жоба бойынша «ҚазТрансГаз» акционерлік қоғамы техникалық-экономи-калық негіздемені əзірледі. Оған мемлекеттік сараптама оң бағасын берді. Негіздемеге сəйкес жобаның жалпы құны – 370 млрд теңге.

Бұл жобаны кезең-кезеңмен іске асыру көзделіп отыр. Қазірде Мемлекет басшы-сының тапсырмасына сəйкес ұзындығы 1081 шақырым, құны 267,3 млрд теңге болатын «Қызылорда – Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Астана» бағыты бойынша бірінші кезең əзірленіп жатыр. Газ құбырының осы учаскесі аталған қала тұрғындарын жəне газ құбыры трассасы бойында жатқан елді мекендерді табиғи газбен қамтамасыз етеді.

Сарапшылар пікірінше, осы жобаны жүзеге асырудың бірнеше тиімділігі бар. Олар:

– магистральды газ құбыры бойындағы

инфрақұрылымды жəне табиғи газды пайда-лана отырып жаңа өндірістер дамиды;

– Астана қаласында жылу электр орталығында жағылатын 651 мың тонна көмірді бұдан əрі газ алмастыратын бола-ды. Осылайша ауаға шығарылатын зиянды қалдықтар едəуір азаяды. Ал, бұл қалдықтың мөлшері жылына 36 мыңнан аса тонна;

– құрылыс барысында шамамен 800 жұмыс орны жəне оны пайдалану кезеңінде 225 жұмыс орны ашылады.

Бүгінде алдыда екі міндет тұр. Біріншісі үстіміздегі жылдың мамырына дейін жоба-лау-сметалық құжаттаманы əзірлеу жəне шілдеге дейін мемлекеттік сараптамадан өткізу. Екінші Еуропа Қайта құру жəне даму банкі, Еуразиялық даму банкі, сондай-ақ Қазақ станның Даму банкі сияқты ұйымдардан қар ажат тарту арқылы қаржыландырудың схемасы мен талаптарын айқындау.

Жүргізілген жұмыстар қорытындысы бойынша, осы жылғы шілденің басында құрылысты бастау жəне дəнекерлеудің сал-танатты рəсімін өткізу жоспарланып отыр.

Сонымен қатар қазірде Қызылорда, Қарағанды, Ақмола облыстары жəне Астана қаласы əкімдіктерімен бірлесіп, газ тара-ту желілерін жобалау мен салу мəселелері пысықталып жатыр. Осылайша тарату желілерінің бірінші кезеңі «Сарыарқа» газ құбырының құрылысы аяқталысымен 2019 жылдың аяғында қосылуға дайын болуы тиіс.

Мемлекет басшысы алдымызға қойған мақсат-міндеттер тапсырылған мерзімде орындалуға тиіс. Өз тарапымыздан біз мүдделі мемлекеттік органдармен жəне басқа да ұйымдармен бірлесіп, тапсырма-ларды уақтылы іске асыру үшін барлық күш-жігерімізді жұмсайтын боламыз.

Қайрат �БІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Облыста осы бағытта бірнеше жыл бұрын қолға алынған жо-балар сəтсіз болып, ақыры қоқыс өңдеу тақырыбы мүлде қозғаусыз қалған еді. Kapital.kz іскерлік ақпарат орталығының мəліметтеріне сүйенсек, елімізде бүгінге дейін қоқыс өңдейтін кəсіп орын жоқ. Қалдықтарды сұ-рыпт ап, өңдейтін, жоятын шағын компаниялар ғана бар. Айталық, 2012 жылы ашылған астаналық қоқыс өңдеу кешені екі жыл-дай ғана жұмыс істеді. Одан ке-йін қаражаттан қиындық көріп, жұмыс керлеріне еңбекақы төлей алмай, ақыры жабылып тынды.

Осындай тағы бір кешен Алматы қаласында салынып жа-тыр. Білуімізше, биыл іске қосыл-мақ. Қоқыс қалдықтарын шыға-рып, залалсыздандыратын шағын қызмет көрсетуші компаниялар əр өңірде бар. Қарағанды облы-сында қатты тұрмыс қалдықтарын жинау, сұрыптау жəне өңдеумен айналысатын алты кəсіпорын бар. Алайда, соңғы бес жылда қоқыс қалдықтарын өңдеумен бір ғана компания – жылына 100 мың тоннадан артық қоқысты сұрыптайтын «Горкомтранс» ЖШС шұғылданады. Сонымен қатар кəсіпорын Қарағанды, Саран, Шахтинск, Теміртау қала лары нан, Абай ауданынан жеткізі летін қоқыс қалдықтарын жинауға арналған по-лигоны бар қоқыс өңдеу кешенінің құрылысына күш салуда. Бұл жоба-ны жүзеге асы руға «Горкомтранс» ЖШС 800 миллион теңге бөлді.

– Қазір компания қоқыстарды сұрыптау жұмыстарын жүргізуде. Желінің қуатын жылына 100 мың тоннадан 200 мың тоннаға де-йін жеткізу бойынша шаралар атқарып жатырмыз, – дейді «Гор-комтранс» ЖШС-нің бас директо-ры Марат Бимағамбетов. – Алайда, мұның өзі жеткіліксіз. Қоқыс өңдеу зауытының қуаты жылына 300 мың тонна болуы тиіс. Құрылыс-ты біз шартты түр де үш кезеңге бөлдік. Оның ал ғаш қысын, яғни қоқыстарды сұрыптауды бастадық. Бұл желі арқылы қалдықтардың 80

пайызы – пластик, картон, шыны, алюминий өтеді. Айта кету ке-рек, пластик салынып жатқан за-уытта өңделеді. Қалған шикізаттар біздің материалдармен жұмыс істейтін компанияларға жібері-леді. Екінші кезең – желіні жетіл-діру жұмыстары. Бұл кезеңде біз жабдықтар сатып аламыз. Мəселен, зауытқа пакет жырт-қыш тар мен қалдықтарды сүзе-тін сепараторлар қажет. Бұл жаб-дықтар ТМД аумағында жоқ. Оны Еуропадан жеткіземіз. Ал үшінші кезеңде қатты тұрмыс қалдықтарын өңдейтін биогаз кешенін жасау қажет. Жалпы, зауыт 2019 жылы іске қосылуы тиіс.

Марат Бимағамбетовтің ай-туын ша, ауқымды кешен құры-лысы облыс əкімдігі мен фин ком паниясының көмегімен жүргі-зілуде. Жобаға қатысушылар былтыр меморандумға қол қойған болатын. Облыс əкімдігі «Горкомтранс» ЖШС-нің қуатына серіктес қалалардан қоқыс таси-тын қызмет көрсетушілер тарту-ды өз міндетіне алды. Ал финдер құрылысқа көмектеседі. Қоқыс өңдеудің қыр-сырын əлі күнге жетік меңгере қоймағандықтан, Еуропа елдерінің тəжірибесіне сү йенуге тура келеді. Тұрмыстық қал дықтар бізде осы уақытқа де йін өңделмей келді. Іріп-шіріп жат қан қоқыс үйінділері ауа мен су ды, топырақ қабаттарын аяусыз лас-тап жатыр. Ал Еуропада бəрі таза. Қоқыс қалдықтары түріне қа рай бөлек жиналады. Яғни, плас тикті бір, шыныны екінші кон тей нерге тастайды. Біз алдымен сон дай тəртіпке үйренуіміз керек.

Негізі, Қарағандыда қатты тұрмыс қалдықтарын бөлек тас-тау үшін жүздеген контейнерлер қойылған. Алайда, халықтың басым бөлігі соған мəн бермес-тен, қоқыс толы қалтасын ортақ үйіндіге лақтырып жібереді. Дегенмен, кəсіпкерлер халықтың қоқысты бөлек жинау мəдениетіне үйренеріне сенімді. Оны əрине, уақыт көрсетеді. Тіпті болмаса, келешекте табиғаттың өзі тəртіпке мəжбүрлері сөзсіз.

ҚАРАҒАНДЫ

Ауыл шаруашылығы адамзатты асырап келе жатыр. Бала кезімізде ата-анамыз нанның қиқымын көрсе жер-ден алып, маңдайына басушы еді. Адам өмір сүруі үшін оған алдымен тамақ керек, қоғамға қажет экономикалық, əлеу меттік, рухани құндылықтардың бар лығы да содан кейін кезегімен келе береді. Ауыл шаруашылығын дамыт-қан да ғана мемлекетіміздің эконо-микалық қуаты артады. Елбасы сон-дық тан ауыл шаруашылығын «эко-номи каның драйвері» деп атады. Заман ның өзгерістеріне байланысты бұл саланың көрген қиындықтары, жығы лып-тұрған кездері де аз емес. Тəуел сіздігімізді алған өлара жылда-ры экономикалық қатынастардың өзге -руіне орай жүктің ауыр жағы осы сала-ның мойнына түскенін де білеміз. Өйт-кені ауыл шаруашылығының бір ұшы халықтың əлеуметтік тұрмысына да бай-лаулы еді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Тəуелсіздік дəуірі» атты кітабында сол қиын жылдары қатты зақымданған ауыл шаруашылығының еңсе көтеруі 2000-жылдардан басталғанын атап өтеді. «Жаңа онжылдықтың алғашқы жылдарында-ақ Қазақстандағы ауыл шаруашылығының өсімі орта есеппен 8 проценттен асты. Бұл Шығыс Еуропа жəне ТМД елдерінің арасындағы ең үздік өсім еді. 2003 жылы астық ору 1991 жылмен салыстырғанда – 1,7 есеге өссе, күнбағыс – 3 есе, шитті мақта – үштен бір бөлігінен астам арта түсті», дейді Нұрсұлтан Əбішұлы. Мұның өзі орасан еңбектің арқасы екенін тарихқа айналған жылдар біледі.

Қазақстандағы ауыл шаруашылығын дамыту жеңіл емес. Тұтастай алғанда бүкіл еліміздегі егін шаруашылығының барлығы дерлік тəуекелге негізделген өңірлерде жүргізіледі. Əсіресе, Қазақ-станның солтүстік өңірінде өнім жылдың жаңбырлы немесе қуаң болуына тікелей байланысты. Бұрынғы Кеңес Одағы құрамында болған елдер арасында Қазақстандағы гектарынан 10 центнер-ден айналатын түсім ең төменгі көр-сет кіш деп есептелді. Мамандардың есеп теуінше, нарық жағдайында гектар түсімі 10 центнерден кем болмаса ғана астықты əлемдік бағамен сату тиімділігін көрсетеді. Мұндай өнім беретін алқаптар

Қазақстанда 16 миллион гектарды құрай-ды, бұл барлық егіс алқаптарының 65 пайызы деген сөз. Қазақстандағы ауыл шаруашылығын дамытудағы басты қиындықтың бірі осы. Мұның өзі саланы дамытуда ғылым жетістіктеріне сүйенуді меңзеп қана қоймайды, міндеттейді.

Қостанай облысында Еуразиялық экономикалық одақ жағдайында ауыл- шаруашылық өнімін өндіру, қуатын арт тыру өте маңызды. Басқасын былай қойғанда, Ресейдің Қостанаймен ірге-лес көрші Челябі, Магнитогор оның арғы жағында Екатеринбург секілді ірі өн дірісті қалаларының барлығына азық-түлік керек. Оның ішінде ет пен ет өнім деріне деген сұраныс өндірісті қала-лардың барлығында жоғары.

Таяу жылдары ауылшаруашылық өнім дерін өндіру, өңдеу, сату ісінде біз аграрлық əлеуетімізді арттыра беруі міз қажет. Еліміздегі өндірілген астық тың төрттен бірін беретін Қостанай облы-сында оған толық жағдай бар. Бүгін-де Қазақстан əлемдегі астық жəне ұн экс портымен айналысатын жеті ел дің қатарына қосылды. Азық-түлік өнімі халықаралық нарықта қашанда ма-ңыз ды болып саналады. Сондықтан Қазақ станның экологиялық таза өнімі сыртқы-ішкі нарықта қашанда сұранысқа ие болатындықтан, Қостанай өңірі де

ауыл шаруашылығын дамытуға бар мүмкіндікті қарастыра береді. Бұл орай-да, ауылшаруашылық өнімдерін терең өңдеу ісін жылдамдата дамыту лəзім. Бұл тек Қостанай облысында ғана емес, жал-пы Қазақстанда осы саланың əлі де əлсіз тұсы болып саналады. Қазір облыстағы көрсеткіштерде жалпы өңдеу саласы шикізат өндірудің алдына шықты, ол былтыр 52,3 пайызды көрсетті. Дегенмен, оның барлығы бірдей ауылшаруашылық өнімін өңдеуге қатысты емес.

Отандық өңдеу өнеркəсібінің əлде де бəсекеге ілесуі төмен болғандықтан, Қазақстан импорттық өнімдерге жыл сай-ын 1,9 млрд теңге қаржы жұмсайды. Өңдеу кəсіпорындарындағы жабдықтардың то-зуы қазір 50 пайыздан кем емес. Ал оны жаңарту қомақты қаржыны қажет етеді. Өнімді өңдеу өндірісі көлемінің өсуі халықтың сұранысы мен табысының өсімі ырғағынан кейін қалып отырғандықтан, импорттың бəсі де əзір аласарды деп айта алмаймыз.

Облыста бұл істі алға жылжыту үшін қолға алынған шаруа да аз емес. Мысалы, 2009-2016 жылдар аралығында құны 73,6 млрд теңге болатын 186 инвестициялық жоба жүзеге асырылды. Соның 87 жобасы – мал шаруашылығында, 56 жобасы – егін шаруашылығында, ал өнім өңдеу саласында 43 жоба өмірге

жолдама алды. Азық-түлік молшылығын, жасаған мемлекетіміз ішкі жəне сыртқы жағдайларға қарамай халықтың азық-түлікке жəне ауыз суға деген сұранысын толық қамтамасыз етеді. Халықтың денсаулығы, жас ұрпақтың физикалық жəне əлеуметтік жағынан жетілуі, дамуы ең алдымен оның тамағы мен ішкен суы-на байланысты. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мəліметі бойынша, адам жылына ауыз суды қосқанда 959,7 кило тамақ жеуі керек. Аталарымыз көрген аштықтың ауылын алыс етсін. Бізде нан да, ет те, сүт те жетеді. Дегенмен, ойланатын жайлар жоқ емес Мемлекет бекіткен азық-түлік кəрзеңкесі 43 ата-лымнан тұрады. Ал базар бағасының тоқтамай өсуі олардың тұрғындарға қолжетімділігін де қиындататыны рас. Өкінішке қарай, еттің бағасы төмендеген немесе тұрақтанған емес. Өткен жылы тамыз айының қорытындысын талдау ма-териалдары көрсеткендей, Қазақстандағы ең жоғары баға Астана қаласының база-рында тіркелді. Сиыр етінің бір килосы 1641 теңге тұрды. Бұл еліміздегі орташа бағадан 17,2 пайыз жоғары-тұғын. Қазіргі баға да мұнан кем емес.

Сөз жоқ, Еуразиялық экономикалық одақ аясында бəсеке артатын болады. Бұл экономикалық заңдылықтардың əрекет етуінен ғана емес, Одаққа кірген елдердің экономикалық даму бағытына да бай-ланысты. 2014 жылы күзде Қостанай қаласында өткен «Бірыңғай эконо ми-ка лық кеңістік аумағында бəсекеге тең жағдай жасауды қамтамасыз етудің құқықтық аспектілері» атты халықаралық конференцияда бұл үдерісті нақтылай отырып, БЭК ішінде өзара маңызды қайшылықтар да болатыны айтылған еді. Мысалы, сол конференцияда бір цент-нер сүттің өзіндік құнында мемлекеттік дотацияның пайызы Ресей үшін – 6,9, Белоруссия үшін –18,9, Қазақстан үшін 4,9 пайыз болатыны да айтылған. Қазақстан əлемдік қоғамдастыққа мүше болғандықтан, оның өзіне ықпал-əсерін сезінбей тұра алмайды. Сондықтан еліміз əлемдік нарық жағдайына тəуелді. Əзір еліміздің экономикасы шикізат экспорты сипатында екенін жасырудың қажеті жоқ.

Ауыл шаруашылығында өндірілетін өнім ді терең өңдеу кəсіпорындарын көп-теп құрғанда, саланы осыған бағыттағанда

ғана оның тиімділігі елдің игілігіне айналады. Облыста ет өңдейтін жəне консервілейтін, ет өнімдерін өндіретін ірі комбинаттар жоқтың қасы. Ұн тартатын, нан өнімдері мен кондитер бұйымдарын өндіретін ірі өндіріс орны да екеу ғана. Мұндай ірі өндіріс орындарын салу үшін инвестиция керек. Сонымен қатар шетелдік озық технологияларды пайда-ланып, ет, сүт өңдейтін ұсақ зауыттар ашылса құба-құп. Қостанаймен іргелес Ресейдің Қорған облысында дəнді жəне бұршақ-дəнді дақылдарды гектарына 42,4 центнерден жинайды. Облыста 229 ауылшаруашылық кəсіпорны жəне 270 азық-түлік өндіретін орындар бар.

Осы уақытқа дейін мал шаруашы-лы ғынан түсетін шикізаттың барлығы шашылып жатыр. Қатар жатқан Ақмола облы сымен екі ортаға қой, ірі қара тері-лерін өңдейтін зауыт салынатын кез жетті. Тек Ақмола мен Қостанай облы-сында ғана жылына 700 мың қой, 130 мың ірі қара сойылады. Бұл зауытты шикізатпен қамтамасыз ете алмай ма?! Бір сиырдың терісі шетелге ең төмен дегенде 150 долларға кетеді. Ал оны өңдегенде бағасы 280 есе артып, 42 мың доллардың бұйымдары болып қайта оралады. Өзімізде өңдеуді дамыту үшін аграрлық секторға қызмет көрсететін, ауыл шаруашылығын, өнім өндірушілерді жеңілдіктермен қаржыландыратын ар-найы банк керек. Германияның Райф Файзен банкінің тəжірибесінен үйренсе артықтығы жоқ дер едім.

Халқымыздың брендіне айналған қымыз, құрт секілді экологиялық таза азық-түлік түрлерінің жарнамасын жолға қойып, сыртқа таныту ісіне əлі де нем құ-райды қарап келеміз. Оларды заманауи технологиялармен өндіретін кез жетті. Мысалы, халықаралық нарықта үл кен сұранысқа ие қымыздың ұнтағын неге өндірмеске?! Мұның барлығы да шикі-затпен бірге өңдеу өнеркəсібіне тұтас бет бұруға итермелейді. Өнімді өңдеп ұсын бай, бəсекеде бəсіміз биіктемейді.

Сансызбай ЖИЕНТАЕВ,Қазақстанның және Ресейдің

экономика ғылымдарының докторы, профессор

ҚОСТАНАЙ

МИНИСТР МІНБЕРІ ӨҢІР ӨМІРІ

«Сарыарқа» магистральды газ құбырыОның тиімділігі неде?

Қоқыс өңдеу зауыты салынуда

КӨКЕЙКЕСТІ

Өнімді терең өңдемей, бәсекеде бәсіміз биіктемейді

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қаланы да, даланы да басып кеткен қоқыс үйінділері – қоғамдық проблема. Одан құтылудың тиімді жолдары талай-дан бері қарастырылып келеді. Қарағандылық «Горкомтранс» ЖШС қазіргі уақытта қоқыс �ңдеу зауытын салуда. Қатты тұрмыстық қалдықтарды шығарумен шұғылданатын кәсіпорын к�п ұзамай �ңірдегі ғана емес, республикадағы алғашқы қоқыс �ңдеу ұйымына айналатын сыңайлы. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛRÝHANI JANǴYRÝ

Біз бұл пікірлер қаланың ең төменгі қабаттары əлі де зерт тел-мегендіктен туындаған үстірт жо-рамал деп білеміз. Қарнақтың тари-хи қала екендігі, ол жерде оғыздар мекендегені ХІ ғасырда қалам тер-беген М.Қашқари сөздігінен белгілі. Бұл кезеңге қатысты ескерткіштер Қарнақ қаласының маңында жүздеп саналады десек артық айтқандық болмас, соның ішінде имам Бахили, Сопы Каландар, Шапар баба, Шейх Мұхаммед, Тақия ата, Хайриддин ата, Қарабура сияқты əулиелі жер-лер ерекше аталады. Қарнақтың Қазақ хандығы дəуіріндегі тарихы да əлі зерттелмек түгілі, басталған да жоқ. Ал бұл қаланың ХV-ХVІІІ ғасырларда мемлекетіміздің эко-номикасы мен ғылым саласында маңызды рөл атқарғаны сөзсіз.

Қарнақ – әз Тәуке хан

заманындаДеректерге қарағанда Əз Тəу ке за-

манында бұл өңірде Қазақ хандығына қарасты 32 қала болған. 1690 жылдары Түркістанға Сібір басшылығы атынан келген Тобыл казак-орыстары Федор Скибин, Матвей Трошин Сауран, Сығанақ, Түркiстан сияқты қазақ қалалары туралы тамаша сипаттама-лар қал дырған: «Тобыл қаласынан Түркістанға дейінгі аралықтағы Қазақ Ордасының қалаларының тізімі: Сауран жолымен оң жақтағы бірінші қала – Сауран; Сауран қаласының артында Сырдария өзенінен төмен, Қарақалпақ жаққа қарай Сунақ (Сығнақ) қалашығы; Сығнақ пен Сауранның аралығы бір күндік жер; Саураннан оң жақ бағытта Сырдарияның түбінде Оқ-Қорған қалашығы, Саураннан бұл қалаға дейін жарты күндік жер; Сауранның солтүстік жағында – Сузақ қалашығы, бұл қалашықтан Сауранға дейін екі күндік жол; Тəуке ханның иелігіндегі Түркістан қаласы мен Сауранның аралығы күндік жер; Сауран мен Түркістан аралығында жарты жол-да Күшік солтан хан қиратқан бос қалған қала бар. Осы жолдың бо-йында сол жақта Қарнақ қаласы ор-наласқан; Түркістаннан орыс жақ-қа қарай таудың етегінде Оран хай қаласы, Түркістаннан Оран хайға дейін 10 шақырым; Түр кістаннан шығысқа қарай азаннан түске дейін жүрсе 5 шақырымда Та шанақ қаласы; Түркістаннан 20 шақырым жол-да Пихан (Иқан) қаласы, һəм басқа да көптеген біз атын білмейтін, Түркістанға жақын орналасқан қалашықтар бар. Ал орталықтан Түркістанға қарай Отрар қаласы, оған дейін бір күндік жер; Түркістанның орталығынан батысқа қарай Сайран қаласы, оған дейінгі жол 2 күндік. Жалпы Қазақ ордасында қалалар саны 32».

Бұл аталған қалашықтардың Қазақ хандығының қазынасына қажетті қаражатты беріп тұрғаны белгілі. Сонымен бірге қалалық өңір көшпелі малшы елге қажетті қолөнер бұйымдары мен астықты да өздері өндіріп отырды. Əз Тəуке хан билеген кезеңде Сыр бойын дағы қа лалардың толыққанды жұ мыс істеп отырғанын деректер дəлел дейді. Бұл өңірдегі қалалардың ішінде əсіресе, Түркістан (Яссы) саяси жəне діни орталық ретінде бүкіл еуразиялық аймаққа белгілі қала еді. Қалалық өңірдің жағдайы жо ғарыда сипатталғандай болса, қазақтың жаз жайлауы бүкіл далалық аймақты қамтиды. Мəшһүр Жүсіп Көпейұлының «Əз Тəуке ханның тұсында үш жүздің баласы оңтүстіктен шөлейтке қарай жай-лайды екен. Сырдың бойын жағалап, Жетісу, Алматы, Қапал тауларын өрлей отырады екен. Орта жүздің қыс қыстауы шүйгіген Сыр бойы да,

жаз жайлауы Арқаның жоны екен. Сол кезде Орта жүз қазағы Есіл мен Ертістің арасын қуалай жайлайды» деуіне осы жағдай себеп .

Қарнақ ежелден өндірісі дамы ған қалашық, бұл жерде шойын қорыту, қорғасын балқыту, оқ-дəрі жасау кəсібі болғаны деректерден белгілі. Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне арналып жасалған атақты Тайқазан (Тош қазан) осы Қарнақта құйылған. Ресей патшалығының Əз Тəуке хан заманында Түркістанға кел-ген елші лері қазақтардың оқ-дəріге қажетті қорғасынды Қаратаудан алып келіп Қарнақ қаласында дайындайты-нын атап көрсетеді.

Қарнақта бірнеше медресе-лер болған. Бізбен əңгімелескен қарнақтық дамулла Тəджиддин ақсақал қалашықта ерте кезде 22 медресе болғанын, оның ішінде төртеуі үлкен медресе екенін айтқан еді. Қалашықта əлі күнге сақталған көне құрылыстардың бірі Шəмет ата мешіт-медресесі қазіргі күні музей болып қызмет жасап тұр. Қарнақ медреселерінде ерте заман-нан бастап Кенесары-Наурызбайға шейін қазақ төрелері, елшілік қыз-метіне дайындалатын адамдар, сарай қызметкерлерінің балала-ры оқыды. Қарнақ қазаққа белгілі «зар заманның» ақыны Шортанбай Қанайұлының туған жері. Бұл дəстүр бертінге дейін жалғасқаны жə-не көптеген қазақ азаматтары осы қалашықта оқығаны қазір анықталып жатыр.

Біздің ойымызша, Қарнақ ерте за-манда гүлденген үлкен қала болып, кейін біртіндеп құлдырай бастаған сияқты. Қаратаудың қойнауына ене, тау баурайына сұғына орналасқан қалашықта ХVІІІ ғасыр зерттеушісі П.И.Рычков бар-жоғы 300 үй болды дейді. Ескі Қарнақ – төрт дарбаза-лы, биік қорғаны бар қышлақ. Елдің бəрі де жаз күні қалашық маңайында қызмет жасайды да, жау келді десе болды, қорғанның ішіне тығылады.

Білімге байланысты болғандық-тан шығар, Қарнақта қожа əулеттері аз емес. П.И.Рычков «потом в Тур-кестан перешло из агарян несколько ходжей, которые и поныне тут живут и, будучи признаваемы за отродие магометово, отменно и ъа святых по-читаются. Из таких ходжей доныне в туркестанской большой мечети есть гроб одного, по их закону за свято-го почитаемого, который именуется Ходжа Ахмет, и есть один из семи святых, коих магометане за знат-нейших почитают, и великую честь их гробам воздают» деп бұл өңірде қожалардың көптігі мен беделін ескертеді. Қарнақта қылышты қожа, жүйнектік қожа, қарашықтық қожа, момын қожа, шілікті қожа, т.б. бар. Қожалармен қатар жергілікті, ертеден келе жатқан бірнеше сарт əулеттерін де атауға болады – толча, қараханлар, қозықилы, сартораш, тəбризи, т.б. Сонымен бірге тегі қазақ бірнеше ата баласы да осы қалашықты мекен етіп, жергілікті тұрмыс тəртібін қабылдап ертеде сарт болып кеткен, қазіргі күні өзбек атанады. Олардың ішінде қарағұрлық тінейлерден шыққан Тұрба əулеті, Молла Хам за əулеті, Жетімдерден Нұр əулеті, Шоқморлы, Тау тұмалық арғындар Өгіз таулық арғындар т.б. Олардан басқа қазақтың төре, төлеңгіттерінен де тұқым бар. Кеңес заманында осы əулет өкілдері Тəшкент пен Самарқанда оқып, ара-ларынан оннан аса ғылым докторы, бірнеше ірі жазушылар, жүздеген дəрігер мен инженер шықты. Қарнақ қалашығында Əз Тəуке хан заманын-да өзге елдерден келген елшілерді орналастыратын қонақ үй болған. Олардың ара сында айлап-жылдап жүргендері де бар, бұл жеке баяндай-тын үлкен тақырыптар.

Қарнақ атауы көне тарихқа бастайды

«Қарнақ» атауының ғылыми эти-мологиясы əлі де жасалмаған, соған байланысты халық арасында кереғар пікірлер көп. Халық аузында «Қарнақ» атауының келіп шығуы туралы əртүрлі аңыздар, деректер кездеседі. Соларға сүйеніп Махмұд Қашқари «Диуани лұғат-ат түрік» кітабында «Қарнақ – оғыздар қаласының бірі» – дей отырып, «қарнақ» атауы «іші үлкен адам» деген мағына береді дейді. Осыған байланысты жергілікті өлкетанушылар «қарнақ» атауын «қарынлық» сөзінен шығарғанды дұрыс көреді, яғни төңірегі биік, ор-тасы терең ойпат болған жер. Кейбір ғалымдардың айтуынша, «Түркістан қаласы маңындағы бір қатар ауыл аттары туынды зат есім саналады. Мысалы: Созақ, Қарнақ, Ташанақ, Шобанақ, Шорнақ атау лары ауылдар орналасқан жер лер дің географиялық орнына қа рай берілген болуы да мүмкін». Жер гілікті өлкетанушылар да осы пікірге құлап, Қарнақ ауылы жоға рыда айтқанымыздай, төңірегі созылып кеткен байтақ дала ортасын-да, қарында жатқандай көрінеді дейді. Біз бұл пікірмен келісе алмаймыз, себебі Қарнақ қалашығы бір жа ғы-нан ғана, яғни солтүстігінен Қаратау жоталарымен жабылады, ал оңтүстік, шығыс, батыс жақтары жазық, яғни ашық алаңқай. Бұған қарап оны қарында орналасқан қалашық дей алмайсың!

Осы тақырыпта біраз еңбек жасаған тарих ғылымдарының кан дидаты М.Тұяқбаев «Қарнақ» сөзіндегі «қарды» Махмұд Қашқари сөздігіндегі «қаршы» – хан ордасы деген мағынамен байланыстыра-ды. Қарнақ қаласының ерте орта ғасырға сəйкес келетін Ғартөбе қала жұртының жанында «Хантөбе» деп аталатын төбе бар. Жергілікті халық арасындағы аңызға сүйенсек, осында Əмір Темір өз əскерлерімен тоқтап, дем алған. Осы ойды да-мыта түссек, «қала Хан ордасы болды» деген жергілікті халық аңызымен ұштасатын дерек пайда болады. Ал Ғартөбе атауы «ғар» парсы тілінен аударғанда, «үңгір» деген мағынаны білдіріп, осын-да ислам дінінің кең қанат жайға-нынан кейін сопы-тақуалар өмір сүрген үңгірлер болғандықтан қалып тасқан атау болса керек. «Қар-нақ» сөзінің анықтамасына келер болсақ, М.Тұяқбаев «қарнақ» – қар көп жауатын аумақ, ал «ғарнақ» – сопылар өмір сүрген үңгірлер көп орналасқан аймақ мағынасын бе-реді» – деген ой тұжырымдайды.

Қарнақ атауына қатысты осы сияқты пікірлер көп. Себебі Қарнақ-тың қазақ тарихындағы орны да ересен, оның саяси, экономикалық қызметіне қатысты деректер əр-қилы. Біз, біріншіден, Қарнақ ата-уы ның мағынасын табу үшін осы сөзде қолданылатын «нақ» жал-ға уына үлкен көңіл бөліну керек дейміз. Түркістан аймағында «нақ» жалғауымен бірнеше қалашық кездеседі. Оларды санамалайтын болсақ – Қарнақ, Сунақ (Сығанақ), Ташанақ, Шобанақ, Шорнақ, Жүй-нақ (Жүйнек). Түркістан аймағында осы жеті «нақ» өзара жер асты жол-дарымен жалғасқан, жау шапқанда ел бір қаладан екіншісіне жан сақ тап кетіп отырады екен деген аңыз бар. Екіншіден, «нақ» жал-ғауы бар сөздер бір дүниені ұлғай-ту мақсатында қолданылса керек деген пікірмен келіспейміз. Ке-рісінше, «нақ» жалғауын қазақ тіліндегі «нақты» деген ұғыммен байланыстырған жөн. Егер бұл сөздің тамырын қуалайтын болсақ, онда тым ерте, яғни біздің жыл

санауымызға дейінгі үшінші-екінші мыңжылдықтардағы арий-тур сөздік қорындағы «нақ» сөзі не барып жалғанатынын анықтай мыз. Түркі тілдерінде бұл көне сөз – қазақтың нақ, нақты деген ұғымда рында, хо-резм түріктерінде саяси мағынадағы – инак атауында сақталған. Инақ сөзінің мағынасы жақын дегенді білдіреді, яғни ханның жақыны, жа-нашыры, ақылшысы. Орыс тіліндегі анықтамасы: «инак- букв. “доверен-ное лицо»; как должность и титул в разное время и в разных местах имело разные значения; в нашем тексте, означает придворных, лично близких к хану».

Сонымен нақ сөзінің көне ма-ғынасын қабылдасақ, Сунақ – су-ға жақын қала, Ташанак – тасқа жа қын қала, Қарнақ – Қаратау бау райындағы, Қаратауға жақын елді мекен. Оның алғашқы түп нұс-қасы «Қара нақ» болса керек де ген пікірдеміз. Қара (Хара) – бұл жер-де Қаратаудың көне заманнан бергі атауы. «Авестада» айталатын «Как Солнце, что через Хару, летит в сво-ем полете, Вот так же, о Спитама, я снизойду к молитве» дейтін Хара өзіміздің Қаратау екені анық. Тек «Авестаны» зерттеу ісіне біздің ғалымдар араласпады да, И.Стеблин-Каменский сияқты, Орталық Азия-ның адамзат тарихындағы орнын қабылдай қоймайтын адамдар Хараны – Гиндукуш жүйесіндегі мифтік таулар деген жорамал жа-сады: «Хара – мифические горы, окружающие землю. Название Хара-Бэрэзайти, дословано «Высокая Хара», позднее было перенесено на горы Эльбрус на севере Ирана и на Эльбрус на севере Кавказа. В осно-ве представлений о Выской Харе, или Харайти, лежат, возможно, вос-поминания о Памиро-Гиндукуше». Шын мəнінде «Авеста» аталатын көне заманның ғаламат естелігі Еуразиялық Ұлы даланың бүкіл та-рихи географиясын қамтып тұр.

Қайткенде де Қарнақ атауының көне заманға баратыны анық бол-са керек. Ең бастысы біз осы атау-дың этимологиясын іздеу ба ры-сында Францияның батыс ай-мағы Бретаньда орналасқан Қар-нақ атты көне қорымның, Мы-сырдың оңтүстігінде, Ніл дария-сының бастауында тұрған Қарнақ ғибадатханасының тарихы өзі-міз дің Түркістан алқабымен, Қа-сиетті Қаратау мен Сырдария жа-ғалауымен байланысты екенін аңғарамыз. Біздің жыл санауымызға дейінгі екінші мыңжылдықтағы ұлы көштердің заманында Қарнақ атауы Еуропаға да, Африкаға да барып қалғанына дау болмаса керек.

Қарнақ туралы əңгімелерден көне заманның иісі бұрқырап тұр. «Атамыз алаш, керегеміз ағаш» деген қазақтың қария сөздерінен энеолит дəуіріндегі жылқышы тайпалардың тұрмыс-тіршілігін көрсек, Қарнақ атауынан біз отырықшы өнеркəсіпті тұрмыстың бастауында тұрған, адамзат бала-сының алдынан өркениет есігін аш қан арий, яғни үнді-герман текті тайпаларды аңғарамыз. Ежелгі дүние шежіресінде əлемдік бес өркениеттің басын қосып, ми-дай араласып, нəсіл мен нəсілді, мəдениет пен мəдениетті тоғыс-тыратын дəнекер қызметін атқа-рушы, адамзат тарихына жүйе беру-ші күш Еуразия ұлыстары болатын. Қаратау баурайындағы Қарнақ атты шағын қалашық сол дəнекерлердің бірі болғаны анық.

Жамбыл АРТЫҚБАЕВ,тарих ғылымдарының докторы, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия

университетінің профессоры

Фарида БЫҚАЙ, «Егемен Қазақстан»

Ал Білім жəне ғылым ми нис трлігіне қарасты Алма ты дағы орталық ғы лыми кітап хана қыз-меткерлері Мəш һүр Жү-сіптің 30-ға жуық көне қол-жазбасын əке ліпті. Көр-меге кітапхана қорын да сақталған Мəшһүр Жү-сіптің қолжазбалары, ес кі кітаптары жəне қазақ зия-лы ларының жазған хат-тарының түпнұсқалары қо йы лды. Орталық ғылы-ми кі тап хана меңгеру-шісі Қар лығаш Қаймақ-баеваның ай туынша, мақсат – Мəшһүр ата-мыз дың мұраларын жер-лес теріне көрсету, та ныс-тыру. Алматыдан əке лін-ген 29 құжаттың 25-і қол-жаз ба болса, қал ғандары «Сарыарқаның кім дікі екендігі», «Тірлікте көп жаса ғандықтан көрген бір тамаша мыз» жəне «Хал-ахуал» кітаптары. Бұл кі тап тар ғылыми кі тап-хана қо рында 1950 жыл-дардан бері сақталуда. Ғалымдардың Мəс кеу, Қа зан, Ташкентке жа саған ғы лыми экспедиция сы кезінде де құжаттар та-был ған.

– Бұл күндері Мəш-һүр Жүсіптің мұра лары к і тапха наның си рек қол жазбалар қо рын да сақтаулы тұр. Егемен-діктің алғашқы жылда-ры 20 томдық кітаптары да жарыққа шықты. Енді «Ру хани жаңғыру» бағ дарламасы аясында Мəш һүр Жүсіптің мұ-ралары цифр лық жүйеге көшіріледі. Кітап ханада сақталған қол жаз балары қа зақ фолькло рына, та-рих,əдебиет, мə де ние-тімізге қатысты жа зылған. Бата үлгілері, жар-жар, бет ашар, жоқтау, жұ бату жыр ларын көресіз. Жа-нақ пен Түбек, Ұл бике мен Күдері, Мөңке мен Опан, Ақбала мен Боздақ айтыстары бар. Абылай хан заманындағы батыр-лар туралы жазбалары мен дін туралы аңыз-дас тандары да мəңгілік рухани байлық, – дейді Қар лығаш Ескендірқызы.

Баянауылдық ғұлама Мəш һүр Жүсіп (1858-1931) ақын, философ, жыл -намашы, этнограф, та -рихшы, шежіреші, ха лық ауыз əдебиетін жи нау шы. Ол кезінде Ташкент, Бұқара мен Түр кістанға барып, Шы ғыс тың ғалымдары мен ойшылдарының мəде-ние тін, шығармаларын зерт тейді. Араб, парсы, орыс тіл д ерін меңгереді. Өлең дері, ма қалалары 1888 жылы «Да ла уə лая-ты» газетінде жария ла-нады. 1907 жылы Қа зан-да «Сарыарқаның кімдікі екендігі», «Өмір лік тəжі-ри бе», «Хал-ах уал» туын-дылары жа рық көреді. 1905 жы лы пат шалық ма-ни фес ті сы нағаны үшін қудала нады. Шығыс ма-қа мында жазылған «Ғи б-ратнама», «Гүл шат-Ше-ризат», «Бая н нама» дас -тан дары, «Көш пелі бол -ған жұрт т ың ша руа сы»,

«Анама хат» өлең дері бар. Ел аузы нан Бұ қар жырау, Шортанбай, Шөже шы-ғар малары мен Абай, Сұл-танмахмұт Тор ай ғы ров өлеңдерін жазып ал ған.

Иə, көрмеге əкелінген жə ді герлердің бүгінгі күн-ге дейін жетіп, сақталғаны – рухани байлық, мирас. Тіпті кейбір жазбалары 500 беттен асады.

– Ғұлама Мəшһүр Жү-сіп соңына бай мəдени, та ри хи, ғылыми мұра қал дырды. Осы құнды жаз балардың электронды нұс қасын музей қорына сый ға тартпақпыз, – дейді Қар лығаш Қаймақбаева.

Сонымен бірге Баян -ауыл ауданының Ескел-дідегі мемо риалдық му-зейі нен əкелінген Мəш-һүр атамыз дың жеке зат-тары – Құран, мұс тек қоб-дишасы, жез ле ген, кісе белбеу, əмиян, шақ ша-ла ры жəне көзіл дірігін де көрмеден көресіз. Ал Мəш һүр Жүсіптің не-ме ресі, ақынның мемо-риал дық музейінің бас-шысы Қажымұқан Пазыл Алматыдан келген жəне Бұқар жырау атындағы əде биет жəне өнер музейі-нің аталарының көне мұ ра жəдігерлеріне арнап көрме өткізіп, халқына таныс-тырғанына алғыс білдірді.

– Иə, атамызды қа зақ əулие деп атайды, – дей-ді Қа жымұқан Пазыл. – Расымен-ақ де Құдай-дың назары түс кен адам. Бұрындары хəкім Абай-дың «Мен де ақын, Мəш-һүр Жүсіп те ақын. Бірақ Мəшһүр Жүсіп Құдай ға жақын», деп айтып кет-кені бар екен.

Еліміздің «Қазақ -стан ның қасиетті рухани құн дылықтары» бағ дар -ламасы бойынша əзір-ленген жобаға біздің об-лыстан 78 киелі орын қо сылды. Жобадағы руха-ни орынның бірі – Баян-ауылдағы Мəшһүр Жүсіп кесенесі. Кесене Жа ңа жол ауылы маңындағы Ескел-ді биігінде орналасқан.

– Ғұлама атамыз бүкіл ғұмырын ағартушылыққа ар нады. Ескі араб жа-зуы не гізінде құрылған əліп би əдісін қолданып, бала ларды оқытқан. Араб жəне латын графика сы негізінде жазған қолжаз-балары архивтік қор лар-да, ұрпақтарының жеке ар хивтерінде сақтау лы, – дей ді тарих ғылымда-рының кандидаты Қайрат Бат талов.

Облыстық мəдениет, ар хив тер жəне құжаттама бас қармасының басшы-сы Ардақ Райымбековтің айтуынша, ғұламаның ме рейтойына арналған ру хани-мəдени шаралар алдағы тамыз айын да республикалық ғы лы-ми-практикалық кон-ференция мен жалғасса, Баянауылда ай тыс, мəш-һүртану оқулары өткі-зіледі.

Павлодар облысы

Суреттерді түсірген �лия САМАТОВА

АТАЖҰРТ: АҢЫЗҒА АЙНАЛҒАН АТАУЛАР МИРАС

Көненің көзі – әулиенің сөзі

––––––––––––––––––––––––––––––––––––Павлодардағы Бұқар жырау атындағы әдебиет және  нер музейінде «Ғұлама тағылымы» атты тақырыптық к рме  ткізілді. Облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы ұйымдастырған к рме Мәшһүр Жүсіптің 160 жылдығына арналды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қарнақ құпиясы: тарих және сабақтастық

–––––––––––––––––––––––––Қазаққа сан ғасыр астана болған қасиетті Түркіс тан қаласының сол түс т ік-батысына қарай 25 шақырым жерде, Қаратау б ктерінде Қарнақ аталатын к не қалашық ор налас қан. Он бес мыңдай халқы бар бұл қалашық кеңес заманында шолақ бел сен-ділерге қарсы к  те ріліс жасай мыз деп Ата бай ауы лы атан ды. Ауыл-дың дәл ор тасында т рт бұрыш-тап топырақ дуалмен қоршаған, сол түс тік-батыстан оңтүстік-шығыс қа қарай жүз метр және солтүстік-шығыстан оң түстік-батысқа карай екі жүз дей метр биік т бенің орны байқалады. Қамалдың кіре беріс қақпасы оңтүс тік-батыс іргесінің орта тұ сын да. Кезінде бұл жер де А.Н.Бернштам, Г.И.Паце вич, Е.И.Агеева сияқ ты архео логтар қазба жұ мыс тарын жүргізді, бірақ бел гілі бір қорытынды шығара ал-мады. Археологтардың бір тобы Қарнақты ортаға сырлық Ишкент деп жора малдаса, екіншілері Қар-нақты �мір Темір әулеті тұсында салынған деп тұжырым жасады. –––––––––––––––––––––––––

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 9AIMAQ

– Маржан Бақытқызы, өңірде өзіңіз жетекшілік ететін «Жас Отан» жастар қанаты алғашқылардың қа тарында үн қатып, жұрт -шылықты қайырым ды-лық көмек жасауға ша қыр-дыңыздар. Гумани тарлық көмек жинау қалай жүр-гізіліп жатыр?

– Өскеменде гумани-тарлық бекет ашылған 12 нау рыздан бері жан-жақтан хабарласып, көмек қолын созуға ниет білдіріп жатқан жандар аз емес. Қызметтегі азаматтардан бастап қара-пайым адамдар да жан-жақтан хабарласып жатыр. Тіп ті түнгі сағат үште Ақтау қаласынан бір апамыз: «Не болып жатыр? Амансыңдар ма?» деп телефон шалды, ертесінде көмек ретінде ақша салып жіберіпті. 5 келі май, 10 келі макарон алып келіп жатқан қарапайым тұрғындар да бар. Шын мəнінде, елі-міздің ынтымақ-бірлігі осын -дайда көрінеді екен. Біз қазір негізінен құрылыс мате-риалдары, жылы киімдер, бұ зылмайтын тағамдар, же-ке гигиеналық заттар мен кең се тауарларын қабылдап жатыр мыз. 4-5 күн көлемінде жиналған дүниелердің ал-ғашқы легін 17 наурыз күні «КамАЗ» көлігімен Аягөзге жөнелттік. Нақтырақ айтсақ, 11 тонна ұн, 10 тонна кар-топ, 6 тонна қарақұмық, 2 тонна күнбағыс майы, 3 тон-на макарон өнімдері мен шаруашылық тауарлары

тасқыннан зардап шеккен тұрғындарға жіберілді.

– Қайырымдылық ша-ра сына белсенді атса лыс-қан азаматтар мен мекеме-лер жөнінде айтып өтсеңіз?

– Жалпы алғанда, облыс тұрғындарының көпшілігі Аягөздегі жағдайға бейжай қараған жоқ. Қолдан кел ген көмектерін көрсетіп жатыр. Өскеменнің өзіне кел сек, шаһардағы «Маратм» ЖШС, «Кседо» ЖШС, «Шы ғыс-агрохолдинг» ЖШС, «Шы-ғыссүт» ЖШС, «Шығыс таңы» базары, туберкулезге қарсы облыстық диспансер мен облыстық балалар мен жасөспірімдер кітапханасы ұжымы мен Ержан Нұрбаев, Лұқбек Тұмашинов, Əлия Досыбаева, Сейілжан Сай-лаубаев сынды облыстық жəне қалалық мəслихат де-пу таттары ізгі іске ерекше қолдау көрсетті. «Жақсының жақсылығын айт, нұры та-сысын» демекші, облыстық мəслихат депутаты Лұқбек Тұмашиновтың 15 тонна құрылыс материалдарын, Ержан Нұрбаевтың 2 тонна ұн бергенін айтпай кетуге болмас. Өскемендегідей гу-манитарлық бекет облыс тың бірқатар қала-аудандарында да ашылып, Семей мен Рид-дер қалаларынан, Шемо-найха, Катонқарағай, Абай, Глубокое аудандарынан Ая-гөз ге гуманитарлық көмек жө нелтілді. Бұлар – əзір ге су тасқыны қаупі жоқ аудан-дар. Ал енді өздері де су

тасқынымен алы сып жатқан аудандарды «кө мектесіңіздер» деп қина ған жоқпыз. «Нұр Отан» пар тиясының өңірдің қа ла- аудандарындағы бүкіл фи лиалдары бір күндік жа-лақыларын аударғанын да атап өтуге болады. «Жас Отан» жастар қанаты ның бас қа облыстағы филиал да-рының жетекшілері, өзім нің əріптестеріме ерекше алғы-сымды білдіргім келеді. Бір-екі күнде Павлодар, Ақтө бе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда облыстарынан гуманитарлық көмек керуені келуге тиіс.

– Бұл шара əлі де жал-ғасып жатқан болар.

– Иə, жалғасын табады. Өйткені өңірде қар əлі то лық кеткен жоқ. Тасқын қау пі əлі де бар. Сондықтан облыс-тың қай жеріне жəрдем ке-рек болады, соның бəріне мүм кіндігінше көмек қолын созуға тырысамыз. Аягөзге күн делікті хабарласып, тұр-ғындарға не қажеттігін сұрап-біліп отырмыз. Дəл қазіргі уақытта оларға бірінші ке-зекте төсек жабдықтары ке-рек. «Жас Отанның» Өскемен қаласындағы белсенділері тек гуманитарлық көмекпен шек-телмей, арықтарды тазартып, жер үйде тұратын жалғыз бас ты қарт адамдардың аула-сындағы қарды сыртқа шы-ғаруға да көмектесіп жатыр.

Реті келгенде айта ке те йін, қазіргі уақытта рес пуб ликаның 9 өңірінде 17 гу манитарлық көмек бекеті ашылған. Оның бесеуі – Шы ғыс Қазақстанда. Соны мен қатар өңірдегі мешіт қызметкерлері «Шығыстың асары» атты шараны қолға алып жатқанын да атап өтуге болады.

– Əңгімеңізге рахмет.

�ңгімелескен Азамат ҚАСЫМ,

«Егемен Қазақстан»

�СКЕМЕН

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Күні кеше Талдықор ған-нан азық-түлік пен киім-ке-шек, басқа да қажетті заттар тиелген көлік керуені Ая-гөзге аттанды. Бұл су тасқы-нынан зарбап шеккен аудан тұрғындарына қолұшын созған Алматы облысы тұр-ғындарының сəлемі болатын.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Талды-қорған өңірі бойынша өкіл има-мы Ардақ Нүсіпханұлының айтуын ша, «Жетісу жəрдемі» ат ты арнайы акция аясында қар ғын судан зардап шеккен Шығыс Қазақстан облысының тұрғындарына көмек көрсетуге асыққан жетісулықтардың қа-расы қалың болыпты. Акция бас талған аз уақыт ішінде 16 тон надан астам азық-түлік пен

тұрмыстық заттар жиналып, 3 миллион теңге ақшалай қар-жы құйылған.

– Ағайынның ауызбірлігі осын дайда көрінеді ғой. Қиын дықта қалған адам-дар дың қайғы сын бөлісу – сауап ты іс. Біз жетісу лықтар жинаған қаржыға су тасқыны кесірінен баспанасы қира-ған көп балалы отба сы на шағындау болса да үй алып беру туралы келістік. Жəне Аягөзде 350 адамға арнап, қайы рымдылық ас беруді ұйға рып отырмыз, – дейді өкіл имам.

Алматы облысы

Газеттің үстіміздегі жылдың 16 ақпан күнгі нөмірінде жария-ланған «Темір жол тауқыметін тар-тып отыр» атты мақаласына бай-ланысты қолыма қалам алуға тура келді. Өйткені мен де Арал қа-ласында тұрамын. Соңғы кездері өзімнің жəне кішкентай немеремнің науқастануына байланыс ты Астана қаласына үш рет əрі-бері қатынауыма тура кел ді. Əлі де болса күрделі ота жасатып жатқан немереме бірнеше рет барып-қайтуға тура келетін жайы бар. Сол сапар ларда екі арадағы темір жол қатынасына байланыс ты шешімін таппай отырған күр меулі мəселелерді бастан ке шіріп біраз қиыншылық көр дім. Сондықтан темір жол қаты насына айтылған сын-ес-кертпелер дұрыс. Ал менің айтарым, Қызылорда (бүкіл батыс беткейдегі деуге болады) жағынан төте əрі қысқа жол болып табылатын «Қызылорда – Жезқазған» пойызына байла нысты жүру кестесі дұрыс шешілуге тиіс.

Нақтыласам, Сек сеуіл стансасынан шыққан пойыз Жезқазған стансасына барған соң 4 сағат аялдайды. Сосын əрі қарай «Жезқазған – Астана» пойызына отыруға тура келеді. Кері қайтар жолда да осыған ұқ сас тауқымет. Астанадан келе тін пойыз Жез қазғанда енді 14 сағатқа жуық аялдайды, сосын барып Қы зыл ор-да пойызына оты руға тура келеді. Пойыз күн ара жү реді. Жезқазған вокзалын да жолаушыларға жасалған жағ дай сын көтермейді. Вок зал суық, қонақүй жоқ, кіш кентай балалары бар аналар, мүгедектер үшін арнаулы бөлме қарастырылмаған. Сондай-ақ Арал теңізі, Абай сияқты халық көп мінетін стансаларда пойыз 5 ми-нут қана тұрады. Сол себепті жұрт түсіп-мінуге де үлгермей жатады. Əсіресе, автожол қатынасы жарамсыз болғандықтан халқы көп Абай елді мекенінің адамдары қалаға баруы үшін пойызға көп мінеді, əр рейсте 50-70 адамға дейін отырып жатады.

Абай вокзалында перрон салынбаған, адамдар биіктігі 1,5-2 метр вагон там-бурларынан əрең түсіп-мініп жатады.

Екі пойыз да «Марал Нұр» фир масының жеке меншігінде. Осы мəселені қайта қарап, жо лау-шылардың жағдайы үшін екі пой-ызды біріктіруге, немесе аял дайтын уақытын қысқартып үш-төрт вагон-ды келесі пойызға тіркеп жіберіп отыруға болмас па? Бұл – қалың көпшіліктің тілегі.

Мақаладағы «Бұл пробле маның нақты қашан шешілетіні белгісіз» деуі көпшілікті алаңда тады. Сөз жоқ, Елбасымыздың қолдауымен Сексеуілден Жез қазғанға дейінгі аралықта темір жол салынуы ел эко-номикасы үшін де, республиканың екі қиырындағы халық тасымалы үшін де маңызы зор. Десе де бар-ды базарлап, қолдағы мүм кіндікті халықтың көңілінен шығатындай етіп ұйымдастыра білген дұрыс шығар.

Үргенішбай ҚУАТОВ,зейнеткер

Қызылорда облысы,Арал ауданы,Тоқабай ауылы

ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ ҚАҒИДАТТАРЫ

Өскеменнен Аягөзге 11 тонна ұн жөнелтілді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––11 наурыз күні ауа райының күрт жылынуынан кіші Аяг�з �зені арнасынан асып, Аяг�з қаласында 100-ден астам үйді су басып, 8 үй мүлде жарамсыз, 10 үй апатты деп танылғаны белгілі. Т�тенше жағдай орын алған күннің ертеңінде «Нұр Отан» партиясы облыстық филиа лы жанындағы «Жас Отан» жастар қанатының бастама-сымен �скеменде 3 жерде гуманитарлық к�мек бекеті ашылған болатын. Осы ретте қайырымды істің басы-қасында жүрген «Жас Отан» жастар қанаты облыстық филиалының т�райымы, қалалық мәслихат депутаты Маржан БАҚЫТПЕН аз-кем әңгімелескен едік.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ТОСЫН ТАБИҒАТ

«Жетісу жәрдемі» Аягөзге аттанды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жетісу мен Аяг�з алабының арасы бұрыннан айшылық жер емес еді, ал ағайын арасын қайырымдылық қағидаттарына сүйеніп жасалған қадам одан әрі жақындата түскендей. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ

«Қызылорда-Жезқазған» пойызының тауқыметі көп

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Егемен Қазақстан» газе тінің халық к�ңілінен шыға тын елдік мәселелерді үнемі к�те ріп, құзырлы органдар тарапынан оңтайлы шешім шы ғарылуына ықпал етіп жүр ге ніне ризашылық білдіре оты-рып, ес білгелі осы басылымды оқып келе жатқан к�не оқыр ман-дардың бірі екенімді айтқым келеді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Жаһандық бəсекеге қабілет-тілікті арттыру, білім жəне ғылым арқылы айқын мақсат қалыптастыру мен оған жету бүгінде аса маңызды болып отыр. Жыл өткен сайын бі-лім саласына деген талап та жо ға-рылап келеді. Білімді ұрпақ қа лып-тастыру үшін мемлекет тарапынан да тиісті көңіл бөлінуде. Өңір лерде жыл сайын жаңа мектептер пай-далануға берілуде. Заманауи техно-логиялармен жабдықталған білім ошақ тары оқушылардың сапалы білім алуына да жағдай жасайды. Дей тұрғанмен, кейбір ауылдарда апат ты жағдайдағы мектептер əлі де баршылық.

Жамбыл облысында бүгінде апат-ты деп танылған 5 мектеп бар. Қордай ауданының Соғанды ауылындағы №33, Көктөбе ауы лындағы №40 жəне Күнбатыс ауылындағы №11 негізгі мек тептер апатты жағдайда. Сондай-ақ Талас ауданының Қасқабұлақ ауылын дағы Қасқабұлақ орта мек-тебі мен Т.Рысқұлов ауданының Жал пақсаз ауылындағы Жалпақсаз бастауыш мектебі де апатты деп танылған. Барлық мəселені бір күнде

шешу мүмкін емес, дегенмен де мұның бəрі ата-аналар мен оқу-шылардың алаңдаушылығын тудыр-май қоймайды. Оның үстіне биыл Əулиеата өңірінде соңғы жарты ғасырда болмаған қыс болды. Сол кездері Мойынқұм ауданының біраз ауылдарындағы мектептерде сабақ тоқтатылды. Ал осындай кезде апат-ты мектепте оқып жатқан балалардың жайын елестету қиын.

Облыстық білім басқармасы бас шы сының орынбасары Жəмилə Бекбатырованың айтуынша, апатты мектептерді жою үшін тиісті жұмыс-тар жүргізіліп жатыр. Нақты айт сақ, Қордай ауданының Соғанды жəне Көктөбе ауылдарындағы əр қай-сысы 50 орындық негізгі мек теп тер мен Талас ауданының Қас қа бұлақ ауылындағы 120 орындық Қас-қабұлақ орта мектебінің құры лысы ағымдағы жылы аяқталады деп жос-парлануда.

Аталған 3 мектептің құрылысы биыл аяқталғанымен, қалған 2 мек-тептің жайы кейінге қалып тұр. Т.Рысқұлов ауданының Жалпақсаз ауылын дағы Жалпақсаз орта мек-тебінің құрылысы ағымдағы жылы басталып, келесі жылы аяқталмақ. Ал Қордай ауданының Күнбатыс

ауылын дағы №11 негізгі орта мектеп тің мəселесі 2019-2020 жыл-дарға қарай шешілмек. Оған дейін оқушылар апатты мектептерде білім алуға мəжбүр.

Сонымен қатар Тараз қала-сын дағы №24 жəне №55 орта мектеп тер, Байзақ ауданы, Байзақ ауылындағы Сыдық Абланов атын-дағы орта мектеп пен аталған аудан-ның Ақшолақ стансасындағы Ақ шо-лақ орта мектептері де бүгінде үш ауысымда жұмыс істейтін мектеп-тер қатарында. Үш ауысымда білім беретін 3 мектептің құрылысы ағым дағы жылы аяқталса, Ақшолақ орта мектебінің құрылысы биыл жер гілікті бюджет есебінен баста-лып, келесі жылы аяқталады екен.

Облыстық білім басқармасының мəліметінде көрсетілген деректер алда ғы уақыттарда толығымен іске асатын болса, екі жылдан кейін өңірде апатты деп танылған жəне үш ауысымда білім беретін мектеп т ердің мəселесі шешіледі. Ауыл дардағы білім ошақтарының жай-күйі шешілген жағдайда ғана білім саласындағы серпінділігіміз арта түспек.

Жамбыл облысы

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

Ауылдарда апатты мектептер әлі де бар

Азамат ҚАСЫМ,«Егемен Қазақстан»

Шығыс Қазақстан облысында тасқынның екінші толқыны бас-талғандай. Дəл қазіргі уақытта өңір дің 6 бірдей ауданы (Күршім, Зырян, Жарма, Ұлан, Шемонаиха, Катонқарағай) мен екі қаласында (Семей, Өскемен) азаматтық қорға-ныстың барлық қызметтері күшей-тілген жұмыс режіміне көшіріліп, су тасқынының салдарымен арпа-лысуда. Облыстық төтенше жағ-дайлар департаменті баспасөз қыз-метінің таратқан мəліметтеріне сүйен сек, аймақта 600-ге жуық адам қауіпсіз жерге көшірілген. Əсіресе Өскеменнің іргесіндегі Глубокое ауданы тұрғындарына ауыр тиюде. Ауданның тоғыз бірдей ауылында (Глубокое, Предгорное, Тархан, Прогресс, Алтай, Белоусовка) тас-қынның алдын алу жұмыстары жүр-гізілуде.

Облыс əкімі Даниал Ахметов 24 наурыздың кешінде түнде летіп Глубокое ауданына барып, тас-қыннан зардап шеккен үйлердің тұрғындарымен кездесіп, жағдайды өз көзімен көріп қайтты. Айта ке-тейік, 24 наурызда аталған ауданда жергілікті ауқымдағы төтенше жағ-дай жарияланып, 406 адам (135-і – балалар) қауіпсіз жерге көшірілген-ді. Олардың бір бөлігі Глубокое кен тіндегі жатақханаға, Белоусовка кен тінің ауруханасына, Аграрлық колледжге, Предгорное ауылының №2 орта мектебіне, Прогресс ауы-лы ның №6 орта мектебіне, қалған-дары туыстарының үйлеріне ор-наластырылды. «Глубочанка өзені арнасынан асып, осындай жағдай орын алып отыр. 2 күннің ішінде

арнайы комиссия барлық су алған үйлерді тексереді. Кіру мүмкін емес болған үйлердің мəселесі су қайт-қан соң қаралады. Сол тексерулер нəтижесінде тұруға жарамсыз болған үй иелеріне басқа үй немесе пəтер беріледі. Бүлінген үйлер жөнделеді», деді аймақ басшысы тұрғындармен кездесуінде. Д.Ахметовтің айтуын-ша, соңғы 3 тəулікте Глубокое ауда-нынан бөлек Өскемен қаласында 60 үйді, Катонқарағай ауданында 4 үйді су басыпты. Глубокое ауда-нында су алған үйлердің саны 163-ке жетіп, 566 адам қауіпсіз жерге көшіріліпті. «Екі күннің ішінде жауған жаңбырдың мөлшері үш айдың мөлшерінен асады. Глубокое ауданында су алған ауылдар да, Өскеменнің шетіндегі жеке секторлар да ойыс жерде орналасқан. Мезгілсіз жауын жібіп үлгермеген тоңның бетімен үйлерге жайылып отыр. Бұған дейін Аягөздегі тасқыннан зар-дап шеккен отбасыларға барлығы 189 млн теңге бөлінді. Ал Өскемендегі тасқынның салдарын жоюға қала бюджетінен қаржы жұмсалуда», дейді облыс əкімі.

Облыстық төтенше жағдайлар департаменті кеше Зырян ауданын-дағы Березовка өзені арнасынан асып, Соловьево ауылынан 18 адам ның (оның 10-ы бала) қауіпсіз жерге көшіріліп, уақытша ауылдағы мектепке орналастырылғанын ха-барлады.

Өңірдегі су тасқыны қаупі жағ дайы сағат сайын өзгеруде. Кеше түске таяу Шемонаиха ауда нын да жергілікті ауқымда та би ғи сипаттағы төтенше жағ-дай жарияланғаны мəлім бол-ды. «Мұздың ерте сөгілуіне бай-ланысты Үлбі өзенінде мұз кеп-телді. Азаматтық қорғаныс қыз-метінің барлық күштері мен құ рал-дары күшейтілген режімде жұ мыс істеп жатыр. Қазіргі таңда халыққа хабарландыру берілді. Адамдарға су тасқыны болған жағдайда не істеу керектігі, қайда эвакуацияла-натындары туралы ескертілуде», делінген төтенше жағдайлар департаментінің баспасөз қызметі таратқан хабарламада.

Шығыс Қазақстан облысы

Екі ауданда төтенше жағдай жарияланды

10 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛQOǴAM

«ХАТ ҚОРЖЫН»ОЌЫРМАН

... ризашылығын жеткізеді

Жолдың облыстық маңызға ие болуын құптаймыз

Елбасымыздың жыл сайынғы халыққа Жолдауында үлкен елдік мəселелермен қатар, ауылдардың тұрмыс-тіршілігіне ар-найы тоқталып, əрдайым көңіл бөліп отыратыны бізді қуантады. Осы ретте маңызды құжат аясында өзім депутат болып сайланған Абыралы өңіріндегі əлеуметтік мəселелердің қалай шешім тауып жатқанына аз-кем тоқталып өтсем деймін. Бұл аймақтағы ең өзекті мəселенің бірі – «Семей-Қайнар» жолының жағдайы. Облыстық мəслихаттың депутаты ретінде осы жолдың мəселесін жыл сайын көтеріп, тиісті орындарға айтып келемін. Бұл жол республикалық маңызға ие, сондықтан қаржы республикалық бюджеттен бөлінеді. Былтыр осы жолға 570 млн теңге қаржы бөлініп, Знаменка ауылы нан əрі қарай 12 шақырым аумағы жөнделді. Парламент Мəжілісінің депутаты Нұртай Сабильяновқа республикалық бюджеттен тағы да қаржы бөлу жөнінде ұсыныс жасап, көмек көрсетуін сұрағанбыз. Мəселе оң шешімін тауып, биыл жолдың «Қайнар-Саржал» аралығындағы 38 шақырымын жөндеуге 900 млн теңге бөлінді. Облыс əкімі «Семей-Қайнар» жолын республикалық маңыздан облыстық маңызға ауыстыру жөнінде орталық ведомстволарға ұсыныс енгізді. Бұл мəселе оң шешімін тапса, аймақ басшысы облыстық бюджеттен қаржы бөліп, 26 жыл жөндеу көрмеген жолдың қалған бөлігін аяқтамақшы. Осының бəрі елге, жерге деген мемлекеттің қамқорлығы деп есептеймін.

Марат ҚҰРМАНБАЙ, облыстық мәслихаттың депутаты

СЕМЕЙ

...сүйсініс білдіреді

Дәстүрлерімізді жаңғырта білейік«Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған “Ат тергеудің аста-

рында ұят бар” деген мақаланы оқып қуандым. Осыдан он жыл бұрын біраз отбасы Өзбекстанның Ташкент облысынан Павлодар облысы, Павлодар ауданының Ефремовка ауылына көшіп келдік.

Жалпы, Өзбекстан қазақтарында дəстүрлер жақсы сақталған. Келіндеріміз қай үйге барсын үлкен кісілер отыратын бөлменің төрін баспайды. Үлкендерге сəлем салып, тек күйеуінің туыстарын ғана емес, сол ауылдағы үлкендердің, қайын сіңлілерінің аттарын атамайды. Корейлердің киноларын көргенде келіндерінің қайын сіңлі, қайын ағасының аттарын атамай, дəстүрлерін сақтап келе жатқаны сүйсіндіреді.

Ал біздің киноларда керісінше дəстүрді аттап өтіп, жастарға кері тəрбие көрсетуде. Қазақ келіні ата-енесінің аттарын атап, қазақ қызының жігітті үйіне іздеп барып, келін бола салуы, оң жақта отырып аяғы ауырлап қалған қызға ешбір сөгеттігі жоқ, қалыпты жағдайдай қарауы бұл қазаққа жат қылықтар. Қазіргідей жаһандану заманында жастардың ұлттық тəрбиеден алшақтап бара жатқаны өкінішті.

«Қазақстан» телеарнасында сəлем салуды біраз дəріптегенде риза болдық. Келіннің үлкен кісіге «сəлеметсіз бе?» деп бақыраймай, иіліп сəлем салып ізет көрсетуі, қайынсіңлі, қайындарын «Еркем», «Төрем» деп еркелете атауы жүрекке жылылық құймай ма? Қазақтың əрбір дəстүрі құнды. Оларда əдептілікке, имандылыққа бастайтын тəрбие жатыр. Құнды дəстүрлерімізді тек жаңғырта білейік.

Мария Т�ҢГІРБАЕВА,

зейнеткер Павлодар облысы

...дабыл қағады

Қауіп-қатер сейілмей тұр«Егемен Қазақстан» газетінің осы жылғы 31 қаңтар күнгі

санында жарияланған «Елорда айналасындағы ауылдар артта қалмайды» деген мақаланы оқып, көптен бері əкімдерге өткізе алмай жүрген бір тілегімізді газет арқылы тағы көтергіміз келді. Қосшы ауылы аумағынан Нұра өзені кесіп өтеді. Өзенге көпір салынғанда оның екі жақ ернеуі ашық қалдырылған, қауіпсіздік шаралары ескерілмеген. Соның салдарынан талай көлік суға құлап, талай адам ажал құшты. Балаларымыз жұмысқа кеткенде көпірден аман өтсе екен деп алаңдап отырамыз. Қыс мезгілінде жол тайғақ, өте қауіпті. Сондай үлкен өзенде көпірдің екі жағалауының қорғалмауы адамдарға қолдан апат əкелуде.

Қосшы ауылында бірқатар жақсы істер атқарылады деп жазып-ты. Халыққа бірінші керегі қауіпсіздік. Сондықтан Целиноград ауданының əкіміне көше-жолдар жөнделмесе де, осы көпірдің екі ернеуін қауіпсіз етіп бекітіп берсе екен дейміз. Олай болмаса əлі талай көлік өзенге құлап, қауіп-қатер сейілмек емес.

Қосшы ауылының тұрғындары атынанМ. ШАМЕНҚЫЗЫ

Ақмола облысы

...үлгі етеді

Өнегелі білім сайысыМаңғыстау ауданының Онды ауылында заманымыздың заңғар

тұлғасы Əбіш Кекілбаевтың шығармаларын насихаттауға арналған дəстүрлі аудандық «Əбіш оқулары» білім сайысы өткен болатын. Шараға ауданның əр түкпірінен көптеген оқушылар қатысты. Əбіш Кекілбаевтың білім алған шаңырағында алғаш рет өткен сайыста ауыл əкімі Б.Балапанов: «Ауылымызда тұңғыш рет өтіп отырған шараның маңыздылығы біз үшін жоғары. Əбіш көзі тірі кезінде осы мектепке талай рет келіп, жастарға ақ батасын берген еді. Рухани жаңғыру арқылы жазушы шығармаларын насихаттау болашақ ұрпақ үшін ұлықты іс дегім келеді», деді.

Байқау бес бөлімнен тұрды. Олар: «Үй тапсырмасы», «Мəнерлеп оқу», «Сахналық қойылым», «Өлеңдеріне шолу», «Жас дарындар бөлімі», «Бейнелеу өнері». Аталмыш шарада Қызан, Онды, Ұштаған, Өтес, Жармыш ауылдарының жалынды жастары белсенділік танытып, жоғары дайындықпен келгендері айқын көрінді.

Аллаберген ҚОНАРБАЕВМаңғыстау облысы

...мақтан тұтады

Айына 100 жиналмалы бесік жасап жүрАқтөбе қаласында тұратын І топ мүгедегі Тельман Мұқашев

Қазақстанның əр өңірінен тапсырыс алып отыр. Шеберхана айына 100 бесік жасайды. Екі жыл бұрын шеберхана ашқан ол ағаштан жиналмалы бесік, үстел, орындық жасайды. Қыз жасауына қажетті сандық та бар. Соңғы жылдары сəнге айналған ет табақты да қайың ағашынан ойып жасайды. Қажетті ағаштың бəрі арнайы тапсырыспен Башқұртстаннан əкелініп жатыр. Өзге өңірлердің тапсырыстары пошта арқылы жөнелтіледі.

Сүйікті ісін кəсіпке айналдырған Тельман Мұқашев жанына бірнеше адамды жұмысқа алған. Бар жауапкершілік ұлы Абылай Мұқашевқа жүктелген. Əкеден көргенін ойға түйіп, ағаш оюды меңгерген ұлы бизнесті дамытып отыр. Қазір жиналмалы бесікке сұраныс көп.

Аман БОЛСЫНАҚТ�БЕ

�мір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Осыдан екі жыл бұрын дү-ние ден өткен Қыдырма Тоқ-мур зиннің құдай қосқан қосағы Саташ апай Атырау мұнай жəне газ техникалық университеті ұжы мы атынан бір топ ғылым док торлары мен профессор-ға-лым дарынан келген көңіл айту же делхатты бойтұмардай сақтап жүр. Онда «Қымбатты Саташ, Адай, Еділ, Шыңғыс! Қыдырма Хамитұлының тұлғалық қабілеті рухани жағынан аса бай жəне сан-алуан болатын. Ғылымның адал ұлының жəне жанкешті ғалымның аты алтын əріппен жа зылуға лайық. Оның қазасы рес публикамыздың ғылыми жəне педа гогикалық қауымына орны тол мас қайғы əкелді. Бірімізге адал дос, бірімізге жан жолдас, енді бірімізге ұстаз болған Қы-дырма Хамитұлының бейнесі жүрегімізде мəңгі сақталады», деп жазылған.

Қыдырма Тоқмурзиннің Қа -зақ стан ғылымына сіңірген ең-бегі ұшан-теңіз. Қай жұмыс учас-кесі сеніп тапсырылса да, жан-тəнімен беріліп атқаратын. Уа-қытпен санасуды білмейтін, от-тай жалындап тұратын. Ғылым-ның қия жолына аттанған «тар жол, тайғақ кешу» секілді ұзақ са парда шарболаттай шың да-лып, көптеген жетістіктер мен асулар ды бағындырды. Са-налы ғұмырын еліміздің жо-ғары мектебіне арнап, негізгі тақырыбы химия саласы бол-ды. Оның ішінде органикалық хи мия сияқты екінің бірінің тісі бата бермейтін күрделі са-ла ны таңдап алып, көптеген ғы лыми жаңалықтар ашып, мұнай өндірісінің дамуына зор үлес қосты. Əріптестері кезінде

КСРО-ның атағынан ат үркетін беделді академиктері түсіндіріп бере алмаған реакцияны ашып, органикалық қоспалардағы төр-тінші функциялық топтар дың өзара əсерлесуін ғылыми ай-налымға шығарғанын мақ та-нышпен айтып отырады. Химия ғылымдарының докторы, Ұлттық ғылым академиясының академигі атанды.

Еңбек жолын өзі оқыған əл-Фа раби атындағы Қазақ ұлттық университетінен бастап, Атырау мұнай жəне газ техникалық уни-верситетінде жалғастырды. Қа-зақ стан Ұлттық ғылым акаде-миясының мұнай химиясы жə не табиғи тұздар институтын бас қар-ды. Саналы ғұмырының соң ғы 18 жылында М.Қозыбаев атын дағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде ка федраға жетекшілік етті. Ғы лым ға деген

ерен құштарлығы арқасында ден қоя зерттеген са ласы бойынша озық технология лар мен инно-вацияларды өн діріске енгізді. 150-ге жуық монографиялар, ғылыми мақалалар жазып, 50 авторлық куəліктер мен патент-тер алды. Беделді халықаралық конференциялар мен симпозиум-дарда жасаған баян дамалары мен тұжырымды ойлары жоғары бағаланды. Күрделі ғылыми зерт-теулермен жүйелі ай налысты. Солардың бір пара сы мұнай биту-мын синтездеу ар қылы асфальт-бетон жолдың жа мылғы қабатын же тіл діру, син тез технологиясын қал дықсыз қа лыптастыру болып та былады. Бір сөзбен айтқанда, химия ғылымына қосқан еңбегі өте зор.

– Қыдекең екеуіміздің шаңы-ра ғымызды тамырын тереңге жайған мəуелі бəйтерекке

ұқ са тамын. Ұлдарымыздың өмір-ден өз несібелерін теріп жеген қуа ныштарын бөліскеніне, не-ме релер қызығын көргеніне шү-кір шілік деймін. Бүгінде Адай əке жолын қуған ғалым, химия ғылымдарының кандидаты, ше-тел дік мұнай компаниясында қыз мет етеді. Еділ мен Шыңғыс кəсіпкерлікпен айналысады.

Мені бар ғұмырын ғылымға ар нап, еліміздің өркендеуіне қалтқысыз қызмет еткен, өшпес үлес қосқан көрнекті ғалым, ака демик есімі еленер деген үміт темін. Көшеге атын беру, ол ең бек еткен оқу орнына құрмет тақ та орнату, бір аудиторияны есімімен атау секілді ұлықтау рəсімдері орындалып жатса, нұр үстіне нұр болар еді, – дейді Саташ апай сөзінің соңында.

ПЕТРОПАВЛ

Ғылым үшін жаратылған жан еді

Мәдина Ж�ЛЕЛҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Технологияның дамуы да бұ рын-соңды мүмкін болмаған істерді атқаруға жағдай жасау-да. Осыған дейін қоқысты қайта өңдеп, ондағы заттарды екінші рет пайдаланудың өзі үлкен жаңалық болса, бүгінде Ербол Шабанов секілді жас зерттеушілер көмір қалдықтарынан металл өндіруге болатынын дəлелдеді.

Қазақстан көмір өндіруден əлем бойынша оныншы, ал ТМД елдері арасында бірінші орынды иеленеді. Елімізде жылына 100 миллион тонна көмір өндіріледі. Нəтижесінде, көп көлемде халық тұрмысында қолданылмайтын жоғары күлді көмір түзіледі. Олардың бір бөлігі металлургия өндірісінде қолданылса, ал қал-ған бөлігі үйінділерде сақ талады. Бұл өз кезегінде эко логиялық апат қа алып келеді.

Осы мəселені шешу үшін Ер-бол көмір қалдықтарын балқы ту арқылы оның көлемін азайтып, көмір өндірісіндегі экологиялық жағдайды жақсартуға талпынды. Нəти жесінде қара металлургияға қажет металды қоқыстан қо-рытып алу технологиясын ой-лап тапты. Ербол қазіргі таңда Қарағанды қаласындағы Ж.Əбі-шев атындағы Химия-ме тал-лургия институтында «Фер -ро қорытпалар жəне то тық -сыздандыру үрдістері» зерт-ханасының меңгерушісі бо-лып жұмыс істейді. Сонымен қатар Қарағанды мемлекеттік тех никалық университетінің «Нанотехнологиялар жəне ме-таллургия» кафедрасында аға оқытушы қызметін атқарады. Ол көмір қалдықтарын қайта өңдеу технологиясын зерттеу үшін сегіз жылдам астам уақыт жұмсады. Осы жобасы үшін көптеген халықаралық жəне еліміздегі жарыстарда жүлделі орындарға ие болды.

Ол магистрлік жəне док тор-лық диссертацияларын толы-ғымен кешенді алюмосиликох-ром қорытпасын алу техноло-гиясына арнады. Бұл техноло-гияны жасау барысында түрлі

теориялық əдістерді қолдану арқылы ғылыми зерттеулер жүргізілді, зертханалық жəне жартылай өндірістік жағдайда металлургиялық пеште алюмо-силикохромды алу технологиясы сынақтан өтті. Атқарылған жұмыс нəтижелерін рейтингі жоғары шетелдік ғылыми жур налдарда жариялап, осы технологияға еліміздің патентін алды.

Көмір қалдығы – жаңа металл

Ербол халық тұрмысында қолданылмайтын күлі көп көмір-ді металлургиялық пештерде бал қыту арқылы кешенді алюмо-силикохром қорытпасын алды. Кешенді дейтініміз, бұл қо рыт-паның құрамында əртүрлі мөл-шерде алюминий, кремний, темір жəне хром элементтері бар. Бұл технологияның тиімділігін негізгі екі бағытта қарастыруға болады. Біріншіден, қара металлургияның алюминий өндірісіне тигізер қысымын азайтады. Екіншіден, көмір өндірісіндегі экологиялық жағдайды жақсартуға көмек теседі.

Қазіргі таңда дүние жүзін де 1,6 млрд тонна болат балқыты-лады. Болаттың əрбір тоннасын балқыту үшін 3-тен 6 келіге дейін таза алюминий қолдану қажет. Бұл дегеніңіз, əлемдік алюминий өндірісі қазір 47 млн тоннаны

құраса, оның ширек бөлігін қа-ра металлургия, яғни болат өн-дірісі тұтынады деген сөз. Егер алюминийдің осы көлемін болат өндірісіне алюмосиликохром сияқты құрамында алюминиі бар қорытпалармен алмастырсақ, бұл қара металлургия үшін үлкен жеңілдік болғалы тұр.

Күлділігі жоғары көмірдің құрамында алюминийдің көп мөл-шері бар. Бұл көмірдің 1 тоннасын-да 120-дан 240 келіге дейін алюми-ний тотығы (глинозем) кездеседі. Бірақ, жоғары күлді көмірлердің құрамында басқа да қоспалардың көп болғандығынан одан алюми-ний тотығын бөліп алу өте қиын. Сонымен бірге осы уақытқа дейін жасалған тех но логиялық сызбаны қолдану алюминий өндірісінде үлкен шығындарға алып келді. «Біз бұл проблеманы айналып өтіп, осы көмірден металлургиялық

жолмен құрамында алюминийі бар кешенді алюмосиликохром фер роқорытпасын балқыттық. Соны мен бірге бұл қорытпаны болат өндірісінде қолдану арқылы қара металлургияның алюми-ний өндірісіне тигізер ықпалын азайтуға болады», дейді жас ға-лым.

Тазартылған феррохром өн-дірісінде дəстүрлі технология бойынша тотықсыздандырғыш ретінде ферросиликохром қо-рыт пасын қолданады. Бірін-шіден, бұл металды балқытып алу күрделі жəне көп сатылы əдіс пен жүргізіледі. Екіншіден, оны тазартылған феррохром өн-дірісінде қолданған кезде өзді-гінен ұнтақталып кететін діктен одан экологиялық апатқа əкеліп соқтыратын қоқыс түзіледі. Ал Ербол ұсынып отырған алю-моси ликохром қорытпасы бір ғана əдіспен бағасы арзан көмір жəне металлургия өндірісінің

қалдықтарынан бал қытылады. Сонымен қатар оны тазартылған феррохром өндірісінде қолданған кезде тас тəрізді қатты зат түзі ле ді, бұл затты шебін материа лы ретінде құрылыс саласында қолдануға бо-лады. Алю мосиликохромды болат өндірісінде қолданған кезде де бірнеше оң нəтижеге қол жеткізуге болады.

«Айта кету керек, бұл менің ға на жетістігім емес, маған бағыт-бағдар берген ғылыми жетекшім техника ғылымдарының док-торы, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Сайлаубай Байсанов жəне институт ұжы-мының еңбегі», деп өз ұстазының да еңбегін атап өтті.

Әлем ғалымдары бұл жоба туралы қандай

пікірде?Е р б о л д ү н и е ж ү з і л і к

INFACON конгресіне екі рет қа ты сып, алюмосиликохромды алу технологиясы бойынша баян дама жасады. Екеуінде де қызу пікірталас туындап, бұл технологияға əлем ғалымдары оң баға берді. «Алдағы уақытта басшылықтың қолдауының арқасында конгреске қатысамыз жəне институт қабырғасында жасалған қазақстандық тиімді технологияларды əлем назары-на ұсынамыз», дейді жас ғалым.

Дүниежүзілік INFACON кон-гресі 1974 жылдан бері өткізіліп келеді. Бұл конгресс үш жылда бір рет өндірісі дамыған елдер-де өткізіледі жəне ферроқорытпа өндірісі мамандары жиналатын ең беделді форум. Конгресте фер роқорытпа саласындағы жаңа технологиялар туралы то лық жəне өзекті мəліметтермен та-нысуға болады. «Қазіргі уақыт-та алюмосиликохром жобасы бойынша ғылыми-зерттеу жұ-мыс тары аяқталып келеді. Осы тұрғыда бизнес-жоспар дайын-дап жатырмын. Бұл жобаны реті келсе жеке инвестициялар көмегімен немесе инновациялық жобаларды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттік бағдар-ламалар арқылы жүзеге асыруға тырысамын», дейді Ербол.

Сонымен қатар Ербол ин-ститут қабырғасында алюмо-силикохромды алу технология-сынан басқа да еліміздің ми-нералды шикізаттарын тиімді пайдаланып, нарықта сұранысқа ие өнім шығаруға бағытталған көптеген технология жасалып жатқанын тілге тиек етті. Ол алдағы уақытта аталған техноло-гияларды іске асырып, еліміздің өндірістік қуатын арттыруға ат-салыспақ ниетте.

ЖАҢАШЫЛДЫҚ ЖАРШЫСЫ

Көмір қалдығынан металл қорытқан ғалым

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында еліміздің жаңа даму дәуіріндегі міндеттерін айқындап к�рсетті. Бұл міндеттер еліміз үшін тың жобаларды жүзеге асыра отырып, әлемнің дамыған елдерінің қатарына қосылуына ықпал етеді. Осы орайда кәсіпорындарды автоматтандыру, еңбек �німділігін арттыру – басты назарда. Бұл бірінші кезекте ғылымның дамуы мен мамандардың біліктілігіне тікелей байланысты. Елімізде осы жолда еңбек етіп жүрген жастар аз емес. Олардың бірі робот-техника, био және нанотехнологиялар, жасанды интеллект жүйелерін жасаумен айналып жүрсе, бірі қоқыстан металл қорытып жүр.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 11ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 13 қараша №168 Астана қаласы

Инвестициялар және құрылыс статистикасы бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың

статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы

(Жалғасы. Басы 54-55-нөмірлерде)

11. Тұрғын үй пайдалануға берілген кезде пəтерлер туралы мəліметтерді көрсетіңізПри вводе в эксплуатацию жилого дома укажите сведения о квартирах

1. Пəтерлер саны, 2. Пəтерлердің жалпы 3. Пəтерлердің бірлік алаңы, шаршы метр тұрғын алаңы, Количество квартир, Общая площадь шаршы метр единиц квартир, кв. Метров Жилая площадь квартир, кв. Метров11.1 Бір бөлмеліОднокомнатные

11.2 Екі бөлмеліДвухкомнатные

11.3 Үш бөлмеліТрехкомнатные

11.4 Төрт бөлмеліЧетырехкомнатные

11.5 Бес бөлмеліПятикомнатные

11.6 Алты бөлмеліШестикомнатные

11.7 Жеті бөлмеліСемикомнатные

11.8 Сегіз жəне оданда көп бөлмелі Восьмикомнатныеи более

12. Объекті пайдалануға берілген кезде жаңартылатын энергия көздерінің түрлері пайдаланылатын болса, онда «√» белгісімен белгілеңіз Е сли при вводе в эксплуатацию объекта используются виды возобновляемых источ-ников энергии, то отметьте знаком «√»

12.1 Жылу энергиясының түрлері а) негізгі түрі б) қосалқы түріВиды теплоэнергии основной вид вспомогательный вид

12.1.1 күн сəулесі жылу энергиясы теплоэнергия солнечная

12.1.2 геотермальдық көздерден алынған жылу энергиясытеплоэнергия от геотермальныхисточников

12.1.3 биогаздан алынған жылу энергиясы теплоэнергия от биогаза

12.1.4 биомассадан алынған жылу энергиясы теплоэнергия от биомассасы

12.1.5 өзге де жылу энергиясы теплоэнергия прочая

12.2 Электр энергиясының түрлері а) негізгі түрі б) қосалқы түріВиды электроэнергии основной вид вспомогательный вид

12.2.1 күн сəулесі электр энергиясы электроэнергия солнечная

12.2.2 жел электр энергиясы электроэнергия ветровая

12.2.3 жел/күн сəулесі электр энергиясы электроэнергия ветровая/солнечная

12.2.4 биогаздан алынатын электр энергиясы электроэнергия от биогаза

12.2.5 өзге де электр энергиясы электроэнергия прочая

13. Пайдалануға берілген объектінің энергия тиімділігі сыныбын «√» белгісімен белгілеңіз. Отметьте знаком «√» класс энергоэффективности введенного в эксплуатацию объекта:

13.1 2.04-21-2004 «Азаматтық ғимараттардың энергия тұтынуы мен жылу қорғанышы» Қазақстан Республикасының Құрылыс нормаларына сəйкес:согласно Строительным нормам Республики Казахстан 2.04-21-2004 «Энергопотребление и тепловая защита гражданских зданий»:

13.1.1 А (өте жоғары) 13.1.2 Б (жоғары) 13.1.3 В (қалыпты) А (очень высокий) Б (высокий) В (нормальный)

13.2 2.04-04-2011 «Ғимараттардың жылу қорғанышы» Қазақстан Республикасының Құрылыс нормаларына сəйкес:согласно Строительным нормам Республики Казахстан 2.04-04-2011 «Тепловая за-щита зданий»:

13.2.1 өте жоғары: очень высокий: 13.2.1.1 «А++» 13.2.1.2 «А+» 13.2.1.3 «А»

13.2.2 жоғары:высокий: 13.2.2.1 «В+» 13.2.2.2 «В»

13.2.3 қалыпты:нормальный: 13.2.3.1 «С+» 13.2.3.2 «С» 13.2.3.3 «С-» 14. Өзге де тұрғын ғимараттар, тұрғын емес ғимараттар, тұрғын емес мақсаттағы кіріктіре - жапсарластыра салынған үй-жайлар немесе имараттар пайдалануға берілген кезде мыналарды көрсетіңіз: При вводе в эксплуатацию прочего жилого здания, нежилого здания, встроенно-при-строенного помещения нежилого назначения или сооружения укажите:

14.1 «Объектілер жəне қуаттар түрлерінің 14.2 Пайдалануға берілген тізбесіне» сəйкес өлшем бірлігін қуатты Единицу измерения согласно Введенную мощность «Перечню видов объектов и мощностей»

15. Объект құрылысының нақты құнын көрсетіңіз, мың теңгемен Укажите фактическую стоимость строительства объекта, в тысячах тенге

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз4

Согласны на распространение первичных статистических данных4 Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз4

Не согласны на распространение первичных статистических данных4

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:4Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады4Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 12-қосымша

«Объектілерді пайдалануға беру туралы есеп» (коды 161112177, индексі 2-КС, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың

статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Объектілерді пайдалануға беру туралы есеп» (коды 161112177, индексі 2-КС, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Респуб ликасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Объектілерді пайдалануға беру туралы есеп» (коды 161112177, индекс 2-КС, кезеңділігі жылдық) (бұдан əрі – статистикалық нысан) жалпы мемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру тəртібін нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар аталған статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) банктердің кредиттері – бұл қарыз алушының қаржы қаражатына қажеттілігін қанағаттандыру үшін банк белгілі мақсатқа беретін ақшалай қаражаттар;

2) басқа да қарыз қаражаттары – шаруашылық жүргізетін субъектіге тиесілі емес, бірақ оның иелігінде уақытша болатын жəне оның өз қаражатымен бірдей пайдала-нылатын ақша қаражаттары, оларға (банк кредиттерінен басқа) басқа ұйымдардың қарыздары, заңды жəне жеке тұлғалар-кəсіпорындар құрылтайшылары, заңды жəне жеке тұлғалардың қарыздары, отандық жəне шетелдік банктік емес мекемелер (микрокредиттік ұйымдар), резидент емес заңды жəне жеке тұлғалар беретін қарыздар мен гранттар жатады;

3) биомасса – органикалық, қазба емес биологиялық туынды материалдар;4) биогаз – биомассаны ашыту нəтижесінде алынатын метан, көміртегінің жəне

(немесе) сутегінің монооксиді;5) геотермальдық энергия – жер қабатынан бөлінетін жылу, əдетте, қыздырылған

су немесе бу түріндегі энергия;6) ғимараттың жалпы құрылыс көлемі – бұл плюс, минус 0,00 (жерүсті бөлігі)

белгісінен жоғары жəне осы белгіден төмен (жерасты бөлігі) құрылыс көлемінің жиынтығы. Ғимараттардың жерасты жəне жерүсті бөліктерінің құрылыс көлемі шектеуші беттер шегімен анықталады;

7) ғимараттардың, құрылымдардың, имараттардың энергия тиімділігі класы – ғимараттардың, құрылымдардың, имараттардың энергия тұтыну үнемділігінің пайда-лану сатысындағы энергия тиімділігін сипаттайтын деңгейі;

8) жапсаржай (қондырма) – өндірістік ғимараттар мен бөлмелерден өртке қарсы кедергілермен бөлініп тұратын, əкімшілік жəне тұрмыстық үй-жайларды орналастыруға арналған ғимарат бөлігі;

9) жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үйлер – Тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламасының аясында салынған, халықтың əлеуметтік тұрғыдан қорғалатын топтарына жалға берілетін үйлер;

10) жалға берілетін тұрғын үйлер – жеке инвестициялар есебінен мемлекеттік емес құрылыс салушылармен салынған мемлекетке жалға беруге арналған үйлер;

11) жаңа құрылыс – пайдалануға берілгеннен кейін дербес баланста болатын, жаңадан салынатын кəсіпорындардың, ғимараттар мен имараттардың, сондай-ақ фили-алдар мен жекелеген өндірістердің негізгі, қосалқы жəне қызмет көрсету мақсатындағы объектілер кешенін салу;

12) жаңартылатын энергия көздерi – табиғи жаратылыс процестерi есебiнен үздiксiз жаңартылатын энергия көздерi, олар мынадай түрлерді қамтиды: күн сəулесi энергиясы, жел энергиясы, гидродинамикалық су энергиясы; геотермальдық энергия: топырақтың, жерасты суларының, өзендердiң, су айдындарының жылуы, сондай-ақ бастапқы энергия ресурстарының антропогендiк көздерi: биомасса, биогаз жəне электр жəне (немесе) жылу энергиясын өндiру үшiн пайдаланылатын органикалық қалдықтардан алынатын өзге де отын;

13) жел энергиясы – электр энергиясын өндіру үшін жел қозғалтқыштарында пайдаланылатын желдің кинетикалық энергиясы;

14) жергілікті атқарушы органдарды бюджеттік кредиттеу есебінен салынған тұрғын үйлер – құрылысы Тұрғын үй құрылысы бағдарламасы шеңберінде, республикалық бюджеттен жергілікті атқарушы органдарды кредиттеу есебінен салынған үйлер;

15) жергілікті бюджет қаражаттары – жергілікті атқарушы органдардың қарыз алу қаражаттарын қоса алғанда, қайтарымды жəне қайтарымсыз негізде жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражат;

16) имарат – табиғи немесе жасанды кеңістіктік шекаралары бар жəне өндірістік процестерді орындауға, материалдық құндылықтарды орналастыруға жəне сақтауға немесе адамдарды, жүктерді уақытша орналастыруға (жылжытуға), сондай-ақ жабдықтарды немесе коммуникацияларды орналастыруға (төсеуге, жүргізуге) арналған жасанды ауқымды, тегістікті немесе желілік объект (жерүсті, субеті жəне (немесе) жерасты, суасты) нысаны;

17) қайта жаңарту – ғимараттың жұмыс істеуін жақсарту үшін оны қайта құру не-месе жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарда (стансаларда) өндіріс көлемін арттыруды қарастыратын шаралар кешені;

18) кеңейту – жұмыс істеп тұрған кəсіпорындағы (имараттағы) қосымша өндірістер құрылысы, сондай-ақ қосымша немесе жаңа өндірістік қуаттар құру мақсатында жұмыс істеп тұрған аумақта немесе оған жанасатын алаңдарда жаңа құрылыс жəне қолданыстағы жекелеген цехтар мен негізгі, қосалқы жəне қызмет көрсету мақсатындағы объектілерді кеңейту;

19) коммерциялық тұрғын үйлер – коммерциялық (мемлекеттік емес) құрылыс са-лушылармен əрі қарай ипотекалық кредит беру жүйесі бойынша сату үшін салынған, оның ішінде банктерден ипотекалық кредиттер алған үлескерлер қаражатын тарту-мен тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы шарт бойынша салынған үйлер;

20) күн энергиясы – тікелей күн сəулесінің астына қойылатын арнайы жартылай өткізгіштік күн сəулесі пластиналық коллекторлардың көмегімен жылу жəне электр энергиясына түрленген күн сəулесі энергиясы;

21) құрылыстың нақты құны – құрылыс салушының тапсырыс беруші нақты төлеген сомаларында құрылыс жəне монтаж жұмыстарына, тапсырыс беруші сатып алған жабдықтың, құралдың, мүкəммалдың құнына, жобалау-іздестіру жұмыстары мен шығындарына күрделі шығындар; сондай-ақ құрылыс объектісінің мүкəммалдық құнына жатқызылатын залалдарға нақты жұмсалған сома;

22) құрылыс объектісі – құрылысына (қайта құрылуына, кеңейтілуіне) дербес объектілік смета құрастырылатын, оған тиесілі барлық жабдықтары, мүкəммалдары, құралдары, галереялары, эстакадалары, ішкі инженерлік желілері жəне коммуни-кациялары бар жеке үй немесе имарат;

23) меншікті қаражаттар – кəсіпорындардың, ұйымдардың, халықтың қаражаттары;

24) пəтердің жалпы алаңы – лоджиялар, балкондар, дəліздер, терассаларды есепке алғанда пəтердің тұрғын жəне қосалқы үй-жайларының жиынтық алаңы;

25) резидент еместердің қарыз қаражаттары – шетелдік заңды тұлға жəне жеке тұлғалардың, банктік емес мекемелердің қарыздары есебінен жүзеге асырылатын инвестициялар;

26) республикалық бюджет қаражаты – үкіметтің сыртқы қарыздарын қоса алғанда, қайтарымды жəне қайтарымсыз негізде республикалық бюджеттен бөлінген қаражат;

27) техникалық қайта жарақтандыруға өндірістің озық техника мен технологияны, механикаландыру мен автоматтандыруды енгізу, ескірген жəне физикалық тозған жабдықтарды жаңарту жəне жаңа, анағұрлым өнімдірек жабдықтармен ауысты-ру негізінде жекелеген өндірістердің, цехтардың жəне учаскелердің техникалық-экономикалық деңгейін көтеру, сондай-ақ жалпы зауыттың шаруашылықты жəне қосалқы қызметті жетілдіру бойынша іс-шаралар кешені жатады;

28) тұрғын емес ғимараттар – адамдардың тұрақты тұруынан басқа, өзге мақсаттарда пайдаланылатын ғимарат (əкімшілік үйлер, банк ғимараттары, те-атрлар, спорттық кешендер, мейрамханалар, барлар, асханалар, ауруханалар, емханалар, санаторийлер, мектептер, балабақшалар, зауыт цехтары, наубайха-налар, типографиялар, шаштараздар, шіркеулер, мешіттер, моншалар, автога-раждар жəне басқалар);

29) тұрғын ғимарат – негізінен, тұрғын үй-жайлардан, сондай-ақ тұрғын емес үй-жайлардан жəне ортақ мүлік болып табылатын өзге де бөліктерден тұратын құрылыс;

30) тұрғын үйлердегі кіріктіре-жапсарластыра салынған үй-жайлар – өзге бағытта пайдаланылатын тұрғын емес үй-жайлар (офистер, дүкендер, дəмханалар, шаш-тараздар жəне тағы басқалар);

31) тұрғын үйдің (тұрғын ғимарат) жалпы алаңы – барлық тұрғын үй-жайлардың пайдалы алаңдары мен барлық тұрғын емес үй-жайлардың алаңдарының, сондай-ақ ортақ мүлік болып табылатын тұрғын үй бөліктері алаңының қосындысы;

32) шетелдік банктер – тіркелген мемлекеттің заңнамасы бойынша банктік опе-рациялар жүргізуге құқы бар, Қазақстан Республикасының шегінен тыс құрылған банктер жəне өзге де қаржы институттары;

33) энергетикалық тиімділік (энергия тиімділігі) – энергетикалық ресурстарды пайдаланудан болған пайдалы əсердің осы əсерді алу мақсатында өндірілген энергетикалық ресурстардың шығындарына қатынасын көрсететін сипаттамалар.

3. Статистикалық нысанды толтыру үшін Объектіні пайдалану актісі негіз болып саналады. Объектілер пайдалануға берілген кезде статистикалық нысанмен бірге «Қазақстан Республикасындағы сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасы 2001 жылғы 16 шілдедегі Заңының 73-бабына сəйкес ресімделген, салынған объектілерді пайдалану актісінің жəне Меншік иесінің объектіні пайдалануға өз бетінше қабылдау актісінің көшірмелерін беру қажет.

Егер құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелерге заңды тұлға статистикалық нысанды тапсыру бойынша өкілеттік берген болса, онда ол статистикалық нысанды өзінің орналасқан жері бойынша тапсырады. Егер құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшенің мұндай өкілеттілігі болмаса, заңды тұлға статистикалық нысанды құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелер бөлінісінде олардың орналасқан жерін көрсете отырып тапсырады.

Екі жəне одан да көп облыстар аумағында объектілерді пайдалануға беруді жүзеге асырушы заңды тұлға жəне олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері əрбір аумақ бойынша ақпаратты көрсете отырып, жеке бланкілерде тапсырады, яғни деректер пайдалануға берілген объектілердің орналасқан жері бойынша көрсетіледі.

Тұрғын ғимараттарға жеке жəне көппəтерлі тұрғын үйлер, мамандандырылған үйлер немесе əлеуметтік топтарға арналған (тұрғын ғимараттар, жатақханалар, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернаттар, балалар үйлері, қарттар мен мүгедектерге арналған интернат-үйлер, белгілі бір тұрғылықты мекенжайы жоқ адамдарды бейімдеу орталықтары), сондай-ақ халықтың тұрақты тұруына жарамды басқа да ғимараттар мен құрылыстар жатады.

Тұрғын жайларға жатын бөлме, қонақ бөлме, балалар бөлмесі, үйдегі кабинет, кітапханалар, асханалар, ойын бөлмелері жатады.

Тұрғын емес үй-жайларға ішкі қосалқы үй-жайлар: асүйлер, қуыс-ас-үйлер не-месе асүй-асханадағы асүй аймағы, дəліздер, холлдар, санитарлық-гигиеналық бөлмелер (ванналар, себезгі, дəретхана, аралас санитарлық торап, сауна), гарде-роб, жылу генераторларына арналған үй-жайлар жатады.

Əрбір объектіге жеке бланк толтырылады. Есепті жылы барлық көрсеткіштер бойынша (түрі, орналасқан жері, қаржыландыру көзі, тұрғын үйдің типі, қабаттылығы жəне сол сияқты) бірдей бірнеше объектілер бір тапсырыс берушімен пайдалануға берілген жағдайда, респондент тиісті ұяшықта олардың санын көрсетіп, барлық объектілерге бір бланк толтырады. Есептің көрсеткіштері (ғимараттар саны, көлемі, ауданы, нақты құны жəне тағы басқалар) барлық объектілер бойынша жиынтықталып келтіріледі.

4. Объект түрінің кодын статистика органының қызметкері Объектілер жəне қуаттар түрлерінің тізбесіне сəйкес толтырады. Пайдалануға берілген объектілердің қуатын респондент осы тізбеде қарастырылған өлшем бірліктерде көрсетеді (бір ондық таңбамен).

Объектінің орналасқан жерінің кодын статистика органының қызметкері Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес көрсетеді.

5. Саяжайларды тұрақты тұру үшін пайдалануға берген жағдайда, оларды жеке үйлер ретінде есепке алу қажет.

Тұрғын үйлер тұрғын емес мақсаттағы кіріктіре-жапсарластыра салынған үй-жайларымен пайдалануға берілген жағдайда, ғимараттың тұрғын үй бөлігіне жеке нысан, яғни кіріктіре-жапсарластыра салынған үй-жайларды қоспай жəне мақсатына қарай əрбір кіріктіре-жапсарластыра салынған үй-жайға бөлек нысан толтырылады.

Тұрғын емес ғимаратты басқа мақсаттағы ғимараттан қайта жаңарту немесе қайта құрудан кейін пайдалануға беру кезінде, 4-13-бөлімдердің деректері толтырылмайды.

Тұрғын ғимаратты басқа мақсаттағы ғимараттан қайта жаңарту немесе қайта құрудан кейін пайдалануға беру кезінде ғимараттардың саны, жалпы құрылыс көлемі, үйлердің қабаттылығы, абаттандыру дəрежесі жəне үй қабырғаларының материалдарынан басқа барлық көрсеткіштер толтырылады.

Қуаттар мен объектілерді іске қосу бойынша қираған ғимараттар мен имараттар-ды қалпына келтіру кезінде, бұрын ақаулық тізімдеме негізінде істен шығарылған жəне пайдалануға қабылданған объектілер көрсетіледі.

Объектілерді пайдалануға секциялап берген жағдайда ғимараттардың саны объ-ект құрылысы толық аяқталып, пайдалануға тұтас берілгеннен соң ғана қойылады.

Жаңа тұрғын үйдегі жапсарлас салынған үй-жай, жапсарлас-кіріктірме жайлар пайдалануға берілген жағдайда жаңа ғимараттардың саны туралы деректер толты-рылмайды. Тұрғын үйлерге жапсаржай (қондырма) пайдалануға берілген жағдайда 11-бөлімнің 2,3-бағандарын толтыру қажет.

Егер ғимараттар бір-бірімен ортақ қабырғамен жалғанса, бірақ олардың əрқайсысы дербес құрастырылмалы тұтастықты көрсететін болса, онда олар жеке ғимараттар болып саналады жəне тиісінше есепке алынады.

12-бөлім жаңартылатын энергия көздерін пайдаланатын объектілер пайдалануға берілген жағдайда толтырылады. Тек қана жаңартылатын энергия көздерін пай-даланатын объектілер пайдалануға берілген жағдайда «Негізгі түрі» бағаны тол-тырылады. Жаңартылатын энергия көздерін ішінара пайдаланатын объектілер пайдалануға берілген жағдайда (негізгі жылу жəне электрмен қамтамасыз етуден басқа) «Қосалқы түрі» бағаны толтырылады.

13-бөлім энергия тиімділігі паспортының жəне техникалық-экономикалық сараптаманың қорытындысы негізінде толтырылады. Пайдалануға берілген объектілердің энергия тиімділігі класы 2.04-21-2004 «Азаматтық ғимараттардың энергия тұтынуы мен жылу қорғанышы» Қазақстан Республикасының Құрылыс нормаларына жəне 2.04-04-2011 «Ғимараттардың жылу қорғанышы» Қазақстан Республикасының Құрылыс нормаларына сəйкес толтырылады.

6. Осы статистикалық нысанды ұсыну қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді оn-line ре-жимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

7. Арифметикалық-логикалық бақылау2.1–2.5, 3.1–3.4, 6.1–6.5, 8.1–8.7, 10.1–10.9, 12-12.3-жолдарында бір ғана ұяшық

толтырылады. Бұл ретте, егер 2.4.1-жолы толтырылған болса, онда 2.4-жолын тол-тыру керек жəне егер 2.5.1-жолы толтырылған болса, онда 2.5-жолын толтыру керек.

9.3 жəне 9.4, 9.5 жəне 9.6, 9.8 жəне 9.9-жолдары бойынша екі ұяшықтан біреуі ғана толтырылады.

Егер 4-жолы толтырылса, онда 5.1 жəне 5.3-жолдары толтырылуы керек. 11.1-11.8-жолдарында барлық үш баған толтырылуы қажет.7-жол жатақханалар, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз

қалған балаларға арналған мектеп-интернаттар, балалар үйлері, қарттар мен мүгедектерге арналған интернат-үйлер, тұрақты мекенжайы жоқ адамдарды бейімдеу орталықтары жəне өзге де тұрғын ғимараттар (тұрғын үйлерден басқа) бойынша толтырылады.

14-жол тұрғын үйлерден басқа барлық объектілер үшін толтырылады.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 13-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 13 к приказубайқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистике Статистическая форма Министерства национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 13 ноября 2017 года №168Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Статистикалық нысан www.stat.gov.kz интернет-ресурсына орналастырылған Статистическая форма размещена на интернет-ресурсе www.stat.gov.kz

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статис-тикалық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып та-быладыПредставление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являют-ся административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях»

Статистикалық нысан коды 161101177Код статистической формы 161101177

Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп Отчет о выполненных строительных работах (услугах)

1-КС

Айлық Есепті кезең ай жылМесячная Отчетный период месяц год

Экономикалық қызмет түрлері жалпы жіктеуішінің 41-43-кодтарына сəйкес негізгі жəне қосалқы қызмет түрлері «Құрылыс» болып табылатын, жұмыс істейтіндер саны 100 адамнан асатын заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері ұсынадыПредставляют юридические лица и (или) их структурные и обособленные подразделе-ния с основным и вторичным видами деятельности «Строительство» согласно кодам Общего классификатора видов экономической деятельности 41-43 с численностью работающих более 100 человек Ұсыну мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 4-күнге (қоса алғанда) дейін Срок представления – до 4 числа (включительно) после отчетного периода

БСН кодыкод БИН

1. Құрылыс жұмыстарын орындау аумағын (облыс, қала, аудан, ауылдық округ, елді мекен) көрсетіңізУкажите территорию (область, город, район, сельский округ, населенный пункт) вы-полнения строительных работ

Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақ коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады) Код территории согласно Классификатору административно - территориальных объ-ектов (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

2. Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлемі туралы деректерді көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите данные об объемах выполненных строительных работ (услуг), в тыся-чах тенге

Жол

дар

коды

Код

стро

ки

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Барл

ығы

Всег

о

соның ішіндев том числе

1-ба

ғанн

ан м

емле

кетт

ік

бағд

арла

мала

рды

іске

асы

-ру

шең

бері

нде

оры

ндал

ған

из гр

афы

1 вы

полн

енны

х в

рамк

ах р

еали

заци

и го

суда

р-ст

венн

ых п

рогр

амм

құры

лыс-

монт

аж

жұмы

стар

ыст

роит

ельн

о-мо

нтаж

-ны

е ра

боты

күрд

елі ж

өнде

ука

пита

льны

й ре

монт

ағы

мдағ

ы ж

өнде

уте

кущ

ий р

емон

т

А Б 1 2 3 4 5

1

Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлеміОбъем выполненных строи-тельных работ (услуг)соның ішінде:в том числе:

х х х х х

1.1 тұрғын ғимараттар жилые здания

1.2 тұрғын емес ғимараттар нежилые здания

1.3 имараттар сооружения1-жолдан:Из строки 1:

х х х х х

2

Мұнай-газ секторын-да орындалған құрылыс жұмыстарының көлеміОбъем строительных работ, выполненных в нефтегазовом секторе:

2.1

магистральдық құбыржолдарды жүргізу бой-ынша құрылыс жұмыстарыработы строительные по про-кладке трубопроводов маги-стральных

2.2

қосалқы жұмыстарды қоса алғанда, жергілікті құбыржолдарды жүргізу бой-ынша құрылыс жұмыстарыработы строительные по про-кладке трубопроводов мест-ных, включая работы вспомо-гательные

2.3өзге де құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер)прочие строительные работы (услуги)

3. ЭҚЖЖ1-ға сəйкес салынып жатқан объектілер түрлері бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтерінің) көлемі туралы деректерді көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите данные об объемах выполненных строительных работ (услуг) по видам строящихся объектов в соответствии с ОКЭД1, в тысячах тенге

Көрсеткіш атауыНаименование по-

казателя

ЭҚЖ

Ж2 к

оды

Код

ОКЭ

Д2

Барл

ығы

Все

го

соның ішінде салынып жатқан объектілер түрлері бойынша

в том числе по видам строящихся объектов

тұрғ

ын

ғима

ратт

аржи

лые

здан

ия

тұрғын емес ғимараттарнежилые здания

өнер

кəсі

птік

пр

омыш

ленн

ые

сауд

а кə

сіп

оры

ндар

ыны

ңпр

едпр

ия-т

ий то

ргов

лимə

дени

ойы

н-са

уық

мақс

аты

ндағ

ыку

льту

рно-

разв

лека

тель

ного

на

знач

ения

қона

қүйл

ік, м

ейра

мхан

а лы

қ жə

не о

сыға

н ұқ

сас

гост

инич

ные,

рес

тора

нные

и

анал

огич

ные

оқу

оры

ндар

ыны

ң уч

ебны

х за

веде

ний

меди

цина

лық ұ

йымд

арды

ң ме

дици

нски

х ор

гани

заци

йоф

истік

оф

исны

е

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9БарлығыВсего хсоның ішінде түрлері бойыншав том числе по видам

Ескертпе:Примечание:1Мұнда жəне бұдан əрі ЭҚЖЖ – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономи-

ка министрлігі Статистика комитетінің www.stat.gov.kz интернет-ресурсында «Жіктеуіштер» бөліміне орналастырылған Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасы

1Здесь и далее ОКЭД – Номенклатура видов экономической деятельности, раз-мещенный на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства националь-ной экономики Республики Казахстан в разделе «Классификаторы» www.stat.gov.kz

2Мұнда жəне бұдан əрі толтыру кезінде Б бағанындағы ЭҚЖЖ коды 5 таңбаға дейін көрсетіледі

2Здесь и далее ОКЭД в графе Б при заполнении указывается код до 5 знаков

жалғасы продолжение

Көрсеткіш атауыНаименование пока-зателя

ЭҚЖ

Ж к

оды

Код

ОКЭ

Д

салынып жатқан объектілер түрлері бойынша в том числе по видам строящихся объектовтұрғын емес ғимараттар нежилые зда-ния

имараттарсооружения

көлі

к, б

айла

ныс

жəне

ком

муни

каци

я тр

ансп

орта

, свя

зи и

комм

уник

аций

ауы

л ш

аруа

шы

лық

сель

скох

озяй

стве

нные

өз

ге д

е тұ

рғы

н ем

ес

проч

ие н

ежил

ые

спор

т жəн

е де

малы

с ор

ынд

ары

на а

рнал

ған

спор

та и

мес

т отд

ыха

кен

өнді

ру ж

əне

өңде

у өн

еркə

сібі

не а

рнал

ған

горн

одоб

ываю

щей

и о

браб

атыв

аю-щ

ей п

ро-

мыш

лен-

ност

и ав

тома

гист

раль

дар

(жер

үст

інде

гілер

-ден

ба

сқа)

, көш

елер

, жол

дар

авто

маги

стра

ли (к

роме

над

земн

ых),

улиц

ы, д

о-ро

ги

темі

ржол

жол

дары

желе

знод

орож

ные

пути

бері

ліс

құры

лғы

лары

пер

едат

очны

е ус

трой

ства

өзге

де

про

чие

А Б 10 11 12 13 14 15 16 17 18БарлығыВсего хсоның ішінде түрлері бойыншав том числе по видам

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз3

Согласны на распространение первичных статистических данных3 Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз3

Не согласны на распространение первичных статистических данных3

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:3Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады 3Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 14-қосымша

«Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161101117, индексі 1-КС, кезеңділігі айлық) жалпымемлекеттік статистикалық

байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп»

(коды 161101117, индексі 1-КС (айлық), кезеңділігі айлық) жалпымемлекеттік статисти-калық бай қаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161101117 индексі 1-КС, кезеңділігі айлық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі – статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолда-нылады:

1) ғимаратты (имаратты, жабдықты, коммуникацияларды, тұрғын үй-коммуналдық мақсаттағы объектілерді) ағымдағы жөндеу – ғимараттың (имараттың, жабдықтың, коммуникациялардың, тұрғын үй-коммуналдық мақсаттағы объектілердің) жарамды-лығын немесе жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру, шектеулі номенклатураның құрамдас бөліктерін нормативтік жəне техникалық құжаттамада белгіленген көлемде ауыстыру немесе қалпына келтіру арқылы оның ресурстарын ішінара қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу;

2) ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеу – ғимараттың (имараттың) жеке-леген бөліктерін немесе тұтас конструкцияларды, бөлшектерді немесе инженерлік-техни калық жабдықты тозуына жəне бұзылуына байланысты қайта қалпына келтіру жəне ұзақ қызмет ететін жəне үнемді, олардың пайдалану көрсеткіштерін жақсартатындарға ауыстыру бойынша жұмыстар;

3) құрылыс-монтаж жұмыстары – ғимараттар мен имараттарды тұрғызу, кеңейту, реконструкциялау мен техникалық қайта жарақтандыру бойынша құрылыс жұмыстары; энергетикалық, технологиялық жəне басқа да жабдықтарды монтаж-дау жұмыстары;

4) қызметтің қосалқы түрі – үшінші тұлғалар үшін өнімдерді өндіру мақсатында жүзеге асырылатын негізгіден басқа қызмет түрі;

5) қызметтің негізгі түрі – қосылған құны субъекті жүзеге асыратын қызметтің кез келген басқа түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі.

3. Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілетін қызметтердің) көлемі жасалған мердігерлік шарттар бойынша заңды тұлғалар орындаған көлемді көрсетеді. Қосалқы мердігерлік шарт жасалған жағдайда, орындалған құрылыс жұмыстарының көлемін қосалқы мердігерлік ұйым дербес көрсетеді, өз кезегінде бас мердігер өзінің көлемін қосалқы мердігерлік ұйым орындаған құрылыс жұмыстарының көлемінсіз, яғни мердігерлік ұйымдар өз күштерімен орындаған құрылыс жұмыстарының көлемін көрсетеді.

Статистикалық нысанды толтыру үшін негіздеме бастапқы есепке алу деректері, сонымен қатар тапсырыс беруші қол қойған орындалған құрылыс жұмыстарын қабылдау актісінің жəне орындалған құрылыс жұмыстарының жəне шығындар құны туралы анықтаманың көшірмелері болып табылады. Статистикалық нысанда орындалған құрылыс жұмыстар көлемдерін көрсеткен жағдайда, статистикалық ны-санмен бірге орындалған құрылыс жұмыстарын қабылдау актісінің жəне орындалған құрылыс жұмыстарының жəне шығындар құны туралы анықтаманың көшірмелері ұсынылады.

Екі жəне одан да көп облыстар аумағында құрылысты жүзеге асыратын заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері статистикалық нысанды əрбір аумақ бойынша ақпаратты бөліп көрсете отырып, жеке бланкілерде тапсырады, яғни деректер құрылыс жұмыстарының орындалған жері бойынша көрсетіледі.

4. Құрылыс жұмыстарының көлеміне құрылыс сметасында көзделмеген жұмыстар көлемі, сондай-ақ:

1) мұнай жəне газ ұңғымаларын бұрғылаумен, ұңғымаларды өңдеумен (су ұңғымаларын бұрғылауды қоспағанда – Экономикалық қызмет түрлері жалпы жіктеуі-шінің коды - 42.21), сынақ жəне барлау мақсатындағы бұрғылау бойынша қосалқы жұмыстар, мұнай жəне газ ұңғымаларын тұрғызу, ірге тасын цементтеумен байла-нысты жұмыстардың құны;

2) топырақ құнарлылығын қалпына келтіру, көмір шахталары қызметінің зар-даптарын жою (топырақ шөккеннен кейінгі ойпаттарды, көлдерді, сазды жою жəне басқалары) бойынша жұмыстар көлемі қосылмайды.

Орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі қосылған құн салығынсыз жəне акциздерсіз көрсетіледі.

5. 2-бөлімнің 1.1-1.3-жолдары бойынша тұрғын, тұрғын емес ғимараттарда жəне имараттарда орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілетін қызметтердің) көлемі көрсетіледі.

6. 2-бөлімнің 5-бағанында мемлекеттік бағдарламаларды (Инфра-құрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы, «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы», «Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы жəне басқалары) іске асыру шеңберінде орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

7. 2-бөлімнің 2-жолында мұнай-газ секторында орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

«Магистральдық құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстары» 2.1-жо-лында магистральдық мұнай жəне газ құбыржолдарын жүргізу бойынша орындалған құрылыс жұмыстардың көлемі көрсетіледі.

«Қосалқы жұмыстарды қоса алғанда жергілікті құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстары» 2.2-жолында жергілікті мұнай жəне газ құбыржолдарын жүргізу бойынша қосалқы қызметтерді қоса алғанда орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

«Өзге де құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер)» 2.3-жолында мұнай жəне газ үшін магистральдық жəне жергілікті құбыржолдарды салу бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының көлемінен басқа мұнай-газ секторымен байланысты басқа да құрылыс объектілері бойынша құрылыс жұмыстарының орындалған көлемі көрсетіледі. Мысалы: мұнайды қайта өңдейтін зауыт құрылысы.

8. 3-бөлімдегі А-бағанында түрлері бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасына сəйкес «Құрылыс» саласының 41-43-кодтары бойынша толтырылады.

3-бөлімнің 2-18-бағандарында салынып жатқан ғимараттар мен имараттардың түрлері көрсетіледі:

өнеркəсіп ғимараттары – технологиялық, энергетикалық жəне басқа да жабдықтарды орналастыруға жəне технологиялық процесті жəне дайын өнімді шығаруды іске асыру үшін жағдай жасауға арналған өндірістік ғимараттар;

өнеркəсіп имараттары – өндірістік процесте белгілі бір функцияларды орындай-тын немесе технологиялық жабдықтан, коммуникациядан жəне өзге де құралдардан жүктемені қабылдауға арналған имараттар;

сауда кəсіпорындарының ғимараттары – тауарларды сатып алу-сатуды, сатып алушыларға олардың жеке, отбасылық жəне үйде пайдалануы үшін жұмыстарды орындау мен қызмет көрсетуді жүзеге асыратын бөлшек немесе көтерме саудаға арналған ғимараттар;

мəдени-ойын-сауық мақсатындағы ғимараттар – бұл халыққа əртүрлі əлеуметтік-мəдени, ағартушылық, денсаулық сақтау, ойын-сауық сипатындағы, демалыс жəне бос уақытты ұйымдастыру, əуесқой көркемөнер шығармашылығын дамытуға жағдай жасау бойынша қызмет көрсетуді жүзеге асыратын ғимараттар;

оқу орындарының ғимараттары – бастауыш, орта немесе жоғары білім беру жүйесіне (балабақшалар, мектептер, жоғарғы оқу орындарының ғимараттары жəне тағы басқалары) кіретін əртүрлі педагогикалық процестерге арналған ғимараттар;

медициналық ұйымдардың ғимараттарына денсаулық сақтау саласында қызметті жүзеге асыруға немесе медициналық қызметтерді көрсетуге арналған ғимараттар (ауруханалар, емханалар, санаторийлер, халықаралық медициналық ұйымдар жəне басқалар) жатады;

офистік ғимараттарға мемлекеттік мекемелердің əкімшілік ғимараттары, заңды жəне қоғамдық ұйымдардың офистік ғимараттары, бизнес орталықтар жəне тағы басқалар жатады;

беріліс құрылғыларына олардың көмегімен электр, жылу жəне механикалық энергия беру, сондай-ақ сұйық жəне газ тəріздес заттарды беру (тасымалдау) жүргізілетін құрылғылар жатады. Мұндай құрылғыларға: магистральдық мұнай жəне газ құбыржолдары, су құбыржолдары, электр желілері, жылу желілері, газ желілері, байланыс желілері жəне тағы басқалар жатады;

спорт жəне демалыс орындары имараттарына ашық немесе қоршалған алаңдар, спорттық мүкəммалдармен арнайы жабдықталған жəне спорттық ойындар өткізуге жəне спортпен айналысуға арналған имараттар (ашық спорт алаңдары, ашық бассейндер, жаздық спорт алаңдары, балаларға арналған спорт ойындары алаңдары, ашық ста-диондар, тау шаңғысы имараттары жəне тағы басқалар) жатады;

ауылшаруашылық ғимараттарына ауыл шаруашылығы өндірісі салаларына қызмет көрсетуге арналған ғимараттар (мал шаруашылығы кешендері, құс фабрикалары, көкөністер мен жемістерді сақтауға арналған қоймалар, мал ұстауға арналған қоралар жəне басқалары) жатады.

9. Респонденттің есепті кезеңде қызметі болмаған жағдайда, респондент есепті кезең мерзімінің аяқталатын күнінен кешіктірмей статистикалық нысандар ор-нына, қызметінің болмау себептерін жəне осы қызметтің жүзеге асырылмайтын мерзімдерін көрсете отырып, қызметінің болмауы туралы хабарламаны Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №6459 болып тіркелген, Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2010 жылғы 9 шілдедегі № 173 бұйрығымен бекітілген Респонденттердің алғашқы статистикалық деректерді ұсыну қағидаларына 1-қосымшаға сəйкес ұсынуға құқылы.

10. Осы статистикалық нысанды ұсыну қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ре-сурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді оn-line режимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

11. Ескертпе: Х – аталған позиция толтыруға жатпайды. 12. Арифметика-логикалық бақылау:1) 2-бөлім:1-баған = 2+3+4-бағандардың ∑ əрбір жол үшін;1-жол = 1.1-1.3-жолдардың ∑ əрбір баған үшін;1-баған ≥ 5-бағаннан əрбір жол үшін;1-баған ≥ 2-4-бағаннан əрбір жол үшін;2-жол = 2.1-2.3-жолдардың ∑ əрбір баған үшін;2) 3-бөлім: 1-баған (барлығы) = 2-18-бағандар ∑.3) Бөлімдер арасындағы бақылау:2-бөлімнің 1-жолы, 1-бағаны (барлығы) = 3-бөлімнің 1-бағанына (барлығы).

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 15-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 15 к приказубайқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистике Статистическая форма Министерства национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 13 ноября 2017 года №168

Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Статистикалық нысан www.stat.gov.kz интернет-ресурсына орналастырылғанСтатистическая форма размещена на интернет-ресурсе www.stat.gov.kz

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статис-тикалық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табыладыПредставление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являются административными правонарушениями, предусмотренными ста-тьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях»

Статистикалық нысан коды 161103118Код статистической формы 161103118

Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп Отчет о выполненных строительных работах (услугах)

1-КС (шағын)1-КС (малые)

Тоқсандық Есепті кезең тоқсан жылКвартальная Отчетный период квартал год

Экономикалық қызмет түрлері жалпы жіктеуішінің 41-43-кодтарына сəйкес негізгі жəне қосалқы қызмет түрлері «Құрылыс» болып табылатын, жұмыс істейтіндер саны 100 адамға дейінгі заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері ұсынадыПредставляют юридические лица и (или) их структурные и обособленные подразделе-ния с основным и вторичным видами деятельности «Строительство» согласно кодам Общего классификатора видов экономической деятельности 41-43 с численностью работающих до 100 человекҰсыну мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 4-күнге (қоса алғанда) дейінСрок представления – до 4 числа (включительно) после отчетного периода

БСН кодыкод БИН

1. Құрылыс жұмыстарының орындалу аумағын (облыс, қала, аудан, ауылдық округ, елді мекен) көрсетіңізУкажите территорию (область, город, район, сельский округ, населенный пункт) вы-полнения строительных работ

Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақтың коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады)

Код территории согласно Классификатору административно-территориальных объ-ектов (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

(Жалғасы 12-бетте)

RESMI

12 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

2. Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлемі туралы деректерді көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите данные об объемах выполненных строительных работ (услуг), в тыся-чах тенге

Жол

дар

коды

Код

стро

ки

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Барл

ығы

Всег

о

соның ішіндев том числе

1-ба

ғанн

ан м

емле

кетт

ік б

ағда

рлам

алар

ды

іске

асы

ру ш

еңбе

рінд

е ор

ынд

алға

н из

граф

ы 1

выпо

лнен

ных

в ра

мках

реа

лиза

-ци

и го

суда

рств

енны

х пр

огра

мм

құры

лыс-

монт

аж ж

ұмы

стар

ыст

роит

ельн

о-мо

нтаж

ные

рабо

тыкү

рдел

і жөн

деу

капи

таль

ный

ремо

нтағ

ымд

ағы

жөн

деу

теку

щий

рем

онт

А Б 1 2 3 4 5

1Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлеміОбъем выполненных строительных работ (услуг)соның ішінде:в том числе:

х х х х х

1.1 тұрғын ғимараттар жилые здания

1.2 тұрғын емес ғимараттар нежилые здания

1.3 имараттар сооружения1-жолдан:Из строки 1:

х х х х х

2Мұнай-газ секторында орындалған құрылыс жұмыстарының көлеміОбъем строительных работ, выполненных в нефтегазовом секторе:

2.1магистральдық құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстарыработы строительные по прокладке трубо-проводов магистральных

2.2

қосалқы жұмыстарды қоса алғанда, жергілікті құбыржолдарды жүргізу бой-ынша құрылыс жұмыстарыработы строительные по прокладке трубо-проводов местных, включая работы вспо-могательные

2.3өзге құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер)прочие строительные работы (услуги)

3. ЭҚЖЖ1-ға сəйкес салынып жатқан объектілер түрлері бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтерінің) көлемі туралы деректерді көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите данные об объемах выполненных строительных работ (услуг) по видам строящихся объектов в соответствии с ОКЭД1, в тысячах тенге

Көрсеткіш атауыНаименование пока-

зателя

ЭҚЖ

Ж2 к

оды

Код

ОКЭ

Д2

Барл

ығы

Всег

о

соның ішінде салынып жатқан объектілер түрлері бойынша

в том числе по видам строящихся объектов

тұрғ

ын

ғима

ратт

ар

жилы

е зд

ания

тұрғын емес ғимараттарнежилые здания

өнер

кəсі

птік

пр

омыш

ленн

ые

сауд

а кə

сіп

оры

ндар

ыны

ңпр

едпр

ияти

й то

ргов

лимə

дени

-ойы

н-са

уық м

ақса

тынд

ағы

куль

турн

о-ра

звле

кате

льно

го н

а-зн

ачен

ияқо

нақү

йлік

, мей

рамх

ана-

лы

қ жə

не

осы

ған

ұқса

сго

стин

ичны

е, р

есто

ранн

ые и

ана

-ло

гичн

ыеоқ

у ор

ынд

ары

ның

учеб

ных

за-

веде

ний

меди

цина

лық

ұйы

мдар

дың

меди

цинс

ких

орга

низа

ций

офис

тік о

фис

ные

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9БарлығыВсего хсоның ішінде түрлері бойыншав том числе по видам

Ескертпе:Примечание:1Мұнда жəне бұдан əрі ЭҚЖЖ – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономи-

ка министрлігі Статистика комитетінің www.stat.gov.kz интернет-ресурсында «Жіктеуіштер» бөлімінде орналастырылған Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасы

1Здесь и далее ОКЭД – Номенклатура видов экономической деятельности, раз-мещенный на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства националь-ной экономики Республики Казахстан в разделе «Классификаторы» www.stat.gov.kz

2Мұнда жəне бұдан əрі ЭҚЖЖ, Б бағанында толтыру кезінде код 5 таңбаға дейін көрсетіледі

2Здесь и далее ОКЭД в графе Б при заполнении указывается код до 5 знаковжалғасы продолжение

Көрсеткіш атауыНаименование пока-зателя

ЭҚЖ

Ж к

оды

Ко

д О

КЭД

салынып жатқан объектілер түрлері бойынша в том числе по видам строящихся объектовтұрғын емес ғимараттар нежилые зда-ния

имараттарсооружения

көлі

к, б

айла

ныс

жəне

ком

муни

каци

я тр

ансп

орта

, свя

зи и

комм

уник

аций

ауы

л ш

аруа

шы

- лы

қ се

льск

охо-

зяйс

твен

ные

өзге

де

тұрғ

ын

емес

пр

очие

неж

илые

сп

орт ж

əне

дема

лыс

оры

ндар

ына

арн

алға

нсп

орта

и м

ест о

тдых

аке

н өн

діру

жəн

е өң

деу

өнер

кəсі

біне

арн

алға

нго

рнод

обыв

ающ

ей и

обр

абат

ываю

-щей

про

мыш

-ле

ннос

ти

авто

ма-ги

стра

льда

р (ж

ер ү

стін

дегіл

ер-д

ен

басқ

а), к

өшел

ер, ж

олда

рав

тома

гист

ра-л

и (к

роме

над

земн

ых),

улиц

ы, д

орог

и те

мірж

олда

рыже

лезн

одо-

рожн

ые п

ути

бері

ліс

құры

лғы

лары

пере

дато

чные

уст

ройс

тва

өзге

де

про

чие

А Б 10 11 12 13 14 15 16 17 18БарлығыВсего хсоның ішінде түрлері бойыншав том числе по видам

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз3

Согласны на распространение первичных статистических данных3 Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз3

Не согласны на распространение первичных статистических данных3

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:3Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады 3Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 16-қосымша

«Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161103118, индексі 1-КС (шағын), кезеңділігі тоқсандық)

жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161103118, индексі 1-КС (шағын), кезеңділігі тоқсандық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161103118 индексі 1-КС (шағын), кезеңділігі тоқсандық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі – cтатистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) ғимаратты (имаратты, жабдықты, коммуникацияларды, тұрғын үй-коммуналдық мақсаттағы объектілерді) ағымдағы жөндеу – ғимараттың (имараттың, жабдықтың, коммуникациялардың, тұрғын үй-коммуналдық мақсаттағы объектілердің) жарамдылығын немесе жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру, шектеулі номенклатураның құрамдас бөліктерін нормативтік жəне техникалық құжаттамада белгіленген көлемде ауыстыру немесе қалпына келтіру арқылы оның ресурстарын ішінара қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу;

2) ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеу – ғимараттың (имараттың) жеке-леген бөліктерін немесе тұтас конструкцияларды, бөлшектерді немесе инженерлік-техникалық жабдықты тозуына жəне бұзылуына байланысты қайта қалпына келтіру жəне ұзақ қызмет ететін жəне үнемді, олардың пайдалану көрсеткіштерін жақсартатындарға ауыстыру бойынша жұмыстар;

3) құрылыс-монтаж жұмыстары – ғимараттар мен имараттарды тұрғызу, кеңейту, реконструкциялау мен техникалық қайта жарақтандыру бойынша құрылыс жұмыстары; энергетикалық, технологиялық жəне басқа да жабдықтарды монтаждау жұмыстары;

4) қызметтің қосалқы түрі – үшінші тұлғалар үшін өнімдерді өндіру мақсатында жүзеге асырылатын негізгіден басқа қызмет түрі;

5) қызметтің негізгі түрі – қосылған құны субъекті жүзеге асыратын қызметтің кез келген басқа түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі.

3. Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілетін қызметтердің) көлемі мердігердің жасалған шарттары бойынша заңды тұлғалар орындаған көлемді көрсетеді. Қосалқы мердігерлік шарт жасалған жағдайда, қосалқы мердігерлік ұйым орындалған құрылыс жұмыстарының көлемін өзі көрсетеді, өз кезегінде бас мердігер көлемді қосалқы мердігерлік ұйым орындаған құрылыс жұмыстарының көлемін ше-герумен көрсетеді, яғни мердігерлік ұйымдар өз күштерімен орындалған құрылыс жұмыстарының көлемін көрсетеді.

Статистикалық нысанды толтыру үшін негіздеме бастапқы есепке алу деректері, со-нымен қатар тапсырыс беруші қол қойған орындалған құрылыс жұмыстарын қабылдау актісінің жəне орындалған құрылыс жұмыстарының жəне шығындар құны туралы анықтаманың көшірмелереі болып табылады. Статистикалық нысанда орындалған құрылыс жұмыстар көлемдерін көрсеткен жағдайда, статистикалық нысанмен бірге орындалған құрылыс жұмыстарын қабылдау актісінің жəне орындалған құрылыс жұмыстарының жəне шығындар құны туралы анықтаманың көшірмелері ұсынылады.

Екі жəне одан да көп облыстар аумағында құрылысты жүзеге асыратын заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері статистикалық нысанды əрбір аумақ бойынша ақпаратты бөліп көрсете отырып, жеке бланкілерде тапсырады, яғни деректер құрылыс жұмыстарының орындалған жері бойынша көрсетіледі.

4. Құрылыс жұмыстарының көлеміне құрылыс сметасында көзделмеген жұмыстар көлемі, сондай-ақ:

1) мұнай жəне газ ұңғымаларын бұрғылаумен, ұңғымаларды өңдеумен (су ұңғымаларын бұрғылауды қоспағанда – Экономикалық қызмет түрлері жалпы жіктеуішінің коды – 42.21), сынақ жəне барлау мақсатындағы бұрғылау бойынша қосалқы жұмыстар, мұнай жəне газ ұңғымаларын тұрғызу, цементтеу көлемі;

2) жерлердің құнарлылығын қалпына келтіру, көмір шахталары қызметінің зар-даптарын жою (топырақ шөккеннен кейінгі ойпаттарды, көлдерді, сазды жою жəне басқалары) бойынша жұмыстардың көлемі қосылмайды;

Орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі қосылған құн салығынсыз жəне акциздерсіз көрсетіледі.

5. 2-бөлімнің 1.1-1.3 жолдары бойынша тұрғын, тұрғын емес ғимараттарда жəне имараттарда орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілетін қызметтердің) көлемі көрсетіледі.

6. 2-бөлімнің 5-бағанында мемлекеттік бағдарламаларды (Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы, «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы», «Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы жəне басқалары) іске асыру шеңберінде орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

7. 2-бөлімнің 2-жолында мұнай-газ секторында орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

«Магистральдық құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстары» 2.1-жо-лында магистральдық мұнай жəне газ құбыржолдарын жүргізу бойынша орындалған құрылыс жұмыстардың көлемі көрсетіледі.

«Қосалқы жұмыстарды қоса алғанда жергілікті құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстары» 2.2-жолында жергілікті мұнай жəне газ құбыржолдарын жүргізу бойынша қосалқы қызметтерді қоса алғанда орындалған құрылыс жұмыстар көлемі көрсетіледі.

«Өзге де құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтері)» 2.3-жолында мұнай жəне газ үшін магистральдық жəне жергілікті құбыржолдарды салу бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының көлемінен басқа мұнай-газ секторымен байланысты басқа да құрылыс объектілері бойынша құрылыс жұмыстарының орындалған көлемі көрсетіледі. Мысалы: мұнайды қайта өңдейтін зауыт құрылысы.

8. 3-бөлімдегі А-бағанында түрлері бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасына сəйкес «Құрылыс» саласының 41-43 - кодтары бойынша толтырылады.

3-бөлімдегі 2-18-бағандарында салынып жатқан ғимараттар жəне имараттар түрлері көрсетіледі:

өнеркəсіп ғимараттары – технологиялық, энергетикалық жəне басқа жабдықтарды орналастыруға арналған жəне технологиялық процесті жəне дайын өнімді шығаруды іске асыру үшін жағдай жасауға арналған өндірістік ғимараттар;

өнеркəсіп имараттары – өндіріс процесінде белгілі бір қызметтерді орындайтын не-месе технологиялық жабдықтан, коммуникация жəне өзгелерінен жүктемені қабылдауға арналған имараттар;

сауда кəсіпорындарының ғимараттары – тауарларды сатып алу-сатуды жүзеге асыратын, сатып алушыларға олардың жеке, отбасылық жəне үй-шаруашылығында пайдалануы үшін жұмыстар орындауды жəне қызмет көрсетуге арналған бөлшек не-месе көтерме сауда ғимараттары;

мəдени-ойын-сауық мақсатындағы ғимараттар – бұл халыққа əртүрлі əлеуметтік-мəдени, ағартушылық, сауықтыру, ойын-сауық сипатындағы, демалыс жəне бос уақытты ұйымдастыру, сондай-ақ əуесқой көркемөнер шығармашылығын дамытуға жағдай жасау бойынша қызмет көрсетуді жүзеге асыратын ғимараттар;

оқу орындарының ғимараттары – бастауыш, орта немесе жоғары білім беру жүйесіне (балабақшалар, мектептер, жоғарғы оқу орындарының ғимараттары жəне тағы басқалары) кіретін əртүрлі педагогикалық процестерге арналған ғимараттар;

медициналық ұйымдардың ғимараттарына денсаулық сақтау саласында қызметті жүзеге асыруға немесе медициналық қызметтерді көрсетуге арналған ғимараттар (ауруханалар, емханалар, санаторийлер, халықаралық медициналық ұйымдар жəне басқалар) жатады;

офистік ғимараттарға мемлекеттік мекемелердің əкімшілік ғимараттары, заңды жəне қоғамдық ұйымдардың офистік ғимараттары, бизнес орталықтар жəне тағы басқалар жатады;

беріліс құрылғыларына олардың көмегімен электр, жылу жəне механикалық энергия беру, сондай-ақ сұйық жəне газ тəріздес заттарды беру (тасымалдау) жүргізілетін құрылғылар жатады. Мұндай құрылғыларға: магистральдық мұнай жəне газ құбыржолдары, су құбыржолдары, электр желілері, жылу желілері, газ желілері, байланыс желілері жəне тағы басқалар;

спорт жəне демалыс орындарына арналған имараттарға - ашық немесе қоршалған алаңдар, спорттық мүкəммалдармен арнайы жабдықталған жəне спорттық ойындар өткізуге жəне спортпен айналысуға арналған имараттар (ашық спорт алаңдары, ашық бассейндер, жаздық спорт алаңдары, балаларға арналған спорт ойындары алаңдары, ашық стадиондар, тау шаңғысы имараттары жəне тағы басқалар) жатады;

ауылшаруашылық ғимараттарына ауылшаруашылық өндірісінің салаларына қызмет көрсетуге арналған ғимараттар (мал шаруашылығы кешендері, құс фабрика-лары, көкөністер мен жемістерді сақтауға арналған қоймалар, мал ұстауға арналған қоралар жəне басқалары) жатады.

9. Респонденттің есепті кезеңде қызметі болмаған жағдайда, респондент есепті кезең мерзімінің аяқталатын күнінен кешіктірмей статистикалық нысандар ор-нына, қызметінің болмау себептерін жəне осы қызметтің жүзеге асырылмайтын мерзімдерін көрсете отырып, қызметінің болмауы туралы хабарламаны Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №6459 болып тіркелген, Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2010 жылғы 9 шілдедегі № 173 бұйрығымен бекітілген Респонденттердің алғашқы статистикалық деректерді ұсыну қағидаларына 1-қосымшаға сəйкес ұсынуға құқылы.

10. Осы статистикалық нысанды ұсыну қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ре-сурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді on-line режимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

11. Ескертпе: Х – аталған позиция толтыруға жатпайды. 12. Арифметика-логикалық бақылау:1) 2-бөлім:1-баған = 2+3+4-бағандардың ∑ əрбір жол үшін;1-жол = 1.1-1.3-жолдардың ∑ əрбір баған үшін;1-баған ≥ 5-бағаннан əрбір жол үшін;1-баған ≥ 2-4-бағаннан əрбір жол үшін;2-жол = 2.1-2.3-жолдардың ∑ əрбір баған үшін;2) 3-бөлім: 1-баған (барлығы) = 2-18-бағандар ∑.3) Бөлімдер арасындағы бақылау:2-бөлім 1-жолы, 1-бағаны (барлығы) = 1-бағанның (барлығы) 3-бөліміне.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 17-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 17 к приказубайқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистике Статистическая форма Министерства национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 13 ноября 2017 года №168

Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Статистикалық нысан www.stat.gov.kz интернет-ресурсына орналастырылғанСтатистическая форма размещена на интернет-ресурсе www.stat.gov.kz

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статисти-калық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табыладыПредставление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являют-ся административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях»

Статистикалық нысан коды 161112117Код статистической формы 161112117

Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп Отчет о выполненных строительных работах (услугах)

1-КС

Жылдық Есепті кезең жылГодовая Отчетный период год

Экономикалық қызмет түрлері жалпы жіктеуішінің 41-43-кодтарына сəйкес негізгі жəне қосалқы қызмет түрлері «Құрылыс» болып табылатын, жұмыс істейтін-дердің санына қарамастан заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері ұсынадыПредставляют юридические лица и (или) их структурные и обособленные подраз-деления, с основным и вторичным видами деятельности «Строительство» согласно кодам Общего классификатора видов экономической деятельности 41-43 независимо от численности работающих Ұсыну мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 31 наурызға (қоса алғанда) дейінСрок представления – до 31 марта (включительно) после отчетного периода

БСН кодыкод БИН

1. Құрылыс жұмыстарының орындалу аумағын (облыс, қала, аудан, ауылдық округ , елді мекен) көрсетіңізУкажите территорию (область, город, район, сельский округ, населенный пункт) вы-полнения строительных работ

Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақтың коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады) Код территории согласно Классификатору административно - территориальных объ-ектов (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

2. Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлемі туралы деректерді көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите данные об объемах выполненных строительных работ (услуг), в тыся-чах тенге

Жол

дар

коды

Код

стро

ки

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Барл

ығы

Всег

о

соның ішінде:в том числе:

құры

лыс-

монт

аж ж

ұмы

стар

ыст

роит

ельн

о-мо

нтаж

ные

рабо

ты

2-бағаннаниз графы 2

күрд

елі ж

өнде

ука

пита

льны

й ре

монт

ағым

дағы

жөн

деу

теку

щий

рем

онт

1-ба

ғанн

ан м

емле

кетт

ік б

ағда

рлам

-ал

арды

іске

асы

ру ш

еңбе

рінд

е ор

ынд

алға

низ

граф

ы 1

выпо

лнен

ных

в ра

мках

реа

ли-

заци

и го

суда

рств

енны

х пр

огра

мм

өз қажеттілігі

үшін для

собственных нужд

А Б 1 2 3 4 5 6

1

Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлеміОбъем выполненных строи-тельных работ (услуг)соның ішінде:в том числе:

х х х х х х

1.1 тұрғын ғимараттар жилые здания

1.2 тұрғын емес ғимараттар нежилые здания

1.3 имараттарсооружения1-жолдан:Из строки 1:

х х х х х х

2

«Жасыл» құрылыста орындалған жұмыстардың көлеміОбъем работ, выполнен-ных на «зеленом» строи-тельстве

3

Мұнай-газ секторында орындалған құрылыс жұмыстарының көлеміОбъем строительных ра-бот, выполненных в нефте-газовом секторе:

3.1

магистральдық құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстарыработы строительные по прокладке трубопроводов магистральных

3.2

қосалқы жұмыстарды қоса алғанда, жергілікті құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстарыработы строительные по прокладке трубопроводов местных, включая работы вспомогательные

3.3өзге құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер)прочие строительные рабо-ты (услуги)

3. ЭҚЖЖ1-ға сəйкес салынып жатқан объектілер түрлері бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлемі туралы деректерді көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите данные об объемах выполненных строительных работ (услуг) по видам строящихся объектов в соответствии с ОКЭД1, в тысячах тенге

Көрсеткіш атауыНаименование пока-зателя

ЭҚЖ

Ж2 к

оды

Код

ОКЭ

Д2

Барл

ығы

Всег

о

соның ішінде салынып жатқан объектілер түрлері бойыншав том числе по видам строящихся объектов

тұрғ

ын

ғима

ратт

аржи

лые

здан

ия

тұрғын емес ғимараттарнежилые здания

өнер

кəсі

птік

пр

омыш

ленн

ые

сауд

а кə

сіпо

рынд

ары

ның

пред

прия

тий

торг

овли

мəде

ни-о

йын-

сауы

қ ма

қсат

ынд

ағы

куль

турн

о-ра

звле

кате

льно

-го

наз

наче

ния

қона

қүйл

ік, м

ейра

мхан

а- л

ық

жəне

ос

ыға

н ұқ

сас

гост

инич

ные,

рес

тора

нные

и а

нало

гичн

ыеоқ

у ор

ынд

а- р

ыны

ң уч

ебны

х за

веде

ний

меди

цина

лық

ұйы

мдар

дың

меди

цинс

ких

орга

низа

ций

офис

тік о

фис

ные

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9БарлығыВсего хсоның ішінде түрлері бойыншав том числе по видам

Ескертпе:Примечание:1Мұнда жəне бұдан əрі ЭҚЖЖ – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономи-

ка министрлігі Статистика комитетінің www.stat.gov.kz интернет-ресурсында «Жіктеуіштер» бөлімінде орналастырылған Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасы

1Здесь и далее ОКЭД – Номенклатура видов экономической деятельности, раз-мещенный на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства националь-ной экономики Республики Казахстан в разделе «Классификаторы» www.stat.gov.kz

2Мұнда жəне бұдан əрі ЭҚЖЖ, Б бағанында толтыру кезінде код 5 таңбаға дейін көрсетіледі

2Здесь и далее ОКЭД в графе Б при заполнении указывается код до 5 знаковжалғасы продолжение

Көрсеткіш атауыНаименование по-казателя

ЭҚЖ

Ж к

оды

Ко

д О

КЭД

соның ішінде салынып жатқан объектілер түрлері бойыншав том числе по видам строящихся объектовтұрғын емес ғимараттар нежилые здания

имараттарсооружения

көлі

к, б

айла

ныс

жəне

ком

муни

каци

я тр

ансп

орта

, свя

зи и

комм

уник

аций

ауы

л ш

аруа

шы

лық

сель

скох

озяй

стве

нные

өз

ге д

е тұ

рғы

н ем

ес

проч

ие н

ежил

ые

спор

т жəн

е де

малы

с ор

ынд

ары

на

арна

лған

спор

та и

мес

т отд

ыха

кен

өнді

ру ж

əне

өңде

у өн

еркə

сібі

не

арна

лған

горн

о-до

быва

ющ

ей и

обр

абат

ываю

щей

про

-мы

шле

ннос

ти

авто

маги

с- тр

альд

ар (ж

ер

үстін

дегіл

ерде

н ба

сқа)

, көш

елер

, жол

дар

авто

маги

стра

ли (к

роме

над

земн

ых),

ули-

цы, д

орог

и

темі

ржол

дары

желе

знод

орож

ные

пути

бері

ліс

құры

лғы

лары

пер

едат

очны

еус

трой

ства

өзге

де

про

чие

А Б 10 11 12 13 14 15 16 17 18БарлығыВсего хсоның ішінде түрлері бойыншав том числе по видам

4 Құрылыс жұмыстарының ірілендірілген түрлері бойынша деректерді көрсетіңіз3

Укажите данные по укрупненным видам строительных работ3 Ірілендірілген жұмыс

түрлерінің атаула-ры (ІЖТ)

Наименование укруп-ненных видов работ

(УВР)

ҚЖІТ

А4 код

ыКо

д СУ

ВР4

Өлш

ем б

ірлі

гіЕд

иниц

а из

мере

ния Барлығы

Всегосоның ішінде ғимараттар мен имараттар түрлері бойынша

в том числе по типам зданий и со-оружений

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

е

тұрғын жилые

өнер-кəсіптік промыш-ленные

сауда кəсіпорын-дарыныңпредприя-тий тор-

говли

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

дев

нату

раль

ном

выра

жени

и құ

нды

қ мə

нде,

мы

ң те

ңге

в ст

оимо

стно

м вы

раже

нии,

тыся

ч те

нге

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

е

А Б В 1 2 3 4 5 6 7 8БарлығыВсего

х х х х х х

соның ішінде Ірілендірілген жұмыс түрлері бойынша ҚЖІТА сəйкесв том числе по укрупненным видам работ в соответствии с СУВР

Ескертпе:Примечание:3Мұнда жəне бұдан əрі 4-бөлімнің А, Б, В бағандары осы статистикалық

нысанға қосымшаға сəйкес толтырылады3Здесь и далее графы А, Б, В раздела 4 заполняются согласно приложению к на-

стоящей статистической форме4Мұнда жəне бұдан əрі ҚЖІТА – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономи-

ка министрлігі Статистика комитетінің www.stat.gov.kz интернет-ресурсында «www.stat.gov.kz//Респонденттерге//Статистикалық нысандар//Жылдық//1-КС» сілтемесі бойынша орналасқан Құрылыс жұмыстарының ірілендірілген түрлерінің анықтамалығы

4Здесь и далее СУВР – Справочник укрупненных видов строительных работ, раз-мещенный на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан по ссылке «www.stat.gov.kz//Для респондентов// Статистические формы// Годовые формы//1-КС»

жалғасы продолжение

Ірілендірілген жұмыс түрлерінің атаулары

(ІЖТ)Наименование укрупнен-ных видов работ (УВР) ҚЖ

ІТА

коды

Код

СУВР

Өлш

ем б

ірлі

гі Ед

иниц

а из

мере

ния соның ішінде ғимараттар мен имараттар

түрлері бойынша в том числе по типам зданий и сооружений

мəде

ни-о

йын-

сауы

қ ма

қсат

ынд

ағы

куль

турн

о-ра

звле

кате

льно

го н

а-зн

ачен

ияқо

нақ

үйлі

к, м

ейра

мхан

алы

қ жə

не о

сыға

н ұқ

сас

гост

инич

ные,

рес

тора

нные

и а

на-

логи

чные

оқу

оры

ндар

ыны

ң уч

ебны

х за

веде

ний

меди

цина

лық

ұйы

мдар

дың

меди

цинс

ких

орга

низа

ций

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

дев

нату

раль

ном

выра

жени

и құ

нды

қ мə

нде,

мы

ң те

ңге

в ст

оимо

стно

м вы

раже

нии,

тыся

ч те

нге

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

дев

нату

раль

ном

выра

жени

и құ

нды

қ мə

нде,

мы

ң те

ңге

в ст

оимо

стно

м вы

раже

нии,

тыся

ч те

нге

А Б В 9 10 11 12 13 14 15 16БарлығыВсего х х х х х х

соның ішінде Ірілендірілген жұмыс түрлері бойынша ҚЖІТА сəйкесв том числе по укрупненным видам работ в соответствии с СУВР

жалғасы продолжениеІрілендірілген жұмыс түрлерінің атаулары

(ІЖТ)Наименование укрупнен-ных видов работ (УВР)

соның ішінде ғимараттар мен имараттар түрлері бойынша

в том числе по типам зданий и сооружений

ҚЖІТ

А ко

ды К

од С

УВР

Өлш

ем б

ірлі

гі Ед

иниц

а из

мере

ния оф

истік

офис

ные

көлі

к, б

айла

ныс

жəне

ком

муни

каци

я тр

ансп

орта

, свя

зи и

комм

уник

аций

ауы

л ш

аруа

-шы

лық

сель

ско-

хозя

й-ст

венн

ые

өзге

де

тұрғ

ын

емес

пр

очие

неж

илые

спор

т жəн

е де

малы

с ор

ынд

ары

на

арна

лған

има

ратт

арсо

оруж

ение

для

спо

рта

и ме

ст о

тдых

а

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

ев

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

дев

нату

раль

ном

выра

жени

и құ

нды

қ мə

нде,

мы

ң те

ңге

в ст

оимо

стно

м вы

раже

нии,

тыся

ч те

нге

затт

ай м

əнде

в н

атур

аль

ном

вырж

ении

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

де в

нат

урал

ьном

выр

ажен

ии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

де в

нат

урал

ьном

выр

ажен

ии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

е

А Б В 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26БарлығыВсего х х х х х х х

соның ішінде Ірілендірілген жұмыс түрлері бойынша ҚЖІТА сəйкесв том числе по укрупненным видам работ в соответствии с СУВР

соңы окончаниеІрілендірілген

жұмыс түрлерінің атаулары (ІЖТ)

Наименование укруп-ненных видов работ

(УВР)

соның ішінде ғимараттар мен имараттар түрлері бойынша

в том числе по типам зданий и сооружений

ҚЖІТ

Акод

ы К

од С

УВР

Өлш

ем б

ірлі

гі Ед

иниц

а из

мере

ния

кен

өнді

ру ж

əне

өңде

у өн

еркə

сібі

не

арна

лған

құр

ылы

стар

соор

ужен

ия д

ля го

рнод

обыв

ающ

ей и

об

раба

тыва

ющ

ей п

ромы

шле

ннос

ти

авто

маги

стра

льда

р (ж

ер

үстін

дегіл

ерде

н ба

сқа)

, көш

елер

, жо

лдар

авто

маги

стра

ли (к

роме

над

земн

ых),

улиц

ы, д

орог

и

темі

ржол

дар

желе

знод

орож

ные

пути

бері

ліс

құры

лғы

лары

пере

дато

чные

уст

ройс

тва

өзге

де

имар

атта

рпр

очие

соо

руже

ния

затт

ай м

əнде

в н

атур

альн

ом в

ыраж

ении

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

ев

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

дев

нату

раль

ном

выра

жени

и

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

е

затт

ай м

əнде

в н

атур

альн

ом в

ыраж

ении

құ

нды

қ мə

нде,

мы

ң те

ңге

в ст

оимо

стно

м вы

раже

нии,

тыся

ч те

нге

затт

ай м

əнде

в на

тура

льно

м вы

раже

нии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еза

ттай

мəн

де в

нат

урал

ьном

выр

ажен

ии

құнд

ық

мəнд

е, м

ың

теңг

е в

стои

мост

ном

выра

жени

и, ты

сяч

тенг

еА Б В 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

БарлығыВсего х х х х х х х

соның ішінде Ірілендірілген жұмыс түрлері бойынша ҚЖІТА сəйкесв том числе по укрупненным видам работ в соответствии с СУВР

5. Қызметтің қосалқы түрлері бойынша өндірілген өнім жəне көрсетілген қызмет көлемі туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңгеде

Укажите информацию об объеме произведенной продукции и оказанных услуг по вторичным видам деятельности, в тысячах тенге

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

ЭҚЖЖ кодыКод ОКЭД

БарлығыВсего

А Б 1

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз5

Согласны на распространение первичных статистических данных5 Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз5

Не согласны на распространение первичных статистических данных5

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:5Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады 5Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

«Орындалған құрылыс жұмыстары (қызметтері) туралы есеп» (индексі 1-КС, кезеңділігі жылдық) статистикалық нысанына қосымша

Приложение к статистической форме «Отчет о выполненных строительных работах (услугах)» (индекс 1-КС), периодчность годовая

Құрылыс жұмыстарының ірілендірілген түрлерінің анықтамалығы (ҚЖІТА)Справочник укрупненных видов строительных работ (СУВР)

КодыКод

Атауы Наименование Өлшембірлігі

Единицаизмерения

01 Жер жұмыстарының өндірісі Производство земля-ных работ

01.01 қазаншұңқырларда топырақ дайындау

разработка грунта в котлованах

м3 м3

01.02 траншеяларды қазу жəне көму

рытье и засыпка траншей

км км

01.03 себу жабдықтары устройство насыпей м3 м301.99 басқа да жер жұмыстары другие земляные ра-

ботым3 м3

02 Тау-кен жұмыстары Горные работы м3 м302.01 тау-кен ұңғылау жұмыстары горнопроходческие

работым3 м3

(Соңы 13-бетте)

RESMI

(Жалғасы. Басы 11-бетте)

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 13

02.02 тау-кен аршу жұмыстары горновскрышные ра-боты

м3 м3

02.03 бұрғылау-жару жұмыстары буровзрывные работы м3 м303 Бұрғылау жұмыстары Буровые работы км км

03.01 су шығаруға ұңғымалар бұрғылау

бурение скважин на воду

км км

03.99 басқа да бұрғылау жұмыстары

другие буровые ра-боты

км км

04 Іргетастарды түрғызу Возведение фунда-ментов

м3 м3

04.01 жиналмалы темірбетонды іргетастарды қалау

возведение сборных железобетонных фун-даментов

м3 м3

04.02 монолиттік іргетастарды қалау

возведение монолит-ных фундаментов

м3 м3

04.03 жиналмалы-монолиттік іргетастарды қалау

возведение сборно-монолитных фунда-ментов

м3 м3

04.04 қазықтық іргетастарды жабдықтау

устройство свайных фундаментов

м3 м3

05 Қабырғаларды тұрғызу Возведение стен 05.01 монолиттік бетондық

жəне темірбетондық қабырғаларды тұрғызу

возведение монолит-ных бетонных и желе-зобетонных стен

м3 м3

05.02 қабырғалардың жиналмалы бетонды жəне темірбетонды конструкцияларын мон-таждау

монтаж сборных бе-тонных и железобетон-ных конструкций стен

м3 м3

05.03 кірпіштен жəне блоктардан қабырғаларды тұрғызу

возведение стен из кирпича и блоков

м3 м3

05.99 өзге де материалдардан қабырғаларды тұрғызу

возведение стен из прочих материалов

м2 м2

06 Қаңқамен жабдықтау Устройство каркаса 06.01 темірбетон қаңқамен

жабдықтауустройство железобе-тонного каркаса

м3 м3

06.02 метал қаңқамен жабдықтау устройство металличе-ского каркаса

тонна тонна

07 Аражабындармен жабдықтау

Устройство пере-крытий

м2 м2

07.01 жиналмалы темірбетондық аражабындарды монтаждау

монтаж сборных же-лезобетонных пере-крытий

м2 м2

07.02 монолиттік аражабындар-мен жабдықтау

устройство монолит-ных перекрытий

м2 м2

07.99 өзге де аражабындармен жабдықтау

устройство прочих перекрытий

м2 м2

08 Жаппамен жабдықтау Устройство кровель м2 м208.01 метал жаппамен жабдықтау устройство металличе-

ских кровельм2 м2

08.02 жұмсақ жаппамен жабдықтау

устройство мягких кровель

м2 м2

08.03 азбестцемент беттер жəне басқа да материалдар-дан жасалған жаппамен жабдықтау

устройство кровель из асбестоцементных листов и других мате-риалов

м2 м2

09 Ойықтарды толтыру Заполнение проемов м2 м209.01 терезе ойықтарын толтыру заполнение оконных

проемовм2 м2

09.02 есік ойықтарын толтыру заполнение дверных проемов

м2 м2

10 Еденмен жабдықтау Устройство полов м2 м210.01 бетон еденмен жабдықтау устройство бетонных

половм2 м2

10.02 линолеум, кілем жабын жəне поливинилхлорид тақтайшалы еденмен жабдықтау

устройство полов из линолеума, ковровых покрытий и плиток по-ливинилхлорид

м2 м2

10.03 тақтайша едендермен жəне паркеттен жасалған еден-дермен жабдықтау

устройство доща-тых полов и полов из паркета

м2 м2

10.04 қыш тақтайшадан жасалған едендермен жабдықтау

устройство полов из плиток керамических

м2 м2

10.99 өзге де едендермен жабдықтау

устройство прочих ви-дов полов

м2 м2

11 Əрлеу жұмыстарын өндіру Производство отде-лочных работ

м2 м2

11.01 қаптау жұмыстары облицовочные работы м2 м211.02 сылақ жұмыстарын өндіру производство штука-

турных работм2 м2

11.03 сырлау жұмыстарын өндіру производство маляр-ных работ

м2 м2

11.99 басқа да əрлеу жұмыстары другие отделочные работы

м2 м2

12 Сыртқы инженерлік жүйелермен жабдықтау

Устройство наружных инженерных систем

12.01 жерүсті желілерін салу кезіндегі метал тіреулерді орнату

установка металличе-ских опор при надзем-ной прокладке сетей

тонна тонна

12.02 жерүсті жүйелерін салу кезіндегі темірбетон жəне басқа да тіреулерді орнату

установка железобе-тонных и других опор при надземной про-кладке сетей

м3 м3

12.03 сыртқы инженерлік жүйелердің құбырларын салу

прокладка труб на-ружных инженерных сетей

км км

12.04 каналдармен, камералар-мен жабдықтау

устройство каналов, камер

м3 м3

12.05 кəріз құдықтарымен жабдықтау

устройство канализа-ционных колодцев

м3 м3

12.06 гидрооқшаулау жəне қорғаныш жұмыстары

гидроизоляционные и защитные работы

м2 м2

12.07 жылу оқшаулау жұмыстары теплоизоляционные работы

м3 м3

13 Ішкі инженерлік жүйелермен жабдықтау

Устройство внутрен-них инженерных си-стем

қума метр

пог м

13.01 жылу жүйесімен жабдықтау устройство системы отопления

қума метр

пог м

13.02 су жүргізу жəне кəріз жүйесімен жабдықтау

устройство системы водопровода и кана-лизации

қума метр

пог м

13.03 газбен жабдықтау жүйесімен жабдықтау

устройство системы газоснабжения

қума метр

пог м

13.04 электрмен жабдықтау жүйесімен жабдықтау

устройство системы электроснабжения

қума метр

пог м

13.05 Желдету мен ауа баптау жүйелерімен жабдықтау

устройство систем вентиляции и кондици-онирования воздуха

қума метр

пог м

13.99 өзге де инженерлік жүйелермен жабдықтау

устройство прочих ин-женерных систем

қума метр

пог м

14 Автомобиль жолдарын негіздермен жабдықтау

Устройство оснований под автомобильные дороги

м3 м3

15 Автомобиль жолдарын жа-бынмен жабдықтау

Устройство покрытий автомобильных дорог

м2 м2

16 Теміржолдың жоғарғы құрылымын жабдықтау

Устройство верхнего строения железнодо-рожного пути

км км

17 Көпірлердің метал-дан жасалған аралық құрылысын монтаждау

Монтаж металличе-ских пролетных строе-ний мостов

тонна тонна

18 Көпірлердің темірбетоннан жасалған аралық құрылысын монтаждау

Монтаж железобетон-ных пролетных строе-ний мостов

қума метр

пог м

19 Электр беру желілерінің бо-лат тіреуіштерін орнату

Установка стальных опор линии электро-передач

тонна тонна

20 Электр беру желілерінің темірбетон тіреуіштерін орнату

Установка железобе-тонных опор линии электропередач

м3 м3

21 Кабель салу (тарту) Прокладка (протяжка) кабеля

км км

22 Сымдарды ілу Подвеска провода км км23 Гидротехникалық

жұмыстар (жағалауды бекіту жұмыстарын, түбін тереңдету жұмыстарын, айлақ қабырғаларын жəне жағалауды жабдықтауды, гигант-массивтерді құрау мен орнатуды, суасты құрылысы, сүңгуір жəне өзге де жұмыстарды қоса алғанда)

Гидротехнические работы (включая бере-гоукрепительные рабо-ты, дноуглубительные работы, устройство причальных стенок и набережных, сборка и установка гигант-мас-сивов, подводно-стро-ительные, водолазные и прочие работы)

м3 м3

99 Ірілендірілген түрлер бой-ынша өзге де жіктелмеген жұмыстар

Работы, прочие не классифицированные по укрупненным видам

мың теңге

тыс. тенге

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 18-қосымша

«Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161112117, индексі 1-КС, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі

нұсқаулық

1. Осы «Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161112117, индексі 1-КС, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік ста-тистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Орындалған құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер) туралы есеп» (коды 161112117, индексі 1-КС, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі – статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар аталған статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) ғимаратты (имаратты, жабдықты, коммуникацияларды, тұрғын үй-коммуналдық мақсаттағы объектілерді) ағымдағы жөндеу – ғимараттың (имараттың, жабдықтың, коммуникациялардың, тұрғын үй-коммуналдық мақсаттағы объектілердің) жарамдылығын немесе жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру, шектеулі номенклатураның құрамдас бөліктерін нормативтік жəне техникалық құжаттамада белгіленген көлемде ауыстыру немесе қалпына келтіру арқылы оның ресурстарын ішінара қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу;

2) ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеу – ғимараттың (имараттың) жеке-леген бөліктерін немесе тұтас конструкцияларды, бөлшектерді немесе инженерлік-техникалық жабдықты тозуына жəне бұзылуына байланысты қайта қалпына келтіру жəне ұзақ қызмет ететін жəне үнемді, олардың пайдалану көрсеткіштерін жақсартатындарға ауыстыру бойынша жұмыстар;

3) жасыл құрылыс – қоршаған ортаға əсері аз құрылыс түрі жəне ғимаратты пайдалануға беру;

4) құрылыс-монтаж жұмыстары – ғимараттар мен имараттарды тұрғызу, кеңейту, реконструкциялау мен техникалық қайта жарақтандыру бойынша құрылыс жұмыстары; энергетикалық, технологиялық жəне басқа да жабдықтарды монтаждау жұмыстары;

5) қызметтің қосалқы түрі – үшінші тұлғалар үшін өнімдерді өндіру мақсатында жүзеге асырылатын негізгіден басқа қызмет түрі;

6) қызметтің негізгі түрі – қосылған құны субъект жүзеге асыратын қызметтің кез келген басқа түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі.

7) терможаңғырту – ғимараттардың, құрылыстардың жəне имараттардың жылу энергиясы ысырабының азаюына əкелетін, олардың жылу техникалық сипаттамасын жақсарту жөніндегі іс-шара;

8) экологиялық таза өнім – бұл экологиялық таза технологиялар мен жабдықтардың көмегімен өндірілген, құрамындағы зиянды заттар қоршаған ортаға жəне адамның денсаулығына залал келтірмейтін, қолайлы қоршаған ортаға тасымалданған жəне сақталған өнім;

9) энергия тиімділігі (энергетикалық тиімділік) – пайдалы əсердің, оның ішінде энергетикалық ресурстарды пайдаланудан алынған өндірілген өнім көлемінің осы əсерді алуға себепші болған тиісті ресурстардың шығындарына қатынасын көрсететін сипаттамалар;

3. Орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлемі мердігердің жасалған шарттар бойынша заңды тұлғалар орындаған көлемді көрсетеді. Қосалқы мердігерлік шарт жасалған жағдайда, қосалқы мердігерлік ұйым орындаған құрылыс жұмыстарының көлемін өзі көрсетеді, өз кезегінде бас мердігер көлемді қосалқы мердігерлік ұйым орындаған құрылыс жұмыстарының көлемін ше-герумен көрсетеді, яғни мердігерлік ұйымдар өз күштерімен орындалған құрылыс жұмыстарының көлемін көрсетеді.

Статистикалық нысанды толтыру үшін негіздеме бастапқы есепке алу деректері, со-нымен қатар тапсырыс беруші қол қойған орындалған құрылыс жұмыстарын қабылдау актісінің жəне орындалған құрылыс жұмыстарының жəне шығындар құны туралы

анықтаманың көшірмелері болып табылады. Статистикалық нысанда орындалған құрылыс жұмыстар көлемдерін көрсеткен жағдайда, статистикалық нысанмен бірге орындалған құрылыс жұмыстарын қабылдау актісінің жəне орындалған құрылыс жұмыстарының жəне шығындар құны туралы анықтаманың көшірмелері ұсынылады.

Екі жəне одан да көп облыстар аумағында құрылысты жүзеге асыратын заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері статистикалық нысанды əрбір аумақ бойынша ақпаратты бөліп көрсете отырып, жеке бланкілерде тапсырады, яғни деректер құрылыс жұмыстарының орындалған жері бойынша көрсетіледі.

4. Құрылыс жұмыстарының көлеміне құрылыс сметасында көзделмеген жұмыстар көлемі, сондай-ақ:

1) мұнай жəне газ ұңғымаларын бұрғылаумен, ұңғымаларды өңдеумен (су ұңғымаларын бұрғылауды қоспағанда – Экономикалық қызмет түрлері жалпы жіктеуішінің коды - 42.21), сынақ жəне барлау мақсатындағы бұрғылау бойынша қосалқы жұмыстар, мұнай жəне газ ұңғымаларын тұрғызу, ірге тасын цементтеу көлемі;

2) топырақ жерлердің құнарлылығын қалпына келтіру, көмір шахталары қызметінің зардаптарын жою (топырақ шөккеннен кейінгі ойпаттарды, көлдерді, сазды жою жəне басқалары) бойынша жұмыстардың көлемі қосылмайды.

Орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі қосылған құн салығынсыз жəне акцизсіз көрсетіледі.

5. 2-бөлімнің 1.1-1.3-жолдары бойынша тұрғын, тұрғын емес ғимараттарда жəне имараттарда орындалған құрылыс жұмыстарының (көрсетілген қызметтердің) көлемі көрсетіледі.

6. 2-бөлімнің 6-бағанында мемлекеттік бағдарламаларды (Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы, «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы», «Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы» жəне басқалары) іске асыру шеңберінде орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

7. «Жасыл» құрылыс 2-бөлімінің 2-жолында энергетикалық тиімділік жəне энергия үнемдеудің (жаңа объектілер салу кезінде жаңа технологиялар қолдану, қолданыстағы ғимараттарды қайта жаңарту кезінде терможаңғырту жəне экологиялық таза құрылыс материалдарын қолдану) құрылыс стандарттарына сəйкес орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

8. 2-бөлімнің 3-жолында мұнай-газ секторында орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

«Магистральдық құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстары» 3.1-жо-лында магистральдық мұнай жəне газ құбыржолдарын жүргізу бойынша орындалған құрылыс жұмыстардың көлемі көрсетіледі.

«Қосалқы жұмыстарды қоса алғанда жергілікті құбыржолдарды жүргізу бойынша құрылыс жұмыстары» 3.2-жолында жергілікті мұнай жəне газ құбыржолдарын жүргізу бойынша қосалқы қызметтерді қоса алғанда орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі көрсетіледі.

«Өзге де құрылыс жұмыстары (көрсетілетін қызметтер)» 3.3-жолында мұнай жəне газ үшін магистральдық жəне жергілікті құбыржолдарды салу бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының көлемінен бөлек мұнай-газ секторымен байланысты басқа да құрылыс объектілері бойынша құрылыс жұмыстарының орындалған көлемі көрсетіледі. Мысалы: мұнайды қайта өңдейтін зауыт құрылысы.

9. 3-бөлімінің А-бағанында түрлері бойынша орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасына сəйкес «Құрылыс» саласының 41-43-кодтарына сəйкес толтырылады.

3-бөлімнің 2-18-бағандары салынып жатқан ғимараттар мен имараттардың түрлері көрсетіледі:

өнеркəсіп ғимараттары – технологиялық, энергетикалық жəне басқа да жабдықтарды орналастыруға жəне технологиялық процесті жəне дайын өнімді шығаруды іске асыру үшін жағдай жасауға арналған өндірістік ғимараттар;

өнеркəсіп имараттары – өндірістік процесте белгілі бір функцияларды орындай-тын немесе технологиялық жабдықтан, коммуникациядан жəне өзге де құралдардан жүктемені қабылдауға арналған имараттар;

сауда кəсіпорындарының ғимараттары – тауарларды сатып алу-сатуды, сатып алушыларға олардың жеке, отбасылық жəне үйде пайдалануы үшін жұмыстарды орындау мен қызмет көрсетуді жүзеге асыратын бөлшек немесе көтерме саудаға арналған ғимараттар;

мəдени-ойын-сауық мақсатындағы ғимараттар – бұл халыққа əртүрлі əлеуметтік-мəдени, ағартушылық, денсаулық сақтау, ойын-сауық сипатындағы, демалыс жəне бос уақытты ұйымдастыру, əуесқой көркемөнер шығармашылығын дамытуға жағдай жасау бойынша қызмет көрсетуді жүзеге асыратын ғимараттар;

оқу орындарының ғимараттары – бастауыш, орта немесе жоғары білім беру жүйесіне (балабақшалар, мектептер, жоғарғы оқу орындарының ғимараттары жəне тағы басқалар) кіретін əртүрлі педагогикалық процестерге арналған ғимараттар;

медициналық ұйымдардың ғимараттарына денсаулық сақтау саласында қызметті жүзеге асыруға немесе медициналық қызметтерді көрсетуге арналған ғимараттар (ау-руханалар, емханалар, санаторийлер, халықаралық медициналық ұйымдар) жатады;

офистік ғимараттарға мемлекеттік мекемелердің əкімшілік ғимараттары, заңды жəне қоғамдық ұйымдардың офистік ғимараттары, бизнес орталықтар жəне тағы басқалар жатады;

беріліс құрылғыларына олардың көмегімен көмегімен электр, жылу жəне механикалық энергия беру, сондай-ақ сұйық жəне газ тəріздес заттарды беру (та-сымалдау) жүргізілетін құрылғылар жатады. Мұндай құрылғыларға: магистральдық мұнай жəне газ құбыржолдары, су құбыржолдары, электр желілері, жылу желілері, газ желілері, байланыс желілері жəне т.б. жатады;

спорт жəне демалыс орындары имараттарына – ашық немесе қоршалған алаңдар, спорттық мүкəммалдармен арнайы жабдықталған жəне спорттық ойындар өткізуге жəне спортпен айналысуға арналған имараттар (ашық спорт алаңдары, ашық бассейндер, жаздық спорт алаңдары, балаларға арналған спорт ойындары алаңдары, ашық ста-диондар, тау шаңғысы имараттары) жатады;

ауылшаруашылық ғимараттарына ауылшаруашылық өндірісінің салаларына қызмет көрсетуге арналған ғимараттар (мал шаруашылығы кешендері, құс фабрика-лары, көкөністер мен жемістерді сақтауға арналған қоймалар, мал ұстауға арналған қоралар) жатады.

10. 4-бөлімде ірілендірілген құрылыс жұмыстарының түрлері бойынша құрылыс жұмыстарының көлемі «Құрылыс жұмыстарының ірілендірілген түрлерінің анықтамалығына» (статистикалық нысанның қосымшасына сəйкес) сəйкес, соның ішінде ғимараттар жəне имараттар түрлері бойынша көрсетіледі.

11. 5-бөлімде Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасына сəйкес қосалқы қызмет түрлері бойынша өндірілген өнім жəне көрсетілген қызмет көлемі көрсетіледі. 5-бөлім қосалқы қызмет түрі бар болған жағдайда тек құрылыс ұйымдары толтырады. Мысалы: көрсетілетін қызметтер, сауда, өнеркəсіп жəне басқалары.

12. Респонденттің есепті кезеңде қызметі болмаған жағдайда, респондент есепті кезең мерзімінің аяқталатын күнінен кешіктірмей статистикалық нысандар орнына, қызметінің болмау себептерін жəне осы қызметтің жүзеге асырылмайтын мерзімдерін көрсете отырып, қызметінің болмауы туралы хабарламаны Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6459 болып тіркелген, Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2010 жылғы 9 шілдедегі № 173 бұйрығымен бекітілген Респонденттердің алғашқы статистикалық деректерді ұсыну қағидаларына 1-қосымшаға сəйкес ұсынуға құқылы.

13. Осы статистикалық нысанды ұсыну қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ре-сурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді оn-line режимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

14. Ескертпе: Х – аталған позиция толтыруға жатпайды. 15. Арифметика-логикалық бақылау:1) 2-бөлім:1-баған = 2+4+5-бағандардың ∑ əрбір жол үшін;1-жол = 1.1-1.3-жолдардың ∑ əрбір баған үшін;1-баған ≥ 6-бағаннан əрбір жол үшін;1-баған ≥ 2-5-бағаннан əрбір жол үшін;2-баған ≥ 3-бағаннан əрбір жол үшін;3-жол = 3.1-3.3-жолдардың ∑ əрбір баған үшін;3-жол ≥ 3.1-3.3-жолдарынан əрбір баған үшін:2) 3-бөлім: 1-баған = 2-18-бағандар ∑;3) 4-бөлім: 2-баған (барлығы) = 4,6,8,10,12,14,16,18,20,22,24,26,28,30,32,34,36-бағандар ∑;4) Бөлімдер арасындағы бақылау:2-бөлімнің 1-жолы, 1-бағаны (барлығы) = 3-бөлімдегі 1-баған (барлығы) жолына;2-бөлімнің 1-жолы, 1-бағаны (барлығы) = 4-бөлімдегі 2-баған (барлығы) жолына.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 19-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 19 к приказубайқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистике Статистическая форма Министерства национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 13 ноября 2017 года №168

Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статисти калық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табыладыПредставление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являют-ся административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях»

Статистикалық нысан коды 162106008Код статистической формы 162106008

Хабарламалар жəне рұқсат алу құжаттары бойынша құрылыс-монтаж жұмыстарын

жүргізе бастағаны туралы сауалнамаАнкета о начале производства строительно-

монтажных работ по уведомлениям и разрешительным документам

F-001

Жартыжылдық Есепті кезең Жартыжылдық жылПолугодовая Отчетный период полугодие год

Жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік сəулет-құрылыс бақылау орган-дары, сонымен қатар сəулет жəне қала құрылысы органдары ұсынадыПредставляют органы государственного архитектурно-строительного контроля, а также органы архитектуры и градостроительства местных исполнительных органов

Ұсыну мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 10-күнге (қоса алғанда) дейінСрок предоставления – до 10 числа (включительно) после отчетного периода

БСН кодыкод БИН

1. Жалпы мəліметтерді көрсетіңізУкажите общие сведения

1.1 Құрылыс салушы туралы мəліметтер, тиісті ұяшыққа «√» белгісін қойыңыз Сведения о застройщике, поставьте отметку «√» в соответствующей ячейке

1.1.1 заңды тұлға 1.1.2 жеке тұлғаюридическое лицо физическое лицо

1.2 Заңды тұлға үшін құрылыс салушының атауы немесе жеке тұлға үшін тегі Наименование застройщика для юридического лица или фамилию для физического лица

1.2.1 Заңды тұлғаның - құрылыс салушының БСН коды немесе жеке тұлғаның ЖСН коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады) Код БИН юридического лица - застройщика или ИИН физического лица (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

1.2.2 Құрылыс салушы құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы бірнеше рұқсат алу құжаттарын жолдаған жағдайда объектінің реттік нөмірін көрсетіңіз В случае если застройщиком направлено несколько разрешительных документов о на-чале производства строительно-монтажных работ укажите порядковый номер объекта

1.3 Объект түрінің атауы1

Наименование вида объекта1

1.4 Объектінің орналасқан жері (облыс, қала, аудан, ауылдық округ, елді мекен)Местонахождение объекта (область, город, район,сельский округ, населенный пункт)

1.5 Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақтың коды (статис-тикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады)Код территории согласно Классификатору административно-территориальных объ-ектов (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

1.6 Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы рұқсат алу құжатының тіркелген күні (күні, айы, жылы)

Дата регистрации разрешительного документа о начале строительно-монтажных работ (число, месяц, год)

1.7 Құрылыстың басталған күні (күні, айы, жылы) Дата начала строительства (число, месяц, год)

1.8 Жоба бойынша құрылыстың ұзақтығы, айлар Продолжительность строительства по проекту, месяцев

Ескертпе:Примечание:1Мұнда жəне бұдан əрі Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министр-

лігі Статистика комитетінің интернет-ресурсындағы «www.stat.gov.kz» //Респон-денттер үшін// Статистикалық нысандар// Жартыжылдық нысандар// F-001» сілтемесі бойынша орналасқан «Объектілер жəне қуаттар түрлерінің тізбесіне» сəйкес толтырылады

1Здесь и далее заполняется согласно «Перечню видов объектов и мощностей», размещенному на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства националь-ной экономики Республики Казахстан по ссылке «www.stat.gov.kz// Для респондентов// Статистические формы// Полугодовые формы// F-001»

1.9 «Объектілер жəне қуаттар түрлерінің тізбесіне» сəйкес объект түрінің коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады) Код вида объекта согласно «Перечню видов объектов и мощностей» (заполняется ра-ботником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

2. Құрылысты қаржыландырудың басым көзін көрсетіңіз, тиісті ұяшыққа «√» белгісін қойыңыз Укажите преобладающий источник финансирования строительства, поставьте отметку «√» в соответствующей ячейке

2.1 Республикалық бюджет 2.4 Банк кредиттері Республиканский бюджет Кредиты банков

2.2 Жергілікті бюджет 2.4.1 шетелдік банктердің кредиттері Местный бюджет кредиты иностранных банков 2.5 Басқа да қарыз қаражаттары Другие заемные средства

2.3 Меншікті қаражат 2.5.1 резидент еместердің басқа да Собственные средства қарыз қаражаттары другие заемные средства нерезидентов

3. Құрылыстың басым сипатын көрсетіңіз, тиісті ұяшыққа «√» белгісін қойыңыз Укажите преобладающий характер строительства, поставьте отметку «√» в соот-ветствующей ячейке

3.1 Жаңа құрылыс 3.3 Кеңейту Новое строительство Расширение

3.2 Қайта жаңғырту 3.4 Техникалық қайта жарақтандыру Реконструкция Техническое перевооружение

4. Жаңа ғимарат салынып жатқан жағдайда «√» белгісін көрсетіңіз Укажите отметку «√», если сооружается новое здание

5. Қолданыстағы ғимаратқа жапсаржай салынып жатқан жағдайда «√» белгісін көрсетіңіз Укажите отметку «√», если сооружается пристройка к существующему зданию

6. Жаңа тұрғын немесе тұрғын емес ғимараттар, жапсаржай салынған жағдайда, сондай-ақ қолданыстағы ғимараттарды қайта жаңғырту кезінде шаршы метрмен жалпы алаңды көрсетіңіз При сооружении нового жилого или нежилого здания, пристройки, а также в случаереконструкции уже существующих зданий, укажите общую площадь, кв. метров

7. Жаңа тұрғын ғимарат салынған жағдайда, қолданыстағы ғимараттарды кеңейту, сондай-ақ тұрғын емес ғимараттан тұрғын ғимаратқа қайта жаңғыртқан жағдайда пəтерлердің жалпы алаңын көрсетіңіз, шаршы метрПри сооружении нового жилого здания, расширении уже существующих зданий, а также в случае реконструкции из нежилого в жилое, укажите общую площадь квар-тир, кв. метров

8. Қолданыстағы ғимаратта құрылыс іс-шаралары жүргізілген кезде бүкіл объектінің түрі қалай өзгеретінін «√» белгісімен көрсетіңізПри строительных мероприятиях на существующем здании укажите отметку «√», как изменяется вид всего здания

8.1 Тұрғын ғимаратты тұрғын емес 8.3 Тұрғын емес ғимараттардағы ғимаратқа өзгерту өзгерістерИз жилого в нежилое Изменения в нежилых

8.2 Тұрғын емес ғимараттан тұрғын 8.4 Өзгермейді ғимаратқа өзгерту Не меняетсяИз нежилого в жилое

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз2

Согласны на распространение первичных статистических данных2 Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз2

Не согласны на распространение первичных статистических данных2

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:2Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады 2Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 20-қосымша

«Хабарламалар жəне рұқсат алу құжаттары бойынша құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы сауалнама» (коды 162106008, индексі

F-001, кезеңділігі жартыжылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Хабарламалар жəне рұқсат алу құжаттары бойынша құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы сауалнама» (коды 162106008, индексі F-001, кезеңділігі жартыжылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Хабарламалар жəне рұқсат алу құжаттары бойынша құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы сауалнама» (коды 162106008, индексі F-001, кезеңділігі жартыжылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статис-тикалық нысанын (бұдан əрі – статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар аталған статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) банктердің кредиттері – бұл қарыз алушының қаржы қаражатына қажеттілігін қанағаттандыру үшін, белгілі мақсатқа банк беретін ақшалай қаражаттар;

2) басқа қарыз қаражаттары – шаруашылық жүргізуші субъектіге тиесілі емес, бірақ оның иелігінде уақытша болатын жəне оның меншікті қаражатымен бірдей пайдала-нылатын ақша қаражаттары, оларға (банк кредиттерінен басқа) басқа ұйымдардың қарыздары, заңды жəне жеке тұлғалардың – кəсіпорын құрылтайшыларының қарыздары, отандық жəне шетелдік банктік емес мекемелер (микрокредиттік ұйымдар), резидент емес заңды жəне жеке тұлғалар беретін қарыздар жəне грант-тар жатады;

3) жаңа құрылыс – жаңадан салынатын кəсіпорындардың, ғимараттар мен имарат-тар сондай-ақ филиалдар мен жекелеген өндірістердің негізгі, қосалқы жəне қызмет көрсететін объектілерінің кешенін салу, олар пайдалануға берілгеннен кейін дербес баланста болады;

4) жапсаржай – өндірістік ғимараттар мен үй-жайлардан өртке қарсы кедергілермен бөлініп тұратын, əкімшілік жəне тұрмыстық үй-жайларды орналастыруға арналған ғимарат бөлігі;

5) жергілікті бюджет қаражаты – жергілікті атқарушы органдардың қарыз алу қаражаттарын қоса өтеулі жəне өтеусіз негізде жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражат;

6) жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыру – жекелеген өндірістердің, цехтар мен учаскелердің техникалық-экономикалық деңгейіне озық тех-ника мен технологияны енгізу жəне өндірісті механикаландыру мен автоматтандыру, ескірген жəне тозған жабдықтарды жаңа, едəуір өнімді жабдықпен айырбастау негізінде арттыру бойынша, сондай-ақ жалпы зауыттық шаруашылық пен қосалқы қызметтерді жетілдіру бойынша іс-шаралар кешені;

7) қайта жаңғырту – ғимараттың, имараттың жұмысын жақсарту үшін оны қайта құру немесе жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарда (станцияларда) өндіріс көлемін арттыруды қарастыратын іс-шаралар кешені;

8) рұқсат беру құжаттары – өтініш берушіге ғимараттардың үй-жайларын (жекелеген бөліктерін) салу немесе қолданыстағыларын өзгерту жөнінде өзінің ойын іске асыруға құқық беретін құжаттар, олар мыналарды қамтиды:

жерге тиісті құқық беру туралы жергілікті атқарушы органның шешімі;қолданыстағы ғимараттардың үй-жайларына (жекелеген бөліктеріне) қайта

жаңғырту, қайта жоспарлау, қайта жабдықтау жүргізуге арналған жергілікті атқарушы органның шешімі;

9) құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы хабарлама – құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы ақпарат беретін құжат;

10) құрылыс объектісі – құрылысына (қайта жаңартылуына немесе кеңейтілуіне) дер-бес объектілік смета құрастырылатын оған тиесілі барлық жабдықтары, мүкəммалдары, құралдары, галереялары, эстакадалары, ішкі инженерлік желілері жəне коммуникаци-ялары бар жеке ғимарат немесе имарат;

11) меншікті қаражаттар – кəсіпорындардың, ұйымдардың, халықтың меншік қаражаттары;

12) пəтердің жалпы ауданы – пəтердің лоджиялар, балкондар, дəліздер, қолайлы ашық алаңдары ескерілген тұрғын жəне қосалқы үй-жайлардың жиынтық ауданы;

13) резидент еместердің қарыз қаражаттары – шетелдік заңды жəне жеке тұлғалардың, банктік емес мекемелердің қарыздары есебінен жүзеге асырылатын инвестициялар;

14) республикалық бюджет қаражаттары – үкіметтің сыртқы қарыздарын қоса өтеулі жəне өтеусіз негізде республикалық бюджеттен бөлінетін қаражат;

15) тұрғын ғимараттар – негізінен тұрғын үй-жайлардан, сондай-ақ тұрғын емес үй-жайлар мен ортақ мүлік болып табылатын өзге де бөліктерден тұратын құрылыс;

16) тұрғын емес ғимараттар – адамдардың тұрақты тұруынан басқа өзге мақсаттарда пайдаланылатын ғимараттар (əкімшілік ғимараттар, банк ғимараттары, театрлар, спорт кешендері, мейрамханалар, барлар, асханалар, ауруханалар, емханалар, санаторий-лер, мектептер, балабақшалар, зауыт цехтары, наубайханалар, баспаханалар, шашта-раздар, шіркеулер, мешіттер, моншалар, автогараждар жəне басқалар);

17) тұрғын ғимараттардың жалпы алаңы – сыртқы қабырғалардың ішкі жақтары шегінде өлшенген ғимараттар қабаттары алаңының қосындысы ретінде анықталады;

18) кеңейту – қосымша немесе жаңа өндірістік қуаттылықты жасау мақсатында жұмыс істеп тұрған кəсіпорындардың аумағында немесе оларға жанаса орналасқан алаңдарда жұмыс істеп тұрған кəсіпорындардың (имараттардың) жанында қосымша өндірістер салу, сондай-ақ негізгі, қосалқы жəне қызмет көрсету мақсатындағы жаңа цехтар мен объектілерді салу жəне жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту;

19) шетелдік банктер – Қазақстан Республикасының шегінен тыс құрылған жəне тіркелген мемлекетінің заңнамасы бойынша банктік операцияларды жүзеге асыруға құқығы бар банктер жəне өзге де қаржы институттары.

3. Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы хабарламалар мен басқа да рұқсат беру құжаттары (жерге тиісті құқық беру туралы жергілікті атқарушы органның шешімі, эскиздік жоба жəне басқалар) статистикалық нысанды толтыру үшін негіз болып табылады.

Əрбір объектіге жеке статистикалық нысан толтырылады.4. Тұрғын ғимараттарға жеке жəне көп пəтерлі тұрғын үйлер, əлеуметтік топтарға

арналған мамандандырылған үйлер немесе тұрғын үйлер (жатақханалар, жетім балаларға жəне ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернаттар, балалар үйлері, қарттар мен мүгедектерге арналған интернат-үйлері, белгілі тұрғылықты жері жоқ адамдарды бейімдеу орталықтары) жатады.

Қабат алаңына балкондар, лоджиялар, террассалар мен дəліздер, баспалдақтар мен осы қабат деңгейіндегі олардың аудандарын ескере отырып баспалдақтардың алаңдары қосылады. Қабат алаңына лифтілік жəне басқа шахталарға арналған ойық жерлердің алаңы кірмейді.

5. Осы статистикалық нысанды ұсыну қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде

жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ре-сурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді оn-line режимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

6. 1-бөлімнің 1.2.2-тармағында егер бір құрылыс салушы бірнеше хабарлама жіберген жағдайда объектінің реттік нөмірі толтырылады.

7. Қолданыстағы объектіде құрылыс іс-шараларын жүргізу кезінде объектінің функционалдық мақсаты өзгермеген жағдайда ғана 8.4-тармақ толтырылады. Мысалы, жатақхананы қайта жаңғыртқан кезде немесе балабақшаны кеңейткен кезде.

8. Арифметикалық-логикалық бақылау:2-бөлімнің 2.4.1-тармағы 2.4-тармақ толтырылған жағдайда толтырылады;2-бөлімнің 2.5.1-тармағы 2.5-тармақ толтырылған жағдайда толтырылады;3, 8-бөлімдерде жауап берген кезде бір ұяшық көрсетіледі.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 21-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 21 к приказубайқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистике Статистическая форма Министерства национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 13 ноября 2017 года №168

Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Статистикалық нысан www.stat.gov.kz интернет-ресурсына орналастырылған Статистическая форма размещена на интернет-ресурсе www.stat.gov.kz

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статисти-калық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мер зімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып та-былады.Представление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являют-ся административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях».

Статистикалық нысан коды 162112009Код статистической формы

Хабарлама бойынша құрылыс барысы жəне объектіні пайдалануға беру туралы сауалнама

162112009 Анкета о ходе строительства и вводеF-004 в эксплуатацию объекта по уведомлению

Жылдық Есепті кезең жылГодовая Отчетный период год

Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы хабарламаларды мемлекеттік сəулет-құрылыс бақылауы жөніндегі жергілікті атқарушы органдарға жəне сəулет жəне қала құрылысы органдарына ұсынған заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері ұсынадыПредставляют юридические лица, и (или) их структурные и обособленные подразделе-ния, представившие в местные исполнительные органы государственного архитектур-но-строительного контроля и органы архитектуры и градостроительства уведомление о начале производства строительно-монтажных работҰсыну мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 15 наурызға (қоса алғанда) дейінСрок представления – до 15 марта (включительно) после отчетного периода

БСН кодыкод БИН

1. Жалпы мəліметтерді көрсетіңіз Укажите общие сведения 1.1 Объект түрінің атауы1

Наименование вида объекта1

1.2 Объектінің орналасқан жері (облыс, қала, аудан, селолык округ, елді мекен) Местонахождение объекта (область, город, район, сельский округ, населенный пункт)

1.3 Объектінің реттік нөмірі (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады)Порядковый номер объекта (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

1.4 «Объектілер жəне қуаттар түрлерінің тізбесіне» сəйкес объект түрінің коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады)Код вида объекта согласно «Перечню видов объектов и мощностей» (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

1.5 Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақтың коды (статис-тикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады)Код территории согласно Классификатору административно -территориальных объ-ектов (заполняется работником органа статистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

2. Объект пайдалануға берілді ме? Объект введен в эксплуатацию?

2.1. иə → 2.3-тармақ → 2.2 жоқ 2.4-тармақ жəне əрі қарайда пункт 2.3 нет пункт 2.4 и далее

2.3 Объектінің пайдалануға берілген күнін көрсетіңіз Укажите дату ввода объекта в эксплуатацию Күні, айы, жылы Число, месяц, год

2.4 Объектінің пайдалануға берілмеу себебін көрсетіңіз, тиісті ұяшыққа «√» белгісін қойыңыз.Укажите причину почему объект не введен эксплуатацию, поставьте отметку «√» в соответствующей ячейке.

2.4.1 Құрылыс əлі басталған жоқ Строительство не начато

2.4.2 Құрылыс басталды Строительство начато

2.4.3 Құрылыс уақытша тоқтатылған Строительство временно приостановлено

2.4.4 Құрылыс тоқтатылып қойылған Строительство законсервировано

2.4.5 Аяқталмаған құрылыс объектісі сатылған Объект незавершенного строительства продан

2.4.6 Күші жойылған құрылыс Строительство отменено

Ескертпе:Примечание:1Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика

комитетінің интернет-ресурсындағы «Респонденттерге» бөлімінде орналасқан «Объектілер жəне қуаттар түрлерінің тізбесіне» сəйкес толтырылады

1Заполняется согласно «Перечню видов объектов и мощностей», размещенного на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан в разделе «Для респондентов»

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз2

Согласны на распространение первичных статистических данных2 Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз2

Не согласны на распространение первичных статистических данных2

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:2Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады 2Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 13 қарашадағы №168 бұйрығына 22-қосымша

«Хабарлама бойынша құрылыс барысы жəне объектіні пайдалануға беру туралы сауалнама» (коды 162112009, индексі F-004,

кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Хабарлама бойынша құрылыс барысы жəне объектіні пайдалануға беру туралы сауалнама» (коды 162112009, индексі F-004, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Хабарлама бойынша құрылыс барысы жəне объектіні пайдалануға беру тура-лы сауалнама» (бұдан əрі – статистикалық нысан) (коды 162112009, индексі F-004, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық ны-санын толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар аталған статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы хабарлама – құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы ақпарат беретін құжат;

2) құрылыс объектісі – құрылысына (қайта құрылуына, кеңейтілуіне) дербес объектілік смета құрастырылатын оған тиесілі барлық жабдықтары, мүкəммалдармен, құралдары, галереялары, эстакадалары, ішкі инженерлік жүйелері жəне коммуникаци-ялары бар жеке үй немесе ғимарат;

3) салынып жатқан объектiлердi консервациялау – құрылысы аяқталмаған объ-ект конструкцияларының, материалдары мен жабдықтарының оны салудың уақытша тоқтатылуы кезеңiнде сақталуы мен сапалық сипаттамаларын қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар кешенi.

3. Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізе бастағаны туралы ұсынылған хабарлама-лар статистикалық нысанды толтыру үшін негіздеме болып табылады.

Əрбір объектіге жеке статистикалық нысан толтырылады.4. Осы статистикалық нысанды ұсыну қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде

жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ре-сурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді оn-line режимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2017 жылғы 5 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №16051 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 11-12-беттерде)

RESMI

14 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақ қай қиырда жүрсе де �зінің ұлттық болмысына тән ірілігін к�рсетуден танбаған. Бұған мысал �те к�п. С�зіміздің дәлелі ретінде қарақалпақ топырағында туып-�сіп, Тұран �ңірін таңғалдырған толағай ұл жайлы с�з етпекпіз.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

SPORT

Əмударияның оң жаға лау ын-дағы елдің спорт тарихы өңірде ашылған алғашқы мектептерге барып тірелетіні анық. Біз əрине, ресми түрде мойындалған спорт жайында айтып тұрмыз. 1874 жы-лы Петро-Александровск (Төрт-күл қаласының бұрынғы ата-уы) қаласында бастауыш мектеп ашылған. 1885 жылы сол мектептің базасында қалалық училище пайда болып, онда тұңғыш рет гим нас-тикадан сабақ өткізілген. Осын -да алғаш рет 1939 жылы бүкіл-одақтық дене шынықтыру кү ні-не орай республикалық спар та -киада ұйымдастырылған екен. Онда С.Тұрсынов, Б.Жұ маниязов, А.Əбдірахманов, С.Шамұратовтар жеңімпаз бол ған.

Екінші дүниежүзілік соғысқа байланысты бұла күші бойына сыймай жүрген атақты балуан-дар түгелдей дерлік майданға аттанды. Майданда қаза тапқаны қаншама. Соғыстан кейінгі жыл-дары Бесқала, Ташауыз, Хо резм жеріндегі тойлар күрессіз өт-пейтін. Осы заманда Қожаназар балуанның өз шəкірттерін бастап, тойға баруы үлкен мейрам-тын. Ол кезде Қожаназар балуан алған жүлдесінің барлығын жоқ-жітікке таратып беруші еді.

Осындағы Қожаназар ба луан-ның шəкірттерінің бірі – Əбибол-ла есімді бала. Ол қаршадайынан күрестің қыр-сырын үйреніп, жүл де үшін емес намыс үшін белдесетін. Əрі атақты Қожа на зар-дың туған жиені-тұғын. Əбиболла əкесінен ерте айырылған, ағасы Қарлыбай соғыстан қайтпаған еді. Шешесін асырау үшін еңбекке ерте араласты. Мақта алқабында қара жұмыс істей жүріп, күрестің əдіс-тəсілдерін үйренді. 17-18 жасқа келгенде ешкімге есесін жібермейтін нағыз балуанға ай-налды.

Қожелі өңіріндегі атақты жыл қышы Əшірбай жалғыз ұлы Нұрмұхаммедке сүндет той жа-сайды. Осы той Əбиболланың атын шығарды. Жас балуан

бір неше алыпты жығып, мəреге ал қынбай жеткен екен.

– Бас жүлдеге тігілген түйе Əбиболлаға бұйырды, – дейді тойды жүргізіп тұрған Қожаназар балуан. – Əшірбай тағы да жүлде тігем дейді, қапы қалғандар болса, Əбиболламен күреске шықсын. Талапкерлер бар ма?

Талапкерлер көбейіп кетеді. Бұларды түгел жеңсе, түйе балуан атанатынын, жеңілсе, ұстазы Қожаназар балуанның да беделі түсетінін ұққан Əбиболла іштей Жаратқаннан жəрдем сұрап, алаңда қасқайып тұрады. Сөйтіп қарсылас шақ келтірмей бəрін жеңген Əбиболла, күрес біткесін жүл деге алған бір түйе, екі өгіз, бес қой, түрікмен кілемін жетім-жесірге таратып беріп, ел-ден бата сұрайды.

– Тұранды уысында ұстаған бабаң Жалаңтөс баһадүрдің аруа-ғы жар болсын! Бабаң ақ найзаның ұшымен алған жерді ақ білектің күшімен алғайсың! Əумин! – деп бата беріпті нағашысы Қожаназар балуан.

– Əумин! Əумин! – деп бет си-па ды жиналған жұрт.

Ертеңіне Қожаназар балуан Қо желіден Нөкіс ауданының «1 май» ұжымшарындағы Əби-бол ланың үйіне қонаққа келеді. Тамақ жеп болған соң «Енді міне, түйе балуан болдың. Заман өзгерді. Атам заманнан бері той-ларда күресіп, даңқы жер жарып жүр ген балуандардың мысын

бастың. Сен енді ауылдың той-ын қой. Үкіметтік жарыстарға бар. Сонда көзге түссең үлкен жарыс тарға апаратын көрінеді. Ана Сапалақ балуан 1939 жылы сол кездегі Қарақалпақстанның астанасы Төрткүлдегі жарыста жеңіп шыққан болатын. Сосын тойда күрескенді қойып, бірыңғай үкіметтің жарыстарына барды. Қазір ел оны бас балуанға балап жүр. Сен əлі жассың. Болашағың алда. Сондықтан атақты балуан болғың келсе, осылай жаса» деп өз ақылын айтты жиеніне.

Нағашысының сөзін екі етіп көрмеген Əбиболла келіскен сы-ңай танытып, үнсіз бас изеді.

Қожаназар балуан кеткен соң Əбиболла досы Ысмайыл Аса-ма диновпен бірге тынымсыз жат тығуды бастайды. Күрес-тің сан қилы əдістерін бірі екін-шісіне үйретті. Нөкістегі жарыс-тарға ұжымшар атынан барып жеңіспен оралып жүреді. Сон-дай жарыстардың бірінде 1949 жылы ұлттық күрестен Фер ға на қаласында өтетін ауыл жас тары-ның спартакиадасына жолдама ұтып алды.

Бұл оның ауылдан ұзап шық-қан алғашқы сапары-тұғын. Қатты толқыды. Жолай Хиуа, Бұқара, Са марқан, Жызақ, Ташкентті тама шалап қарақалпақстандықтар Фер ғанаға жетеді. 19 жастағы Əби болла бағы жанып, спарта-киа даның жеңімпазы атана-ды. «Грамота» деген жазуы бар қатты қағаз бен алтын ме дальді алғаш көргенде, мұнысы жақ сы екен «Бəленшенің тойын да түйе, Түгеншенің тойында бие ұттым» деп жүрмейсің. Же ңі сің нің айғағы – медаль мен грамота, деп ойлады.

Елге келген соң Қожаназар балуан жиенінің жеңісіне қатты қуанады. Бұл оқиғаны дастарқан басында атап өтіп отырғанда, үйге Қарақалпақстанның атақты балуандары Сапалақ Шамұратов пен Қадыр Қаландаровтар кіріп келеді. Олар оқиға себепкерін құттықтап, ешқашан жауырыны жерге тимеген Қожаназар балуан-мен əңгіме-дүкен құрады. Кетер кезінде екі балуан бірден оған қолқа салды:

– Балуан аға, жақсы шəкірт да йын даған екенсіз. Бұл бала əлі

ұзақ қа барады. Қалған жа ғын да сү йе гі сіздікі, етін бізге тапсыр-саңыз...

Қожаназар балуан келісімін береді. Енді Əбиболланы Сапа-лақ пен Қадыр балуандар жаттық-тыратын болады.

1950 жылы Өзбек ССР-нің 25 жылдығы салтанатты жағ дай да атап өтілетін болып, облыс тарда мерейтойға арналып спорт тың əр түрінен жарыстар ұйым дас-тырылды. Ұлттық күрестен Қара-қал пақстан чемпионаты да мерей-той аясында өтті. Ұстаздарының айтуымен артық салмақтан ары-лып, жеңіл салмақта күресіп жүрген Əбиболла Садықов авто-номиялық республиканың чем-пионы атанды.

Өзбекстан чемпионаты Таш-кент қаласындағы цирк ғимара-тында өтті. Күрестен басқа спорт түрлері онша дами қоймаған кез

емес пе, белгіленген орынға кө-рер мен сыймай кетіпті. Күресті түр геліп тұрып тамашалағандар да көп. Осындай алқалы жиын-да нағыз балуан намысты қолдан беруі мүмкін бе, Əбиболла Өз-бекстан чемпионы атағын жеңіп алып, жерлестерінің мерейін үстем етеді. Жеңімпаздарға Аш-ха бад қаласында өтетін Орталық Азия жəне Қазақстанның спарта-киадасына жолдама берілген.

Əбиболла Садықов машық-танып жүріп, арадан екі жыл өт-ке нін байқамай да қалады. 1952 жы лы Ашхабадта Түрікменстан, Тəжік стан, Өзбекстан, Қырғыз-стан жəне Қазақстан құрамалары дəуірдің айтулы жарысы саналған спартакиадаға жиналады. Қара-қалпақстандық Əбиболла Са ды-қов додаға Өзбекстан құрамасы сапында қатысады.

Қарақұм қойнауындағы əлі мəрмəр қала атана қоймаған Аш хабад 22 жастағы Əмудария жағалауынан келген қазақтың қара баласын арманның асқарына жеткізді. Финалда Қазақстан чем пионын жеңген Əбиболла Садықов ұлттық күрестен Ор-талық Азия жəне Қазақстанның аб со люттік чемпионы деген атаққа қол жеткізеді. Бұған дейін бірде-бір қазақ ұлтының өкілі мұндай атақты иеленбеген еді.

Əбиболланың ұлтын біліп қалған Қазақстан құрамасының

бапкерлері оны атажұртқа əкету үшін Нөкіске келеді. Алайда Қарақалпақстан билігі ірі жа-рыста жеңіске жеткен тұңғыш балуанын бермеу үшін қатты қарсылық көрсеткен. Атажұртқа бармақшы болған арманы адыра қалған Əбиболла жүнжіп кетті. Соның салдарынан Өзбекстан Рес публикасы «Пахтакор» спорт қоғамының 1952 жылы 3-6 қыр-күйекте Бұқарада, 1953 жылы 16-20 шілдеде Самарқанда өткізілген спартакиадасында үшінші, екінші орындарды қанағат қылды.

«Айналаңдағылардың саған деген қарым-қатынасын білгің келсе, олардан оқ бойы озып көр» деген халық даналығы дұрыс екен. Ресми Нөкіс пен Ташкент оны Одақ көлеміндегі жарыстар-дан үнемі шеттетіп отырды. Осы жолы барамын-ау деп дайында-лып жүргенде тасадағы біреу-лердің мұны аттап өтіп кеткенін біліп талай қынжылды. Амал қанша?

Өмірінің мазмұны ба луан-дықта деп білген Əбиболла күрес ті жалғастыра берді. 1954-1955 жылғы Қарақалпақстан спартакиадасында, 1957 жылғы Қара қалпақстан чемпионатын-да жеңімпаз болса, «Пахтакор» спорт қоғамының 1959 жылы Нө-кісте өткізілген спартакиадасында 2-орынды алды. 1954-1955 жыл-дары Ташкент қаласында өткен Өз бекстан чемпионатында жеңіс тұ ғырының ең биік сатысына кө-терілді.

Əбиболла Садықов спорттағы карьерасын аяқтаған соң Нөкіс қаласындағы «Пахтакор» спорт қоғамында, ішкі істер органында қызмет атқарды. Ол 1991 жылы 6 қыркүйекте Нөкіс қаласында дүниеден өтті.

1993 жылы 15 мамырда ба-луан Əбиболла Садықовты еске алу мақсатында ұлттық күрестен алғашқы турнир өткізілді. Содан бері бұл турнир ішінара өткізіліп келеді. Нөкіс қаласындағы бір көше даңқты балуанның есімімен аталады.

Бегабат ҰЗАҚОВ, журналист

Оңтүстік Қазақстан облысы

Әбиболла балуан

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ұлттық спорттың биылғы дүрмекті жарыстарын тағы да бүркітшілеріміз бастап кетті. Жуырда Оралда �ткен бәсеке бүркітшілеріміздің ақпан айында ұйымдастырылған үшінші жа-рысы. Шығыс �ңірде басталған бүркітшілер сайысы Жетісуда жалғасып, іле-шала құсбегілер Батыс Қазақстан облысына жол тартты. Нақтырақ айтқанда, ақпан айының алғашқы күндері Семей �ңіріндегі Үржар ауданының Бестерек ауылында Астана қаласының 20 жылдығына орай ересектер арасындағы бүркітшілердің ХІІ республикалық чемпионаты �тті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ұлттық спорт түрлері қауым-дастығының ұйымдастыруымен, Үржар ауданы əкімдігінің қол-дауымен өткен биылғы жылдың елшілік бас жарысында 39 бүркітші бақ сынады.

Арада апта өткенде құс бе гі-леріміз Жетісуда бас қосты. Ал-маты қаласының ип по дро мында «Руxани жаң ғы ру» бағ дарламасы аясын да «Қы ран-2018» атты құсбе гі лердің рес публикалық тур нир інде Қазақ станның 10 аймағынан келген 60-қа жуық бүркітші үш күн бойы өзара «кім мықтыны» анықтады.

«Қансонар-2018» турнирі Батыс Қазақстан облысында тұң ғыш рет ұйымдастырылды. Бұл өңірде алғаш өткізілген жа-рысқа Қазақстанның əр өңірі нен – Атырау, Маңғыстау, Ақмо-ла, Алматы, Жамбыл, Көкше-тау, Қарағанды облыстары нан, Астана мен Алматы қала сы -нан отыздан астам құсбегі қа-тыс ты. Бір қызығы, іргеде өтіп жат қан думаннан қалғысы кел-мей, Ресейдің көршілес Са-мара, Тольятти, Ульянов қала-ла ры нан қаршыға мен ителгі бап тап жүрген құсбегілер де жолға шыққан екен. Қызыл кітапқа енген құстарын шекара-дан өткізбей, тек өздері келуге

мəжбүр болған. Шетелдік қо-нақтар Оралдағы құсбегілер сайы сының ұйымдастырылуына, ел-жұрттың ықыласына ерекше қызығушылық танытты.

Еліміздің батыс өңір ін де бүркітшілеріміздің респуб ли-калық сайыстарын ұйымдастыру өт кен жылы бастау алған-ды. Дəл осындай жарыстар был-тыр Маңғыстау мен Атырау об-лысында өтті. Биылғы шара Ба-тыс Қазақстан облысы басшы лы-ғының қолдауымен өтті. Мұ ны құсбегілік дəстүрдің еліміз дің батыс өңірінде қайта жанда-нуы деп айтуға болады. Қазір гі кез де республикамызда жет піс-тен астам құсбегі бар. Ата-ба-ба мыз дан мұра болған дəстүрлі өнер жыл өткен сайын жандана түсуде.

Қатарынан үш ірі бəсекені өткізген құсбегілеріміз өткен сен біде Бурабай кентінде респуб-ли калық семинар-кеңес ұйым-дастырды. Еліміздегі бүркітшілік өнерді дамытуға күш салып жүр-ген бірнеше облыстағы ма ман-дар мен халықаралық құсбе гілер өкілдері қатысқан бұл семинар-кеңесте бүркітшілер жарысының бұрынғы бекітілген ере жесіне толықтырулар мен өзгерістер енгізілді.

Мəдениет жəне спорт ми-нис трлігі Спорт жəне дене шы-нық тыру істері комитеті мен Ұлт тық спорт түрлері қауым-дас тығының ұйымдастыруымен өткен аталмыш жиынның өзе-гі бүркітшілер жарысын өткі зу ережесіне толықтырулар мен өзгерістер енгізу болған. Негі-зінде, бүркітшілер жарысын өткі зу ережесіне толықтырулар енгі зу көптен көтеріліп келеді. Осы мəселе туралы өткен жылы Алматы қаласында да үл кен жиын өткен. Биыл Бурабай-да ұйым дастырылған аталмыш семи нар-кеңесте сол бұрын айты лып келген көп мəселенің шешімі талқыға түсіп, түйіні қо йылғандай болды. Жиынға əлем дік құсбегілер қауым дас-тығының Азия елдері бойын-ша жетекшісі Бақыт Қарнақ-баев, Венгрия құсбегілер феде-ра циясының өкілі Шандор Дороги, Алматы қаласындағы «Қы ран» федерациясының атқа рушы директоры Бағдат Мүп текеқызы, Ақмола облысы əкімінің кеңесшісі Шынарбек Батырханов жəне оннан астам облыстан келген осы сала жаттықтырушылары қатысты. Көптеген жыл осы құсбегілік саласында тер төгіп келе жат қан ардагер бүркітшілердің, тəжі ри-белі мамандардың тарапынан ұсынылған ой-пікірлер еске-ріле келе, Бүркітшілер ереже-сіне мынадай өзгерістер енгізу ұйғарылды.

Жарыс үстінде құсбегілер бұрын бүркітті қолға шақыруды тек жаяу орындап келген. Бұдан былай бүркітті қолға шақыру тек ат үстінде атқарылады.

Бүркітті қолға шақыру бұ ған дейін 200 метр болса, бұл қа шық-тық енді 500 метрге ұзартылды.

Бүркітті тірі аңға салу бо-йынша да өзгеріс бар. Бұдан бы-лай ғы жарыста бүркітті тек қоян мен түлкіге салады. Бүркіт ті қас-қырға салу туралы бөлім алы нып тасталды.

Дүниежүзілік құсбегілер өкіл дері ұсынысымен бұдан бы-лайғы уақытта жарыс «Бүр кіт-шілер жарысы» емес «Құсбегілер жарысы» болып аталатын болды.

Т�леген Ж�КІТАЙ, Ұлттық спорт түрлері

қауымдастығының баспасз қызметкері

«Бүркітші» емес«құсбегі» дейтін болды... ––––––––––––––––––––

Асық ойыны – әр �лкеде әртүрлі ерекшеліктерін сақ-тай отырып дамыған ұлттық ойындардың ішінде аса та-нымалы және қазақ халқы-ның дәстүрлі ұлттық ойын-дарының ең қызықты әрі �те кең тараған түрі. Сондықтан ғасырлар бойы халықтың зердесінде сақталып келген осы бір ойынды �скелең ұр-пақты тәрбиелеудің құралы ретінде пайдаланған ж�н.––––––––––––––––––––

Бұл ойын мазмұны жағынан ұтыс ойыны тобына жатады. Қа-зір гі ауыл жəне қала балаларының ойнап жүргені «асық ату» ойы-ны балалардың тез қимылдауын қалайды. Мергендігін арттырады, дəлдікке, есепке үйретеді.

Қазақ баласының есепке жүй-рік тігі, міне, осындай ойындар ды ой наудан қалыптасқан. Асықты еш кім қолдан жасап жатпайды. Табиғи нəрсе. Оның жақсы сал-мақ ты түрлерінен сақа жасайды. Қазақта «қой асығы болғанмен, қолыңа жақса сақа тұт, жасы кіші болса да, ақылы асса аға тұт» де-ген мақал бар. Бір нəрсенің дайын екенін білдіретін «сақадай сай» сөз тіркесі де бар.

Асықтың: алшы, тəйке, бүк, шік, омпа, шоңқа деген түрлері бо ла ды. Оның ішінде алшыны өте жо ға ры бағалаған. Өмірде жо лы бол ған дəулетті адамдарды «Асы ғы алшысынан түсіп тұр» деп ай тады. Асық ойыны балалар-ды ептілікке, мергендікке, ұқып-тылыққа баулиды.

Осы орайда, біз ұлттық ойын-ды насихаттауды басты ныса наға ала отырып, 2010 жылы Қа зақ-стан Республикасының Спорт жəне денешынықтыру істері ко митеті жанынан «Асық ату» рес публикалық федерация сы құрылды. Қазір федерацияның 5 облыста филиалы жұмыс істеп тұр. Ұлт тық спортпен ұзын саны 201 973 спортшы айналысатын бол са, оның 1039-ы асық ойнайтын дар. Республика көлемінде 78 мектеп-те асық үйірмелері бар жəне оның 63-і ауыл мектептерінде еке нін баса айту керек. Қазақстан Рес-публикасының «Денешынықтыру жəне спорт туралы» Заңының 21-бабында: «Ұлттық спорт түрлері спорттың ажырамас бір бөлігі болып табылады. Оның танылуы осы заңда белгіленген тəртіппен жү зеге асы ры лады» делінген. Елі міздің заңын да

осылайша кең мүм кін дік тер беріліп отырғанда, өзіміздің төл спорттық ойындарымызды да-мытпау – біздің ұрпаққа сын.

«Дəстүр мен мəдениет – ұлт-тың генетикалық коды. Біз өзіміз-дің ұлттық мəдениетіміз бен дəс түрлерімізді осы əр алуанды-ғымен жəне ұлылығымен қосып қор ғауымыз керек, мəдени игілі гімізді бөлшектеп болса да жинастыруымыз керек!» деп Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев бір сөзінде айтқан екен. Мемлекет басшысы осындай жолдаула-рымен бастамашы топтарды қолдап жатқанда, біз тартынып қалмақ емеспіз. Ұлттық мəдени игілігімізді жаңғырту жолында аянбай тер төгуге əзірміз. Осы мақсаттың желеуімен, біз асық ойынының ережесін 4 тілде жа-зып, ол 2011 жылы бекітілді.

Ұлттық спорт түрі ретінде па-тент алуға да қолымыз жеткенін айт қым келеді. Осылайша, бұл ойын алғаш рет 2011 жылғы 20-26 қыр күйекте ел тəуелсіздігінің 20 жыл дығына арналған ұлт тық спорт түрлерінен III фестиваль-дің бағ дарламасына кіргізілді. Бұл біз дің алғашқы іс-шарамыз дың бірі. Бүгінгі таңда федерацияның жұмысы жолға қойы лып, түрлі деңгейдегі турнирлер ұйым дас-тырылып келеді. Мəселен, 2013 жыл ғы 14 қыркүйекте өткен «Самұ рық-Қазына» ұлттық ƏҚ I Спар такиадасында біздің ойын ойналды.

Сондай-ақ Ұлттық спорт түр-лері қауымдастығының ұйым-дас тыруымен асық ату ойыны-нан 2014 жылдың маусымында жастар арасында Республикалық ашық біріншілік өтті. Тағы да осы жылы Тараз қаласында ау-ыл-село спортшыларының II

жаз ғы жасөспірімдер ойындары-на асықты енгіздік. Сондай-ақ «Асық ату» ойыны елордамызда Астана күніне орай бес жыл қа-тарынан өткізіліп келеді. Ақ се леу Сейдімбекті еске алуға ар нал-ған «Алтын сақа» қалалық ашық чемпионаты өткізіліп келеді. 2014 жылы қыркүйекте Өс-кеменде өткен Қазақстан Респуб-ликасының Президенті жүлдесіне арналған 5-ші халықтар ойыны күнтізбесіне де кіргізілді жəне ма-усым айында Берлин қаласында өткен Еуропа қазақтарының кіші құрылтайында да «Асық ату» ойы ны көрсетіліп, жарыс өтті.

Қазақстан құрамасы 2016 жы лы қыркүйек айында Қырғыз елінде ұйымдастырылған «Дүние-жүзілік көш пен ділер» ойыны-на қатысты. Бұл ойынға 16 мем лекеттен құрамалар келіп, Қазақ стан командасы қырғыз халқының «Ордо» ойынынан 4-орынды иемденді. Тағы да бір айта кетер жайт, біздің федерация «Асық ату» ойынын ЮНЕСКО ұйымына адамзаттың құндылығы ретінде енгізу жəне қорғау туралы ұсыныс білдіруде.

Ал бүгінгі таңда, ұлттық ойын «Асық ату» спортының 2018 жыл-ға арналған жоспар бойынша жұ-мыс атқарып жатқан жайымыз бар. «Асық ату» ойыны, əсіресе ком-пьютер мен интернетте күні бойы оты ратын жастарды көз ауруынан құтқаратын, таза ауаға шығарып, қимыл-қозғалыс жасауға, денсау-лықтарын шыңдауға көп пайда-сын келтіретінін қазіргі медицина ғылымдары дəлелдейді.

Жомарт САБЫРЖАНОВ,Республикалық «Асық ату»

федерацияның атқарушы директоры

Асық ату ептілікке баулиды

26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 15SPORT

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан құрама командасы жаңа бапкер Станимир Стойловтың баптауымен алғашқы ойынын �ткізді. Жолдастық кездесу болса да, жерлестеріміз жеңіске жетіп, жанкүйерлерді бір желпінтіп тастады. Жеңіске сусап қалған құрамамыздың бұл ойыны, сонымен қатар бірнеше рекордты жаңартты. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ермұхамед М�УЛЕН,«Егемен Қазақстан»

Соңғы төрт жылдың көлемінде Қазақстан футболына жаңа леп ала келген болгариялық бапкер Станимир Стойлов «Астана» клубындағы қызметінен кетіп, ұлт тық құраманың тізгінін ұстағаны белгілі. Құрама алғашқы жолдастық кез де суді Венгрия ко-мандасымен өткізді. Қазақстан құрамасы 2014 жылы өткен жол-дастық ойында 3:0 есебімен ойсы-рай жеңілген еді. Міне, араға төрт жыл салып қайта кез дес кенде 3:2 есебімен жеңіс ке жетті.

Ойынның өзі біз үшін сəтті басталды. Бауыржан Исламхан көтерген бұрыштамадан Роман Мұртазаев есеп ашты. Араға төрт минут салып Бахтиер Зайнутдинов есепті еселей түсті. Бұл құрамаға енді ғана қосылған жас футболшының дебюттік ойы нындағы тұңғыш голы бол-ды. Жалпы, айта кетуіміз ке-рек Қа зақстан құрамасының қа-тарына алына салып, ə деген-нен гол соққан футболшылар саусақпен санарлық. Олар Бақ-тияр Байсейітов, Нүркен Мəзбаев, Владимир Нидергаус, Виктор Зу барев секілді санаулылар ғана. Ал олардың қатарына бұл ойын-да тек Зайнутдинов қана емес, Еркебұлан Сейдахмет те еніп отыр.

Кездесудің 21-минутында алғыр шабуылшы Адам Салай

гол салған соң, Сейдахмет те бір серпіліп, қақпаға допты дəл ба ғыт таған болатын. Ойын ның жар ты сағаты өте берген тұста есеп 1:3 бо лып, біздің пайда-мызға жазылып тұрды. Жақын да ғана ресейлік клубтың қатары-на ауысқан Сей дахмет туралы «Егемен Қазақ стан» газеті алғаш-қы лардың бірі болып репортаж берді. Газет тілшісі ар найы Баш-құрт стандағы «Уфа» клу бының ойы нын тамашалап, Ерке бұ-ланмен сұхбаттасып қайтқан еді. Жұрт жақтаған жас жігіт құрамаға алына салып, бірден өзінің ерек ойыншы екенін көрсете білді. Ендігі бар үміт осылай өсіп келе жатқан жастарда екенін жалпақ жанкүйер кешегі ойыннан анық сезді-ау деп отырмыз.

О д а н б ө л е к С т а н и м и р Стойлов Могомед Парагульгов, Юрий Перцух секілді жастар-ды да алаңға шығарып, бір тексеріп алды. Бұл дегеніміз, бұрынғы жеңілістерді ұмытқан, жеңімпаздық рухы бар жаңа құрама команда жасақталып жатыр дегенді айғақтайды. Болгариялық бапкер енді бүгін тағы бір сыннан өтпек. Венгрия жерінде өтетін келесі ойында отандастарымыз Станимирдің жерлестеріне қарсы тұрады. Болгария құрамасы біз Венгрияны ұтқан күні Босниямен ойнап жеңіліп қалды. Демек алдағы ойын қазақ футболшыларының қарымын көрсетеді.

Стойлов құрамаға серпіліс әкелді

ВЕНГРИЯ – ҚАЗАҚСТАН 2:3 (1:3)Голдар: Муртазаев, 6 (0:1), Зай нутдинов, 10 (0:2), Салай, 21

(1:2), Сейдахмет, 30 (1:3), Немет, 68 (2:3)Ескерту: Кляйнхайслер, 47 – Пост ников, 22, Қуат, 30Венгрия: Гулачи, Отигба, Фиола, Элек, Джуджак, Салай, Уг-

раи, Барнабаш, Кляйнхайслер, Николич, БоткаҚазақстан: Эрич, Шомко, Ма лый, Постников, Бейсебеков,

Қуат (Ахметов, 84), Зайнутдинов (Пара гульгов, 73), Исламxан (Мирош ниченко, 90+3), Мұртазаев (Сүйім баев, 88), Сейдаxмет (Перцух, 60), Хиж ниченко (Тұңғышбаев, 76).

SPORT

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан құрама командасы жаңа бапкер Станимир Стойловтың баптауымен алғашқы ойынын �ткізді. Жолдастық кездесу болса да, жерлестеріміз жеңіске жетіп, жанкүйерлерді бір желпінтіп тастады. Жеңіске сусап қалған құрамамыздың

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

гол салған соң, Сейдахмет те бір серпіліп, қақпаға допты дəл ба ғыт таған болатын. Ойын ның жар ты сағаты өте берген тұста есеп 1:3 бо лып, біздің пайда-мызға жазылып тұрды. Жақын да ғана ресейлік клубтың қатары-на ауысқан Сей дахмет туралы «Егемен Қазақ стан» газеті алғаш-қы лардың бірі болып репортаж берді. Газет тілшісі ар найы Баш-құрт стандағы «Уфа» клу бының ойы нын тамашалап, Ерке бұ-ланмен сұхбаттасып қайтқан еді. Жұрт жақтаған жас жігіт құрамаға алына салып, бірден өзінің ерек ойыншы екенін көрсете білді. Ендігі бар үміт осылай өсіп келе

О д а н б ө л е к С т а н и м и р Стойлов Могомед Парагульгов, Юрий Перцух секілді жастар-ды да алаңға шығарып, бір тексеріп алды. Бұл дегеніміз, бұрынғы жеңілістерді ұмытқан, жеңімпаздық рухы бар жаңа

Стойлов құрамаға

«Атамекен» Қазақстан Республикасы Ұлттық кəсіпкерлер палатасының басшылығы мен ұжымы қоғам қайраткері

Нұрлан Кенжебекұлы ЕРІМБЕТОВТІҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған-туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Кəсіподақтар федерациясының басшылығы мен ұжымы белгілі қоғам қайраткері

Нұрлан ЕРІМБЕТОВТІҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған-туысқандарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Əлеуметтік өзара ықпалдастық жəне коммуникациялар орталығы» ЖММ, «Самұрық-Қазына» АҚ омбудсмені

Нұрлан Кенжебекұлы ЕРІМБЕТОВТІҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты, оның отбасына, жақындары мен туған-туысқандарына қайғыра отырып көңіл айтады».

«Егемен Қазақстан» газетінің ұжымы Батыс Қазақстан облысының əкімі Алтай Сейдірұлы Көлгіновке қарындасы

Нұржамал Сейдірқызы КӨЛГІНОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Егемен Қазақстан» газетінің ұжымы редакция қызметкерлері Гүлмəрия Əшімханқызы Құдабаеваға жəне Кенжегүл Əшімханқызы Құдабаеваға

Алмагүл Əшімханқызы ҚҰДАБАЕВАНЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«ҚазАқпарат» ХАА ұжымы осы агенттіктің Бас редакторы Бибинор Танель бае ваға əкесі

Сұлтан Абдырұлы ТЕНЕЛЬБАЕВТЫҢ қай тыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

�ли БИТ�РЕ,«Егемен Қазақстан»

Кеше отандасымыз жүлде қоры 8 миллион долларды құрайтын жарыстың төртінші айналымына шықты. Диас екі сағатқа жалғасқан үшінші ай-налымда германиялық Карина Уитхофты (əлемнің 57-ракетка-сы) жеңді. Бұл кездесуде Зарина қарсыласына қарағанда сауатты ойын көрсетіп, жеңіске əбден лайық екенін көрсетті.

Кездесудің бірінші сетінде Қа зақстандық теннисші гер-мания лық қарсыласынан 4:6 есебімен жеңіліп қалды. Екінші сетте де Диас Карина Уитхофқа 4:5 нə тижесімен есе жіберіп жатқан. Алайда ақылы мен күшін бір арнаға тоғыстыра білген жер лесіміз германиялық теннис шіден жеңісті жұлып алды. Есеп – 7:5. Екінші сет-те Зари на оң аяғынан жарақат алып, меди циналық көмек алуға мəж бүр болды. Дегенмен дəрігерлер отандасымызға дер кезінде қа жетті емді қолданып, оған жарыс ты жалғастыруына болатынын айтты.

Ал үшінші сетте Диас Уит-хофқа еш мүмкіндік қалдырмай, 6:0 есебімен айқын ұтып, бұл сетті де өз пайдасына шешті. Гер маниялық теннисші дəл жəне анық соққы жасағанымен, За-рина оның шабуылдарына той-тарыс беріп отырды. Ойын дағы

қорытынды есеп – 4:6, 7:5, 6:0. Бұл екі теннисшінің өзара

екінші рет кездесуі. Бұған дейін Зарина Диас пен Карина Уитхоф 2016 жылдың мамыр айында Францияда өткен French Open турнирінің алғашқы кезеңінде жолыққан. Ол ойында да отанда-сымыз 2:6, 6:4, 6:2 нəтижесімен жеңіске жеткен болатын. Екі теннисші арасындағы жеке кез-десу бойынша Зарина Диас 2:0 есебімен алда тұр.

Зарина Диас Miami Open турнирінің екінші айналымын-да «Үлкен дулыға» турнирінің екі жарысын жеңіп алған (2004 жылғы АҚШ Ашық чемпионаты мен 2009 жылғы Франция Ашық чемпионаты) ресейлік теннисші Светлана Кузнецованы жарыс жолынан шығарып жіберді. Екі сетке созылған ойында Зарина Диас қарсыласынан 6:1, 6:3 есебімен басым түскен-ді. Айта кетейік, қазіргі таңда Кузнецова əлемнің 37-ракеткасы. Ал бірінші айна-лымда жерлесіміз америкалық Джениффер Брэдиден (əлемнің 80-ракеткасы) 7:5, 7:6 есебімен басым түскен.

Енді Зарина Диас бүгін Mia mi Open турнирінің ширек фи налында əлемнің алтын-шы ра кеткасы чехиялық Каро-лина Плишковамен ойнайды. Жеңіске жеткен теннисші ширек финалға шығады. Майамидегі жарыс 1 сəуірде аяқталады.

ТЕННИС

Зарина Диас – ширек финалда

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––АҚШ-тың Майами қаласында �тіп жатқан теннистен қыз-дар арасындағы Miami Open халықаралық турниріне Қазақ-станның бірінші ракеткасы Зарина Диас та қатысып жатыр. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

БоксБүкілəлемдік бокс сериясын-

да өнер көрсететін Қазақстанның «Астана арландары» командасы сырт алаңда «Индиан Тайгерс» боксшыларымен жекпе-жек өткізіп, 3:2 есебімен басым түсті.

«Арландар» сапынан 49 кило салмақтағы Теміртас Жүсі-пов, 64 килодағы Ділмұрат Ми-житов жəне 75 килодағы Əбіл-хан Аманқұл жеңіске жетті. Ал Нұрсұлтан Көшеғұлов (56 кг) пен Əбілхайыр Тұрланбек (91 кг) қарсыластарына есе жіберді.

Енді жерлестеріміз 6 сəуір күні сырт алаңда Қытайдың «Чайна Драгонс» командасымен кездесу өткізеді.

ФутзалФутзалдан клубтар арасын-

да өтетін УЕФА Кубогына қа -зақстандық футзал клубтары-нан екі команда қатысатын бол-ды. Бұл туралы Алматының «Қайрат» клубының бас жат-тық тырушысы Какау хабарлады.

«Қазақстан футзалын құт- тықтаймын. Еуропа чемпио -натында төртінші орын алған Қазақстан құрамасы рейтинг-те төртінші орынға көтерілді.

Бұл – 2018/19 жылғы УЕФА Кубогына Қазақстанның екі ко-мандасы қатысады деген сөз», дейді Какау.

Бұған дейін екі қазақстандық команда 2013/2014 жылғы мау-сымда қатысқан. Біріншісі – Алматының «Қайраты», екін-шісі – қарағандының «Тұлпар» командасы болатын. Какау жаттықтыратын «Қайрат» 2013 жəне 2015 жылдары УЕФА Кубогын жеңіп алған.

Мәнерлеп сырғанау

Итальяның Милан қала-сында мəнерлеп сырғанаудан қыздар арасындағы əлем чем-пионаты аяқталды. Қысқа жəне еркін бағдарлама қорытындысы бойынша отандасымыз Эли-забет Тұрсынбаева 186.85 ұпай-мен 11-орын иеленді.

Бірінші орынды 223.23 ұпай-мен канадалық Кейтлин Осмонд жеңіп алды. Күміс пен қола жүлдені жапониялық Вака ба Хигути (210.90) мен Са токо Мияхара (210.08) иеленді.

Дайындаған �ли БИТ�РЕ,

«Егемен Қазақстан»

ЖАРЫСТАР КҮНДЕЛІГІ

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

«Арман еткен ала добыңмен айналыс!»

Дрогба туғанда елінің əлеуметтік жағдайы ауыр-тын. Жұрт жоқшылықтың қамытын ки ген. Адамдардың өмір сүру орташа жасы бар-жоғы – 46. Білім беру ісі жолға дұрыс қойыл маған. Балалар өлімі өлшеусіз етек алған. Əрбір мың сəбидің 10 пайызы жастай шетінейді. Екінің бірі Еуропаға босқысы келеді. Қысқасы, Дрогба осындай ортада өсті. Бірақ оның əке-шешесінің екеуі де банк-те жұмыс істейтін. Өздері жеті ағайынды. Соның өзінде тапқан-таянғандары отбасы-на əзер жететін. Бір күні ата-анасы үлкен ұлы Дидьеге, «сен қарағым, Францияға бар, ол жақта өзің білетін Мишель ағаң тұрады. Шамаң жетсе, арман еткен ала добыңмен ай-налыс!» деп батасын береді.

Ата-анасының рұқсатын алған бала Еуропаға беттейді. Мишель ағасына келеді. Ағасының жолын қууға бекінген бала əуелі жасөспірімдердің «Левалуа» ко-мандасында бір жыл ойнайды. Ала доп-ты аяғында ойнатқан жігіт екінші лигада өнер көрсетіп жүрген «Ле-Ман» команда-сына ауысады. Кешікпей жоғары лиганың жиегіне жете қабыл «Генгамға» барып, келісімшарттың уақыты аяқталғанға дейін өткізген 45 ойында 20 доп соғып, осылай үлкен футболдағы даңғылы басталады. Күн сайын құлпырып келе жатқан қара жігітті Англияның «Челсиі» дереу 24 млн фунт қаржыға сатып алады. Бұл баға сол тұста рекордтық көрсеткіш еді.

«Уа, рухы биік, Кот-д-Ивуар халқы...»

Дрогба өз елінің патриоты, бейбітшілік үшін күрескер, туған елінің тыныштығы үшін қолынан келгеннің бəрін жасап жүрген үлкен қайраткер. Айталық, 2000 жылдары Кот-д-Ивуарда азаматтық соғыс басталды. Тіпті 2002-2007 жылдары халық қантөгістен көз ашпады. Дəл осындай елішілік қырғын өршіп тұрған кезде яғни, 2006 жылы Германияда футболдан əлем чемпионаты өтті. Бұл дүбірлі додаға Кот-д-Ивуар да қатысты.

Дрогба қайтті? Əлемдік доданың алаңына шығар алдында ол барлық командаласта-рын шақырып алды, ақылдасты. Ел-жұртқа бейбітшілік аса қажет екенін түсіндірді. Өйткені команда сапында соғысып жатқан екі тараптың да жігіттері бар еді. Содан бəрі бірдей бір-бірін құшақтаған күйі жасыл алаңда қаздай тізерлеп тұрды. Сөйтті-дағы, дүние жүзіне репортаж жүргізіп жатқан алып камераға қарап: «Уа, рухы биік, Кот-д-Ивуар халқы, біз, еліміздің шығысы мен батысы, оңтүстігі мен солтүстігінде дүниеге келген футболшы-лардан жасақталған командамыз, еліміз үшін əлем алдында бəйгеге түсудеміз. Біз бірге болсақ қана жеңіске жетеміз. Сондықтан еліміздің əр азаматын бірлікке шақырамыз! Кот-д-Ивуарда жазықсыз қан төгілмесін! Кот-д-Ивуарда бейбіт заман болсын!» деп, бір да-уыспен күңірене үн тастады.

«Біз бейбітшілік үшін бірігеміз»2006 жылдың соңында қақтығысқан қос

тарап келісімге келіп, елде атыс-шабыс сая-бырсыды. Соғыстан өте көп зардап шеккен

елдің солтүстігіндегі Буаке қаласы болатын. Қала халқы өте жабырқаулы еді.

Осы жұрттың жабырқаған көңілін көтеріп, рухани серпіліс беру үшін 2006 жылы Дрогба «Африка құрлығының ең үздік футболшысы» атанған жүлдесін көтеріп осында келді. Қала тұрғындарының алдында сөз сөйледі: «Бұл жерге келуімнің себебі, бүкіл əлемге мен де осы Кот-д-Ивуар азаматтарының бірі екенімді, сіздермен қаным мен жаным бір екенін естірту. Біздің арамызда, оңтүстік, солтүстік, шығыс, батыс жəне орталық болып бөлінетіндей алауыздық болмауы тиіс. Біз – бір елміз. Бұл ел біз бен сізге ортақ» деп, ұзақ сөйледі.

Осы тұста Африкада құрлық чем-пионатына іріктеу ойындары жүріп жатты. Кот-д-Ивуар кезекті ойынын өз алаңында Мадагаскар құрамасымен өткізуге тиіс бо-латын. Осы мүмкіндікті пайдаланған Дрог ба аталмыш ойын елдің солтүстігіндегі Буа ке қаласында өтуіне бар күшін салды. Ақыры солай болды. Ойынға халық көп жи налды. Дрогба өз командасын «Біз бейбіт шілік үшін бірігеміз» деген ұран астында алаңға алып шықты. Сөйтіп 2007 жылдың 3 мау-сым күні Буаке қаласында Кот-д-Ивуар мен Мадагаскар ұлттық құрамалары кезде сіп, Дрогба рухтандырған алаң иелері қарсы лас-тарын 5:0 есебімен тас-талқан етті.

«Қолыңдағы дүниені өзгемен бөлісуге міндеттісің!»

2012 жылы Дидье Дрогба Англияның «Челсиінен» Қытайдың «Шанхай Шэньхуа» атты футбол командасына ауысты. Дрогбаның Еуропадағы басқа да белді клубтардың қатарын толықтыруға мүмкіндігі болған. Алайда ол Қытайды таңдады. Себебі туған елі қиын-қыстау кезеңде тұрды, азаматтық соғыстың зардабы əлі толық жойылмаған, экономика құлдыраған, осының бəрін ой елегінен өткізген азамат қытайлықтарға шарт қойды. «Мен сіздердің клубта бір жыл ойнап, жергілікті футболшылардың тəжіриебесін жетілдіруге күш салайын, сіздер менің туған еліме инвестиция құйыңыздар!». Артынан осындай шартпен Түркияның «Галатасарай» клубында да ойнады.

Жалпы футболшылар өзінің жеке бас пайдасы үшін сатылады. Ал Дрогба болса, елінің қамы үшін сатылып жүрді. Бүгінде Дрогбаның өзі де тікелей Кот-д-Ивуар елінің дамуына инвестиция құйып отыр. Нақты ай-тар болсақ, елдегі алтын кен орындарының біріне қаржы құйып, үлесін сатып алған. Сол арқылы тұралап қалған ел экономикасына серпін беріп, аталмыш кен орнын жабылып қалудан сақтаған.

Дидьені өз елінің ғана емес, тұтас Африкадағы қиын жағдай алаңдатады. 2007 жылы ол БҰҰ-ның Даму бағдарламасы бойынша ерікті елшісі атанды. Сол жылы өзінің тікелей бастамасымен «Дидье Дрогба қоры» құрылды. Аталмыш қордың негізгі жұмысы Африка халықтарына білім беру жəне денсаулықтарын сақтау мəселелеріне қаржылай қолдау көрсету. Сондай-ақ Дрогба Африкадағы кедейлерге қаржы жинау мақсатында көптеген қайырымдылық шара-ларына тұрақты қатысып тұрады. Оның өзі туып-өскен Абиджан қаласында медициналық орталық салуға 3 миллион фунт стерлинг бөлгенін айта кетейік. Бұл дегеніңіз, бүгінгі есеппен кем дегенде, 4,5 миллион АҚШ долла-ры. Қордың жұмыстарына оң баға берген БҰҰ Дрогбаны «Спорттан тыс ізгіліктері үшін» атты сыйлықпен марапаттады. Дрогбаның өмірлік ұстанымы: «Егер қолыңда дүние бол-са, оны өзгемен бөлісуге міндеттісің!».

ФУТБОЛ ЖҰЛДЫЗДАРЫ

Дидье Дрогба–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазіргі таңда әлемдік дең гейдегі шебер футбол шы лардың бірі с�з жоқ Дидье Ив Дрогба Тебили. Бұл жігіт 1978 жылдың 11 наурызында Африка құрлығында орналасқан Кот-д Ивуар елінің Абиджан қаласында дүниеге келген. Атақты аяқдопшы �зінің 40 жасқа толуына байланысты осы маусым соңында спорттық �міріне нүкте қоятынын мәлімдеді. Бұған дейін еуропалық танымал клубтар: «Ле-Ман», «Генгам», «Марсель», «Челси» және түркиялық «Галатасарай», қы тай лық «Шанхай Шэньхуа» сапында ойнаған азамат қазір АҚШ-тың екінші дивизионындағы «Финикс Райзинг» командасында доп теуіп жүр. �сіресе 2004-2012 жылдары «Челси» сапында аладопты ойнатқан Дрогба ағылшын премьер-лигасында 100 гол соққан алғашқы қара құрлық �кілі ретінде тарих-та аты қалды. Осы құрамада жүріп Чемпиондар лигасында топ жарды және ағылшын премьер-лигасының т�рт дүркін жеңімпазы атанды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

16 26 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Басқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІ

Басқарма төрағасының орынбасары – бас редакторАйбын ШАҒАЛАҚ

Басқарма төрағасының орынбасарыЕрболат ҚАМЕН

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 8 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар талаптарына сəйкес сертификатталған.

А Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыс телефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)ТАРАЛЫМЫ 206 459 дана

Нөмірдің кезекші редакторыМəдина ЖƏЛЕЛҚЫЗЫ

MЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАНЫҚТАМА ҮШІН:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz МАРКЕТИНГ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – astana@egemen.kz Ақтау – gulai_mangystau@mail.ruАқтөбе – temir-egemen@mail.ruТалдықорған – kalmaxanbet@gmail.comАтырау – bakitgul.81@mail.ruКөкшетау – aseke-72@mail.ruҚарағанды – ak-0913@mail.ruҚостанай – nazzhar@mail.ruОрал – kazruh@gmail.comӨскемен – аzamat_kasym85@mail.ruПавлодар – bykaifarida@mail.ruТараз – taraz@egemen.kzШымкент – gal_el2012@mail.ru baktiar@mail.ruПетропавл – u_shalabaeva@mail.ru

Бас редактордың орынбасарларыҚамбар АХМЕТОВ Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫҒабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ

Жауапты хатшы Самат МҰСА

Саясат жəне құқық бөліміЖолдыбай БАЗАР

Экономика бөліміАрнұр АСҚАР

Əлеумет жəне білім бөліміДуман АНАШ

Мəдениет жəне руханият бөлімі Талғат БАТЫРХАН

Спорт бөліміЕрмұхамед МƏУЛЕН

Интернет-редакция бөлімі Дархан ӨМІРБЕК

МЕНШІК ИЕСІ:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы

DIDAR

––––––––––––––––––––––––––––––––––Фридрих Обойковицті былайғы жұрт жете біле бермеуі мүмкін, ал асүйдің м аңайында жүргендердің оған деген ілти паты ерек-ше. Шетелде тіпті танымал. Софи Лорен, Фрэнк Синатра, Клау дия Кардинале секілді есімдері т рт күл дүниеге кеңінен таныс тұлғаларға дәм ді лігі тіл үйіретін тағамдар әзірлегенін айт сақ та жеткілікті.––––––––––––––––––––––––––––––––––

�мір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Баварлық бас аспаз «SES» халықаралық ынтымақтастық бағдарламасы аясында Петро-павл қаласына арнайы келіп, тегін шеберлік сағаттарын өткізді. Неше түрлі тағамдардың өзіне ғана мəлім дайындау құпияларымен бөліс-ті. «SES» жобасының ресми өкілі Ирина Ва-сильева ның айтуынша, Қазақстан мен Гер мания ара сындағы еріктілердің өзара тəжірибе алмасу-л ары 2004 жылдан бері жалғасып келеді. Осы аралықта көптеген кəсіп иелері халықаралық сер ти фикат алып шыққан. Бүгінде бірлестіктің құра мында 10 мыңға жуық шеберлігі жоғары мамандар бар.

– Жаратқанның бере салған қасиеті ме екен, бала кезімнен ас қамдауға өте епті, бейім бол-дым. Бірақ ата-анам аспаз емес, басқа мамандық иесі болуымды қалады. Гимназияда оқып жүр-генде көне грек, латын тілдерін меңгеріп, кейін ағыл шын, хорват, орыс тілдерін үйрендім. Ат жа лын тартып мінер шаққа жеткенде өз ұ й ғары-мым бойынша 3,5 жыл оқып, даяшы жəне аспаз мамандықтарын алып шықтым. Ас па з дықтың тылсым сырларын игерудің еш қиын дығы жоқ. Ең бастысы ынта, жігер, талап болсын, дейді жарты ғасырға жуық жұмыс өтілі бар өз ісінің білгірі.

Айтуынша, Қазақстанда экология таза. Табиғи өнімдерден жасалған азық-түлік құнарлы, ағзаға сіңімді. Қазір көптеген елдер

адам денсаулығын ойлағаннан гөрі тезірек табыс тауып, байығысы келеді. Жасанды дəмдеуіштер күрт көбейіп кетті. Соның салда-рынан жастар түрлі кеселдерге тез шалдыққыш. Өйткені ағзада ауруға қарсы тұру иммунитеті əлсіз. Шамадан тыс семіру де белең алып ба-рады.

Ол шеберлік сағаттарының бірінде италиялық «Фиттуччини» тағамын əзірлеудің өзін дік тəжірибесімен таныстырды. Жетпісті ең серсе де қимылына көз ілеспейді, қолы-қолы на жұқпайды. Оның ас əзірлеу машығын тап жылмай бақылып тұрған «Beer-Grad»

мей рамха насының аға аспазы Александр Михеев мына ақсақалға ілесу қайда дегендей басын шайқап қояды. Баварлық брецель, нан тоқаштары мен десерттерді заматта дайын-дап берді. Картоп салатының онға жуық түрін жасаған оның шеберлігі шынында да қайран қалдырмай қоймайды.

«Басқа жақты қайдам, Германияда аспаздық өнер ретінде бағаланады. Кулинарлық дəріс сабақтарының бағасы 3,5 мың еуроға дейін ба-рады. Сондықтан уақытты босқа жібермей тегін ақыл-кеңес алып қалыңыздар», деп ара-арасында қалжыңдап та қояды.

Еңбек жолын 20 жасында Мюнхендегі элиталық мейрамханалардың бірінен бастап, көп жыл бойы аға, бас аспаз болып жұмыс істепті. 44 жасында экономист-менеджер мамандығын алып ты. Араламаған мемлекеті, жеңіп алмаған жүл десі жоқ секілді. Зейнетке шықса да, лекция лар оқуға, конкурстарға жетекшілік етуге, ше бер лік сағаттарын өткізуге шақырған өтініштер аз емес.

Қазақтың ұлттық тағамдарына қалай қарай-сыз, қайсысын ұнатасыз деген сұраққа «ет асу» дегендей бас бармағын көрсетті. Қазақ – ерек-ше жаратылған жауынгер халық, ешкімге ұқ-самайды. Мінезі кең, құшағы ашық, көңілі жомарт. Алайда майлы тағамға құмарлық, дас-тарқан басында көп отыру жарамайды. Етті негізгі тағам ретінде тұтынуға болмайды дегені ескертудей естілді. Дастарқанға жеміс-жидектің көбірек қойылуын қалайды. Қазақтар секілді сүттен жасалған мəзірді ұнатамын, тамақты талғап жегенге не жетсін, деп қосып қойды.

Қызылжар жерінде əлі боламын. Наурыз мей-рамына қатысып, қазақтың салт-дəстүрлерімен, тағамдарымен кеңірек танысқаннан кейін ұлт-тық шеберлік сағаттарын өткізуден бас тартпас едім. Осы күнді тағатсыздана күтіп жүрмін, де-ген сөздері адам жанына жылылық ұялатады.

Солтүстік Қазақстан облысы

Алып бикештердің көйлектері

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––�мірде бұл к йлектерді киіп жүретін алып арулардың табылуы неғайбыл. Дегенмен алдағы күндері Алматыда басталатын Ұлттық сән апталығының айтулы оқиға-лар легі басталды. Сән с ресіне бірінші болып француз стилист-суретшісі Ламин М мен қазақ дизай нерлері бірлесіп тіккен 4 метрлік к йлектер шықты. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Ə.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейінде бас-талған «Ұлы Жібек жолы» көрмесіне француз тілді елдердің (Франция, Бельгия, Швейцария жəне Марокко) төтенше жəне өкілетті елшілері ортақтасып, Франкофония мерекесі мен Франкофон көктемі-2018 оқиғасына орайласты рыл ған шара баспасөз мəжілісіне ұласты. «Ұлы Жібек жолы» көйлек тер көрмесінің ашылуы тек арнайы шақырылғандарға арналды.

Жоғарыда атап өткендей, ерекше көйлектерді тігуге француз стилисі Ламин М мұрындық болып, тамаша идея-ны Ерлан Жолдасбеков (бренд YERLAN ZHOLDASBEK), Гауһар Ахметова (бренд KIORI), Эльмира Маемерова (бренд MIREL MARAT), Жарқын Баймаханов (бренд JARKYN BAIMAKHANOV), Алексей Чжен мен Лария Жақамбаева (бренд ONE-TO-ONE), Тамара Ламанукаева (бренд TAMARA LAMANUKAEVA) сынды отандастарымыз жүзеге асырды. Жəне бұл дизайнерлер Kazakhstan Fashion Week Ұлттық сəн апталығының тұрақты қатысушылары.

Ал ісмерлік өнерінің туындыларына тоқталсақ, оның əрқайсысы өзіндік тақырыптарға ие. Көрмеге қойылған көйлектер «Кешір, Арал», «Таңбалы тас» (авторы Ерлан Жолдасбеков), «Томирис патшайым» (Камилла Ким), «Халықтар достығы» (Гауһар Ахметова), «Бабалар мұрасы» (Эльмира Маемерова), «La soif noire» (Жарқын Баймаханов), «Жиһан кезу уақыты» (Алексей Чжен мен Лария Жақамбаева), «Амага патшайым» (Тамара Ламанукаева) деп аталады.

Kazakhstan Fashion Week PR-директоры Ботагөз Алдоңғарованың айтуынша, осы жобаға тартылған ди-зайнерлер оны тамаша идея деп тауып қана қоймай, өз қабілеттерін танытудың ерекше мүмкіндігі деп қабылдаған. Осылайша қазақстандықтар прет-а-порте үлгілерін тудыра отырып, сəн əлеміне өз қолтаңбаларын қосты.

Əрбір көйлектің тақырыбы ғана емес, тігілу тарихы да бар. Маталар Франциядан əкелініп, оның ою-суреттері бірнеше ай бойы салынған. Мəселен, Камилла Кимнің үлгісі бірнеше жүздеген мата тіліктерінен тұрады. Жəне мұның бəрі жымын білдірмей қайта құралған. Қысқасы, əрбір көйлекті тудырудың өз күрделілігі мен пəлсафасы бар десек болады.

Бұрнағы жылы да Алматыдағы Франция елшілігі мен Француз Альянсы осы жобаны жалғастыру үшін Ламин М-ды Қазақстанға шығармашылық сапармен шақырған-ды. «Ұлы Жібек жолы» тақырыбына біріккен «алып» көйлектердің бірлескен жаңа коллекциясы – осы арт-резиденцияның нəтижесі.

Көрме 10-13 сəуір аралығындағы Қазақстан Ұлттық сəн апталығы басталғанша жалғасады.

АЛМАТЫ

Азамат ҚАСЫМ,«Егемен Қазақстан»

Тарбағатай ауданы Ақсуат ауылын-дағы «Бабалар сазы» этно-тобы Алла сəтін салса, Иранда өнер көрсетпек. Барқытбел баурайының өнерпаздары шетелдіктер на-зарына ұсынылатын концерттеріне қызу дайындық үстінде. Ансамбль жетек шісі Шəкен Көпшікбаева бауырлас мем лекетте ұйымдастырылатын байқау ереже сі мен ғаламтор арқылы танысып, аудио жəне видео материалдарын жолдап, іріктеуден іркілмей өткендерін айтады. «Бізге Иран Ислам Республикасының елі міз дегі елші-сінің қолы қойылған ша қыр ту келді. Тарбағатай ауданының əкімі Діл дəбек Оразбаев өнер сапарымен өзге елге барып-қайтуымызға зор қолдау көр сетіп отыр. Қазақстан аумағындағы шы ғын дарды өзіміз жапсақ, Тегерандағы шы ғын ды Иран тарапы көтеретін болады. Те г е ранда бірнеше концерт береміз», – дейді ол.

Бүгінде ұмытылып бара жатқан көне аспаптарымызды қайта түлету мақ сатында 2014 жылы Ақсуат мəде ниет үйінің жа-нынан құрылған топ ирандықтарға

арнайы репертуар əзірлепті. Ансамбльдің белді əншісі Еламан Құжыманов Тегеран төрінде Қазтуған жыраудың «Алаң да алаң, алаң жұрт» толғауы мен Алмас Ақатұлының «Домбырасын» əуелетсе, күйшілер Нұрғиса Тілендиевтің «Аққу»,

Дəулеткерейдің «Көрұғлы», халықтың «Бұлғын-сусар» күйлерін күмбірлетпек.

Шығыс Қазақстан облысы,Тарбағатай ауданы, Ақсуат ауылы

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Алып шаһар Алматыда Əз-Наурыз мере кесін тойлау бірер күн бұрын бас-та лды. Орны бөлек мейрамның ай-рық ша өтуіне мемлекеттік мекеме лер мен қоғамдық ұйымдар ғана емес жеке кəсіпкерлер де атсалысуда. «Қала тұр-ғын дары мен қонақтарына екі күннен бері тегін донер таратылып жатыр» дегенді естіп Мұратбаев пен Гоголь көшесінің қиылысындағы шағын дəмханаға бас сұқтық. Барсақ, айтқандай-ақ тегін тағамнан дəм татсақ деп келгендердің санында есеп жоқ. Ұзын-сонар ке-зек. Күні кеше ғана ашылған «Дядя Донер» тамақтану орталығының қыз-меткерлерінің айтуларынша, бұл шара ең алдымен Наурыз мерекесінің құр-метіне, сондай-ақ орталықтың ашы-луына орай ұйымдастырылып отыр-ған көрінеді. Бірер күннің ішінде екі мың ға тарта тұрғын тіл үйіретін түрік та ғамымен тегін тамақтанған. Келуші-лердің басым бөлігі студент жастар.

«Тағамның дəмі ерекше. Осымен

екін ші мəрте келіп тегін тамақтандым. На ғыз мереке екені сезіледі. Осындай ша ра лар жиі ұйымдастырылып тұрса, əсі ре се, біз сияқты студенттерге үлкен ол жа болар еді», дейді Еуразия техноло-гия лық кол лед жінің студенті Асхат Үсенов.

Орталықтың басшысы жас кəсіп-кер Альберт Ерназаров: «Бабалары-мыз дан келе жатқан Ұлыстың Ұлы күні – Наурыз мерекесінде алматылықтарға тосын сый жасауды ұйғардым. Өйт кені Наурыз барлық береке мен мол шы-лықтың бастауы. Науқан үш күн бойы жалғаспақ. Келем деуші кез келген жанға есігіміз ашық. Басты мақ саты-мыз халықтың ризашылығын алып, төл мерекемізді əспеттеу» дейді.

Бүгінгі таңда бір ғана Алматының өзінде бес мыңнан астам тамақтану орталығы бар. Олардың біразы Альберт сияқты кəсіпкерлерден үлгі алса қайы-рымдылық шаралары кеңге қанат жай-ып, Наурыз мейрамының даңқы одан бетер аспандай түсетін еді...

АЛМАТЫ

ШЕНДЕСТІРУ

ҚОНАҚКӘДЕ

БӘРЕКЕЛДІ!

СӘН

Қазақ – қашанда қазақ!

Халайық, қарасаңыз бұл қазаққа,Боласыз таң-тамаша кіл ғажапқа.Қазақтың ақ кимешек əжесініңКөңілі ұқсамай ма гүл абатқа?!

Ақ əже қазағымның бақ-таланы,Ақ пейіл, адал сырын ақтарады.Жүз жылда өзгермеген өңімененНаурыздың нақышына шаттанады.

Қорғанбек АМАНЖОЛ,«Егемен Қазақстан»

Жоба авторы Айдарбек ҒАЗИЗҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

«Ешкімге ұқсамайтын халық»

Көрме 10-13 сəуір аралығындағы Қазақстан Ұлттық сəн апталығы басталғанша жалғасады.

АЛМАТЫ

Тегін донер таратылды«Бабалар сазы» Тегеран төрінде әуелейді