Upload
hortus-excelsior
View
223
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Â
Citation preview
KIEDYŚ / DZISIAJ / JUTRO
KIEDYŚ
Rycina nieznanego autora ze zbiorów Albrechta Haselbacha.
Dwór Sarny w pierwszej połowie XVIII wieku.
Założenie dworsko-parkowe w Sarnach (niem.: Scharfeneck),
należy do jednej z największych rezydencji nie tylko Hrabstwa
Kłodzkiego, ale całej dawnej pruskiej Provinz Schlesien.
Geneza rezydencji w Sarnach trudna jest do jednoznacznego
określenia. Na drodze kwerend archiwalnych pism napotkano
wzmianki o średniowiecznej, niewielkiej siedzibie rycerskiej
znajdującej się w tym miejscu. Obecny stan badań uniemożliwia
jednak potwierdzenie tych przekazów. Założenie dworskie w
swojej obecnej lokalizacji i częściowo formie datuje się na koniec
XVI stulecia. Ówczesny właściciel dóbr Fabian von Reichenbach
wzniósł w 1590 r. potężny dwór w Sarnach, przydając tym samym
swojej rezydencji rangę drugiej największej na terenie Hrabstwa
Kłodzkiego. Wielopiętrowy renesansowy dwór wzniesiono na
planie prostokąta.
Zwarta zabudowa kompleksu dworskiego w Sarnach a przede
wszystkim liczne relikty elementów fortyfikacji w powiązaniu z
wyjątkową lokalizacją obiektu czyniły z niego rezydencję wybitnie
obronną.
Zabytkowy zespół dworski Sarny znajduje się w przysiółku wsi
Ścinawka Górna, na terenie gminy Radków, powiatu kłodzkiego,
województwa dolnośląskiego. Kompleks dworski zlokalizowany
jest na skalnym występie u podnóża góry Gaj w widłach rzek
Włodzicy i Ścinawki.
Charakterystycznym elementem bryły ówczesnego budynku
dworskiego był tzw. dach pogrążony. Powtórzenie konstrukcji
zdwojonego, dwuspadowego dachu znajdowało się również na
domu bramnym oraz w zadaszeniu spichlerza, który to budynek
datuje się już na drugą połowę wieku XVII.
Ponadto Dwór Sarny zlokalizowany był na trasie pradawnego
szlaku handlowego prowadzącego z Nowej Rudy, przez bród na
rzece Włodzicy wprost na teren dworskiego folwarku.
Fotografia z lat 30., XX wieku. Ujęcie z południowo-wschodniego zbocza góry Gaj.
Autor nieznany.
Zawierucha wywołana Powstaniem Czeskim sprawiła, iż Fabian
von Reichenbach utracił dobra w Sarnach. W następstwie dalszych
zmian własnościowych dominium Scharfeneck, Cesarz Leopold I
przekazał je w 1661 r. na rzecz ówczesnego starosty kłodzkiego,
hrabiego Johanna Georga von Götzen. Potężny ród Götzenów
władał majątkiem w Sarnach nieprzerwanie do 1871 r., prowadząc
liczne i znaczące modernizacje całej rezydencji.
To dzięki mecenatowi tej rodziny przy dworze w Sarnach wznie-
siona została unikalna barokowa kaplica poświęcona kultowi
świętego Jana Nepomucena, kryjąca w sobie bogactwo XVIII-
wiecznej polichromii.
Ponad dwa stulecia administrowania majątkiem przez rodzinę von
Götzen sprawiły, iż rezydencja urosła do rangi prężnego ośrodka
produkującego między innymi cegłę czy płótno.
W 1871 r. rezydencja w Sarnach zmienia właściciela. Zostaje nim
przemysłowiec Heinrich Schneider. On także dokonuje znaczącej
modernizacji założenia dworskiego, zlecając w 1880 r. projekt
rearanżacji dworskiego parku wybitnemu uczniowi Księcia Her-
manna von Pückler-Muskau, Eduardowi Petzoldowi.
W XIX wieku dokonano także przebudowy dworskiego dachu na
mansardowy oraz modernizacji domu bramnego, którego rene-
sansowy kostium przeobrażony został w wydanie neogotyckie.
Tym samym Heinrich Schneider ufundował rozległy park stylu
krajobrazowego, którego kompozycja obejmowała także liczne, w
tym komponowane, elementy okolicznego krajobrazu.
Niemal równolegle z wzniesieniem dworskiej kaplicy rodzina von
Götzen zleciła także budowę Pałacu Letniego zlokalizowanego
u podnóża skarpy dworskiej. Ta niewielka rezydencja o bardzo
zachowawczej, barokowej dekoracji elewacji była niczym innym
jak wystawnym pawilonem ogrodowym oraz architektonicznym
pretekstem do założenia regularnego ogrodu barokowego.
Model rekonstrukcji założenia rezydencjonalnego w Sarnach. Stan na lata 20., XX
wieku. Autor: mgr inż. arch. kraj. Łukasz Przybylak, 2014 r.
W latach PRL, XIX wieczny portyk z hrabiowską loggią pełnił funkcje dalekie od
jego pierwotnego przeznaczenia. Autor: Wiktor Garkuszenko, 1970 r.,
Na początku XX wieku rezydencja w Sarnach po raz kolejny i
ostatni przed wybuchem II Wojny Światowej, zmienia swojego
właściciela. Zostaje nim profesor Franz Poppler. Począwszy
od 1920 r., stan rezydencji ulega znaczącemu pogorszeniu, co
dokumentują odnalezione archiwalne zdjęcia.
Według relacji potomków rodziny Popplerów, rodzina opuszczała
dwór w wielkim pośpiechu. Zdając sobie sprawę z zagrożenia nie-
sionego przez nadciągający front, wciąż postrzegali je jako nie-
realne. Stąd całe ówczesne wyposażenie budynku dworskiego
pozostało w jego wnętrzach.
Dwór oraz towarzyszące mu budynki przetrwały okres II woj-
ny światowej bez zniszczeń. Paradoksalnie, największe straty
przyniosły lata pokoju.
W 1948 r. Dwór Sarny administrowany był przez Państwowe
Nieruchomości Ziemskie. To w tym okresie, do lat 70. XX wieku
wyprowadzono z dworskich wnętrz niemal 100% oryginalnego
wyposażenia. Niektóre meble zostały wyrzucone przez okna. Do
dzisiaj u podnóża dworskiej skarpy można natknąć się na marmur-
owe fragmenty dawnego umeblowania.
W latach 70. XX wieku przeprowadzone zostały bieżące remon-
ty zabudowań folwarcznych oraz barokowych polichromii we
wnętrzu kaplicy a także Pałacu Letniego.
Ostatecznie obiekt przestał być użytkowany w roku 1979 r.
Funkcję mieszkalną otrzymały zaś pozostałe budynki wchodzące
w skład kompleksu dworskiego. Od lat 80. XX wieku do 2013 r.,
z terenu rezydencji skradziono lub zniszczono pozostałe detale
wyposażenia wnętrz oraz elementy małej architektury.
DZISIAJ
Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia, gdy Dwór Sarny
znajdował się w ofercie sprzedaży Agencji Nieruchomości Rol-
nych, lokalne i krajowe media donosiły kilkukrotnie o nadziei na
odmianę losu niszczejącego kompleksu. Nabyciem zespołu od
2010 r. wyrażała zainteresowanie brytyjska fundacja, która chciała
przeprowadzić renowację pod patronatem Karola, Księcia Walii.
Do transakcji jednak nie doszło ze względów formalnych. Dwór
w Sarnach ulegał dalszej degradacji. Taka sytuacja miała miejsce
do grudnia 2013 r. Wówczas wystawiony przez ANR na sprzedaż,
na kolejnym już przetargu, zabytkowy kompleks znalazł nowego
właściciela.
• prace porządkowe w obrębie wszystkich kondygnacji budynku
dworu i domu bramnego,
• prace porządkowe i ratunkowe w obrębie niezamieszkałych bu-
dynków folwarcznych oraz na terenie południowego dziedzińca
dworskiego i wschodnich tarasów widokowych,
• rozbiórki wtrętów architektonicznych w postaci komórek loka-
torskich wzniesionych bez zezwoleń na terenie dziedzińca fol-
warcznego,
• tymczasowe zabezpieczenie-zakrycie dziur-wschodniej połaci
dachu budynku dworskiego,
• rozebrano zawalony i wybudowano nowy dach dworskiego spi-
chlerza,
• dokonano remontu i prac konserwatorskich we wnętrzach domu
bramnego,
• wykonano wzorcową kopię historycznej stolarki okiennej (opra-
cowana na podstawie zachowanego egzemplarza),
• przeprowadzono interwencyjną wycinkę drzew przy wschodniej
ścianie budynku dworskiego.
Podjęto natychmiast niezbędne działania formalne, dzięki którym
zawiązana została Fundacja Odbudowy Dworu Sarny i w ciągu
kilku zaledwie tygodni uzyskano pierwszą dotację, ze środków
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Od
chwili przejęcia obiektu w grudniu 2013 r. do stycznia 2015 r.
wykonano:
Jednym z wiodących przedsięwzięć roku 2014 r., był montaż wiązarów oraz
deskowanie połaci dachu pogrążonego na spichlerzu dworskim.
Stan z grudnia 2013 r.
Stan z grudnia 2014 r.
W toku prac konserwatorskich i budowlanych prowadzonych w 2014 r., w obrębie
domu bramnego udało się udrożnić renesansowy korytarz przy izbie straży oraz
wyłożyć jego posadzkę z historycznych płyt z czerwonego piaskowca. W obrębie
pierwszego piętra wykonano również prace konserwatorskie historycznych
podziałów pomieszczeń, wylano nową posadzkę a także zrekonstruowano drew-
niany strop.
W pierwszym roku działalności udostępniliśmy oficjalnie obiekt dla turystów oraz
wycieczek organizowanych przez ośrodki akademickie.
W pierwszym roku działalności Fundacji Dworu Sarny
opracowany został komplet specjalistycznej dokumentacji
obejmujący:
• inwentaryzację oraz rozpoznanie stanu technicznego budynku
dworskiego, zabudowań folwarcznych i budynku bramnego,
• opracowania studialne, historyczno-stylistyczne budynku dwor-
skiego, domu bramnego oraz dworskiego spichlerza,
• projekt adaptacji domu bramnego, w tym rekonstrukcji neogo-
tyckiego krenelaża domu bramnego,
• szczegółową inwentaryzację dendrologiczną parku dworskiego
(dla historycznej całości rezydencji),
• projekt gospodarki drzewostanem - I etap rewaloryzacji parku
dworskiego,
• studium historyczno-stylistyczne założenia dworsko-parkowego
obejmujące rekonstrukcję założenia parkowego oraz kompozycji
barokowego ogrodu przy Pałacu Letnim.
W 2014 roku po raz pierwszy od dziesięcioleci obiekt został
udostępniony dla zwiedzających. Pod koniec września 2014 r. ot-
warto dworską Kaplicę św. Jana Nepomucena i zaprezentowano
wystawę fotografii opuszczonych pałaców autorstwa p. Patrycji
Makowskiej. Zdjęcia te uprzednio obiegły wiodące portale infor-
macyjne świata, m.in. CNN, Daily Mail. Po wystawie opisywane
były przez Gazetę Wyborczą oraz zaprezentowane w programie
Dzień Dobry TVN.
Dwór Sarny odwiedziło w 2014 r. także kilka grup wycieczek
akademickich organizowanych przez ośrodki krajowe i czeskie.
JUTRO
Poddasze spichlerza będzie stanowić w przyszłości przestrzeń koncertową oraz
wystawienniczą. Więźba dachowa w spichlerzu tuż po montażu w grudniu 2014 r.
Centrum Muzyki Dawnej, które powstaje w Sarnach, będzie
instytucją unikalną w skali kraju, pozwalającą na organizację
koncertów, festiwali, kursów mistrzowskich i sympozjów dla ru-
chu muzycznego, szczególnie środowiska specjalizującego się w
muzyce sprzed 1750 r.
Koncerty będą transmitowane do internetu a później dostępne
jako nagrania możliwe do odtworzenia w sali multimedialnej dwo-
ru. W ten sposób zwiększymy dostępność do kultury wysokiej
zarówno na miejscu jak i online.
Renesansowa i barokowa architektura Dworu Sarny uzupełnia
się stylistycznie z muzyką dawną, a wielkość i różnorodność bu-
dynków pozwala na budowę instytucji z różnej wielkości salami
koncertowymi i wystawienniczymi.
Kaplica św. Jana Nepomucena o pięknej akustyce stanie się miejs-
cem wykonań muzyki religijnej, podczas gdy spichlerz dworski
będzie główną sceną powstającego centrum. Obszerne wnętrza
dworu pozwolą na aranżację przestrzeni muzealnych, sal prób i sal
koncertowych dla Centrum Muzyki Dawnej.
W 2015 r. rozpoczniemy działalność muzyczną koncertem inaugu-
racyjnym składającym się z niedawno odkrytych polskich utworów
muzyki barokowej wykonywanych przed wiekami przez osławioną
Kapelę Rorantystów w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Kon-
cert wykona Zespół Męski Gregorianum z Warszawy, który dzięki
wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego opra-
cowuje i nagrywa nowoodkryte utwory z wawelskiego archiwum
Kapeli.
Na drodze specjalistycznych badań i analiz opracowane zostały projekty
rekonstrukcji neogotyckiego krenelaża frontowej elewacji domu bramnego
oraz arkad na wschodniej ścianie budynku.
W renesansowym budynku bramnym w 2015 r. otwarty zostanie
punkt obsługi ruchu turystycznego, który umożliwi udostępnienie
części zespołu dworskiego, szczególnie kaplicy, do regularnego
zwiedzania, po raz pierwszy w historii.
W wyremontowanej właśnie izbie straży - prawdopodobnie na-
jstarszym miejscu całego założenia - znajdzie się punkt infor-
macyjny, w którym zwiedzający będą mogli zapoznać się nie
tylko z historią Dworu Sarny, ale poznać atrakcje całego histo-
rycznego Hrabstwa Kłodzkiego i Dolnego Śląska.
Ciesząca się popularnością wystawa pięknych fotografii pałaców
Dolnego Śląska autorstwa p. Patrycji Makowskiej znajdzie w domu
bramnym jedyne w Polsce miejsce swojej stałej ekspozycji.
Skala i kontekst historyczny rezydencji w Sarnach daje szereg
innych, pionierskich możliwości adaptacji na cele kulturalne.
Jednym z nich jest stworzenie w Sarnach unikatowego w Polsce
a trzeciego w Europie Muzeum Sztuki Ogrodowej połączonego
z placówką badawczą.
Postać wybitnego XIX-wiecznego planisty ogrodów Eduarda
Petzolda, który na terenie współczesnej Polski pozostawił po
sobie dziedzictwo w postaci ponad 50 założeń parkowych i
ogrodowych, jest inspiracją dla obecnych i przyszłych działań
rewitalizacyjnych w parku dworskim w Sarnach. Jego warsztat
projektowy nie doczekał się stworzenia należnego mu ośrodka i
miejsca prezentacji.
KIEDYŚ / DZISIAJ / JUTRO
Ogrodowa elewacja pałacu w Łękanowie. Stan obiektu z początku XX wieku
(zdjęcie górne) oraz stan z 2014 r. Działaniem priorytetowym w przypadku
ratowania rezydencji w Łękanowie jest wymiana dachu oraz rewaloryzacja
przypałacowego ogrodu.
Zespół pałacowo-folwarczny w Łękanowie (niem.: Lanken, pow.
górowski, na północy Dolnego Śląska) powstawał od XVIII wieku,
na który datuje się istniejący kamienny spichlerz. Pałac w obecnej
formie postawiono ok. 1860 r. dla rodziny Schlabrendorf z pob-
liskiego Szczepowa (niem.: Seppau) w miejscu wcześniejszego bu-
dynku o nierozpoznanej dotąd funkcji.
Do wybuchu II wojny światowej zespół był centrum historycznej
wsi, objętej obecnie w całości ochroną konserwatorską.
W połowie 2013 r. zespół łękanowski został przejęty z zasobu
ANR przez te same osoby, które wkrótce później nabyły Dwór
Sarny. W Łękanowie również utworzona została fundacja, która
projektuje odbudowę i wnioskuje o środki publiczne.
Wykonano inwentaryzację wszystkich budynków, projekt wymia-
ny dachu pałacu, jak i inwentaryzację i studium historyczne parku
oraz przygotowano program gospodarki drzewostanem.
Po 1945 r. przejęty przez państwo i przeznaczony na produkcję
rolną w warunkach kolektywizacji, co nie uszkodziło zespołu
tak bardzo, jak lata zaniedbań po 1989 r., kiedy doszło do kilku
pożarów budynków gospodarczych.
Fundacja uzyskała pozwolenie na wycinkę samosiewów i
uporządkowanie parku, co planowane jest na 2015 r.
Po remoncie zabytkowy zespół pałacowo-folwarczny w Łękanowie
będzie pełnił rolę centrum kulturalnego, bardzo potrzebnego w
rolniczym terenie oddalonym od dużych miast, gdzie dostęp do
kultury jest ograniczony.
Model rekonstrukcji założenia pałacowo-folwarcznego w Łękanowie. Stan na lata
20., XX wieku. Autor: mgr inż. arch. kraj. Łukasz Przybylak, 2014 r.
www.dworsarny.pl
www.palaclekanow.pl