28.12.2012

1

Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

Duyu Fizyolojisi ve

Deri Duyuları

Doç. Dr. Sinan Canan sinancanan@gmail.com

•  Mekanik değişim ile uyarılan •  Dokunma

•  Dokunma •  Basınç •  Vibrasyon (titreşim) •  Gıdıklanma

•  Pozisyon •  Statik pozisyon •  Hareketin hızı

•  Sıcak ve soğuk algısı •  Termoreseptif duyular

•  Dokulardaki hasar ile etkinleşen •  Ağrı

Somatik Duyular

28.12.2012

2

•  Eksteroreseptif duyular-vücudun dış yüzeyinden •  Propriyoseptif duyular-pozisyon duyuları, tendon ve kas

duyuları, ayak tabanından gelen basınç, denge

Somatik Duyular-Diğer sınıflamalar

•  Visseral duyular-iç organlardan gelen •  Derin duyular-fasyalar, kaslar, kemiklerden gelen “derin”

ağrı, basınç ve vibrasyon duyuları

Duyu reseptörleri genel özellikleri

•  Reseptörler farklı duyu tiplerini sinirsel sinyallere (A.P.) çevirerek SSS’e iletir

•  Sinyaller, duyusal reseptörler aracılığıyla oluşan aksiyon potansiyellerinin ulaştırıldığı beyin tarafından oluşturulur

•  Duyusal reseptörler çevresel uyaranların özel tiplerine (modalite) cevap verir

28.12.2012

3

•  Basit reseptörler •  Karmaşık sinirsel •  Özel duyular •  Kemo(kimyasal) reseptörler •  Mekano(mekanik) reseptörler •  Termo(sıcaklık) reseptörler •  Foto(ışık) reseptörler

Duyu reseptörü tipleri

Duyu reseptörü tipleri

28.12.2012

4

Reseptör potansiyeli-Jeneratör potansiyel

•  Duyusal sinir sonlanmaları, uyarana cevap olarak zar potansiyeline dönüşebilen yerel dereceli potansiyeller oluştururlar

•  Potansiyel değişimleri à Reseptör (=jeneratör) potansiyeli.

Reseptör potansiyeli oluşumu

1. Zarın iyon geçirgenliğinin değişmesi ile iyon akışı 2. Uyaranın şiddetine göre değişen potansiyel değişikliği

28.12.2012

5

Reseptör potansiyeli-aksiyon potansiyeli ilişkisi

•  Süre •  Adaptasyon-alışma •  Tonik reseptörler •  Fazik reseptörler

•  Yoğunluk, şiddet •  Yerleşim

•  Reseptif alan •  Lateral inhibisyon

Duyu tipi (duyusal modalite)

28.12.2012

6

•  Duyusal adaptasyon: •  Sabit uyaran

durumunda uyaran algısının giderek azalması, yok olması.

Duyusal adaptasyon

Fazik reseptörler

28.12.2012

7

Tonik reseptörler

•  Süre •  Adaptasyon-alışma •  Tonik reseptörler •  Fazik reseptörler

•  Yoğunluk, şiddet •  Yerleşim

•  Reseptif alan •  Lateral inhibisyon

Duyu tipi (duyusal modalite)

28.12.2012

8

Duyu tipinin şiddeti, yoğunluğu

•  Şiddetin farklı dereceleri 1.  İleten paralel liflerin sayısı artırılarak-

uzamsal birikme 2.  Tek lif boyunca daha fazla sayıda impulsun

iletilmesiyle-zamansal birikme

Uyaran şiddeti-uzamsal birikme

28.12.2012

9

•  Süre •  Adaptasyon-alışma •  Tonik reseptörler •  Fazik reseptörler

•  Yoğunluk, şiddet •  Yerleşim

•  Reseptif alan •  Lateral inhibisyon

Duyu tipi (duyusal modalite)

Duyu tipi (duyusal modalite)-lateral inhibisyon

28.12.2012

10

Deri

DERİ DUYU RESEPTÖRLERİ

1.  Serbest sinir uçları 2.  Kıl dibi organları 3.  Pacini cisimciği 4.  Krause cisimciği 5.  Meissner cisimciği 6.  Ruffini sonlanmaları

28.12.2012

11

Dokunma, basınç, vibrasyon

Dokunma, basınç, vibrasyon

•  Dokunma: Deri ve deri altında bulunan dokunma reseptörleri ile

•  Basınç: Daha derin dokulardaki şekil değişiklikleri ile

•  Vibrasyon: Hızlı, tekrarlayıcı duyusal sinyallerle

Aynı tip reseptörler tarafından algılanırlar

28.12.2012

12

Pacini cisimciği

•  Dokuların sürekli hareketi ile uyarılır

•  Hızlı adaptasyon •  Yüksek frekanslı

(30-800 devir/sn) vibrasyona duyarlı

•  Aβ tipi sinir lifi ile taşınır

Meissner cisimciği

• Tüysüz deride; parmak uçları, dudaklar, vs….

•  Kapsülü içinde Aβ tipi sinir lifi bulunur

• Hızlı adaptasyon! •  Düşük frekanslı (2-80

devir/sn) vibrasyona duyarlı

•  Çok hafif cisimlerin deri üzerindeki hareketine de duyarlı

28.12.2012

13

Merkel diskleri

•  Dokunma; yüzey yapısının saptanması, var olan durumun farkındalığı, deriye sürekli temas eden cisimlerin algılanması

•  A-β tipi lifler (tüm grup bir lifle)

•  Tüylü deride de bulunur •  Yavaş adaptasyon gösterir •  Gruplaşma-İggo kubbe

reseptörü

Ruffini sonlanmaları

•  Derin tabakalarda, eklem kapsüllerinde

•  Ağır ve devamlı dokunma; basınç sinyallerinin sürekliliğininin bildiriminde

•  Adaptasyon çok az •  A-β tipi lifler

28.12.2012

14

Kıl dibi reseptörleri

•  Dokunma, kıl hareketi •  Nesnelerin ilk temasını ve

hareketini saptar •  A-β tipi lifler

Serbest sinir uçları

•  Her yerde •  Dokunma, basınç, ağrı,

gıdıklanma •  • A-δ ve C tipi lifler

28.12.2012

15

Gıdıklanma ve kaşınma

•  Hızlı adapte olan mekanoreseptif serbest sinir sonlanmaları

•  Yüzeyel yerleşim •  C tipi miyelinsiz lifler •  Kaşınmada amaç: irritandan kurtulma….

28.12.2012

16

•  Nosiseptörler •  Refleksif yol •  Hızlı ağrı •  Yavaş ağrı

Ağrı

28.12.2012

17

Refleksif yol

•  Serbest sinir uçları •  Soğuk reseptörleri •  Sıcak reseptörleri •  Ağrı reseptörleri •  Duyusal kodlama:

•  Yoğunluk •  Süre

Isı

28.12.2012

18

TERMORESEPTÖRLER

•  Soğuk-sıcak-ağrı •  Krause cisimciği= soğuk

reseptörü •  Aδ sinir lifi ile •  10-40 °C

•  Serbest sinir sonlanmaları= sıcak reseptörü •  C lifleri ile •  30-40 °C

Krause cisimciği

Isı

28.12.2012

19

Isı-ağrı

Duysal sinir lifleri

•  A grubu: Miyelinli •  Aα lifleri: çap: 10-20 µm, ileti hızı 80-120 m/sn •  Aβ lifleri: çap: 5-15 µm, ileti hızı 35-75 m/sn •  Aγ lifleri: çap: 3-10 µm, ileti hızı 10-50 m/sn •  Aδ lifleri: çap: 1-5 µm, ileti hızı 5-30 m/sn

•  C grubu: Miyelinsiz •  Çap: 0.5-2 µ, ileti hızı 0.5-2 m/sn

28.12.2012

20

Grup Ia: Kas iğciği annulospiral sonlanmaları (Aα lifleri) Grup Ib: Golgi tendon organı afferentleri (Aα lifleri) Grup II: Deri dokunma reseptörleri ve kas iğcikleri

afferentleri (Aβ ve Aγ lifleri) Grup III: Sıcaklık, kaba dokunma, batıcı ağrı ileten lifler

(Aδ lifleri) Grup IV: Ağrı, sıcaklık, kaba dokunma, kaşıntı duyularını

ileten miyelinsiz lifler (C grubu)

Duysal sinir lifleri

Somatik yollar

28.12.2012

21

Duyusal homonculus

Dermatomlar

28.12.2012

22

Reseptörden kortekse

•  İki noktaya dokunuşun ayrı ayrı hissedilmesi için noktalar arasında olması gereken minimum mesafenin saptanması

•  Reseptif alanlar arası mesafe

•  Dokunma duyarlılığının saptanması. •  Mesafe minimum

aralıktan daha azsa 2 nokta 1 nokta gibi algılanır

İki noktanın ayrı hissedilmesi

28.12.2012

23

İki nokta ayrımı

İki nokta ayrımı

28.12.2012

24

İki nokta ayrımı