CHNG 1

CHNG 1 CC TNC TRONG HOT NG U T QUC T

Yu cu ca chng 6:

Sau khi hon thnh ch ny, sinh vin cn c th:

Hiu khi nim v TNC v phn bit cc loi cng ty con nc ngoi ;

nh gi c vai tr ca cc TNC trong hot ng thng mi v u t ton cu;

Phn bit c cc chin lc u t c bn ca cc TNC;

nh gi c vai tr ca TNC i vi nc nhn u t, cc nhn t tc ng n hot ng u t ca cc TNC v mt l thuyt v qua thc tin thu ht u t t cc TNC ca mt s quc gia.

Cc cng ty xuyn quc gia (TNC) v nhng chin lc ton cu ca chng tr thnh nhng yu t tc ng ch yu n nhng nhn t kinh t quc t c bn nh dng thng mi, u t v a im ca cc ngnh. Mt lng ng k FDI l vo nhng lnh vc c hm lng cng ngh cao v TNC tr thnh tc nhn quan trng nht trong vic m rng dng cng ngh sang c cc nc cng nghip ha v cc nc khc v v th l trng tm trong vic xc nh phc li kinh t, chnh tr v x hi ca nhiu quc gia. Thc t l cc thc th y quyn lc ny kim sot mt lng ng k vn u t, cng ngh v kh nng tip cn cc th trng ton cu ca th gii. C th ni, cc cng ty ny c vai tr quan trng khng ch trong cc vn kinh t m cn trong cc vn chnh tr. Nhn thc c vn ny, cc quc gia ngy cng quan tm hn n vic tng cng thu ht s quan tm ca cc TNC nhm tn dng nhng c hi thu ht FDI v tham gia vo mng li sn xut quc t ca cc cng ty ny. Mun lm c iu ny, bn cnh vic khng ngng ci to cc yu t ring ca quc gia tc ng n quyt nh u t ca cc TNC (cc yu t a im hay cc nhn t ca mi trng u t quc gia), cc nc ch nh tng lai cn phi nm vng v d on c bn cht, nhng chin lc u t ca cc TNC cng nh nhng tc ng m hot ng u t ca cc TNC ny em li cho nc ch nh.

6.1 Khi nim v TNC

6.1.1 Khi nim

S pht trin lin tc v quy m, c cu t chc v phng thc s hu ca cc TNC trong nhng thp k qua lm ny sinh nhiu quan nim v nh ngha khc nhau v cng ty xuyn quc gia. Tuy nhin, v c bn tn ti mt s phn bit gia 2 nhm quan im v yu t c trng xc nh mt TNC. Nhm ti liu th nht nhn mnh vai tr ca hp tc ch khng phi l quyn s hu trong vic hnh thnh mt TNC. Quan im ny cho rng rng s hp tc ny vt qu cc chc nng ni b ha v bao gm c cc mi quan h bn ngoi vi cc cng ty c lp hoc gn nh c lp. Nhm ti liu th hai coi quyn s hu i vi vn gp trong cc hot ng nc ngoi l c trng quan trng ca xc nh TNC. Nhm ti liu th nht nhn mnh vai tr ca hp tc a ra quan nim TNC l cng ty quc t (International Corporation), trong bao gm c cng ty ton cu (Global Corporation), Cng ty a quc gia (Multinational Corporation-MNC) v cng ty siu quc gia (Supra-national Corporation). Nhng ngi theo quan im ny khng quan tm n ngun gc t bn s hu, cng nh tnh ti quc tch ca cng ty, khng ch n bn cht quan h sn xut ca quc gia c cng ty hay cc chi nhnh ca n. Ni chung, h ch quan tm n mt hot ng sn xut, kinh doanh, thng mi-u t quc t ca cc TNC. Ngha l h ch ch n mt quc t ho hot ng kinh doanh ca cc cng ty (Sn.Nguyn.Thit, 2003). Vi quan im ny, nhiu hc gi a ra cc khi nim v TNC kh m. Cowling v Sugden (1987) a ra mt nh ngha v TNC ch nhc n hp tc " v mt khi nim: mt cng ty xuyn quc gia l cng c hp tc sn xut t mt trung tm ra quyt nh chin lc khi vic hp tc ny em mt cng ty vt khi cc ng bin gii quc gia (Peter, 1994). M hn, Peter Dicken a ra khi nim: Mt TNC l mt cng ty c quyn lc phi hp v qun l hot ng ti nhiu hn mt quc gia, ngay c khi cng ty ny khng s hu cc hot ng (Peter, 1998).

Nhm ti liu th hai coi quyn s hu i vi vn gp trong cc hot ng nc ngoi, l c trng xc nh quan trng ca mt TNC. Chnh theo quan im ny, khi nim FDI v TNC c mi lin kt cht ch. Quan im ny coi TNC l cng ty c vn (t bn) thuc v ch s hu mt nc nht nh no . Trong cch hiu ny, ngi ta ch n tnh cht s hu v tnh quc tch ca t bn: vn u t-kinh doanh l ca ai, u. Ch t bn mt nc c th no c cng ty m ng ti nc v thc hin vic sn xut kinh doanh trong v ngoi nc bng cch lp cc cng ty con nc ngoi l hnh thc in hnh ca loi hnh ny. V d nh Ford Motor ca M, Sony Corp. ca Nht Bn.

Vi quan im ny, c kh nhiu nh ngha k thut v cc TNC. Ngay t nm 1974, Lin hip quc hnh thnh U ban TNC (UNCTC). Trong qu trnh xy dng Lut d tho ca Lin hip quc v qun l TNC, sau nhiu nm cn nhc, U ban trn chp nhn chnh thc s dng thut ng "cng ty xuyn quc gia" ch Mt t chc kinh doanh gm nhiu thc th nm hai hay nhiu nc, khng xt n hnh thc php l v lnh vc hot ng, min l cc thc th ny vn hnh theo mt h thng ra quyt inh, mt ch chnh sch v mt chin lc chung. Qua , cc thc th ny l nhng mt xch ca mt ch s hu, chng nh hng n hot ng ca nhau. c bit chng c chia s mt ngun tri thc, ngun lc v trch nhim trong vic thc hin mc tiu cui cng (UNCTAD, 1999). Trong nh ngha ca thp k 70 ny, mt TNC s hu hp php nhiu cng ty con, v, mc d c v tr a l khc nhau, cc cng ty con ny c chung mt chin lc hot ng, mt ngun vn v chia s cc ngun lc.

Trong thp k 80, n gin hn, Lin hip quc (UN) a ra nh ngha mt TNC l mt cng ty kim sot nhng ti sn nh nh my, hm m, cc vn phng tiu th... ti hai hoc nhiu quc gia (UNCTAD, 1988).Sang thp k 90, nh ngha v TNC c lm r hn trong cc Bo co u t th gii ca UNCTAD nh sau: Cc TNC l cc doanh nghip c t cch php nhn hoc khng c t cch php nhn bao gm cc cng ty m v cc cng ty con nc ngoi ca chng. Cng ty m c nh ngha nh cc cng ty kim sot ti sn ca nhng thc th kinh t khc nc ngoi, thng c thc hin thng qua vic s hu mt t l vn gp nht nh. T l vn gp vi 10% hoc cao hn cc c phiu thng hoc quyn biu quyt trong mt doanh nghip c t cch php nhn hoc mc tng ng trong mt doanh nghip khng c t cch php nhn, thng c coi l ngng c th kim sot ti sn. T y, mt cng ty con c nh ngha l mt doanh nghip c t cch php nhn hoc khng c t cch php nhn trong mt nh u t, c tr ti nc khc, s hu mt t l gp vn cho php c c li ch lu di trong vic qun l cng ty (t l vn gp 10% i vi mt doanh nghip c t cch php nhn hoc mc tng ng trong mt doanh nghip khng c t cch php nhn) (UNCTAD, 1999).

Cc cng ty con nc ngoi (Foreign Affiliates) bao gm Cng ty con (Subsidiary Enterprise), cng ty lin kt (Associate Enterprise), v cc chi nhnh (Branches), c nh ngha nh sau:

- Mt cng ty con l mt doanh nghip c t cch php nhn ti nc ch nh trong cng ty m s hu trc tip nhiu hn 50% quyn biu quyt ca cc c ng v c quyn ch nh hoc bi b phn ln thnh vin ca c quan qun tr, qun l hay gim st.

- Mt doanh nghip lin kt l mt doanh nghip c t cch php nhn ti nc ch nh trong cng ty m s hu tng s khng t hn 10% nhng khng nhiu hn 50% quyn biu quyt ca cc c ng.

- Mt chi nhnh l mt doanh nghip khng c t cch php nhn ti nc ch thuc s hu ton b hoc mt phn ca cng ty m.

Cng ty con v doanh nghip lin kt c thnh lp ti nc ch nh v v vy l nhng php nhn thuc s hu hoc b kim sot trc tip hoc gin tip bi ngi dn v nhng cng ty nc ngoi. Cc chi nhnh l nhng doanh nghip khng c t cch php nhn, khng tch khi cng ty m, cc ti sn c nh v ti sn khc c s dng ti cc chi nhnh khng thuc v chi nhnh m thuc v cc cng ty m. V th cc chi nhnh khng th tham gia vo cc giao dch vi cc n v kinh t khc hay tham gia vo mi quan h hp ng vi cc n v khc hoc vay n vi t cch ring ca mnh.

Qua nh ngha ny, vi cng ngng gp vn 10%, ta c th thy, theo quan im ca UNCTAD, cc cng ty con nc ngoi ra i do vic cc cng ty m tin hnh u t trc tip, mi quan h gia cng ty m v cc cng ty con nc ngoi ca n chnh l quan h FDI, hay ni cch khc, mt doanh nghip tr thnh TNC khi tin hnh FD (UNCTAD, 2000).

Phn nh kh nng s dng thay th ca hai thut ng MNC v TNC, n bn sa i ngy 5 thng 3 nm 2004, t in Wikipedia ln u tin a ra nh ngha v TNC gn vi nh ngha v MNC: Mt MNC hoc TNC l mt cng ty m rng ra nhiu quc gia, nhng cng ty ny thng l rt ln. Nhng cng ty ny c vn phng v nh my ti nhiu quc gia khc nhau. Cc cng ty ny thng c mt vn phng iu hnh tp trung ti chng phi hp hot ng qun l ton cu. Tuy nhin, nhn thc c thc t c s tn ti ca nhiu TNC "va v nh" do kt qu ca hot ng FDI, hin nay, nh ngha v MNC/MNE/TNC c Wikipeidia a ra rt n gin: Mt MNC hoc MNE hoc TNC l mt cng ty/doanh nghip qun l vic thit lp sn xut hoc cung cp dch v ti t nht hai quc gia".

thng nht trong cch tip cn v d dng hn trong vic nh gi vai tr, tc ng ca cc TNC, thut ng TNC trong chng ny s c s dng ch mt cng ty tin hnh FDI, bao gm mt cng ty m mang mt quc tch nht nh vi cc cng ty con thuc s hu mt phn hay ton b hot ng trong cc d n FDI ti nhiu quc gia, trong cng ty ny c quyn qun l hoc quyn kim sot ng k- cch hiu ca UNCTAD trong cc bo co u t th gii (WIR).

Tuy nhin, cn phi lu rng khi hiu nh vy, khi nim TNC hon ton trng vi khi nim theo ngha rng v cng ty a quc gia (MNC) "l mt doanh nghip c tin hnh FDI v s hu hoc kim sot nhng hot ng gi tr gia tng (sn xut) ti nhiu hn mt quc gia" (Dunning, 1993) hay "l cc cng ty tin hnh hot ng sn xut ngoi quc gia m n c thnh lp" (OECD, 1996). Phn nh kh nng s dng thay th ca hai thut ng ny, n bn sa i ngy 5 thng 3 nm 2004, t in Wikipedia a ra nh ngha v TNC gn vi nh ngha v MNC: Mt MNC hoc TNC l mt cng ty m rng ra nhiu quc gia, nhng cng ty ny thng l rt ln. Nhng cng ty ny c vn phng v nh my ti nhiu quc gia khc nhau. Cc cng ty ny thng c mt vn phng iu hnh tp trung ti chng phi hp hot ng qun l ton cu. Tuy nhin, nhn thc c thc t c s tn ti ca nhiu TNC "va v nh" do kt qu ca hot ng FDI, hin nay, nh ngha v MNC/MNE/TNC c Wikipeidia a ra rt n gin: Mt MNC hoc MNE hoc TNC l mt cng ty/doanh nghip qun l vic thit lp sn xut hoc cung cp dch v ti t nht hai quc gia".

6.1.2 Cc m hnh t chc ca TNC

Bng 6. 1. Cc c trng c bn ca cc loi T chc kinh doanh xuyn quc gia khc nhau

a quc giaQuc tTon cu

c im c cuPhi tp trung ha cc hot ng: nhiu ti sn, trch nhim v quyt nh quan trng

Hp tc cc hot ng: nhiu ti sn, trch nhim, ngun lc v quyt nh c phn quyn nhng vn c qun l bi cc tr s chnh. Phi tp trung ha t trung tm: phn ln cc ti sn chin lc, cc ngun lc, trch nhim v quyt nh

Kim sot hnh chnhMi quan h khng chnh thc gia tr s chnh v cc cng ty con; kim sot ti chnh n gin

H thng qun l, kim sot v lp k hoch chnh thc cho php to ra nhng mi lin kt cht ch hn gia tr s chnh v cng ty conKim sot cht ch t trung tm i vi cc quyt nh, ngun lc v thng tin

Trng thi qun lCc hot ng nc ngoi c coi l mt tp hp cc doanh nghip c lpCc hot ng nc ngoi c coi nh l phn b sung ca cng ty trung tm trong nc

Cc hot ng nc ngoi c coi l cc ng dn ti mt th trng ton cu thng nht.

Cng cn lu rng, theo cch hiu gn vi quyn s hu, thut ng TNC c th ch cc cng ty di nhiu dng khc nhau. phn nh mc "xuyn quc gia", Bartlett v Ghoshal h thng ha vi vic xc nh 3 m hnh t chc khc nhau, mi m hnh vi nhng c im v c cu, qun tr v qun l ring bit (Peter, 1994). Cc c im chnh ca mi loi c tm tt trong Bng 6.1. Mc d mi trong s ba loi m hnh l tng ny u c pht trin trong mt thi k lch nht nh, khng h c ngha l mi mt m hnh s c s dng ln lt thay th ln nhau. Mi dng u c xu hng tip tc, tuy cc mc khc nhau, to ra mt qun th cc TNC ht sc a dng trong nn kinh t th gii hin nay.

6.2 Chin lc hot ng ca cc TNC

Trong khi cc chin lc ca phn ln cc TNC tin trin cng vi thi gian, s tin trin ny khng phi lc no cng theo nhng cch thc tng t hoc nhng cch thc c xc nh r. Nhng chin lc hi nhp v c cu v a l c m t y ch nhm nm c nhng im c bn trong cc qu trnh ang din ra. Nhng nhng qu trnh ny l ht sc phc tp v khng th c m t y thng qua cc chin lc c trnh by y. Mc ch ca vic gii thiu cc nhm chin lc y l nu bt nhng nhn t c bn trong cch thc pht trin ca cc chin lc ca cc TNC theo hng hi nhp chc nng v a l nhiu hn c trong cng ty v gia cc cng ty.

6.2.1 Phn loi theo mc hi nhp cc chc nng ca sn xut quc t Cc cng ty tn ti t chc vic sn xut v phn phi hng ha v dch v. Nu thiu cc cng ty, sn xut v phn phi s c t chc thng qua cc giao dch bn ngoi gia nhng ngi s hu ti sn, lao ng cng nh cc nh phn phi v ngi tiu dng. Nhiu giao dch trong s ny c thc hin bn trong cng ty. Mc mt cng ty ni b ha cc giao dch ph thuc vo kh nng t c tnh kinh t ca quy m trong sn xut v phn phi ca cng ty v kh nng t c tnh kinh t ca s phi hp. Trong nhiu ngnh, vic ni b ha cc hot ng gia tng cho thy tnh hiu qu ca qu trnh ny. Cc chc nng ca mt cng ty c th c m t qua chui gi tr. Cng ty mua, thu v o to cc yu t u vo cho sn xut, kt hp cc yu t u vo ny to ra sn phm dch v v phn phi tiu th cc sn phm v dch v ny ti cc khch hng. Cc cng ty c cc b phn hoc phng ban thc hin cc chc nng ny, di nhng tn gi nh phng qun tr nhn s, phng marketing, Thm vo , cc cng ty ln i hi nhng chc nng qun l, bao gm ln k hoch vn, qun l dng tin, k ton, h thng thng tin, lp k hoch chin lc, cc quan h php l v quan h vi chnh ph.Phn ln cc cng ty bt u bng vic phc v cc th trng quc gia hoc th trng a phng trong quc gia . Cc cng ty ny da trn cc li th cnh tranh c to lp trn th trng nc mnh phc v cc th trng quc t, thng qua xut khu hoc u t sn xut nc ngoi; vic t chc sn xut nc ngoi c gi l sn xut quc t-bao gm tt c cc hot ng c t chc v qun l bi cc TNC ti cc nn kinh t ch nh ng gp vo gi tr ca sn phm u ra ca cng ty, d l cc sn phm trung gian hay thnh phm. Cc cng ty tham gia vo sn xut quc t cn cc chin lc v c cu t chc ph hp vi loi hot ng kinh t ny. Cc chin lc t chc vic sn xut hng ha v dch v qua bin gii quc gia lin quan n nhng la chn v a im quc t ca cc hot ng khc nhau v mc lin kt gia cc th ch khc nhau nm trong s kim sot chung ca cng ty. S a dng ca cc chin lc v c cu tng ln cng vi thi gian v cc TNC phn ng khc nhau vi nhng thay i ln trong mi trng kinh t, cng ngh v chnh sch. Tuy nhin, c xu hng cc cng ty TNC trong nhiu lnh vc p dng cc chin lc v c cu c s lin kt cht ch hn gia cc hot ng chc nng ca mnh. i khi mt cng ty con chu trch nhim chnh v mt chc nng ca ton cng ty thay cho cng ty m. Vic lin kt (hi nhp) cng tng ln khi vic thc hin cc chc nng ca ton cng ty c chia s. V d, hai hoc nhiu cng ty con c th cng tin hnh pht trin sn phm v lin kt vi qu trnh R&D ca cng ty m. S pht trin cc chin lc chc nng ca cc TNC c th hin thng qua bng 6.2.

Bng 6. 2. S pht trin ca cc chin lc chc nng ca cc TNC

DngLoi lin kt ni cng tyMc hi nhpMi trng

Thnh lp cng ty con t ch, v d a th trng ni aS hu, cng nghYu

FDI c th tip cn nc ch nh; ro cn thng mi ng k, chi ph vn ti v lin lc cao

Hi nhp n gin, v d outsourcingS hu, cng ngh, th trng, ti chnh v cc u vo khcMnh ti mt s im trong chui gi tr, yu ti cc im khcC ch thng mi v FDI m, t nht l song phng; cc tha thun khng gp vn

Sn xut quc t phc hp, v d mng khu vcTt c cc chc nngMnh ti ton b chui gi trC ch thng mi v FDI m; cng ngh thng tin; s hi t v th hiu; cnh tranh cao

Ngun: UNCTAD, 1998

6.2.1.1 Chin lc thnh lp cc cng ty con t ch (Stand-alone strategies)

Mt dng chin lc thng thng ca mt TNC l thnh lp cc cng ty con ch yu hot ng t ch trong nn kinh t ch nh. Mi lin kt ch yu gia cng ty m v cc cng ty con nc ngoi ca mnh l kim sot thng qua quyn s hu; cc mi lin kt khc bao gm chuyn giao cng ngh v vic cung cp vn di hn. Cng ty m khng kim sot cht ch hot ng ca cng ty con nu cng ty ny vn mang li li nhun. Ni chung, mt cng ty con t ch chu trch nhim v phn ln chui gi tr ca sn phm m cng ty ny ph trch mc d cng ty c th pht trin cc mi lin kt vi cc nh cung cp v nh thu ph a phng. Cng ty ny cng c th thu cng nhn v cc nh qun l a phng, vay v gi tin cho cc trung gian ti chnh a phng v tham gia vo thng mi quc t vi cc quc gia khc. Cc TNC ln c th kim sot nhiu cng ty con t ch, mi cng ty con phc v mt th trng nc ch nh.

Mt cng ty con t ch c th c coi l mt phin bn nh hn ca cng ty m. Cng ty con c th l trong lnh vc sn xut, c bit khi nc ch nh c th cung cp cc u vo v khi vic nhp khu cc nguyn vt liu v linh kin rt kh khn v tn km. Tuy nhin, cc cng ty con t ch c bit ph bin trong lnh vc dch v. V nhiu dch v khng th xut khu c, cc cng ty con cn hot ng nh l cc n v t ch, vi c cu t chc nh ca cng ty m.

6.2.1.2 Chin lc hi nhp n gin (simple intergration strategies)

Vi mt s TNC, vic tham gia vo sn xut quc t c thc hin ch yu thng qua chin lc tm kim ngun lc bn ngoi (outsourcing)-mt s hot ng to gi tr gia tng c thc hin nc ch nh v lin kt vi cc hot ng c thc hin nhng ni khc, ch yu l ti nc ch u t. Sn xut quc t theo phng thc outsourcing chnh l vic chuyn giao mt s hot ng gi tr gia tng sang cc a im khc ngoi nc ch u t v cc nc tiu th hng ha cui cng. ng c c bn ca outsourcing l tn dng cc li th a im ca mt nc ch nh i vi mt phn ca chui gi tr gia tng. Sn xut nc ngoi c cng ty m kim sot thng qua quyn s hu ti cng ty con hoc thng qua cc tha thun khng gp vn vi cc cng ty ni a, v d nh cc hp ng thu ph, cho php mt TNC tp trung vo nhng phn nht nh ca chui gi tr gia tng trong khi cc nh thu ph chuyn mn ha vo sn xut nhng phn (thng i hi s dng nhiu lao ng) khc. Trn thc t, cc nh cung cp ph ny lin kt vi cc TNC hoc cc cng ty con v tr thnh mt phn trong h thng sn xut ca cc TNC. V d, cc linh kin khng ch c sn xut bi mt nh thu ph m cn c th c cng ty ny thit k theo cc tiu chun ca TNC. Mc v bn cht ca cc mi lin kt ph thuc vo v tr v mc ph hp ca phn sn xut bn ngoi trong chui gi tr ca cng ty m. Cc cng ty lin quan n cng ty m thng qua cc hp ng ph thng khng th t ch m phi hi nhp vo chui gi tr ca cng ty m thng qua vic to lp ra cc mi lin kt chc nng. V th, cn phi c s hi nhp mt s chc nng ca cng ty c th qun l c sn xut quc t theo phng thc outsourcing.

6.2.1.3 Chin lc hi nhp phc hp (complex intergration strategies)

Trong nhng nm gn y, r rng l vi mt s cng ty, sn xut quc t c th xy ra ti bt c im no ca chui gi tr. Chin lc hi nhp phc hp da trn c s kh nng ca cng ty trong vic chuyn dch sn xut v cung cp ti nhng a im sinh li nht. Vi hi nhp phc hp, bt c cng ty con no cng c th thc hin, t mnh hoc vi cc cng ty con khc ca cng cng ty m, cc chc nng ca ton b cng ty. Cc hot ng c nh gi bi ng gp vo ton b chui gi tr. Hi nhp phc hp i hi sn sng t cc hot ng chc nng-khng ch sn xut m c R&D, ti chnh, k ton ti bt c ni no c th thc hin chng tt nht nhm hon thnh chin lc chung ca cng ty. Trong hi nhp phc hp, c s hi nhp chc nng ng k gia cc qu trnh khc nhau v cc a im khc nhau, mc d khng phi tt c cc nhn t ca chui gi tr u c hi nhp mc nh nhau.

Chin lc ny c cc TNC thc hin trong rt nhiu lnh vc, v d:

R&D: Ngy cng c nhiu cc TNC tin hnh mt phn cc hot ng R&D ca mnh nc ngoi. Mt l do l tn dng nhng k nng c nc ngoi. V d, nghin cu ca IBM v hin tng siu dn ti nhit cao c thc hin ti Thy S. Ford cng tin hnh hi nhp hn na vi mu xe Ford Mondeo ca mnh, thnh lp mt nhm nghin cu, pht trin, thit k do Ford of Europe dn u v lin kt vi nhiu a im khc ti chu u v Bc M thng qua mng my tnh.

Mua sm: ITT (Hoa K), mt nh sn xut danh ba in thoi ti 8 quc gia, chuyn mn ha chc nng mua sm ton cu ca mnh i vi giy (u vo ch yu ca cng ty) ti mt cng ty con B. iu ny cho php cng ty ln k hoch mua sm cng nh d tr giy ton cu tn dng nhng thay i gi c.

Sn xut: Cc TNC trong ngnh t p dng chin lc hi nhp phc hp trong vic sn xut c linh kin v lp rp sn phm cui cng. Toyota c mt mng li cc nh sn xut linh, ph kin ti 4 nc ASEAN. Ford v General Motors thnh lp mng li xuyn quc gia ti chu u, xy dng trn c s cc cng ty con t ch c xu hng ch nhm phc v mt quc gia duy nht. Honda, Nissan v Toyota cng thnh lp mng li ti Bc M. Cc nh sn xut linh, ph kin b rng buc cht ch vo cc chin lc ca cc cng ty m, h tr gip gim tn kho, chia s cc sng kin R&D v lin kt vi nhau nh cng ngh thng tin.

K ton: V nhng khc bit trong quy nh ca cc quc gia, k ton phi c thc hin cp quc gia. Tuy nhin, cng ngh thng tin cho php cc hot ng k ton c th hi nhp ng k. V d, Swissair chuyn giao vic k ton doanh thu ca mnh cho mt cng ty con ti Bombay, n . Cng ty con s dng cng ngh c Swissair cung cp, theo di thu nhp v cc khon phi thu ca cng ty hng khng ny trn khp th gii da trn c s cc cung v thu c trong hot ng hng ngy.

Ti chnh: Vi nhiu cng ty, vic kim sot tnh thanh khon v cc kha cnh khc ca ti chnh c t ti bt c ni no ph hp vi nhu cu ca ton cng ty nht. Tn dng nhng sng kin mi trong cng ngh thng tin, vic hi nhp cc chc nng ti chnh c th c thc hin ti nc ch u t cng nh vi mt cng ty nc ngoi. V d, Pirelli () phi hp v m bo cc cam kt ti chnh ton cu ca mnh t mt cng ty con ti Thy S chu trch nhim v cc hot ng ti chnh ca ton b TNC. Cng ty con ti Hoa K ca Siemens (c) chuyn cc thng tin ti chnh hng ngy v tr s chnh, ni qun l ti chnh cho ton b h thng.

o to: Nh l mt kha cnh ca chin lc phc hp, cc TNC thng c gng chuyn giao cc k nng gia cng ty m v cc cng ty con v gia cc cng ty con vi nhau. Ford (Hoa K) v Mazda (Nht Bn) gi cc cng nhn sn xut t nh my lin doanh ca hai cng ty ny ti Hermosillo, Mexico sang Nht Bnv sang cc nh my ca Ford ti chu u o to. Nhm k s xy dng dy chuyn sn xut cho Ford Modeo ti B thc hin chc nng tng t ti M v o to cc k s a phng trong qu trnh ny. Motorola (Hoa K), nh l mt phn ca vic m rng ti Trung Quc, gi cc on k s Trung Quc sang c s ca Motorola ti Hong Kong, Singapore v Hoa K o to, v thng xuyn chuyn cc nh qun l tp s ca cng ty con ti Trung Quc qua tt c cc c s sn xut bn dn ca mnh trn ton cu.

6.2.2 Phn loi theo phm vi a l ca chin lc sn xut quc t

6.2.2.1 Chin lc a th trng ni a (Multi-domestic strategies)

Trong nhng chin lc ny, mt cng ty con ch yu phc v th trng ca nc ch nh trong khi cng ty m kim sot nhiu cng ty con ti cc th trng khc nhau. Cc ro cn thng mi, trong c yu cu v t l ni a, thng l l do khin cc TNC p dng nhng chin lc ny c th thm nhp vo nhng nn kinh t nht nh. V d, trong mt s ngnh nh bn l v thc phm, chin lc ny c p dng v kh c th t c tnh kinh t ca quy m v phi phc v cc thi quen v khu v ring bit ca mt quc gia. Nhiu TNC trong lnh vc dch v p dng chin lc a th trng ni a v sn phm m h tiu th khng c kh nng xut khu.

6.2.2.2 Cc chin lc khu vc (Regional strategies)

Nhiu TNC c cc mng li sn xut c t chc v c bn dc theo khu vc. Sn xut quc t khu vc ha bao gm cc cng ty con t ti nhiu nc ch nh trong mt khu vc duy nht cng vi nhiu cng ty khc hot ng nh nhng nh cung cp v cc nh thu ph. Vic lp rp cui cng c th c thc hin ti bt c quc gia no trong khu vc v th trng ch yu cho sn phm chnh l trong khu vc. Nhng thay i trong chnh sch thc y cc TNC p dng cc chin lc khu vc, c bit ti EU v Bc M. Vic gim bt cc ro cn thng mi, t do ha c ch FDI, vic bi b quy nh trong nhiu lnh vc (c bit l dch v) v t nhn ha cc doanh nghip nh nc-u gip thc y pht trin cc chin lc khu vc.

Trong mt s trng hp, cc tha thun hi nhp khu vc cng to ra s hn ch i vi cc chin lc khu vc ca cc TNC. Sn xut hi nhp khu vc i hi vic di chuyn t do ca vn, cng ngh v con ngi, khng ch ca hng ha v dch v. Ch ring t do ha thng mi khng thc y hi nhp sn xut y hn nh l kt qu ca cc chin lc ca cc TNC.

6.2.2.3 Cc chin lc ton cu (Global strategies)

Cc TNC thng c miu t l c cc chin lc ton cu. Theo Peter Dicken ton cu ha ng ngha vi vic c mt mc lin kt cc chc nng gia cc hot ng kinh t quc t phn tn; ton cu ha l mt dng phc tp v tin tin hn ca quc t ha, trong quc t ha lin quan n vic m rng v mt a l ca cc hot ng kinh t qua bin gii quc gia (Peter, 1992). Thut ng ny cng m t phng thc ca nhiu TNC mun c mt ti tt c cc th trng ln nht ca th gii tn dng s tng trng v s hi t ca cu cng nh cnh tranh mt cch hiu qu vi cc cng ty khc. Tuy nhin, vic m rng ton cu ca cc sn phm v nhn hiu khng nht thit phi i km vi vic m rng phm vi a l tng t ca tt c cc hot ng trong chui gi tr. Thc ra, mt s TNC ban u c mc tiu tha mn nhu cu ton cu thng qua vic sn xut phn ln sn phm ti nc mnh v sau s tiu th nc ngoi. Ngay c khi , mt s chc nng (v d nh ti chnh) vn c th c tin hnh trn c s lin kt ton cu. Cc TNC thng c th phc v cc th trng ton cu vi cc mng li tp trung trn c s khu vc hoc tiu khu vc.

Cng vi thi gian, p lc cnh tranh dng nh m bo rng cc TNC m rng hot ng ca mnh hn na trn khp th gii. Tuy nhin, vic thnh lp cc khu vc kinh t trong mt s trng hp vi ro cn i vi cc khu vc khc li hn ch s tng trng ca cc chin lc ton cu.

6.3 Vai tr ca cc TNC trong kinh t ton cu v u t quc t

6.3.1 Mng li cc TNC cng ngy cng m rng v ln mnh

Vi mng li ni b c thit lp do quan h FDI, vi cc chin lc hi nhp a dng, cc TNC c th c coi l nhng nhn t chnh ca ton cu ha. Nh kinh t hc ni ting Peter Dicken, lit k 3 c tnh c bn ca cc TNC: cng ty ny phi hp v kim sot nhiu cng on ca cc chui sn xut ring l trong v gia nhiu quc gia khc nhau; cng ty ny c kh nng khai thc (tn dng) nhng khc bit v mt a l trong vic phn phi cc nhn t sn xut (v d ti nguyn thin nhin, vn, lao ng) v trong cc chnh sch ca chnh ph (v d thu, ro cn thng mi, tr gi,...); cng ty ny c linh hot v mt a l tim nng-mt kh nng cho php di chuyn i, li cc ngun lc v hot ng ca n gia nhng a im trn mt phm vi quc t, hoc thm ch, ton cu (Peter, 1998). Theo Dicken v theo nhiu hc gi khc, TNC chnh l nhng ngi di chuyn v nh dng nn kinh t ton cu. Cc quyt nh u t ti mt a im a l nht nh ca cc TNC v dng di chuyn vn, nguyn vt liu, linh kin, thnh phm cng nh cng ngh v kh nng t chc l kt qu ca nhng quyt nh ny r rng l ht sc quan trng i vi pht trin kinh t v phc li ti nhng khu vc m cc cng ty ny hot ng. Nhng cng ty ny sn xut v phn phi hng ha v dch v qua cc bin gii quc gia, lm lan ta cc tng, khu v cng nh cng ngh khp th gii v ln k hoch cho cc hot ng ca mnh trn c s ton cu. Nhng cng ty hng mnh ny c cho l hin nay thng lnh tt c cc c cu c bn ca nn kinh t ton cu: sn xut, ti chnh, cng ngh, an ninh, nng lng v thng mi (Eden, 1991)Bang 61 S gia tng v s lng cc TNC trn th gii

NmS TNCTng s cc chi nhnh

199438.800250.000

199640.000270.000

199853.600448.000

200260.000500.000

200882.000810.000

Ngun: UNCTAD, 1994, 1996, 1998, 2002, 2008.

S lng cc cng ty tr thnh cng ty xuyn quc gia gia tng theo cp s nhn trong ba thp k qua. Chng to nn mt qun th a dng tri rng trn nhiu quc gia v nhiu ngnh. Mc d nhng TNC d thy nht l nhng TNC ln nht, phn ln cc TNC l cc doanh nghip c quy m va v nh. Vi s gia tng nhanh chng v s lng v phm vi ca mng li sn xut quc t (Xem Bng 6.3.), tm quan trng ca cc TNC trong nn kinh t ton cu c nhiu hc gi trong cc ngnh khoa hc x hi nhn mnh. Nhiu nh phn tch cho rng vn quan trng trong phn tch kinh t chnh tr quc t hin nay chnh l s cng thng gia cc chnh ph v cc TNC ch khng phi l chnh ph v th trng.

6.3.2 TNC thc y hi nhp quc t v chuyn giao cng ngh

Cho ti gn y, dng hi nhp ch yu i vi nn kinh t th gii ca mt quc gia l thng mi. Sn xut quc t, vi t cch l mt dng quan trng ca hi nhp kinh t quc t l mt hin tng tng i mi. John Dunning, mt hc gi tiu biu v sn xut quc t v hot ng ca cc TNC m t bi cnh sau Chin tranh th gii ln th hai v lu rng "sn xut c tin hnh bi cc doanh nghip phi hp mt cch c ch cc hot ng (mua bn, sn xut, ti chnh, R&D, marketing) trn c s ton cu c th s dng cc ngun lc ca mnh (nguyn vt liu, ti chnh, k thut v qun l) mt cch hiu qu nht vn ch l ngoi l. Thm ch vo thi im Chin tranh th gii ln th hai, gi tr ca sn xut quc t ch bng 1/3 thng mi quc t. Vo gia thp k 1950 v 1960, tc tng trng ca sn xut quc t vt so vi thng mi quc t. V bt chp t do ha thng mi v vic tng gi du, vo nm 1976, sn xut quc t vt thng mi (Dunning, 1981)Trong hai thp k qua, mi ch s ca sn xut quc t gn vi qun l ca TNC thng qua s hu tng nhanh hn so vi cc ch s kinh t quc dn (Hnh 6.1. v Bng 6.4.) v, kt qu l sn xut quc t c tm quan trng ng k i vi nn kinh t th gii, ln hn nhiu so vi trc kia. Doanh thu bn hng ton cu ca cc cng ty con cao gn gp hai ln so vi xut khu ton cu vo u th k 21, so vi mc gn nh bng nhau vo hai thp k trc. Tng sn lng ton cu thuc v cc cng ty con vo khong 1/10 GDP ton cu, so vi mc 5% vo nm 1982. T l FDI ly k trn GDP ton cu tng t 6% ln gn 20% trong giai on ny.

Vi chin lc bnh trng khng ngng, TNC gi v tr ca nhng nh u t quc t ch yu, kim sot v chi phi trn 90% tng FDI ton th gii, trong ch tnh ring cc TNC ln nht th gii (thuc tam gic kinh t M - Ty u - Nht Bn) chim ti 1/3 FDI ton cu. Gi tr dng vn FDI thc s l thc o vai tr to ln ca cc TNC trong nn kinh t th gii bi v FDI l cng c quan trng nht ca cc TNC trong vic thc hin cc chin lc ton cu ca mnh nh thay i quy m hot ng, thay i lnh vc hoc a im u t.... FDI ti cc nc ang pht trin nm 2000 ln gp 10 ln so vi ngun vn ODA. (UNCTAD, 2003). T l dng FDI trn tng u t ni a th gii l 10% nm 2002, so vi 2% vo nm 1980 v 5% vo nm 1990 (UNCTAD, 2006). T l ny c bit cao i vi khu vc sn xut - khong 1/5. V t l ny ca cc nc pht trin cao hn cc nc ang pht trin.

Thm vo , v cc TNC c u th v R&D cng nghip ca th gii, FDI ng vai tr quan trng trong hot ng chuyn giao cng ngh ca th gii: trn thc t, c nhiu cng ngh hin i khng th c c trn phm vi quc t bng cc phng tin khc ngoi FDI. c tnh rng 4/5 dng cng ngh c ni b ha trong cc TNC. C th ni, TNC l i qun tin phong trong cuc cch mng khoa hc cng ngh hin nay. Chng l ch th ca nhiu d n nghin cu v pht trin ca th gii. Khng ch nm gi trong tay phn ln lc lng nghin cu khoa hc, tin hnh cc d n nghin cu v trin khai cc cng ngh mi phc v mc tiu chin lc ca ring mnh, TNC vi tim lc ti chnh hng mnh cn phi hp vi chnh ph cc nc u t vo nhng ngnh k thut mi nhn, c hm lng khoa hc cao nh hng khng, v tr, tu khch chy trn m hi ..., gp phn khng nh to nn nhng bc nhy vt trong nn cng ngh th gii. Thng qua cc hot ng chuyn giao cng ngh 6.3.3 TNC chu trch nhim v mt t trng ln thng mi th gii

6. Bang 62 Mt s ch s v FDI v sn xut quc t, giai on 1982-2009

n v: t USD (mc gi hin ti)

Hng mc 1982199020072009

A. FDI Th gii

Dng FDI vo58 2071 979 1 114

Dng FDI ra 27 2392 147 1 101

Lng FDI vo ly k790 1 942 15 660 17 743

Lng FDI ra ly k 579 1 786 16 227 18 982

Thu nhp t FDI vo44 741 182 941

Thu nhp t FDI ra46 1201 252 1 008

M&A qua bin gii.. 1121 031 250

B. Cc cng ty con ti nc ch nh

Doanh thu bn hng ca cc cng ty con nc ngoi2 530 6 026 31 764 29 298

Tng gi tr sn lng ca cc cng ty con nc ngoi623 1 477 6 295 5 812

Tng ti sn ca cc cng ty con2 036 5 93873 45777 057

Xut khu ca cc ty con nc ngoi635 1 498 5 7755 186

S lao ng ca cc cng ty con nc ngoi (nghn)19 864 24 476 80 396 79 825

C. Cc ch s kinh t

GDP11 963 22 12155 114 55 005

Tng vn c nh2 795 5 099 12 399 12 404

Thu t ph bn quyn v lixng 9 29163..

Xut khu hng ha v dch v2 395 4 414 17 321 15 716

Ngun: UNCTAD, Bo co u t th gii 2009, trang 18 v Bo co u t th gii 2010, trang 16.

Vi ba dng lu thng hng ho c bn l: hng ho xut nhp khu t cng ty m, hng ho bn ra t cc chi nhnh nc ngoi v hng ho trao i ni b (gia cc cng ty trong cng mt tp on xuyn quc gia), TNC chi phi hu ht cc chu chuyn hng ho gia cc quc gia, thu ht phn ln cc sn phm vo cc knh lu thng xuyn quc gia ca mnh.

Thng mi ni b gia cc chi nhnh trong TNC ngy cng chim mt t trng ln v tr thnh mt b phn quan trng ca thng mi th gii. Mi h thng TNC bao gm mt th trng ni b trong din ra ba loi giao dch xut khu gia cc cng ty trong ni b h thng: cng ty m bn hng cho cc chi nhnh ti nc ngoi ca mnh ; cc chi nhnh nc ngoi bn hng cho cng ty m v cc chi nhnh bn hng cho nhau.

Cha c nhiu d liu c th a ra mt con s chnh xc v th phn ca cc TNC trn th trng ton cu. Ch n c ti M, TNC c trong nc v nc ngoi chim 3/4 tng xut khu nm 1998, 2/3 trong s l t cc hot ng xut khu gia cc cng ty trong ni b mt h thng TNC. Nu s liu t M c th m rng ra c th gii th TNC chu trch nhim v khong 2/3 xut khu th gii, trong 1/3 l xut khu ca cc cng ty m t nc ch u t v 1/3 khc l ca cc cng ty con xut khu t nc ch nh. Tnh gp li, 1/3 tng thng mi th gii l thng mi ni b cng ty ca cc TNC (UNCTAD, 1999). Bng 6.4 cng cho thy, cho ti nm 2009, ch ring xut khu t cc cng ty con nc ngoi ca cc TNC cng chim khong 1/3 kim ngch xut khu hng ha v dch v th gii.

6.4 Tc ng ca TNC i vi nc nhn u t l nc ang pht trin

6.4.1 Tng ngun lc ti chnh v u t

6.4.1.1 Tc ng ln ngun lc ti chnh cho pht trinVi vai tr mt ngun ti chnh, FDI t cc TNC c mt s li ch so vi cc ngun ti chnh nc ngoi khc i vi cc nc ang pht trin. FDI n nh hn so vi cc dng vn t nhn khc (dng u t chng khon hay vay n ngn hng) v FDI thng da trn quan im di hn v th trng, trin vng tng trng v c im c cu ca nc nhn u t. Ri ro c hnh vi by n cng thp hn so vi trng hp cc dng vn khc. Vic rt vn u t i vi FDI kh hn so vi u t chng khon, c bit trong trng hp FDI gn vi vn vt cht. Tuy nhin, dng FDI c th bao gm mt b phn ca dng u t chng khon. Phn ln cc nghin cu u cho thy FDI t bin ng hn cc dng vn t nhn khc (UNCTAD, 1999).

FDI cng d tr li hn l tn dng thng mi. Li nhun ch c chuyn ra nc ngoi khi d n sinh li. y chnh l im li th ng k ca FDI so vi tn dng ngn hng. Khon tn dng s phi tr vi s tin li c nh khng k ti hot ng ca d n s dng khon tn dng ny hay cc iu kin v m tc ng n mi hot ng ti nc i vay.

L mt ngun ti chnh bn ngoi, FDI b sung cho tit kim ni a v ng gp cho tng trng thng qua vic ti tr u t. Tuy nhin, FDI c th thay th hiu qu cho tit kim ni a, dn n vic lm gim tit kim ni a v tng tiu dng. Mt dng FDI vo rt ln (cng ging nh bt k dng vn vo no) trong mt thi gian ngn cng c th dn n lm tng t gi ca ng tin quc gia v lm gim kh nng cnh tranh ca hng xut khu, t lm gim u t vo nhng ngnh xut khu.

Mt d n FDI sinh li, khng ging mt d n tng t c ti tr ti a phng, s to ra dng thu nhp u t trc tip c chuyn ra khi cc nc ch nh. Nhng dng tin ra ny, cng vi dng ra ca vn u t khi cc cng ty con ng ca, to nn nhng mi lo ngi v tc ng ca FDI n cn cn thanh ton. Tuy nhin, c nhiu d n ch c th c tin hnh bi cc nh u t nc ngoi hoc khng th tin hnh (hay khng th tin hnh vi mc hiu qu tng ng) bi cc cng ty a phng. Thm vo , nu ch so snh cc dng ti chnh vo v ra lin quan n FDI, khng th thy c tt c cc tc ng ca FDI n cn cn thanh ton. Vic FDI c tc ng tch cc hay tiu cc ti cn cn thanh ton ca mt nc ch nh ph thuc vo nhiu yu t nh: quy m ca dng FDI vo (hoc gim u t rng); cc dng thu nhp u t trc tip ra; xu hng xut khu v nhp khu ca cc cng ty con; tc ng gin tip ca FDI ln dng thu nhp ra c yu t nc ngoi; tc ng gin tip ca FDI ln xu hng xut khu v nhp khu ca cng ty ni a; v tc ng gin tip ca FDI ln nhu cu nhp khu ca ngi tiu dng ti nc .

Tc ng ti cn cn thanh ton ca FDI, cng nh vic phn b cc gi tr gia tng ca cc cng ty con nc ngoi gia nc ch nh v nc ch u t c th b tc ng bi vic nh gi chuyn giao - l vic nh gi cc giao dch ni b qua bin gii quc gia ca cng ty. Cc TNC thng c quyn t ch ng k trong vic nh gi cc giao dch ny, c bit l khi khng c gi th trng tham chiu. iu ny cho php cc TNC chuyn li nhun gia cc quc gia nhm lm gim gnh nng thu hoc trnh cc hn ch i vi vic chuyn tin v nc hoc khai bo li nhun.

6.4.1.2 Tc ng n u t

Khng ging vi cc ngun vn bn ngoi khc nh tn dng ngn hng hoc u t chng khon, FDI ni a ha cc khon tit kim nc ngoi ti cc nc ch nh - cc cng ty em vo nc ch nh cc khon tit kim (cng vi cc ti sn v cc ngun lc khc trong gi FDI) t mnh tin hnh u t. V th, FDI tc ng n u t ti cc nc ch nh mt cch trc tip thng qua cc chi ph u t ca/ti cc cng ty con nc ngoi. FDI cng tc ng n u t ti nc ch nh mt cch gin tip thng qua vic tc ng n u t ca cc cng ty ca nc ch nh.

Gi tr ca chi ph u t ca cc cng ty con ti mt quc gia khng nht thit phi bng vi dng FDI vo quc gia (l dng chy rng ca vn gp, thu nhp ti u t v tn dng ni b cng ty ca nh u t trc tip). Cc ngun lc cng c th c huy ng trn th trng vn a phng hoc quc t b sung cho dng vn FDI ni b ca cc TNC.

nh gi tc ng trc tip ca u t ca cc cng ty con nc ngoi ln quy m tng vn u t ca cc nc ch nh i hi phi so snh gia u t ca cc cng ty con ny vi u t ca cc cng ty ni a. Nhng thng cc quc gia khng chia chi ph u t theo hai nhm ny. S dng dng FDI vo thay cho chi ph u t ca cc cng ty nc ngoi (mc d, nh lu trn, chi ph u t c th vt qu dng FDI vo) v tng u t c nh nh l thc o tng u t ti cc nc ch nh, d liu cho thy rng tm quan trng ca FDI trong tng u t tng u cho tt c cc nhm nc, c pht trin ln ang pht trin. i vi nhm cc nc ang pht trin, t l FDI trn tng u t c nh tng t mc trung bnh 2% giai on 1971-1980 ln gn 4% giai on 1980-1990 v 7% trong giai on 1991-1999. Vo nm 2004, t l ny t mc 10,5%. (UNCTAD, 2006).

Bn cnh tc ng trc tip, FDI cng c th tc ng n lng u t ca nc ch nh mt cch gin tip thng qua vic lm gia tng (crowding-in) hoc lm gim (crowding-out) u t ni a. C hai tc ng ny u c th xy ra, ph thuc vo cc hot ng ca cc TNC, sc mnh ca cc cng ty a phng v chc nng ca th trng nhn t ti a phng. TNC c th lm gia tng u t ni a khi gii thiu cc sn phm v dch v mi ti nc ch nh, to ra cc c hi u t mi cho cc cng ty a phng, to ra cc mi lin kt vi cc nh sn xut a phng, v khng chim ngun tn dng a phng, thm ch lm tng hiu qu ca cc trung gian ti chnh. Nhn t c bn quyt nh vic lm gia tng u t ni a l vic tn ti hoc to ra nhng lin kt tin v li vi cc cng ty ca nc ch nh.

6.4.2 Nng cao nng lc cng ngh

6.4.2.1 Chuyn giao cng ngh

Cc TNC thng l cc cng ty dn u v i mi trong ngnh ca mnh. Cc cng ty ny chuyn giao cng ngh trong ni b, thng qua FDI, cho cc cng ty con nc ngoi. Cc TNC cng c th chuyn giao cng ngh cho cc cng ty khc thng qua cc phng thc chuyn giao bn ngoi nh cp giy php s dng cng ngh, hp ng thu ph, lin minh chin lc hoc bn cc hng ha vn.

Cc cng ngh m cc TNC chuyn giao cho nhng cng ty con nc ngoi ca mnh thng hin i v hiu qu hn nhng cng ngh sn c ti nc ch nh, c bit l nc ch nh ang pht trin v c nn kinh t chuyn i. Tuy nhin, bn cht ca cng ngh hoc quy trnh c chuyn giao phn nh iu kin ca nn kinh t ch nh (lng, k nng, nng lc cung cp, quy m, ...) cng nh ng c ca TNC lin quan. Cc cng ty con ti cc nc ch nh pht trin nhn cc cng ngh phc tp hn, trong khi cc nc km pht trin hn nhn nhng cng ngh v quy trnh n gin.

Nhiu cng ngh, c bit l nhng cng ngh mi v c gi tr nht, ch c chuyn giao thng qua FDI. Nhng cng ngh ny ni chung l nhng cng ngh mi v c gi tr (da trn chi ph R&D gn vi cc sn phm c thng hiu) m cc cng ty khng mun cung cp cho cc bn khng lin quan. Thm ch ngay c trong trng hp cc cng ngh ny c th c c thng qua cc dng chuyn giao bn ngoi (cp giy php s dng, cc tha thun hp ng hoc bn cc cng ngh nm trong hng ha), chuyn giao ni b ha cng c nhng li th hn cho ngi nhn v chuyn giao ni b ha thng l phng thc chuyn giao t tn km v nhanh nht; ng thi cc cng ngh c chuyn giao trn gi cng cc ti sn, k nng ca cc TNC nh thng hiu, k nng marketing.

Tuy nhin, chuyn giao cng ngh ni b ha cng c nhng im bt li i vi cc cng ty (cng ty con nc ngoi) nhn cng ngh v i vi nc ch nh lin quan. V l cng ngh "trn gi", pha nhn nc ch nh phi tr tin khng ch cho cng ngh m mnh c c m cho c gi FDI bao gm tn thng hiu, ti chnh, k nng v qun l ca cc TNC. Khi chuyn giao c ni b ha, pha Khi cc cng ty a phng c nng lc s dng cng ngh mt cch hiu qu v khng cn cc ti sn khc, vic chuyn giao ni b c th tn km hn so vi chuyn giao bn ngoi, vi gi thit l c th c c cng ngh thng qua cac phng thc bn ngoi. Mt nhc im quan trng ca chuyn giao cng ngh qua FDI l quyn kim sot ca cc TNC i vi cng ngh c chuyn giao, khi cng ngh l mt trong nhng li th cng ty quan trng (UNCTAD, 1999).

Mt s nc ang pht trin, v d nh Hn Quc v i Loan, Trung Quc, trong qu kh thnh cng trong vic da vo chuyn giao cng ngh bn ngoi xy dng nng lc cng ngh ca mnh. Tuy nhin, mc d n lc khuyn khch chuyn giao cng ngh bn ngoi nhng nhiu nc khc khng thnh cng nh vy trong vic xy dng nng lc cng ngh cnh tranh quc t. khuyn khch cc TNC nng cao trnh ca cng ngh chuyn giao.

6.4.2.2 Lan ta cng ngh

Cc quc gia ang pht trin cn c cc chnh sch nhm cng c cc k nng, nng lc cng ngh, mng li cung cp v c s h tng ca cc nc ch nh.Cc tc ng trn tch cc dn n s lan ta ca cng ngh v k nng t cc cng ty con nc ngoi sang nn kinh t nc ch nh c th ny sinh thng qua bn knh:

Cnh tranh vi cc cng ty a phng, thc y cc cng ty ny ci thin hiu qu v nng lc cng ngh cng nh nng cao nng sut.

Hp tc gia cng ty con nc ngoi v cc nh cung cp, nhng khch hng v cc t chc a phng m cc cng ty ny c mi lin kt, dn n vic trao i thng tin v hp tc k thut, gip cng c nng lc cng ngh ca cc c quan a phng c lin kt.

Di chuyn lao ng, c bit l nhng nhn s c o to trnh cao, t cc cng ty con nc ngoi sang cc cng ty a phng, bao gm c cc cng ty cung cp c thnh lp bi cc nhn s c ca TNC, thng vi s gip ca cc nhn vin c ca cc cng ty ny.

Khong cch gn gia cc cng ty nc ngoi v cc cng ty a phng, dn ti cc quan h c nhn, pht trin cng ngh ngc, bt chc v vic thnh lp cc cm cng ngh, to iu kin cho vic nng cp cng ngh ti nc ch nh.

Phm vi ca cc tc ng lan ta tch cc l khc nhau, ty thuc vo iu kin ca nc ch nh v chin lc FDI ca cc TNC. Cc mi lin kt gia cc cng ty con nc ngoi v cc cng ty a phng, c bit l cc nh cung cp, l mt knh tim nng quan trng cho tc ng lan ta cng ngh. Cc TNC u t vo xy dng nng lc cng ngh v k nng ca cc nh cung cp cho cc cng ty con nc ngoi vi iu kin chi ph cn thit thp hn so vi phn tit kim m cng ty c c. Tuy nhin, phm vi u t ph thuc vo mc m cc TNC xy dng cc lin kt ti cc nc ch nh, iu ny li ph thuc ng k vo nng lc a phng v vo thng tin lin quan n nhng nng lc ny. Cc TNC thng c xu hng da vo cc nh cung cp nc ngoi trong nhng giai on u ca FDI ti mt nc ch nh nhng sau chuyn sang cc nh cung cp a phng, vi iu kin l c cc nh cung cp a phng tim nng vi nng lc cng ngh cn thit. Khi thit lp lin kt vi cc nh cung cp a phng, cc cng ty con thng u t vo vic h tr cc nh cung cp ny nng cp nng lc cng ngh v k nng. iu ny to ra tc ng trn tch cc cho ti khi nng lc ca cc nh cung cp c nng ln vt qua mc cn thit cung cp cho cc hot ng ca cng ty con nc ngoi.

Cch tt nht pht trin cc mi lin kt gia TNC v cc cng ty a phng, v t to ra trin vng cho cc tc ng lan ta tch cc, l nng cao nng lc ca cc nh cung cp a phng. Nhng bin php tc ng n ngun cung ny c a chung hn so vi yu cu v t l ni a ha, l nhng bin php c th gy nh hng xu ti hiu qu chung.

6.4.2.3 To cng ngh

V cc TNC l nhng ch th sng to hng u, nu cc cng ty ny t cc hot ng R&D ti nc ch nh, FDI c kh nng thc y vic to cng ngh v cng c nng lc i mi ti cc nc ch nh. Tuy nhin, v R&D l chc nng chin lc ca cc TNC, cc cng ty ny c xu hng tp trung R&D ti nc mnh v ch t R&D nc ngoi ti mt s t quc gia, ch yu l cc quc gia cng nghip ha, c th tn dng tnh kinh t ca quy m v cc mi lin kt vi cc trung tm cng ngh v nghin cu.

Cc nc ang pht trin ch thu ht mt t l nh nghin cu ca cc cng ty con nc ngoi v cc nghin cu ny ch tp trung ti mt s t nc v lin quan n sn xut (ng dng v h tr k thut) hn l i mi. Phn ln cc nc ang pht trin khng c cc k nng v th ch nghin cu thun li cho vic thnh lp cc c s R&D ti a phng ca cc TNC. Ti mt s nc c nng lc nghin cu a phng pht trin, v d nh Hn Quc, R&D do cc cng ty con tin hnh vn tng i thp, nguyn nhn l do cc chnh sch ca quc gia trong mt thi gian hn ch vic thm nhp ca cc TNC v khuyn khch pht trin cng ngh thng qua knh chuyn giao cng ngh bn ngoi. nh gi t d liu v R&D ca cc cng ty con ca cc TNC Hoa K, vo gia thp k 1990, ch 8% R&D ca cc cng ty con tp trung ti cc nc ang pht trin, cn hn 3/4 l ti Brazil, Mexico, Singapore v i Loan, Trung Quc (UNCTAD, 1999). Tuy nhin, c bng chng cho thy bc tranh ny ang thay i. Ngy cng c nhiu cc nc ang pht trin v cc nn kinh t chuyn i thu ht R&D ca cc TNC, bao gm c mt s hot ng R&D c trnh cao.

6.4.3 Thc y kh nng cnh tranh xut khu v thng mi

FDI v cc hot ng ca TNC c th gip cc nc ang pht trin khai thc cc li th so snh vn c trong thng mi quc t v xy dng nhng li th mi. Nhiu TNC c ng c nh hng ngun lc v nh hng hiu qu, khin h u t vo cc hot ng hng vo xut khu ti cc nc ch nh. Cc TNC chim mt t trng ln trong xut khu v nhp khu ca th gii. Vai tr ca chng i vi thng mi ln hn trong cc ngnh c hm lng cng ngh v k nng cao v trong cc hot ng gi tr gia tng cao, bao gm cc dch v c kh nng trao i cng nh sn xut.

Cc TNC ngy cng thit lp nhiu h thng sn xut kt hp gia cc quc gia, vi vic chuyn mn ha ng k gia cc n v c phn tn v mt a l vi cc mc cng ngh v chi ph lao ng khc nhau. V th, thng mi ni cng ty c vai tr ngy cng gia tng trong thng mi, c bit l i vi mt s sn phm hin i nht. TNC cng rt tch cc trong vic khai thc cc ngun lc t nhin v sn xut cc sn phm da trn ngun lc t nhin dnh cho xut khu ti cc nc ang pht trin v trong vic ti nh v cc hot ng v quy trnh n gin, c hm lng lao ng cao (bao gm c trong cc ngnh cng ngh cao) ti cc nc ang pht trin, phc v cho sn xut nh hng xut khu.

V vy, FDI c th gip cc nc ch nh gia tng xut khu trong tt c cc ngnh thng qua vic cung cp cc yu t cn thiu, d hu hnh hay v hnh, nhng yu t cn thit cnh tranh trn th trng quc t, hoc thng qua vic cng c k nng v nng lc a phng. Tuy nhin, tc ng ca FDI ln vic cng c nng lc cnh tranh xut khu ca nc ch nh khng phi ng nhin l tch cc m ph thuc rt nhiu vo bn cht ca cc k nng v nng lc a phng cng nh cc bin php cng c cc k nng v nng lc ny.

ng thi, FDI vo cng tc ng n quy m v c cu nhp khu ca nc ch nh. Trong phn ln cc trng hp, c th thy rng FDI vo dn n tng nhp khu rng, lm tng cc gi tr mua hng ha v dch v khng ch theo knh bn ngoi m cn trong ni b cng ty (UNCTAD, 1997). Mt s cc khon nhp khu ny gip b sung li th so snh ni a v cng c nng lc cnh tranh xut khu. C cu nhp khu ca nc ch nh cng c xu hng thay i, v sn xut ca cc cng ty con nc ngoi thng c hm lng cng ngh cao hn so vi sn xut ni a. ngha v mt kinh t ca vic gia tng nhp khu di tc ng ca FDI ph thuc vo khi lng, cht lng v gi c ca sn phm ca cc cng ty con nc ngoi.

FDI c th ng mt vai tr quan trng trong vic cng c nng lc cnh canh xut khu ti cc nc ch nh ang pht trin. FDI c th gip khai thc cc li th so snh vn c, xy dng cc li th so snh mi v gia tng kh nng tip cn trc tip cc th trng quc t cng nh thng qua cc lin kt vi cc cng ty ni a. Vai tr ca FDI ti cc nc ch nh l khc nhau, ph thuc vo cc ngun lc, nng lc v cc iu kin lin quan n cnh tranh ti nn kinh t ch nh.

6.4.4 To vic lm v cng c cc k nng

FDI v sn xut quc t ca cc TNC ng vai tr trong vic to ra v nng cp vic lm v xy dng cc k nng ti cc nc ch nh. Vai tr v tc ng ca FDI ty thuc vo ng c ca FDI, cc lnh vc m cc TNC u t vo, cc chin lc m chng p dng cng nh iu kin ca nc ch nh. Chng cng ph thuc vo cc chnh sch ca nc ch nh tc ng trc tip n vic tng s lng vic lm, ci thin cht lng vic lm v nng cao nng lc ca ngun nhn lc ng thi gim thiu cc tc ng tiu cc ca FDI ln lnh vc ny. 6.4.4.1 To vic lm

i vi tt c cc cng ty, d l trong nc hay nc ngoi, cc thng s cng ngh ca mt ngnh phn no quyt nh trin vng to vic lm t cc hot ng ca chng. Cho d c cng cc thng s cng ngh, cc TNC khng ging vi cc cng ty khc ch chng phn b vic lm ca mnh ti cc a im khc nhau. Cc TNC ln to ra mt khi lng vic lm ln ti cc nc ch nh. Vic phn phi vic lm theo quy m v cht lng gia cc a im khc nhau ph thuc vo cc ng c v chin lc ca TNC lin quan n sn xut quc t v cc li th a im ca cc nc khc nhau, bao gm c cc li th lin quan n s sn c v chi ph lao ng vi cc mc k nng v nng lc khc nhau.

Mc d tt c cc dng FDI u lin quan n vic lm ti cc nc ch nh, mt s dng FDI c ng c c th l cc cn nhc lin quan n vic lm ca cc lao ng c k nng hoc khng c k nng. FDI nh hng hiu qu trong lnh vc sn xut v dch v thng c tin hnh vi mc ch c th v vic tip cn lao ng r cho sn xut c hm lng lao ng cao hoc tn dng ngun cung cp lao ng c k nng v trnh tng i di do. i vi FDI nh hng th trng, tip cn lao ng khng phi l cn nhc chnh, mc d dng nh y l mt trong nhng nhn t th cp quyt nh a im u t.

Vi nhiu ng c, chin lc sn xut quc t v c cu t chc ca cc TNC (l kt qu ca chin lc ny) tc ng ln trin vng to vic lm ca FDI ti cc nc ch nh. Cc cng ty con c thnh lp theo chin lc t ch trong mt TNC sao chp phn ln chui gi tr gia tng ca cng ty m ti cng ty con, vi cng quy m th trng v quy m cng ty, dng nh to ra nhiu vic lm hn so vi cc cng ty con c thnh lp vi ng c tm kim hiu qu. Vic lm dng nh cng n nh hn trong cc cng ty con t ch, v FDI c ng c l quy m th trng nhiu hn l li th chi ph lao ng - thng ngn hn hn so vi ng c trn. Bn cnh , mc d FDI nh hng hiu qu trong lnh vc sn xut v dch v ch lin quan n mt phn ca chui gi tr, th trng cho u ra ca sn xut thng rng hn nhiu so vi th trng ca nc ch nh, v v th c th lm cho nng lc to vic lm ca loi FDI ny ln hn so vi FDI nh hng th trng. FDI nh hng ngun ti nguyn thin nhin dng nh to ra t vic lm hn so vi c hai loi FDI ni trn, bi loi FDI ny lin quan n cc hot ng s dng nhiu vn.

Tc ng ca FDI ln s lng vic lm ti mt nn kinh t ch nh ph thuc vo s vic lm c to ra trc tip trong cng ty con nc ngoi v tc ng trc tip hoc gin tip ca cc hot ng ca cng ty con ln s lng vic lm ti cc cng ty khc. FDI lm tng s lng vic lm ti nc ch nh mt cch trc tip khi n lin quan n vic thnh lp mt cng ty con nc ngoi mi hoc m rng cc cng ty con ang hot ng. FDI c th lm tng s vic lm mt cch gin tip thng qua vic to thm vic lm ti cc nh cung cp v cc nh phn phi (phc thuc vo mc su sc ca cc lin kt a phng). Trong trung hn, vic lm cng c th tng ln thng qua cc tc ng gia tng xut pht t thu nhp mi c to ra bi FDI hoc thng qua cu lao ng tng ln do nng cao hiu qu v ti c cu cc cng ty cnh tranh. Tuy nhin, FDI thm nhp vo mt nc ch nh thng qua hot ng sp nhp hoc mua li ni chung khng lm tng vic lm ti nc ch nh vo thi im thm nhp v khng to ra nhng tc ng gin tip nh cp, mc d M&A c th dn n cc khon u t tip theo gip to ra vic lm sau ny. Tuy nhin, FDI thng qua mua li c th duy tr vic lm ti mt nc ch nh v ti c cu cc cng ty ng ra s b ph sn.

FDI trc tip lm gim vic lm ti mt nc ch nh khi vic rt vn u t v ng ca cc cng ty con nc ngoi din ra. FDI cng c th dn n vic gim vic lm trc tip khi vic sp nhp gia cc cng ty m ti nc ch u t dn n vic ti c cu cc cng ty con nc ngoi hoc khi FDI thm nhp vo mt nn kinh t ch nh thng qua M&A i km vi vic ti c cu cc cng ty mi b mua li ti nc ch nh gn vi vic gin thi nhn vin. FDI cng c th c cc tc ng gin tip lm gim vic lm khi cc cng ty trong nc b y khi ngnh do FDI hoc khi c s ti c cu hot ng trong cc ngnh c bo h trc y khi c s thm nhp ca FDI.

Tc ng chung ca FDI ln s lng vic lm ti mt nc ch nh ph thuc vo s cn bng gia cc tc ng tch cc v tiu cc c cp trn. 6.4.4.2 Tc ng ln cht lng vic lm

Tc ng ca FDI ln cht lng vic lm lin quan n tin cng, s m bo ca cng vic v iu kin lm vic nh cc tiu chun an ton v sc khe, s gi lm vic v cc quyn ca ngi lao ng. FDI c th tc ng n cc kha cnh c bn ca cht lng lao ng theo cc cch sau y.

Lng. i vi cc hot ng tng t, cc cng ty con nc ngoi thng tr mc lng cao hn so vi cc cng ty ni a. S khc bit ny r hn ti cc ngnh c yu cu v mc k nng, cng ngh v marketing cao v trong nhng hot ng hng vo xut khu cn phi m bo cht lng n nh v giao hng ng hn.

m bo vic lm. Cc cng ty con nc ngoi c xu hng m bo v vic lm cao hn cc cng ty ni a v quy m, sc mnh cnh tranh cng nh nhu cu v lc lng lao ng n nh ca chng. Tuy nhin, khi FDI c ng c l lao ng r, vic lm ti cc cng ty con nc ngoi khng c bo m v cc cng ty ny c th s chuyn sang nc khc khi chi ph lao ng tng ln.

Cc iu kin lm vic khc. Cc iu kin lm vic trong cc cng ty con nc ngoi thng tt hn ti cc cng ty trong nc. c bit, cc TNC ln v c ting tm thng tun th cc tiu chun lao ng ca a phng v quc t, thm ch cc tiu chun lao ng ca nc ch u t. Tuy nhin, iu ny c th khng din ra trong nhng ngnh c hm lng lao ng cao, trnh cng ngh thp. iu ny cng lin quan n vic mt s chnh ph nc ch nh c th ni lng cc yu cu v tiu chun lao ng v min cho mt s nh u t vic p dng lut lao ng, v d nh trong cc khu ch xut.

6.4.4.3 Nng cp k nng

Cc TNC c xu hng nng cp k nng ca cc lao ng trong cc cng ty con nc ngoi ti nc ch nh bng vic u t vo o to. Vic o to c th tin hnh trong qu trnh lm vic hoc cc kha o to chnh thc trong cng ty hay ti cc t chc chuyn nghip. Mc ch ca vic o to ny l thu c li ch cho TNC v cc cng ty con nc ngoi c th s dng nhiu phng thc (v d nh thng cho nhn vin lm vic lu nm, chnh sch thng tin v cc hnh thc o to rng buc) m bo rng nhng li ch ca vic o to s ch yu thuc v cng ty. Tuy nhin, ngi lao ng c th ri b cc cng ty con nc ngoi v em cc k nng sang cc cng ty khc hoc thnh lp cng ty ring ca mnh.

Nhn chung, cc TNC cng khuyn khch cc nh cung cp v nhng nh phn phi a phng o to lao ng p ng tiu chun cht lng ca mnh v tc ng n vic y mnh hot ng o to ca cc i th cnh tranh v cc cng ty khc ti a phng. Cc TNC c th tng tc vi cc c s gio dc v o to a phng cng c cc hot ng o to, chng trnh o to v cc lin kt vi doanh nghip.

Cc cng ty con nc ngoi ca cc TNC ln ti cc nc pht trin thng c nhiu kinh nghim v qun tr ngun nhn lc v c cc chng trnh o to tt v thng cung cp cc hot ng o to c cht lng tt hn so vi cc cng ty ti cc nc ang pht trin. Nhng cc TNC u t tranh th nhng li th lao ng r c th khng o to nhiu cho d h c th nng cao cc k nng k thut v gim st p ng tiu chun ca cc th trng xut khu. Vic nng cp k nng v phn mnh c th tng tc li vi hot ng TNC v dn n vic nng cp cc phn khc: TNC c th phn ng vi s sn c ca cc k nng bng vic nng cp ni dung cng ngh ca cc khon u t ca h, ng gp thm vo vic thc y hc hi v to ra cc k nng. 6.4.5 Tc ng ln cc lnh vc khc ca nn kinh t

6.4.5.1 Bo v mi trng

TNC, cng nh cc cng ty khc, cn phi qun l cc ngun lc mi trng, l u vo cho cc cc quy trnh sn xut ca mnh, thng qua cc hot ng lm gim nhim, cc h thng qun l mi trng, gio dc v o to. Khng ging nh cc doanh nghip khc, cc TNC cn phi kim sot cc vn vt qua bin gii quc gia lin quan n cc cng ty con nc ngoi ca mnh.

Khi xt ti qun l mi trng qua bin gii trong h thng TNC, cc chin lc cng ty c th phn cp hoc tp trung. Theo chin lc phn cp, tt c cc vn mi trng m cc cng ty con nc ngoi gp phi c tip cn cp nc ch nh, tun th cc quy nh ca a phng. iu ny c th dn ti cc hnh vi khc nhau ca cc cng ty con nc ngoi, tuy thuc vo mc cht ch ca cc quy nh lut php ca nc ch nh. Trong cc chin lc tp trung, hot ng mi trng ca mt cng ty l tng t ti tt c cc quc gia. Vic la chn chin lc ph thuc vo nhiu nhn t, v d nh trin vng tc ng mi trng ca hot ng ca TNC; ngha ca n i vi kh nng cnh tranh ca cng ty con v ca TNC ni chung; mi e do v trch nhim; s khng chc chn v cc chnh sch ca chnh ph nc ch nh; vai tr ca cc th trng tiu dng; cc quy nh ca nc ch u t v bn cht ca cc chi ph lin quan.

Tc ng n mi trng ca hot ng FDI, kt hp vi hot ng ca cc TNC v qun l mi trng hiu qu v chuyn giao cng ngh ca TNC, l nhng nhn t tc ng quan trng n nh hng ca chng n nc ch nh ang pht trin. TNC - c bit nhng TNC ca nc pht trin - c kinh nghim ng k trong vic kim sot cc vn mi trng do cc cng ngh quy trnh v sn phm gy ra. Cc TNC ny cng pht trin cc quy trnh, sn phm v bao b thn thin vi mi trng tun th cc tiu chun v th hiu ca ngi tiu dng ti nc ch u t. Cng cn phi lu ti mt li th m cc TNC c c trong lnh vc qun l mi trng l kh nng c bn phn ng v thch nghi vi cc thay i ca cc cng ty ny. y c th l mt ti sn quan trng m cc cng ty nc ngoi em vo mt nc ch nh ang pht trin. Cc bin php chnh sch ca nc ch nh c th c thit k khuyn khch cc TNC khai thc ti sn ny v tn dng y hn tim nng ng gp vo pht trin mi trng lnh mnh. Thch thc i vi nhng nh hoch nh chnh sch l cn bng gia mc tiu gia tng nhng ng gp tch cc cho mi trng ca FDI v gim thiu nhng tc ng tiu cc ti cc mc tiu quc gia v tng cng FDI, xut khu, chuyn giao cng ngh v to vic lm.

Can thip chnh sch c th c thc hin ti thi im thm nhp ca FDI bng yu cu thm tra v vn mi trng trc khi thc hin d n, khng k ti quc tch ca d n. Thm vo , trong cc d n khai thc ti nguyn thin nhin ln, vic nh gi tc ng mi trng l mt quy trnh chun. Ngoi ra, cc t chc bo him FDI ca cc nc ch u t i khi yu cu TNC nghin cu mi trng trc khi cp bo him v C quan m bo u t a phng (MIGA) yu cu phi tin hnh nh gi tc ng mi trng trc khi cp m bo cho mt khon FDI t mt nc thnh vin.

Khi mt cng ty con nc ngoi c thnh lp, khung chnh sch ca mt nc ch nh v cc vn mi trng bt u tc ng n hot ng mi trng ca cng ty ny. cng c cc hot ng mi trng v khuyn khch cc TNC (v cc cng ty ni a) gim cc tc ng tiu cc n mi trng, cc chnh ph c th cn nhc mt s la chn. Nhng la chn ny c th bao gm tr gi cho chi ph hoc tng mc gim thu i vi nhng chi ph R&D lin quan n cng ngh sch; o to v qun l mi trng v h tr v cng ngh thng tin; gim hn ch v visa cho nhng ngi lin quan n cng ngh sch v cc chng trnh o to qun l mi trng; cho php hon thu hoc gim thu nhp khu cho nhng hng ha vn lin quan n cc cng ngh gip ci thin mi trng; yu cu cc cng ty s dng cc cng ngh sch nht m h c; gim st tc ng mi trng ca sn xut v yu cu bo co v hot ng mi trng hng nm; v khuyn khch cc cng ty con nc ngoi hp tc vi cc nh cung cp v khch hng ca mnh nhm m bo s ph hp ca nhng i tng ny vi h thng qun l mi trng.

6.4.5.2 C cu th trng v cnh tranh

u t ca cc TNC c th tc ng ti c cu th trng v cnh tranh ti cc nn kinh t ch nh vi cc nh hng i vi hot ng ca nhng ngnh v th trng m n tham gia.

S thm nhp ca FDI ban u s lm tng s lng cng ty trong mt ngnh hoc mt th trng ca nc ch nh. Cc TNC pht trin nhanh trong nhng th trng tp trung: nhng li th s hu chnh ca chng (v cng ngh, s khc bit sn phm v t chc) c tm thy ti cc cng ty ln trong cc ngnh c quyn nhm. V th vic thm nhp ca cc TNC cng c xu hng xy ra trong cc ngnh tp trung v ban u s khin mc tp trung ca cc ngnh ny gim i. Tuy nhin, s thm nhp ca TNC c th khin cho cc cng ty km hiu qu hn phi ri b ngnh/th trng v v th li lm tng mc tp trung ln. Chng no th trng cn c kh nng cnh tranh, kt qu ca vic ny s l em li mt c cu cng nghip cnh tranh v hiu qu hn. iu ny ph thuc nhiu vo m ca th trng i vi thng mi, mt cnh tranh a phng v hnh vi thc s ca cc cng ty hng u. Kh nng lm dng quyn lc th trng ln hn nhiu trong cc th trng c bo h hoc trong nhng th trng m chnh ph u i mt s cng ty. Nhng bng chng ri rc cho thy FDI c th i km vi vic gim tp trung ti cc nc pht trin v vic tng tp trung ti cc nc ang pht trin, ni c tng i t cc cng ty ni a mnh. V tc ng i vi cnh tranh, cc bng chng t cc nc ang pht trin cn cha r rng.

S thm nhp ca TNC to p lc cnh tranh cho cc cng ty ni a ti cc nc ch nh. C bng chng cho thy iu ny dn n vic tng cht lng, a dng v i mi sn phm ti cc nn kinh t ch nh nhng c rt t bng chng cho thy iu ny dn n vic gim gi. Cc cng ty ni a c th phn ng vi p lc cnh tranh bng vic tng cng nng lc hoc b loi b khi th trng hon ton. C hai kt cc ny u c th l kt qu mong i nu chng phn nh nhng lc lng th trng thc s thay cho cc hnh vi thn tnh ca cc cng ty con nc ngoi. Tuy nhin, khi cc cng ty ni a cung cp cc hng ha v dch v cht lng thp, gi r b ph sn v nhng sn phm ny bin mt, b phn dn c c thu nhp thp s gp kh khn. Hnh vi thn tnh ca cc cng ty con nc ngoi cng l mt ri ro ng k, mc d vic t do ha u t v thng mi gn y lm tng kh nng cnh tranh ca cc th trng quc gia. Cc nn kinh t ch nh rt cn phi c cc chnh sch cnh tranh hiu qu.

Mt vn quan trng lin quan n tc ng ca FDI ln cnh tranh ti cc nc ch nh ang pht trin l cu hi v tc ng ca vic cc cng ty nc ngoi mua li cc cng ty thuc s hu nh nc nm v tr c quyn i vi cnh tranh. Vn c bit gay gt trong nhng trng hp c quyn t nhin, khi t nhn ha phi i km vi cc quy nh v lut l (thng l phc tp). Cc nc pht trin (v mt s nc ang pht trin) th nghim nhiu chnh sch khc nhau, v d nh tng cnh tranh trong cc phn on nht nh trong nhiu nh sn xut c th hot ng (v d nh pht in) hoc iu chnh v nh gi hot ng ca cc hng c quyn theo nhiu cch (quy nh tiu chun cnh tranh, nh gi hoc tha thun t l sinh li). Tc ng ca FDI trong bi cnh ny l mt phn ca cc vn quy nh chnh sch rng hn.6.5 Hot ng u t ca cc TNC ti mt s quc gia

6.5.1 Trung Quc

Nc cng ha nhn dn Trung Hoa (Trung Quc) c thnh lp ngy 1/10/1994. Vi din tch khong 9,6 triu km2, dn s 1,32 t ngi GDP (2007), Trung Quc l quc gia ln v ng dn nht trn th gii. Vi GDP t 3.249 t USD (2007), Trung Quc l nn kinh t ng th t trn th gii. Trung Quc bt u m ca thu ht FDI t cui nm 1978 vi Hi ngh ng Cng sn Trung Quc ln th 11. Khung kh php l iu chnh hot ng thu ht FDI ca Trung Quc v c bn c hnh thnh khi Lut Lin doanh c phn gia Trung Quc vi nc ngoi c ban hnh vo thng 7/1979. Ti nay, bn cnh vn bn trn, cn c hai vn bn lut iu chnh hai hnh thc u t cn li ca Trung Quc l Lut Doanh nghip hon ton thuc s hu nc ngoi (doanh nghip 100% vn nc ngoi) v Lut Lin doanh theo Hp ng gia Trung Quc v nc ngoi (Hp ng hp tc kinh doanh). Ngoi ra, Trung Quc cn ban hnh cc quy nh hng dn u t nc ngoi nhm thc thi cc lut trn. Hot ng thu ht FDI ca quc gia ny c th c chia thnh 3 giai on c bn:

Giai on u tin 1979-1992: Chnh sch m ca thi gian ny v c bn c thc hin mt cch th ng do sc p ca nhu cu trong nc v s pht trin kinh t th gii. FDI ch yu khai thc yu t u vo c chi ph thp Trung Quc nh lao ng, ti nguyn thin nhin v hot ng u t mi ch n thun cng on gin n: s ch v lp rp.

Giai on 1992-2000: Trung Quc ch ng m ca thu ht FDI, vi ni dung kt hp gia m ca theo khu vc a l vi m ca theo lnh vc. Tuy nhin, chnh sch thu ht u t mi ch trng vo pht trin cng nghip v vn mang tnh cht n phng t pha Trung Quc. Trong giai on ny, dng vn t cc nc pht trin tng ln, t l nh cng ngh ngun c cc nh u t s dng trong cc d n u t Trung Quc. n cui giai on ny, Trung Quc tr thnh trung tm ch to hng cng nghip ca khu vc.

Giai on 2001-nay: c nh du bng s kin Trung Quc gia nhp WTO nm 2001, y l giai on tip tc thc hin chnh sch thu ht FDI c chn lc, thc hin m ca ton din, a phng v a lnh vc. Thc hin cam kt vi WTO, Trung Quc iu chnh chnh sch u t v m ca cc lnh vc u t theo l trnh. Thu ht FDI thuc lnh vc c cng ngh v gi tr gia tng cao l mc tiu ch yu ca chnh sch thu ht FDI trong giai on ny. Mt s lnh vc mi trc y m ca vi phm vi hn ch v mang tnh th nghim chuyn sang m ca ton b (lnh vc phn phi, vin thng, ngn hng, bo him, chng khon, qun l qu v cc dch v ti chnh khc). Trung Quc tr thnh trung tm ch to hng cng nghip ca th gii v phn u tr thnh trung tm dch v ca khu vc v th gii. Trung Quc tr thnh quc gia ang pht trin nhn u t t cc TNC ln nht trn th gii. FDI vo Trung Quc chim gn 1/5 tng dng FDI vo ca cc nc ang pht trin (xem Bng 6.5)

Bang 63 Quy m v t trng dng FDI vo Trung Quc, giai on 1995-2009

n v: triu USD v %

1995-2005

TB hng nm2006200720082009

Dng FDI vo Trung Quc48 833 72 71583 521 108 312 95 000

Dng FDI vo cc nc PT211 470 434 366 564 930 630 013 478 349

T trng FDI vo TQ/cc nc PT23.1%16.7%14.8%17.2%19.9%

Dng FDI vo th gii741 045 1 459 133 2 099 9731 770 8731 114 189

T trng FDI vo TQ/th gii6.6%5%4%6.1%8.5%

Ngun: UNCTAD, Bo co u t Th gii 2010

Trong hot ng thu ht FDI t cc TNC, c th ni thnh tu ni bt ca Trung Quc l quc gia ny n bt c xu hng quc t ha hot ng R&D ca cc TNC (cho d c ch s nng lc i mi ch mc trung bnh, thp hn nhiu quc gia ang pht trin khc [WIR 05, trang 114]). n c ch vi cc cng ty con ca Hoa K, chi ph R&D ca cc cng ty con Hoa K ti Trung Quc tng nhanh c v quy m tuyt i ln tng i. T v tr th 30 vo nm 1994 (vi chi ph 7 triu USD), n nm 2000 Trung Quc l nc ch nh ng th 11 v chi ph R&D ca cc cng ty con Hoa K (506 triu USD). Trong nm 2004, c ti 12,4% tng chi ph R&D tin hnh ti khu vc chu -Thi Bnh Dng ca cc TNC Hoa K l ti Trung Quc vi tr gi 575 triu USD. T l ny tng ln 13,7% nm 2005 (706 triu USD). (USDC, 2008). n nm 2004, ring Motorola thnh lp ti 15 trung tm R&D ti Trung Quc vi 300 triu USD vn u t v 1300 nhn vin R&D, c bit TNC ny thnh lp Vin Nghin cu Motorola Trung Quc vi nh hng phc v ton cu. Microsoft thnh lp 5 trung tm R&D vi vn u t 130 triu USD. General Electric thnh lp Trung tm Cng ngh Trung Quc ti Thng Hi (trung tm R&D th ba trn th gii sau hai trung tm ti Hoa K v n ) vi vn u t 640 triu USD, 500 nhn vin... (UNCTAD, 2005). y l nhng v d v cc c s R&D ca cc cng ty con Hoa K trong tng s c khong 750 trung tm R&D c ngun vn nc ngoi c thnh lp Trung Quc n ht nm 2007.

gii thch s thnh cng ny, vo nm 2003, Vin Nghin cu Cng nghip Hoa K tin hnh iu tra 240 TNC hng u v hot ng R&D ti Trung Quc v ch ra nhng nhn t tc ng cn bn ti quyt nh ca nh u t bao gm (i) s sn c ca ngun nhn lc trnh cao cho cc TNC; (ii) s nng ng ca cc vin nghin cu v cc trng i hc trong hp tc vi cc cng ty t nhn tin hnh hot ng R&D, (iii) s lng ln cc khu cng ngh cao; (iv) cc bin php u i ca chnh ph v (iv) trin vng gim chi ph trong tt c cc giai on ca chui gi tr R&D (UNCTAD, 2005). Nu khng k ti nhn t chi ph, l nhn t m nhm nghin cu cho rng c tc ng nh ti quyt nh ca cc TNC, cc nhn t li th a im ny c Trung Quc xy dng mt cch bi bn vi chnh sch thu ht FDI c chn lc, coi trng cht lng:

(i) Trung Quc lun coi pht trin ngun nhn lc l khu quan trng trong ci cch kinh t ni chung v thu ht FDI ni ring. T nm 1996-2002, Chnh ph dnh s tin l 18,4 t nhn dn t cho qu sng kin nhm nng cao cht lng gio dc o to. y l khon u t cho gio dc ln nht trong lch s ca nc ny. Chnh ph Trung Quc cng c bit quan tm vic o to cc cn b u ngnh, lc lng nng ct trong cc ngnh khoa hc. T nm 1992, Chnh ph Trung Quc a ra chnh sch khuyn khch cc nh nghin cu, nh khoa hc, sinh vin c o to nc ngoi tr v lm vic trong nc vi mi iu kin thun li v ni lm vic, nh , a v, lng bng. Khng ch quan tm n o to v bi dng hc sinh, sinh vin, Trung Quc cn thc hin chng trnh o to i ng nhn ti k thut cho ngnh ch to v dch v x hi ti cc hc vin, trng dy ngh p ng yu cu pht trin ca khoa hc k thut. thc hin chng trnh ny mt cch hiu qu, Trung Quc xy dng c ch hp tc gia cc trng i hc v dy ngh vi cc cng ty, doanh nghip - hng ti o to theo n t hng. Trung Quc cn c chng trnh bi dng ti nng thng qua cc lng p cng ngh v khoa hc t ti cc trng i hc v vin nghin cu. Ngoi ra, quc gia ny cn a ra nhiu chnh sch u i i vi cc tri thc Hoa Kiu khuyn khch h tr v phc v t nc.

(ii) Trung Quc xy dng nhiu c khu kinh t (nh Thm Quyn, Sn u, Chu Hi, H Mn v Hi Nam) nhm thu ht cng ngh tin tin ca nc ngoi, nng cao trnh k thut, thc y xut khu v m rng quan h vi nc ngoi. Vi phng chm "dng th trng i ly cng ngh", trong phm vi thm quyn ca mnh, mi c khu kinh t li c cch khc nhau thu ht vn u t nc ngoi vo khu vc cng ngh cao. Chng hn, chnh quyn c khu Thm Quyn min thu s dng t trong 5 nm u hot ng; 5 nm tip theo, mi nm doanh nghip k thut cao ch phi np 1/2 s thu t; c khu Chu Hi, cc lin doanh k thut cao c min hn thu s dng t.

(iii) Trung Quc cng rt ch trng ti cc bin php u i nhm pht trin hot ng R&D v chuyn giao cng ngh ca cc cng ty con nc ngoi. Cc d n u t vo pht trin cng ngh Trung Quc lun c hng thu thu nhp doanh nghip u i vi mc thu sut 15%; thit b v cng ngh cho cc d n ny c min thu nhp khu v thu gi tr gia tng,.... c bit, Trung Quc rt coi trng thu ht cc TNC ln u t vo cc d n s dng k thut cao. t c iu ny, Chnh ph Trung Quc ni lng kim sot vic thnh lp cc x nghip 100% vn nc ngoi, T nm 2005, C quan xc tin u t, B Thng mi Trung Quc, phi hp vi Hip hi doanh nghip u t nc ngoi Trung Quc cng cc n v khc t chc Phin i thoi hng nm gia cc doanh nghip t nhn v cc TNC thuc Fortune 500. Nhng phin i thoi ny gip cc c quan qun l nh nc cng nh doanh nghip ni a ca Trung Quc lun cp nht, phn tch v x l thng tin v TNC, nht l cc cng ty c kh nng v R&D hng u th gii v ra nhng chin lc tip cn hp l.

Ngoi ra, khu vc c vn u t nc ngoi ng vai tr quan trng trong vic thc y ngoi thng ca Trung Quc. n ht nm 2007, t trng xut khu ca cc cng ty con nc ngoi lun duy tr mc trn 50% tng xut khu ca Trung Quc.Bn cnh kt qu ng k trn, hot ng thu ht u t trc tip ca cc TNC Hoa K vo Trung Quc cng bc l nhiu im hn ch:

- Xt v c cu FDI theo i tc u t ti Trung Quc, phn ln FDI l t cc nn kinh t ang pht trin chu , c bit l Hng Kng. Trong khi Trung Quc tip nhn ti 32% FDI vo cc nc ang pht trin trong giai on 2005-2007, u t trc tip ca cc TNC t cc nc pht trin nh Nht Bn, Hoa K chim t trng rt nh so vi u t t Hng Kng (xem bng 6.6.).

Bang 64 Cc nc v vng lnh th ng u v u t trc tip vo Trung Quc, giai on 2005 - 2007(*)

n v: t USD

STTNc/Vng lnh th200520062007

1.Hng Kng17,9521,3127,70

2.Qun o British Virgin9,0211,6816,55

3.Hn Quc5,173,993,68

4.Nht Bn6,534,763,59

5.Hoa K3,063,002,62

(*)Khng bao gm u t vo lnh vc ti chnh

Ngun: B Thng mi Trung Quc, 2007

u t trc tip ca cc TNC t cc nc pht trin vo Trung Quc nh hn so vi tim nng mt phn do c s mu thun gia ng c nh hng th trng (vn c coi l ng c mnh nht) ca cc TNC vi chnh sch FDI nh hng xut khu ca Trung Quc. Phn khc l do trong giai on 1978-1991, chnh ph Trung Quc thc hin th nghim chnh sch m ca u t, ch trng ngun vn t cc cng ng ngi Hoa v thng nhn Hng Kng, Macao, i Loan. Chnh sch ny cng vi nhng u th v khong cch a l v s tng ng v ngn ng, tp qun khin nn vn FDI t cng ng ny chim t trng ln trong tng lng vn FDI ca Trung Quc. - Dng u t trc tip ca cc TNC i km vi mt s tc ng lan ta khng tch cc

Do chnh sch thu ht FDI ca Trung Quc cha ch trng ti pht trin bn vng, c nhiu nghin cu cho thy mt s cng ty con Hoa K khng ch trng ti cc vn x hi, trong c bo v mi trng. Gn y, Vin Cc vn cng v mi trng Trung Quc lp ra danh sch 100 doanh nghip lin doanh vi cc TNC ln trn th gii ang lm nhim ngun nc ca nc ny. Da trn cc s liu ca Chnh ph t nm 1990 n nay, danh sch c tn ca nhiu TNC Hoa K nh Dupont (ha cht), Pepsi-Cola (nc gii kht), g rn Kentucky, Pizza Hut (chui nh hng)

Nhn thc c vn ny, thc hin chnh sch thu ht FDI c chn lc, Chnh ph Trung Quc c nhng iu chnh chnh sch FDI trong thi gian gn y. Quy nh hng dn v u t nc ngoi mi nht ca Trung Quc c thng qua v c hiu lc bt u t ngy 01/12/2007 thay th cho Quy nh nm 2004. Ngay phn m u, vn bn ny nu r: Trung Quc tip tc khng nh chnh sch m ca ca mnh, ng thi c iu chnh bo v li ch an ninh kinh t quc gia. Theo quy nh mi, mt s lnh vc sn xut cng nghip c nguy c gy nhim mi trng cao hoc tiu th nhiu nng lng (in, nc, xng du...) s b hn ch i vi ngun vn FDI. Khai thc cc loi khong sn qu him (khng c kh nng phc hi hoc ti ch), xy dng v vn hnh cc nh my lc ho du quy m nh v trung bnh c a vo danh sch nhng lnh vc cm i vi cc d n FDI. Quy nh cng a ra nhng iu kin c th (theo hng i hi cao hn trc c v vn ln k thut v khng khuyn khch u t) i vi cc d n u t vo cc lnh vc nh xy dng khch sn, villa, resort, sn xut t, in n.... Ngc li, Trung Quc tip tc khng nh ch trng khuyn khch u t vo ba lnh vc l: dch v hin i, nghin cu cng ngh k thut cao, nghin cu pht trin cc ngnh tit kim ti nguyn v nng lng. Nhng iu chnh chnh sch ny, s "thu hp" cnh ca vi mt s nh u t c nng lc hn ch nhng dng nh s m ra nhiu c hi vi cc TNC c nhiu tim lc v vn v cng ngh.

6.5.2 Hn Quc

Trc y, Hn Quc tng ng ca i vi hot ng u t trc tip nc ngoi. Trong vng 30 nm pht trin mnh m, chuyn mnh t mt trong nhng nc ngho nht trn th gii thnh mt trong nhng nc giu nht, Hn Quc p dng m hnh pht trin rt ging vi Nht Bn, l hn ch ng k s hu ca bn nc ngoi trong cc hot ng cng nghip v thng mi. Tuy nhin, nm 1997, nn kinh t ang pht trin mnh m trong mt thi k di ca Hn Quc bt ng b chng li do khng hong ti chnh Chu . Cuc khng hong ny khin nn kinh t Hn Quc ri t do. ng tin Hn Quc trt gi t ngt so vi ng la, i hi chnh ph nc ny phi tm kim ngun vin tr 58 t $ t Qu tin t th gii. Do nhu cu i vi cc sn phm b st gim mnh, hng lot cc cng ty Hn Quc c n by ti chnh cao thy rng h khng th cng ng c cc khon n m h vay trong sut nhng nm pht trin bong bng ti tr cho hot ng m rng sn xut khi ca h. Rt nhiu cng ty ng trn b vc ca s ph sn. Trc thc trng ny, chnh ph phi r b rt nhiu quy nh bn ch hot ng u t trc tip nc ngoi, trong c c nhng quy nh khng cho php doanh nghip nc ngoi mua li nhm mc ch tn cng cc doanh nghip Hn Quc.

Vic lm ny c tc ng rt mnh. FDI tng t 3 t USD nm 1997 ln 9,3 t USD nm 2000. Tng vn FDI ly k ca Hn Quc tng t 5,2 t USD nm 1990 ln n 62,7 t USD vo nm cui cng ca thp k. Trong khi rt nhiu ngi Hn Quc ban u cn nghi ng i vi ln sng mi ca u t nc ngoi, v t tng cc oan cho rng nhng cng ty nc ngoi l nhng v khch khng mi m n ch mun chim th trng ni a nh nhng k bc lt, th s thc nhanh chng chng minh rng khng phi nh th. Mt v d l v mua li b phn thit b xy dng ang lm n thua l ca Samsung bi cng ty Volvo ca Thy in vo thng hai nm 1998 vi gi 572 triu USD. y l thng v ln u tin lin quan n vic bn mt cng ty ang kh khn ca Hn Quc cho mt nh u t nc ngoi. C cng chng v nhn vin ca cng ty Samsung u rt lo lng v thng v ny. Tuy nhin, sau hai nm, phn ln tt c nhng lo lng ny khng cn na. Volvo ngay lp tc pht ng mt chng trnh u t y tham vng, cam kt s dng mt khon 200 triu USD na u t xy dng nh my nhm n lc bin c s trc y ca cng ty Samsung thnh a im ch cht sn xut my xc v cc thit b xy dng trn phm vi ton cu. Cng ty chuyn giao cng ngh ch to hin i nht ca mnh cho nh my, chuyn mt s nh qun l tt nht n gim st cc hot ng y, v bin c s ny thnh trung tm nghin cu v pht trin (R&D) sn phm my xc trn phm vi ton cu. Volvo thm ch ng ca c nh my sn xut my xc ca h Thy in, cho thy r mc cam kt ca cng ty i vi c s ti Hn Quc. Mc d khong 13% trong s 1.655 lao ng ca nh my ri b nh my sau khi thng v ny din ra, tuy nhin vic ct gim vic lm ny din ra t t ch khng phi l qua vic sa thi lao ng. Volvo xc nh li trng tm ca vic sn xut ca nh my, ch trng sn xut nhng sn phm my mc c cht lng cao hn v gi cng cao hn, cho php em li li nhun ln hn. S ch trng trc y ca Hn Quc i vi quy m doanh s v th phn hin nay b thay th bi mi quan tm ti cht lng sn phm, hiu qu hat ng v kh nng sinh li. Cc cp bc qun l c ti gin, rt phn ln ca b my quan liu b d b, v trch nhim a ra quyt nh c phn cp xung cho tng nhm lm vic t qun. n nm 2002, nh my li c li mt ln v sn xut tng t 3.543 n v sn phm nm 1998 ln 6.331 sn phm. Xut khu t nh my cng tng ln mnh m, t 34% lng sn phm u ra nm 1997 ln 68% lng sn phm u ra nm 2002. Volvo hin nay chim 7% th phn ton cu i vi sn phm my xc c ln, v cng ty c k hoch nng t l ln t 10%-15% vo giai on 2006-2007 vi cc sn phm sn xut t nh my ti Hn Quc (Hill, 2007).

6.5.3 Cc nc EU

Vi 40% tng vn FDI ly k ton cu, Ty u l khu vc thu ht FDI ch yu (bao gm c u t trong khu vc). T trng ny tng t 33% nm 1985 ln ti mc 44% nm 1990, ch yu l v nh hng ca vic tuyn b v chng trnh Th trng n nht cho cng ng chu u, trc khi chuyn sang mc hi nhp hin nay v duy tr mc xp x 30% trong u th k 21 (ch ring khi EU) (Oman, 2000).. Trong khi thi ca chnh ph cc nc chu u i vi dng FDI vo r rng tr nn thn thin vi FDI hn ni chung t thp k 1970-mt thay i rt ng k khi cp n FDI t bn ngoi chu u-c th d dng phn bit 3 nhm nc theo mc tch cc trong thu ht FDI. Mt nhm kin nh tm cch thu ht FDI ti a ha li ch ca dng vn ny i vi nc ch nh. Nhm ny bao gm Vng quc Anh, Ireland v Ty Ban Nha. Nhm khc bao gm cc quc gia cho n gn y vn tng i khng thn thin, thm ch cn th ch i vi dng vn ny nhng hin nay ang tch cc theo ui cc chnh sch thu ht FDI; y l cc quc gia nh Php, cc nc Scandinavi, B o Nha, Hy Lp v cc nc Trung v ng u. Nhm th ba gm c, , Thy S vn tip tc khng ho hng trong thu ht dng vn ny.

Trong cc nc thuc EU, Ireland, mt quc gia nh b dng nh khng c g ni bt, li thng c nhc ti nh im hnh thnh cng trong ci cch nhm thu ht u t ca cc TNC. Vy kinh nghim thu ht FDI ca Ireland c g ng ch ? Quc gia ny khng vn l mt quc gia ci m vi FDI. Vic s hu ca nc ngoi i vi cc cng ty hot ng ti Ireland l khng c php trong giai on u nhng nm 1930 cho n cui nhng nm 1950, vi ngoi l v thnh lp cng ty vo nm 1932. Mc tiu ca chnh sch ny, c ghi trong o Lut Kim sot cc nh sn xut (The Control of Manufactures Act) l m bo li ch ca vic bo h nhng ngnh cng nghip non tr i vi cc cng ty a phng. Vo nhng nm 1950, cc chnh sch cng nghip bt u i hng, vi vic bi b o Lut v Kim sot cc nh sn xut v vic thnh lp Cng ty Pht trin Phi trng t do Shannon nm 1959.

Vo nhng nm 1980, cc chin lc xc tin u tp trung hn vo cc lnh vc hp dn nht nh. Chin lc ny c 3 thnh phn c bn:

la chn nhng ngnh hng u c gi tr gia tng cao, gm c in t, phn mm my tnh, dch v ti chnh, dng c y t, v dch v quc t;

to ra cc cm cng nghip c bit ti cc a im xc nh; v

thc y cc mi lin kt vi cc cng ty trong nc, v d thng qua marketing v R&D.

C quan pht trin cng nghip (IDA) ca Ireland ng vai tr trung tm trong phi hp cc n lc ca c chnh quyn quc gia v chnh quyn a phng v pht trin mt lot cc bin php u i v xc tin tip cn cc nh u t nc ngoi mt cch c h thng. Cc bin php u i ti kha gm c vic cp pht mua sm cc ti sn c nh gim chi ph xy dng hoc ci to nh my, cp pht mua cc my mc thit b mi v pht trin cc c s R&D (ti 50% gi tr ca ti sn c nh v mt phn cho cc chi ph khc c lin quan n cc c s ny). Khi Ireland gia nhp Cng ng Kinh t Chu u (EEC) nm 1973, cc khon cp pht cho cc doanh nghip xut khu buc phi m rng ra cho tt c cc cng ty mi thnh lp.

V chnh sch pht trin khu vc, IDA a ra khi nim khu cng nghip c bit to ra cm hot ng mi. khuyn khch FDI vo cc khu vc ny, IDA tip cn cc nh u t hng u (flagship investors) vi mc tiu s dng nhng cng ty hng u ny li ko cc cng ty khc trong ngnh. V d, sau khi Lotus t cc hot ng phn mm Ireland, cc cng ty phn mm khc cng t cng ty con ti vng ln cn.

Cui cng, Ireland c nhng n lc nht qun trong vic tng mc gio dc. Ti cp cng ty, chnh ph a ra cc khong cp pht cho o to v cho vic lm; cp quc gia ni chung, quc gia ny kin tr nng cp gio dc v nng t l hc sinh sau khi tt nghip ph thng theo hc i hc ln mc 40% vo nm 1997.

M hnh FDI vo Ireland r rng c nh hng ca cc chnh sch ny. Vo nm 1997, khong 1.100 n 1.200 cng ty nc ngoi hin ang hot ng ti Ireland. Dng FDI vo quc gia ny t nhng nm 1950 to ra nhng li th so snh mi trong cc ngnh cng nghip nh ha cht, my vn phng, k thut in, hu nh khng tn ti sau chin tranh th gii ln th hai. Ireland tr thnh mt trong nhng quc gia xut khu phn mm ln nht trn th gii, c sn xut bi 600 cng ty v s dng 19.000 nhn cng. Ngnh in t ni ln l ngnh cng nghip ln th hai ti Ireland; ngnh ny c 200 cng ty c vn nc ngoi, to ra hn 1/3 doanh thu xut khu vo nm 1997. Kt qu chung l mt mc tng trng k lc ca FDI nh hng xut khu trong ngnh sn xut, pht trin t con s khng vo cui nhng nm 1950 ln ti mc 60% tng sn lng v 45% cng n vic lm trong ngnh sn xut thuc v cc cng ty c vn nc ngoi nh hng xut khu. (UNCTAD, 1999).6.5.4 Mt s nc ASEAN

6.5.4.1 MalaysiaK t khi dnh c c lp vo nm 1957, Malaysia dnh cho FDI vai tr trung tm trong pht trin nn kinh t quc dn. Tm quan trng ca FDI c phn nh qua t l dng vn FDI vo trn GDP: vi mc 49%, t l ny ch ng sau t l ht sc cao ca Singapore l 72%, gn nh gp i Indonesia vi 25%, v gp nhiu ln t l ca Thailand l 12%, Philippines l 10% v mc tnh chung ca ton b cc nc ang pht trin chu (15%). Dng FDI vo Malaysia tng t mc trung bnh hng nm khong 1 triu USD giai on 1985-1990 ln mc trung bnh hng nm kh n nh khong 4,6 t USD giai on 1991-1996 v 3,8 t USD nm 1997 (con s ny phn nh cuc khng hong tin t chu ) (Oman, 2000).Ci cch chnh sch i vi FDI ca Malaysia phi chia lm 3 giai on. Giai on u tin t nm 1957-1968, tng ng vi giai on p dng cng nghip ha thay th nhp khu. Ro cn nhp khu v cc u i ti kha c s dng trong giai on ny, tng i thnh cng, thu ht FDI hng vo sn xut, ch yu vo sn xut hng tiu dng cho th trng ni a.

Giai on 2, t 1968 n 1982, chnh sch dnh trng tm vo thu ht FDI nh hng xut khu. c nh du bng vic gii thiu o lut Khuyn khch u t nm 1968, giai on ny c nhng u i ti kha ln c a ra thu ht FDI vo nhng ngnh cng nghip cn mi i vi quc gia ny (ng ch l in t), khuyn khch to cng n vic lm (Malaysia c qung b nh l mt trung tm sn xut chi ph thp vi lao ng c o to gi r v di do), v khuyn khch u t vo nhng a bn km pht trin ca quc gia. Giai on 2 cng c nh du bng vic tng trng nhanh chng ca cc khu vc thng mi t do hay cc khu ch xut cho php cc nh sn xut nc ngoi thu cng nhn Malaysia-trn thc t, phn ln l cc n nhn cng tr-n t cc vng ln cn khu ch xut. Trong giai on ny, theo sau nm 1969 khng hong, Chnh sch Kinh t Mi c gii thiu. Chnh sch ny, p dng cho ti nm 1990, tm cch tng cng li ch kinh t cho nhng ngi dn bn a Malaysia bng cch hn ch t l gp vn ca ngi nc ngoi trong mt cng ty mc 30% v hn ch t l gp vn ca ngi Malaysia gc Trung Quc mc 40%- khuyn khch hiu qu chin lc lin doanh vi t trng vn nc ngoi nh. Vic lan ta ca cc khu vc thng mi t do v chin lc cng nghip ha hng vo xut khu ti cc nc ang pht trin khc trong cng thi k dn ti mt cuc cnh tranh u i khin Malaysia ngy cng phi nhng b trong vic thu ht FDI hng vo xut khu. Nhng u i ti kha ny i km vi nhng n lc gia tng ca Malaysia nhm cung cp mt mi trng u t hiu qu nht thng qua mt nn kinh t mnh v tng trng, n nh chnh tr, ngun nhn lc c o to, c s h tng m bo cho cc nh u t nc ngoi v gim thiu t quan liu.

Giai on th ba, bt u nm 1982 v tip tc ti nay, c th c m t nh l mt giai on ct cnh phi hp trong thng mi v u t h tr ln nhau v FDI sn xut gi vai tr trung tm trong xc tin thng mi i vi hng ha v dch v trung gian, khi cc phn ca cng mt chui gi tr (trong sn xut) c thc hin nhiu nn kinh t khc nhau

Xu hng chnh sch hin ti l h qu ca nhiu nhn t, trong c c giai on suy thoi kinh t ca Malaysia vo gia thp k 80 khin chnh ph phi ni lng hn ch i vi t l gp vn ca nh u t nc ngoi t nm 1985 n 1990, Post Plaza Accord cng nh vic ng yn tng gi khin to thm nng lc sn xut mi ti Malaysia, c bit trong ngnh in t, ca cc nh sn xut linh kin v thnh phm Nht Bn v i Loan. Kt qu l dng FDI vo gia tng ng k t cui nhng nm 1980 cho ti nm 1996, ng gp ng k cho vic Malaysia t c mc tng trng n nh trung bnh 9% cng vi tng trng xut khu mnh trong giai on ny. Tuy nhin, dng FDI vo gia tng cng lm tng nhp khu, v th to ra thm ht thng mi, v cn cn thanh ton vng lai thm ht gia tng trong nhng nm ny to cho cuc khng hong nm 1997.

Chnh sch FDI ca Malaysia trong giai on th ba ny cho thy, r rng hn nhng giai on trc, c nhu cu c nhng cng ty con ca nc ngoi c kh nng nhp khu hng ha v dch v trung gian-v c th chng khng c sn xut trong nc hay sn phm a phng thay th khng t yu cu cht lng c th cnh tranh trn th trng ton cu- v nhu cu v FDI ti Malaysia phc v th trng trong nc ngay c khi u ra ch yu c xut khu. u tin hng u trong chnh sch l khuyn khch sn xut cng ngh cao hoc hm lng tri thc cao c th cnh tranh c vi th trng ton cu trong tng lai. Cng c ch yu t c mc tiu ny l cc chnh sch xc tin: pht trin phi hp sn xut v dch v theo chui gi tr vi cch tip cn cm cng nghip; ng dng cng ngh thng tin ngy cng cao cng vi vic ch trng o to v pht trin k nng v nhng n lc xc tin c trng tm nhm thu ht cc cng ty ln dt tr s khu vc v cc trung tm mua bn quc t.

Cc u i ti kha t do c chnh thc gii thiu trong o lut Khuyn khch u t nm 1968, ng thi vi vic a ra cc chnh sch thu ht FDI sn xut hng vo xut khu. Nhng u i bao gm min gim thu cho nhng cng ty i u, hon np thu v gim thu nh to cng n vic lm v cho cng ty tin hnh sn xut ti nhng a bn km pht trin. Logic c bn ca vic a ra cc u i ti chnh khng thay i k t khi o lut c ban hnh, mc d gn y c nhng m rng a ra cc u i nhm thu ht FDI trong mt s hot ng dch v v c s h tng c bit, v d nh nhng d n vin thng ln. Cc u i ti kha cho nhng ngnh c bit c a ra v, ni chung, cc u i tng ln cng vi mc u tin ca loi hot ng hoc ca ngnh, quy m ca d n, t l sn phm xut khu v t l gp vn ca pha Malaysia.

o lut Xc tin u t nm 1986, sa i nm 1991, cng a ra nhng u i khuyn khch cc nh u t ni a cng nh nc ngoi u t vo cc d n s dng nhiu vn v cng ngh v a ra nhng u i ti kha quan trng i vi FDI cng c mi quan h cng nghip ni a, pht trin cc ti sn cng ngh thng tin, R&D, o to ngun nhn lc, thc y du lch, u t vo c s h tng, to iu kin cho nhng doanh nghip va v nh.

Bo h thu quan v hn ch nhp khu cng c p dng trong mt s ngnh nht nh nh l nhng bin php tm thi ngn chn vic u c trn din rng c th lm o ln giai on bt u ca mt d n cng nghip, hoc bo h sn xut a phng, trong khi mt u i quan trng lm li cho phn ln cc hot ng FDI l min thu nhp khu, thu doanh thu v thu ly tin cho nhng my mc thit b trong nc cha sn xut c. Tuy nhin, cc bng chng khng ch ra s leo thang v chi ph cho cc u i ti kha tng ng vi lng FDI vo qua thi gian. Ngc li, d liu cho nm 1985 v 1996 v t trng cc d n u t cng nghip c chp thun c nhn u i ti kha cho thy t trng ny c xu hng gim. Vo nm 1985, 37% trong tng s cc d n c nhn u i v thu u t, nhng d n ny chim 74% tng gi tr u t c ph duyt v 58% lng cng n vic lm c to ra bi tt c lng u t c ph duyt trong nm . n nm 1996, t trng cc d n c ph duyt c nhn u i ti kha gim xung cn 28%,chim 58% tng gi tr u t c ph duyt v 37% lng cng n vic lm c to ra nm (Oman, 2000).Mt trng hp thng c dn chng thng xuyn nh l mt thnh cng trong hot ng xc tin u t lin quan n FDI ca M trong ngnh in t ca Malaysia, c xc tin bi mt chng trnh c trng im ca C quan pht trin cng nghip Malaysia (Malaysian Industrial Development Authority-MIDA), bao gm cc nhim v xc nh ti cc nc xut khu vn, c bit tp trung vo ngnh in t ca Hoa K (UNCTAD, 1995). Mc d y l mt v d in hnh v vic to u t thnh cng thng qua mt t chc IPA, thnh cng ny c th l v tn ti nhng yu t kinh t chung v cc yu t khc v d nh s sn c ca ngun nhn lc vi chi ph cnh tranh, c s truyn thng v vn ti pht trin, mt nn kinh t m ca v n nh, v vic s dng ting Anh rng ri. Thm vo , nhng nhn t ny c t chung trong mt n lc nhm to ra mt mi trng u t thun li bao hm tt c cc lnh vc c coi quan trng i vi cc nh u t. Malaysia i theo cch thc ca Singapore, xc nh Cng ty my tnh Apple l nh u t tim nng v thuyt phc cng ty ny u t vo y trc khi cng ty ny c th u t ra mt ni khc nc ngoi. R rng l vic s dng cc bin php u i ti chnh di hn v tng i su rng, kt hp vi n nh chnh tr v chnh sch v m lnh mnh l mt nhn t quan trng gp phn vo thnh cng ng k ca quc gia ny k t thp k 70 trong thu ht FDI vo sn xut phc v th trng quc t, c bit l trong lnh vc in t. Cng khng cn phi nghi ng g v vic s dng cc u i ngnh c bit mt cch rng khp gy ra nhng s bp mo ng k m nh hng rt kh o lng. Ngi ta c th cho rng chng ng vai tr gin tip trong vic to ra thm ht ti khon vng lai trong nhng nm 1990 khin cho nn kinh t tr nn mn cm hn vi nhng s kin gy ra cuc khng hong nm 1997; nhng vic s dng cc bin php u i lau di ca quc gia cng nh vic thiu nhng bng chng v vic s dng qu nhiu cc bin php ny trong nhng nm trc cuc khng hong khin cho nhng suy ngh ny tr nn t c ngha thc tin.

6.5.4.2 Singapore

FDI ng mt vai tr quan trng trong vic pht trin nn kinh t Singapore k t trc khi quc gia ny dnh c c lp vo nm 1965. Nm quyn k t khi c lp, ng Hnh ng Nhn dn (Peoples Action Party-v c bn l ng Lao ng) kin tr theo ui chin lc cng nghip ha hng vo xut khu rt thnh cng trong thu ht u t ca cc TNC. Tm quan trng ca FDI ti Singapore c phn nh thng qua t l FDI vo ly k trn GDP: ti mc 72%, y l t l cao nht trn th gii nm 1995. Tm quan trng ny cn c phn nh thng qua thc t l 90% gi tr gia tng trong ngnh in t Singapore (l ngnh m s pht trin ca n thc y ng k s tng trng ca xut khu v thu nhp trong 3 thp k qua) thuc v cc nh u t nc ngoi, v rng FDI chim ti 2/3 vn c phn trong ngnh sn xut ca Singapore. Trn thc t, vi khng ti 1% tng dn s ca 9 nc ASEAN, Singapore l nc ch nh ca 1/3 tng lng FDI vo ly k. FDI vo Singapore tng t mc trung bnh hng nm l 3 t USD giai on 1985-1990 v 4,3 t USD giai on 1991-1994 ln 8 t USD nm 1995, 9 t USD nm 1996 v 10 t USD nm 1997-khong 40% tng lng FDI vo tt c cc nc ASEAN nm 1997 (Oman, 2000).Vo u thp k 1960 v sau khi c lp, chnh ph Singapore thy rng h khng th ch da vo vn v kh nng kinh doanh trong nc cng nghip ha nn kinh t, qua to ra cng n vic lm cn thit cho lng tht nghip ng k ang gia tng quc gia ny-khng phi ch v h khng c vn v kh nng kinh doanh m do quc gia ny c truyn thng l trung tm xut nhp khu v thng mi bn l v khng c kinh nghim trong vic sn xut cho cc th trng quc t. Hn th na, khng ging nh Hn Quc v i Loan (Trung Quc), ni c qu trnh cng nghip ha ban u da vo thay th nhp khu, Singapore khng c mt th trng ni a tim nng ln chu c chi ph hc hi ca cc cng ty v cc ngnh sn xut non tr. Singapore cng khng th c c v tr m phn ca mt nn kinh t ni a ln hoc giu ti nguyn thin nhin cho php cc quan chc chnh ph v cc nh t bn ca nc ny khai thc ngun lc ti chnh v m bo thu c vn, cng ngh v kinh nghim qun l ring bit thng qua hnh thc u t mi.

Trong bi cnh nh vy, Chnh ph Singapore chuyn sang coi FDI nh l nhn t ch o to iu kin cng nghip ha nn kinh t mt cch nhanh chng v hiu qu, qua to cng n vic lm v nng cao mc sng trong di hn. Dng ti chnh i km vi FDI trong nhng nm u cng gip thu hp khong cch gia u t v tit kim ni a, gip ti tr cho nhp khu rng v ci thin thm ht cn cn vng lai.

Vo thp k 1980, GDP v nng lc xut khu ca Singapore tng ln ng k, ng thi lm tng mc tin cng v tin lng. Tit kim ni a tng ln ti mc hn 40% GDP, vt t trng u t trn GDP v nh gim bt nhu cu ti chnh i vi dng FDI khi Singapore tr thnh quc gia xut khu vn rng. Tuy nhin s ph thuc ca nn kinh t vo FDI cng cha mt hn. Cc doanh nghip t nhn a phng vn cn tng i yu v nn kinh t tip tc ph thuc vo FDI v nng lc qun l v kinh doanh, cng ngh v mng marketing. Hn th na, v li nhun v cc khon chuyn ra nc ngoi ca cc nh u t trc tip nc ngoi c xu hng theo st tnh trng hot ng chung ca nn kinh t cng nh cn cn thanh ton, mt ln na s ph thuc nhiu vo FDI ca Singapore gip nn kinh t nc ny thot khi cuc khng hong n v cn cn thanh ton m nhiu nc ang pht trin gp phi. T nm 1988, ti khon vnglai ca Singapore lun c mc thng d cao v tng trng, phn nh t l tit kim ni a ht sc cao ca quc gia ny (49%GNP, so vi t l u t l 35% nm 1995). Khon thng d ny, vi mc trung bnh hng nm l hn 13 t USD giai on 1994-1996, kt hp vi dng vn FDI vo ln gip d tr quc t v u t ra nc ngoi ca Singapore tng ln u n (Oman, 2000).

thu ht FDI sn xut nh hng xut khu (FDI loi ny c xu hng linh hot hn l FDI nh hng ngun lc v FDI thay th nhp khu) v to iu kin cho dng vn ny t khi cn non yu, ngay t u Singapore gii thiu nhng bin php da dng ci thin mi trng kinh doanh. Nhng bin php ny bao gm c bit lu n duy tr n nh chnh tr v kinh t v m; iu chnh h thng gio dc (di sn ca cc iu l thuc a Anh quc) v cc chng trnh o to lao ng nhn mnh k nng cng nghip v k thut; pht trin c s h tng cng nghip; xc tin u t tch cc, v cung cp cc bin php u i ti kha. T do ha thng mi v u t cng l mt im c trng ca chnh sch kinh t ca Singapore k t khi c lp, khng h c mt o lut nht nh v u t nc ngoi. V th, khng th phn bit gia cc giai on chnh sch c nh du bng cc thay i trong chnh sch FDI hoc qua mc m ca ca nn kinh t, nh trong trng hp ca Malaysia v cc quc gia khc. Tin trin o lng ch yu thng qua loi hot ng c coi l trng tm ca xc tin v mc phc tp ca vic thit k v thc hin chnh sch.

Cc bin php h khc c gii thiu vo thp k 1960 ci thin mi trng quan h chnh tr v cng nghip vi s xut hin cc quy nh lao ng kim sot cc lin on. Nhng bin php ny cng vi cc bin php u i ti kha rng ri v xc tin u t mnh m lm cho dng FDI sn xut tng mnh vo giai on 1963-1973, nh giai on u ca cc cng ty Hoa K v chu u chuyn mt s hot ng lp rp in t c hm lng lao ng cao sang cc a im sn xut offshore c mc lng thp ti cc nc ang pht trin. Singapore t c mc tng trng hai con s v xa b c nn tht nghip.

Tuy nhin, FDI vo gim mnh trong giai on 1974-1976, khi h thng t gi hi oi c nh Bretton Woods sp , cuc khng hong du la ln th nht v suy thoi kinh t ton cu lm yu i mi trng u t ton cu. S tr tr v suy thoi cua nn kinh t Hoa K v chu u vo cui thp k 1970 v u thp k 1980 tuy vy li to ra ng c mi cho vic chuyn a im sn xut gim chi ph v lm tng dng FDI vo Singapore. Vic thiu lao ng trm trng cng vi s cnh tranh gia tng t cc nc lng ging c mc lng thp trong cc ngnh c hm lng lao ng cao v ngy cng nhiu vn trong tip cn th trng khi p lc bo h tng ln ti cc nc xut khu chnh thuc khi OECD ca Singapore khin cho chnh ph nc ny vo nm 1979 tin hnh mt chng trnh ti c cu ln chuyn nn kinh t sang cc hot ng c hm lng gi tr gia tng, vn, trnh v cng ngh cao hn. Xc tin u t tr nn c chn lc hn v tp trung vo ngnh in t, my mc v c kh chnh xc, cng nghip nng, ch bin ha cht v cc hot ng R&D.

Vic chi ph hot ng ca cng ty tng nhanh v vic ng la Singapore tng nhanh khin cho nc ny b gim kh nng cnh tranh xut khu cng nh c lng FDI gim mnh cng vi giai on suy thoi 1985-1986. Vic ti c cu b gin on v chnh ph gii thiu cc bin php gim chi ph cng vi ng c xc tin u t mi mnh m.

Dng FDI vo hi phc nhanh chng t nm 1986 v vic ti c cu nn kinh t bt u tr li. Cc ngnh ch o c pht trin ti Singapore trong thp k 1980 bao gm ha cht v dc phm c bit, phn cng v phn mm my tnh, linh kin in t tin tin, c kh chnh xc v thit b y t. Tuy nhin, trong qu trnh ny Singapore ngy cng phi cnh tranh nhiu hn vi cc nc OECD thu ht FDI c gi tr gia tng cao v cng ngh cao.

cnh tranh, vo na cui thp k 1980, Singapore tng cng tp trung cc n lc xc tin ca mnh vo thu ht FDI ca cc cng ty nc ngoi nh hn nhng c nng lc sng to cao. Tm cch tn dung c hi t vic ton cu ha gia tng cc hot ng ca cc cng ty t cc nc OECD cng nh s pht trin ca hi nhp khu vc- va l ng c cho s pht trin ca cc th trng chu (t nht cho n trc cuc khng hong nm 1997) v cc th trng khu vc chnh khc, va l ngun cnh tranh v rao cn tim nng i vi vic tip cn cc th trng ti cc khu vc chnh khc- Singapore iu chnh chin lc thu ht u t qung b quc gia nh mt trung tm kinh doanh tng hp vi nng lc h tr cc cng ty quc t trong mi kha cnh kinh doanh (Oman, 2000). ng thi, Singapore tm cch xc tin mt b phn khu vc cc hot ng gia cc nn kinh t ASEAN trong cc nh u t nc ngoi v cc nh u t a phng c khuyn khch t hoc t li cc hot ng sn xut c hm lng lao ng cao ti cc nc lng ging vi ngun nhn lc v t ai di do hn, v nng cp v t ng ha sn xut v t cc trung tm dch v khu vc v tr s hot ng chnh ti Singapore. Quc gia ny coi li th cnh tranh ca mnh nm trong ngun nhn lc c tay ngh, linh hot