Drona Institute Panchakarma 1 2021-22

Drona Institute Panchakarma 1 2021-22

DRONA NECTAR 1

PANCHAKARMA

The word Panchakarma appears first in Charaka samhitha suthra sthana 2nd chapter

Panchakarma described elaborately in

Charaka: Sidhi sthana, Kalpa , Sootra

Susrutha: Chikitsa sthana after Rasayana

Ashtanga hrudaya: Sootra & Kalpa sthana

Sharngadhara- Uthara ganda Bhavamisra- Poorvaganda

Charaka

Vamana, Virechana, Niruha vasthi, Anuvasana vasthi, Sirovirechana

Chathush prakaara samshudhi except Anuvaasana

Bhavaprakasha & Sarngadhara follows the same

Susrutha & Ash Sangraha

Vamana, Virechana, Vasthi, Nasya, Rakthamoksha Pancha karmas are Pancha sodhanas

☺ Think .....Ques:-Y no Uthara vasthi added in PANCHAKRAMA? ☺ Ans:- Then this will be Shad karma.......

Broadly divided in to 3 Parts:Poorvam,Pradhanam,Paschath karma

No pancha karmas for:_

चण्डः साहससको भीरः कृतघ्नो व्यग्र एव च| सद्राजसभषजाां -दे्वष्टा तद््दसवष्टः शोकपीसितः||

यादृच्छिको मुमूषुुश्च सवहीनः करणैश्च यः| वैरी वैद्यसवदग्धश्च श्रद्धाहीनः सुशसितः||

सभषजामसवधेयश्च नोपक्रम्या सभषच्छिदा (cha si)

Regarding indications and Contra:-

Yasyaam kaaryam akaaryam syaath , karmam kaaryam cha varjitham

Chardi hrudroga gulmaanaam vamanam swae chikitsithae

Avastha prapya nirdishtam kushtinaam vasthi karma cha ( Cha si)


DRONA NECTAR 2

Things to be taken care B4 Panchakarma:-

Sameekshya dosha oushadha desha kaala satmya agni satwadi vayo balaani ( Cha si)

Snehapanam

The process which makes the body snigdha- Snehana sneha vishyandha mardhava kleda kaaraka

से्नहोऽसनलां हच्छि मृदूकरोसत देहां मलानाां सवसनहच्छि सङ्गम् (Cha si)

Qualities of sneha

8- Guru, Seetha, Sara, Snigdha, Mandha, Sookshma, Mrudu, Dravam(Vag)

Opposite to the above is for Rookshana

Pichila guna is added by Charaka - 9

Classification of Sneha:-

Yoni Bedena 2- Sthavara and Jangama

Karma Bedena 3(Vag/ Cha)- Sodhana, Shamana, Brumhana / 5-(Su) Sodhana, Shamana, Snehana, Brumhana, Deepana

Vikalpa bedena 4- Sarpi, Majja, Vasa, Taila / eka, Yamaka, Trivruth, Mahaan

Maatra Bedena 3 (Cha, Sarngadara)- Uthama, Madhyama, Avara / 4- Vag- Extra Hraseeyasi

5- Susrutha

Upayoga bedena 2- Baahya, Abyanthara

Samjna Bedena 3- Achapaana, Sadya sneha, Pancha prasruthaki

Samyoga bedena Yamaka, trivruth,Mahaan

Ref:- Snehopaga gana by Charaka sootra

Snehashaya- 2- Sthavara and Jangama

18 sthavara sneha and 6 Jangama sneha- Charaka

12 stthavaropayogi sneha- Susrutha

2 sthavara and 4 jangama sneha by AS

4 sthavara and 4 Jangama-Sharngadhara


DRONA NECTAR 3

Chathu sneha

➢ Depending on Gurutwa :- Sarpis, Taila, Vasa, Majja (most guru) – Charaka ➢ Depending on dosha Shamana :- Sarpis, Majja, Vasa, Taila _ Vag ➢ Best VK gna :- Taila, Best Pithagna- Sarpis

Uthama sneha is Sarpis:-

“Samskarasya anuvarthanat, maduryat, avidahatwat, janmadya eva cha seelanat”

For chathush sneha Susrutha uses the term Chathushkalpam

Sreshta among Taila :- Tila tailam(Balarthae), Rechanarthae:- Erandam

2 sneha : Yamaka- 6- with chathu sneha

3 sneha: Trivruth-4

4 sneha: Mahan-1

Indications of Chathu sneha

Charaka Sootra Susrutha AH

Sarpi PV hara / Rasa sukra Ojasam hitha / Nirvapana/ Mrudukaram / Swara varna prasadana

Kshatha Vishartha / Heena medha smruthi /

Dhee smruthi medha agni kaamshi

Taila Maruthagna na cha sleshma vardhana/ Balavardhana/ Twachya/ Ushna/ Sthirakara/Yoni vishodhana

Krumikoshta / Anila vishta/ Daardyaarthi

Grandhi , Nadi, Krumi, Sleshma medo maarutha rogi

Vasa Vidha / Bagna/ Hatha/ Brushta yoni / Karna siro ruja/ Pourushopachaya/ Vyaayama

Vyaayama karshitha / Shushka retho raktha/ Maharuja/ Maha agni maarutha praana

Sandhi asthi marma koshta ruja, dagda, hatha, brushta yoni , karna shiro ruja

Majja Bala/Sukla/Rasa/ Sleshma / Medo majja vivardhana/ Asthnaam balakruth

Kroorashaya/ Klesha saha/ Vaathartha/ Deeptha vahni

Both Vasa and Majja:- Vatha athapa adwa baara stree vyayaama ksheena daathushu rooksha klesha kshama atyagni Vaatha avrutha patha

Indications for Snehapana:-


DRONA NECTAR 4

Charaka Sidhi Susrutha AH

Chathu sneha indications it self

Sthavaropayogi sneha Chathu sneha indication

Swedya samsodhya madya stree Vyayaamasaktha chinthaka Vrudha baala abala krusha rooksha rethasa Vaathaartha syanda thimira daaruna prathibodhhina

Contra indicated for:-

Susrutha AH

Akaala prasootha/ Ajeerna/ Archaka/ Mada peeditha / datha vasthi / paana klama/ Vireka / Srantha/ Sthoola/ Arditha/ Vantha / tharuna jwari/ Durdina/ Moorcha/ Durbala

Athi madhagni / Athi teekshnagni / Sthoola/ Durbala/ Urusthambha/ Amathisaara/ Galaroga/ Gara/ Udara/ Moorca/ Chardi/ Aruchi/ Sleshma/ Trushna/ Madya peeditha/ Apa prasootha/ Nasyae, Vasthou, virechanae

Paana Niyama:- Maximam :- 7 Days

Based on Koshta:- Charaka, Vag, Kashyap:- 3 days- Mrudu koshta, 5 days - Madhyama & 7 days for Kroora koshta

त्र्यहावरां सप्तसदनां परां तु सस्नग्धो नरः से्वदसयतव्य उक्तः

नातः परां से्नहनमासदशच्छि सात्म्यीभवेत् सप्तसदनात् परां तु (cha si)

Susrutha:- 3/4/5/6/7 days

Paana Kaala

Taila in Varsha ritu / Pravrut VP/ Ushna kaala- In Night

Sarpis in Varshanthae (Sarath ritu) VK / Seetha kaala:- In Day

Vasa & Majja in Vasantham (Madhavam)

Anupana :-

For Ghrutha:- Ushnodaka For Tailam:- Yoosham For Vasa &Majja:- Mandam For Bhallathaka and Thuvaraka sneha no Ushnodaka Lavana & Ghrutha mixed - Vatha pradhana rogas Ghrutha:- Pitha pradhana rogas Kshara & Trikatu:- Kapha pradhana roga

Uses:- Baahya (External- abyanga etc) and Abyanthara (Achapaana and Vichaarana)

Achapaana:- Kevalam- Shreshta:- for Sneha saatmya / Klesha saha/ na athyushna seethalae

Vicharana:- for Sneha dweshi , sneha nithya, Mrudu koshta , Klesha asaha , Madhya nithya

When mixed use with rasas:- 64:- 63 with rasabhedaas + 1 kevala upayoga


DRONA NECTAR 5

When mixed with other kalpaas :- 24

Sneha matra:- 3

Maatra Purpose Digestion time Indication

Uthama Sodhana (Vag/Su) Shamana (Cha)

8 yaama- 24 hrs Gulma, Udavartha, Visarpa, Sarpa damsha, Mootrakruchra, Unmaada, Apasmaara, Krura koshta

Madhyama Sodhana (Cha) Shamana (Vag/Su)

4 yaama – 12 hrs Prameha, Pidaka, Kushta, Vathasonitha, Aroomshika Na bala kshapani mandha vibramsha

Avara Brumhana 2 yaama- 6 hrs Durbala, Madhagni, Baala, Vrudha, Sugaatma, Apathya riktha koshta, Jwara, Athisaara, Kaasa

Note:- For Kushta - Pradhana maatra is advised by Susrutha and Sharngadhara

Mrudu koshta – Madhyama matra (AS/Cha) but for mrudu koshta Hraswa maatra is advised by AH

Snehapana matra:- 5 (Su)

3 hrs:- 1 yaama-Alpa dosha- Deepana :- Agni deepthi, Alpa dosha

6 hrs:- 2 yaama- Madyama dosha- Brumhana- Sukla vrudhikaram, Brumhanam, Madya dosham

9 hrs:- 3 yaama- Bahu dosha- Snehana:- Snigdhatha, Bahu dosham

12 hrs:-4 yaama- Shamana:- Glani, Moorcha , Madam---samanam- Poojitha maatra

24 hrs:-8 yaama- Sodhana:- Kushta, Visha , Unmada, Graham, Apasmara- Shreshta maatra

Acc to koshta:- sarngadharan

Uthama matra:- 1 palam- 4 Karsha

Madyama matra:- ¾ palam- 3 Karsha

Avara matra:- ½ palam- 2 Karsha

First Hraseeyasi matra should be used- Vagbhat

Time period of Administration :-


DRONA NECTAR 6

Sodhana sneha:-Hyasthanae annae Jeernae eva – for sodhana, achapana- No hunger

Shamana Sneha:- Kshud vatho ananno :- when hunger starts

Pathyam

Ushnodakopachari / Brahmachaari / Kshapashaya / Vyayaama/ Vega samrodha/ Soka/ Varsha/ Himathapa/ Athyasana / Neecha atyucha upadhaana/ Ahaswapna / Dhuma / Rajas

First Rookshana then Snehana for :- Maamsala / Medura / Boori sleshmana / Vishamagni

Oushadha digesting:-

Siroruk, bhrama, nishteeva, murcha, sada, arathi, klama Jeerna ajeerna visankayam puna ushnodakam pibet

Samyag Snigdha Athisnigdha

Vathanuloma Deepthagni Asamhatha Snehodwega Klama Vimalendriyatha Sneha darshana adasthaad

Pandutha , gourava, Jaadya Graana Vaktra guda – Sraava Guda daaha, Pravahika Shukthodgaara Rx:- Rookshana

Sneha vyapath:-

Athimatra, Akala, Mithyahara vihara:- Sopha, Arsa, Tandra, Nidra, sthambha, visamjnatha, kandu, kushta, jwara,

utklesha, soola, anaha, bhrama, Sthaimithya, Vaakya graham Prog:- Kruchra/ Asadhya (Su)

Rx:- Ulleghanam & Sramsana (Cha) / Ulleghana(Vag) / Virechana (Sharngadhara)

Kaala prateeksha

Takrarishta / Ghala/ Uddalaka/ Yava/ Shamyaka/ Kodrava

Thippali / Triphala/ Madhu/ Pathya/ Gomootra / Guggulu

Trushna:-

If due to atyagni:- Drink cold water (Cha) / Drink Hot water (Su)

If Pitha Increased – Cold water but in VK and Sama dosha – Hot water (Vag)

If due to ajeernam:- Induce chardi


DRONA NECTAR 7

After Snehapana Virechana should be done on 4th day

Vamana should be done on 2nd day (Cha/ Su) / 3rd day ( Vag/ Kashyap)

Sadya sneha:-

☺ Balan, vrudha, those who does not follow pathyam ☺ Sneha parihaara asahishnu ☺ 7 yogas in A.H/ 10 (AS)/ 6 (Su)/ 2 (Sharngadara) ☺ Pancha prasreethaki:- sadya sneham:- ☺ Sarpis, tailam, vasa, majja, rice---each 2 palam----6 times water

In kushta , sopha and Prameha:- gudam, mamsam, milk, tilam, masham, sura, dadhi should not be used

Then samskrutha sneha with triphala, pippali, pathya, gugulu should be given

Sneha lavanam:- sadya sneha karam

Vamana virechana vidhi

Syn:of vamana:- urdha virechanam/ Prachardanam

Virechana:- Praskandhana- 4 types- Anulomana, Bhedana, Sramsana, Rechana

Best for eliminating Kapha dosha,Indicated for normal individuals in Vasantha ritu

Best:- madana phala

Result of Vamana:Chinnae tharo pushpa phala praroho, yadha vinasham sahasa vrajanthi....(Su)

Vamana dravya guna:-

Asatmya, bheebatsa, duragandha, durdarshana(Su) opposite is for Virechana Ushna,teekshna, sukshma, vyavayi, vikashi, urdhabhagahara Oushnyat:- vishyanthayanthi Taishnyat, vikashitwat:- vichinthayanthi


DRONA NECTAR 8

Anuprasarana bhavat:- amasaya anu gamya Vamana indications:-

Navajwara adha pithasrug rajayakshmina, kushta meha apachi grandhi sleepada unmaada kasina

Swasa hrullasa visarpa sthanya dosha oordha rogina....(AH)

Hrudroga:- Indicated only by Susrutha/ Sharngadhara

Cha si:- पीनसकुष्ठनवज्वरराजयक्ष्मकासश्वासगलग्रहगलगण्डश्लीपदमेहमन्दासिसवरद्धाजीणाुन्न

सवसूसचकालसकसवषगरपीतदष्टसदग्धसवद्धाधःशोसणतसपत्तप्रसेक (दुनाुम

हृल्लासारोचकासवपाकापच्यपस्मारोन्मादासतसारशोफपाणु्डरोगमुखपाकदुष्टस्तन्यादयः शे्लष्मव्याधयो सवशेषेण

महारोगाध्यायोक्ताश्च; एतेषु सह वमनां प्रधानतमसमतु्यक्तां केदारसेतुभेदे शाल्याद्यशोषदोषसवनाशवत्

Contra:- Oordha vaatha gulmodara pleeha krumi sramaartha

Ksheena kshatha athi krusha mootrathura thimira

Kevala vaatha roga sthoola swaropagaatha

Adyana prasaktha trudaartha raktha pitha (SU)

Contra: charaka sidhi

अवम्यास्तावत्-

क्षतक्षीणासतस्थूलासतकृशबालवृद्धदुबुलश्रािसपपाससतकु्षसधतकमुभाराध्वहतोपवासमैथुनाध्ययनव्यायामसचिा-

प्रसक्तक्षामगसभुणीसुकुमारसांवृतकोष्ठदुश्छदुनोधु्वरक्तसपत्तप्रसक्तिसदुरूधु्ववातास्थासपतानुवाससतहृद्रोगोदावतुमूत्राघा

त- प्लीहगुल्मोदराष्ठीलास्वरोपघातसतसमरसशरशङ्खकणाुसक्षशूलाताुः||

Complications if done for Contra indicated :- Cha si

तत्र क्षतस्य भूयः क्षणनाद्रक्तासतप्रवृसत्तः स्यात्,

क्षीणासतस्थूलकृशबालवृद्धदुबुलानामौषधबलासहत्वात् प्राणोपरोधः,

श्रािसपपाससतकु्षसधतानाां च तद्वत्,

कमुभाराध्वहतोपवासमैथुनाध्ययनव्यायामसचिाप्रसक्तक्षामाणाां- रौक्ष्याद्वातरक्तिेदक्षतभयां स्यात्,

गसभुण्या गभुव्यापदामगभुभ्रांशाच्चदारणा रोगप्राच्छप्तः, सुकुमारस्य हृदयापकषुणादूधु्वमधो वा रसधरासतप्रवृसत्तः,

सांवृतकोष्ठदुश्छछदुनयोरसतमात्रप्रवाहणाद्दोषाः समुच्छलिष्टा अिःकोषे्ठ जनयन्त्यिसवुसपं स्तम्भां जाड्यां वैसचत्त्यां मरणां

वा,

ऊधु्वगरक्तसपसत्तन उदानमुच्छिप्य प्राणान् हरेद्रक्तां चासतप्रवतुयेत्, प्रसक्तिदेस्तद्वत्,

ऊधु्ववातास्थासपतानुवाससतानामूधं्व वातासतप्रवृसत्तः,

हृद्रोसगणोहृदयोपरोधः, उदावसतुनो घोरतर उदावतुः स्यािीघ्रतरहिा,


DRONA NECTAR 9

मूत्राघातासदसभराताुनाां तीव्रतरशूलप्रादुभाुवः,

सतसमराताुनाां सतसमरासतवृच्छद्धः, सशरःशूलासदषु शूलासतवृच्छद्धः; तस्मादेते न वम्याः|

सवेष्वसप तु खले्वतेषु सवषगरसवरद्धाजीणाुभ्यवहारामकृतेष्वप्रसतसषद्धां शीघ्रतरकाररत्वादेषासमसत

Vireka sadya roga:-

Vireka sadyao gumlarsha vishpota kamala

Jeerna jwarodara gara chardi haleemaka

Vidrathi thimira kaacha syandha

Yoni shukra roga koshta krumiya

Vathasrug oordha raktha pitha mootragatha (AH)

Cha si:-

कुष्ठज्वरमेहोधु्वरक्तसपत्तभगन्दरोदराशोब्रधप्लीहगुल्माबुुदगलगण्डग्रच्छिसवसूसचकालसकमूत्राघातसक्रसमकोष्ठसवसपु-

पाणु्डरोगसशरःपाशु्वशूलोदावतुनेत्रास्यदाहहृद्रोगव्यङ्गनीसलकानेत्रनाससकास्यस्रवणहलीमकश्वासकासकामला-

पच्यपस्मारोन्मादवातरक्तयोसनरेतोदोषतैसमयाुरोचकासवपाकिसदुश्वयथूदरसवस्फोटकादयः सपत्तव्याधयो सवशेषेण

महारोगाध्यायोक्ताश्च; एतेषु सह सवरेचनां प्रधानतमसमतु्यक्तमगु्न्यपशमेऽसिगृहवत्

Virechanam contra indicated:-

Mandhagni athisneha baala vrudha bhaya taptha sraantha trusha

Garbhini madathyaya – nava prathishyaya jwara – nava prasutha sthoola ksheena

Shalyarditha avirechaneeya (SU)

Cha si:- असवरेच्यासु्त

सुभगक्षतगुदमुक्तनालाधोभागरक्तसपसत्तसवलसितदुबुलेच्छियाल्पासिसनरूढकामासदव्यग्राजीसणुनवज्वरर-

मदात्यसयताध्मातशल्यासदुतासभहतासतसस्नग्धरूक्षदारणकोष्ठाः क्षतादयश्च गसभुण्यिाः

Compli if done for Contra:-cha si

तत्र सुभगस्य सुकुमारोक्तो दोषः स्यात्,

क्षतगुदस्य क्षते गुदे प्राणोपरोधकरी ां रजाां जनयेत्,

मुक्तनालमसतप्रवृत्त्या हन्यात्, अधोभागरक्तसपसत्तनां तद्वत्,

सवलसितदुबुलेच्छियाल्पासिसनरूढा औषधवेगां न सहेरन्,

कामासदव्यग्रमनसो न प्रवतुते कृिर े ण वा प्रवतुमानमयोगदोषान् कुयाुत्,

अजीसणुन आमदोषः स्यात्,


DRONA NECTAR 10

नवज्वररणोऽसवपक्वान् दोषान् न सनहुरेद् वातमेव च कोपयेत्,

मदात्यसयतस्य मद्यक्षीणे देहे वायुः प्राणोपरोधां कुयाुत्,

आध्मातस्याधमतो वा पुरीषकोषे्ठ सनसचतो वायुसवुसपुन् सहसाऽऽनाहां तीव्रतरां मरणां वा जनयेत्, शल्यासदुतासभहतयोः

क्षते वायुरासश्रतो जीसवतां सहांस्यात्,

असतसस्नग्धस्यासतयोगभयां भवेत्, रूक्षस्य वायुरङ्गप्रग्रहां कुयाुत्, दारणकोष्ठस्य सवरेचनोद्धता दोषा

हृिूलपवुभेदानाहाङ्गमदुिसदुमूिाुिमाञ्जनसयत्वा प्राणान् हनु्यः,

क्षतादीनाां गसभुण्यिानाां छदुनोक्तो दोषः स्यात्; तस्मादेते न सवरेच्याः

Drugs for Vamana- Mulini/ Phalini/All lavana/ Vamanopaga/ Madanadi gana

Vamana Vidhi:-

ग्राम्यौदकानूपरस ैः समाांस रुत्क्लेशनीयैः पयसा च वम्यैः

रस स्तथा जाङ्गलज ैः सयूष ैः स्निग् ैः कफावृद्धिकर स्नविरेच्यैः(cha si) Bojana:- B4 day of Vamana:-

Ksheera, dadhi,Mamsa ras, Abishyandhi annam- Ulkleshaneeya

:- Peshalai: Vivdha annai:

:- Sleshmothara adukham chardayathi

On the day :- :- Peya / Vihitha madyam/ Ksheera/ Mamsarasa/Ikshurasa – Cha /AS

:- Ksheera , dadhi, Takra yavagu(Su)

Kapha vilayana chedanartham:- Always add Honey and Saindhavam

शे्लष्मोत्तरश्छदुयसत ह्यदुःखां सवररच्यते मन्दकफसु्त सम्यक् (cha si)

Seat:- Up to Jaanu

Oushadha peethavaan:- Buja should be kept on Uru / Agni thaptha panina upathapa/Keep many prathigraha near by- Apravruthan na pravruthayeth, pravruthan cha anu pravruthayeth

Compli of improper sitting:- Atyunnathasya- hrudayapeeda, Atyavanatha:- Shiro koshta peeda

Time to be waited;- 1 muhutha ,but not mentioned by Sharngadhara

Throat irritation:- galathaalu:- Eranda naal/anguli/hastha/ulpala naala(Su) + Kumuda (AS)

If vega started:- Hold- lalada prushta parshyor, kandae cha(Su)/ Nabhi peedana- rushtam cha anuloma peedana/ Trika daarebhyo oordham prapeedayeth- Hemadri

Four ways to know vanama karma:-Ashada varma


DRONA NECTAR 11

1. Laingiki:-feelinig of relief from all symptoms 2. Vaigiki:- 4 avara, 6 madhyama, 8 uthama 3. Manaki:- 1,2,4 prastha- avara, madyama, uthama sudhi 4. Anthaki:- pithanthamishtam vamanam

Vaman oushadha maatra

Madana pippali:- anthar nakha mushti pramana(cha)

Kwatha:- dravya- kudava + Jala- aadaka+reduce ½ (Shar)

Total kwatha:- Sharngadhara- Bhela matha:-

Uthama- 9prastha, Madhyama- 6prastha, Avara- 3 prastha

Charaka:- Poorna sharava/ Drudabala:- Sharaava maatra

Kalka, Churna, Avaleha:- Uthama- 3 pala, Madhyama- 2 pala, Avara- 1 pala

Vamana up to:- pithasya darshanam yaavath, chedo vaa sleshmano baveth

Heenavegae:- kana daatri sidharthaka lavanodakai: puna pravarthanam

After samyag vamana:- Muhurtham aaswasya (all)/ Kshanam aashwasya(AH).

Paschad karma:- Dhumapaana- Trividha dhuma(AH)

Snaihika / Vairechanika/ Shhamana (Cha/ Su)

Mrudu/Madhyama/Virechana (AS)

But in dhuma paana kaalas:- Chardanaanthae Virechanadhuma

Ayoga:- Nishteeva, kandu, koda, jwaram, Hrut and gha avishudhi

दुश्छसदुते स्फोटककोठकणू्डहृत्खासवशुच्छद्धगुुरगात्रताां(cha si)

Athiyoga:- Phena chandraka rakthavat,Jeevasonitha nirgama, visamjnatha, Hrut peeda,gatrasoola, swarakshaya,arditha, vagsanga, hanu samhanan- jihwa pravesha / jihwa nirgama,akshnor vyavruthy.

Anila kopa(cha)/ Urdha anilakopa (Vag)/ Pitha athiyoga (Su)

तृण्मोहमूिाुसनलकोपसनद्राबलासदहासनवुमनेऽसत च स्यात् (cha si)

Samyag:- Kramaat KPV pravruthy

स्रोतोसवशुद्धीच्छियसम्प्रसादौ लघुत्वमूजोऽसिरनामयत्वम्|

प्राच्छप्तश्च सवट्सपत्तकफासनलानाां सम्यच्छिररक्तस्य भवेत् क्रमेण| (cha si)


DRONA NECTAR 12

Paschath karma:-

Peyadi krama – Saayam pratham vaa

Yooshadi karma(Su)

पेयाां सवलेपीमकृतां कृतां च यूषां रसां सत्रसदु्वरथैकशश्च

क्रमेण सेवेत सवशुद्धकायः प्रधानमध्यावरशुच्छद्धशुद्धः (cha si)

Peya, vilepi, yoosha, mamsarasa-- 3 each = 12Kaala

Pradhana sudhi----3 kala each( 3 peya, 3 vilepi, akruthayoosha-1, akrutha mamsa rasa-1, kruthayoosha-2, krutha mamsa rasa-2---total 12)- 7th day normal diet

(3 peya, 3 vilepi, akrutha yoosha-1, kruthakrutha yoosha-1,krutha yoosha-1, akrutha rasa-1, kruthakrutha rasa-1krutha rasa-1)- Arunadatha, chakra paani

Madyama sudhi-----2 kala each( peya-2, vilepi-2, akruthayoosha, krutha yoosha, akrutha mamsarasa, krutha mamsarasa= 8 kala)—5th day normal diet

Avara sudhi-----1 kala( peya, vilepi, yoosha, mamsarasa= 4 kala) –

3rd day normal diet

(Akrutham-1- Arunadatha/ Kruthakrutham-1 chakrapaani)

Peyadi contra:- Srutha alpa pitha sleshmaanaam , Madyapaam, vatha paithikaam- Tharpanaadi

Benefit:- Mahaan sthira sarva saha agni

यथाऽणुरसिसृ्तणगोमयादै्यः सनु्धक्ष्यमाणो भवसत क्रमेण|

महान् च्छस्थरः सवुपचस्तथैव शुद्धस्य पेयासदसभरिरसिः (cha si)

Virechana

Syama trivruthadi moola/ nikumbhadi gana

Virichyathae mandha kaphasthu samyag

Diet:- poorvahnae lagu bojana,phalamla, ushnodaka / jangalai yooshai snigdham kapha avrudhikaram

After intake of Medicine:- Nivatha shayi seethambhu na sprushet , na pravahayet

Sugandha dravya granana, thamboolam, Ushnodaka muga vishodhana


DRONA NECTAR 13

Susrutha:- Shayabhyasae virechayeth

Paschad:- similar to vamana ecept Dhumavidhi

Conditions:-

1. सवसपुसपिकाशोफकामलापाणु्डरोसगणः

असभघातसवषातांश्च नासतसस्नग्धान् सवरेचयेत्|

2. नासतसस्नग्धशरीराय दद्यात् से्नहसवरेचनम्|

से्नहोच्छलिष्टशरीराय रूक्षां दद्यासद्वरेचनम्

Mandhagni, Krura koshta:- Sa ksharam lavanam grutham then Sodhana

Rooksha, vatha vrudhi, Vyayama agnideepthi:- vasthi b4 Virechana

Oushadha matra:-

Su soo:- Kwatha- 1 anjali, Churna – bidala padaka, Kalka:- Aksha

Sharngadhar:- Kwatha- Uthammma- 2 pala, Madhyaa- 1 pala, Heena- ½ pala

Churna , kalka, Madhwajya leha:- Uthama- 1 pala, Madhyama- ½ pala, Heena- ¼ pala

Ayoga:- Sleshma pitha anila kopa (Cha) / Kapha pitha kopa (Su , AS)

Kukshi hrudaya avishudhi, admana, aruchi, praseka, kandu pidaka, vidaha, tantra, pathisyaya, vatha vid mootra sanga

स्याच्छ्लेष्मसपत्तासनलसम्प्रकोपः सादस्तथाऽिेगुुरता प्रसतश्या

तिा तथा िसदुररोचकश्च वातानुलोम्यां न च दुसवुररके्त|(cha si)

Athiyoga;- Kapha asra pitha kshaya and vatha vrudhi (Cha)/ Kaphathi yoga(Su), Anga marda, Thama pravesha , unmade, hikka(cha)/ Parikarthika, hrudaya udweshtanam, guda nissarana, nayana pravesha, pipeelika sanchara(AS)

कफास्रसपत्तक्षयजासनलोत्ाः सुप्त्यङ्गमदुिमवेपनाद्याः||

सनद्राबलाभावतमःप्रवेशाः सोन्मादसहक्काश्च सवरेसचतेऽसत (cha si)

Sudhi lakshana:-

जघन्यमध्यप्रवरे तु वेगाश्चत्वार इष्टा वमने षिष्टौ

दशैव ते सद्वसत्रगुणा सवरेके प्रस्थस्तथा सद्वसत्रचतुगुुणश्च

सपत्तािसमष्टां वमनां सवरेकादधं कफािां च सवरेकमाहः


DRONA NECTAR 14

सद्वत्रान् ससवट्कानपनीय वेगाने्मयां सवरेके वमने तु पीतम्| (cha si)

Virechana:- Vag/Su Cha (charaka)

Avara-----10 vega------ 1prastha---- 2

Madyama------20------ 2--------------3 kaphantham

Uthama-------30------- 4--------------4

Vamana:- AH Cha Su

Avara------4times----------1/2 -------1 ------1

Madyama----6times---------1---------1 ½ ---2 pithantham

uthamam----------8times----2---------2------4

In virechana 2 or 3 vegas should be avoided

In vamana the medicine drank should be avoided

Anthiki:-

Vamana :- Cha- KPV / Su- Praseka Oushadha KPV

क्रमात् कफः सपत्तमथासनलश्च यसै्यसत सम्यिसमतः स इष्टः

हृत्पाशु्वमूधेच्छियमागुशुद्धौ तथा लघुते्वऽसप च लक्ष्यमाणे (cha si)

AS- Sweda+ Praseka Oushadha KPV, Sarn:- KOPV

Virechana:- Cha- Pureesha, PKV / Sus- Mutra pureesha POK

AS- Vatha mutra purisha PKV / Sarnga:- Pureesha POK

Prathikoola gathy chikitsa:- Cold water on Leg and Hot water over head

Dates of next procedures:-

Virechana after vamana:- 15 days (Vag/Su)

Nirooha after vamana – 15 days

But charaka:- after vamana- 7 days samsarjana- 8th day rasa samsarjana- 9th day – sneha pana or anuvasana, then niruha can be done on 12th day – charaka/ 10-11-12 day chakrapani (Vamana- anuvasana- niruha order)


DRONA NECTAR 15

If vamana is done for contraindicated persons it should be done with ---yashti madhu kwatha

Virechana performed without sneha, sweda, vamana, the complication is---pravahika

Virechana Dravya change acc to ritu:-

Si, va----------honey

Gree--------sarkara Va-----honey Sa----sarkara He----nothing

Sugha virechanam:- trivruth moolam Teekshna virechanam:- snuhi ksheeram Yava:- pureesha jananam Mrudu virechanam:- chathurangulam

Best virechana drugs:- Susrutha

Moolam:- syama trivruth Twak:- tilwaka Phala:- hareethaki Taila:- eranda Swarasa:- karavelaka Ksheera:- snuhi

Virechana drugs:- sarngadhara

Anuloma:- hareethaki /Sramsana:- kruthamalaka / Bhedana:- katuki / Rechana:- trivruth

* अजीणे वधुते ग्लासनसवुबन्धश्चासप जायते|

पीतां सांशोधनां चैव सवपरीतां प्रवतुते

* अल्पमात्रां महावेगां बहदोषहरां सुखम्|

लघुपाकां सुखास्वादां प्रीणनां व्यासधनाशनम्||

असवकारर च व्यापत्तौ नासतग्लासनकरां च यत्|

गन्धवणुरसोपेतां सवद्यान्मात्रावदौषधम्|

* नरः श्वो वमनां पाता भुञ्जीत कफवधुनम्|

सुजरां द्रवभूसयष्ठां, लघ्वशीतां सवरेचनम्||

उच्छलिष्टाल्पकफते्वन सक्षप्रां दोषाः स्रवच्छि

* हृतदोषां वदेत् काशु्यदौबुले्य चेत् सलाघवे

* अनुलोमोऽसनलः स्वास्थ्यां कु्षतृ्तष्णोजो मनच्छस्वता|


DRONA NECTAR 16

लघुत्वसमच्छियोद्गारशुच्छद्धजीणौषधाकृसतः||

िमो दाहोऽङ्गसदनां भ्रमो मूिाु सशरोरजा|

अरसतबुलहासनश्च सावशेषौषधाकृसतः

Sodhana vyapath:- Su -15/ AS-12/charaka -10/Bhela-10

Cha si :_

आध्मानां पररकसतुश्च स्रावो हृद्गात्रयोगु्रहः|

जीवादानां ससवभ्रांशः स्तम्भः सोपद्रवः िमः||

अयोगादसतयोगाच्च दशैता व्यापदो मताः

1.Avasesha oushadatwa 2. Jeerna oushada 3. Heena oushadha 4. Vaatha soola 5. Ayoga

6. Jeevadana 7. Admaana 8. Parikarthika 9. Adha parisravana 10. Pravahika

Parikarthika in Virechana is Kanda kshanana in vamana

Adha parisrava – Kapha praseka

Pravahika – Shushka udgaara

Dalhana does not accepts Anga pragraha

Dosha pravruthy- 4 chakra- Athi / Asamyag/ Apravruthi/ Alpa pravruthi

Common for Charaka and Susrutha:- Admana/ Jeevadana/ Hrudayopasarana/Parikarthika/Parosrava/Anga graham

अयोगः प्रासतलोमे्यन न चाल्पां वा प्रवतुनम् (cha si)

Virechana prathiloma gati:-

शे्लष्मोच्छलिषे्टन दुगुन्धमहृद्यमसत वा बह|

सवरेचनमजीणे च पीतमूधं्व प्रवतुते (cha si)

Vamana prathiloma gathi:_

कु्षधातुमृदुकोष्ठाभ्याां स्वल्पोच्छलिष्टकफेन वा|


DRONA NECTAR 17

तीक्ष्णां पीतां च्छस्थतां कु्षब्धां वमनां स्यासद्वरेचनम्

स्तोकप्रवृस्नि

सस्नग्धाच्छस्वन्नदेहस्य रूक्षस्यानवमौषधम्|

दोषानुच्छलिश्य सनहुतुुमशक्तां जनयेद्गदान्||

सवभ्रांशां श्वयथुां सहक्काां तमसो दशुनां भृशम्

सपच्छण्डकोदे्वष्टनां कणू्डमूवोः सादां सववणुताम्

अपरमयोग

सस्नग्धच्छस्वन्नस्य चात्यल्पां दीप्तािेजीणुमौषधम्|

शीतैवाु स्तब्धमामे वा दोषानुच्छलिश्य नाहरेत्||

तानेव जनयेद्रोगानयोगः सवु एव सः

Chikitsa:- For both Vamana virechana ayoga- taila lavana abyaktham – prasthara sankara

sweda- give again or sa mootra nirooha

तां तैललवणाभ्यक्तां च्छस्वन्नां प्रस्तरसिरैः|

पाययेत पुनजीणे समूतै्रवाु सनरूहयेत्||

सनरूढां च रसैधाुनै्वभोजसयत्वाऽनुवासयेत्|

फलमागसधकादारससद्धतैलेन मात्रया||

सस्नग्धां वातहरैः से्नहैः पुनस्तीक्ष्णेन शोधयेत्|

न चासततीक्ष्णेन ततो ह्यसतयोगसु्त जायते (cha si)

Sus- Vamana ayoga:- Aasu vamana by lavanambu with madana

Virechana ayoga- teekshana kashaya drugs

Athiyoga:-

Reason:- cha si

असततीक्ष्णां कु्षधातुस्य मृदुकोष्ठस्य भेषजम्|

हृत्वाऽऽशु सवट्सपत्तकफान् धातूच्छन्वस्रावयेद्द्रवान्||

बलस्वरक्षयां दाहां कण्ठशोषां भ्रमां तृषाम्|

कुयाुच्च मधुरैस्तत्र शेषमौषधमुच्छल्लखेत्

Rx:-


DRONA NECTAR 18

वमने तु सवरेकः स्यासद्वरेके वमनां पुनः |

पररषेकावगाहादै्यः सुशीतैः स्तम्भयेच्च तत्|

कषायमधुरैः शीतैरन्नपानौषधैस्तथा|

रक्तसपत्तासतसारघै्नदाुहज्वरहरैरसप||

अञ्जनां चन्दनोशीरमज्जासृक्शकुरोदकम्|

लाजचूणणः सपबेन्मिमसतयोगहरां परम्||

शुङ्गासभवाु वटादीनाां ससद्धाां पेयाां समासक्षकाम्|

वचुःसाङ्ग्रासहकैः ससद्धां क्षीरां भोज्यां च दापयेत्||

जाङ्गलैवाु रसैभोज्यां सपिाबच्छस्तश्च शस्यते|

मधुरैरनुवास्यश्च ससदे्धन क्षीरससपुषा||

वमनस्यासतयोगे तु शीतामु्बपररषेसचतः|

सपबेत् कफहरैमुिां सघृतक्षौद्रशकुरम्||

सोद्गारायाां भृशां वम्याां मूिाुयाां धान्यमुस्तयोः|

समधूकाञ्जनां चूणं लेहयेन्मधुसांयुतम्

1. Anthapravishta jihwa:- वमतोऽिःप्रसवष्टायाां सजह्वायाां कवलग्रहाः|

सस्नग्धाम्ललवणैहुृदै्ययुूषक्षीररसैसहुताः||

फलान्यम्लासन खादेयुस्तस्य चाने्यऽग्रतो नराः

2. Nisrutha jihwa:- सनःसृताां तु सतलद्राक्षाकल्कसलप्ताां प्रवेशयेत्

3. वाग्ग्ग्रहासनलरोगेषु घृतमाांसोपसासधताम्|

यवागूां तनुकाां दद्यात् से्नहसे्वदौ च बुच्छद्धमान्

Admaana:- बहदोषस्य रूक्षस्य हीनािेरल्पमौषधम्|

सोदावतुस्य चोच्छलिश्य दोषान्मागाुसन्नरध्य च||


DRONA NECTAR 19

भृशमाध्मापयेन्नासभां पृष्ठपाशु्वसशरोरजम्|

श्वाससवणू्मत्रवातानाां सङ्गां कुयाुच्च दारणम्

Rx:- अभ्यङ्गसे्वदवत्याुसद ससनरूहानुवासनम्| उदावतुहरां सवं कमाुध्मातस्य शस्यते

Parikarthika:- सस्नगे्धन गुरकोषे्ठन सामे बलवदौषधम्|

क्षामेण मृदुकोषे्ठन श्रािेनाल्पबलेन वा||

पीतां गत्वा गुदां साममाशु दोषां सनरस्य च|

तीव्रशूलाां ससपिास्राां करोसत पररकसतुकाम्

Rx:- लिनां पाचनां सामे रूक्षोष्णां लघुभोजनम्| बृांहणीयो सवसधः सवुः क्षामस्य मधुरस्तथा

Ama:- आमे जीणेऽनुबन्धशे्चत् क्षाराम्लां लघु शस्यते|

पुष्पकासीससमश्रां वा क्षारेण लवणेन वा||

सदासिमरसां ससपुः सपबेद्वातेऽसधके ससत|

दध्यम्लां भोजने पाने सांयुक्तां दासिमत्वचा||

देवदारसतलानाां वा कल्कमुष्णामु्बना सपबेत्|

अश्वत्ोदुम्बरप्लक्षकदमै्बवाु शृतां पयः||

कषायमधुरां शीतां सपिाबच्छस्तमथासप वा|

यष्टीमधुकससद्धां वा से्नहबच्छस्तां प्रदापयेत्

7. Parisraava

अल्पां तु बहदोषस्य दोषमुच्छलिश्य भेषजम्|

अल्पाल्पां स्रावयेत् कणू्डां शोफां कुष्ठासन गौरवम्||

कुयाुच्चासिबलोलिेशसै्तसमत्यारसचपाणु्डताः|

Rx:- पररस्रावः स, तां दोषां शमयेद्वामयेदसप||

से्नसहतां वा पुनस्तीक्ष्णां पाययेत् सवरेचनम्|

शुदे्ध चूणाुसवाररष्टान् सांसृ्कताांश्च प्रदापयेत्


DRONA NECTAR 20

Hrudgraha:- पीतौषधस्य वेगानाां सनग्रहान्मारतादयः|

कुसपता हृदयां गत्वा घोरां कुवुच्छि हृद्ग्रहम्|

स सहक्काकासपाश्वाुसतुदैन्यलालासक्षसवभ्रमैः|

सजह्वाां खादसत सनःसञ्ज्ञो दिान् सकसटसकटापयन्

Rx:-

गिेसद्वभ्रमां तत्र वामयेदाशु तां सभषक्|

मधुरैः सपत्तमूिाुतं कटुसभः कफमूच्छिुतम्|

पाचनीयैस्ततश्चास्य दोषशेषां सवपाचयेत्|

कायासिां च बलां चास्य क्रमेणोत्ापयेत्ततः

पवनेनासतवमतो हृदयां यस्य पीड्यते|

तसै्म सस्नग्धाम्ललवणां दद्यात् सपत्तकफेऽन्यथा

Angagraha:-

पीतौषधस्य वेगानाां सनग्रहेण कफेन वा|

रद्धोऽसत वा सवशुद्धस्य गृह्णात्यङ्गासन मारतः||

स्तम्भवेपथुसनस्तोदसादोदे्वष्टनमिनैः

Rx:- तत्र वातहरां सवं से्नहसे्वदासद कारयेत्

Jeevadaana:- असततीक्ष्णां मृदौ कोषे्ठ लघुदोषस्य भेषजम्|

दोषान् हृत्वा सवसनमुथ्य जीवां हरसत शोसणतम्

Testing:- तेनान्नां समसश्रतां दद्याद्वायसाय शुनेऽसप वा|

भुङ्के्त तचे्चद्वदेज्जीवां न भुङ्के्त सपत्तमासदशेत्||

शुिां वा भासवतां वस्त्रमावानां कोष्णवाररणा|

प्रक्षासलतां सववणं स्यात् सपते्त शुद्धां तु शोसणते

Rx:-


DRONA NECTAR 21

स्य सपत्तहरी ां सवाुमसतयोगे च या सहता

मृगगोमसहषाजानाां सद्यस्कां जीवतामसृक्|

सपबेज्जीवासभसन्धानां जीवां तद्ध्याशु गिसत

तदेव दभुमृसदतां रक्तां बच्छस्तां प्रदापयेत्|

श्यामाकाश्मयुबदरीदूवोशीरैः शृतां पयः||

घृतमण्डाञ्जनयुतां शीतां बच्छस्तां प्रदापयेत्|

सपिाबच्छस्तां सुशीतां वा घृतमण्डानुवासनम्

Gudabramsha:-

गुदां भ्रष्टां कषायैश्च स्तम्भसयत्वा प्रवेशयेत्|

साम गान्धवुशब्ाांश्च सञ्ज्ञानाशेऽस्य कारयेत्

Sthambham:-

पीतां सस्नगे्धन ससे्नहां तद्दोषैमाुदुवाद्वृतम्|

न वाहयसत दोषाांसु्त स्वस्थानात् स्तम्भयेच्छचु्यतान्|

वातसङ्गगुदस्तम्भशूलैः क्षरसत चाल्पशः|

तीक्ष्णां बच्छस्तां सवरेकां वा सोऽहो लसितपासचतः

रूक्षस्नमत्यास्नदना उपद्रवानाह

रूक्षां सवरेचनां पीतां रूके्षणाल्पबलेन वा|

मारतां कोपसयत्वाऽऽशु कुयाुद्धोरानुपद्रवान्||

स्तम्भशूलासन घोरासण सवुगाते्रषु मुह्यतः|

से्नहसे्वदासदकस्तत्र कायो वातहरो सवसधः

लम

सस्नग्धस्य मृदुकोष्ठस्य मृदूच्छलिश्यौषधां कफम्|

सपत्तां वातां च सांरध्य सतिागौरवां िमम्||

दौबुल्यां चाङ्गसादां च कुयाुदाशु तदुच्छल्लखेत्|

लिनां पाचनां चात्र सस्नग्धां तीक्ष्णां च शोधनम्|


DRONA NECTAR 22

Documents

Drona Institute Panchakarma 1 2021-22