Лекц 1. Өрөмдлөгийн ажлын өнөөгийн байдал, цаашдын төлөв

Өрөмдлөг нь өрөмдлөгийн салбар болтлоо хөгжсөн ньОйролцоогоор 4000 жилийн өмнө анхны татлагатай цохилтот өрөмдлөг Хятад оронд гарснаас хойш өрөмдлөг нь үйлдвэрлэлийн салбар болтлоо хөгжсөн бөгөөд өрөмдлөгийн ажилд хэрэглэж байгаа тоног төхөөрөмж, техник, хэрэглээ нь дараах найман төрлийн өрөмдлөгийн салбар бий болж, өргөжихөд хүргэсэн юм. Үүнд:

1. Геотехникийн өрөмдлөг2. Барилгын буурь суурийн өрөмдлөг3. Хатуу ашигт малтмалын өрөмдлөг4. Чичиргээний өрөмдлөг5. Тэсэлгээний өрөмдлөг6. Усны өрөмдлөг7. Хүрээлэн байгаа орчны өрөмдлөг8. Газрын тос ба хийн өрөмдлөг

1. Геотехникийн өрөмдлөгӨрөмдлөгийн энэ төрлийг хөрс болон чулуулгийн шинж чанарыг тодорхойлоход, мөн зарим тохиолдолд байгалийн болон уст давхрагын талаар мэдээлэл авахад ашигладаг. Ингэснээрээ доорх зорилгыг гүйцэтгэхэд өнгөн хөрс, хурдас, чулуулгийн шинж чанар ямар нөлөө үзүүлэхийг тогтооход чухал ач холбогдолоо өгдөг.Геотехникийн өрөмдлөгийг барилгын буурь суурийн өрөмдлөгтэй харьцуулбал ач холбогдол нь илүү өндөр байдаг. Өнөөдрийн байдлаар газрын гадаргуу дээр:

- барилга байгууламж барихад- үйлдвэрийн болон тээврийн хэрэгслийн замыг барихад- далан болон гүүр барихад- онгоц буух зурвас газар болон бусад инженерийн барилга

байгууламжийн ажлуудыг хийхэд Газар доор:

- туннель болон уурхайн байгууламж- нэвтрэх гарц эсвэл хяналтын цооногууд өрөмдөхөд- агуулахын зориулалтай байгууламж- цахилгаан станц барихад тус тус өргөн ашиглаж байна.

Түүнчлэн байгаль орчинд аюул учруулж байгаа талбайд судалгааны ажлыг хийхэд хүрээлэн байгаа орчны өрөмдлөгийн ажилтай хамт геотехникийн өрөмдөг давхар явагдана. 2. Барилгын буурь суурийн өрөмдлөгБарилгын буурь суурийн өрөмдлөг нь ямар нэгэн зориулалттай аливаа барилга байгууламж барихад хийгдэнэ. Өрөмдлөгөөр чулуулгийн үе бүрээс дээж авна. Барилгын буурь суурийн өрөмдлөгөөр авсан хурдас чулуулгийн мэдээлэл нь геотехникийн өрөмдлөгөөр авсан мэдээллийг баталгаажуулахад ач холбогдолоо өгдөг. 3. Хатуу ашигт малтмалын өрөмдлөгХатуу ашигт малтмалын өрөмдлөгийг урьдчилан тогтоогдсон ашигт малтмалд өөрөөр хэлбэл эрдэс баялагт эсвэл дэлхийн зах зээл дээр нотлогдсон эрдэс баялагт судалгаа хийхэд ашигладаг.Өрөмдлөгийн ажлыг :

- хүдрийн биет байгаа эсэхийг тогтоох- стратиграфикийн мэдээлэл авах - чичирхийллийн судалгаа явуулах- хүндийн хүчний, соронзон эсвэл геотехникийн судалгаа явуулах- хүдрийн хэмжээг хянах- хүдрийн нөөцийг тооцоолох- хүдрийн биетийг тодорхойлох (урт, хэлбэр, ширхэгжилт г.м)

зорилгоор явуулдаг.4. Тэсэлгээ болон чичэрхийлэлийн өрөмдлөг Чулуулаг болон хүдрийг бутлах эсвэл дахин бутлах зорилгоор шпур эсвэл тэсэлгээний цооног өрөмддөг. Өрөмдсөн шпур болон цооногт тэсрэх бодисийг байрлуулдаг. Өрөмдлөгийн ажлын зорилго нь тусгайлсан хэмжээтэй, зөв байрлалтай, бутлагдсан бүтээгдэхүүн гаргахад зориулагддаг. Тэсэлгээний цооног өрөмдөх өрөмдлөгийн ажил нь:

шинээр уурхайн амын байрлалыг тодорхойлох ил болон далд уурхайд өрөмдлөг хийгдэх талбайд дахин бутлах чулуулагт замын ажлын барилга байгууламжинд далан сувгийн талбай болон түүний барилга байгууламжинд хийгдэнэ.

Чичэрхийлэлийн өрөмдлөгийг асар том талбайд хийдэг. Тэсрэх бодисийг байрлуулах зорилгоор гүехэн цооногийг өрөмддөг. Энэ нь асар том талбайн бүтцийг тогтоосноор хатуу ашигт малтмал, эсвэл нефть болон хий байж болох тогтцыг илрүүлэхэд тусалдаг. 5.Усны өрөмдлөг. Цэвэр ус нь дэлхийн хамгийн их үнэт баялаг юм. Учир нь ус зөвхөн хүн төрөлхтөнд бус, бүхий л амьд байгалийн оршин тогтнох эх үүсвэр юм. Өнөөгийн байдлаар дэлхийн аж үйлдвэржсэн “барууны” орнуудын төвлөрсөн суурин газруудад хувийн захиалагч дээр суурилан усны өрөмдлөгийн ажлыг голлон явуулж байна. Хөгжиж байгаа орнуудад улсын үйлдвэрийн газар, гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани, хувийн секторууд өрөмдлөгийн ажлыг янз бүрийн хэмжээний талбайд гүйцэтгэж байгаа юм. Тухайлбал усны судалгааг бүхэл бүтэн муж, талбайгаар нь хийхээр усны өрөмдлөгийн ажлыг гүйцэтгэдэг.Усны өрөмдлөгийг доорх зорилгоор хийнэ. Үүнд:

тухайн талбайн усны төвшинг тогтооход тухайн талбайн усны горимыг тогтооход ахуйн эсвэл мал аж ахуйн хэрэглээний усыг гаргахад газар тариалангийн усалгаанд зориулсан усыг гаргахад хот, суурин газрын усан хангамжинд аж үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн найдвартай байдлыг хангахад ямар нэгэн зорилгоор нэмэгдэл худаг гаргахад уурхайн эсвэл барилга байгууламжийн талбайн усыг зайлуулахад

6. Хүрээлэн байгаа орчны өрөмдлөг Хүрээлэн байгаа орчны өрөмдлөгийг геотехникийн тусгай зориулалтаар болон газар доорх усны шинж чанарт хяналт хийх зорилгоор усны өрөмдлөг хийхэд давхцаж хийнэ. Түүнчлэн газар доорх усны бохирдлыг цэвэрлэх болон хяналт хийхэд хүрээлэн байгаа орчны өрөмдлөгийг явуулна. Мөн зарим тохиолдолд хүрээлэн байгаа орчны өрөмдлөгийг доорхи зорилгоор ашигладаг. Үүнд:

бохирдолтой газруудад засгийн газраас хяналт, шалгалт хийх

байгаль орчны хувьд эмзэг талбайнуудад жишээлбэл дархан цаазтай газар, олон нийтийн ундны усан хангамжийн зориулалттай талбайнуудад судалгаа явуулахад

мэдэгдэж байгаа бохирдолтой асуудлуудын эх үүсвэр болон бохирдлын хил хязгаарыг тодорхойлохоор шалгалт хийхэд

газар доорх усыг бохирдуулагч зүйлсийг эрүүл болгоход зориулсан цооногийн барилга байгууламж барихад болон дээжлэлт хийхэд

ямар төрлийн бүтээгдэхүүн (нефть, бензин г.м) байгааг тодорхойлж, тогтооход, эсвэл хүний үйл ажиллагаануудыг (хог хаягдал, асгаралт г.м) тодорхойлоход

7. Газрын тос болон хийн өрөмдлөг Газрын тос болон хийн өрөмдлөгийг тосны хайгуулын янз бүрийн комданиуд хийдэг. Газрын тос болон хийн өрөмдлөгийг:

газрын тос болон хийг ашиглах тухайн талбайн геологийн талаар мэдээлэл авах усыг дахин боловсруулах эсвэл хийн нэмэгдэл цооног өрөмдөх газрын тос болон хийг боловсруулах зорилгоор тус тус хийнэ.

Газрын тос болон хийн өрөмдлөг нь өрөмдлөгийн бусад салбаруудтай тухайлбал хүрээлэн байгаа орчны, усны, геотехникийн болон тэсэлгээний өрөмдлөгтэй хамт хийгддэг.

Өрөмдлөгийн ажил шинжлэх ухаан техникийн үндсэн чиглэлÄýëõèéä øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí äýâøëèéí ¿íäñýí ÷èãëýëèéã ºðºìäëºãèéí àæèë äýýð1. тåõíèêèéí øèíý÷ëýë хийх2. өíäºð ¿ð àøèãтай òåõíîëîгийн процессыг хөгжүүлэх3. мàòåðèàëûн нөөцийг îíîâ÷òîé àøèãëàх4. өðºìäëºãèéí àæëûí óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûг ñàéæðуулах гэсэн үндсэн дөрвөн чиглэлээр гаргасан байдаг. Тэдгээрийг тус бүрд товч авч үзье.

1. Техникийн шинчлэлд: өндөр эргэлттэй өрөмдлөгийн суурь машин нэвтрүүлэх хөвүүрэн тохируулагатай цахилгаан хөдөлгүүр нэвтрүүлэх иж бүрэн зөөврийн өрмийн тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжинд автоматжуулалт нэвтрүүлэх өндөр механикжсан зөөврийн шавран эмульсэн станц нэвтрүүлэх

2. Өíäºð ¿ð àøèãтай òåõíîëîгийн процессыг хөгжүүлэх а. хийн цохилуурт өрөмдлөг

гулууз дээж сугалагчтай өрөмдлөг шингэнээр гулууз дээж тээвэрлэх хийжүүлсэн шингэнээр цооногийн мөргөцгийг цэвэрлэх 46мм-ээс доош голчтой цооног өрөмдөх

3. Мàòåðèàëûн нөөцийг îíîâ÷òîé àøèãëàх өрөмдлөгийн цооногт материалын нөөц хэмнэж байгаа технологи

нэвтрүүлэх чулуулаг бутлах багажийн нөөцийг нэмэгдүүлэх материалыг дахин ашиглах

4. өðºìäëºãèéí àæëûí óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûг ñàéæðуулах

цооногт геофизикийн судалгааг хийхэд өрөмдлөгийн бригадыг ашиглах өрөмдлөгийн ажлыг хоёр ээлжээр явуулах ажлыг диспетчерийн доор явуулах үйлдвэрлэлд инженерүүдийг бэлтгэх тэргүүн туршлагыг нэвтрүүлэх боловсон хүчнийг нэмэгдүүлэх

Дээрх чиглэлээр сóäàëãàà явуулснаар ñ¿¿ëèéí 20 ãàðóé æèëä ºðºìäëºãèéí òåõíèê, áàãàæ õýðýãñýë óëàì ñàéæèðñàн юм. Үүнийг дараагийн лекцүүдээр нарийвчлан үзэх юм.

Өрөмдлөгийн ажлын цаашдын төлөвªðºìäëºã íü ñóäàëãàà-¿éëäâýðëýë-áèçíåñèéí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ¿éë÷èëãýý юм. Îäîî ýíýõ¿¿ ¿éëäâýðëýë-áèçíåñ ¿éë÷èëãýýíèé çàõ çýýëèéí áàéäëûã àâ÷ ¿çüå. Îð÷èí öàãèéí ìàøèíò ºðºìäëºã ìàíàé îðîíä 1930-ààä îíîîñ ýõýëæ, ààæèì ºñºëòòýéãýýð ºðãºæñººð 1970-ààä îíû ýöýñ 1980-ààä îíû ýõýí ¿åä îðãèë ¿åäýý õ¿ð÷ ýð÷ìýý õàäãàëæ õýäýí æèë áîëîîä çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæèæ ýõýëñýí 1990-ýýä îíîîñ õýìæýý íü ýðñ áóóð÷, á¿ð çîãñîíãè áàéäàëä îðñîí áèëýý. Õàðèí ºìíº íü òîãòîîãäñîí ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéí íººö õîìñäîæ ýõýëñýí, îëáîðëîæ àøèãëàõàä õÿëáàð àëòíû øîðîîí îðä, ãàäàðãóóä îéðõîí æîíø í¿¿ðñíèé îðäíû íººö áàãàññàí, ìºí ò¿¿í÷ëýí çýñ-àëò-поðôèðûí îðäûí /Îþó òîëãîé/ õàéãóóë ñóäàëãààíû àæèë ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò, ìåíåæìåíòýýð áîãèíî õóãàöààíä ýð÷èìòýé õèéãäñýí, àëòíû çàðèì /Áîðîî ãì/ ¿íäñýí îðäûí íººöèéí øàëãàëò-áàòàëãààæóóëàëòûí ºðºìäëºã ÿâàãäñàí çýðýãòýé õîëáîãäîн ãåîëîãè-õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí ýðýëò õýðýãöýý ºñсөн. Түүгээр ч үл барам малûí òîî òîëãîé íэëýýä ºññºí нь óñны өрөмдлөг өсөхөд нөлөөлсөн. Энэ нь өрөмдлөгийг íэëýýä ºðñºë人í á¿õèé áèçíåñ áîëгîîä áàéãàà þì.

ªðºìäëºãèéí àæëûí ýðýëò õýðýãöýý, ººð÷ëºëòèéí äèíàìèêèéã çàð÷ìûí õóâüä доорх ìóðóéãààð òîéìëîí ¿ç¿¿ëýâ.

Çóðàã 1.1 ªðºìäëºãèéí àæëûí ººð÷ëºëòèéí äèíàìèê

Ãðàôèêààñ õàðàõàä ºðºìäëºãèéí àæëûí õýìæýý èõýýõýí ººð÷ëºëòòýé, òóõàéëáàë 1970-ààä îíû äóíä ¿åýñ ýð÷èìòýé ºñºæ, 1980-ààä îíû äóíä ¿åä îðãèëäîî õ¿ð÷, 1990-ýýä îíû ýõýí ¿åýñ ýðñ áóóð÷, 1990-ýýä îíû äóíä ¿åä õàìãèéí áàãà õýìæýýòýé áîëñîí áàéíà. Хàðèí 2000 îíîîñ ºðºìäëºãèéí àæëûí õýìæýý ºñºæ îäîî æèëä ãåîëîãè-õàéãóóëûí ñàëáàðò 120-130 ìÿíãàí òóóø ìåòð, óñíû àæ àõóéí ñàëáàðò 80-100 ìÿíãàí òóóø ìåòð ºðºìäëºã õèéãäýæ ýíý õýìæýý öààøèä хамгийн багаар òîãòâîðòîé õàäãàëàãäàõ, эсвэл хурдацтай нэмэгдах õàíäëàãàòàé áàéгаа юм. Учир нь гåîëîãèé õàéãóóëûí ¿íäñýí îðäíû ºðºìäëºã àëò, õàéëóóð æîíø, çýñ í¿¿ðñíèé îðäóóäàä, óñíû ºðºìäëºã áàãà ã¿íòýé õóäãóóäûã ãàðãàõ çàìààð öààøèä òîãòâîðòîé õèéãäýõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Эцэст нь геологийн төрөл бүрийн судалгааны ажлын үед өрөмдлөгийн ажил түлхүү хийгддэг. Энэ талаар бид 14-р лекцэнд үзнэ. Өíºº ¿åä ºðºìäëºãèéí àðãà, техник, öîîíîãèéí õèéö, ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí òºðºë, ºðºìäëºãèéí ãîðèìûã îíîâ÷òîé òºëºâëºõ, òýäãýýðèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õÿíàõ çýðýã àñóóäëóóä íü òåõíîëîãèéí õàìãèéí ÷óõàë àñóóäëûã øèéäýõ àðãà÷ëàë þì. Ийм учраас энэхүү C.DE 504 хичээлд ºðºìäëºãèéí àðãà, öîîíîãèéí õèéö, ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí òºðºë, ºðºìäëºãèéí ãîðèìûã îíîâ÷òîé òºëºâëºõ, òýäãýýðèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õÿíàõ çýðýã àñóóäëóóäыг оруулахдаа өнөөгийн түвшинд ямар байгаа талаар бид судлах юм.

Лекц 2. Орчин үеийн өрөмдлөгийн арга

ªíººãèéí áàéäëààð ãàäààä îðíóóäûí áîëîí ìàíàé îðíû óñíû болон хатуу ашигт малтмалын öîîíîã өрөмдөхөд ÿíç á¿ðèéí ºðºìäëºãèéí àðãóóäûã èõ, áàãà õýìæýýãýýð õýðýãëýæ áàéíà. Үүнд: шнек, шууд болон урвуу угаалгатай эргэлтэт өрөмдлөгийн арга, шууд болон урвуу үлээлэгтэй эргэлтэт өрөмдлөгийн арга, шууд болон урвуу эргэцтэй угаалгын шингэнтэй эргэлтэт өрөмдлөгийн арга, шууд болон урвуу эргэцтэй шингэний цохилуурт эргэлтэт өрөмдлөгийн арга, шууд болон урвуу эргэцтэй хийн цохилуурт эргэлтэт өрөмдлөгийн арга, хатуу хайлшин өрөмдлөгийн арга, алмазан өрөмдлөгийн арга, гулууз дээж сугалагчтай өрөмдлөгийн арга, роторон өрөмдлөгийн арга, татлагатай цохилтот өрөмдлөгийн арга г.м Эдгээрээс орчин үед хэрэглэх болсон өрөмдлөгийн аргуудын талаар товч үзье. à. Õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãàªðºìäëºãèéí õóðäûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð õèéí öîõèëóóðò áàãàæèéã бүтээсэн Энэ нь “хèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà” нэртэй ºðºìäëºãèéí øèíý àðãà áèé áîëгоæýý. Õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà нь 1960-ààä оны дунд үеэс хатуу ашигт малтмалын судалгаанд, 1960-

аад îíû ñ¿¿ë÷ýýñ усны хайгуулын судалгаанд тус тус õýðýãëýх болсон. ªíºº ¿åä àæ ¿éëäâýð õºãæñºí îðíóóä áóë ÷óëóó, õàéðãà àãóóëààã¿é òóíàìàë, õóâèðìàë, ãàëò óóëûí áîëîí ã¿íèé ÷óëóóëãóóäàä 500ì õ¿ðòýë ã¿íòýé, 165248ìì ãîë÷òîé öîîíîã ºðºìäºõºä энэ аргыг ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà. Ýíý àðãà íü óñò äàâõðàãûã ºíäºð ÷àíàðòàéãààð äýýæèëäýã, äàâõðàãûí óë, òààçûã íàéäâàðòàé òîãòîîäîã, áàãà óíäðàãàòàé óñûã èëð¿¿ëäýã ãýæ ¿çäýã. ÇÑÁÍÕÓëñàä (õóó÷èí íýðýýð) 1970-ààä îíä ºðºìäëºãèéí àæëûí ººðèéí ºðòãèéã áóóðóóëàõ, àæëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ¿íäñýí ÷óëóóëàãò òóðøèæ, ìºí îíû ñ¿¿ëýýñ óñíû öîîíîã ºðºìäºõºä õýðýãëýæ ýõýëæýý. Ýíý àðãûã 3ë\ñåê õ¿ðòýëõ óñíû óíäðàãàòàé, ìºíõ öýâäýãòýé, òîãòâîðòîé ÷óëóóëàãò (YI-ÕII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé), ìºí óñã¿é íóòàãò ºðºìäëºã ÿâóóëàõàä ãîë÷ëîí õýðýãëýäýã. Ìàíàé îðîíä àíõ 1976 онд Чойрын мраморын ордод, 1995 îíä Öýýë ñóìын усан хангамжийн судалгаанä õýðýãëýæ ýõýëñэí. Түүнýýñ õîéø янз бүрийн зориулалттай цооногийг тухайлбал хатуу ашигт малтмалын, усны, тэсэлгээний цооногийг өрөмдөхөд ашиглаж байгаа ба энэхүү арга нь õóóðàéãààñ 33ë\ñåê õ¿ðòýëõ óñíû óíäðàãàòàé, ÿíç á¿ðèéí ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò àìæèëòòàé хэрэглэгдэж байгаа юм. á. Õèéí ¿ëýýëýãòýé ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /Õ¯Ý/1932 îíîîñ ÀÍÓ-ä òóðøèæ, 1960-ààä îíû äóíä ¿åýñ õýðýãëýæ ýõýëñýí.ÇÑÁÍÕÓëñàä (õóó÷èí íýðýýð) 1954 îíä òóðøèæ, 1976 îíîîñ óñíû öîîíîã ºðºìäºõºä õýðýãëýæýý. Ýíý àðãûã 3ë\ñ õ¿ðòýëõ óíäðàãàòàé óñò äàâõðàãàä, ìºíõ öýâäýãòýé, òîãòâîðòîé ÷óëóóëàãò, óñã¿é íóòàãò õýðýãëýõýä çîõèìæòîé áà õóóðàé áîëîí óñààð õàíàñàí õàéðãà, 1-1.5ì-ýýñ äýýø çóçààíòàé áóë ÷óëóóòàé õàéðãà, õººäºã áîëîí óñààð õàíàñàí ýëñ, ìºí 30ì-ýýñ äýýø çóçààíòàé õóóðàé ýëñ, õ¿÷òýé àí öàâòàé ÷óëóóëàãò, ÷èéãòýé øàâðàíöàð, çóóðàìòãàé, íààëäàíãè, óÿí íàëàðõàé øàâàðò õýðýãëýõýä õ¿íäðýëòýé. Ìàíàé îðîíä 1975 îíä ãàíòèãèéí îðäîä, 1994 îíä óñíû öîîíîã ºðºìäºõºä õýðýãëýæ ýõýëñýí. â. Гулууз дээж авагчтай өрөмдлөг1947 онд АНУлсын “Лонгир” фирм анх удаа хатуу ашигт малтмалын цооногийн өрөмдлөгийн техник технологид гулууз дээж авагчтай багажийг нэвтрүүлж эхэлсэн юм. Энэ цагаас эхлэн гулууз дээжтэй өрөмдлөгийн арга бий болсон. Энэ аргыг хэрэгслэснээр дээжний гарц сайжирч, цооногийн хана харьцангуй тогтворжиж, өрөмдлөгийн бригадын хөдөлмөрийн нөхцөл сайжирсан ө.х өргөлт буулгалтын ажлыг хөнгөвчилсөн. Ингэснээрээ энд зарцуулах цагийг 1.5-2 äàõèí áóóðóóëñàí юм. Ìîíãîëä ýíý àðãààð àíõ 1996 îíоос Оюу толгойт гэдэг газарт өрөмдөж эхэлсэн ã. Óðâóó ¿ëýýëýãòýé õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /Ó¯ÕÖÝ/200ì, 300ì õ¿ðòýë ã¿íòýé öîîíîãèéã 1000ìì ò¿¿íýýñ èõ ãîë÷òîéãîîð áóë ÷óëóó àãóóëààã¿é ñýâñãýð õóðäñàíä ºðºìäºõºä õýðýãëýíý. Ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøíèé áàéðëàõ ã¿í ãàçðûí ãàäàðãóóãààñ 3ì-ýýñ èë¿¿ã¿é áàéíà. ä. Òºâ àëäóóëàã÷òàé õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /ÒÀÕÖÝ/ Äýëõèéí ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí 90% íü õýäýí ñàíòèìåòðýýñ õýäýí çóóí ìåòð ¿ðãýëæëýõ áóë ÷óëóó, õàéðãà, ýëñ, ýëñýíöýð ã.ì ñýâñãýð õóðäñààð õó÷èãäñàí áàéäãààñ ºðºìäºõºä òºâºãòýé, õóãàöàà èõ øààðääàã,

ºðºìäëºãèéí ººðèéí ºðòãèéã èõýñãýäýã. Иймд энэ хурдсанд өрөмдлөгийг хялбар хийж болох багаж хэрэгслийг Швед улсын Àòëàñ Êîïêî, Ñàíäâèê ÀÁ г.м олон фирм¿¿ä оролдлого хийж эхэлснээр 1972 îíä анхны багаж гарсан. Энэхүү багаж гарснаар òºâ àëäóóëàã÷òàé õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò àðãа áèé áîëсон. Одоо энэ аргыг үйлдвэрлэгчид нь “ODEX”,”TUBEX”,”SIM-CAS” г.м-ээр нэрлэдэг байна. Îäîî ýíý àðãààð 115-257ìì-èéí ãîë÷òîé, 400ì õ¿ðòýë ã¿íòýé öîîíîãèéã ºðºìäºõºä àøèãëàíà. ªðºìäëºãèéí òåõíîëîãè íèéëìýë áèø, õºðñíèé äýýæ àâàõ áîëîìæòîé, áàéãàëü îð÷íûã áîõèðäóóëäàãã¿é. Ìàíàé îðîíä 1999 îíîîñ õýðýãëýæ ýõýëñýí. Дээрх өрөмдлөгийн аргуудыг дараагийн лекцүүдэд нарийвчлан үзэх юм.

Лекц 3. Орчин үеийн өрөмдлөгийн техник

Бид 1-р лекцээр дýëõèéä øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí äýâøëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë ºðºìäëºãèéí àæèë äýýð яаж явах, 2-р лекцээр óñíû, хатуу ашигт малтмалын öîîíîãуудыг өрөмдөхөд гàäààä áîëîí дотоодод ямар төрлийн ºðºìäëºãèéí àðãóóäûã хэрэглэж байгаа талаар үзсэн билээ.

Дээрх 2 лекц дээр үндэслэн техник, багаж хэрэгсэл одоо ямар түвшинд хүрчихээд байгаа талаар авч үзье. Дýëõèéä 40-өөд жилийн өмнө øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí äýâøëèéí ¿íäñýí ÷èãëýëийг гаргасны үндсэн дээр òºðºë á¿ðèéí ºðºìäëºãèéí àðãóóäààð судалгааг õî¸ð ¿å øàòòàéãààð ÿâóóëñаí юм. Үүний үр дүнд хатуу болон шингэн õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí òåõíèê-òåõíîëîãè, áàãàæ õýðýãñëèéã

áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëä èõýýõýí ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí. Өнөөдрийн байдлаар аж үйлдвэр хөгжсөн орнуудын олон фирмүүд 500 гаруй төрлийн өрөмдлөгийн суурь машин, тоног төхөөрөмжийг үйлдвэрлэж байна. Тэдгээр нь өрөмдлөгийн зорилго, нөхцөл, механизмын өгөлт, эргүүлэгчийн төрөл зэргээс хамааран өөр өөр үзүүлэлт, хийц, тээвэрлэлттэй байна. Одоогийн байдлаар өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг доорх байдлаар ангилсан байна \Хүснэгт 3.1-ийг үз\

Хүснэгт 3.1Өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийн ангилал

Эргүүлэгчийн төрөл

Өрөмдлөгийн арга

Чулуулаг бутлах

багажийн төрөл

Мөргөцгөөс үртсийг

цэвэрлэх арга

Тээвэрлэлтийн байдал

Шпиндель -шууд угаалттай эргэлтэт-цохилтот эргэлтэт

- алмаз - хатуу хайлш

-шууд угаалгатай-урвуу угаалгатай-шууд үлээлэгтэй

-суурин-өөрөө явагч-зөөврийн-нүүдлийн

Ротор -шууд угаалттай эргэлтэт-урвуу угаалттай эргэлтэт-цохилтот эргэлтэт

-нидэргэн-далбаат

-уууд угаалгатай-урвуу угаалгатай-шууд үлээлэгтэй-урвуу үлээлэгтэй-шнек

-суурин-өөрөө явагч-зөөврийн-нүүдлийн

Хөдөлгөөнт -шууд угаалттай эргэлтэт-урвуу угаалттай эргэлтэт-угаалгагүй эргэлтэт-цохилтот эргэлтэт

-мушгиа -халбаган-нидэргэн -далбаат - алмаз хушуу- хатуу хайлш

-шууд угаалгатай-урвуу угаалгатай-шууд үлээлэгтэй-урвуу үлээлэгтэй-шнек-баганат яндантай хамт шлам авах

-суурин-өөрөө явагч-зөөврийн-нүүдлийн

Дээрх тоног төхөөрөмжийн ангилалаас эргүүлэгчийн төрлөөс хамааруулсан шпинделэн болон хөдөлгөөнт эргүүлэгчтэй, чулуулаг бутлах багажийн төрлөөс хамааруулсан алмазан хушууг дэлгэрэнгүй авч үзье.

Алмазан хушуугаар цооног өрөмдөх шпинделэн эргүүлэгчтэй өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмж Аж үйлдвэр хөгжсөн орнуудын 30 гаруй фирм шпинделэн эргүүлэгчтэй өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг үйлдвэрлэж байна. Тэдгээрээс дэлхийн зах зээл дээр бүтээгдэхүүн нь нэлээд борлогддог фирм нь Лонгир \АНУ\, Атлас Копко \Швед\, Дрессер \Канад\, Тоне Боринг, Кокен Боринг \Япон\, Джой \АНУ\, Миндрил \Австрали\ г.м байдаг. Эдгээр фирмүүд нь дэлхийд өрөмдөлгийн тоног төхөөрөмжийн нийт бүтээгдэхүүний 70 хувийг гаргадаг байна. Тэдгээрийн ялгагдах голлох үзүүлэлт нь:

хөдөлгүүрийн чадал. Хөдөлгүүр нь гол төлөв дизель байх дунджаар 2000-2200 эрг\мин байна.

цооног өрөмдөх гүн. Энэ нь өргөх эргүүлгийн ачаа даац \өрмийн цуваа яндангийн жин, түүний цооногт гацах гацалтын жин зэргийг тооцсоноор яндангийн голч бүрд хамааруулан авна\ юм

Өнөөдрийн байдлаар ихэнх фирмүүд өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийнхөө шпинделийн нэвтрэлтийн гүнийг томсгосон байна. Жишээ нь Лонгир 38 загварын өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийн эргүүлэгчийн нүхний голчийг 98мм болсон. Энэ нь тусгай хөтлөгч яндан хэрэглэх болсон ба ингэснээрээ төрөл бүрийн голчтой шилжүүлэгчийн тусламжтайгаар олон төрлийн голчтой өрмийн янданг хэрэглэх боломжийг болгосон.

Алмазан хушуугаар цооног өрөмдөх хөдөлгөөнт эргүүлэгчтэй өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжДэлхийн зах зээл дээр хөдөлгөөнт эргүүлэгчтэй өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг ашиглан алмазан өрөмдлөгийн аргаар өндөр эргэлттэйгээр цооног өрөмдөх ажил асар их өссөн. Одоо үед Атлас Копко \Швед\, Бергман Бор \Швец\, Смит энд Сагс \Канад\, Лонгир \АНУ\ зэрэг фирмүүд өндөр эргэлттэй алмазан хушуу хэрэглэдэг, хөдөлгөөнт эргүүлэгчтэй тоног төхөөрөмжийг үйлдвэрлэдгээрээ дэлхийд ноёлож байгаа юм. Эдгээр фирмүүдээс гаргаж байгаа тоног төхөөрөмжийн эргэлтийн давтамж 1500-2000 эрг\мин хүрч байна. Эргүүлч нь гол төлөв хоёр гидромотортой байх ба түүний нэг нь хамгийн их эргэлтийн давтамжийг гаргана. Гидромоторуудын эргэлтийн момент ихсэхэд эргүүлэгчийн эргэлтийн тоо багасна. Эргэлтийн давтамж болон момент нь хөдөлгүүрийн дамжуулгын чадлаар хязгаарлагддаг. Хавчигч патроныг өрмийн сум тайлах болон угсрахад маш үр дүнтэйгээр ашиглаж болно. Тэнхлэгийн ачаалал нь.

гидрэн цилиндрэн дамжуулагатай, шингэний бүлүүртэй механизмтай өндөр моменттой, гидронмониторон дамжуулагатай, гинжин механизман

өгөлттэй байна. Механизмийн өгөлтийн явалт нь 1500-2000мм. Өрмийн сумыг өргөж, буулгах ажиллагааг гидрэн ажиллагаатай механизмаар гүйцэтгэдэг болсон. Гулууз дээж авагч багаж гарсантай холбоотойгоор түүнийг түүнийг цооногоос гаргах эсвэл цооногт оруулахын тулд өрөмдлөгийн тоног төрөөрөмж дээр бас нэг өргөх эргүүлгийг угсарч өгсөн байна. Гидрэн дамжуулагатай, хөдөлгөөнт эргүүлэгчтэй өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмж нь ерөнхийдөө гурван блокоос бүрдэна. Үүнд:

өрмийн суурь машин маслын станц удирдлагын пульт

Маслын станц нь хоёр маслын шахуургатай байна. Үүнд: Нэг дэхь станц нь эргүүлэгчийн хөдөлгүүр болон өрмийн сумыг өргөж,

буулгах ажиллагааны үед өгөлтийн механизмыг тэжээдэг Хоёр дахь станц нь өрөмдлөгийн үед өгөлтийн механизм, өрмийн яндан

баригч, гидропатрон, өргөх эргүүлгийн тоормоз зэргийг тэжээдэг. Угаалгын шингэний шахуурга нь гидромоторон дамжуулагатай болсон. Тээвэрлэлтийн хувьд алмазан хушуугаар цооног өрөмдөх хөдөлгөөнт эргүүлэгчтэй өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмж нь гол төлөв өөрөө явагч, зөөврийн эсвэл нүүдлийн байдаг.Одоо 1, 2-р лекцтэй холбоотойгоор цîîíîã ºðºìäºõºä õýðýãëýõ ºðºìäëºãèéí òîíîã òºõººðºìæèéã өрөмдлөгийн арга бүрд товчхон авч үзье. à. Õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /ÕÖÝ/Õºãæèíã¿é îðíóóäàä óóë-ãåîëîãèéí íºõöºë, çîðèëãîîñ íü õàìààðóóëàí 3.5-20òí à÷àà äààöòàé àâòîìàøèí äýýð ñóóðèëàãäñàí òîíîã òºõººðºìæèéã õºíãºí, äóíä, õ¿íä ãýæ ãóðàâ àíãèëæ, 75ì, 200ì, 200ì-ýýñ äýýø ã¿íòýé öîîíîãóóäûã ºðºìäºõºä àøèãëàæ áàéíà. Õèéí öîõèëóóðò áàãàæèéí ãîë÷ 112-407ìì, ìèíóòàä 1446-2150 óäàà öîõèíî. ÀÍÓ Ìèøèí ôèðìèéí ºãºãä뺺ð íººö íü 30000 öàã áàéäàã.Öîõèëòûí ýíåðãè, ìåõàíèê õóðäûã èõýñãýõ çîðèëãîîð äàðàëòûí ºíäºð óíàëòòàé ººðººð õýëáýë õàâõëàãàã¿é õèéí öîõèëóóðò áàãàæèéã ¿éëäâýðëýñýí áàéäãààñ äàðàëò áàéíãà ºññºí áàéäàã. Òóõàéëáàë: 1954-1959-ä 1ÌÏà, 1964-ä 1.8ÌÏà, 1985-ä 3.5ÌÏà áîëæýý.ÎÕÓ-ä õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýä àðãàä 1ÁÀ-15 òºõººðºìæèéã àøèãëàäàã. Öîõèëóóðò áàãàæíû öîõèëòûí ýíåðãèéí óíàëòûí èëòãýëö¿¿ðèéã äýýøë¿¿ëýõýýð á¿ë¿¿ðèéí æèíã íýìýõ, äîîä õýñýãò ¿ðòýñ îðîõîîñ õàìãààëæ áóöàõ õàâõëàãààð òîíîãëîõ, ãàäíà ãîë÷èéã ººð÷ëºõ çýðãýýð áàãàæèéã ñàéæðóóëæýý. Êàâêàçàä òóðøñàí ¿ç¿¿ëýëòýýð ÐÏ áàãàæèéí íººö öàã íü 450 áàéäàã.Ìàíàé îðîíä Aquadrill R-50, Radial drilling, Power-6000, Mini-4 òºðëèéí òºõººðºìæ¿¿ä, ÑÎÐ-44, ÑÎÐ-54, ÑÎÐ-64 öîõèëóóðò áàãàæóóäûã õýðýãëýæ áàéíà.á. Õèéí ¿ëýýëýãòýé ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /Õ¯Ý/ªðºìäëºãèéí àðãà íü áóñàä àðãóóäòàé õîñîëæ ÿâàãääàã òóë òýäãýýðò õýðýãëýãääýã ºðºìäëºãèéí òºõººðºìæèéã àøèãëàäàã. ÎÕÓ-ä 1ÁÀ-15Â, ÓÐÁ-3À-2 òºõººðºìæèíä áóñàä ºðºìäëºãèéí àðãûã õýðýãëýõèéí òóëä 5-7êÂò-èéí ÷àäàëòàé ãåíåðàòîðûã íýìæ õîëáîäîã.Ìàíàé îðîíä Aquadrill R-50, Radial drilling, Power-6000, Mini-4 òºðëèéí òºõººðºìæ¿¿äèéã õýðýãëýæ áàéíà. Òºõººðºìæèéí óãñðàëò, çàäëàëò áîëîí ºðìèéí ÿíäàíãèéí çàëãàëò, ñàëãàëò áîãèíî õóãàöààíä õèéãääýã áà òåõíîëîãè ýíãèéí. в.Òºâ àëäóóëàã÷òàé õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /ÒÀÕÖÝ/Òºõººðºìæèíä õýðýãëýäýã áàãàæ íü ñýâñãýð õóðäñàíä ºðºìäºõ ¿åä áýõýëãýýíèé ÿíäàíã öîîíîãò øóóä òîíîãëîäîã ó÷ðààñ öîîíîã íóðàõ, ö¿íõýýë ¿¿ñýõ àñóóäàë ãàðäàãã¿é. Õýðýãñýë íü ýíãèéí, îâîð õýìæýý áàãàòàé, õîëáîëòûã áîãèíî õóãàöààíä õèéõ áîëîìæòîé, áàãàòàé ¿íýòýé, ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã òºõººðºìæèíä àøèãëàæ áîëäãîîðîî äàâóóòàé.Ìàíàé îðîíä ODEXW140G2 áàãàæèéã õýðýãëýäýã.

3.2 äугаар õ¿ñíýãò Òºâ àëäóóëàã÷òàé õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò àðãàä õýðýãëýãääýã áàãàæèéí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò

Òºâ

àëäóóëàã-

÷òàé õ

èéí

öîõ

èëóóðò

áà-

ãàæ

èéí òºð

ºë

Õèéí öîõèëóóðò áàãàæ

ªðìè

éí ÿí-

äàíã

èéí

ãîë

÷,

ìì \

èí÷

\

¯ç¿¿

ðèéí áàãàæ

èéí

ãîë

÷,

ìì \è

í÷\

Öîîí

îãèéí ºð

ãºñ

ñºí

ãîë

÷,

ìì \è

í÷\

Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéíÃîë÷, ìì \èí÷\

òºðºë ¿éëäâýð-ëýñýíÔèðì

Ýðýýñòýé ýðýýñã¿é

Ãàäíà äîòîð ãàäíà

ODEX- 90 Cop-32

Mach-303IR-3.5^ 3^

Atlas- CopcoAtlas- CopcoMissionIndersolRandSecoros

76 \3\

90(3 9\16)

123(4 13\16)

(4 22\32)

102(2) 114.3(4 1\2)

ODEX-115

Cop-42 Cop-44A34-15\SD4 DHD340\ DH44^

Atlas- Copco Atlas- Copco MissionIndersolRandSecoros

76 \3\89 (3 1\2 )

115(4 1\2)

152(6)

(522\32)

128(5 1\16)

139.7(5 1\2)

ODEX-140

Cop-52 Cop-54

Atlas- Copco Atlas- Copco MissionIndersolRandSecoros

89(3 1\2)

140(5 1\2)

181(7 1\8)

(622\32)

157(6 5\32

168.3(6 5\6

ODEX-165

Cop -54Cop-62Cop-64

Atlas- Copco MissionIndersolRandSecoros

114(4 1\2)

165(6 1\2)

209(8 7\32)

(7196(722\32)

183(7 3\16)

196.7(7 5\8)

ODEX-190

Cop-62 Cop-64Cop-84

Atlas- Copco MissionIndersolRandSecoros

114(4 1\2)

190(7 1\2)

237(9 5\16)

(7222(7 22\32

205(8 1\16)

г. Óðâóó ¿ëýýëýãòýé õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí àðãà /Ó¯ÕÖÝ/

UDR -650, UDR-2500, Explorer 1500 òºðëèéí ºðºìäëºãèéí òîíîã òºõººðºìæèéã ìàíàéä õýðýãëýæ áàéíà. д. Гулууз дээж авагчтай өрөмдлөг 1947 онд АНУлсын “Лонгир” фирмийн үйлдвэрлэсэн анхны багаж нь газрын гадаргуугаас өрөмдөх 10WL багаж \AX, BX, NX гурвэн серийн иж бүрдэлтэй\, газар доороос өрөмдөх АХ багаж гаргав. Дараа нь 1965 онд Q серийн багажийг газрын гадаргуугаас өрөмдөх АQ, ВQ, NQ, НQ дөрвөн серийн иж бүрдэлтэй, газар доороос өрөмдөх AQ-U, BO-U гэсэн хоёр серийн иж бүрдлийг үйлдвэрлэв. Одоо үед “Лонгир” фирмээс гадна АНУлсын “Джой”, Шведийн “Атлас Копко”, Японы “Тони Боринг”, Бельгийн “Даймонд Боарт” зэрэг олон фирм гулууз дээжтэй өрөмдлөгийн багажийг үйлдвэрлэж байгаа юм. ОХУлсад 200ì-ýýñ äýýø ã¿íä ãåîëîãèéí åðäèéí íºõöºëä áîëîí àí öàâòàé, óãààëãûí øèíãýíèé àëäàãäàëòàé, öîîíîãò óñ îðæ áàéõ íºõöë¿¿äýä õýðýãëýæ áîëíî. ÑÑÊ-46, ÑÑÊ-59, ÑÑÊ-76, ÊÑÑÊ-76 çýðýã гулууз дээжийг авдаг ñóìóóäûã ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà. Ýäãýýðò íýìýëò òºõººðºìæ øààðäàãäàäã¿é ÷ ãèäðàâëèê ýñýðã¿¿öýë ìàø èõ áаéäãààñ óãààëãûí øèíãýíèé áàãà çàðöóóëàëòûí ¿åä ºíäºð äàðàëò ºã÷ ÷àäàõ, õóðäíû õàéðöàãòàé óãààëãûí øàõóóðãóóäûã õýðýãëýäýã. Гулууз дээж авагчтай ñóì íü ãàäíà áîëîí äîòîîä õýìæýýãýýðýý íýãýí æèãä èæèë, ãºëãºð ãàäàðãóóòàé áàéäàã . Äýýæ õ¿ëýýí àâàõ õýñýã êåðíýýð ä¿¿ðñýí òîõèîëäîëä êåðíèéã ñóãàëæ àâàõûí òóëä дээжний яндан бариã÷ /îâåðøîò/–èéг ашиглана. YI-YIII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò Ê-02-59, ÊÀÑÊ-3-76 áîëîí YIII-X ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò Ê-01-59, Ê-16-76, ÊÀÑÊ-4Ñ-76 ã.ì íýã ¿åòýé øàòàëñàí õèéöòýé õóøóóíóóäûã õýðýãëýíý. IX-XII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò õîñîëñîí õèéöòýé, äºðºâ øàòàëñàí Ê-08-59 õóøóóã, öóë, àí öàâ áàãàòàé, Y-YI ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò íýã ¿åò, æèæèã ø¿äòýé ÊÀÑÊ òºðëèéí õóøóóã õýðýãëýäýã. ªðºìäëºãèéí ÿíäàíãèéí õóâüä êåðí ñóãàëàã÷òàé ñóìààð õèéõ ºðºìäëºãò àëìàаçàí ºðºìäëºãò õýðýãëýõ ÿíäàíãààñ ÿëãààòàé . ÑÑÊ--59 áîëîí ÑÑÊ-46-ä ºðìèéí ÿíäàí íü ÿíäàíòàéãàà õîëáîãääîã áîë ÊÑÑÊ - 79 íü ìóôòàí õîëáîîñоор холбогдоно. Ãóëóóç äýýæ авагч багажтай ºðºìäëºãò ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæ, ºðãºñãºã÷, ãàäíà ÿíäàí áóþó áàãàíàò ÿíäàí, äîòîð ÿíäàí áóþó äýýæèéí ÿíäàí, ãóëóóç äýýæ òàñëàã÷ îðäîã.

Лекц 4. Өрөмдлөгийн тооцоололын үндэс

ªðөмдлөгийн хүмүүс ºäºð äóòìûí çîðèëãîî ã¿éöýòãýõýä өөрөөр хэлбэл цооног эхлэхээс дуусан дуустал мàòåìàòèêèéí ¿íäñýí çàð÷ìûí îéëãîëòóóäыг õýðýãлэдэг. Ийм учраас энэхүү лекцээр õýìæèëòèéã òîîöîîëîõ çàð÷ìûí îéëãîëòóóäûã өрөмдлөгт аøèãëàõ талаас нь авч үзье. Энэ хэмжилтийн тооцооллыг хийхэд юуны өмнө нэгж чухал байдаг. Íýãæèéí îëîí óëñûí ñèñòåìýýð àëáàí ¸ñîîð áàòëàãäñàí ìåòðèéí ñèñòåì íü äýëõèéí èõýíõ óëñ îðîíд ºäºð áîëãîí õýðýãëýгдäýã. ÀÍÓëñûí ñòàíäàðò ñèñòåì íü (ýíý íü àëáàí ¸ñíûõ áîëîâ÷ ò¿ãýýìýë õýìæ¿¿ð áèø þì) ìýäýãäýõ¿éö àíãèä ñèñòåì þì. Нэгдсэн Уëñûí áîëîí Àíãëèéí Õàìòûí íºõºðëºë íü ºðºìäëºãèéí òåõíîëîãèä íºëººëä㺺ñ үүдэн “Àíãëè”-ийн ýñâýë SAE (ÀÍÓ) áîëîí “Ýçýíò óëñûí” (õàìòûí íºõºðëºë) íýãæ¿¿ä ºðºìäëºãò ºðãºí õýðýãëýгдäýã. Õýäèé òèéì ÷ ºíººã õ¿ðòýë “Ñè” систем íü õýìæèëòèéí ñóóðü ñèñòåì áàéñààð áàéãàà þì. Уртын нэгж нь “Си” системд мм, см, м-ээр, СГС-ийн системд фүүт, инч-ээр тус тус хэмжигддэг хэдий ч “см” нэгжийг бараг хэрэглэдэггүй.Өрөмдлөгт нийтлэг хэрэглэдэг уртын хэмжилт нь:

- àëìàçàí ºðºìäëºãт хэрэглэх ºðìèéí ÿíäàíгийн урт 3ì, ýñâýë 10ôò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãт өрмèéí ÿíäàíгийн урт 6ì, ýñâýë 20ôò - öîîíîãèéí õýìæýýí¿¿ä

Талбай Òàëáàéí íýãæ íü êâàäðàò ìåòð (ì2), ñàíòèìåòð (ñì2), ãåêòàð (ãà), êâàäðàò ô¿¿ò (ôò2) áàéäàã. Өрөмдлөгт зөвхөн “ì2” áîëîí “ñì2”-èéã õýðýãëýäýã. Тухайлбал: ºðìèéí õóøóóíû óë, уãààëãûí øèíãýíèé ñàíã хэмжихэд хэрэглэнэ. Эзэлхүүн Ñè ñèñòåìèéí ýçýëõ¿¿íèé íýãæèä “ì3”, “ñì3”, “мì3”, “мл” áàéäàã. Мөн “ë” -èéã áàñ õýðýãëýäýã. Харин ÑГС ñèñòåìд ¿íäñýí íýãæ íü “ôò3” áàéäàã ба øèíãýíèé ýçýëõ¿¿íèéã øèíãýíèé óíö (øí óíö), ïèíò (ïò), êâîò (êò), ãàëëîí (ãàë) çýðýã íýãæ¿¿äèéã íýëýýä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã. Тэдгээрийг хооронд нь шилжүүлбэл:

16 øí óíö = 1êò2 ïò = 1êò4 êò = 1ãàë = 3.785ë

1ë = 1000ñì3

1000ë = 1ì3

1ôò3 = 7.48 ãàë

Өрөмдлөгт маш олон биетийн эзэлхүүнийг тодорхойлох шаардлага гардаг. Òîîöîîëîãäîæ áîëîõ á¿õèé ë ýçýëõ¿¿í “êóá” хэмжээсээр илэрхийлэгддэггүй. Жишээлбэл: Уñíû äýýæíèé ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõîä мèëëèëèòðèéã ºðãºí õýðýãëýäýã. Уñíû äýýæíèé áàêòåðèîëîãèéí øèíæèëãýýíä çîðèóëñàí ñàâ íü ñòàíäàðòààð 125ìë áàéäàã.Өрөмдлөгт ашиглаж байгаа áèåòèéí õýëáýðèéã ãåîìåòðèéíх нь хэлбэрийг àøèãëàí ýçýëõ¿¿íèéã íü òîîöîîëäîã. Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí áîëîí óñны ºðºìäëºãò òóõàéëáàë óãààëãûí øèíãýíèéí ñàí, öîîíîãèéí хэмжигдэхүүн гэõ ìýò òýãø ºíöºãò, òðàïåö, дугуй хэлбэртэй ýçýëõ¿¿í¿¿ä õàìãèéí ÷óõàë áàéäàã. Тэдгээрээс заримыг нь авч үзье.

1. Угаалгын шингэний санӨнөөдрийн байдлаар төрөл бүрийн хэлбэр, хэмжээтэй савыг угаалгын шингэн бэлтгэх болон хадгалахад ашигладаг. Тэдгээрийг доор зургаар илэрхийлье.

Зураг 4.1 Угаалгын шингэн бэлтгэх болон хадгалах савны хэлбэр

Эдгээр хэлбэр бүрд геометрийн дүрсийг нь ашиглан эзэлхүүнийг олдог талаар бид арван жилд үздэг билээ. Аж үйлдвэр хөгжсөн орнуудад саван дахь угаалгын шингэний эзэлхүүнийг тооцоолохдоо номограм ашигладаг.

Зураг 4.2 Пощикон хэлбэртэй угаалгын шингэн бэлтгэх, хадгалах саванд байгаа угаалгын шингэний тоо хэмжээг тодорхойлох

номограм

2. Цîîíîã болон түүнèé хэмжигдэхүүнийг òîäîðõîéëîõБид 2-р дамжаанд “Өрөмдлөгийн онол” хичээлдээр цооног, түүний хэмжигдэхүүнүүдийг үзсэн билээ. Энэхүү хичээл дээр цооногийг цагирган хөндлөн огтлолын талбайтай гэж үздэг учраас цилиндр хэлбэртэй геометрийн эзэлхүүнийг тодорхойлох илэрхийллийг ашигладаг. Гэхдээ өíºº ¿åä öîîíîãèéí ýçýëõ¿¿íèéã íýãæýýñ íü õàìààðóóëàí õî¸ð òºð뺺ð òîäîðõîéëæ áàéíà. а. Ìåòðèéí íýãæýýð

V=0.785D2L, ì3

Ýíä: D- öîîíîãèéí ãîë÷, ìL- öîîíîãèéí ã¿í, ì б. Ìåòðèéí áîëîí Àíãëèéí нэгжийн хослолоор

V=D2L/2, лЭíý èëýðõèéëýëä öîîíîãèéí ãîë÷ D íü èí÷ýýð, öîîíîãèéí ã¿í L íü ìåòðýýð õàðèí öîîíîãèéí ýçýëõ¿¿í íü ëèòðýýð òóñ òóñ èëýðõèéëýãäýíý.

Цооногийн хэмжигдэхүүнүүдийн нэг болох “цагирган орон зай” гэдэг ойлголтонд цооногийн хана болон өрмийн яндангийн хоорондох орон зай гэсэн ойлготыг авч үздэгийг бид бас мэдэх билээ. Энэхүү орон зайг гүйцэтгэж байгаа үүргээс нь хамааруулан олон тооцоололд ашигладаг. Тухайлбал мөргөцөгт бутлагдсан чулуулгийн үртэс цагирган орон зайн дундуур угаалгын шингэн, эсвэл хийн тусламжтайгаар газрын гадаргууд гардаг. Түүнчлэн хуванцар бэхэлгээний янданг цооногт суулгасан үед түүнийг тогтвортой байлгах зорилгоор, усны цооногийн өрөмдлөгт ус ашиглалтын үед газрын гадаргуу дээр бохирдсон усыг газар доор шингээлэхгүйн тулд тус тус цагирган орон зайг цементлэдэг. Үүний улмаас öîîíîãийн цагирган орон зайг òîäîðõîéëîõ øààðäëàãà ãàðäàã. Иймд түүний эзэлхүүнийг тодорхойлохдоо бас л геометрийн дүрсийг нь ашиглана. Äîîðõ çóðãàí äýýð õî¸ð ººð ãîë÷òîé õî¸ð äóãóé áàéíà.

Çóðàã 4.3 Цооногийн цагирган орон зай

Òîì äóãóéíы ãîë÷ “D” íü öîîíîãèéí ãîë÷ þì. Õàðèí æèæèã äóãóéíû ãîë÷ “d” íü ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷ þì. Ýíý õî¸ð äóãóéíû õîîðîíä áàéãàà ìóæ íü ººðººð õýëáýë ñ¿¿äýðëýñýí õýñýã íü öîîíîãèéí öàãèðãàí îðîí çàé þì. Öîîíîãèéí öàãèðãàí îðîí çàéã òîäîðõîéëîõûí òóëä öîîíîãèéí ýçýëõ¿¿í áîëîí ò¿¿í äîòîðõ ºðìèéí ÿíäàíãèéí ýçýëõ¿¿íèéã òîîöîîëäîã. Îäîîãèéí áàéäëààð öîîíîãèéí öàãèðãàí îðîí çàéã íýãæýýñ íü õàìààðóóëàí õî¸ð òºð뺺ð òîäîðõîéëæ áàéíà. а. Ìåòðèéí íýãæýýð

V=(0.785D2L) V =(0.785d2L), ì3

Ýíä:D- öîîíîãèéí ãîë÷, ìL- öîîíîãèéí ã¿í, ìd- ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷, ìб. Ìåòðèéí áîëîí Àíãëèéí êîìïèíàöààð

V=(D-d2)L/2, лÝíä:D- öîîíîãèéí ãîë÷, инчL- öîîíîãèéí ã¿í, инчd- ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷, ì3. Óðñãàëûí õóðäûã òîäîðõîéëîõУрсгалын хурд нь эзэлхүүний хэмжилтэнд ордог. Өрөмдлөгт уг хурдыг доорх шалтаануудын улмаас тодорхойлдог. Үүнд:

цîîíîãèéí ìºðãºöºãт ¿ç¿¿ðèéí áàãàæèéã õºðãºõ áîëîí òîñëîõ цîîíîãийн мөргөцөгт бутлагдсан чулуулгийн ¿ðòñèéã хий, шингэн

эсвэл тэдгээрийн хосолсон аргаар газрын гадаргууд гаргаж чадах тийм ºãñºõ õóðäыг тодорхойлох

цîîíîã íóðæ áîëîõ õýñýãò öîîíîãèéí õàíàíä ýñðýã óðñãàëûí õóðä байгаа эсэхийã ìàãàäëàõ

уãààëãûí øèíãýíèé алдагдлыг шалгах, ýñâýë àðòåçèéí усны óðñãàëûí хэмжээг òîäîðõîéëîõ

угаалгын шингэний шàõóóðãаас гарах угаалгын шингэнийг õÿíàõ

цîîíîãийг цементлэсэн öåìåíòнèé áàéðëàëûã õÿíàõ г.м Óðñãàëûí õóðä íü öîîíîãîîñ, ýñâýë ºðìèéí ÿíäàíãààñ ãàðàõ õèé, ýñâýë øèíãýíèé òîî õýìæýýãýýð òîäîðõîéëîãääîã áà ýíý íü ëèòðýýð õýìæèãääýã.4. ªãñºõ õóðäûã òîäîðõîéëîõÖàãèðãàí îðîí çàéíààñ үлээх àãààðûí урсгалын õóðä болон шахах угаалгын шингэний хурд íü мөргөцөгт бутлагдсан чулуулгийн үртсийг öîîíîãîîñ ºðãºõ áîëîí öýâýðëýõ õ¿÷èí ç¿éë þì. ªãñºõ õóðä íü äàðààõ ãóðâàí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðíà.

кîìïðåññîð áîëîí øàõóóðãààñ õóâèàðëàгдñàí àãààð áîëîí øèíãýíèé ýçýëõ¿¿í

цîîíîãèéí ãîë÷ өðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷

Õóâèàðëàñàí øèíãýíèé эзэлхүүн нь öàãèðãàí îðîí çàéí õýìæýýнд байгаа ºãñºõ õóðäûã òîäîðõîéëäîã. Ýíý óòãààðàà ÿíç á¿ðèéí öàãèðãàí îðîí çàéòàé öîîíîãò øèíãýíèé õýìæýýã èæèë áàéëãàõ çîðèëãîîð ºãñºõ õóðäûã áàãà õýìæýýòýé öàãèðãàí îðîí çàéíä íýëýýä èõ, èõ õýìæýýòýé öàãèðãàí îðîí çàéíä íýëýýä áàãà áàéëãàäàã. Èéì ó÷ðààñ ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷èéí ñîíãîëòûã öîîíîãèéí ãîë÷òîé õàðüöóóëàí õèéõ íü ìàø ÷óõàë áºãººä ýíý íü ºãñºõ õóðä äàõü íºëººëëèéã õÿíàõàä чухал байдаг. ªãñºõ õóðäûã ìåòðèéí ýñâýë ìåòðèéí áîëîí Àíãëèéí õîþóëàíãèéíõ íü êîìïèíàöààð òîäîðõîéëäîã.а. Ìåòðèéí íýãæýýð

vº =1274 C/(D2-d2), ì/ìèíÝíä:L- øàõóóðãà, ýñâýë êîìïðåññîðûí ãàðàëò, ë/ìèíD- öîîíîãèéí ãîë÷, ììd- ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷, ììÒàéëáàð: Êîìïðåññîðîîñ õóâèàðëàãäñàí àãààð íü (c.f.m) ýñâýë ìèíóòàíä ìåòð êóá (ì3/ìèí) áàéäàã. Èéì ó÷ðààñ ýíýõ¿¿ íýãæèéí ë/ìèíóòàíä øèëæ¿¿ëýõèéí òóëä “ìèíóòàíä ôèéò êóá” íýãæòýé ¿åä óã òîîã 28.3-ààð, õàðèí “ì3/ìèí” íýãæòýé ¿åä 1000-ààð òóñ, òóñ ¿ðæ¿¿ëäýã. б. Ìåòðèéí áîëîí Àíãëèéí êîìïèíàöààð

vº =2C/(D2-d2), ì/ìèíÝíä:D- öîîíîãèéí ãîë÷, èí÷d- ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷, èí÷

Усны цооногт цооногоос гарах усны õóðäûã тодорхойлоход õàìãèéí ýíãèéí àðãыг хэрэглэдэг. Энä õî¸ð хэмжилтийг хийдэг. ¯¿íä:

ïîùèê ýñâýë ñàâíû ëèòðèéí ýçýëõ¿¿í пîùèê ýñâýë ñàâûã øèíãýíýýð ä¿¿ðãýõ õóãàöàà

Ýäãýýð õýìæèëò¿¿äèéã óðñãàëûí õóðä ãàðãàõàä àøèãëàíà.

F=V/t ë/ñåêÝíä:V- ïîùèê, ýñâýë ñàâíû ýçýëõ¿¿í, ë

t- ïîùèê, ýñâýë ñàâûã øèíãýíýýð ä¿¿ðãýсэн õóãàöàà, ñåê

Харин хатуу ашигт малтмалын цооногт угаалгын шингэн хэрэглэж өрөмдөж байгаа үед түүний урсгал íü ºðìèéí öóâàà ÿíäàíãààð ìºðãºöºãò î÷èæ, öàãèðãàí îðîí çàéãààð дамжин öîîíîãèéí àìñðààñ газрын гадарга уруу ãàðдаг. Энэхүү урсгалыг зарим тохиолдолд өрөмдлөгийн үед òîîöîîëîõ øààðäëàãà ãàð÷ èðäýã. Үүнийг ч бас энгийн аргаар тодорхойлж болдог. Жишээ нь 20ëèòðèéí áàãòààìæòàé ñàâ áýëòãýж, түүнийг ä¿¿ðãýíý. Ингээд дýýðõ èëýðõèéëýëèéã àøèãëàí óãààëãûí øèíãýíèé öèðêóëÿöèéí óðñãàëûã òîîöîîëäîã áàéíà.5. Нягт, хувийн жин, даралтӨрмийн хүмүүс цооногт бий болсон янз бүрийн байдлаас болж нягт, хувийн жин, даралт зэргийг тооцоолох шаардлага гардаг. Жишээлбэл:

а. цооногт илэрсэн элс дээшээгээ хөөрөх б. угаалгын шингэний гидростатик даралтын нөлөөгөөр цооногт илэрсэн сул хурдас чулуулаг ан цавтай болохв. нефть болон нүүрсний давхрага дахь хийн өөрийн даралтын нөлөөгөөр цооногийн амсраас гарахг. артезийн ус цооногийн амсраар оргилохд. цооногийн ан цавд угаалгын шингэн алдагдахе. угаалгын шингэн цооногт илэрсэн уст үеийг бохирдуулахё. цооногт илэрсэн тогтворгүй хурдас чулуулаг нурж цооногийн мөргөцгийг битүүлэх

Зураг 4.4 Цооногт бий болох янз бүрийн хүчин зүйлс

Бид нягт, хувийн жин, даралтыг тодорхойлдог илэрхийллийг 6-р ангид физикийн хичээл дээр үзсэн билээ.Ийнхүү физикийн маш олон хэмжээс (хүч, бат бэх, чадал, гүйдэл г.м) өрөмдлөгт ашиглагддаг.

Лекц 5. Цооног өрөмдөх үеийн уулын чулуулгийн бутлалт

Öîîíîã ºðºìäºõ ïðîöåññ íü óóëûí ÷óëóóëãèéã ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæààð áóòàëæ, ò¿¿íèé ¿ð ä¿íä ìºðãºöºãò ¿¿ññýí ÷óëóóëãèéí õýìõäýñèéã ãàçðûí ãàäàðãóóä ãàðãàõ ¿éë ÿâö þì.ªðºìäëºãèéí ïðîöåññä óóëûí ÷óëóóëãèéí áóòðàëòûí ýñýðã¿¿öýë íü ÷óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð á¿ðýí òîäîðõîéëîãääîã. Èéìä óóëûí ÷óëóóëãèéã ¿ð àøèãòàé áóòëàõûí òóëä ò¿¿íèé ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûã /õàòóóëàã, ìåõàíèê áàò áýõ, ýëýýõ ÷àíàð ã.ì/ ìàø ñàéí ìýäýõ øààðäëàãàòàé.

×óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðХàòóó, øèíãýí àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí ïðàêòèêò òåõíèê, òåõíîëîãè, ýäèéí çàñãийн àñóóäëóóäûã øèéäýõэд ÷óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûã çàéëøã¿é ìýäýõ õýðýãòýé áàéäàã. Бид ÷óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûã тодорхойлсноор ºðºìäëºãèéí àðãà, ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæ, ºðºìäëºãèéí òåõíîëîãèéí ãîðèì çýðãèéã îíîâ÷òîé ñîíãîõ áîëîìжтой болдог. ×óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûã òîâ÷ òîäîðõîéëáîë:

Õàòóóëàã íü óóëûí ÷óëóóëãèéí õàìãèéí ÷óõàë øèíæ ÷àíàðûí íýã áºãººä ýíý íü ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæ ÷óëóóëàãò íýâòðýõ õýìæèãäýõ¿¿íä íºëººëäºã. ×óëóóëãèéí ýíý øèíæ ÷àíàðûã ÿíç á¿ðèéí àðãà, áàãàæààð òîäîðõîéëäîã. Òýäãýýðýýñ õàìãèéí ºðãºí äýëãýðñýí íü Ë.À.Øðåéíåðèéí àðãà áàéäàã. Ýíý íü ÓÌÃÏ-3, ýñâýë ãèäðàâëèê øàõàëòòàé òóñãàé áàãàæèí äýýð òîäîðõîéëæ, ÷óëóóëãèéã áóòëàõ à÷ààã /Ð/ õýâíèé òàëáàéä õàðüöóóëæ îëäîã.

ðõ=Ð/S

Óã àðãà÷ëàëààð Ë.À.Øðåéíåð ÷óëóóëãóóäûã õàòóóëãààð íü 12 àíãèëæýý. Ýíýõ¿¿ àíãèëàëûã ÷óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðãèéí 12 áàëëûí õóâààðüò îðóóëñíûã äîð õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëëýý.Ò¿¿í÷ëýí Ì.È.Êîéôìàíèéí áàãàæààð ÷óëóóëãèéã ¿ðýõ àðãûã õýðýãëýí òîäîðõîéëäîã àðãà áàéäàã. Ýíýõ¿¿ àðãûí ìºí ÷àíàð íü 10õ10õ30ìì õ¿ðòýëõ õýìæýýòýé ÷óëóóëãèéí äýýæèéí íÿãò áîëîí óã äýýæèéã ýðãýæ áàéãàà äèñêýí äýýð áóòëàñíû äàðàà æèíã¿¿äýýð òîäîðõîéëäîã. Õàòóóëãèéí ¿ç¿¿ëýëòýíä Í¿ ãýñýí õýìæèãäýõ¿¿íèéã àâ÷ äàðààõ èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëäîã.

, ì-1

Ýíä: S¿ - ¿ðýõ òàëáàé, ì2

- ÷óëóóëãèéí äýýæèéí íÿãò, êã/ì3

m1, m2 - äýýæèéã ¿ðýõýýñ ºìíºõ áîëîí äàðààõ æèí, êã

Õºãæèíã¿é îðíóóäàä ÷óëóóëãèéã õàòóóëãààð íü á¿ëýã÷èëñýí áàéäàã. Ýíý íü ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéã ñîíãîõ, õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí àæëûã òºëºâëºõ, íîðì÷ëîõ áîëîí áóñàä ïðàêòèê òîîöîîíä õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýäýã.

Õ¿ñíýãò 5.1

Áàðóóíû îðíóóäàä õýðýãëýäýã ÷óëóóëãèéí á¿ëýã

×óëóóëãèéí á¿ëýã

×óëóóëãèéí íýð ×óëóóëãèéí äóíäàæ

õàòóóëàã1 Øàâàð, 纺ëºí çàíàð, øîõîé, 纺ëºí øîõîéí

÷óëóó, ãèïñ, ãàëò óóëûí áºñºë Ǻºëºí

2 Ýëñ, ñóë áàðüöàëäñàí ýëñýí ÷óëóó, çàíàð, õàòóó çàíàð, äàâñ, õºëä¿¿ õºðñ, ìºñ, äóíä çýðãèéí ýëñýí÷óëóó

Ǻºëºí, ýñâýë äóíä çýðãèéí

3 ªãºðøñºí ýëñýí ÷óëóó, ýëñýðõýã çàíàð, çàíàð, ýëñýðõýã øîõîéí ÷óëóó, ñóë áàðüöàëäñàí çàíàð

Äóíä çýðãèéí õàòóó, ýëýýäýãã¿é

4 Äóíä çýðãèéí õàòóó ýëñýí ÷óëóó, àëåâðîëèò, àðãèëëèò, àëëþâèéí õóðäàñ, êàëüöèò, õàòóó çàíàð, äóíä çýðãèéí õàòóó øîõîéí ÷óëóó

Äóíä çýðãèéí õàòóó, ýëýýäýã

5 Õàòóó øîõîéí ÷óëóó, ñåðïåíòèíèò, çàíàð, äîëîìèòæñîí øîõîéí ÷óëóó

ßëèìã¿é èõ ýëýýäýã

6 Õ¿÷òýé öàõèóðæñàí øîõîéí ÷óëóó, õàòóó çàíàð, ãÿëòãàíóóðò çàíàð, äîëîìèò, ãàíòèã, ñèåíèò, ïåðîäîòèò, àíäåçèò, äèàáàç, ïåãìàòèò, ãåìàòèò, ìàãíåòèò

Õàòóó, ýëýýäýãã¿é

7 Õóâèðìàë çàíàð, ãíåéñ, àìôèáîëèò, áîðæèí, áàçàëò, äèîðèò, ãàááðî, ïîðôèð, ðèîëèò, òðàõèò

Ìàø õàòóó

8 Êîíãëîìåðàò, òàõîíèò, ýëýýäýã ýëñýí ÷óëóó, ýëýýäýã êâàðöèò, ïèðèòòýé ÷óëóóëàã, òóóçàí ãåìàòèò

Õýò õàòóó

Ñòàòèê à÷ààëàë äàõü ÷óëóóëãèéí ìåõàíèê áàò áýõ íü ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä óóëûí ÷óëóóëãèéí áóòëàëòàíä çàðöóóëæ áàéãàà ýíåðãè þì. ×óëóóëãèéí áàò áýõèéí õÿçãààð èõ áàéõ òóñàì, ýíåðãèéí çàðöóóëàëò òºäèé ÷èíýý èõ áàéíà.×óëóóëàã íýã òàëààðàà øàõàãäàõàä ò¿¿íèé áàò áýõèéã øèíãýíèé øàõàëòààð òîäîðõîéëäîã áºãººä ýíý íü äîîðõè èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëîãääîã.

ø=Pø/S, Ïà

Ýíä: ðø - áóòàëæ áàéãàà õ¿÷äýë, ÍS - ÷óëóóëãèéí äýýæèéí õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàé, ì2

Äèíàìèê à÷ààëàë äàõ ÷óëóóëãèéí ìåõàíèê áàò áýõèéí ìºí ÷àíàð íü óóëûí ÷óëóóëãèéã áóòëàõ ìåõàíèçìä íºëººëäºã. Ýíý íü ÿíç á¿ðèéí ºðºìäëºãèéí àðãûã îíîâ÷òîé õýðýãëýõ, ò¿¿í÷ëýí ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéã îíîâ÷òîé òîãòîîõîä íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.Äèíàìèê à÷ààëàë äàõü ÷óëóóëãèéí ìåõàíèê áàò áýõèéã ÿíç á¿ðèéí àðãààð òîäîðõîéëäîã. Ýäãýýð àðãààð òîäîðõîéëñîí ÷óëóóëãèéã áàò áýõýýð íü á¿ëýã÷èëñýí áàéäàã.×óëóóëãèéí äèíàìèê áàò áýõèéí èëòãýëö¿¿ðèéã äîîðõè èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëäîã.

Fä=20nõ/I÷, ìì

Ýíä: nõ - à÷ààã õàÿõ òîîl÷ - áóòëàãäñàí ÷óëóóëãèéí áàãàíûí ºíäºð

Ýëýýõ øèíæ ÷àíàðò òóõàéí ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéã ýëýýõ ÷óëóóëãèéí ÷àäâàðûã îéëãîäîã. ×óëóóëãèéí ýëýýõ øèíæ ÷àíàðààñ ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí ñîíãîëò, ò¿¿íèé çàðöóóëàëò õàìààðäàã.×óëóóëãèéí ýëýýõ øèíæ ÷àíàðûã ¿íýëäýã òîîí ¿íýëãýýíèé îëîí àðãà áàéäãààñ õàìãèéí ºðãºí äýëãýðñýí íü ýçýëõ¿¿í áîëîí æèíãèéí õýìæèëòèéí àðãóóä áàéäàã.Æèíãèéí àðãààð ÷óëóóëãèéí ýëýýõ øèíæ ÷àíàðûã äîîðõè èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëäîã.

À=( m1-m2)/h, êã/ì

Ýíä: m1, m2 - ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí ýëýãäëèéí ºìíºõ áîëîí äàðààõü æèí, êãh - öîîíîãèéí ã¿íçãèéðýëò, ì

Ãýõäýý ýíý àðãààð öîîíîãèéí íýã ã¿íçãèéðýëòýíä ÷óëóóëãèéí ýëýýõ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ õ¿íäðýëòýé. Èéìä ÎÕÓ-ûí ÃÕÈ-ä ÷óëóóëãèéí ýëýýõ øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ àðãûã 0.5ìì áà ò¿¿íýýñ áàãà õýìæýýòýé ÷óëóóëàãò áºìáºëºã õýëáýðòýé õàð òóãàëãàíû æèíãèéí àëäàãäàë äýýð ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëñàí áàéäàã.×óëóóëãèéí ýëýýõ øèíæ ÷àíàðûí èëòãýëö¿¿ðèéã äîîðõè èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëæýý.

Êý=Q/100

Ýíä:Q - áºìáºëºã õýëáýðòýé ýëýãäýæ áàéãàà õàð òóãàëãàíû æèíãèéí àëäàãäàë, êã Óã èíñòèòóòýýñ ÷óëóóëãèéã ýëýýõ øèíæ ÷àíàðààð íü á¿ëýã÷èëñýí áàéäàã. Äýýðõ ÷óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðààñ ãàäíà ºðºìäëºãèéí òåõíîëîãèéí ïðîöåññ áîëîí õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí ïðàêòèê òîîöîîíä ÷óëóóëãèéí

íÿãò, í¿õ ñ¿âøèëò, óÿí õàòàí ÷àíàð, óÿí íàëàðõàé, àí öàâøèëò, òîãòâîðæèëò çýðýã ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðóóäûã òîîöîîëîõ øààðäëàãà ãàðäàã. Ýäãýýðýýñ çàðèì ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûã àâ÷ ¿çüå.

Íÿãò áà õóâèéí æèí íü ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä ìºðãºöºãò áóòëàãäñàí ÷óëóóëãèéí ¿ðòñèéã ãàçðûí ãàäàðãóóä òýýâýðëýõ íºõöëèéã òîäîðõîéëîõîä õýðýãëýãääýã. Ò¿¿í÷ëýí õóâèéí æèí íü ìºðãºöºã áîëîí öîîíîãèéí õàíàíä óãààëãûí øèíãýíèé áàãàíûí ãèäðîñòàòèê äàðàëòûã òîäîðõîéëîõîä õýðýãëýãääýã.×óëóóëãèéí íÿãòûã:

÷=m/V, êã/ì3

Ýíä: m - ÷óëóóëãèéí äýýæèéí æèí, êãV - äýýæèéí á¿ðýí ýçýëõ¿¿í, ì3

×óëóóëãèéí õóâèéí æèí

÷=G/V, H/ì3

Ýíä: G - ÷óëóóëãèéí õ¿íäèéí õ¿÷, H

Í¿õ ñ¿âøèëò Äýýæèéí /ãóëóóç äýýæ/ í¿õ ñ¿âøèëòèéã:

Ê÷=

Ýíä: V1 - óóëûí ÷óëóóëàã äàõü í¿õ ñ¿âèéí ýçýëõ¿¿í, ì3

V1=(m2-m1)/ óñ

Ýíä: m2 - ÷óëóóëãèéí í¿õ ñ¿â öýâýð óñààð 100% õàíàñíû äàðààõè æèí, êãm1 - õóóðàé áàéäàëä áàéãàà ÷óëóóëãèéí æèí, êã óñ - óñíû íÿãò, 1000êã/ì3

V2 - ÷óëóóëãèéí íèéò ýçýëõ¿¿í, ì3

Óÿí õàòàí, óÿí íàëàðõàé øèíæ ÷àíàð Óóëûí ÷óëóóëãèéí ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðóóäàä óÿí õàòàí áóþó Þíãèéí ìîäóëü /Å/, Ïóàññîíû èëòãýëö¿¿ð /µ/, óÿí íàëàðõàéí èëòãýëö¿¿ð /κ/ îðäîã. Ýäãýýðýýñ óÿí õàòàí áîëîí óÿí íàëàðõàéí øèíæ ÷àíàðóóä íü ÷óëóóëãèéã áóòëàõ ïðîöåññä íºëººëäºã.×óëóóëãèéí óÿí õàòàí ìîäóëü èõ áàéõ òóñàì ÷óëóóëãèéí ýñýðã¿¿öýë òºäèé ÷èíýý èõ áîëæ, ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä íºëººëäºã. Õàðèí óÿí íàëàðõàé øèíæ ÷àíàð èõ áàéõ òóñàì ºðºìäºõºä òºâºãòýé áîëäîã. Ýíý õî¸ð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õýâ ãàæèëòûí ãðàôèêèéã àøèãëàí îéðîëöîîãîîð òîäîðõîéëäîã.×óëóóëãèéí óÿí õàòàí ìîäóëü íü

, Ïà

Ýíä:Ð – òóðøèëòûí ìóðóéí ÿìàð íýãýí öýã äýõü à÷ààëàë, ͵ - Ïóàññîíû èëòãýëö¿¿ð dø – øòàìïûí ãàäàðãóóãèéí ãîë÷, ìε - ºãºãäñºí à÷ààëëûí ¿å äýõü ÷óëóóëãèéí óÿí õàòàí õýâ ãàæèëò

Óÿí íàëàðõàéí èëòãýëö¿¿ð íü øòàìïàíä óóëûí ÷óëóóëãèéã áóòëàõàä çàðöóóëæ áàéãàà íèéò àæëûã óÿí íàëàðõàéí õýâ ãàæèëòûí àæèëä õàðüöóóëæ òîäîðõîéëäîã. Äîîðõ õ¿ñíýãòýä çàðèì ÷óëóóëãèéí óÿí õàòàí ìîäóëü áîëîí óÿí íàëàðõàéí èëòãýëö¿¿ðèéí òîîí óòãóóäûã òóñãàëàà. Àí öàâøèëò íü öîîíîãèéí ç¿ñýëòýíä èõ áàéõ /çóçààí, òîî õýìæýýãýýðýý/ òóñàì ºðºìäëºãèéí ìåõàíèê õóðä, ãóëóóç äýýæèéí ãàðöûã îãöîì áóóðóóëæ, ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí ýëýãäýëèéã îãöîì èõýñãýæ, óãààëãûí øèíãýíèé àëäàãäëûã áèé áîëãîæ, öîîíîãèéí õàíûã íóðààäàã. ×óëóóëãèéí àí öàâøèëòûí áóòðàëûí çýðãèéã ¿íýëýõèéí òóëä àí öàâøèëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã /Ò/-èéã àøèãëàäàã.

T=cos/Iã

Ýíä: - àí öàâøèëòèéí íàëóóãèéí ºíöºã, ãðàäóñ lã - ãóëóóç äýýæèéí áàãàíûí äóíäàæ óðò

Àí öàâøèëòûí èëòãýëö¿¿ðèéã ýõíèé àíãèëàëä

Ýíä: Â - ãóëóóç äýýæèéí áàãàíûí õàðüöàíãóé ãàðö

- ãóëóóç äýýæèéí áàãàíûí õàðüöàíãóé íèéò óðò, ì

Äàðààãèéí àíãèëàëä:

Ýíä:q=2 - ãåîìåòðèéí ïðîãðåññn - ÷óëóóëãèéí àíãèëëûí çýðãèéí äóãààð

Áóòðàãäàë ×óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàð, òýäãýýðèéã áóòëàõ àðãà, áóòëàãäëûí èëòãýëö¿¿ð êá çýðãýýñ òóñ òóñ õàìààðíà. Ýíý ÷àíàð íü ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä òºðºë á¿ðèéí òåõíîëîãèéí áîäëîãóóäûã øèéäâýðëýõýä, öîîíîãîîñ áóòëàãäñàí ÷óëóóëãèéí ¿ðòñèéã òýýâýðëýõ àðãûã ñîíãîõ, øëàìûí ÿíäàíãèéí áàãòààìæèéã òîäîðõîéëîõ çýðýãò ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.

Òîãòâîðæèëò Ýíý íü öîîíîã ºðºìäºõ ¿åä óóëûí ÷óëóóëàã áóòàðäàãã¿é ÷àäâàð þì. Òîãòâîðæèëòîîñ öîîíîãèéí õàíà áîëîí ãóëóóç äýýæèéí ãàðö øàëòãààëíà.

×óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðýã ×óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðýã íü

ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä ÷óëóóëàã áóòðàõäàà ýñýðã¿¿öýõ ÷àäâàðûí çýðýã þì. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí àæëûã òºëºâëºõ, íîðì÷ëîõ áîëîí áóñàä ïðàêòèê òîîöîîíä õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýäýã. ªíºº ¿åä ÷óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðãèéí àíãèëàëûã ºðºìäëºãèéí àðãààñ íü õàìààðàí àíãèëñàí áàéäàã. Энд óóëûí ÷óëóóëãèéí ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûã òîîöäîãã¿é. Èéìä ºðºìäëºãèéí ¿åä óóëûí ÷óëóóëãèéí áóòðàëûã òîîöîõ, ò¿¿í÷ëýí ºðºìäëºãèéí ãîðèìûã îíîâ÷òîé òîãòîîõ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ çýðýãò ÷óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðãèéã ÷óëóóëãèéí ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðò òóëãóóðëàí òîãòîîäîã. Ýíä ÎÕÓ-ûí ÃÕÈ-èéí áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëûã õýðýãëýäýã. Ýíý àðãà÷ëàë íü I-III ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò 10ìì ã¿íä äàðàõ õýâíèé àðãûã õýðýãëýíý. Õàðèí IY-XII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò ÷óëóóëãèéí äèíàìèê áàò áýõ áîëîí ÷óëóóëãèéí ýëýýõ øèíæ ÷àíàðûí íºëººë뺺ð òîîöîîëæ, ì ãýñýí íýãäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã ãàðãàí àâ÷, óã òîîí óòãûã ÷óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðýãò õàðãàëçóóëäàã.Íýãäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã /ì/ ýðãýëòýò ºðºìäëºãò:

ì=3Fä0.8

Êý

öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãò:

ì=2Fä Êý0.41

Óóëûí ÷óëóóëãèéã áóòëàõ àðãà Óóëûí ÷óëóóëãèéã áóòàëäàã îëîí àðãà

áàéäàã ÷ ºíºº ¿åä õàéãóóëûí ºðºìäëºãò óóëûí ÷óëóóëãèéã çºâõºí ìåõàíèê àðãààð áóòëàæ áàéíà. Ýíä öîõèëòîò, ýðãýëòýò, öîõèëóóðò ýðãýëòýò, äîðãèîò àðãóóä îðîõ áà ýäãýýðýýñ õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýäýã íü ýðãýëòýò àðãà áàéäàã. ×óëóóëàã íü ãàäàðãóóãààð, ýñâýë ýçýëõ¿¿íýýð áóòàðäàã. ×óëóóëàã ¿ð àøèãòàé áóòàð÷ áàéãààã äîîðõè íºõö뺺ð òîäîðõîéëäîã.

Pì/Sõ ðõ

Ýíä: Pì - ìºðãºöºã äýõü ÷óëóóëãèéí à÷ààëàë, ÍSõ - ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí ø¿ä ÷óëóóëàãòàé õàðüöàõ íèéò òàëáàé, ì2

ðõ - ÷óëóóëãèéí õàòóóëàã, Ïà

Òóõàéí íºõöºëä ºðºìäëºãèéí àðãûã çºâ ñîíãîõ íü ºðºìäºõ öîîíîãèéí ÷àíàðûí, òîîí, ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëòýíä ñàéíààð íºëººëäºã.

Лекц 6. Орчин үеийн цэвэрлэгээний агент

Цэвэрлэгээний агентын өнөөгийн байдалÖîîíîãèéí цэвэрлэгээ нü öîîíîãèéã òºëºâëºñºí ã¿í õ¿ðòýë àìæèëòòàé ºðºìäºõ áîëîìæèéã îëãîæ, íýâòðýëòèéí õóðäàä /º.õ ºðºìäëºãèéí ìåõàíèê õóðäàä/ èõýýõýí íºëººëäºã ó÷ðààñ ºðºìäëºãèéí ïðîöåññèéí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íýã áîëäîã. Õàòóó, øèíãýí àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí ºðºìäëºãò áóòëàãäñàí ÷óëóóëãèéí ¿ðòñèéã ìºðãºö㺺ñ çàéëóóëàõ, öààøèëáàë ò¿¿íèéã öîîíîãîîñ ãàçðûí ãàäàðãà ðóó òýýâýðëýõ àæëûã öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí /øèíãýí, õèé, õèéí øèíãýíèé/ òóñëàìæòàéãààð õýñýã÷èëñýí áà òàñðàëòã¿é ýðãýëòýýð ã¿éöýòãýäýã.

Өнөө үед хэрэглэж байгаа цэвэрлэгээний агентыг тоймчлон харуулбал:

Öýâýðëýãýýíèé àãåíò \ \ \

Õèé Øèíãýí Õèéí øèíãýí

\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \

Àãààð

Áàéãàëèéí

ÄØ

Õ-è

éí

Àçî

ò

Óñ

Äàâñíû

Ñòðóêòóðûí

Ýìó

ëüñ

Áàãà х

эмтэй

Õèéæ

¿¿ëñýí

ус

Õèéæ

¿¿ëñýí

ñòðóêòóðûí

ши

нгэ

н

Õºº

ñ

6.1 ä¿ãýýð çóðàã. Öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí àíãèëëûí òîâ÷ ñõåì

Ýäãýýð àãåíòóóäûã òîâ÷ òîäîðõîéëáîë:1. Õèéã àíõ Ï.Ñóèíè (ÀÍÓ) öîîíîãîîñ ÷óëóóëãèéí ¿ðòñèéã øàõñàí õèéãýýð òýýâýðëýõ ñàíàëûã òàâüñíû äàðàà Áðåíòëè 1866 îíä ºðºìäëºãò àøèãëàõ ïàòåíòûã àâ÷ýý. 1932 îíä ÀÍÓ-ä õèéí àãåíòûã ºðºìäëºãèéí àæèëä òóðøèæ, 1950 îíîîñ ºðãºí õ¿ðýýòýé ñóäëàæ ýõýëæýý. 1960-ààä îíû эхэн үед хатуу ашигт малтмалын цооногт 1960-аад оны äóíä ¿åýñ óñíû öîîíîãò òóðøèæ ýõýëñíýýð өнөөг õ¿ðòýë õýðýãëýæ áàéíà. ÎÕÓ-ä òîãòâîðòîé ÷óëóóëàãò õèéí àãåíòûã áàãà çýðýã àøèãëàæ áàéíà. Монгол улсад àíõ 1994 îíîîñ óñíû öîîíîãò õýðýãëýæ, õèéí àãåíòûã õýðýãëýõ ñóäàëãààíû àæèë ÿâóóëñàí. 2. Øèíãýíèé àãåíò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí òºõººðºìæ øèã õóðäàí, ýð÷èìòýé ñàéæèðñàí. ªðºìäëºãèéí ïðîöåññò øèíãýíèé àãåíòààð äàí ãàíö óñûã õýðýãëýæ áàéñàí 19-ð çóóíû ñ¿¿ë÷ýýñ áàéãàëèéí øàâðûã õýðýãëýõýý áàãàñàæ, óãààëãûí øèíãýíèéã áýëòãýõ áîëîí ñàéæðóóëàõàä ÿíç á¿ðèéí õèìèéí óðâàëæèéã àøèãëàõ áîëæýý. Îäîî øàâàð óóñìàëûí íàéðëàãûí ÷àíàðò àøèãëàæ áàéãàà áîäèñûí íèéò òîîã 1994 îíä ÀÍÓ-ûí íýãýí ôèðì 1900 íýð òºðºë ãýæ á¿ðòãýæýý. Ãýõäýý ýäãýýðýýñ ìàø öººõíèéã ãèäðîãåîëîãèéí öîîíîã ºðºìäºõºä õýðýãëýäýã áàéíà. ÎÕÓëñàä 1980-ààä îíû ñ¿¿ë÷ áîëòîë ãåîëîãèéí íèéëìýë íºõöºëòýé öîîíîãò øàâàð óóñìàëûã ºðãºí õýðýãëýæ áàéæýý. Ýíý íü óñò äàâõðàãà äîòîð ø¿¿ðýëòèéã áèé áîëãîæ, èíãýñíýýðýý óñò äàâõðàãûã õààæ, ýöýñò íü óñò äàâõðàãûã íýýõ ¿åä øàâàðã¿éæ¿¿ëýõ èõ õýìæýýíèé àæèë õèéõýä õ¿ðãýäýã òóë 1960-ààä îíû ñ¿¿ë÷ýýñ ÿíç á¿ðèéí öýâýðëýãýýíèé àãåíòûã õýðýãëýõýýð òóðøèæ ýõýëæýý. Òóõàéëáàë: Ã.Ï.Êâàøíèí, Ä.Í.Áàøêàòîâ íàð óñûã, 1976 îíä Áåëîðóñèéí À.Ì.Êîëîìèåö íàðûí ñóäëàà÷èä øàâàðã¿é ïîëèìåðýí óãààëãûí øèíãýí (óñàíãèïàí, óñ- êàðáîêñèë ìåòèë ñåëëþëîç /ÊÌÖ/ -ãèïàí) ã.ì. 1980-ààä îíû ñ¿¿ë÷ýýð ÎÕÓëñàä êàðõìàëûã óóñìàëä õýðýãëýñíýýð ýíý íü óñíû óíäðàãûã 30-50 õóâèàð íýìýãä¿¿ëäýã áîëîõûã òîãòîîæýý. Ì.Æóðàâëåâ ñàïðîïåëèéí ¿íäñýí äýýð øàâàðã¿é óãààëãûí øèíãýí áýëäýæ òóðøñàí íü íàñîñîîð ñàéí øàõàãääàã, áºãëºõ ÷àäâàð ñàéòàé íü

áàòëàãäñàí áàéíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ñîðîíçîí òóéëä áîëîâñðóóëñàí óóñìàëûã òóðøèæ áàéíà. Ìàíàé îðîíä óñíû öîîíîã ºðºìäºæ ýõýëñýí öàãààñ øàâàð óóñìàëûã õýðýãëýæ áàéãàà áºãººä õàìãèéí õÿìä øàâàð óóñìàëûã õýðýãëýõèéí òóëä îðîí íóòãèéí øàâðûã àøèãëàñààð áàéíà. Õàðèí ñ¿¿ëèéí ¿åä óãààëãûí øèíãýíèé òåõíîëîãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ÿíç á¿ðèéí õèìèéí óðâàëæèéã õýðýãëýæ áàéãàà áºãººä ýíä áåíòîíèò áà ÊÌÖ çîíõèëäîã.3. Õèéæ¿¿ëñýí óãààëãûí øèíãýíã äýëõèéí ïðàêòèêò öîîíîãò ¿¿ññýí õ¿íäðýëèéã àðèëãàõ çîðèëãîîð õýðýãëýäýã.ÎÕÓ-ä 1966 îíä Ä.Í.Áàøêàòîâ íàðûí õ¿ì¿¿ñ òóñ àãåíòûã àíõ òóðøñàí. Ãàäàðãóóãèéí èäýâõèò áîäèñîîñ õàìãèéí èõ ºðãºí õýðýãëýãääýã íü èîíãåíèé óñ áóþó ÎÏ-7, ÎÏ-10, ÏÎ-1 ñóëüôàíîë áºãººä ºðòºã ºíäºð áàéäàã òóë ãåîëîãè-ãèäðîãåîëîãèéí á¿õ íºõöºëä õýðýãëýõ áîëîìæ ìóóòàé.Ер нь цооногийг амжилттай өрөмдөж дуусахын тулд òºðºë á¿ðèéí òåõíîëîãèéã áîëîâñðóóëæ, хэрэглэж, туршиж байгаа хэäèé ÷ òýä á¿ãä ¿ð àøèã ºíäºðòýé, õÿìä, áàãà õºäºëìºðèéí á¿òýýìæòýé áàéäàãã¿é тул энэ судалгааны ажил үргэлжилсээр л байгаа юм.

Öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí òºðºë, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñîíãîõ Öýâýðëýãýýíèé àãåíò íü:

- ìºðãºöºãò ÷óëóóëàã áóòëàëòûã õàíãàõ- ºðºìäºãäñºí ÷óëóóëãèéí ¿ðòñýýñ öîîíîãèéã öýâýðëýõ- ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí õàëàëòûã õºðãºõ- öîîíîãèéí õàíûí òîãòâîðæèëòûã õàíãàõ- äàâõðàãûí ºíäºð äàðàëòûã òýíöâýðæ¿¿ëýõ- öîõèëóóðò áàãàæèéí àæèëëàõ ÷àäâàðûã õàíãàõ çýðýã çîðèëãîîð

öîîíîãò õýñýã÷èëñýí áà òàñðàëòã¿é ºãºãääºãººðºº ºðºìäëºãèéí ïðîöåññèéí ÷óõàë õýñãèéí íýã áîëäîã.

Èéìä àãåíòûã öîîíîãèéí õàíûí òîãòâîðæèëòûã õàíãàõ, àëäàãäàë áîëîí îðãèëîëòîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, äýýæëýëòèéí ãàðö áîëîí ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ñîíãîõ øààðäëàãàòàé.Õàðèí ñîíãîñîí öýâýðëýãýýíèé àãåíò íü:

- óñò äàâõàðãûã õàìãèéí áàãààð áºãëºäºã áàéõ- èõ áèø ø¿¿ðýëòèéí çàðöóóëàëòòàé áàéõ- öîîíîãèéí õàíûí òîãòâîðæèëòûã õàíãàõ, óãààëãûí øèíãýíèé

àëäàãäëûã áàãàñãàõ- îíîâ÷òîé íÿãòûã õàíãàõ, õàòóó ôàçûí òîîã õàìãèéí áàãà áàéëãàõ- ¿ðòñèéã ñàéí òýýâýðëýõ áîëîìæèéã õàíãàõ- õèìè áîëîí áàêòåðèéí áîõèðäîëòûã ¿ç¿¿ëýõã¿é áàéõ- õ¿ðýëöýýòýé áºãººä õÿìä áàéõ çýðãèéã ýçýìøñýí áàéõ ¸ñòîé.

Èéíõ¿¿ öýâýðëýãýýíèé àãåíòûã çºâ ñîíãîñíîîð ìàòåðèàë, öàã õóãàöààã õýìíýæ, áàéãàëèéí áàÿëãèéã õýâýýð õàäãàëæ, ºðºìäëºãèéã àþóëã¿éãýýð ã¿éöýòãýæ, ºðºìäëºãèéí ºðòãèéã áóóðóóëäàã. Ýíý íü ºíºº ¿åä õàòóó áîëîí øèíãýí àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí ïðàêòèêò õýðýãëýæ áàéãàà ÿíç á¿ðèéí öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí òºðëèéã ñîíãîõ íü õàìãèéí ÷óõàë þì. Ò¿¿íýýñ ãàäíà ñîíãîñîí öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí àæëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã çºâ òîîöîîëîõ íü ºðºìäëºãèéí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã ºñãºæ, öîîíîãèéí õàíûã áýõëýõýä øààðäàãäàõ çàðäëûã áàãàñãàäàã þì. Ýíý íü:

- ãåîëîãè

- ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë- ÷óëóóëãèéí áàéðëàë- ÷óëóóëãèéí ëèòîëîãè áîëîí õèìèéí á¿ðýëäýõ¿¿í- óãààëãûí øèíãýíèé ø¿¿ðýëòýí äýõü ÷óëóóëãèéí òîãòâîðæèëò- óñò äàâõðàãûí áàéäàë- óñíû çóçààí áîëîí äàðàëò- ò¿¿í÷ëýí öýâýðëýãýýíèé àãåíòûã áýëäýõýä øààðäëàãàòàé

ò¿¿õèé ýäèéí áàéäàë çýðãèéã òîîöñîíîîð øèéäâýðëýãäýõ þì. Öîîíîãèéí ã¿í áà ãåîëîãèéí ç¿ñýëòýýñ õàìààðààä öýâýðëýãýýíèé àãåíòûã á¿õýë á¿òýí ðàéîíîîð íü áóñ õýñýã õýñýã òàëáàéí öîîíîãîîð íü ñîíãîõ øààðäëàãà ãàðäàã. ×óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí àæëûí ¿ç¿¿ëýëòèéã ñàéæðóóëàõûí òóëä á¿õèé ë òîõèîëäîëä õàòóó ôàçûí áàãà àãóóëãàòàé, èõ áèø çóóðàëäëàãûí òîîí óòãàòàé öýâýðëýãýýíèé àãåíòûã ñîíãîäîã. Öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîõîä äîîðõ ä¿ðì¿¿äèéã óäèðäëàãà áîëãîõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:

1. õàìãèéí èõ ñóë áîëîí àí öàâòàé ÷óëóóëãèéã íýýõ ¿åä Öýâýðëýãýýíèé àãåíò íü àëäàãäàõã¿é áàéõ íºõöºë á¿ðäýãäñýí áàéõ

Óãààëãûí øèíãýíèé õàìãèéí áàãà íÿãò íü:

min=ê1ê2óñ , êã/ì3

Ýíä: ê1 - íººöèéí èëòãýëö¿¿ð /1.1-1.15/óñ - öýâýð óñíû íÿãò, êã/ì3

ê2 - äàâõðàãûí äàðàëòûí àíîìàëü èëòãýëö¿¿ð

Ýíä: ðä - àâ÷ ¿çýæ áàéãàà öýãèéí äàâõðàãûí äàðàëò, Ïàðã - öýâýð óñíû áàãàíû äàðàëò, z - öîîíîãèéí àìñðààñ òóõàéí àâ÷ ¿çýæ áàéãàà öýã õ¿ðòýëõ ã¿í, ì

2. Ñòàòèê õ¿÷äýë áîëîí çóóðàëäëàãà íü áóòëàãäñàí ÷óëóóëãèéí õýìõäýñèéã öîîíîãò ºë㺺òýé áàéäàëä áàðèõàä çîðèóëæ àëü áîëîõîîð áàãà áàéõ ¸ñòîé.

Ñòàòèê õ¿÷äëèéí õàìãèéí áàãà óòãà íü :

, Ïà

Ýíä: d - õýìõäýñèéí ãîë÷, ì÷ - ÷óëóóëãèéí õóâèéí æèí Í/ì2

ø.ó - óãààëãûí øèíãýíèé õóâèéí æèí Í/ì2

ªíäºð ñòàòèê õ¿÷äýëòýé öýâýðëýãýýíèé àãåíòûã óãààëãûí øèíãýíèé àëäàãäàë áîëîí öîîíîãèéí õàíà èõ áèø íóðàëòòàé ¿åä òóñ òóñ õýðýãëýäýã.

3. Óãààëãûí øèíãýíèé óñ ºãºìæèéí õýìæèãäýõ¿¿í íü öîîíîãèéí õàíûí íóðàëò áîëîõ õ¿ðòýë, ýñâýë öîîíîãèéí õàíà íóðæ áàéõàä áàãà áàéõ ¸ñòîé. Õ¿íäðýëòýé íºõöºëä /ñýâñãýð òîãòâîðã¿é ÷óëóóëàã/ öîîíîã ºðºìäºõèéí òóëä, ºðìèéí ñóì ãàöàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõèéí òóëä øèíãýí öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí ºãºìæ íü 30 ìèíóòàíä 5-3 ñì/ì3, õýâèéí íºõöºëòýé öîîíîãò 20-25ñì/ì3-ýýñ èõã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé.

Óãààëãûí øèíãýíèéã áýëòãýõ, óãààëãûí øèíãýíä õèìèéí áîëîâñðóóëàëò áîëîí õ¿íäð¿¿ëýã÷ õèéõ òîîöîîëîë

Óãààëãûí øèíãýíèé òîî õýìæýýã òîäîðõîéëîõ Õýâèéí íºõöºëä òóõàéí öîîíîãò óãààëãûí øèíãýíèé òîî õýìæýýã òîäîðõîéëîõäîî :

Vp =2Vö +Vö.ñ , ì3

Ýíä: Vö - òºëºâëºãäñºí ã¿í äýõ öîîíîãèéí ýçýëõ¿¿í, ì3

2 - óãààëãûí øèíãýíèé íººöèéã òîîöñîí òîîí èëòãýëö¿¿ð

Vö.ñ - ãåîëîãèéí òîãòîö, öîîíîãèéí ã¿íýýñ õàìààðóóëàí àâäàã öýâýðëýõ ñèñòåìèéí /æåëîáíûé ñèñòåì, öýâýðëýõ áîëîí õ¿ëýýí àâàõ ñàâíóóä /ýçýëõ¿¿í /3-8ì3/

Óãààëãûí øèíãýí àëäàæ áàéãàà öîîíîãò :

Vp =2Vö +Vö.ñ +Va, ì3

Ýíä: Và - öîîíîãèéí ýçýëõ¿¿íýýñ õàìààðóóëàí àâäàã óãààëãûí øèíãýíèé àëäàãäàë /3-6%/

Áàãà òåìïåðàòóðò õºëääºã óãààëãûí øèíãýíä õîîëíû äàâñûã íýìæ ºãºõ áºãººä óãààëãûí øèíãýíèéã áýëòãýõ çîðèëãîîð àâàõ õîîëíû äàâñíû æèíã òîäîðõîéëîõäîî

Ðä=ÊäÐóñ / (100-Êä), êã

Ýíä: Êä - äàâñíû àãóóëãà, %

¯¿íèéã óãààëãûí øèíãýíèé õºëäºõ òåìïåðàòóðààñ õàìààðóóëàí äîîðõ õ¿ñíýãòýýñ ñîíãîí àâäàã.

Хүснэгт 6.1

Äàâñíû àãóóëãûí õýìæýý,%

NaCl-èéí aãóóëãà,%

0.1 1.5 2.9 4.3 5.6 7.0 8.3 9.6 11 12.3 13.6

Óóñìàëûí õºëäºõ õýì

0 -0.9 -1.8 -2.6 -3.5 -4.4 -5.4 -6.4 -7.5 -8.5 -2.8

NaCl-èéí àãóóëãà,%

14.9

16.2 17.5

18.8

20.0

82.4

23.1 23.7

24.9

26.1 26.6

Óóñìàëûí õºëäºõ õýì

-11 -12.2 -13.6

-15.1

-18.2

-20 -21.2

-17.2

-9.5 -1.7 0

Õýðýâ òîäîðõîé õýìæýýíèé øàâàð óóñìàëä ò¿¿íèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð íýìýõ øààðäëàãàòàé áîë äîîðõ èëýðõèéëë¿¿äèéã àøèãëàí òîîöîîëëûã õèéäýã.

1ì3 óóñìàëä íýìýõ øààðäëàãàòàé õîîëíû äàâñíû õýìæýý íü :

Ðä=ÊäÐø.ó/(100-Êä), êã

Ýíä:

Pø.ó - 1ì3 øàâàð óóñìàëûí íÿãò, êã

Äàâñòàé óñààð õàíàñàí óóñìàë áýëòãýõýä øààðäàãäàõ óñíû õýìæýýã îëîõäîî :

Ðóñ=Ðä/qä, ë

Ýíä: qä - 1ì3 õàíàñàí óñàíä øààðäàãäàõ äàâñíû õýìæýý /0.36êã/

Øàâàð óóñìàëä óñ íýìýõòýé õîëáîîòîéãîîð êîíöåíòðàöèòàé äàâñûã íýìýõ òîõèîëäîëä äàâñíû õýìæýýã îëîõäîî :

Ð1ä=ÊñÐóñ/(100-Êñ), êã

Õàíàñàí óóñìàëä àâàõ äàâñíû íèéò õýìæýý :

Ð=Ðä+ Ð1ä , êã

Õàíàñàí óóñìàëä îðîõ óñíû õýìæýý :

Ðóñ=Ðóñ/0.36, ë

Öýâýðëýãýýíèé àãåíò áýëòãýõ Óãààëãûí øèíãýíèé орцыг ëàáîðàòîðèä áîëîâñðóóëàõ, ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéí íºõöºëä áýëòãýõ ¿åä äîîðõ òîîöîîëëûí àðãà÷ëàëûã àøèãëàäàã.

Øàâàð óóñìàë äàõü øàâðûí êîíöåíòðàöèéã òîäîðõîéëîõäîî :

ªãºãäñºí íÿãòòàé øàâàð óóñìàëä øàâðûí àãóóëãûã òîäîðõîéëîõäîî :

Øàâðûí àãóóëãûã òîäîðõîéëîõäîî :

Óóñìàëûí êîíöåíòðàöèéã íýìýãä¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ øàâðûí õýìæýý :

êã

Òóõàéí óóñìàëûí íÿãòûã áàãàñãàõ çîðèëãîîð íýìýõ öýâýð óñíû ýçýëõ¿¿íèéã òîäîðõîéëîõäîî :

ì3

Ýíä: Vø.ó - áàéãàà øàâàð óóñìàëûí õýìæýý, ì3

ø.ø.ó - øààðäàãäàõ øàâàð óóñìàëûí íÿãò, êã/ì3

ªãºãäñºí êîíöåíòðàöèòàé óóñìàëûí áýëòãýõ íÿãò :

ø.ó =Êø(ø-óñ) +óñ, êã/ì3

Øàâðûí øààðäëàãàòàé ýçýëõ¿¿íèé õýìæýý :

, ì3

Óñíû õýìæýý

Vyc = Vø.ó-Vø, ì3

1ì3 óóñìàë áýëòãýõýä øààðäëàãàòàé ÷èéã òîîöîîã¿é øàâðûí õýìæýý :

, êã/ì3

1ì3 óóñìàë áýëòãýõýä øààðäëàãàòàé ÷èéã òîîöñîí øàâðûí õýìæýý :

êã/ì3

Ýíä: n - øàâðûí ÷èéãèéí èëòãýëö¿¿ð

1ì3 óóñìàë áýëòãýõýä øààðäëàãàòàé óñíû õýìæýý :

, ì3

Ýìïóëüñýí óóñìàë áýëòãýõ ¿åèéí ýìóëüñýí óóñìàëûí íÿãò :

, êã/ì3

Ýíä: Ví - íýìæ áàéãàà íåôòèéí ýçýëõ¿¿í, ì3

í - íåôòèéí íÿãò, êã/ì3

Àëìàçàí ºðºìäëºãèéí ¿åä ýìïóëüñýí óóñìàë áýëòãýõ ¿åä õýðýãëýõ íèãðîë áîëîí ãàäàðãóóãèéí èäýâõèò áîäèñûí /ÃÈÁ/ õýìæýý :

Ð=ÊQ/100, êã

Ýíä: Ê - øààðäëàãàòàé ýìóëüãàòîð áîëîí íèãðîëûí êîíöåíòðàöè, %. Ýíý íü ÃÈÁ-ä 0.4-0.5%. íèãðîëä 1-4% áàéíà.

Õèéæ¿¿ëñýí ñòðóêòóðûí áèø øèíãýíä ÃÈÁ-îîð áîëîâñðóóëàëò õèéõ ¿åèéí ÃÈÁ-èéí õýìæýýã :

P , êã

Ýíä: Ê1 - ÃÈÁ-èéí ºãºäñºí êîíöåíòðàöè, %

Ê2 - ÃÈÁ-èéí àãóóëãà, %

Хүснэгт 6.2

Ãàäàðãóóãèéí èäàâõèò áîäèñ äàõü èäýâõèòýé áîäèñûí àãóóëãà

ÃÈÁ Àçîëÿò À Àçîëÿò Á Äýâòýýã÷ ÍÁ Ïðîãðåññ ÎÏ-7 ÎÏ-10

ÃÈÁ-ûí àãóóëãà

45-55 45-55 50-60 18-20 100 100

Ëåêö 7. Öîîíîãèéí õàíûã òîãòâîðæóóëàëò

Óóëûí äàðàëòûí òýíöâýðæèëò àëäàãäñàíààñ öîîíîãèéí õàíà íóðäàã. Öîîíîãèéí õàíûã íóðàëòààñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð òîãòâîðæèëòûã áàðüäàã. Ýíý íü ºðºìäëºãèéí ÿâöàä ÷óëóóëãèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà õýñãèéí áàðüöàëäàã÷ õ¿÷, àí öàâøèëòûí á¿ñ, ºãºðøëûí áàéäàë, ãåîñòàòèê äàðàëò, öîîíîãèéí ã¿í, ãîë÷, öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí òºð뺺ñ õàìààðíà. Öîîíîãèéí õàíûí òîãòâîðæèëòûã áàðèõäàà:

- áýõýëãýýíèé ÿíäàíãààð áýõëýõ /÷ºëººòýé áà àëáàäàí ñóóëãàõ/- ãèäðîñòàòèêèéí ýñðýã äàðàëò ¿¿ñãýõ /íÿãòûã íýìýãä¿¿ëýõ/- öîîíîãèéí õàíàíä øàâðàí á¿ðõ¿¿ë ¿¿ñãýõ /1-3ìì á¿ðõ¿¿ë ¿¿ñãýõ- õóðäàí áàðüöàëäàõ õîëèìîãîîð ýñâýë öåìåíòýýð áýõýëæ áîëíî

/ïîëèìåð/- öîîíîãèéí õàíûã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà ÷óëóóëãèéí áàðüöàëäàõ

õ¿÷èéã ººð÷ëºõ çàìààð òóñ òóñ áýõëýæ áîëíî.

Öîîíîãèéí õàíûã òîãòâîðæóóëàõ àðãûã ñîíãîõäîî:- öîîíîãèéí ã¿í- ÿíäàí áîëîí ìàòåðèàëûí áàéäàë- áýõýëãýýíèé ÿíäàíã ºðãºæ áóóëãàõàä çàðöóóëàõ õóãàöàà- öåìåíòýí óóñìàëûã áýëòãýõ áîëîí òýäãýýðèéã öîîíîãò øàõàõ

õóãàöàà çýðýã îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðíà. Ýäãýýð íü òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí òîîöîîíû ¿íäýñëýë áîëäîã.

Энэхүү лекцэнд зөвхөн бэхэлгээний яндангийн талаар авч үзье.

Áýõýëãýýíèé ÿíäàí, ò¿¿íä ¿éë÷ëýõ à÷ààëàë Ãåîëîãèéí õàéãóóëûí ñóäàëãààíû çîðèëãîîð ºðºìäºæ áàéãàà öîîíîãèéí õàíûã äàðààõ íºõöë¿¿äýä áýõýëãýýíèé ÿíäàíãààð áýõëýæ áàéíà. ¯¿íä:

- öîîíîãèéí õàíà íóðàõàä, óãààãäàõàä- äýýä ºíãºí õºðñ áîëîí áóñàä òîãòâîðã¿é ÷óëóóëãèéã áýõëýõ,

öîîíîãèéí õàíûã ÷èãë¿¿ëýõýä- õóðäàí õàòäàã áºã뺺ñººð áýõëýãääýãã¿é, øàâàð óóñìàëààð ìóó

áýõëýãääýã áóòðàëûã á¿ñèéí ¿åèéã áýõëýõýä- óñò ¿å áîëîí óñ àãóóëàã÷ ÷óëóóëãèéã òóñãààðëàõàä- óãààëãûí øèíãýí àëäàæ áàéãàà á¿ñä- õ¿äðèéí áèåòèéí äýýä òàëä íóðàëò ºãºõ òîãòâîðã¿é ÷óëóóëãèéí

áýõëýõýäÕàòóó àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí öîîíîãò áýõýëãýýíèé ÿíäàíä çîðèóëæ î¸îñã¿é, íèïïåëüòýé áîëîí íèïïåëýí õîëáîîñã¿é Ñ, Ä òºðëèéí ãàí ÿíäàíãóóäûã

õýðýãëýäýã. 20-èîä æèëèéí ºìíººñ áýõýëãýýíèé ÿíäàíã Ä, Å, Ì òºðëèéí ãàíãààð áýëòãýæ эхэлсэн.

Хүснэгт 7.1ÎÕÓ-ä ¿éëäâýðëýäýã íèïïåëýí õîëáîîñã¿é

áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ¿íäñýí õýìæýý

Ãàäíàãîë÷, ìì

33.5 440.36 570.46 730.58 890.71

Õàíûí çóçààí, ìì

3 3.50 +0.42-0.28

3.75+0.42-0.28

3.75+0.42-0.28

4.00+0.42-0.32

Óðò, ì 1.5, 3 1.5, 3, 4.5

1.5, 3, 4.5, 6

1.5, 3, 4.5, 6

1.5, 3, 4.5, 6

1ì яíäàíãèéí æèí, êã/ì

2.26 5.82 7.82 10.66 13.22

Хүснэгт 7.2ÎÕÓ-ä ¿éëäâýðëýäýã íèïïåëýí õîëáîîñòîéáýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ¿íäñýí õýìæýý

Ãàäíàõ ãîë÷, ìì 440.36

570.46

730.58

890.71

1080.0.8

1270.12

7

1460.46

Õàíûí çóçààí, ìì 3.5 +0.4

2-0.28

3.75 +0.4

2-0.30

3.75+0.4

2-0.30

4.0+0.4

2-0.32

4.25 +0.4

2-0.43

4.5+0.4

2-0.45

4.5+0.4

2-0.45

Íèïïåëèéí äîòîð òàëûí ãîë÷, ìì

33.5 46.5 62.5 78.5 97.5 116.5

135.5

Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí óðò, ì

1.5, 3

1.5, 3,

4.5

1.5, 3,

4.5, 6

1.5, 3,

4.5, 6

1.5, 3,

4.5, 6

1.5, 3

1.5, 3

1ì ÿíäàíãèéí æèí, êã/ì

3.50 4.92 6.40 8.38 10.87

13.59

15.70

Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí ñóäàëãààíû öîîíîãò êîíäóêòîð ñóóëãàõàä ñóóëèéí ¿åä õóâàíöàð ìàòåðèàëòàé áýõýëãýýíèé ÿíäàíã õýðýãëýõ áîëñîí. Õóâàíöàð áýõýëãýýíèé ÿíäàíã áýëòãýõèéí òóëä àêðèëîíèòðèë-áóòàäèåí-ñòèðåí (ABS), öåëëþëîçàöåòàò-áóòèðèò (CAB), ïîëèáóòèëåí (PB), ïîëèýòèëèí (PÅ), ïîëèâèíèëõëîðèä (PVC) ãýñýí ¿íäñýí òàâàí òºðëèéí õóâàíöàðûã õýðýãëýæ áàéãàà þì. Ýäãýýðýýñ õàìãèéí èõ өргөн хэрэглэгддэг ìàòåðèàë íü ïîëèýòèëèí, õàìãèéí èõ áàò áýõòýé ìàòåðèàë íü ïîëèâèíèëõëîðèä (PVC) áàéäàã. Өнөө үе өрөмдлөгт хэрэглэж байгаа хуванцар ìàòåðèàëтай áýõýëãýýíèé ÿíäàíг “PVC ÿíäàí” ãýæ ò¿ãýýìýë íýðëýõ áîëñîí. Ýíý ÿíäàíãèéí ñàéí òàë íü òýýâýðëýëòèéí áîëîí öîîíîãèéã áýõëýõ çàðäëûã îãöîì áóóðóóëäàã,1990 îíîîñ ìàíàé îðîí òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãààñ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò ýðãýëò áóöàëòã¿é øèëæñýí íü òºðºë á¿ðèéí îðíóóäàä ¿éëäâýðëýñýí ÿíç á¿ðèéí òåõíèê, áàãàæ õýðýãñýë 1996 îíîîñ ãåîëîã õàéãóóëûí ñóäàëãààíä õýðýãëýõ áîëæýý. ¯¿íòýé óÿëäàí äýëõèéä ºðãºí

õýðýãëýäýã W ñåðèéí áýõýëãýýíèé ÿíäàíã àøèãëàæ ýõýëëýý. Ýíýхүү яндангийн ýðýýñíèé ýëýãäýë áîëîí çîõèñã¿é áàéäëûã íü áàãàñгаñàí, ýäýëãýýíèé õóãàöààг óðòàñгаñàí байдаг. Ò¿¿í÷ëýí 4130 õðîì çýñèéí õàéëøààð õèéãäñýí áà åðºíõèé人 ìàø ºíäºð áàò áýõòýé юм. Êîíóñàí õîëáîëò áîëîí ýì ýðýýñíèé õîâèë íü çºâõºí 4130 õðîì çýñèéí õàéëøààð õèéñýí áàéäàã. W ñåðèéí áýõýëãýýíèé ÿíäàíã гулууз дээж авагч багажтай алмазан өрөмдлөгийн аргаар цооног өрөмдлөхөд голчлон хэрэглэнэ. Иймд түүний голч нь РW, НW, NW, ВW, АW, ЕW хэмжээстэй байна.

Хүснэгт 7.3W ñåðèéí áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ¿íäñýí õýìæýý

Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí òºðºë

EW

AW BW NW HWÒ

PW

Ãàäíàõ ãîë÷,ìì 46 57.

173 88.9 114.

3139.

7Äîòîð ãîë÷,ìì 38.

148.4

60.3 76.2 101.6

127

Õàíûí çóçààí,ìì

4 4 4 4 3 3

Óðò, ì 1.5

3.0

1.5 3.0 1.5 3.0 1.5 3.0 1.5 3.0

Æèí, êã/ì 13 8.5

17 15.6

31.3

19.2

38.4

25.4

50.8

32.6

65.1

Öîîíîãò áýõýëãýýíèé ÿíäàíã áóóëãàõ, ýñâýë öåìåíòëýëò õèéõ ïðîöåññä áýõýëãýýíèé ÿíäàíä ÿíç á¿ðèéí õ¿÷ ¿éë÷èëäýã. Ýäãýýð íü áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí öóâààíû õóâèéí æèí, óóëûí ÷óëóóëãèéí õàæóóãèéí äàðàëò, ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä øèíãýíèéã øàõàõ äîòîîä äàðàëò çýðãýýñ õàìààð÷ ÿíäàíã õîòîéëòîíä îðóóëæ, áàò áýõèéã íü áóóðóóëæ, òàñðàõàä õ¿ðãýäýã. Èéìä õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí ã¿í öîîíîãò áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí áàò áýõèéí òîîöîî áîëîí ò¿¿íèéã бóóëгàõ çºâøººðºãäºõ ã¿íèé õÿçãààðûã òîãòîîõ øààðäëàãàòàé. Òîîöîî õèéõýä çîðèóëæ ¿íäñýí à÷ààëàëä ñóíãàëòûí õ¿÷äýë, ãàäààä, äîòîîä èë¿¿äýë äàðàëò îðäîã.Õàìãèéí èõ ñóíãàëòûí õ¿÷äýë íü áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí õóâèéí æèíãýýñ õàìààðàõ áà ýíý íü àþóëòàé îãòëîë äýýð /ýðýýñíèé õîëáîîñ, õîìó÷èê äýýðõè õºäºë㺺íã¿é ºë㺺òýé áàéäàëä, ýñâýë áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí öóâààíä/ èëðýíý.

Ðà.á=gqL(1-ø.ó /ì), Í

Ýíä: g - õ¿íäèéí õ¿÷íèé õóðäàòãàë, Q - 1ì áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí æèí, êãL - áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí óðò ì,ø.ó - øàâàð óóñìàëûí íÿãò, êã/ì3

ì - áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ìàòåðèàëûí íÿãò, êã/ì3

Áýõýëãýýíèé ÿíäàíг áóóëãàõ ã¿íèé õÿçãààð íü áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí õàìãèéí ñóë îãòëîëûí áàò áýõ äýýð òîîöîîëîãääîã.

, ì

Энд: F0 - áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí àþóëòàé õºíäëºí îãòëîë ì2

, ì2

Энд: dý.ä - ýðýýñíèé äîòîð òàëûí ãîë÷, ì

Хүснэгт 7.4Эðýýñíèé äîòîð òàëûí ãîë÷

Áýõýëãýýíèé ÿíäàí áîëîí íèïïåëèéí ãàäíà òàëûí

ãîë÷,ìì

Ýðýýñíèé õýâèéí ãîë÷,ìì

Ýðýýñíèé ãàäíà òàë

Ýðýýñíèé äîòîð òàë

ãàäíà дîòîð ãàäíà дîòîðÍèïïåëýí õîëáîîñ

577389

108127146

526884103122141

526884

103122141

50.566.582.5101.5120.5139.5

52.0468.0484.05103.05122.06141.06

50.566.582.5101.5120.5139.5

Íèïïåëüã¿é õîëáîîñ44577389

41547086

41547086

39.752.768.784.7

41.03254.0470.04686.05

39.752.768.784.7

Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí óë Áýõýëãýýííèé ÿíäàíãèéí óë íü áýõýëãýýíèé ÿíäàíã öîîíîãò áóóëãàõ ¿åä ò¿¿íèé äîîä õýñãèéã øàìðàëòààñ õàìãààëàõ çîðèóëàëòòàé áºãººä ýíý íü áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí äîîä òºãñãºëä ýðýýñýýð эсвэл гагнаасаар õîëáîãäñîí õóðö èð áóþó ø¿äòýé áîãèíî ÿíäàí þì. Ò¿¿íýýñ ãàäíà áàðóóíû îðîíä бэхэлгээний яндангийн ул íü ìºí öîîíîãèéí õàíûã õóñàõ, ºðãºñãºõ ¿¿ðãèéã äàâõàð áèåë¿¿ëæ áàéíà. Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí óëûí äîòîð òàëûí ãîë÷ íü àëìààçàí õóøóóí äýýð ñóóäàãã¿é áà áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí äîòîðõ ãîëîîð óãààëãûí øèíãýí ÿâäàã.

Хүснэгт 7.5Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí öîîíîãò

õýðýãëýäýã áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí óëнû òºðºë

AW BW NW HW PWAW V-

öàãèðàãBW V-

öàãèðàãNW V- öàãèðàã ÍW V-

öàãèðàãÐW V-

öàãèðàã

AW õýò òîì õýìæýýòýé

*

ÂW õýò òîì õýìæýýòýé

*

NW õýò òîì õýìæýýòýé*

ÍW õýò òîì õýìæýýòýé*

ÐW õýò òîì õýìæýýòýé*

NW HRQHP**,NW HQ**,NW HMQ**

Жич: * - ãóëóóç äýýæ àâàã÷ áàãàæòàé àëìàçàí ºðºìäëºãò õýðýãëýõ çîðèëãîîð òóñãàé çàõèàëãààð õèéäýã** - HRQHP, HQ, HMQ ºðìèéí ÿíäàí õýðýãëýõ ¿åä NW áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí îðîíä õýðýãýëýíý

Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí õóøóó Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí õóøóóíû äîòîð òàëûí ãîë÷ íü àëìààçàí õóøóóíû ãîë÷îîñ òîì áàéäàã áà ýíý íü áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí óëûí õýìæýýíýýñ æèæèã õýìæýýòýé áàéäàã. ¯¿íèéã áàãàíàò ÿíäàíãèéí èæ á¿ðäýëä çºâøººðäºãã¿é. ¯¿íèéã öîîíîãèéí ã¿í èõ, ýñâýë ñýâñãýð õóðäñàä íýâòðýõýä õýðýãëýäýã.

Хүснэгт 7.6Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí öîîíîãò

õýðýãëýäýã áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí õóøóóíû òºðºë

AW BW NW HW PWAW V-

öàãèðàãBW V-

öàãèðàãNW V-

öàãèðàãÍW V-

öàãèðàãÐW V-

öàãèðàã

Öîîíîãîîñ áýõýëãýýíèé öóâàà ÿíäàíã ãàðãàíñàí ¿åä õýðýãëýõ ¿åä ñîíãîí àâàõûã çºâëºäºã áàéíà. Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéã õóøóóíû òºðºë íü BW V-Ring áàéíà.

Лекц 8. Гулууз дээж авагчтай алмазан өрөмдлөг

Гулууз дээж авагчтай ºðºìäëºãèéí åðºíõèé îéëãîëòГулууз дээж авагчтай алмазан өрөмдлөгийн арга, түүнийг хэрэглэх тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслийг бид 2 болон 3-р лекцэнд товч үзсэн билээ. Шаардалагтай бол та түүнийг дахин сэргээж уншина уу. Гулууз дээж авагчтай өрөмдлөгийн аргын үед:

тýíõëýãèéí à÷ààëëûã аàæìààð íýìýãä¿¿ëнэ. ºíäºð ýðãýëòèéí äàâòàìæòàé өðºìäºнө уãààëãûí øèíãýíèé òºðºë íü òåõíèêèéí óñ áîëîí химийн урвалтжтай

óóñìàë áàéäàã.

Гулууз дээж өрмийн дотор янданд дүүргэмэгч л “овершот” гэж нэрлэгдэх багажаар түүнийг сугалаж газрын гадаргууд гаргана.

Гулууз дээж авагчтай өрөмдлөгийг õýðýãëýãäýõ õ¿ðýý /çîðèóëàëò/Гулууз дээж авагч багаж үйлдвэрлэдэг Лонгир болон бусад фирмүүд энэ аргыг тунамал, хувирмал, галт уулын гаралтай төрөл бүрийн хатуу ашигт малтмалд хайгуулын судалгааны зориулалттай цооногийг өрөмдөхдөө янз бүрийн петрографын шинж чанарыг үл харгалзан өрөмдөх боломжтой гэжээ. Хэдий тийм ч энэ аргыг голчлон дундаас дээш хатуулагтай хурдас чулуулагт өрөмдөхөд илүү тохиромжтой байдаг байна. Өрөмдлөгийн гүнийг анх 300-450м-ээр тогтоож байсан бөгөөд одоо нэг рейсийн урт 100м-т хүрч гүн нь 3000м хүртэл болжээ.

Гулууз дээж авагчтай өрөмдлөгийн багаж хэрэгсэл Гулууз дээж авагч багажтай өрөмдлөгийн багаж хэрэгсэлд гулууз дээж авагч багажийг сугалагч (1), дотор яндан (2), зогсоох цагираг (3), гулууз дээж таслагч (4), гулууз дээж таслагчийн гэр (5), түгжээ холбоос (6), газардуулах цагираг (7), гадна яндан (8), дотор янданг тогтворжуулагч (9), өргөсгөгч (10), өрмийн хушуу (11) зэрэг багтана.

Зураг 8.1 Гулууз дээж авагч багажны иж бүрдэл

Энэхүү лекцээр сүүлийн үед өргөн хэрэглэж байгаа áàðóóíû îðíóóäàä үйлдвэрлэсэн, манай оронд хэрэглэх болсон багаж хэрэгслийг яаж сонгодог талаар авч үзье.

×óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéã ñîíãîõ Алмаазан хушууг үйлдвэрлэдэг фирмүүд түүнийг ñîíãîí àâàõäàà:

÷óëóóëãèéí õàòóóëàã ÷óëóóëãèéí øèðõýãèéí õýìæýý фîðìàöè ºðìèéí òîíîã òºõººðºìæèéí ÷àäàë çýðýã 4 хүчин зүйлсийг àâ÷ ¿çýõ

õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã байна.

Àëìààçàí õóøóóíä õàìãèéí ºðãºí òàðõñàí çýðýãëýëèéí ñèñòåì íü ÷óëóóëãèéí Ìîîñûí øàòëàëààð àíãèëñàí õóøóóíû “ñåðè” þì.

Õ¿ñíýãò 8.1Àëìàаçàí õóøóóíû ñåðè

Àëìàаçàí õóøóóíû ñåðè

Õýðýãëýý

Ñåðè 1 Ìàø èõ ýëýýäýã, ºãºðøñºí, 纺ëºí ÷óëóóëàã Ñåðè 2 Ýëýýäýã õóðäàñ áîëîí, ýñâýë õàìãèéí èõ àí öàâòàé õóðäàñÑåðè 4 Äóíä çýðãèéí õàòóó, ýëýýäýã, öóë õóðäàñÑåðè 6 Äóíä çýðãèéí õàòóó, ãàéã¿é ýëýýäýã, õýñýã÷èëñýí àí öàâòàé

÷óëóóëàãÑåðè 8 ÕàòóóÑåðè 9 Õàòóó, ýëýýäýãã¿é õóðäàñÑåðè 10 Õýò õàòóó, ýëýýäýãã¿é õóðäàñ

Àëìààçàí õóøóóã ¿éëäâýðëýдэг Ëîíãèåð ôèðìèéí õóøóóã õ¿ñíýãò¿¿äýä ¿ç¿¿ëýâ.

Хүснэгт 8.2Íýã ¿åò àëìàçàí õóøóóã ñîíãîõ çºâëºìæ

×óëóóëãèéí òºðºë ×óëóóëãèéí áàéäàë

Àëìààçûí õýìæýý, ÷/ê Óëíû òºðºë(N õýìæýýíä ¿íäýñëýñýí)

уëàíä ñóóëãàñà

í

хàæóó òàëä

ñóóëãàñàíÕýò õàòóóÆàñïåðèò, êâàðö

б¿õ òºðºë т¿ãìýë àëìààçàí õóøóó õýðýãëýõèéã çºâëºäºãã¿é

Õýò õàòóóÊâàðöèò, ðåîëèò, ãíåéñ, äèîðèò, áîðæèí, ïîðôèð

Öóë 70/90 55/70 4-8 àëõàìÁóòàðñàí 55/70 45/55 2-4 àëõàì

Õàòóó Àíäåçèò, ãàááðî, áàçàëüò

Öóë 55/70 45/55 4-6 àëõàìÁóòàðñàí 45/55 35/45 2-4 àëõàì

Äóíä çýðãèéí õàòóóÄîëîìèò, ýëñýí ÷óëóó, àðãèëëèò, àëåâðîëèò, ïåãìàòèò

Öóë 45/55 35/45 2-6 àëõàìÁóòàðñàí 35/45 25/35 A,B, W

ǺºëºíÇàíàð, áºñºë, øîõîéí ÷óëóó, ïåãìàòèò

Öóë 25/35 15/25 A, B, WÁóòàðñàí 15/25 10/15 B, W

Ìàø 纺ëºíØàâàð, òàëüê, ãèïñ

б¿õ òºðºë 10/15 6/10 B, W

Хүснэгт 8.3Ò¿ãìýë àëìàаçàí õóøóóíû ñåðèéã ñîíãîõ çºâëºìæ

Хүснэгт 8.4Àìåðèêèéí DCDMA ñòàíäàðòûí íýã ¿åò àëìàçàí õóøóó

Õýìæýý

Óëíû õýëáýð

Õèéö Àëìàçûí ÕýðýãëýýÒºðºë

B W BQ 35/45 Ǻºëºí, äóíä çýðãèéí õàòóó, ºãºðøñºí

Øàòàëñàí BQ 35/45 Ǻºëºí, äóíä çýðãèéí õàòóó, ºãºðøñºí

N W NQ 25/35 ǺºëºíNQ2’’ 25/35 ǺºëºíNQ3 15/25 Ǻºëºí, ºãºðøñºí õóðäàñä

Øàòàëñàí NQ 25/35 ǺºëºíNQ2’’ 45/55 Äóíä çýðãèéí õàòóóNQ3 25/35 Ǻºëºí

H W HQ 35/45 äóíä çýðãèéí õàòóó, ºãºðøñºí

HQ3 35/45 äóíä çýðãèéí õàòóó, ºãºðøñºí

Øàòàëñàí HQ 25/35 ǺºëºíHQ3 45/55 Äóíä çýðãèéí õàòóó

P W ÐQ* 25/35 äóíä çýðãèéí õàòóó, ºãºðøñºí

Øàòàëñàí ÐQ* 25/35 Ǻºëºí

Хүснэгт 8.5

Аëìàçàí õóøóóíû ¿íäñýí õýìæýýñ

Òºðºë AQ/AQTK BQ/BQTK BQ3/TT

NQ NQ NQ3/TT NQ2

Äýýæèéí ãîë÷,ìì

27 36.5 33.5 47.6 63.5

45 50.5

Öîîíîãèéí ãîë÷, ìì

48 60 60 75.7 96 75.7 75.7

Õèéöèéí îíöëîã

6 сувàãòàé áà

7,7F,8,9F,10 серийн

õóøууд 12 ñóâàãòàé.

6 сувàãòàé áà ВQ төрºлä

6,7,8,9,9F ВQTK төрºëä 6,9F,10

серийн хушууд 12 ñóâàãòàé

10 сувàãòàé áà 7,9,10 серийн õушууд 20

сувàãòàé. Íэвтрэлтийн хурдыг ихэсгэхýýð улны

талбайг багасгаñàí íü õóøóóíû æèí буурàõàä

íºëººëºâ.

¿ðãýëæëýëÒºðºë HQ3/TT HQTK PQ PQ3Äýýæèéí ãîë÷,ìì

61.1 66.23 85 83

Öîîíîãèéí ãîë÷, ìì

96 93.8 122.6 122.6

Õèéöèéí îíöëîã

12 сувàãòàé áà 6,7,8,8F,9F,10 серийн хушууд нэмэгдýë 12 сувгийг гаргасан байдаг. Энд нэвтрэлтийн хурдыг ихэсгэх зорилгоор улны талбайг багасгаж, ингэснээрээ жин нь буурсан.

14 сувàãòàé áà 9F,10 серийн хушууд 14 сувгийг гаргасан. Энд нэвтрэлтийн хурдыг ихэсгэх зорилгоор улны талбайг багасгаж, ингэснээрээ жин нь буурсан.

Өрмийн янданг сонгох Өрмийн янданг түүний техникийн үзүүлэлтээс сонгон авна.

Хүснэгт 8.6 ªðìèéí ÿíäàíãèéí òехникийн ¿ç¿¿лэлт

Техникийн

¿ç¿¿лэлт

Íýãæ A B N H PAQ BRQHP

/ BQBRQL

WNRQHP NQ HRQHP HM

QHQ

PQ

Ãадна голч

Ìì 44.7

55.9 69.9 88.9 114.3

èí÷ 1.76

2.2 2.75 3.5 4.5

Äотор голч

Ìì 37.3

46.1 48.4 60.3 77.8 101.6

èí÷ 1.47

1.81 1.91 2.38 3.06 4

Ýрээсний урт

Ìì 38.53

41.91/44.45

40.64 41.91 44.45

41.91 44.45

44.45

èí÷ 1.517

1.65/1.75

1.6 1.65 1.75

1.65 1.75

2.47

Ýðýýñíèé òîî

4 3 3 3 3

ßíäàíä áàéãàà þìíû ýçýëõ¿¿í

ë/ìèí 1.09

1.67 1.85 2.86 4.8 8.1

ãàë/ôò

0.09

0.13 0.15 0.23 038 0.65

ßíäàíãèéí íýãýýñ íºãººä øèëæèõ ýçýëõ¿¿í

ë/ìèí 0.5 0.76 0.58 0.97 1.5 2.17

ãàë/ôò

0.04

0.06 0.05 0.08 0.12 0.17

Öàãèðãàí îðîí çàéí õýìæýý

ë/ìèí 0.26

0.4 0.67 1.0 1.57

Ãàë/ôò

0.02

0.03 0.05 0.09 0.13

Æин Êã/ì 3.81

6 7.8 11.5 17.4

Лб/фт

2.56

4.2 5.24 7.7 11.7

Гулууз дээж авагч багажтай өрөмдлөгийн технологиӨнөөдрийн байдлаар ОХУлсад өрөмдлөгийн технологийн дараах тооцооллоор хийдэг.Òýíõëýãèéí à÷ààëаë.

Ðà.õ=ðõS, êÍ

Ýíä: ðõ - àëìàçàí õóøóóíû 1õ10-4ì2 óëàí äýýðõè òýíõëýãèéí õóâèéí à÷àààëàë, êÍ/ì2. Íýã ¿åò àëìàçàí õóøóóíä ðõ=0.5õ104-0.7õ104 ò¿ãìýë ø¿äýò õóøóóíä ðõ=0.6õ104- 1.5õ104 êÍ/ì2. Íýã áîëîí îëîí ¿åò àëìàçàí õóøóóãààð 2õ103 ðø 6õ103 ÌÏà õàòóóëàãòàé ÷óëóóëàãò öîîíîã ºðºìäºõºä îíîâ÷òîé õýìæèãäýõ¿¿íèéã õàíãàõ áºãººä ýíý ¿åèéí õóâèéí à÷ààëàë íü äàðààõü ýìïèðèê èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëîãääîã.

ðõ=10-21ðøñê1, êÍ/ì2

Ýíä: 1 - ÷óëóóëàã áóòëàãäàõ øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðñàí ïðîïîðöèîíàëü èëòãýëö¿¿ð /0.3-0.55/. ×óëóóëãèéí õàòóóëàã èõñýõ á¿ð ýíý óòãûí áàãûã àâäàã.ðø - øòàìïàí ÷óëóóëãèéí õàòóóëàã, ÌÏàñ - àëìàçàí õóøóóíû óëíû õàðüöàíãóé õàíàëò /íýã ¿åòýé õóøóóíä 0.35-0.4, îëîí ¿åòýä 0.25-0.27/ê1 - àëìàçàí õóøóóíû óëíû õàðüöàíãóé õàíàëò èõñýõ, áàãàñõûã òîîöñîí èëòãýëö¿¿ð /1/ - õóøóóí äàõü àëìàçûí õýìæýýã òîîöñîí èëòãýëö¿¿ð /çóóâàí àëìàçòàé ¿åä 1.25-1.35, ¿ðëýí àëìàçòàé ¿åä 1-ýýð àâíà./S - àëìàçàí õóøóóíû òîðöàãèéí òàëáàé

Õ¿ñíýãò 8.7

Àëìàçàí õóøóóíû улны òàëáàé

¯ç¿¿ëýëò Õóøóóíû ãîë÷, ìì31 46 59 76

Àëìàç àãóóëñàí ¿åòýé òàëáàé, ñì2

4.14 6.0 8.5 12.6

Óëíû òàëáàé, ñì2 6.38 8.2 11.5 16.2

Ò¿ãìýë àëìàçàí õóøóóãààð 76ìì, 59ìì-èéí ãîë÷òîé öîîíîãèéã ðø=4õ103-7õ103

ÌÏà õàòóóëàãòàé ÷óëóóëàãò ºðºìäºõ ¿åä ºðìèéí õóøóóí äýýðõè òýíõëýãèéí à÷ààëàë íü äîîðõè ýìïèðýê èëýðõèéëëýýð òîìú¸îëîãääîã.

Ðà.õ=2ðøSê2, êÍ

Ýíä: 2 - ÷óëóóëàã áóòëàãäàõ øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðñàí ïðîïîðöèîíàëü èëòãýëö¿¿ð /1.1õ10-4 - 1.3õ10-4/. ê2 - àëìàçàí õóøóóíû óëíû õàðüöàíãóé õàíàëò èõñýæ, áàãàñàõûã òîîöñîí èëòãýëö¿¿ð /1/

Àëìàçàí ºðºìäëºãò õóøóóí äýýðõè òýíõëýãèéí à÷ààëëûã 纺ëºí áîëîí àí öàâòàé ÷ óëóóëàã 30-40%-èàð áóóðóóëäàã.

Э ðãýëòèéí äàâòàìæ :

n= , ýðã/ìèí

Õ¿ñíýãò 8.8Òîéðîã õóðäûí òîîí óòãà

×óëóóëãèéí øèíæ ÷àíàð

Õ¿÷òýé àí öàâòàé

Ìàø õàòóó, õ¿÷òýé ýëýýõ

Õàòóó

Áàãà ýëýýäýã, äóíä çýðãèéí

õàòóóÒîéðîã õóðäûí òîîí óòãà, , ì/ñ

0.3-0.6 0.8-1.5 1.5-2 2-3.5

Ãýõäýý òîéðîã õóðäíû òîîí óòãûã ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä öîîíîãèéí ã¿í èõñýõýä áàãààð íü àâíà.Àëìàçàí ºðºìäëºãèéí ¿åä ò¿¿íèé ãîðèìûã òºëºâëºæ áàéõäàà õóøóóí äýýðõè òýíõëýãèéí à÷ààëàë áîëîí ýðãýëòèéí äàâòàìæèéí õîîðîíäûí õàðüöààã çºâ ñîíãîõ íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

Öýâýðëýãýýíèé àãåíòûí çàðöóóëàëò

Q=qçDõ , ë/ìèí эсвэл:Q=Fö.îvº= (Dö

2-dº.ÿ.ä2)vº /4, ì3/ñ

Ýíä: qç - àëìàçàí õóøóóíû 1ñì ãîë÷ äýýðõè õóâèéí çàðöóóëàëòûã 4-6ë/ìèí ãýæ àâàõ áºãººä èõ óòãûã àí öàâòàé ÷óëóóëàãò àâíà. Öýâýðëýãýýíèé

àãåíòûí çàðöóóëàëò íü öîîíîãèéí ã¿í иõñýõ, ºðºìäëºãèéí ìåõàíèê õóðä ºãñºõ тóòàìд èõñýíý.

Өðºìäëºãèéí ìåõàíèê õóðä- íýã ¿åòýé àëìàçàí õóøóóíä:

ìåõ= 12õ10-4ðõì-0.68, ì/ц

- ò¿ãìýë ø¿äýò àëìàçàí õóøóóíä:

ìåõ= 11õ10-4ðõì-1.15, ì/ц

Áàðóóíû îðîíä ¿éëäâýðëýñýí òîíîã òºõººðºì溺ð öîîíîã ºðºìäºõ ¿åä õýðýãëýõ òåõíîëîãèéí ãîðèìыã òóõàéí ¿éëäâýðëýã÷ýýñ óã òîíîã òºõººðºìæ áîëîí áàãàæ õýðýãñëèéã àøèãëàõ ãàðûí àâëàãàä òóñãàñàí áàéäàã. Òýäãýýðýýñ Атлас Копко фирмээс гаргаж байгаа өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийн тåõíîëîãèéí ãîðèìûã äîîð òóñãàâàë:

Угаалгын шингэний зарцуулалт

Зураг 8.2 Угаалгын шингэний зарцуулалтыг тодорхойлох номонграм

Ýðãýëòèéí äàâòàìæ

Зураг 8.3 Эргэлтийн давтамжийг тодорхойлох номонграм

Лекц 9. Хийн цохилуурт эргэлтэт өрөмдлөг

Öîõèëуурò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí åðºíõèé îéëãîëòЦохилуурт эргэлтэт аргын үүссэн түүх болон түүнд ашиглах техник, багаж хэрэгслийг бид 2 болон 3-р лекцэнд товч үзсэн билээ. Шаардлагтай бол та түүнийг дахин сэргээж уншина уу. Цохилуурт эргэлтэт өрөмдлөгийн арга нь үç¿¿ðèéí áàãàæèä òýíõëýãèéí à÷ààëàë, ýðãýëòèéí ìîìåíòîîñ ãàäíà íýãýí çýðýã öîõèëòûí èìïóëüñ ºãдөг. Ингэснээрээ ºðºìäëºãèéн нэвтрэлтийã õóðäàсгадаг. Эíä öîõèëòûã òóñãàé ìºðãºöãèéí áàãàæаар өгдөг ба энэ багаж нь óãààëãûí øèíãýíèé ýíåðãи болон õèéí ýíåðãýýð àæèëдаг. Ингэснээрээ а. шингэний цохилуурт б. хиéí öîõèëóóðò ãýñýí 2 ºðºìäëºãèéí àðãà бий болоод байна. Øèíãýíèé öîõèëóóðò ºðºìäëºãèéí àðãûã ºðãºí õýðýãëýæ èðñýí áà õèéí öîõèëóóðò ºðºìäëºãèéí àðãыг өнөө үед ºðãºí õýðýãëýõ áîëñîí тул энэ аргыг арай дэлгэрэнгүй авч үзье.

Хийн цîõèëуурò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí ололт болон äóòàãäàëòàé òàë Үндсэн чулуулагт өрөмдөх бүрэн бололцоотой. Дунджаар нэг ээлжинд 100-300м өрөмдөх боломжтой. Чèéãòýé, óñààð õàíàñàí, õººäºã, ýëñ, ýëñýíöýð õºðñºíä 4ì-ýýñ, áóë ÷óëóóòàé õàéðãà áîëîí ñàéðãààð ÷èãæèãäñýí ýëñýí õºðñºíä 0.5-1ì-ýýñ, ÷èéãòýé, õàãàñ õàòóóãààñ óðñàìòãàé áàéäàëòàé, äóíäààñ äýýø øàõàãäàëòàé, ñóëàâòàð õººäºã øàâðàíöàð, øàâðûã 1ì-ýýñ äýýø ã¿íä òóñ òóñ èë¿¿ ã¿í ºðºìäºõ áîëîìæã¿é íü òîãòîîãäæýý. Ò¿¿í÷ëýí õ¿÷òýé àí öàâòàé ÷óëóóëàãò ºðºìäºõºä õ¿íäðýëòýé.

Хийн цîõèëòîò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí õýðýãëýãäýõ õ¿ðýý /çîðèóëàëò/ÕÖÝ өрөмдлөгийн àðãûã уул уурхай, инженер геологи, карьер, усны болон хатуу ашигт малтмалын цооногт ерөнхийдөө шнекэн болон эргэлтэт аргаар цооног өрөмддөг бүхий л судалгаанд нэвтрэлтийн хурдыг сайжруулахаар тэдгээр аргуудын оронд өрөмддөг. Аæ ¿éëäâýð õºãæñºí îðíóóäàä дээрх зориулалтаар буë ÷óëóó, õàéðãà, ýëñ àãóóëààã¿é òóíàìàë, õóâèðàëä õ¿÷òýé àâòñàí õóâèðìàë, ãàëò óóëûí áîëîí ã¿íèé ÷óëóóëãóóäàä 50500ì ã¿íòýé, 165248ìì ãîë÷òîé öîîíîã ºðºìäºõºä ºðãºí õýðýãëýäýã. Õàðèí ÎÕÓëñàä гидрогеологийн судалгааны зориулалтаар 3ë\ñ õ¿ðòýëõ óñíû óíäðàãàòàé, ìºíõ öýâäýãòýé, òîãòâîðòîé ÷óëóóëàãò \YI-ÕII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé\, ìºí óñã¿é ðàéîíä ºðºìäëºã ÿâóóëàõàä õýðýãëýäýã. Ìàíàé îðîíä гидрогеологийн судалгааны зориулалтаар I-XI ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò 120ì õ¿ðòýë ã¿íä 144-203ìì ãîë÷îîð ºðºìäñºí ба хатуу ашигт малтмалын цооногт 300м хүртэл гүн өрөмддөг.

Хийн цохилуурт өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжХийн цохилуурт өрөмдлөгийн аргаар өрөмдөхөд шаардлагатай тоног төхөөрөмж нь доорх үзүүлэлттэй байвал зохино. Үүнд:

1. 0-90эрг\мин эргэлтийн давтамжтай, 750-3000кН эргэлтийн моменттой \эргэлтийн момент нь хийн цохилуурт багажны хэмжээ, цүүцний голчоос хамаарна\

2. 3-21кН тэнхлэгийн ачаалалтай, гүехэн цооног өрөмдөх \өрмийн сумны уртаас хамаарна\. Тэнхлэгийн ачаалал нь цооногоос хийн цохилуурт багажтай өрмийн сумыг татах хангалттай хүчтэй байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл тэнхлэгийн ачаалал нь цооногийн гүнтэй холбоотой бөгөөд өрмийн сумны жин нь өрмийн яндан болон цүүцний голчоос хамаараад 10-20кг\м байна.

Хийн цîõèëóóðò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí áàãàæ õýðýãñýë Хийн цохилуурт багажны бүтэц |СОР багажаар жишээ болгоё\

СОР багаж нь цооногийн мөргөцөгт өрмийн цүүцтэй хамж ажиллана. Багаж нь цилиндр (1), (2), цохих поршин (3), хяналтын хоолой (4), втулка (5), зогсоох цагираг (6), цүүцний мөргөцөг (7) зэргээс бүрдэнэ. Багажны цилиндрийн дээд хэсэгт хийн цохилуурт багажийг өрмийн яндантэй холбох зориулалттай (8), доод хэсэгт цүүцтэй холбох зориулалттай холбогч (9) байна. шилжүүлэгч (1), резинэн втулка (2), хавхлага (3), уян резин (4), таг (5), хяналтын хоолой (6), хаагдах зай (7), бүлүүр (8), цилиндр (9), цүүцний хавхлага (10), холбогч (11), конусан хавхлага (12), шалгах хавхлага (13), шахах цагираг (14), гадна арьс(15), дотор арьс(16), хязгаарлах зай (17), зогсоох цагираг (18), цүүц (19)

Зураг 9.1 Хийн цохилуурт багаж Хийн цохилуурт багажны үзүүлэлт

Өнөөгийн байдлаар маш олон фирмүүд хийн цохилуурт багажийг үйлдвэрлэж байна. Тэдгээрээс дýëõèéн зах зээлд дээгүүр ордог фèðì¿¿äèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äîð òóñãàâàë:

Õ¿ñíýãò 9.1

Õèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò àðãàä õýðýãëýãääýã áàãàæèéí òºðë¿¿ä

Îðíû íýð ¯éëäâýðëý-ñýí

ôèðìèéí íýð

Áàãàæèéí òºðë¿¿ä

Øâåä Àòëàñ Êîïêî

ÑÎÐ-42, ÑÎÐ-44, ÑÎÐ-54, ÑÎÐ-62, ÑÎÐ-64, ÑÎÐ-84, ÑÎÐ-11

Ñàíäâèê ìèññèîí

A34-15, SD-4, A43-15, SD-5, B53-15, B53-25, B55-15, B55-25, SD-6, SD-6SE, A63-15, SD-8, A100-15, SD-12

Ñåêîðîñ Secoroc4, Secoroc5, Secoroc6,ÀÍÓ Èíãåðñîë-

ðàíäDHD-340A, DH4M, DHD4, DHD350OR, DH5, DHD5.5QM, SF6, SF6L, SF6M, DHD380, SF6.5QM, DHD380, DHD380M, DHD112\ DH12, DHD112S\ DH12S

Õàëêî MACH 303, MACH44\DOMINATOR 400, MACH50\ DOMINATOR 500, DOMINATOR600\600LV\650HD, MACH80\88, MACH 120\122, MACH132, MACH142, MACH4B, MACH5, MACH6

Äèããåð Digger4\42, Digger5, Digger6, Digger7, Digger8, Digger12

Äðèëêüþï T40, T60, T17, T80, T1120AÔóðóêàóà DTH40, DTH55, DTH60,

Àâñòðàëè

Íóìà Chall.4, Chall.5.1\2", Chall.6\6lv, Chall.8, Chall.120, Chall120, Chall.120s

Öîõèëóóðò áàãàæèéã öîõèëòûí ýíåðãèéí óíàëòûí èëòãýëö¿¿ðèéã äýýøë¿¿ëýõýýð ïîðøèíãèéí æèíã íýìýõ, áàãàæèéí äîîä õýñýãò ¿ðòýñ îðîõîîñ õàìãààëæ áóöàõ õàâõëàãààð òîíîãëîõ, áàãàæèéí ãàäíà ãîë÷èéã ººð÷ëºõ çýðãýýð ñàéæðóóëæýý. Жишээ болгож Шведийн Атлас Корко фирмийн хийн цохилуурт багажны техникийн үзүүлэлтийг дор харуулья.

Õ¿ñíýãò 9.2Õèéí öîõèëóóðò áàãàæèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

¯ç¿¿ëýëò¿¿ä СОР-44 СОР-54 СОР-64Öîîíîãèéí ãîë÷ , ìì 110-125 130-152 155-178Õèéí çàðöóóëàëò , /ñ 54-246 71-403 82-496Õèéí äàðàëò , 6-25Öîõèëòûí ýíåðãè , Æ 250-300 140-160 90-1001 ìèí-ä öîõèõ öîõèëòûí òîî

1434-1716 1278-1572 1194-1446

Èõ áèåèéí ãîë÷ , ìì 98 120 142Óðò , ì 1136 1147 1310Æèí , êã 38 57 95

ÎÕÓ-ä ãåîëîã-õàéãóóëûí öîîíîã ºðºìäëºãò ñ¿¿ëèéí ¿åä ÐÏ-130Ì, ÐÏ-111, ÐÏ-94 ã.ì áàãàæèéã àøèãëàæ áàéíà . Ýíý àðãàä äýýæèéí äàí ÿíäàí õýðýãëýí ºðºìäºæ áàéãàà òîõèîëäîëä ÊÏ òºðëèéí õóøóó, äàâõàð ÿíäàí õýðýãëýæ ºðºìäºæ áàéãàà òîõèîëäîëä ÊÄÏ òºðëèéí õóøóóã õýðýãëýäýã. Êåðíã¿é ºðºìäºõ ¿åä ÊÏÑ òºðëèéí ö¿¿öèéã õýðýãëýíý. Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí ¿íäñýí îðäîä õóøóó áîëîí ö¿¿öíèé ãîë÷ íü 96, 113, 132, 151ìì, øîðîîí îðäîä ãîë÷ 161, 184, 216ìì òóñ òóñ áàéäàã.

Õ¿ñíýãò 9.3

Õèéí öîõèëóóðò áàãàæèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

¯ç¿¿ëýëò¿¿ä ÐÏ – 130Ì ÐÏ - 111 ÐÏ – 94Öîîíîãèéí ãîë÷ , ìì 132 , 151 113 96Öîîíîãèéí ã¿í , ì

Õóóðàé ÷óëóóëàãò 250-300 250-300 250-300Óñàðõàã ÷óëóóëàãò 100-150 100-150 100-150

Õèéí çàðöóóëàëò , ì/ñ 0.17-0.2 0.1 0.08Õèéí äàðàëò , ìÏà 0.6-0.7 0.6-0.7 0.6-0.7Öîõèëòûí ýíåðãè , Æ 250-300 140-160 90-1001 ìèí-ä öîõèõ öîõèëòûí òîî

900-1100 1500-1800 1500-1800

Èõ áèåèéí ãîë÷ , ìì 130 111 94Óðò , ì 1027 982 958Æèí , êã 62 46 36

Òºâ Êàâêàçàä òóðøñàí ¿ç¿¿ëýëòýýð ÐÏ áàãàæèéí íººö öàã íü 450 áàéäàã áàéíà.

Хийн цîõèëуурò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí òåõíîëîãè Áîñîî öîõèëòûí à÷ààëàë, òýíõëýãèéí à÷ààëàë, ýðãýëòèéí äàâòàìæ áàéäàã. ªðºìäëºãèéí ãîðèìûí ¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîõûí òóëä ÷óëóóëãèéí äèíàìèê áàò áýõ, ýëýýõ ÷àíàð, àí öàâøèëòûã òîîöîõ õýðýãòýé.

Õ¿ñíýãò 9.4ОХУлсад үйлдвэрлэдэг хèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò

ºðºìäëºãèéí ãîðèìûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò

Ö¿¿öíèé òºðºëªðºìäëºãèéí ãîðèìûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò

1ñì ö¿¿öýí äýýðõè õóâèéí à÷ààëàë, ðõ,

êÍ

ö¿¿öíèé ýðãýëòèéí òîéðîã õóðä, ,ì/ñ

óðñãàëûí ºãñºõ õóðä,

vº,ì/ñÖîõèëóóðò ö¿¿ö 0.45-0.65 0.4-0.8 0.6-0.8

Õèéí öîõèëóóðò ºðºìäëºãèéã øàõñàí àãààðûí ýíåðãèéã àøèãëàí ºðºìäëºãèéã ã¿éöýòãýäýã. Öîîíîãò áóòëàãäñàí ÷óëóóëãèéí ¿ðòñèéã ãàçðûí ãàäàðãóóä ãàðãàõ õèéí çàðöóóëàëòòûã öîîíîã õóóðàé ¿åä äîîðõè èëýðõèéëëýýð òîîöîîëäîã.

Q=47.1K1(D2-d2) º, ì3/ìèí

Ýíä: D, d - öîîíîã áîëîí ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷, ìK1 - öîîíîã ã¿íãèéðýõòýé õîëáîîòîéãîîð àãààðûí õ¿÷ áàãàñàõûã òîîöñîí èëòãýëö¿¿ðº - àãààðûí óðñãàëûí ºãñºõ õóðä /10-15ì/ñ/YII-YIII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò ºðºìäºõ ¿åä õóøóóí äýýðõè òýíõëýãèéí à÷ààëàë 3-4êÍ, IX-XII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò 2-3êÍ áàéíà.×óëóóëãèéí õàòóóëàã èõñýõýä õóøóóíû ø¿ä õóðäàí ýëýãääýãòýé õîëáîîòîéãîîð ýðãýëòèéí äàâòàìæ YII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò 80-120ýðã/ìèí, YIII- IX ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò 20-60 ýðã/ìèí, X-XII ºðºìäºãäºõ çýðýãòýé ÷óëóóëàãò 15-20 ýðã/ìèí áàéíà.Öîõèëóóðò áàãàæíû 1 öèêëèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà

tö=T/nö, c

Ýíä: T - àæëûí öàã, 60ñnö - ïîðøèíãèéí öîõè ëòûí òîîÕèéí öîõèëóóðò ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí ¿åèéí ìåõàíèê õóðäûã òîîöîîëáîë

ìåõ= 6.75ì-0.34, ì/÷

ªðºìäëºã ýõëýõèéí ºìíº ºðºìäëºãèéí ñóìûã öîîíîãò áóóëãàæ, ìºðãºö㺺ñ 10-15ñì äýýð áàéëãàí ÷óëóóëãèéí ¿ðòýñ ãàçðûí ãàäàðãóóä á¿ðýí ãàðòàë ¿ëýýëãýíý. Äàðàà íü ºðìèéí ñóìûã ýðãýëòòýéãýýð äîîø áóóëãàæ, òåõíîëîãèéí ãîðèìûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàðèìòëàí ºðºìäºíº. Ýíä: - ýðãýëòèéí äàâòàìæ íü YII íÿãò ÷óëóóëàãò 1.3-2ñ, YII-ýýñ äýýø õàòóó ÷óëóóëàãò, àí öàâòàé , ýëýýõ ÷àíàðòàé ÷óëóóëàãò 0.3-0.5ñ- òýíõëýãèéí à÷ààëàë íü ¿ç¿¿ðèéí áàãàæèéí ãîë÷èéí 1 ñì-ò 200-300Í áàéõ áà àí öàâòàé ÷óëóóëàãò 100Í áîëòîë áóóðóóëíà. ªðºìäëºãèéí ¿åä ¿ðòýñ ãàçðûí ãàäàðãóó äýýð ãàð÷ èðýõã¿é áàéâàë ¿ðòñèéí ÿíäàí õýðýãëýíý.

Аж үйлдвэр хөгжсөн орнуудад хийн цохилуурт багажийг үйлдвэрлэдэг олон фирм байдаг талаар бид дээр үзсэн билээ. Тэдгээр фирмүүд бүтээгдэхүүнийхээ гарын авлагад уг багажны технологийн горимын үзүүлэлтүүдийг тусгасан байдаг. Жишээ болгож Атлас Копко фирмд үйлдвэрлэсэн ÑÎÐ төрлийн хèéí öîõèëóóðò багажны òåõíîëîãèéí ãîðèìûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àâ÷ ¿çâýë:

Ýðãýëòèéí äàâòàìæ Õ¿ñíýãò 9.5

ÑÎÐ төрлийн хèéí öîõèëóóðò багажны эргэлтийн давтамж

ÑÎÐ төрөл ÑÎÐ34 ÑÎÐ44 ÑÎÐ54 ÑÎÐ64 ÑÎÐ84ÍÐǺºëºí ÷óëóóëàã: ýëýýäýã эëýýäýãã¿é

45-70 40-60 35-55 30-50 20-2545-90 40-80 35-70 30-60 25-40

Äóíä çýðýã õàòóó: ýëýýäýã эëýýäýãã¿é

35-50 30-40 25-35 20-30 10-2035-70 30-60 25-55 20-50 15-25

Õàòóó: ýëýýäýã ýëýýäýãã¿é

30-45 25-35 20-30 15-25 10-1530-65 25-55 20-50 15-45 10-20

Õ¿ñíýãò 9.6Òýíõëýãèéí äàðàëò

ÑÎÐ төрлийн хèéí öîõèëóóðò багажны тэнхлэгийн даралт

ÑÎÐ34 ÑÎÐ44 ÑÎÐ54 ÑÎÐ64 ÑÎÐ84ÍÐÒýíõëýãèéí äàðàëòûí õýëáýëçýë, êÍ

4-13 5-15 6-17 7-20 10-30

16 áàð äýýðõ äàðàëò, êÍ 6 10 12 14 22

Агаарын зарцуулалт Õ¿ñíýãò 9.7

ÑÎÐ төрлийн хèéí öîõèëóóðò багажны агаарын зарцуулалт

Агаарын зарцуулалт, бар ÑÎÐ34 ÑÎÐ44 ÑÎÐ54 ÑÎÐ64 ÑÎÐ84ÍÐ6 43 54 71 82 135

10.5 68 101 145 174 23416 83 156 243 296 35818 126 176 279 340 40625 198 246 403 496 570

Лекц 10. Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт өрөмдлөг

Төв алдуулагтай хийн цохилуурт эргэлтэт ºðºìäëºãèéí åðºíõèé îéëãîëòТөв алдуулагчтай хийн цохилуурт эргэлтэт аргын үүссэн түүх болон түүнд ашиглах техник, багаж хэрэгслийг бид 2 болон 3-р лекцэнд товч үзсэн билээ. Шаардалагтай бол та түүнийг дахин сэргээж уншина уу. Энэхүү лекцэнд ОДЕКС төрлийн багажийг дэлгэрэнгүй авч үзье. Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт эргэлтэт арга нь үç¿¿ðèéí áàãàæèä òýíõëýãèéí à÷ààëàë, ýðãýëòèéí ìîìåíòîîñ ãàäíà íýãýí çýðýã öîõèëòûí èìïóëüñ ºãдөг. Ингэснээрээ ºðºìäëºãèéн нэвтрэлтийã õóðäàсгадаг. Эíä öîõèëòûã òóñãàé ìºðãºöãèéí áàãàæаар өгдөг ба энэ багаж нь õèéí ýíåðãýýð àæèëдаг. Энэ аргын мөн чанар нь өрмийн цүүц болон бэхэлгээний яндангийг гадна голчоос том голчтой цооног өрөмдөж болох төв алдуулах өргөсгөгч хэрэглэдэг. Өрөмдлөгийн явцад цооног гүнзгийрэхэд бэхэлгээний яндан давхар суугдаж явна. Өөрөөр хэлбэл төв алдуулах өргөсгөгчийн тусламжтайгаар өрөмдлөг болон бэхэлгээний яндан суулгах ажиллагаа цаг хугацаааны хувьд зэрэг явагдана. Бэхэлгээний яндангийн доод үзүүрт тусгай чанарын улыг эрээсээр холбоно эсвэл сайтар гагнасан байна. Хийн цохилуурт багажны цохилтын импульс нь хөтлөгч хоолойн мөрөвчөөр дамжуулан бэхэлгээний янданг доргиож, улны тусламжайгаар түүнийг цооногт шигжтгэж суулгана.ОДЕКС төрлийн төв алдуулагч хийн цохилуурт багажаар өрөмдөх үед бэхэлгээний яндан өрмийн сумыг дагаж эргэх шаардлагагүй байдаг. Иймд эргэлтийн өндөр момент болон эргэлтийн өндөр давтамж шаардлагагүй байдаг. Өрөмдлөгийг эхлүүлэхээр өрмийн сумыг газрын гадаргууд тавимагц эргүүлэгчийг 1\4-1\3-ээр хэмжээтэйгээр цагийн зүүний дагуу эргүүлэхэд өргөсгөгч өрмийн сумныхаа голчоос төвөө алдаж гадагшлаж, бэхэлгээний яндангийн голчоос том голчтой хөндийг үүсгэж, өрөмдөнө. Бэхэлгээний яндан үндсэн чулуулагт ормогц өрмийн сумыг 1\4-1\3-ээр цагийн зүүний эсрэг чиглэлд эргүүлэхэд төв алдуулах өргөсгөгч нь өрмийн сумтай нэг тэнхлэгт давхцана. Өрмийн сумыг цооногоос татахад төв алдуулах өргөсгөгч бэхэлгээний яндангийн дотор талд орж, газрын гадаргууд гарч, бэхэлгээний яндан цооногт суугдаж үлдэнэ. Мөргөцөгт бутлагдсан чулуулгийн үртсийг газрын гадаргууд гаргахын тулд агаарыг ашиглана. Компрессоос шахагдсан өндөр даралттай хий өрмийн сумны дотор талаар мөргөцөгт очиж, өргөсгөгч болон цүүцийг хөргөхөөс гадна үртсийг бэхэлгээний яндан болон өрмийн сумны хоорондох завсраар газрын гадаргууд

гаргана.

Зураг 10.1 Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт эргэлтэтөрөмдлөгийн үед багаж ажиллах зарчим

Төв алдуулагчтай хийн цîõèëуурò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí ололт болон äóòàãäàëòàé òàë Энэ аргын сайн тал нь:

цооног өрөмдөх явцад бэхэлгээний яндан зэрэг суугддаг. Ингэснээрээ

өрөмдлөгийн ажлын цагийн балансын үзүүлэлтийг сайжруулдаг. дөрөвдөгчийн хурдасд ялангуяа бул чулуу агуулсан хурдасд

өрөмдөх бүрэн боломжтой болсон. цооногт ямар нэгэн шалтгаанаар тасарсан бэхэлгээний янданг

цооногоос авч гарах боломжтой. бэхэлгээний яндан эргэдэггүй тул нэмэл эргэлтийн хүч шаардагдахгүй. харьцангуйгаар тусгай төрлийн өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмж шаардагддаггүй. байгаль орчны бохирдуулдаггүй. ажлын талбай хязгаарлагдмал байхад ажиллах бүрэн

бололцоотой. өðºìäëºãèéí òåõíîëîãè íèéëìýë áèø, õºðñíèé äýýæ àâàõ áîëîìæòîé, дунджаар нэг ээлжинд 60 хүртэл метр өрөмдөх боломжтой

Муу тал нь:Үндсэн чулуулагт өрөмдөх боломжгүй. бүрэн бололцоотой õàãàñ õàòóóãààñ óðñàìòãàé áàéäàëòàé, äóíäààñ äýýø øàõàãäàëòàé, ñóëàâòàð õººäºã øàâðàíöàð, øàâðûã 1ì-ýýñ äýýø ã¿íä òóñ òóñ èë¿¿ ã¿í ºðºìäºõ áîëîìæã¿é íü òîãòîîãäæýý.

Төв алдуулагчтай хийн цîõèëòîò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí õýðýãëýãäýõ õ¿ðýý /çîðèóëàëò/Бул чулуулаг агуулсан геологийн бүх төрлийн хурдасд 89-273мм-ийн голчтой бэхэлгээний яндантай, 400м хүртэл гүнтэй цооног өрөмдөхөд ашиглаж болно. Гол төлөв гидрогеологийн судалгаанд ашиглана.

Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжХийн цохилуурт өрөмдлөгийн аргаар өрөмдөхөд шаардлагатай тоног төхөөрөмж нь доорх үзүүлэлттэй байвал зохино. Үүнд:

0-60эрг\мин эргэлтийн давтамжтай, 750-3000кН эргэлтийн моменттой \эргэлтийн момент нь хийн цохилуурт багажны хэмжээ, цүүцний голчоос хамаарна\

3-21кН тэнхлэгийн ачаалалтай, гүехэн цооног өрөмдөх \өрмийн сумны уртаас хамаарна\. Тэнхлэгийн ачаалал нь цооногоос хийн цохилуурт багажтай өрмийн сумыг татах хангалттай хүчтэй байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл тэнхлэгийн ачаалал нь цооногийн гүнтэй холбоотой бөгөөд өрмийн сумны жин нь өрмийн яндан болон цүүцний голчоос хамаараад 10-20кг\м байна.

Төв алдуулагчтай хийн цîõèëóóðò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí áàãàæ õýðýãñýë

Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт багажны бүтэц Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт эргэлтэт өрөмдлөгийн аргад төрөл бүрийн фирмд үйлдвэрлэсэн хийн цохилуурт багажийг хэрэглэнэ. 2-р лекцэнд ОДЕКС төрлийн багажны техникийн үзүүлэлтийг нарийвчилсан тусгасан байгаа тул түүнээс дахин уншиж сэргээнэ үү. ОДЕКС төрлийн төв алдуулагчтай хийн цохилуурт багажны төрөлд цүүц (1), өргөсгөгч (2), бэхэлгээний яндангийн ул (3), хөтлөгч (4), бэхэлгээний яндан (5), хийн цохилуурт багаж (6), шилжүүлэгч (7) чиглүүлэгч (8), богино яндан (9), үртэс чиглүүлэгч (10) зэргээс бүрдэнэ.

Зураг 10.2 Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт эргэлтэт аргын багаж хэрэгсэл

Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт багажны үзүүлэлт 2-р лекцэнд ОДЕКС төрлийн багажны техникийн үзүүлэлтийг, 9-р лекцэнд хийн цохилуурт багажны үзүүлэлтүүдийг тусгасан байгаа тул түүнээс дахин уншиж сэргээнэ үү.

Төв алдуулагчтай хийн цîõèëуурò - ýðãýëòýò ºðºìäëºãèéí òåõíîëîãè Төв алдуулагчтай хийн цохилуурт эргэлтэт өрөмдлөгийн технологийн үзүүлэлтэнд ýðãýëòèéí äàâòàìæ, эргэлтийн момент, агаарын өгсөх хурд, агаарын даралт, агаарын зарцуулалт ордог.

Эргэлтийн давтамж нь ОДЕКС багажны хэмжээнээс хамаарна. Õ¿ñíýãò 10.1

ОДЕКС төрлийн багажны эргэлтийн давтамж

ОДЕКС-ийн төрөл

ODEX- 90 ODEX-115 ODEX-140 ODEX-165 ODEX-190

Эргэлтийн давтамж, эрг\мин

20-30 20-25 I5-20 I5-20 I0-I5

Гэхдээ эргэлтийн давтамж нь хийн цохилуурт багажны давтамж болон өргөссөн цооногийн голчоос хамаарна. Түүнчлэн хурдас, чулуулгийн төрлөөс хамаарна. Тухайлбал шаварлаг хурдас, зөөлөн хурдасд өрөмдөх үед өндөр эргэлтийн давтамж хэрэгтэй.

Эргэлтийн момент Õ¿ñíýãò 10.2

ОДЕКС төрлийн багажны эргэлтийн момент

ОДЕКС-ийн төрөл

ODEX- 90 ODEX-115 ODEX-140 ODEX-165 ODEX-190

Хамгийн бага эргэлтийн момент, Нм

900 2000 3000 4000 >6000

Цооногийн гүн, м

60 I00 I00 I00 I00

Өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийн эргэлтийн мотор нь ОДЕКС аргаар өрөмдөх үед түүний өрөмдөх цооногийн гүнд тохирсон хангалттай моменттой байх ёстой юм.

Агаарын өгсөх хурд Бутлагдсан чулуулгийн үртсийг газрын гадаргууд амжилттай гаргах агаарын өгсөх хурд нь өрмийн яндан болон бэхэлгээний яндангийн хоорондох цагирган орон зайн хэмжээнд болон компрессорын чадлаас хамаарна. Гэхдээ дунджаар хамгийн багааар бодоход 20м\с байдаг байна. Өрмийн яндангийн голч нь хийн цохилуурт багажны гадна голчоос их байж болдоггүй.

Агаарын өгсөх хурдыг доорх илэрхийллээр тодорхойлно.

, м\с

Энд: F – агаарын зарцуулалт, м3\минD – бэхэлгээний яндангийн дотор голч, ммD – бэхэлгээний яндангийн гадна голч, мм

, м\с

Энд: F – агаарын зарцуулалт, л\секD – бэхэлгээний яндангийн дотор голч, ммD – бэхэлгээний яндангийн гадна голч, мм

Агаарын зарцуулалт Доорх номонграмаас агаарын зарцуулалт болон агаарын өгсөх хурдыг сонгон авч болно.

Зураг10.3 Агаарын зарцуулалт болон өгсөх хурдыг тооцоолох номограм

Зураг10.4 Агаарын зарцуулалт болон өгсөх хурдыг тооцоолох номограм

Агаарын даралт Агаарын даралт нь 12-14бар байх нь хамгийн зохимжтой.

Лекц 11. Öîîíîãèéí õàçàéëò

ªãºãäñºí ÷èãëýëýýñ ãàæèõ íºõöëèéã öîîíîã õàçàéõ ãýíý. Ýíý íü öîîíîãèéã ãàäàðãóó äýýðýýñ ºðºìäºæ ýõýëñýí òýð áàéðëàëààñ öîîíîãèéí òýíõëýã тодорхой îðîí çàéä ÷èãëýëýý ººð÷ëºõ ÿâäàë юм. Öîîíîãèéí îðîí çàéí áàéðëàëûã àçèìóòûí ºíöºã , çåíèòèéí ºíöºã , íàëóóãèéí ºíöºã ãóðâààð òîäîðõîéëäîг тул цооногийн хазайлт нь орон зайд чиглэлээ өөрчлөхдөө цооногийн çåíèòèéí болон àçèìóòûí ºíöãийг õàçàéлгаäàã. Цîîíîã õàçàéæ явцыг áîäèò болон çîõèîìëоор хазайлгах ãýæ хоёр ангилдаг. Энэхүү лекцэнд бид зөвхөн цооног бодитойгоор хазайх явцыг үзнэ.Цооног бодитойгоор хазайх явцыг аíõ 1880-ààä îíд íåôòü, õèéí öîîíîãóóäад, 1907 îíä ºìíºä Àôðèêò хатуу ашигт малмалын цооногт àëìàçàí өрөмдлөг хийж байхад òýìäýãëýñýí áàéäàã. Цооног бодитойгоор хазайх нь дараах сөрөг үр дагаварыг авчирдаг. Үүнд:

ашигт ìàëòìàëûí îðä ãàçðûí ¿íýëãýý áîëîí ò¿¿íèéã íýýõ àðãûí ñîíãîëòîíä íîöòîé àëäàà ãàðгàí áóðóó ìýäýýëýë ºãдөг.

өðºìäëºãèéí òåõíîëîãèä ñºð㺺ð íºëººëäºã. Öîîíîã õàçàéñíààñ áîëæ ºðºìäëºãèéí ñóì öîîíîãèéí õàíàíä ¿ðýëäýæ, õàâèðна. Үç¿¿ðèéí áàãàæèíä ºãºõ òýíõëýãèéí à÷ààëëûã òîõèðóóëàхад õ¿íäðýëòýé áîëнî.Түүнчлэн ºðмèéí áîëîí áýõýëãýýíèé ÿíäàí ýëýãäýëä îðíî. ªðãºëò áóóëãàëòûí àæèë ìºí õ¿íäðýëòýé ÿâàãäàæ ºðºìäëºãèéí ажлын á¿òýýмж áóóðäàã.

цооногт îñоë гаргах нөхцлийг бүрдүүлдэг. ºðºìäëºãèéí ïðîöåññèéí õýâèéí àæèëëàãààã àëäàãäóóëж, ãåîëîãèéí

ìýäýýëëèéг ¿íýí авахад ìóóãààð íºëººëäºã. Èéìд өрөмдлөгийн бригад нь öîîíîãèéí õàçàéх шалтгаàí, түүнд нөлөөлж байгаа õ¿÷èí ç¿éëсèéã ñàéòàð ñóäëàж, түүнээс óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëæ áàéõ øààðäëàãàòàé.

Öîîíîãийн õàçàéлтанд нөлөөлөх хүчин зүйлс Öîîíîãèéí õàçàéëòàíä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëсèéã:

гåîëîãè тåõíèê òåõíîëîãèéí ãýæ гурав àíãèëæ àâ÷ ¿çäýã.

Ãåîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éëä ãîë÷ëîí ºðºìäºæ áàéãàà ÷óëóóëãèéí íýãýí òºðëèéí áóñ, àäèë áèø ÷àíàðààñ õàìààðäàã. Õàòóóëãààðàà ¿åëýí òîãòñîí ÷óëóóëãèéí ¿å¿¿äèéã ¿ç¿¿ðèéí áàãàæ íýâòðýõýä çåíèòèéí áîëîí àçèìóòûí ºíöãèéí ººð÷ëºëò ãàðäàã (Çóðàã 11.1).

Çóðàã 11.1 Öîîíîã õàçàéõ ¿íäñýí ç¿é òîãòëóóä

à- õàòóóëãààðàà ººð ººð ÷óëóóëãèéí õèë çààãèéã ¿ç¿¿ðèéí áàãàæ íýâòðýõ áàéäàë á- õàòóóëãààðàà ¿åëýí òîãòñîí ÷óëóóëãèéã íýâòðýõ ¿åä ãàðàõ öîîíîãèéí õàçàéëò â- ñóë, ñýâñãýð õóðäàñ ÷óëóóëàãò íàëóó чиглэлтэй öîîíîã өрөмдөх үед цооног õàçàéõ байдалã- ÷óëóóëãèéí óíàëûí ºíöºã áàãà áàéõ ¿åä öîîíîã õàçàéõ áàéäàë

Ǻºëºí ÷óëóóëãààñ õàòóó ÷óëóóëàãò øèëæèõ ¿åä ¿ç¿¿ðèéí áàãàæ íü 纺ëºí õýñãèéã èë¿¿ ýð÷èìòýé áóòàëæ, õàòóó õýñãýýñ èë¿¿ ýñýðã¿¿öýëòýé òóëãàðàí öîîíîã (ºðºìäëºãèéí ñóì) õàòóó ÷óëóóëàã óðóóãàà õàçàéäàã. Ýñðýãýýð õàòóóãààñ 纺ëºí ÷óëóóëàãò øèëæèõýä ìºí ë õàòóó ÷óëóóëàã óðóó õàçàéõ áà ýíý íü õàòóó ÷óëóóëãààñ ìºí ë ýñýðã¿¿öýëòýé òóëãàð÷ áàéдаг байна. Хатóóëãààðàà ¿åëýí òîãòñîí, óíàëûí ºíöºã íü õóðö áóþó áàãà áàéõ ¿åä äýýðõ õóóëèéí äàãóó öîîíîã õàçàéõäàà óã äàâõàðãàä ïåðïåíäåêóëÿð ÷èãëýë óðóó òýì¿¿ëæ áàéäàã. Ǻºëºí, ñýâñãýð õóðäàñ ÷óëóóëàãò íàëóó öîîíîã ºðºìäºõ ¿åä ºðºìäëºãèéí ñóìíû æèíãèéí óëìààñ цооног налуу òàë óðóóãàà õàçàéäàã. ×óëóóëãèéí óíàëûí ºíöºã áàãà áóþó 15-240 áàéõ ¿åä öîîíîã õàçàéõäàà õàòóó ÷óëóóëãèéí õèë çààãèéí äàãóó õàçàéäàã áàéíà.Түүнчлэн áóë ÷óëóó, õàéðãà äàéðãà á¿õèé ¿å дөрөвдөгчийн хурдасд öîîíîã ìàø ýð÷èìòýé õàçàéõ áà ýíý ¿åä çåíèòèéí ºíöºã õàçàéõààñ ãàäíà àçèìóòûí ºíöãèéí ººð÷ëºëò ãàðäàã. Геологийн хүчин зүйлсээс болж хазайж байгаа хазайлтаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд бóë ÷óëóó, õàéðãà äàéðãà á¿õèé ¿å дөрөвдөгчийн хурдас чулуулагт:

äýýæèéí ÿíäàíãèéí óðò 6-12 ì áàéõààñ ãàäíà ¿ç¿¿ðèéí áàãàæèíä ºãºõ ºðºìäëºãèéí ñóìíû ýðãýëòèéí äàâòàìæ áîëîí òýíõëýãèéí à÷ààëëûã àëü áîëîõ áàãà áàéëãàõ õýðýãòýé.

õàéðãàðõàã õóðäàñ ÷óëóóëàãò ºðºìäºõ人 òýð õýñãèéã óðüä÷èëàí öåìåíòëýí áàðüöàëäóóëæ ºðºìäºõ áà òîìîîõîí áóë ÷óëóóã áóóäàæ áóòàëñíû äàðàà ºðºìäºнө.

Т åõíèêèéí õ¿÷èí ç¿éëä өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг хазгай суурилуулах, эргүүлэгч эвдэрхий, àìñðûí ÷èãë¿¿ëýã÷ ÿíäàíã õàíãàëòòàé áýõëýýã¿é ýñâýë áýõýëãýý хэрэглээгүй байх зэрэг үзүүлэлтүүд орохоос гадна

õýðýãëýæ áàéãàà òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëèéí õèéö, ÷àíàð áîëîí òýäãýýðèéí áóðóó õýðýãëýýíýýñ áîëæ öîîíîãèéí õàçàéëò ¿¿ñýõ øàëòãààí áîëäîã. ¯¿íä:

ºðºìäëºãèéí áîëîí äýýæèéí òàõèð ÿíäàí õýðýãëýõ áà ÿíäàíãóóäûí õîëáîîñ òýãø áóñ áàéõ

ºðºìäëºãèéí õºòëºã÷ ÿíäàí áàðèã÷ ïàòðîíû øïèíäåëä òýãø áóñ áýõëýãäýõ 3. æèãä áóñ õàíûí çóçààíòàé ¿ç¿¿ðèéí áàãàæ õýðýãëýõ

гулууз дээжний áîãèíî ÿíäàí õýðýãëýõ (ÿëàíãóÿà õàòóóëãààðàà ¿åëýí òîãòñîí ÷óëóóëàãò)

õàòóó õàéëøèí õóøóóíû ø¿äí¿¿ä èõ öóõóéëòòàé áàéõ ¿åä òîõèîëäîõ öîîíîãèéí õàíà áà ºðºìäëºãèéí ñóìíû öóâààíû õîîðîíäîõ çàâñðûí çàé èõ áàéõ

öîîíîãèéí ãîë÷èéí õýìæýýíýýñ õýò õîë áàãà ãîë÷òîé ºðºìäëºãèéí ÿíäàí õýðýãëýõ

ºíäºð òýíõëýãèéí à÷ààëàëòàé ¿åä õàíãàëòòàé áóñ áàò áýõ ÷àíàðòàé ºðºìäëºãèéí ÿíäàí õýðýãëýõ ãýõ ìýò.

Т åõíîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éë д ºðºìäëºãèéí àðãà áîëîí òåõíîëîãèéí ãîðиìûí ¿ç¿¿ëýëò, àæèëëàãñäûí ìýäëýã чадвар орно. 1. Өрөмдлөгийн аргын хувьд аëìàçàí өрөмдлөгийн үед ÷óëóóëàã õàðüöàíãóé æèãä áóòëàãäàж, цооногийн цагирган орон зайн 1-1.5 ìì-ýýñ èõã¿é áàéдгаас öîîíîãèéí õàçàéëò áàðàã гардаггүй. Хàðèí õàòóó õàéëøèí өрөмдлөгийн аргын үед ÿëàíãóÿà õàâèðãàí ø¿äýò õóøóóãààð ºðºìäºõ ¿åä ø¿äí¿¿äèéí õàæóó òèéø èõýýõýí öóõóéñàí (6-12мм) áàéäàë íü цооногийн цагирган орон зайг ихэсгэж, энэ нь чулуулгийн шинж чанараас (õàòóóëaã) хамааран öîîíîãèéг õàçàéëгадаг. 2. Өрөмдлөгийн технологийн горимын хувьд: а. ìåõàíèê õóðäÌåõàíèê õóðä õè÷íýýí èõ áàéхад öîîíîãèéã õàçàéëãàõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ¿éë÷ëýõ õóãàöàà áàãà áàéж энэ нь õàçàéëòûí ýð÷мыг багасгаж байдаг учраас механик хурд бага байхад цооног хазайõад нөлөөлдөг. б. чулуулаг бутлах áàãàæèíä ºãºõ òýíõëýãèéí à÷ààëàë Чулуулаг бутлах багажинд очих òýíõëýãèéí à÷ààëàë èõ áàéõ òóñàì öîîíîãèéã õàçàéëãàõàä хүргэнэ. Ýíý íü ÿëàíãóÿà áàò áýõ ìóó, áîãèíî ÿíäàí õýðýãëýõýä èë¿¿ èëýðíý.в. ªðºìäëºãèéí ñóìíû эргэлтийн äàâòàìæ Өрөмдлөгийн сумны эргэлтийн давтамж èõ áàéх тусам цîîíîãèéã õàçàéëãàõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ¿éë÷ëýõ õóãàöàà áàãà áàéж энэ нь õàçàéëòûí ýð÷мыг багасгаж байдаг. Харин эргэлтийг бага өгвөл цооног хазайõад нөлөөлдөг. г. Угаалгын шингэний зарцуулалтǺºëºí ÷óëóóëàãò ÷àíàð ìóóòàé óãààëãûí øèíãýíýýð èõýýõýí ºíäºð çàðöóóëàëòòàé óãààëãà õèéñíýýð öîîíîãèéí õàíûí ÷óëóóëãèéã óãààæ, èíãýñíýýð öîîíîãèéí õàçàéëò ¿¿ñýõ íýã øàëòãààí áîëíî.3. Ажилчдын мэдлэг, өрөмдлөгийн ур чадвар бага байх нь өрөмдлөгийн технологийн горимын үзүүлэлтийг тохируулахад

хүндрэл учруулдаг. Ингэснээрээ цооногийг хазайлгахад асар их үүрэг гүйцэтгэдэг. Цооног хазайж байгааг мэдэх ¿íäñýí øèíæ òýìäã¿¿äэд:

өðºìäëºãèéí ñóìíû õýò ýëýãäýë, ÿëàíãóÿà õîëáîîñíû ýëýãäýë д¿¿æëýýòýé, ìºðãºö㺺ñ ºðãºãäñºí ºðºìäëºãèéí ñóìûã ýðã¿¿ëýõýä

õ¿íäðýëòýé áàéõ өðºìäëºãèéí ñóìûã ºðãºõºä áàéæ áîëîõ æèíãýýñ íü ìýäýãäýõ¿éö èõ

õ¿÷ îðîõ тåõíèêèéí îñîë îëîí ãàðàõ, ÿëàíãóÿà ºðºìäëºãèéí ñóì òàñðàõ îñîë тîíîã òºõººðºìæèéí õýâèéí áóñ õýò èõ à÷ààëàë

Дээрх øèíæ òýìäýã илрэвэл öîîíîãт хэмжилт хийж õàçàéëòûã нь тодорхойлж, цаашид авах арга хэмжээг төлөвлөж, хэрэгжүүлэх ёстой.

Öîîíîãèéí õàçàéëòûí õýìæèëòÖîîíîã õàçàéæ ýõëýõèéã ìýäýæ áàéõûí òóëä öîîíîã ã¿íçãèéðýх ÿâöàä ò¿¿íèé ÷èãëýëèéã ¿å øàòòàéгаар õÿíàж байõ øààðäëàãàòàé.Öîîíîãèéí õàçàéëòûí õÿíàëò íü øóóðõàé áîëîí òºëºâëºãººò õÿíàëòààð õýðýãæèíý.

Øóóðõàé õÿíàëò íü ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí õýìæýýíä õýðýãæèíý.Шуурхай хяналтаар цооногийн хазайлтыг хэмжихдээ:

бàãàõàí ã¿íòýé öîîíîãò àçèìóòûí ºíöãèéí ººð÷ëºëò áàðàã ãàðäàãã¿é тул 100-150 ì-èéí ã¿íòýé öîîíîãт çåíèòèéí ºíöãèéг

150м-ээс ã¿í öîîíîãóóäàä 50-100 ì òóòàìä, харин ãåîëîãèéí õ¿íäðýëòýé íºõöºëä 20-25 ì òóòàìä çåíèòèéí áîëîí àçèìóòûí ºíöã¿¿äèéã хэмжих ёстой.

Т ºëºâëºãººò õÿíàëò нь геофизикийн бригадын түвшинд хэрэгжинэ. Öîîíîãèéí õàçàéëòûг хэмжихдээ.

200-300ì òóòàìä 200ì õ¿ðòýë ã¿íд öîîíîãийг өрөмдөх òºñëèéí ã¿í дуусаж байгаа бол

хэмжèëòèéã õèéæ õÿíàíà.Öîîíîãèéí õàçàéëòûã õýìæèõ áàãàæóóä

Цооногий хазайлтыг хэмжихэд çºâõºí çåíèòèéí ºíöºã õýìæèõ çåíèòèéí áîëîí àçèìóòûí ºíöãèéã õýìæèõ гэсэн хоёр çîðèóëàëòòàé

багажуудыг хэрэглэж áàéíà.Îðîñîä анх 1913 îíä íåôòèéí ºðºìäëºãò öîîíîãèéí çåíèòèéí ºíöºã õýìæèõ áàãàæийг çîõèîñîí áàéдаг. Çåíèòèéí ºíöºã õýìæèõ áàãàæóóä øèíãýíèé òºâøíèé áîëîí ä¿¿æèíãèéí çàð÷ìààð àæèëëàõ ãýñýí õî¸ð òºðºë áàéäàã.Øèíãýíèé òºâøíèé çàð÷ìààð àæèëëàõ áàãàæ íü ãàí áîðòîãî, ò¿¿í äîòîð ñóóõ 14-24 ìì ãîë÷òîé, 150-200 ìì óðò, 1-2 ìì õàíûí çóçààí á¿õèé øèëýí áîðòîãî çýðãýýñ á¿ðäýõ áà øèëýí áîðòîãî äîòîð ò¿¿íèé ýçýëõ¿¿íèé 1/3 õýìæýýòýé 20 %-èéí õ¿÷èë õèéæ, ðåçèíýí áºã뺺㺺ð ñàéòàð áºãëºãäñºí áàéíà. Áàãàæèéã áóþó ïàòðîí äîòîð õºäºë㺺íã¿é áýõýëñýí õóðóó øèëèéã ºðºìäëºãèéí ÿíäàí äîòóóð öîîíîãò îðóóëàí õýìæèëò õèéõ èíòåðâàëä 30-60 ìèíóò õºäºë㺺íã¿é áàéëãàõ áºãººä õ¿÷èë øèëýí ãàäàðãóóòàé óðâàëä îðñíû óëìààñ ¿¿ñýõ ìºðººð çåíèòèéí ºíöãèéã òîäîðõîéëäîã.

Çóðàã 11.2 Çåíèòèéí ºíöºã õýìæèõ õóðóó øèëýí áàãàæ

tg= ;

Эíä: hmax, hmin –õàçàéñàí õóðóó øèëíèé äîòîðõè øèíãýíèé øèëýí ãàäàðãóóä ¿¿ñãýñýí äýýä áà äîîä ìºðèéí óðòûí õýìæýý, d –õóðóó øèëíèé ãîë÷

Õóðóó øèëýí äýõ øèíãýí ãàäàðãóó êàïèëÿð øèíæ ÷àíàðûí óëìààñ ÿã õýâòýý òîãòäîãã¿é, øèíãýíèé ãàäàðãóó õóðóó øèëíèé õàíàòàé õóðö ºíöºã ¿¿ãýñýí òýð òàëäàà äýýð, ìîõîî ºíöºã ¿¿ñãýñýí òýð òàëäàà äîîð áàéðëàëòàé áàéäàã. Èéìýýñ èíãýæ õýìæñýí ºíöºã (è), æèíõýíý áîäèò çåíèòèéí ºíöºã (ä)-ººñ áàãà áàéíà. Ýíý íü õóðóó øèëíèé ãîë÷, õàíûí áàðçãàð ÷àíàð, íàëóóãèéí ºíöºã ãýõ ìýò ç¿éëýýñ øàëòãààëàõ áà õýìæèëò á¿ðò òóðøèëòààð òîãòîîãäñîí çàñâàðûí óòãà íýìýãääýã. ä=è+

Öîîíîãèéí õàçàéëòûã á¿ðýí õýìæèõýä (çåíèòèéí áà àçèìóòûí ºíöã¿¿ä) äàðààõ áàãàæóóä (èíêëèíîìåòð¿¿ä)-ûã õýðýãëýäýã. Үүнд:1. Øèíãýíèé õýâòýý òºâøíèé çàð÷ìààð àæèëëàõ íàðèéí ÷èãë¿¿ëýã÷ á¿õèé ÃÁÎ-ß-2Ì, ÍÊÀ, ÌÈÐ2. Ñîðîíçîí õýìæèã÷ á¿õèé Ïîëÿêîâûí, ÌÈ-42, È-6, ÓÌÈ-25, ÌÈ-30, ÎÊ-40Ó, ÌÈ-30Ó, ÌÈ-42Ó, ÈØ-2, ÈØ-3, ÈØ-4, ÈÊ-1, ÈÊ-23. Öàõèëãààí ñîðîíçîí ÌÈÀ-II, ÌÈÀ-III, ÌÈÀ-IIIÌ4. Òóóõàéò ÈÃ-2, ÈÃ-50, ÈÃ-705. Ôîòîýëåìåíò á¿õèé ÈÔ-1, ÈÔ-2, ÌÔ-5, ÈÔ-6, ÀÔÈ-1, ÃÏ-Ê1, ÌÒ-1

Öîîíîãèéí õàçàéëò, ÷èãëýëèéã õÿíàõ òºëºâëºãººò õÿíàëòûí ¿åä ÈÊ-2, ÓÌÈ-25, ÌÈ-30 èíêëèíîìåòð¿¿äèéã õýðýãëýäýã.

Öîîíîãèéí õàçàéëòûí øóóðõàé õýìæèëòèéí ¿åä ñîðîíçîí ÷àíàð áàãàòàé ÷óëóóëàãò È-6, ÎÊ-40Ó, ÌÈ-30Ó, ÌÈ-42Ó, ÌÒ-1 áàãàæóóäûã õýðýãëýäýã.

Çóðàã 11.3 Èíêëèíîìåòð¿¿äà.È-6 төрлийн инклинометр 1-ºíöºã õýìæèõ ìýäðýìòãèé ýëåìåíò 2-ã¿¿ð 3-öàãèéí ðåëå 4-äàìæóóëàõ ìåõàíèçì á.ÎÊ-40Ó төрлийн универсаль инклинометр 1-ìåòàëë ¿ç¿¿ð 2-ðåçèí 纺ëºâ÷ 3-äàðàã÷ 4-õàìãààëàëòûí áîðòîãî 5-íÿãòðóóëàã÷ æèéðýã 6-á¿ðõ¿¿ë 7-ìýäðýã÷ ýëåìåíò 8-àÿãà 9-æààç 10-ñòàêàí 11-øèëáý 12,16,21,28-ï¿ðøí¿¿ä 14,17-öºí 15-íóäàðãà 18-õàðüöàëò 19-öàõèëãààí ñîðîíç 20-ç¿ðõýâ÷ 22-òýíõëýã 23-øòåêêåð 24-öèëèíäð ñóóðü 25-óäèðäàõ ðåëå 26-öàãèéí ðåëå 27-áàòòàðåé 29-íèïïåëü 30-ìóôò 31-òàòëàãàíû òîëãîé

Бодитойгоор хазайсан цооногийг засах арга хэмжээ ªðºìäëºãèéí ïðîöåñèéí ¿åä õàçàéñàí öîîíîãèéã äàðààõ àðãóóäààð çàñàæ áîëäîã. Үүнд:

èõ áèø õàòóóëàãòàé ÷óëóóëàãò õàçàéñàí õýñãèéã öåìåíòëýí дотуур нь бага голтой өрмийн сумаар өрөмдөх. Энэ үед ¿ç¿¿ðèéí áàãàæèä ºãºõ òýíõëýãèéí à÷ààëëûã áàãà байлгах ёстой.

нэлээд õàòóóëàãòàé ÷óëóóëàãò òýð õýñãèéã áóóäàæ, áýõýëãýýíèé ÿíäàí ñóóëãàí, öåìåíтлэж дотуур нь бага голтой

өрмийн сумаар өрөмдөх. Энэ үед ºðºìäëºãèéí технологийн ãîðèìын үзүүлэлтүүдийг багаар авах ёстой.

хазàéñàí öîîíîãèéн ýñðýã ÷èãëýëä íü çîõèîìëîîð õàçàéëãàõ Цооног хазайхаас урьдчилан сэргийлэх

Цîîíîãèéí õàíà õàçàéõ áîëîìæîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõèéí òóëä äàðààõü àðãà õýìæýýã àâ÷ ÿâóóëäàã. ¯¿íä:1. Õ¿íäð¿¿ëýã÷ ºðìèéí ÿíäàíã õýðýãëýõ:

Ýíä: Lkp.õ.ÿ - õ¿íäð¿¿ëýã÷ ºðìèéí ÿíäàíãèéí êðèòèê óðò, ìÅ - óÿí õàòàí ìîäóëüqõ - 1ì óðò õ¿íäð¿¿ëýã÷ ºðìèéí ÿíäàíãèéí æèí, êãI - õ¿íäð¿¿ëýã÷ ºðìèéí ÿíäàíãèéí õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàéí èíåðöèéí ìîìåíò, ì4

I=0.05(D4õ-d4

õ)

Ýíä: Dõ, dõ - õ¿íäð¿¿ëýã÷ ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãàäíà, äîòíîõ ãîë÷, ìÕýðýâ 0.8 Lõ> lkp.õ.ÿ áîë 1/2 lkp.õ.ÿ òýíö¿¿ çàéíä õ¿íäð¿¿ëýã÷ ºðìèéí ÿíäàíãèéí óðòààð óãñðàãäàíà.

2. Áàò áýõèéã íü ñàéæðóóëñàí áàãàíàò ÿíäàíã, õàòóó õàéëøèí áîëîí àëìàçàí ºðºìäëºãò òºâëºð¿¿ëýã÷òýé íèïïåëèéã ñòàíäàíäàðòûí áàãàíàò ÿíäàíä õîëáîж хэрэглэх

Áàãàíàò ÿíäàíòàé ¿åä õîòîéæ ýõëýõ êðèòèê à÷ààëàë íü:

, kH

Ýíä: Lá.ÿ - áàãàíàò ÿíäàíãèéí óðò, ì

3. Öîîíîãèéí òýíõëýãò áàãàíàò ÿíäàíãèéí òýíõëýã íèéöëýã áàéлгаõ /ººðººð õýëáýë ÿíäàíãèéí õîòîéëò áàãàñàõ/ Öîîíîãèéí õàíûí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëòýíä öîîíîãèéí õàíûí íóðàëòûí ïðîöåññ íºëººëäºã áà ýíý íóðàëòûí ïðîöåññ íü ÷óëóóëãèéí áàò áýõ áîëîí ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí ìàòåðèàëûí òºð뺺ñ õàìààðäàã. Àëìàçàí ºðºìäëºãèéí ¿åä öîîíîãèéí õàíûí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëòèéã áàãàñãàõ çîðèëãîîð áàãàíàò ÿíäàíãèéí äîîä òàëä òºâëºð¿¿ëýõ ç¿éë õèéñýí áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí ºðìèéí ñóìûã öîîíîãò òºâëºð¿¿ëýõ çîðèëãîîð íýìýãäýë òºâëºð¿¿ëýëò á¿õèé ºðãºñãºã÷èéã ºðìèéí ñóìàíä óãñàð÷ ºãäºã. Өðºìäñºí öîîíîãèéí õàíûí áàéäëûã îéðîëöîîãîîð ¿íýëýõäýý äîîðõè èëýðõèéëëèéã àøèãëàäàã.

Dá=2Dº.õ-dã.ä-2, ì

Ýíä: Dá - öîîíîãèéí áîäèò ãîë÷, ìDº.õ - ºðìèéí õóøóóíû ãîë÷, ììdã.ä - ãóëóóç äýýæèéí ãîë÷, ìì

- ºðìèéí õóøóóíû õàíûí çóçààí, ìì

Öîîíîãèéí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëòèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà áàãàíàò ÿíäàíãèéí /ýñâýë ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæ äýýð óãñàðñàí èæ á¿ðäýë áàãàæ õàçàéëòûí ºíöãèéí /òýíõëýãèéí õàçàéëòûí ºíöºã/ õýìæèãäýõ¿¿í íü:

max=arcsin , ãðàäóñ

Ýíä: max - ýõíèé áàéðëàëààñ öîîíîãèéí òýíõëýãò õàçàéñàí õÿçãààðûí ºíöºã Dö - öîîíîãèéí ãîë÷, ììDá.ÿ - áàãàíàò ÿíäàíãèéí ãîë÷, ììLá.ÿ - áàãàíàò ÿíäàíãèéí óðò, ì

4. Иçîòðîï ÷óëóóëàãò àëìàаçààð öîîíîã ºðºìäºõ ¿åä íýëýýä óðò áàãàíàò ÿíäàíã õýðýãëýäýã. Áàãàíàò ÿíäàíãèéí óðòûí êðèòèê óòãà íü:

Lkp.á.ÿ=

Ýíä: Dá.ÿ, dá.ÿ - áàãàíàò ÿíäàíãèéí ãàäààä, äîòîîä ãîë÷, ìPkp - ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæ äýýðõè õàìãèéí èõ êðèòèê à÷ààëàë, Í

5. Цîîíîãèéí õàíûí áàéðëàëûã öîîíîãèéí îðîí çàé äîòîð õÿíàõ ÿâäàë þì. Ýíä øèíãýíèé ò¿âøиíèé õýâòýý áàéðëàëä ¿íäýñëýñýí áàãàæèéí òóñëàìæòàéãààð öîîíîãèéí õàçàéëòûí çåíèòèéí ºíöãèéã òîäîðõîéëæ áîëäîã.

Ýíä: hmax - õýâíèé õàìãèéí äýýä öýãýýñ ñàâíû òýíõëýãò ïåðïåíäåêóëÿð õàâòãàéä áàéðëàæ áàéãàà öýã õ¿ðòýëõ çàé /11.4 äүгээр çóðãèéã ¿ç/hmin - õýâíèé õàìãèéí äîîä öýãýýñ ñàâíû òýíõëýãò ïåðïåíäåêóëÿð õàâòãàéä áàéðëàæ áàéãàà öýã õ¿ðòýëõ çàé.

Çóðàã 11.4 Цооногийн орон зайн байрлал

Æèæèã çîõèöóóëàëò õèéñýí çåíèòèéí ºíöãèéí áîäèò óòãà:

ç=+nи

Ýíä: nè - çîõèöóóëàõ èëòãýëö¿¿ð /ãàçðûí ãàäàðãóó äýýð òóðøèëòààð òîäîðõîéëäîã/, ãðàäóñ. Èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã Ñ.Ñ.Ñóëàøêèíà ñàâíû ãîë÷ 18ìì áàéõ ¿åä òîäîðõîéëæýý. Ýíý óòãûã äîîð õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ.

Õ¿ñíýãò 11.1

Çîõèöóóëàõ èëòãýëö¿¿ð

Õýìæèëò àâñàí áîñîî òýíõëýãýýñ ñàâíû òýíõëýã õàçàéñàí ºíöºã, , ãðàä

0 10 20 30 40 50 60 70

Çîõèöóóëàõ èëòãýëö¿¿ð, nk, ãðàä 0 2.5 6 7 8 7 6 4Áîñîî òýíõëýãýýñ /ç/ ñàâíû òýíõëýã õàçàéñàí áîäèò ºíöºã, ãðàä

0 12.5 25 37 48 57 66 74

Öîîíîãèéí õàçàéëòûí ç¿é òîãòîëûã тогтоохÖîîíîãèéí õàçàéëòûí ç¿é òîãòîëûã тогтоохдоо тухайн îðäûí ãåîëîãèéí òîãòîö áîëîí òóõàéí òàëáàéí õýñã¿¿äýä õóâààãäñàí áàéäëûã ñóäàëæ òîãòîîäîã. Ýíä Í ã¿íä öîîíîãèéí õàíûí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëòèéã òîäîðõîéëîõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéäàã. ¯¿íèé òóëä äîîðõè ºãºãäë¿¿ä ºãºãäñºí áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä:

Í ã¿í äýõ öîîíîãèéí çåíèò áîëîí àçèìóòûí õàçàéëò öîîíîãèéí õàíûí õàçàéëòûí îðîí çàé çåíèò áîëîí àçèìóòûí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëò

Öîîíîãèéí õàíûí õàçàéõ ýð÷èìæèëò íü À.Ëóáèíñêèéí òîäîðõîéëîëòîîð äàðààõü õýëáýðòýé áàéäàã. Í ã¿íä öîîíîãèéí õàíà íü ýõëýýä Ð áîñîî õàâòãàéä áàéðëàíà. Öààøäàà õàçàéëòûí ÷èãëýë ººð÷ëºãäñºíººð V õàâòãàéä áàéðëàíà. Òýãâýë ÀΠíü ýõíèé íàëóóãèéí ºíöºã 1-òýé òýíö¿¿. ÀÎÑ øèíýýð áèé áîëñîí íàëóóãèéí ºíöºã 2-òîé òýíö¿¿. ÑÀ ãóðâàëæèí íü ãýñýí àçèìóòûí ºíö㺺𠺺ð÷ëºãäºíº.ÑΠãóðâàëæèíòàé òîõèð÷ áàéãàà öîîíîãèéí á¿ðýí õàçàéñàí îðîí çàéí õýìæèãäýõ¿¿í íü äîîðõè èëýðõèéëëýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

Ýíä: - òóõàéí õýñãèéí òàëáàéä çåíèòèéí ºíöãèéí ººð÷ëºëò =2-1 Ýíä: - àçèìóòûí ººð÷ëºëò

=2-1 Ýíä: ä - òóõàéí ã¿íä çåíèòèéí ºíöãèéí äóíäàæ óòãà

Ýíä: Í, 1, 2, 1, 2 - öîîíîãèéí Í ã¿íèé ýõëýë áà òºãñãºëä áàéãàà çåíèò áîëîí àçèìóòûí ºíöã¿¿ä Öîîíîãèéí Í ã¿íä çåíèò áîëîí àçèìóòûí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëò íü:

i= / H

i= / H Лекц 12. Чиглэлтэй өрөмдлөг

Цооногийг зориудаар хазайлгах чиглэлтэй өрөмдлөг нь хатуу ашигт малтмалын ордыг хайхад хийгдэх өрөмдлөгийн ажилд шинэ аргуудыг хөгжүүлсэн. Энэ өрөмдлөгийн аргын техник-технологийг боловсруулалт нь шинжлэх – ухаан техникийн дэвшилд чухал ололтуудыг авчирсан юм. Цооногийн чиглэлийг анхных нь чиглэлээс харьцангуйгаар өөрчлөхийг цооногийн хазайлт гэж нэрлэдэг. Чиглэлтэй өрөмдлөгийг ашигласнаар геологи-хайгуулын ажлын чанар болон техник-эдийн засгийн үзүүлэлтүүд мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн. Öîîíîãèéã äàðààõ çîðèóëàëòààð çîðèóäààð õàçàéëãàäàã. ¯¿íä:

öîîíîãîîñ ãóëóóç äýýæ àâààã¿é òîõèîëäîëä òóõàéí èíòåðâàëä äàõèí ºðºìäºõºä

öîîíîãò ãàðсàн àâààðûã óñòãàõàä ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãã¿é òîõèîëäîëä

òºëºâëºãäñºí íàëóó öîîíîãîîñ õàçàéëãàõàä íàëóó áîëîí îëîí ìºðãºöºãò öîîíîã ºðºìäºõ çîðèëãîîð íàëóó öîîíîãèéã

ººð÷ëºõИйнхүү цооногийг хазайлгах шалтгаан нь маш олон янз байдаг боловч ихэнхдээ өрөмдлөгийн геологи-техникийн нөхцлөөс хамааруулдаг байна.Цооногийг хазайлгах ажиллагааг тусгай багаж хэрэгслийг ашиглан хийдэг. Цооногийг х¿ññýí ÷èãëýëýýð õàçàéëãàæ ºðºìäºõèéí òóëä түүнийг ººðèéíх нь äàãóó ýð÷èìæ¿¿ëýõ, ýñâýë ò¿¿íèé ýñðýã áàéëãàõ òèéì òåõíîëîãè, òåõíèê õýðýãñýë õýðýãëýõ õýðýãòýé áîëíî. Òóõàéëáàë õ¿ññýí ÷èãëýëä õàçàéëãàæ ºðºìäºõèéí òóëä (çåíèòèéí ºíöãèéã èõýñãýí) áîãèíî гулууз дээжний ÿíäàí õýðýãëýõ ÷ þì óó, èõýýõýí èë¿¿ ãàðñàí ãàðöòàé ø¿ä á¿õèé õóøóó õýðýãëýí, òýíõëýãèéí ºíäºð à÷ààëàëòàé ºðºìäºõ ãýõ ìýò.

Цооногийн орон зайн байрлалын үзүүлэлтүүд, тэдгээрийг тодорхойлох аргаЦооногийн орон зайн байрлалын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлоход: цооногийн тэнхлэг, цооногийн трасс, зенитийн өнцөг θ (налуугийн өнцөг η), азимутын өнцөг α, хэмжсэн өнцгийн цэгээс цооногийн амсар хүртэлх зай L зэргийг ашигладаг. Цооногийн тэнхлэг гэдэгт геометрийн цэгийг ойлгох бөгөөд энэ нь цооногийн мөргөцгийн төв юм. Цооногийн трасс гэдэг нь цооногийн босоо болон хэвтээ хавтгайн проекц юм.

Зенитийн өнцөг θ гэдэг нь өгөгдсөн цэгт болон босоо хавтгайн хооронд цооногийн тэнхлэгийн проекцэд шүргэж байгаа босоо хавтгай дахь өнцөг юм. Зенитийн өнцгийг хэмждэг босоо хавтгайг апсипаль гэж нэрлэдэг. Азимутын өнцөг α гэдэг нь хэвтээ хавтгайг хэмждэг өнцөг бөгөөд энэ нь өгөгдсөн цэгт цооногийн тэнхлэгт шүргэж байгаа хэвтээ проекц болон сонгосон чиглэлээр үүсдэг. Азимутын α өнцөг нь сонгосон чиглэлээс цагийн зүүний дагуу тоологддог. Азимутыг газар зүй, соронзон мердиан, эсвэл тогтсон азимутын чиглэлээс хөтлөж болно. Иймд газар зүй, соронзон мердиан, эсвэл тогтсон азимутууд нь зохих ёсоор ялгагдана. Зарим тохиолдолд “налуугийн өнцөг η” гэсэн ойлголтыг ашигладаг. Налуугийн өнцөг η гэдэг нь өгөгдсөн цэг дэхь цооногийн тэнхлэг болон түүний хэвтээ проекын хавтгайн хооронд шүргэж байгаа өнцөг юм.

η =900- θθ болон α өнцгүүд нь орон зайнд цооногийн тэнхлэгийн байрлалын өөрчлөлтүүдийг бүрэн тодорхойлж чаддаггүй. Ямар нэгэн интервалд цооног хазайхад зөвхөн зенитийн өнцөг өөрчлөгдөхөөс гадна азимутын өнцөг өөрчлөгддөг. Үүнийг бүрэн хазайлтын өнцөг β гэдэг. β өнцөг нь инклинометрийн хэмжилтийн интервалаар хязгаарлагдаж байгаа зэрэгцээ байрлаж байгаа хоёр цэгийн хооронд цооногийн босоо тэнхлэгийн босоо проекцод шүргэдэг. Энэхүү өнцгийг доорх илэрхийллээр тодорхойлдог.

Цооногийн хазайлтын эрчимжилтыг тооцохын тулд тэдгээрийн хэмжилтийн цэгүүдийн хоорондох интервалын үзүүлэлтүүдийг тооцож, θ, β болон α өнцгүүдийн харьцангуй өөрчлөлтийн утгыг ашигладаг.

Ингэснээрээр зенитийн өнцгийн эрчимжилт нь , азимутын

өнцгийн эрчимжилт нь , бүрэн өнцгийн эрчимжилт нь тус

тус байна. Δθ = θ2 – θ1, ΔL=L2 – L1. Цооногийн хазайлтын эрчимжилтийн хэмжээс нь градус/м байна. Цооногийн хазайлтын эрчимжилтын хэмжилтүүдийн хоорондох интервалын утгыг багасгахын тулд аналитик геометрт “К” гэсэн муруйг тодорхойлдог. Энэ нь:

градус/м

Хэрэв цооногийн тэнхлэгийн ямар нэгэн интервал дээр зенитийн хазайлтын эрчимжилт тогтмол утгыг (iθ=const) хадгалж байвал

цооног яг энэ интервал дээрээ нумарсан байна гэж үздэг. Энд нумын

радиус нь болно. Тэгвэл муруйлтын радиус болон хазайлтын

эрчимжилт хоёрын хоорондын харьцаа нь:

Цооногийн траекторЗенит болон азимутын өнцгийн өөрчлөлт, хэмжигдэхүүнээс хамааран цооногийн траектор маш олон төрөл байдаг. Цооногийг түүнийг өрөмдөж эхлэх эхний өнцгийн хэмжигдэхүүнээс хамааран босоо (η0=900), хэвтээ (η0=00), налуу (00< η<900) гэж гурав ангилдаг. Цооногийн өнцөг анхныхаа утгаас өөрчлөгдөж эхлэхэд л цооног налуу чиглэлтэй болж эхлэнэ. Налуу цооног нь азимутын эхний утгаар тодорхойлогдоно. Цооногийн траектор нь цооногийн тэнхлэгийн муруйлт, хэмжээсийн өөрчлөлт байна. Хэмжигдэхүүний өөрчлөлтөөс хамааран азимутын өнцөг нь цооногийн хавтгайн хазайлт (Δα<50) цооногийн орон зайн хазайлт (Δα >50) гэж ялгагддаг. Цооногийн тэнхлэгээр зенитийн өнцгийн өөрчлөлтийн хэмжигдэхүүн болон байдлыг тооцсоноор түүний траектор нь босоо шулуун шугаман (θ<20÷60 θ), налуу шулуун шугаман (θ=const), хазайлт гэж гурав хуваагддаг. Цооногийн хазайлт нь эсвэл хэсэгчилсэн интервал нь зенитийн болон азимутын өнцгөөр тогтмол эсвэл хувьсах хазайлтын эрчимжилттэй байдаг. Цооногийн траектор зенитийн тогтмол эсвэл хувьсах хазайлтын эрчимжилттэй үед нэлээн налуу (налуугийн өнцөг гүн рүү гээ багасна) эсвэл эгц (налуугийн өнцөг гүн рүүгээ нэмэгдэнэ) болно. Цооногийн траектор нь азимутын тогтмол эсвэл хувьсах хазайлтын эрчимжилттэй үед цооног эхний азимутаасаа зүүн эсвэл баруун тийш хазайж эхэлдэг. Хэсэгчилсэн интервал дээрх хазайлтын эрчимжилийн хэмжигдэхүүнээс хамааран аажуухан болон огцом хазайлттай цооног гэж ялгагддаг. Огцом хазайлттай цооног нь өрөмдлөгийн процессийн үед цооногт ноцтой хүндрэл гарах шалтгаан болдог.

Öîîíîãèéã çîðèóäààð õàçàéëãàõ багаж хэрэгсэлЗîõèîìëîîð õàçàéëãàõ õýðýãñë¿¿äèéã çîðèóëàëòààð íü äàðààõ áàéäëààð àíãèëäàã:

Áàéðàí (ñóãàëàãääàãã¿é) øààíòãàí õàçàéëãàã÷óóä (ÊÎÑ-73-2.5î, ÊÎÑ-57-2.5î ÊÎÑ-44-1.5î) íü îëîí ìºðãºöºãò öîîíîãèéí íýìýëò ìºðãºöºã ãàðãàõ áîëîí îñîë ãàðñàí ¿å äàâõàðãûã òîéðîí ãàðàõ òîõèîëäëóóäàä õýðýãëýãääýã.

Õàçàéëãàã÷ ñóìóóä ¿íäñýí ìºðãºö㺺ñ õàçàéëãàõ áºãººä äîòðîî: - ñóãàëäàã øààíòãàí ñóì - îëîí óäààãèéí ¿éë÷èëãýýòýé ñóì â)øààíòàãã¿é ãóëñäàã ñóì ãýõ ìýò àíãèëàãääàã. Íóãàñòàé áîëîí òºâëºã÷ ñóìíû á¿ðäýë

........Çóðàã 12.1. Оëîí ìºðãºöºãò öîîíîã ºðºìäºõ ñõåì

Çóðàã 12.2. Ñóãàëàãääàãã¿é õàçàéëãàã÷ øààíòàã1-÷èãë¿¿ëýí õîëáîõ ÿíäàí, 2-òàâ, 3-øààíòàã, 4 болон 8-òóëãóóð êîíóñóóä, 5-áýõýëãýýíèé øóðàã, 6-øòîê, 7-õîëáîã÷ áîãèíî ÿíäàí

Çóðàã.64 Îëîí ìºðãºöºãò öîîíîã ºðºìäºõ ñõåì

Çóðàã 12.3 Áºã뺺í ìºðãºöºã

à.øèíãýíèé äàìæóóëãà,

á.áºã뺺

1-øèëáý, 2-òîãòîîã÷ øóðàã, 3-êîíóñ, 4-èõ áèå, 5-õóìñ (ïëàøêè)

Çóðàã 12.4 ÑÎ-73/46-3î

õàçàéëãàã÷ ñóì1-øèëæ¿¿ëýã÷, 2-ýðýã, 3-öºí, 4-øóðàã, 5-èõ áèå, 6-ºðºìäëºãèéí ñóì, 7-õÿçãààðëàã÷ òýâõ, 8-

Çóðàã 12.5. ÒÇ-3-73 õàçàéëãàã÷ ñóìI-ðîòîð, II-ñòàòîð,

1-õîëõèâ÷èéí õýñýã, 2 болон10-òóëãóóðóóä, 3-ñòàòîðûí ï¿ðø, 4-òóñãààðëàã÷, 5-ðîòîðûí ï¿ðø,6-èõ áèå, 7-ãîðèâ, 8 болон 9- äýýä áà äîîä õàãàñ øààíòãóóä,

Çóðàã 12.6. ÑÁÑ øààíòàãã¿é ãóëñäàã ñóì1-øèëæ¿¿ëýã÷, 2 болон 9- ï¿ðø¿¿ä, 3-õîëõèâ÷, 4-øààíòàã, 5-õºòëºã÷ ãîë, 7-ºíõð¿¿ëã¿¿ä, 8-õîëõèâ÷èéí çàíãèëàà, 10-èõ áèå, 11-ãîðèâ, 12-ãîðèâîí íóãàñ, 13-õàçàéëãàã÷, 14-õîëèã÷, 15-õºòëºãäºã÷ ãîë, 16-øèëæ¿¿ëýã÷

Çóðàã 12.7. Íóãàñòàé ñóìíû á¿ðäýëà.ö¿¿öýíä òóëñàí, á.çàâñðûí òóëãóóðòàé

1-òóñãàé õóøóó 2-äýýæèéí ÿíäàí 3-ìóôò (õîëáîâ÷) 4-íóãàñàí òîíîãëîë

Òóñãàé òåõíèê, õýðýãñýë, àðãûã àøèãëàí öîîíîãèéã çîðèóäààð õàçàéëãàäàã. Òóõàéëáàë: õàçàéëãàõ øààíòãàí ñóì, ÷èãëýëòýé ºðºìäºã ÓÍÊ-ÊÎ-ä çîðèóëñàí òºõººðºìæ, ÷èãëýëòýé ºðºìäºã ÁÑÍÁ-ä çîðèóëñàí øààíòàãã¿é ñóì, àëìàçàí ºðºìäëºãèéí ÑÎ-57/36-30 áîëîí ÑÎ -73/46-30-ä çîðèóëñàí õàçàéëãàõ ñóìíóóä, öîîíîãèéã ÷èãëýëòýé õàçàéëãàõ ÒÇ ñóì ã.ì. Õàçàéëãàõ øààíòãèéã àøèãëàõ ¿åä öîîíîãò øààíòãèéã áàéðëóóëàõäàà òîîöîî õèéõ øààðäëàãà ãàðäàã.α õàçàéëòàíä øààðäàãäàõ íèéò á¿ðýí ºíöãèéã áèé áîëãîõûí òóëä öîîíîãèéã õàçàéëãàõ öèêëèéí òîîã

Ýíä:α - õàçàéëòδ - íýã öèêëèéí àæëûí äàðààõ õàçàéëòûí á¿ðýí ºíöºã. Òóðøèëòààð 2.5-50 áàéäàã. ªðºìäëºãèéí ÿíäàíãèéí àæëûí õýâèéí íºõöëèéã õàíãàõûí òóëä øààíòãààð öîîíîãèéã õàçàéëãàõ õàìãèéí èõ çºâøººðºãäºõ ºíöºã

Ýíä:σõ - õîòîéëò äýýðõ çºâøººðºãäºõ õ¿÷äýël – õàçàéëãàæ áàéãàà øààíòãèéí óðò, Dº.ÿ.ã - ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãàäíà ãîë÷, ìE – óÿí õàòíû ìîäóëü, Ïà

Ýíä:

Õàçàéëãàõ øààíòàãã¿éãýýð íóãàñàí òºõººðºìæòýé /õóøóóí äýýðýý òóëãóóðòàé/ àæèëëàõ ¿åийн ìóðóéëòûí ðàäèóñ

Ýíä:l- òºõººðºìæèéí óðò, ìDá.á - ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí ãîë÷, ìDá.ÿ - áàãàíàò ÿíäàíãèéí ãîë÷, ì. Áàãàíàò ÿíäàíãèéí ãîë÷ íü õóøóóíû ãîë÷îîñ íýã õýìæýýñýýð áàãà áàéäàã.

Í èíòåðâàëä çåíèòèéí ºíöºã íü

Õàçàéëãàæ áàéãàà òºõººðºìæèéã îðóóëæ áè÷ñýí ìóðóéëòûí ðàäèóñ

Îíîâ÷òîé óðò

Ýíä: Dö - цîîíîãèéí ãîë÷,ìd - хàçàéëãàã÷èéí ãîë÷, ìl - хàçàéëòûí ýð÷èìæèëò,ì

Påéñèéí óðò

Ýíä: ∆D – õàçàéëãàã÷èéí ãàäíàõ áèå áîëîí öîîíîãèéí õàíûí õîîðîíäîõ çàé

∆D = Dö - D

Öîîíîãèéã ÷èãëýë¿¿ëýõ ïðîôèëûã òºëºâëºõÍýã ìºðãºöºãòýé áîëîí îëîí ìºðãºöºãòýé íàëóó öîîíîãèéã òºëºâëºõ áîëîí ºðºìäºõèéí ºìíº òóõàéí îðä áîëîí õýñãýýñ õàìààðóóëàí òýäãýýðèéã õàçàéëãàõ ç¿é òîãòëûã òîãòîîõ øààðäëàãàòàé. Öîîíîãèéã õàçàéëãàí ºðºìäºõ íü öîîíîãèéã ºðºìäºõ õóãàöàà áîëîí õýðýãñëèéí çàðäëûã áàãàñãàäàã ñàéí òàëòàé. Ãðàôèêèéí àðãààр áàéãóóëñàí ïðîôèëèéí íàðèéâ÷ëàë íü åðºíõèé人 èõ áèø áàéäàãã¿é òóë õàçàéõ ýð÷èìæèëòèéí ººð÷ëºëòòýé íýã ìºðãºöºãòýé öîîíîãèéí ïðîôèëûã àíàëèòèê àðãààð áàéãóóëдаг.

Çóðàã 12.8 Aíàëèòèê àðãààð áàéãóóëñàí íýã ìºðãºöºãòýé öîîíîãèéí ïðîôèë

Çóðàã 12.9. Òºëºâëºñºí øóãàìààð íýã ìºðãºöºãòýéöîîíîãèéã áàéãóóëñàí ñõåì

Ñóíàëûí îãòëîëûí öýã äýýð (ñ¿¿ë÷èéí çåíèòèéí ºíöºã) òºëºâëºæ áàéãàà öîîíîãèéí çåíèòèéí ºíöºã

Өò = β+φ-900

Ýíä:β – ãåîëîãèéí ýëåìåíòòýé öîîíîãèéí òýíõëýã óóëçñàí ºíöºãφ - ãåîëîãèéí ýëåìåíòèéí óíàëòûí ºíöºã

1ì ðàäèàí äàõü òºëºâëºæ áàéãàà öîîíîãèéí õîòîéëò

Öîîíîãèéí ýõíèé çåíèòèéí ºíöºã

Ө = arcsin(sin Өò –kz)

Òºëºâëºæ áàéãàà öîîíîãèéí õýâòýý ïðîåêöûí òýíõëýã (õýâòýý õàâòãàéä öîîíîãèéí àìñðààñ ìºðãºöºã áàéðëàõ õýìæèãäýõ¿¿í)

, ì

Öîîíîã õàçàéëòûí ðàäèóñ

L òýíõëýãýýð öîîíîãèéí íèéò óðò

ì

Õîòîéëòûã òîîöñîíîîð öîîíîãèéí ìºðãºöãèéí óðòñàëò

L1=L-z, ì

ªðìèéí ñóìûí àæèëëàõ õýâèéí íºõöºë áîëîí ÷èãëýëòýé ºðºìäëºãèéí òåõíèê õýðýãñëýëèéã õýðýãëýõ áîëîìæèéã õàíãàõ öîîíîãèéí ìºðãºöãèéí õàìãèéí áàãà õàçàéõ ðàäèóñûã äîîðõ èëýðõèéëëýýð òîäîðõîéëäîã. Çàðèì ñóäëààã÷èä 36Ã2Ñ ãàíãèéí òºð뺺ð ¿éëäâýðëýñýí ºðìèéí ÿíäàíãèéí õàçàéõ ðàäèóñûí õàìãèéí áàãà çºâøººðºãäºõ õýìæèãäýõ¿¿íèéã ºðìèéí

ÿíäàíãèéí ãîë÷îîñ íь õàìààðóóëàí 63.5ìì ÿíäàíä 58-60ì, 50.0ìì ÿíäàíä 51-52ì, 42.0ìì ÿíäàíä 50-51ì ãýæ òîäîðõîéëæýý.

Ýíä: lç – ñóìûã áàéðëóóëàõ áàéðëàëûí õîîðîíäîõ çºâøººðºãäºõ õàìãèéí èõ çàé, ì. Ýíý íü 4-6ì-ýýñ áàãà áàéíà. Ө1 - lç èíòåðâàëä öîîíîã õàçàéõ íèéò ºíöºã, ãðàä

Ýíä: Ө - öîîíîãèéí çåíèòèéí ºíö㺺ñ õàìààð÷ áàéãàà íýã ñóìààð öîîíîãèéí ÷èãëýëèéã ººð÷ëºõ áîëîìæòîé ºíöºã, ãðàä i– öîîíîãèéí õýâèéí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëò, ãðàä/ì. Öîîíîã ìóøãèðàõ ¿åä õàñàх òýìäãèéã òóñ òóñ àâíà

ÑÍÁ-ÊÎ íýã ñóìààð öîîíîãèéí ìºðãºöãèéí ÷èãëýëèéã ººð÷ëºõ áîëîìæòîé õýìæèãäýõ¿¿íèé æèøýýã äîîðõ õ¿ñíýãòýä ¿ç¿¿ëýâ.

Õ¿ñíýãò 12.2

ÑÍÁ-ÊÎ íýã ñóìààð öîîíîãèéí ìºðãºöãèéí÷èãëýëèéã ººð÷ëºõ áîëîìæèò õýìæèãäýõ¿¿í

Çåíèòíû ºíöºã, ãðàä

Àçèìóò Ìóøãèðàõ Çåíèòíû ºíöºã, ãðàä

Àçèìóò Ìóøãèðàõ

4 35 2 14 10 16 23 2 16 8 18 17 1.5 18 7 110 14 1.5 20 6 112 12 1.5

Õîëáîîòîé íóìûí óðò

, ì

Ýíä: φ- ãðàôèê àðãààð òîäîðõîéëæ áàéãàà ìóðóéí îãòëîëûí ºíöºã (ìóðóéí îãòëîëûí  öýãò ø¿ðãýí ¿¿ñýæ áàéãàà ºíöºã), ãðàä

Лекц 13. Олон мөргөцөгтэй цооногийн өрөмдлөг

Цооногийг зориудаар хазайлгах чиглэлтэй өрөмдлөг нь хатуу ашигт малтмалын ордыг хайх үед хийгдэх өрөмдлөгийн ажилд шинэ аргуудыг хөгжүүлсэн талаар бид 10-р лекцэнд үзсэн билээ. Эдгээр аргуудын нэг нь олон мөргөцөгтэй цооногийн өрөмдлөгийн арга юм. Энэ аргын мөн чанар нь үндсэн нэг цооногийн мөргөцгөөс нэг өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг ашиглан олон мөргөцөг гаргах явдал юм. Õàéãóóëûí òîðûí äàãóó àøèãò ìàëòìàëûí áèåòèéã îãòëîõ öîîíîãóóäûã íýã öîîíîã ºðºìäñºíººð ò¿¿íèé ìºðãºö㺺ñ çîõèîìîë õàçàéëò ãàðãàõ çàìààð îëîí ñàëààëæ òýð çîðèëãûã áèåë¿¿ëäýã. ¯¿íèéã îëîí ìºðãºöºãò öîîíîã ãýæ íýðëýäýã. Олон мөргөцөгтэй цооногийг геологийн төрөл бүрийн даалгаврыг биелүүлэхэд хэрэглэнэ. Үүнд:

хатуу ашигт малтмалын ордод хайгуул хийх геофизикийн аномалийг шалгах технологийн дээж авах ашигт малтмалын судалж өрөмдөж захин дааж авах г.м

Олон мөргөцөгтэй цооногийн өрөмдлөгийн сайн тал нь оëîí ìºðãºöºãò öîîíîãèéí 1 ì-èéí ºðòºã æèðèéí öîîíîãèéí ºðò㺺ñ 15-20 % îð÷èì èë¿¿ áàéäàã áîëîâ÷ ìýäýýæèéí õýðýã îëîí öîîíîã ºðºìäºõ áàéñàí öàã õóãàöàà, ìàòåðèàë çàðäàë, óãñðàõ, çàäëàõ, òýýâýðëýõ çýðýã åð íü ºðºìäëºãèéí íèéò õýìæýýã áàãàñãàæ, õýìíýëò ãàðàõ þì. Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä 250-300 ì áàãàõàí ã¿íòýé öîîíîãò ýíý àðãà àøèãã¿é áàéõ òàëòàé áà ò¿¿íýýñ ã¿í öîîíîã ºðºìäºõ òîõèîëäîëä 40-55 %-èéí õýìíýëò ãàðäàã áîëîõ íü òîãòîîãäæýý.Áîñîî áîëîí íàëóó öîîíîãò îëîí ìºðãºöãèéã ãàðãàõ øóãàìûã ñîíãîõäîî õàìãèéí èõ íýìýãäýë ìºðãºöºã ºðºìäºõ áîëîìæîîñ íü õàìààðäàã. Ãàäààäàä ãåîëîãè-õàéãóóëûí ïðàêòèêò íàðèéâ÷èëñàí õàéãóóëûí ñóäàëãààíû àæëûã ÿâóóëàõ ¿åä òóõàéí öîîíîãò íýìýãäëýýð îëîí ìºðãºöºã ãàðãàæ ºðºìäºõ àæèë ºðãºí òàðõñàí áàéíà. Õàðèí ìàíàé îðîíä çºâõºí Îþó-òîëãîé îðäîä ýíý àæèëëàãàà õèéãäэæ áàéíà. Öîîíîãò îëîí ìºðãºöºã ãàðãàõ àæëûã òºëºâëºõ îëîí àðãóóä áàéäàã. Ýäãýýðýýñ öîîíîãò íýã ìºðãºöãèéã ÷èãë¿¿ëýõ øóãàìûã áàéãóóëàõ òàëààð äýýð äóðüäñàí. Áóñàä àðãóóä íü íýëýýä íèéëìýë àðãàä

òîîöîãääîã º.õ öîîíîãèéã çîðèóäààð õàçàéëãàõ áàéãàëèéí õàçàéëòûã òîîöäîã àðãóóä þì. Îäîî ÎÕÓëñàä Â.Ï Çèíåíêîãèéí àðãûã ºðãºí õýðýãëýäýã áºãººä ýíý àðãà÷ëàëûí ìºí ÷àíàðûã äîð ¿çüå.

Çóðàã 13.1Öîîíîãèéí íýìýãäýë ìºðãºöºã áàéðëàõ ñõåì

Íýìýãäýë ìºðãºöã¿¿äèéã øóãàìûí äàãóó íýã õàâòãàéä òºëºâëºäºã áà õî¸ð õýñãýýñ á¿ðääýã. Ýõíèé ìºðãºöãèéã ÷èãëýëòýé ºðºìäëºãèéí õýðýãñëèéã àøèãëàí ºðºìäºõ áà òîîöîîã R ðàäèóñòàé òîéðãèéí íóìûí äàãóó àâäàã. Õî¸ðäîõ íü øóëóóí õýð÷èì ãýæ òîîöîîãäîí åðäèéí àðãààð ºðºìäëºã õèéãäýíý. Үнäñýí ìºðãºöөã íü Өäундаж зенитийн өнцөгтэй шулуун шугам байх ба нэмэгдэл мөргөцөг нь тогтмол хазайлтын эрчимжилттэй интервал болон шулуун шугаман налуу интервал

- ээс бүрдэнэ.

Íýìýãäýë ìºðãºöãèéí óðò íü

Ýíä: - ÷èãëýëòýé ºðºìäºõ õýñãèéí óðò, ì - åðäèéí àðãààð ºðºìäºõ õýñãèéí óðò, ì

Ê – íýìýãäýë ìºðãºöãèéí ìóðóéëò, ãðàä/ìÍ – îãòëîñîí öýãýýñ ¿íäñýí ìºðãºöºã õ¿ðòýëõ õàìãèéí áîãèíî çàé, ì

ªãºãäñºí ãåîëîãè-òåõíèêèéí íºõöëèéã áîëîìæòîé õàìãèéí áàãà çàðäëààð íýìýãäýë öîîíîãèéí ìºðãºöºã ãàðãàõ øààðäëàãûã õàíãàõ ∆Өе çåíèòèéí ºíöºã íü:

Ýíä: Ñ1 – 1 ãðàäóñä çîðèóäààð õàçàéëãàõ íýìýãäýë çàðäàë, òºãÑ2 - öîîíîãèéã 1ì íýâòðýõ äóíäàæ ºðòºã, òºã

Äýýðõ èëýðõèéëëèéí òýãøèòãýë íü õî¸ð óòãàòàé áàéíà. Íýìýãäýë ìºðãºöãèéí øóëóóí øóãàìûí õýñýãò òºëºâëºæ áàéãàà õýâèéí õàçàéëòòàä çàñâàðûã òîîöñîí çåíèòèéí ºíöãèéí óòãà íü

Ýíä: Ê1- íýìýãäýë ìºðãºöãèéí øóëóóí øóãàìûí õýñýãò òºëºâëºæ áàéãàà õýâèéí õàçàéëòûí ýð÷èìæèëò, ãðàä/ì¯íäñýí òýíõëýã äýýðõè íýìýãäýë öîîíîãèéí ïðîåêöè á¿õèé ÂÑ õýð÷ìèéí òóñëàìæòàéãààð íýìýãäýë ìºðãºöãèéí öýãèéí áàéðëàëûã îëæ áîëíî.

Íýìýãäýë ìºðãºöºã ãàðãàõàä øààðäàãäàõ íèéò çàðäàë

Ýíä: ∆Ө - õàçàéëãàã÷èéí àæëûí õýñýã äýýðõ çåíèòíèé ºíöãèéí ïðèðàùåíèå, ðàäèóñl – íýìýãäýë ìºðãºöãèéí óðò,ì

Лекц 14. Өрөмдлөгийн хэрэглээ

Ашигт малтмалын өрөмдлөгийн зорилгоХатуу ашигт малтмалын өрөмлөг нь ерөнхийдөө мэдээлэл авахад хэрэглэгддэг. Иймд ямар нэгэн хатуу ашигт малтмалын судалгаанд өрөмдлөгийн ажил хийгдэж байхад өрөмдлөгийн бригадын зорилго нь цооногт илэрсэн хурдас чулуулаг бүрээс их хэмжээний мэдээлэл (дээж, өрөмдлөгийн талаарх бүхий л бичиглэл ) авах ёстой байдаг. Үүний тулд:

1. цооногийн нийт гүнээс, эсвэл тусгайлсан интервалаас 100 хувь дээж авах

2. тусгай интервалаас шламан дээжлэлт хийх3. үртсэн, эсвэл шороон дээжлэлт авах4. цооногийн чиглэлийг барих5. өрөмдлөгийн дэвтэр хөтлөх6. цооногт судалгаа хийх

Өрөмдлөгийн ажил хийгдэх үеӨрөмдлөгийн ажлыг геологийн судалгааны тодорхой үе шатанд хийдэг. Геологийн судалгааны ажил тодорхой дэс дараалалтай явагддаг (Хүснэгт үз).

Хүснэгт 14.1Геологийн судалгааны ажлын дэс дараалал

-Сансрын судалгаа -реогональ

-гадаргуугийн геолог- геофизик-геохими-

-хайгуулын ажил хийх эсэхийг тодорхойлох-

-үртсэн дээж авах өрөмдлөг-гулууз дээж авах өрөмдлөг-цооноги

-үртсэн дээж авах-гулууз дээж авах-өрөмдлөгийн талаар

-хайгуулын ажлын тайлан бичихУурхай байгуулах

геолог өрөмдлөг

хайгуулын ажлын төсөл бичих

йн судалгаа болон цооногийн чиглэлийг хянах

- цооногт каротаж хийх

бичлэг хийх

Геологийн судалгааны ажил эхлээд сансрын тайлалаас эхлэнэ. Түүнчлэн тухайн талбай урьд өмнө нь судлагдсан бол тэдгээрийн материалд судалгаа хийж, реогональ геолог хийнэ. Хоёр дугаар үе шатанд гадаргуугийн геологи, геофизик, геохимийн ажил хийгдэнэ. Түүнчлэн шаардлагатай гэж үзвэл өрөмдлөгийн ажил хийгдэнэ. Энэхүү ажлаар геохимийн судалгаанд зориулж дээж авахаас гадна дараагийн үе шатны ажилд хийгдэх өөрөөр хэлбэл хайгуулын судалгааны ажлаар хийгдэх өрөмдлөгийн ажлыг зөв төлөвлөхөд оршдог. Гуравдугаар үе шатанд хоёр дугаар үе шатанд хийгдсэн өрөмдлөгийн ажлаар авсан мэдээллийг голчлон ашиглаж боловсруулалт хийсний үндсэн дээр дараагийн шатны хайгуулын ажил хийх шаардлагатай, эсэхийг тогтоож, хайгуулын ажил хийгдэхээр бол төсөл бичнэ. Дөрөв дүгээр үе шатанд хайгуулын ажлын төслийн дагуу өрөмдлөгийн ажлыг тодорхой хэмжээгээр явуулна. Өрөмдлөгийн ажлыг дээж авах аргаас нь хамааруулан гулууз дээжтэй өрөмдлөг, үртсэн дээжтэй өрөмдлөгийг сонгон авдаг. Өнөө үед эдгээр дээжүүдэд зориулж гулууз дээж авагч багажтай алмаазан өрөмдлөгийн арга болон урвуу үлээлэгтэй хийн цохилуурт эргэлтэт аргуудыг өргөн хэрэглэж байгаа юм. Эдгээр аргуудын талаар бид 2, 9, 8-р лекцүүд дээр үзсэн билээ. Өрөмдлөгийн үед цооногт төрөл бүрийн судалгаа явуулна. Тухайлбал цооног бодитойгоор хазайсан эсэх, цооног чиглэлээ барьж байгаа эсэх г.м. Түүнчлэн цооногоос авч байгаа аливаа мэдээлэл бодитой байгаа эсэх талаар цооногт геофизикийн судалгаа хийгдэнэ. Энэ үе шатанд хийгдэж байгаа хамгийн чухал ажил нь өрөмдлөгийн ажил байдаг. Учир нь өрөмдлөгөөр өндөр чанартай дээж авч, хүдрийн биетийг тогтоож, батлагдсан төслөө баталгаажуулдаг. Тав дахь үе шатны ажил нь өрөмдлөгийн үед дээж авч, бичиглэл хийх явдал юм. Энэ нь өрөмдлөгийн ажлын хамгийн чухал бүтээгдэхүүн юм. Дээжлэлтийг хэд хэдэн төрлөөр авдаг. Үүнд: үртсэн, шламан, гулуузан дээжлэлт байдаг. Үртсэн дээжлэлтийг

хийн цохилуурт багажтай өрөмдлөгийн арга хэрэглэж байгаа үед авдаг. Энэхүү дээжийг гулууз дээжинд нэмэлт болгож авдаг. Үртсэн дээжлэлтийн чанар нь үртсийн хэмжээ болон дээжлэлтийг нямбай хийсэн байдал зэргээс хамаарна. Гулууз дээжлэлтийг гулууз дээж авагч багажтай алмаазан өрөмдлөгийн аргыг гочлон хэрэглэн авч байна. Гулууз дээжнээс ан цавыг харахаас гадна түүнээс маш их мэдээллийг авч болно. Тухайлбал тухайн чулуулгийн байрлалыг тогтооход баримжаа авдаг. Өрөмдөгч нь өрөмдлөг бүрт бичлэг хийдэг. Энэхүү бичиглэл нь маш чухал бичиг баримт болж өгдөг. Бичиглэлээс:

өрөмдлөгийн ажлын явц цооногийн байрлал, өрөмдсөн огноо, хугацаа өрөмдсөн интервалын гүн, дээж авсан гүн өрмийн хушууны байдал, чулуулаг бутлах багажин дээр

дарсан тэнхлэгийн ачаалал болон өрмийн сумны эргэлтийн давтамж

дээжийн шинж чанар дээж авч чадаагүй интервал шламын буцаж цооног руу орсон байдал, гарц, өнгө

зэргийг мэдэж болно. Дээрх үе шатны ажлуудаас харахад хамгийн гол нь өрөмдлөгийн ажил чухал байгаа нь харагдаж байгаа юм.

ªðºìäëºãèéí хэрэглээг ñîíãîõ õ¿÷èí ç¿éëñ Дээрх ºðºìäëºãèéí àðãуудыг ñîíãîõод ñóäлаач бүр төрөë á¿ðèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéã авч ¿çсэн байдаг. Үүнд: - Ñ.Ì.Êóëèåâà, Á.Ñ.Ôèëàòîâà íàð ºðºìäëºãèéí ãåîëîãèéí íºõöºë (÷óëóóëãèéí ôèçèê ìåõàíèê øèíæ ÷àíàð, ºðºìäëºãèéí ¿åä ãàðàõ õ¿íäðýë, øàâàð óóñìàë); öîîíîãèéí ãîë÷, ã¿í, ñóäëàãààíû àæëûí õýìæýý, öîîíîãèéí çîðèóëàëò; àæëûí õýìæýý; òóõàéí òàëáàéí ãàäàðãóóãèéí õýð÷èãäýë, òºâººñ àëñëàãäñàí áàéäàë, à÷àà òýýâýðëýëòèéí íºõöºë çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñ. - Ì.Ã.Àáðàìñîâ ºðºìäëºãèéí á¿òýýìæ, 1ò.ì-èéí ººðèéí ºðòөã зэрэг хүчин зүйлс - Ä. Í. Áàøêàòîâ ãåîëîãè-òåõíèêèéí íºõö뺺ñ íü õàìààðóóëàí ºðºìäëºãèéí àðãóóäûí ìýäýýëýë àâдаг хүчин зүйлс - Â.Ì.Ýïïåëüáàóì ºðºìäëºãèéí ÿâöûã ¿íýëýõ õàìãèéí èõ áàãòààìæòàé øàëãóóð бүхий 1ì íýâòðýëòèéí ºðòºã - Â.Ã.Êàðäûø ã¿í áèø öîîíîãт цооногийн ëèòîëîãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, тэдгээрийн ã¿í, ãîë÷, õºäºëã¿¿ðèéí ÷àäàë, òýýâýðëýëòèéí ¿åèéí òîíîã òºõººðºìæèéí áàéäàë, ºðºìäëºã ýöñèéí çîðèëãîäîî õ¿ð÷ áàéãàà áàéäàë, öîîíîãèéí ã¿íèé 1ì äýõ ºðºìäëºãèéí òºõººðºìæèéí æèíãýýð òîîöñîí ìåòàëë áàãòààìæ çýðэã хүчин зүйлс - À.Ì.Êîëîìèåö ãåîëîãè-ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë, òåõíèê-òåõíîëîãè çîõèîí áàéãóóëàëò, ýäèéí çàñàã ãýñýí ãóðâàí á¿ëýã õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàìðóóëæ äîòîð íü öîîíîãèéí çîðèëãî, óñò äàâõðàãûí ãèäðîãåîëîãèéí øèíæ

÷àíàð, öîîíîãèéí ã¿í áîëîí ãîë÷, ºðºìäëºãèéí òåõíîëîãèéí íèéëìýë áàéäàë (àæëûí õºäºëìºð áîëîí öîîíîãèéí ìàòåðèàë áàãòààìæ, òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëèéí èæ á¿ðäýë áîëîí òýäãýýðèéí òýýâýðëýëòèéí áàéäàë), çîõèîí áàéãóóëàëòûí íºõöëèéí íèéëìýë áàéäàë (ºðìèéí êîìåðèéí õóðä, 1ò.ì ºðºìäëºãèéí ººðèéí ºðòºã, óñíû õóâèéí óíäðàãûí 1ì3\öàã-èéí ºðòºã) зэрэг хүчин зүйлсийг авч үзсэн ба эäãýýðýýñ ãîë íºëººëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñèéã ä¿¿ðãèéí ãåîëîãè-ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë, ñóäëàãààíû àæëûí çîðèëãî, ãèäðîãåîëîãèéí ìýäýýëýë àâ÷ áàéãàà áàéäàë, òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò зэрэг хүчин зүйлс- Á.Ì.Ðåáðèê ºðºìäëºãèéí àðãà, òåõíèê, õýðýãñëèéí àðãà÷ëàë - Ñ.Ñ.Ñóëàêøèí óñíû öîîíîãèéí õèéö, îíîâ÷òîé òåõíèê, õýðýãñэë зэрэг хүчин зүйлс - Ô.À.Øàìøåâ ä¿¿ðãèéí ãèäðîãåîëîãèéí çýðýãëýë, àæëûí íºõöºë, ºãºãäñºí ºðºìäëºãèéí àðãààð ãåîëîãè-ãèäðîãåîëîãèéí ìýäýýëýë àâàõ ìàãàäëàëûí çýðýãëýë áîëîí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò çýðэã хүчин зүйлс. Мөн àæëûí ÷àíàð, ýêîëîãèéí øààðäëàãûã õàíãàæ áàéãàà áàéäàë, ºðìèéí àæèë÷èä àæëàà îñîëã¿éãýýð õèéõ áàéäàë, àæëûí öàãèéí àøèãëàëòûí èëòãýëö¿¿ð, òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã çýðэã хүчин зүйлсÇ.Íàìæèë çºâõºí õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí îðäîä ºðºìäëºãèéí àðãà, òåõíîëîãèéã îíîâ÷ëîõäîî ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò áóþó êåðíèé ãàðö, ºðºìäëºãèéí ìåõàíèê õóðä, 1ò.ì ºðºìäëºãèéí ººðèéí ºðòөã зэрэг хүчин зүйлс ''ªðºìäëºãèéí àðãûí ¿ð àøèã" ãýñýí îéëãîëòîíä îäîîãîîð íýãäñýí ¿çýë áîäîëä õ¿ð÷ àìæààã¿é áàéãàà þì. - Å.À.Êîçëîâñêèé ºðºìäëºãèéí àðãûí ¿ð àøãèéã ¿íýëýõäýý ãåîëîãè (ìýäýýëýë), òåõíèê (õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ), ýäèéí çàñãèéí (ýýëæèí äýõü 1 ñóóðü ìàøèíû ºðòºã) ãýñýí 3 õ¿÷èí ç¿éëñèéã îðóóëæýý [85]. - Í.Í.Êîøåëåâ ºðºìäëºãèéí àæëûí ¿ð àøãèéã õàðüöóóëàõûí òóëä òåõíèê (ìåõàíèê áîëîí ðåéñèéí õóðä, ö¿¿öíèé íýâòðýëò) áà ýäèéí çàñàã (êîìåðèéí õóðä, íýâòðýëòèéí 1ì-èéí ººðèéí ºðòºã) ãýñýí õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîîöæýý.- Þ.Ã.Ãàéäóêîâ òºðºë á¿ðèéí ãåîëîãè-õàéãóóëûí àæëûí ýäèéí çàñãèéí øèíæ ÷àíàðò òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò á¿õèé ºðºìäëºãèéí ìåõàíèê áîëîí ðåéñèéí õóðä, ðåéñèéí áîëîí ö¿¿öíèé íýâòðýëò, 1ñóóðü ìàøèí-ýýëæèéí á¿òýýìæ, ò¿¿í÷ëýí ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàëòã¿é ãýæ ¿çýýä ýäèéí çàñãèéí íýìýãäýë ¿ç¿¿ëýëò á¿õèé 1ò.ì ºðºìäëºãèéí ºðòºã, ºðºìäëºãèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí øàëãóóðûã àâ÷ýý . - À.Ò.Ëàêòèîíîâ Õ¯Ý ºðºìäëºãèéí àðãààð áàãà ã¿íòýé öîîíîãèéã ºðºìäºõºä ãàðàõ ¿ð àøãèéã ¿íýëãýý áîëîí õýðýãëýýíèé øàëãóóðààð òîäîðõîéëæýý. Ýíä ¿íýëãýýíèé õàìãèéí áîäèò ¿ç¿¿ëýëòèéã íü òåõíèê, ýäèéí çàñàã, íèéãýì-õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëò þì ãýýä ¿íýëýõ øàëãóóðò 1ò.ì íýâòðýëòèéí ºðòºã, ºðºìäëºãèéí öèêëèéí õóðä, àæèëëàãñäûí õºäºëìºðèéí íºõöºë çýðãèéã îðóóëæýý. Õàðèí õýðýãëýýíèé øàëãóóðò ãàçàð ç¿é, öàã óóð, ãåîëîãèéí òîãòîö, ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë, ÷óëóóëãèéí ëèòîëîãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, ºðºìäëºãèéí ã¿í áà çîðèóëàëò, õÿçãààðëàëòûí îíöëîã áà íºõöºë çýðãèéã õàìðóóëæýý [98]. Íîì çîõèîëóóäàä:

а. өðºìäëºãèéí àðãûã ñîíãîõäîî óðüä ºìíº ºðºìäñºí ºðºìäëºãèéí ìàòåðèàë äýýð òóëãóóðëàõ íü ÷óõàë þì. Ãýâ÷ èéì ìàòåðèàë áàéõã¿é áîë èæèë òºñòýé ðàéîíòîé æèøèæ áîëíî.б. óóëûí ÷óëóóëãèéã ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðààð á¿ëýã÷èëæ, òýäãýýðò òîõèðñîí ÿíç á¿ðèéí ºðºìäëºãèéí àðãóóäûã õýðýãëýõ îíîâ÷òîé ìóæëàëûã áèé áîëãîæ, çºâëºìæ ºãñºí áàéäàã.в. ÷óëóóëãèéí ºðºìäºõ çýðãýýñ íü хамааруулан á¿ëýã÷èëж түүнийг õýðýãëýõ çºâëºìæ ãàðãàñàí ÷ áàéäàã. Аж үйлдвэр хөгсөн оронд өрөмдлөгийн аргыг төрлийг сонгохдоо:

дээжлэлтийн төрөл өрөмдлөгийн багаж хэрэгсэл зардал зэргээс хамаарна гэж үздэг байна

Лекц 15. Цооногийн хийцийг сонгох

Öîîíîãèéí õèéö ãýäýã íü öîîíîãèéí ãîë÷ áîëîí ã¿í, ò¿¿í÷ëýí áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ãîë÷ áîëîí ã¿íèéí ººð÷ëºëò¿¿¿ä, öåìåíòëýëò çýðãèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà öîîíîãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã õýëäýã.Öîîíîãèéí õèéö íü ºðºìäëºãèéí ïðîöåññ, ò¿¿íèé ºðòºã, áîëîí ãåîëîãèéí äààëãàâðûã áèåë¿¿ëýõ çýðýã á¿õ òºðëèéí àæèëä íºëººëäºã. Èéìä õàéãóóëûí öîîíîãò öîîíîãèéí õèéöèéã ñîíãîõ íü òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí õàìãèéí ñàéí ¿ç¿¿ëýëòòýéãýýð, ºðºìäëºãèéí îíîâ÷òîé íºõöºëä öîîíîãèéí äýýæëýëòèéã õàíãàæ öîîíîãèéã òºëºâëºñºí ã¿í õ¿ðòýë àìæèëòòàé ºðºìäºõºä îíöãîé à÷ õîëáîãäîëòîé þì.Иймд цооногийн хийцийг өðºìäëºãèéí àæиë явуулах үндсэн бичиг баримт болох Геологи техникийн нарядад тåõíèêèéí õýñэгт нь тусгаж өгсөн байдаг. Öîîíîãèéí õèéöèéã îíîâ÷òîé ñîíãîõ òàëààð ñóäëàà÷èä ººðèéíõºº çîõèîë, á¿òýýëäýý òóóðâèñàí áàéäàã áà ýíä ºðºìäëºãèéí ãåîëîãè-òåõíèêèéí íºõöºë, öîîíîãèéí ã¿í, çîðèóëàëò, ýöñèéí ãîë÷, ºðºìäëèéí àðãà, ºðìèéí òîíîã òºõººðºìæèéí ¿ç¿¿ëýëò, ÷óëóóëãèéí ëèòîëîãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í áà áàò áýõ çýðãèéã óðüä÷èëàí çàéëøã¿é òîãòîîñîí áàéõ ¸ñòîé ãýæ íèéòëýã àâ÷ ¿çñýí áàéäàã.

ÎÕÓëñûí ÃÕÈíñòèòóòýýñ öîîíîãèéí õèéö íü øààðäëàãàòàé ãîë÷òîé äýýæèéã öîîíîãîîñ àâàõ, öîîíîãò ãåîôèçèêèéí áîëîí áóñàä ñóäàëãààíû àæëûí áàãàæóóä îðæ áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýýä ãóëóóç äýýæíèé çºâøººðºãäºõ õàìãèéí áàãà ãîë÷îîñ /õ¿ñíýãò 15.1-èéã ¿ç/, öîîíîãò áóóëãàõ ãåîôèçèêèéí áîëîí áóñàä ñóäàëãààíû áàãàæóóäûí ãàäíàõ ãîë÷îîñ /õ¿ñíýãò 4.2-èéã ¿ç/ òóñ òóñ õàìààðóóëàí çºâëºìæ ãàðãàñàí áàéäàã.

Õ¿ñíýãò 15.1

ßíç á¿ðèéí ãàðàë ¿¿ñýëòýé õ¿äðèéí îðäûã äýýæëýõýäçîðèóëñàí ãóëóóç äýýæíèé çºâøººðºãäºõ õàìãèéí áàãà ãîë÷

Îðäûí ãàðàë, òºðºë Äýýæíèé çºâøººðºãäºõ õàìãèéí áàãà ãîë÷, ìì

Öîîíîãèéí ãîë÷, ìì

Ìàãìûí îðäXðîìèòÒèòàíìàãíåòèòÇýñ-íèêåëüÕîâîð ìåòàëëÏåãìàòèòûí îðä õîâîð ìåòàëëÌåòàñîìàòèçûí êîíòàêòûí îðä òºìºðÇýñ-âîëüôðàìÇýñÁóñàä ìåòàëëûí õ¿äýðÃèäðîòåðìàëü îðä çýñ-ïîðôèðÊîë÷åäàíÇýñòýé ýëñýí ÷óëóóÑèäåðèòÂîëüôðàì-çýñÎëîâÿíÕàð òóãàëãà-öàéðÑóðüìà-ìºíãºí óñ-ìûøüÿêÀëòÓðàí-âàíàäèÕóâèðìàëÒºìºð êâàðöèòÀëò àãóóëñàí êîíãëîìåðàòÒóíàìàëÑèëèêàòûí íèêåëüÀëò àãóóëñàí “ìàëãàé”Áîêñèò

2232

32-4232

42-60

32

32-60323242

322222

32-6032-4232-42

6022-32

2232

3232

22-4232

32-42

3646

46-5946

59-76

46

46-76464659

463636

46-7646-5946-59

7636-46

3646

4646

36-5946

46-59

Õ¿ñíýãò 15.2

Öîîíîãò áóóëãàõ áàãàæààñ õàìààðñàí öîîíîãèéí ãîë÷

Àæëûí òºðºë Öîîíîãò õèéõ áàãàæèéí ãàäíà ãîë÷, ìì

Öîîíîãèéí õýâèéí ãîë÷, ìì

Êàðîòàæèéí àæèëÐàäèîìåòð 28-60 36-76Ñîðîíçîíìåòð 40 46Òåðìîêàðîòàæ 40 46Ðåçèñòèâèìåòð 50 59Õàçàéëòìåòð 25-70 36-76Êàâåðíîìåòð 40-70 46-76

Àìñðûí îéðîëöîîõ îðîí çàéí ñóäàëãààÂåêòîðîí ñîðîíçîíìåòð 40 46Ðàäèî ãýðýëò¿¿ëýã 38-50 46-59Àìïëèòóä-ôàçûí õýìæèëò 53 59

Öîîíîãò õèéõ áóñàä àæèë×èãëýëòòýé, îëîí ìºðãºöºãò 44; 57; 73 46; 59Ãèäðîõèìèéí äýýæëýëò 60 76

Å.À.Êîçëîâñêèì öîîíîãèéí îíîâ÷òîé õèéöèéí àíãèëàëûã áîëîâñðóóëñàí áàéäàã áºãººä ýíä àøèãò ìàëòìàëûã òºð뺺ð íü òóñãààðëàí ºðºìäëºãèéí ãåîëîãè-òåõíèêèéí íºõöëèéã æàãñààæ, öîîíîãèéí ýöñèéí ãîë÷ áîëîí áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí öóâààíû òîî, ãåîëîãèéí ìýäýýëëèéã ÷àíàðòàé õ¿ëýýí àâàõ ã.ì-èéã îðóóëñàí áàéäàã. Îëîí òºðëèéí ãåîëîã-òåõíèêèéí íºõöºë áîëîí ãóëóóç äýýæèíä òàâèãäàõ òóñãàé øààðäëàãà çýðãèéã òîîöñîíîîð ÿíç á¿ðèéí òºðëèéí àøèãò ìàëòìàëûã òºðºë á¿ðèéí ãîë÷òîéãîîð öîîíîãèéã ºðºìäºæ äóóñãàæ áàéíà. Ýíäýýñ öîîíîãèéí õèéöèéã 59,76,93,112ìì-èéí ýöñèéí ãîë÷òîé À, Á, Â, à ãýæ ¿íäñýí äºðâºí òºðºë áîëãîæ àíãèëàí ¿çñýí áàéäàã. Öîîíîãèéí õèéö áîëãîí öîîíîãò áóóëãàõ áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí öóâààíû òîîíîîñ õàìààðàí I,II,III ãýæ äóãààðëàãäàõ äýä àíãèëàë ãàðñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ äýä àíãèëàëä áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí öóâààíû ã¿í áîëîí ãîë÷èä çºâëºìæ ãàðãààã¿é áàéäàã áà ýíý íü òóõàéí ãàçðûí ãåîëîã-òåõíèêèéí íºõö뺺ñ õàìààðàõ þì. Èéìä äýä àíãèëàë á¿ðä áàéõ áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ã¿íèéã I ( ),II ( ),III ( ) ã.ì-ýýð èíäåêñæ¿¿ëñýí áàéäàã.Öîîíîãèéí ãîë÷ ººð÷ëºãäºõ òîî íü õèéöèéí îíöëîãîîñ ººðººð õýëáýë ò¿¿íä ñóóëãàñàí áýõýëãýýíèé ÿíäàíãààñ õàìààðäàã òóë ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð äýä àíãèëàë íü äàõèàä ë öîîíîãèéí ãîë÷èéí øàòëàëûã õàðóóëàõ à, á, â ãýñýí äýä àíãèëàëä õóâààãäàõ þì. Ýíý äýä àíãèëàëä öîîíîãèéí ãîë÷èéí çàâñðûí èíòåðâàëûã òîäîðõîéëîõ ãýñýí òýìäýãëýýòýé ÿíç á¿ðèéí ãîë÷òîé ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæààð ºðºìäºõ áºãººä ¿¿íèé ã¿í íü a( ),

á( , ), â( , , ) ãýæ èíäåêñæäýã.Ýäãýýðèéã ä¿ãíýæ æèøýý áîëãîæ çºâõºí À òºðëèéí öîîíîãèéí õèéöèéí øèôðèéã áè÷âýë:

- A I ( )a( ), AII ( ) a( ), AIII ( ) a( )

- A I ( ) á( , ), AII ( ) á( , ), AIII ( ) á( , )

- A I ( ) â( , , ), AII ( ) â( , , ), AIII ( ) â( , , )Äîîðõ õ¿ñíýãòýíä ãåîëîãè – òåõíèêèéí íºõö뺺ñ íü õàìààðóóëñàí öîîíîãèéí õèéöèéí òºðëèéí çºâëºìæèéã òóñãàëàà.

Õ¿ñíýã 15.3Ãåîëîãè – òåõíèêèéí íºõö뺺ñ íü õàìààðóóëñàí

öîîíîãèéí õèéöèéí òºðëèéí çºâëºìæ

Àøèãò ìàëòìàë

Öîîíîãèéí Àøèãò ìàëòìàë

Öîîíîãèéíã¿í, ì õèéöèéí

òºðºëã¿í, ì Õèéöèéí

òºðºëÍ¿¿ðñ 300 Ala Ãÿëòãàíóó

ð300 Ala

700 Ala 300 ÁlaÁîêñèò 700 AIIa 500 Ala

700 AIIá 500 Ála1000 AIIá Òºìºð 300 Ala1500 AIIá 500 AIIa

Çýñ 300 Ala 700 AIIa1000 Ala Àëò 300 Ala1500 Ala 300 AIIa

Íèêåëü 700 Ala 300 Ala1000 Ala Öàãààí

òóãàëãà300 Ála

1500 AIIa 500 AlaÖàéð, õàð òóãàëãà

300 Ala 500 AIIa500 Ala 500 ÁIIa

Öîîíîãèéí õèéöèéã áîëîâñðóóëàõ ¿åä õàìãèéí ýíãèéí, áàãà øàòëàëòòàé áàéëãàõ ¸ñòîé. Èíãýñíýýðýý áàãàæèéí èæ á¿ðäýë áîëîí áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí çàðäëûã áàãàñãàæ, ºðºìäëºãèéí àæëûí ºðòãèéã áóóðóóëäàã. Öîîíîãèéí õèéö íü äàðààõü øààðäëàãûã õàíãàæ áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä:

ãåîëîãèéí äààëãàâðûã á¿ðýí áèåë¿¿ëñýí áàéõ ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã ºíäºðòýé, îíîâ÷òîé ñîíãîëòòîé áàéõ íàéäâàðòàé áàò áýõèéã õàíãàñàí áàéõ

Öîîíîãèéí õèéöèéí ñîíãîëò íü äàðààõ äýñ äàðààëëààð ÿâàãäàíà. ¯¿íä:1. Öîîíîãèéí ýöñèéí ãîë÷èéã òîãòîîõ. Öîîíîãèéí ýöñèéí ãîë÷èéã ñîíãîõîä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñä ÷óëóóëàã áóòëàõ áàãàæèéí òºðºë, ÷óëóóëãèéí ºðºìäºãäºõ çýðýã, ºðºìäëºãèéí àðãà, ãåîëîãèéí ç¿ñýëò ñóäëàãäñàí áàéäàë, öîîíîãèéí çîðèóëàëò, öîîíîãò ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýõ áàãàæèéí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò çýðãýýñ õàìààðíà. Öîîíîãèéí õèéöèéã áîëîâñðóóëàõ ¿åä àëü áîëîõ áàãà øàòëàëòàé áàéõûã àíõààðàõ ¸ñòîé. Ýíý íü áàãàæèéí èæ á¿ðäëèéã áàãàñãàõ, áýõýëãýýíèé

ÿíäàíãèéí çàðäëûã áóóðóóëàõ, èíãýñíýýðýý ºðºìäëºãèéí àæëûí ºðòãèéã áàãàñãàõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì.Ò¿¿í÷ëýí àëìàаçàí ºðºìäëºãò öîîíîãèéí ýöñèéí ãîë÷èéã 59ìì, 46ìì, 36ìì, õàòóó õàéëøèí ºðºìäëºãò 92ìì, 76ìì, ¿ðýëä 110ìì, 91ìì-ýýð òóñ òóñ àâàõ íü çîõèìæòîé ãýæ ¿çñýí áàéäàã. Ǻºëºí ÷óëóóëàãò èõñýõ áºãººä ýíý íü 112ìì, 93ìì, ñóäëàãäààã¿é ðàéîíä øèíýýð öîîíîã òºëºâëºõ人 ýöñèéí ãîë÷èéã òîìîîð òºëºâëºäºã.Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí öîîíîãèéí õèéöèéã áîëîâñðóóëàõäàà öîîíîãèéí õèéöèéí òºëºâëºëò, ãóëóóç äýýæèéí ãàðöûã ñàéæðóóëàõ àðãà õýðýãñýë, áýõýëãýýíèé ÿíäàíãààð öîîíîãèéã áýõëýõ àæèëëàãàà çýðãèéã çàéëøã¿é òîîöîõ øààðäëàãàòàé. 2. Цîîíîãò ñóóëãàõ áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ãîë÷, ã¿í, òîîã òîäîðõîéëäîã.Áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí ãîë÷èéã ñîíãîõäîî áýõýëãýýíèé ÿíäàíãèéí äîòîð òàëûí ãîë÷ áîëîí ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãàäíàõ ãîë÷ûí õîîðîíäûí çàé, ºðìèéí ÿíäàíãèéí ãîë÷ òýäãýýðèéí õîëáîëòîîñ õàìààðíà. Öîîíîãò áýõýëãýýíèé ÿíäàíã ñóóëãàõ àæèë íü öîîíîãèéí ãåîëîãèéí ç¿ñýëòèéã ñóäàëñàí áàéäàë, ò¿¿íèé õ¿íäðýëèéí íºõö뺺ñ õàìààðíà. Öîîíîãèéí õàíûí áýõýëãýýíèé õýñýã, ýñâýë èíòåðâàëààð íü áýõëýõ, öîîíîãèéí àìñðûã áýõëýõ, ºðºìäëºãèéí ïðîöåññä ÿíç á¿ðèéí õ¿íäðýë /óãààëãûí øèíãýíèé õ¿÷òýé àëäàãäàë, öîîíîãèéí õàíûí íóðàëò, óñ-õèéí èëðýë ã.ì/ ãàðàõ, óñò ¿å äàâõðàãûã öåìåíòëýõ, áºãëºõ çýðãýýð òóñãààðëàõ çýðãèéã òîîöäîã. ¯å äàâõðàãûã àþóëã¿éãýýð íýýõýä çîðèóëæ çàâñðûí áýõýëãýýíèé ÿíäàíã áàãà ã¿íä ñóóëãàæ ºãäºã.

zmin=pä/

Ýíä: pä - äàâõðàãûí äàðàëò, ÌÏà - äàâõðàãûí äàðàëòûí ãðàäèåíò /õèéí öîîíîãò 0.02/

Ìàíàé îðíû õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí ñóäàëãààíä áàðóóíû îðíóóäàä ¿éëäâýðëýñýí ºðºìäëºãèéí áàãàæ õýðýãñýë, áýõýëãýýíèé ÿíäàíã ºðãºí õýðýãëýõ áîëñîí. Èéìä áàðóóíû îðíóóäàä õýðýãëýäýã öîîíîãèéí õèéöèéã äîîð òóñãàæ ºã뺺.

Ëåêö 16. ªÐªÌÄ˪ÃÈÉÍ ÕªÄªË̪РÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ

Õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëòûí ¿íäýñ

Бид 1-р лекцээр өрөмдлөг нь найман салбартай болтлоо хөгжсөн талаар үзсэн билээ. Энэ нь ºðºìäëºãийг ñóäàëãààíû íýã àðãà áîëгож байгаа юм. Өрөмдлөгийн àæëûã ã¿éöýòãýõýä òóõàéí ºðºìäëºãèéí àðãààñ õàìààðààä èõ, áàãà õýìæýýíèé òîäîðõîé çàðäëóóäûã ãàðãàæ, èíãýñíýýðýý òóõàéí ñóäàëãààíä øààðäëàãàòàé ìýäýýëýëèéã àâäàã. ªðºìäëºãèéí àæèë нь тухайн ñóäàëãàààíû àæëын төрлөөс õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéäàã боловч еðºíõèé人 äàðààõ äýñ äàðààëëààð õèéãääэã. Үүнд:

- ªðºìäëºãèéí òºõººðºìæèéí òàëáàéã çàñаж, áýëòãýõ- ªðìèéí òîíîã òºõººðºìæèéã ºðºìäºõ öýã äýýð 纺âºðëºæ, óãñðàх- ªðºìäëºã õèéãäýх (чулуулгийг бутлах, бутлагдсан

чулуулгийн үртсийг газрын гадаргууд гаргах, цооногийн ханыг тогтворжуулах)

- Øààðäëàãàòàé áîë цооногт öåìåíòàöè, бөглөөс õèéх- Öîîíîãèéí õàçàéëòûг хэмжих (гåîôèçèêèéí ñóäàëãàà ÿâóóëах.

Үүний тулд цооногт багаж угсрах)- Ãèäðîãåîëîãèйн ñóäàëãàà явуулах (Үүний тулд цооногт

багаж угсрах)- Өрөмдсөн цîîíîãийг хаах, óñòãàх - ªðìèéí òîíîã òºõººðºìæèéã çàäàëæ, øèíý öýãò àâàà÷èõ

Эдгээр àæèëáàð нь òóñ á¿ðдээ òîäîðõîé öàã õóãàöàà øààðäñàí àæèëëàãààòàé áàéна. ªðºìäëºãèéí àæëûí õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëòûí ÷àíàð íü àæëûí öàãèéí áàëàíñààð òîäîðõîéëîãääîã. Ýíý íü òºðºë á¿ðèéí àæèëáàðóóäûã ã¿éöýòãýõ õóãàöàà íü öîîíîã ºðºìäëºãèéí íèéò çàðöóóëñàí õóãàöààíä õàðüöóóëñàí ïðîöåíòîîð èëýðõèéëýãäýíý. Ñàéí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé àæèëëàæ áàéãàà òîõèîëäîëä òóñëàõ, áýëòãýë áîëîí öîîíîãт гарсан àâààðûã óñòãàõ ãýõ ìýò àæèëä çàðöóóëàõ õóãàöàà áàãàñàæ, öýâýð ºðºìäëºãт зарцуулах хугацаанд ýçëýõ õóâü èõсэнэ. Ингэснээрээ öîîíîãèéí íýâòðýëò, ã¿íçãèéðýëò òºäèé÷èíýý ýð÷èìòýé áолдог. ªрөмдлөгийн ажлын хөдөлмөр зохион байгуулалт нь өрөмдлөгийн аргаас хамаарна. Сүүлийн үед гулууз дээж авагч багажтай эргэлтэт өрөмдлөгийн арга бий болж, үйлдвэрлэлд нэвтэрснээр öýâýð ºðºìäëºãèéí ýçëýõ õóâü бараг 80% -д хүрчээ. Õàтуу ашигт малтмалын хаéãóóëын судалгаанд өрөмдлөгийн ажлыг гүйцэтгэж байгаа байгуулага íü тухайн òàëáàéä хийгдэх өрөмдлөгийн ажлын хэмжээнээс хамаарч ºðºìäëºãèéí òоног тºõººðºìæийн тоо янз бүр байхаас гадна албан газартай, çàñâàðûí ãàçàðтай, ãàðàæтай, àãóóëàõтай, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ хангах газартай байдаг. Àíãè íü óäèðäëàãà, õÿíàëòûí èæ á¿ðýí ñèñòåìòýé áàéíà. Äýýð äóðüäñàí çîõèîí áàéãóóëàëò íü өрөмдлөгийн ажлыг гүйцэтгэж байгаа байгуулагаасаа хамаарч зохèîí áàéãóóëàлт янз бүр байгаа юм.

ªðºìäëºãèéí тоног òºõººðºìæийг äýýä зэргийн ¿ð àøèãòàé ажиллуулахын тулд нөгөөтэйгүүр өðºìäëºãèéí ажлыг òåõíîëîãèéí дагуу õýâèéí явуулахын тулд ºðºìäëºãийг õîíîãèéí òóðø òàñðàëòã¿é çîõèîí áàéãóóëàëòòàé áàéлгаõ ёстой юм. Үүнтэй уяалдан бусад дагалдах ажлууд öèêëèéí õóâüä ìºí л òàñðàëòã¿é áàéõ íºõöëèéã õàíãàж áàéõ ¸ñòîé.ªðºìäëºãèéí тоног òºõººðºìæ бүрд тухайн äààëãàâðûã ã¿éöýòãýõèéí òóëä түүндээр ажиллах ажилчдыг áðèãàäûí çîõèîí áàéãóóëàëòààð ажиллуулдаг. Бригад нь íýã ºðºìäºã÷, 1-2 òóñëàõààñ á¿ðäýíý Энэхүү бригадын ажиллах, амрах цаг нь тухайн байгууллагын зохион байгуулалтаас хамаарч янз бүр байна. Өðºìäºã÷ íü өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг угсарч, задлаж, ажиллуулна. Тоног төхөөрөмжийн ажиллагаанд тодорхой хэмжээгээр хяналт тавьж, тухайн цооногтой холбоотой бүхий л бичиг баримтыг хөтлөж, òóñëàõàà óäèðäàíа. Харин тóñëàõ íü өрмийн уусмалыг бэлтгэх, өðмийн болон бэхэлгээний яндангийн өрãºëò áóóëãàëòûí àæилд туслаж, дээж авах ажиллагааг хийнэ. 2-3-аас дээш áðèãàäûã ээлжийн ахлагч óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëна. Ээлжийн ахлагч нь өрөмдлөгийн ажлыг хянаж, цооногт гарсан аваарыг устгах, цооногийн хазайлтыг хэмжих, цооногт багаж угсрах, цооногийг хаах, өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийг угсрах болон задлах ажилд оролцож, зөвлөгөө өгнө. Дараагийн цооног өрөмдөх цэгийг зааж, тоног төхөөрөмжийг уг цэгт яаж аваачих талаар зөвлөгөө өгнө. Ìàòåðèàë çàðöóóëàëòûã õàìãèéí áàãà õýìæýýíä áàéëãàæ, òàâèãäñàí çîðèëãûã õàìãèéí áîãèíî õóãàöààíä, ÷àíàðûí äýýä õýìæýýíä ãýðýý ¸ñîîð áèåë¿¿ëñíýýð áðèãàäûí àæèë ä¿ãíýãäýíý.Òàâèãäñàí çîðèëãûã õóãàöààíààñ íü ºìíº, ìàòåðèàë çàðöóóëàëòûã õýìíýí ÷àíàðòàé ã¿éöýòãýñíýýð öàëèíãèéí ôîíäîîñ øàãíàë, óðàìøèë ºíäºð õýìæýýíä áðèãàäûí ãèø¿¿ä õ¿ðòдэг.

ªðºìäëºãèéí ïðîöåññèéí шалгуур үзүүлэлтªðºìäëºãèéí процесийг олон төрлийн шалгуур үзүүлэлтээр тодорхойлдог. Тэдгээрээс нэлээд өргөн хэрэглэгддэг нь хурд байдаг. Энэхүү үзүүлэлт нь өрөмлөгийн áðèãàäын áîëîí ¿éлäâýðëýëèéí àæëûí ýöñèéí ¿ð ä¿í байдаг. Хурдны үзүүлэлтэнд:

нýâòðýëòèéí ìåõàíèê õóðä нэвтрэлтийн ðåéñèéí õóðä òåõíèêèéí хурд êîììåðèéí õóðä öîîíîã áàéãóóëàëòûí öèêëèéí õóðä çýðэã ордог.

Íýâòðýëòèéí ìåõàíèê õóðä íü ºðãºëò áóóëãàëò áîëîí áýëòãýë, òóñëàõ àæëуудûã îðîëöóóëàõã¿éãýýð 1 öàãò öýâýð ºðºìäñºí, эсвэл ã¿íçãèéðñýí õýìæýý þì.

ì= ì/öàã

Эíä: öýâýð ºðºìäëºãèéí õóãàöàà, м t – цооног гүнзгийрсэн хугацаа, цаг

Íýâòðýëòèéí ìåõàíèê õóðä íü ºðºìäëºãèéí òºõººðºìæèéí òºðºë, ¿ç¿¿ðèéí áàãàæèéí òºðºë, íýâòýð÷ áóé ÷óëóóëãèéí õàòóóëàã, ýëýýõ ÷àíàð, òåõíîëîãèéí ãîðèì, ºðºìäºæ áàéãàà áðèãàäûí ãèø¿¿äèéí ìýäëýã ÷àäâàð зэрэг олон хүчин зүйлсээс õàìààðäàã байна.

Íýâòðýëòèéí ðåéñèéí õóðä íü ºðºìäëºãèéí ñóìûã öîîíîãò áóóëãàõààñ, ºðãºõ õ¿ðòýëõ ºðºìäëºãèéí á¿õèé ë àæèëëàãààíä çàðöóóëñàí õóãàöààíä íýâòýðñýí ã¿íçãèéðýëò þì.

ð= 1 / (t+t1+ t2+ t3+ t4+ t5+t6), ; ì/öàã

Эíä: 1 –ðåéñèéí ã¿íçãèéðýëò, ìt1 - ºðºìäëºãèéí ñóìûã öîîíîãò áóóëãàõàä çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã t2 - ºðºìäëºãèéí áýëòãýë àæèëä çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã t3 - ºðºìäëºãèéí ñóìûã óðòàñãàхад зориулж тайлаха çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã t4 - ºðºìäëºãèéí ñóìûã ºðãºõºä áýëòãýõ õóãàöàà, öàã t5 - ºðºìäëºãèéí ñóìûã ºðãºõºä çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã t6 – äýýæèéí ÿíäàí áîëîí ¿ç¿¿ðèéí áàãàæèéã ñîëèõîä çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã

Ðåéñèéí õóðä íü ðåéñèéí õóãàöààíä õèéãäñýí õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëò, ìåõàíèê õóðä, ðåéñèéí ã¿íçãèéðýëò, öîîíîãèéí ã¿í çýðãýýñ õàìààðíà.ªðºìäëºãèéí òåõíèêèéí õóðä íü ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí öýâýð ºðºìäëºã, ºðãºëò áóóëãàëòûí àæèë áîëîí òóñëàõ àæèë, õýìæèëò, ñóäàëãàà, çàñâàðò çàðöóóëñàí õóãàöààã îðîëöóóëàí ñàðûí òóðø ºðºìäñºí õýìæýýãýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

ò=L/( Ò+Ò1+Ò2), ì/öàã

Эíä: L - ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí ñàðûí òóðø íýâòýðñýí ã¿íçãèéðýëò, ì Ò– ñàðûí òóðø ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí ºðºìäñºí öýâýð ºðºìäëºãèéí õóãàöàà, öàã Ò1 – áðèãàäûí ñàðä өрмийн сумыг өðãºж, áóóëãàсан õóãàöàà, öàãÒ2 – öîîíîãèéí õàçàéëòûí õýìæèëò, áýõýëãýý, òàìïîíàæ, çàñâàð ¿éë÷èëãýý, ãèäðîãåîëîãè áîëîí ãåîôèçèêèéí òóðøèëò, ñóäàëãàà çýðýãò ñàðûí òóðø ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã

ªðºìäëºãèéí êîììåðèéí õóðä ãýäýã íü ºðºìäëºãèéí áðèãàä ñàðûí òóðø òºõººðºìæèéí óñðàëò, çàäëàí òýýâýðëýõ õóãàöààíààñ áóñàä, цооногт гарсан аваар, бий болсон õ¿íäðýëèéã óñòãàõàä çàðöóóëñàí õóãàöààã îðîëöóóëàí ºðºìäñºí ã¿íçãèéðýëò юм.

ê=L/( Ò+Ò1+Ò2+Ò3), ì/öàã

Эíä: Ò3 –õ¿íäðýë, аваарыг àðèëãàõàä ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí ñàðûí òóðø çàðöóóëñàí õóãàöàà, öàã

Öîîíîã áàéãóóëàëòûí öèêëèéí õóðä ãýäýã íü öîîíîãèéí íèéò ã¿íèé òóðø ºðºìäëºãèéí тоног òºõººðºìæèéã óñðàõ ìîíòàæëàõààñ ýõëýýä öîîíîãèéã õààæ óñòãàõ õ¿ðòýëõ íèéò çàðöóóëñàí õóãàöààíû íýâòðýëòèéí õóðä þì.

ö=Lî/Òî, ì/ñàð

Эíä: Lî- öîîíîãèéí íèéò ã¿í, ì Òî- тухайн öîîíîãийг өрөмдөж дуусахад çàðöóóëñàí нийт õóãàöàà, ñàð

Öîîíîã áàéãóóëàëòûí öèêëèéí õóðä íü çºâ õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëòààñ èõýýõýí õàìààðíà.Өрөмдлөгийн тоног төхөөрөмжийн ашиглалттай холбоотойгоор парк хурд гэсэн ойлголт гарч ирдэг. Ýíý íü æèëèéí òóðø íèéò ºðºìäñºí õýìæýýã òóõàéí ¿éëäâýðëýëèéí íýãæèä õýðýãëýãäýæ áàéñàí òоног тºõººðºìæèéí æèëèéí äóíäàæ òîîíä õàðüöóóëñàí õàðüöàà áàéäàã. Ýíäýýñ õàðàõàä òóõàéí байгууллагын тоног òºõººðºìæ хэдий чинээ çàñâàð, үйлчилгээнд байна төдий чинээ энэ үзүүлэлт áàãà ãàðíà.

Ãåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿäÃåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿä íü ºðºìäëºã ÿâóóëàõ ãåîëîãèéí íºõöºë, хэрэглэх òåõíîëîãèйг тусгасан, ºðºìäºã÷èéí ìºðäºæ àæèëëàõ ¿íäñýí áàðèìò áè÷èã ìºí. Тухайн цîîíîãийг ºðºìäëºхèéí ºìíº ãåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿäûã ºðºìäëºãèéí áðèãàä ñàéí ñóäëàж, түүнд тусгасан òåõíîëîãèéã íàðèéí áàðèìòàëæ àæèëëàíà. Геологи техникийн нарядыг гол төлөв ºðмийн тоног төхөөрөмжийн áàéðíû õàíàíä өлгөсөн байдаг. Доорх хүснэгтэнд жишээ болгож гåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿäын çàãâàðûã ¿ç¿¿ëýâ.Öîîíîãèéí ãåîëîãè òеõíèêèéí íàðÿäûã áàðèìòëàí àæëûí ¿íýëãýý, ºðòºã çàðäëûã òîîöäîã.Гåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿä íü:

- үëãýð÷èëñýí - тóõàéí öîîíîãèéí ãýñýí õî¸ð ÿíç áàéíà.

¯ëãýð÷èëñýí гåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿä íü ãåîëîãè õàéãóóëûí àæëûí òºñºë, òºñºâ çîõèîõ øàòàíä çîõèîãäîõ áºãººä àæëûí ºðòºã çàðäëûã òîîöîõ, òåõíèê-òåõíîëîãèéã åðºíõèéä íü ñîíãîæ àâàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Энэхүү íàðÿä íü òóõàéí талбайд өрөмдөгдөх á¿ëýã öîîíîãèéг äóíä÷èëæ ãàðãàñàí õèéñâýð ç¿ñýëòýí äýýð ¿íäýñëýí çîõèîãäîíî.Òóõàéí цîîíîãèéí гåîëîãè òåõíèêèéí íàðÿä íü ¿ëãýð÷èëñýí íàðÿä äýýð ¿íäýñëýí çîõèîãäîíî.ªðºìäëºãийн ажилд янз бүрийн áè÷èã áàðèìòóóä õºòлөгдөх ёстой. Тухайлбал ºðºìäëºãèéí ажлын дэвтэр, òîãòìîë ¿çëýãèéí äýâòýð, àþóëã¿é àæèëëàãààíû øàëãàëòûí äýâòýð ã.ì.ªðºìäëºãèéí ажлын дэвтэр нь өрөмдлөгийн òåõíèê, технологèéí òàëûã õàðóóëñàí àíõàí øàòíû áè÷èã áàðèìò юм. Энд цоîíîãèéí äóãààð, ºðºìäºæ ýõýëñýí, äóóññàí õóãàöàà, öîîíîãèéí òºñëèéí áîëîí áîäèò ã¿í, öîîíîãèéí ýõíèé áà ýöñèéí ãîë÷, öîîíîãèéí ÷èãëýë, áýõýëãýýíèé ÿíäàí áýõýëñýí гүн çýðãèéã цооногт гарсан хүндрэл, ажлын цагийн баланс зэрэг олон үзүүлэлтүүдийг ºðºìäëºãèéí áðèãàäûí ээлж á¿ðд бичнэ.ªðºìäëºãèéí áàéðàíä ºë㺺òýé áàéõ áè÷èã áàðèìòóóäûí íýã áîë òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæèéí òºëºâëºãººò áîëîí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, çàñâàð, òîñîëãîî ¿éë÷èëãýýíèé ãðàôèêèéí äýâòýð áàéíà.Öîîíîã áàéãóóëàëòûí õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëòûí ãîë àñóóäàë áîë ºðºìäëºãèéí àæëûí ººðèéí ºðòãèéã áóóðóóëàõ çàìààð, õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéã ºíäºð õýìæýýíä áàéëãàõ ÿâäàë þì. ¯¿íèéã òºðºë á¿ðèéí àðãààð õýðýãæ¿¿ëýõ áºãººä ¿¿íä, àæèëëàãñäûí ìýäëýã ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ, øèíý òåõíèê, äýâøèëòýò òåõíîëîãè õýðýãëýõ çýðýã áîëíî.ªðºìäëºãèéí ïðîöåññèéí ¿åä áýëòãýë, òóñëàõ àæèëä çàðöóóëàõ õóãàöààã áàãàñãàñíààð öýâýð ºðºìäëºãèéí õýìæýý èõñýæ, ºðºìäëºãèéí ¿ð ä¿í áîëñîí íýâòðýëò, ã¿íçãèéðýëò èõ áàéõ áîëíî. Ýíä ãåîëîãèéí øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ àæëûí ÷àíàð, æèøýý íü, ãåîëîãèéí íàéäâàðòàé ìýäýýëýë ºãºõ êåðíèéí ãàðö, èõýýõýí ÷óõàë áàéõ íü ìýäýýæ. Түүнчлэн öîîíîã ºðºìäëºãèéí ïðîöåññèéí á¿òýýëèéã äýýøë¿¿ëýõ ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë íü òîíîã òºõººðºìæèéí ìåõàíèêæóóëàëò, àâòîìàòæóóëàëò áàéäàã.

Õ¿ñíýãò 16.1ªðºìäëºãèéí æóðíàë

ªðºìä-ñºí

Ðåéñ á¿ðèéí äàðààõ õóøóóíû ãîë÷, ìì

Ýýëæ

èéí á¿ð

ýëäõ¿¿

í

Îãíîî

Ðåéñ á

¿ðèéí

ã¿é

öýòãýõ à

æëóóä

Çàðöóóëñ

àí õóãàöàà,

öàã

Êåðíè

éí ãàðö,

ì

¯ç¿¿

ðèéí áàãàæ

èéí

òºð

ºëÒ

ýíõ

ëýãèéí à÷

ààëàë,

êÍ

Ýðãýëòèéí äàâòàìæ

,

Óãààëãû

í øèíã

ýíè

é

Óñíû

òºâ

øèí, ì

ªðºì

äëºã

èéí ñóì, ò

/ò,

öîîí

îãèéí áàéäàë

×óëóóëãèéí òîâ

÷

òîä

îðõîé

ëîë

òªð

ºìäºã

äºõ

çýðýã

Ì-ýýñ

Ì õ¿ð

òýë

Á¿ã

ä,

ì

Ãàäíà

ãîë

÷

Äîò

îð ã

îë÷

ªíäºð