ĐỘT QUỴ (STROKE)

(BỆNH TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO) I. ĐẠI CƯƠNG:

1. Định nghĩa:

Đột quỵ hay còn gọi là tai biến mạch máu não (TBMMN) là tình trạng một phần

của não bộ ñột nhiên bị thiếu máu cấp tính do ñộng mạch ñến nuôi não bị tắc lại (cục máu

ñông hoặc vỡ xơ, ñ/m chít hẹp) hay ñm ñó bị phồng, vỡ ra tràn máu vào các mô não lành

xung quanh gây nên.

2. Đặc ñiểm sinh lý của tế bào não:

Là loại tế bào thần kinh cao cấp nhất ñiều hành toàn bộ tư duy, nhận thức, ngôn

ngữ, vận ñộng, cảm giác vận mạch của con người. Tế bào não tiêu thụ chất dinh dưỡng

và O2 rất nhiều và liên tục ñể hoạt ñộng, nó rất nhạy cảm với tình trạng thiếu O2, chỉ thiếu

O2 trong vòng 5 phút tế bào não có thể chết.

3. Đột quỵ nằm trong 10 bệnh có tử vong cao nhất và nhanh nhất.

4. Vùng tổn thương sau chỗ ñm não tắc nghẽn, tế bào não thiếu O2 cấp sẽ chết

trong vòng 25 phút, vùng cạnh tổn thương là vùng “tranh tối tranh sáng” TBTK “nửa

sống – nữa chết” ta phải giải quyết tươi máu ñể cứu nguy và tạo ñiều kiện cho tế bào não

phục hồi sớm.

5. Tuổi tác: Thường xuất hiện ở người lớn tuổi ngày nay càng trẻ hóa 45t.

6. Thời tiết nóng, lạnh ñột ngột, thất thường.

II. NGUYÊN NHÂN:

1. Cao HA ñột ngột

2. Mỡ máu cao lâu ngày gây xơ vữa ñộng mạch làm hẹp ñm não cấp tính, hoặc mảnh

xơ vữa nơi khác trôi dạt ñến khi tim co bóp.

3. Tiểu ñường: Hay kèm theo RL mỡ máu, rối loạn ñông máu. Glucose/ máu tăng

làm tổn thương thành mạch mủn nát dễ vỡ.

4. Stress: Sang chấn về tinh thần trên nền tảng các bệnh lý trên hoặc bị trầm cảm kéo

dài.

5. Dị dạng mạch máu não.

6. Ăn uống bia rượu và các chất kích thích là cơ hội.

III. TRIỆU CHỨNG:

- Xảy ra hết sức ñột ngột, gần như không có triệu chứng ñiển hình não báo trước.

- Xảy ra ở mọi thời gian, mọi ñịa ñiểm, mọi thời tiết, mọi hoạt ñộng.

- Biểu hiện lâm sàng

1. Té ngã nếu ñang ñi, ñứng.

2. Rối loạn ý thức, lú lẫn nói ớ, nuốt sặc, ói mữa, xuất hiện nhanh và ñột ngột. Có thể

tiểu không tự chủ.

3. Liệt nửa người, liệt mặt có thể cùng bên hoặc khác bên. Tùy theo vùng tổn thương

ở não bộ do nhánh ñm ở ñó chi phối.

* Một ñiều ñáng lưu ý: Ta hay bị lầm lẫn, buổi sáng ngủ dậy (nhất là vùng khí hậu

lạnh, hoặc mùa mưa rét) ñứng lên mở cửa sổ gấp chăn mùng tự nhiên té ngã, ta cho là vô

ý xảy chân. Nhưng chính là cơ thể ñang ấm, mạch máu giãn nở, nay bị luồng gió lạnh dù

là thoảng qua ùa vào, mạch máu nói chung và mạch máu não nói riêng co lại theo phản

xạ ñể giữ thân nhiệt. Do co quá mức nên xảy ra ñột quỵ và chính ñột quỵ mới té ngã ta

quen gọi là “trúng gió" hoặc ngã do chấn thương sọ não gây ra. Nhưng không vì thế mà

ñè ra cạo gió, ñiều tối kỵ mà phải nhanh chóng xử lý cấp cứu. Đây là “thời gian vàng”

không ñược bỏ qua. Phải hiểu rằng bệnh lý ñột quỵ có trước khi xảy ra té ngã.

4. Các rối loạn chức năng này thường tồn tại quá 24 giờ.

5. Khám xét và thăm dò máu, MRI, CT-sean, chụp mạch máu não ta sẽ phát hiện rõ

tổn thương.

6. Dựa vào tiến triển của bệnh theo thời gian 2-3 tuần ñầu có thể phân loại và theo

dõi tiêu lượng bệnh.

- Khỏi hoàn toàn trong vòng 24 giờ gọilà thiếu máu não cục bộ thoáng qua.Tuy nhẹ

nhưng là yếu tố nguyhiểm cần theo dõi trái phát, người tachưa xếp vào TBMMN thực sự.

- Khỏi hoàn toàn sau 24 giờ bị liệt, gọi là thiếu máu não phục hồi.

- Khỏi một phần và di chứng kéo dài

- Không hồi phục và nặng lên liên tục

- Tử vong.

IV. CÁCH ĐIỀU TRỊ:

1. Tại nơi xảy ra:

- Bình tĩnh

- Dựa triệu chứng trên xác ñịnh chẩn ñoán sơ bộ TBMN.

- Để bệnh nhân tư thế nằm ngửa ở vị trí thoáng mát (không gió), nới rộng quần áo.

- Đầu thấp, nghiêng sang 1 bên. Nếu có ói mửa ra lau sạch, trách thức ăn trào ngược

vào khí quản gây tắc ñường thở.

- Nếu HA cao thì cho uống 1 viên thuốc trị cao HA mà bn vẫn sử dụng và với ñiều

kiện bn còn tỉnh và nuốt ñược.

- Không ñược cạo gió, xoay trở bn quá nhiều.

- Gọi 115 ngay từ ñầu hoặc nhanh chóng ñưa bn ñến bv gần nhất với phương tiện nhẹ

nhàng và an toàn.

2. Tại bệnh viện:

- Đo HA, XN máu, chụp XQ: MRI – CT, thậm chí chụp ñm não có cản quang, nong

ñm tắc, ñặt stent v.v…

- Cho thuốc hạ HA, chống phù não, tan huyết khối, thở oxy, ñặt sonde dạ dày, theo

dõi bệnh trên Monitoring thở máy ñặt dưỡng dẫn tiểu, truyền dịch + thuốc tiêm tùy theo y

lệnh của Bác sĩ.

- Thuốc an cung ngưu hoàng hoàn, Serebrolysine ñịa long KA, hoạt huyết dưỡng não

và rutozym (Mỹ). Gần ñây có thuốc ngưu hoàng, Nattopes

V. CHĂM SÓC:

1. Do liệt hầu họng khó nuốt, hay bị sặc nên cho thức ăn lỏng, nhiều bữa, ñầy ñủ chất

dinh dưỡng. Nếu bn khó nuốt bệnh viện sẽ nuôi bằng ống sonde dạ dày qua lỗ mũi.

2. Chống loét: Đột quỵ thường nằm lâu, hơn nữa dinh dưỡng oxy kém nên các nơi có

ñiểm tì vào giường: Vai, lưng, mông, gót chân. Dễ bị loét khó liền phải xoay trở và xoa

bóp, vỗ nhẹ nhàng lau sạch, dùng bột tale xoa khô.

3. Nhiễm trùng phổi vì nằm nhiều, vì chất tiết trào ngược, vì ñặt ống nội khí quản,

thở máy v.v… Khi bệnh nhân tỉnh ñỡ bn ngồi dậy, vỗ nhẹ lưng, phải ñộng viên bệnh

nhân hít thở sâu, vỗ lưng là biện pháp ñơn giản nhưng rất hiệu quả, khum lưng vỗ từ giữa

lưng bên 2 vai bn dùng thuốc long ñờm, trụ sinh ñặc trị.

4. Đau khớp vai bên liệt, dùng miếng vải hình tam giác treo ñỡ cánh tay bị bại liệt lên.

5. Vậy lý trị liệu phục hồi chức năng: Làm ngay khi bệnh ổn ñịnh, kiên trì, lâu dài

và ñúng kỹ thuật. Gia ñình phối hợp với cơ sở vật lý trị liệu xoa bóp, châm cứu, bấm

huyệt.

6. Quan tâm ñến tinh thần người bệnh: Dễ súc cảm, cáu gắt, phải ñộng viên, an ủi,

nhẹ nhàng.

VI. PHÒNG NGỪA:

- Không hút thuốc lá, hạn chế rượu bia, trị cao HA, tiểu ñường, mỡ máu, kiểm tra yếu

tố ñông máu, cơ thể uống Aspirin 1 viên/ngày với ñiều kiện không bị bệnh bao tử và

uống sau ăn.

- Dùng Nattokinase, ñịa long KA hoạt huyết dưỡng não v.v… sống thanh thản, mọi

việc cái ñầu ñi trước hãy luôn giữ cho não khỏe mạnh minh mẫn.

BS Trần Quang Tiễu