dosya.marmara.edu.trdosya.marmara.edu.tr/avrupa/MJES/MJES_cilt_15_say_1.pdf · y -~. Gor. Levent Eraydm ~r Brewin, Keele University • >r. A. Lorca Corrons, Madrid 'S • Prof. Dr

Ayla Oktay Ozgiil Polat Unutkan

Murat Giirkan Giilcan

Klaus Jurgens

Nagihan Oktayer

Emine Nur Ozkan Giinay

Yzldzray Sak

AVRU PA ARA$TIRMAI.ARJ D:ERGjsj JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES

• .'T'

MARMARA AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES

*** * * *** * * ***

MARMARA UNiVERSiTESi AVRUPA BiRLiGi ENSTiT0S0 YA YIN! A PUBLICATION OF MARMARA UNIVERSITY EUROPEAN UNION INSTITUTE

,, . ,. '" .. r,~ .. ~ .. "

Yaymlayan I Publisher Prof Dr. Necla Pur Marmara Universitesi Rektorii I President of Marmara University

Editor I Editor Prof Dr. Muzaffer Dartan

Editor Yardimcllanl Associate Editors Doy. Dr. <;:igdem Nas • Yrd. Doy. Dr. Armagan Emre <;:aktr • Ar~. Gor. Levent Eraydm

• Ar~. Gor. Emirhan Goral

Dam~ma Kurulu I Advisory Board Prof. Dr. Taner Berksoy, Bilgi University • Prof Dr. Christopher Brewin, Keele University • Prof. Dr. Nedret Kuran Buryoglu, Yeditepe University • Prof. Dr. A. Lorca Corrons, Madrid Autonomous University • Prof. Dr. Georges Delcoigne, CERIS • Prof. Dr. Naztm Engin, Marmara University • Prof Dr. Haluk Kabaalioglu, TUNAECS • Prof. Dr. Erol Katuc10glu, Bilgi University • Prof. Dr. Hagen Lichtenberg, Bremen University • Prof. Dr. Nanette Neuwahl, Montreal University • Prof. Dr. Cengiz Okman, l!jzk University • Prof. Dr. Vural F. Sava~, Yeditepe University • Dr. Karen Smith, London School of Economics • Prof. Dr. Orhan Sener, Kadir Has University • Prof. Dr. Paul Taylor, London School of Economics.

Yaym Kurulu I Editorial Board Prof. Dr. Muzaffer Dartan • Yrd. Doy. Dr. Sait Akman • Yrd. Doy. Dr. Murat T. Yoriing • Yrd. Doy. Dr. Rana izci • Dr. Miinevver Cebeci • Dr. Yonca Ozer • Dr. Mustafa T. Karayigit • Dr. Ytldtray Sak • Dr. E. ilker Mutlu • Ar~. Gor. H. Selin Piirselim

Tiim yaz1~ma ve katkida bulunmak isteyenler i~in adres: A vrupa Ara~ttrmalan Dergisi, Marmara Universitesi A vrupa Birligi Enstitiisii, Goztepe

Kampiisii Kadtkoy, 34722 istanbul

All correspondance including contributions should be addressed to: The Editor, Marmara Journal of European Studies, Marmara University European Union Institute, Goztepe Campus, Kadtkoy, 34722 istanbul- TR

Tel: (+90) 216 336 33 35 • Faks: (+90) 216 347 45 43 E-mail: [email protected] • URL: http://avrupa.marmara.edu.tr

Avrupa Ara!jtzrmalarz Dergisi yzlda iki kez yayznlanan hakemli bir dergidir. Marmara Journal of European Studies is a peer reviewed journal.

Dergide yayznlanan makalelerdeki gorii!jler yazarzna aittir. Articles published in these series represent solely the views of the authors and not necessarily the Institute and its staff.

Bas1m Y eri I Printed By Bilnet Matbaacthk ve Reklamcthk A.S. Uypmar Cad. No:89 Bulgurlu 34696 Dskii4ar- istanbul Tel/Fax : (+90) 216.444 44 03-327 15 44 E-mail : [email protected]

Copyright © 2007

y

-~. Gor. Levent Eraydm

~r Brewin, Keele University • >r. A. Lorca Corrons, Madrid 'S • Prof. Dr. Naz1m Engin, ' • Prof. Dr. Erol Katlrcwglu, •iversity • Prof Dr. Nanette !niversity • Prof. Dr. Vural F. of of Economics • Prof. Dr. ion School of Economics.

Dor;. Dr. Murat T. Yoriing • .er • Dr. Mustafa T. Karayigit :lim

L Birligi Enstittisii, Goztepe

ssed to: University European Union

du.tr

•ir dergidir. 7/.

e authors and not

MARMARA AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES

ISSN 1301-1359

Cilt I Volume: 15 Say1 I No: 1 2007

ic;indekiler I Contents Sayfa I Page

• insan Haklan Egitimi: Kar~lla~tlrmah Bir Degerlendirme • Ayla Oktay- Ozgiil Pol at Unutkan 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00000000 00 00 00 00 00 00 1

• Ulusal Programda ve ilerleme Raporlannda Egitim • Murat Giirkan Giilcan 00 0000 00 00 00 00 00 000000 000000 00 0000 00 0000 00 0000 00 00 00000 •••••••• 00 00000000 oooo·

• An Integrated Approach Towards SME Restructuring: Turkey and the European Union • Klaus Jurgens 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00. 00 00 ••••••••••••••••••••••••••••

• The Changing Structure of Structural Funds in the European Union • Nagihan Oktayer ..... ooooooOOOOoOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOoOOooooooooooooooooOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO·····oo

• Avrupa Birligi Uyum Siirecinde Tiirkiye'nin Maastricht Kriterlerine Gore Performans1 • E. Nur Ozkan Giinay ... 00 00. , •••••••••• , • , 00 00, •• 00 •••• 00 ••••••••••••••••••••• 00.00 •••• 00 00 •••• 00

• Anayasal Antla~ma'dan Sonra Avrupa Birligi'nde Dikey Yetki Dagil1m1 •

21

41

61

83

Y1ldlray Sak . 00 00 00 00 00.00 00 00.00 00 00 00 00 00 00 00.00. 00 00 00 00.00 00 00 00.00 00 ••• 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 • • • • 117

• Makale Yaz1m Kurallan I Notes for Contribu,tors 00.00 00 00 00 00 00 00 00 00.00 0000 141

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI • Cilt 15 • Say1: 1 • 2007

iNSAN HAKLARI EGiTiMi: KARSILASTIRMALI BiR DEGERLENDiRME

Ozet:

Ayla OKTAY* Ozgiil Polat UNUTKAN**

Gelecegin 9agda~ insamnm yeti~tirilmesinde demokrasi egitimi son derece onemlidir. Demokrasi egitiminin temeli de insan haklarz egitiminden ge9mektedir. Her ulkede insan haklarzyla ili~kili egitim uygulamalar1 farkllllk gostermektedir. Bu durum kuresel degerlerin ulke vatanda~larz

tarafindan benimsenmesini gu9le~tirmektedir. jnsan haklarmm bireyler tarafindan benimsenmesi hedeflense de diger ulkelerle yurutulen ortak 9ah~malarm simrll olu~u, ortak bak1~ apsmm da geli~mesini engellemektedir. Ayrzca "ins an haklarz evrensel du~uncesi "nin her u/ke tarafindan farkll bi9imlerde ozumsenmesi, insanlar arasmda kureselle~menin getirdigi butuncul bak1~ a91smm geli~tirilmesini saglayamad1gl gibi, e~itsizliklere de neden olmaktadzr. Farkh ulkelerde yapzlan insan haklarz egitimine ili~kin uygulamalarm ortaya konmasz, feme/de jnsan Haklarz Evrensel Bildirgesi 'nin esasma uygun olarak uygu/anmasm1 kolayla~tzracakt1r.

Makalede, Turkiye 'deki ins an haklarz egitiminin tarihsel geli~imi ve c;e~itli

ulkelerde insan haklarz egitimi i9in yapllan uygulamalar ele ahnml~tlr.

(:ah~ma, farkh insan haklan egitimi uygulamalarmm incelenmesi, Ulkemizin insan haklarz egitimin neresinde oldugunu gostermesi, c;e~itli

ulkelerde insan haklarz egitimiyle ilgili yapllan uygulamalarzn, benzer ve farkh yonlerini ortaya koymas1 apsmdan oldukc;a onemlidir.

Anahtar Kelimeler: jnsan Haklan Egitimi, Avrupa jnsan Haklarz Sozle~mesi, Avrupa Konseyi

Abstract:

Democracy has a crucial role in tfle education process of future generations and human rights education constitutes one of the main elements of democracy education. The education programs on human rights

* Prof. Dr., Marmara Oniversitesi Atatiirk Egitim Fakiiltesi Ogretim Oyesi ** Dr., Marmara Oniversitesi Atatiirk Egitim Fakiiltesi ilkogretim Boliimii Okul Oncesi Egitimi A.B.D. Ogretim Gorevlisi

2 INSAN HAKLARI EGITIMI: KAR$1LA$TIRMALI BIR DEGERLENDIRME

depicts differences among countries. As a result of this, the global human rights values are hardly accepted by the citizens of different countries. Despite the main target of human rights education concentrates on individuals, limited common activities in this area decreases the possibility of a common approach. Moreover, the differences in internalisation of universal thought on human rights not only negatively affect the unique view provided by globalisation, but also cause inequity. Examining various applications of human rights education will also be helpful for the proper implementation of Universal Declaration of Human Rights. In this paper, the historical evolution of human rights education in Turkey is examined as well as different other human rights education applications in other countries. This paper, therefore, provides a comparative analysis of human rights education and evalutes Turkey's situation in the light of human right education.

Keywords: Human rights education, European Convention on Human Rights, Council of Europe

Giri~

Egitim en genel anlamda, bireylerde davram~, duyu~ ve dii~iinii~ degi~ikligi meydana getirme amacm1 ger9ekle~tirme siirecidir. Egitimin demokrasilerin ya~amas1 i9in gerekli bir ~art oldugu dii~iiniildiigiinde, demokrasinin vazge9ilemez ogesi olan insan haklan onem kazanmaktadu. <;iinkii bir siyasal rejim olarak demokrasi, insan haklarmm ger9ekle~tirildigi diizeni temsil eder (<;e9en, 2000). Boylece demokratik rejimlerde insan haklan egitimi hem ayn bir alan olarak hem de sosyal bilimlerle ilintili pek 90k dersin bir amac1 olarak dikkat 9ekmektedir.

Demokratik devlet ilkesi, cumhuriyet kavramm1 tamamlayan, ona somut nitelik kazand1ran ilkelerden birdir. Laiklik ise demokrasinin on ko~uludur (Karakiitiik, 2001). insan haklan, hukuk devleti ve demokrasi birbirine s1ki bi9imde baghd1r. insan haklarma ve temel ozgiirliiklere saygt, demokrasinin temel ozelliklerindendir. Egitim alanmda, yurtta~ i9in demokrasinin gerekliligini kolayla~tlran her ~ey, insan haklanna saygtya ve bu saygmm ogrenilmesine baghdtr (TiHAK, 1998: 16). Dolaytstyla demokrasiyi i9selle~tirmi~ vatanda~lann yeti~mesi insan haklan egitimi yoluyla ger9ekle~tirilebilir.

I '

' '

~~

j. li IS

~

Iii ' ' '

I I

1ALI BIR DEGERLENDIRME

this, the global human of different countries. 1tion concentrates on '!creases the possibility ~ in internalisation of ·vely affect the unique ity. Examining various helpful for the proper Rights. In this paper, Turkey is examined as applications in other live analysis of human 1e light of human right

7onvention on Human

, duyu~ ve dii~iinii~ te siirecidir. Egitimin ugu dii~iiniildiigiinde,

onem kazanmaktad1r. nnm gerr;ekle~tirildigi ratik rejimlerde insan 1 bilimlerle ilintili pek

mamlayan, ona somut krasinin on ko~uludur :mokrasi birbirine s1k1 ·e sayg1, demokrasinin ~ ir;in demokrasinin tyg1ya ve bu saygmm lay1s1yla demokrasiyi an egitimi yoluyla

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI 3

insan Haklan evrensel bildirgesi tek bir beige olmasma ragmen, her iilkede insan haklanyla ili~kili egitim uygulamalan farkhhk gostermektedir. Bu durum kiiresel degerlerin iilke vatanda~lan tarafmdan benimsenmesini giic;le~tirmektedir. Aynca "insan haklan evrensel dii~iincesi" nin her iilke tarafmdan farkh bic;imlerde oziimsenmesi, tiim insanlann, insan haklan konusunda ortak degerler geli~tirilmesini saglayamad1g1 gibi, e~itsizliklere de neden olmaktad1r. Bildirgenin esasm1 zedelemeyecek evrensel uygulamalar yapllmas1, "tiim insanlar arasmda demokratik degerlere sayg1" idealinin gerc;ekle~mesi ac;tsmdan oldukc;a onemlidir. Bu nedenle farkh iilkelerde yap1lan insan haklan egitimine ili~kin uygulamalann ortaya konmas1 gerekmektedir.

Bu c;ah~mada, iilkemizdeki insan haklan egitiminin tarihsel geli~imi ve c;e~itli iilkelerde insan haklan egitimi ic;in yapllan uygulamalar ele almm1~tlr. <;::ah~ma, farkh insan haklan egitimi uygulamalannm incelenmesi, iilkemizin insan haklan egitimin neresinde oldugunu gostermesi, r;e~itli iilkelerde insan haklan egitimiyle ilgili yap1lan uygulamalann, benzer ve farkh yonlerini ortaya koymay1 amar;lamaktad1r.

1. ilk Ad1mlar: insan Haklan Egitiminin Uluslararasi Geli~imi

insan haklan temelde hic;bir stmfm ya da kesimin ayncahg1 olmadan yalmzca insan olmayla kazamlm1~ baz1 haklan ifade etmektedir. insanhk onurunun geregi olarak sahip olunan bu haklar nitelik yoniiyle dokunulmaz, vazger;ilmez ve ki~ilige bagh haklard1r (Ye~il, 2002: 25). Dogan'a (2002) gore insan haklan, insamn tek tek ki~ilerle ve iktidarla ili~kileri ic;inde kendi mah olarak elinde bulundurdugu, kurallarla yonetilen ayncahklard1r. Bu tamm 1~1gmda insan haklan kavrammm ana hatlan ~u ~ekilde s1ralanabilir.

insan haklan;

Evrenseldir. Biitiin insanlann ve hatta diinyaya heniiz gelmemi~

r;ocuklann sahip olmas1 gereken haklardtr.

Ozgiirliikryiidiir. insanm ozgiirce ya~ama ve geli~mesinin temelidir.

E~itlikr;idir. Dogu~tan tiim insanlar bir ve e~ittir.

Ban~r;tdtr. Ban~, insanlann ya~amalar! ir;in gereklidir. insan haklan ban~m saglanmasmda etkili ve 1srarhdu'.

Sorumluluk telkin edicidir. Sorumsuz davram~lar insan ve toplumlarm huzurunu bozar ve bunlara gore de modem demokrasilerde insan haklan

4 INSAN HAKLARI EGITIMI: KAR$1LA$TIRMALI BIR DEGERLENDIRME

yalmzca yasalarla belirlenmekle kalmaytp, bireylere haklanm yargt yoluyla koruma olanak ve glivencesini veren bir i~lev ve goriiniim kazanmt~tlr (Dogan, 2002: 237).

insan haklannm dii~iinsel temelleri c;ok eski donemlere kadar dayamr. Ancak insan haklannm tarihi geli~imi ic;inde iki onemli nokta oldukc;a dikkat c;ekicidir. Bunlardan ilki 1789 Meclisi tarafmdan kabul edilen ve 1789 Franstz Devrimi ile birlikte, Franstz anayasalanmn daima ba~langtcmt olu~turan "insan ve Yurtta~ Haklan Bildirisi"dir. Bu bildiride, ki~i hiirriyetleri, sosyal e~itsizliklerin kaldmlmast, yasa oniinde e~itlik, vergilendirrnede adalet, miilkiyet hakkt, seyahat ve dii~iince ozgiirliigii ongoriilmii~tiir (<;am, 2000: 149). Diger onemli bir geli~me ise 1948 yilmda Birle~mi~ Milletler tarafmdan kabul edilen "insan Haklan Evrensel B ildirgesi "dir.

insan haklan adma atilan bu iki onemli adtmla aym zamanda insan haklan egitiminin de yolu ayllmt~tlr. 1789 Franstz Devrimi lideri Danton'un "Herkes bilmelidir ki c;ocuklar, ana babalanndan once Cumhuriyet'in yavrulandtr" sozii, devrim ac;ISlndan egitimin onemini vurgulamaktadtr I (Altunya, 2003: 4). insan Haklan Evrensel Bildirgesinin Ba~langtc; boliimiinde yer alan "Egitim, insan ki~iligini tam geli~tirmeye ve insan

1 haklanna ve temel ozgiirliiklere saygtyt giic;lendirmeye yonelik olmahdtr. Egitim tiim uluslar, trklar ve dinsel gruplar arasmda anlayt~ ho~gorii ve dostlugu ozendirrneli ve Birle~mi~ Milletler'in ban~I koruma yolundaki etkinliklerini daha da geli~tirmelidir" maddesiyle egitimin onemi vurgulanmt~tlr (Kepenekc;i, 2000). insan Haklan Evrensel Bildirgesi'nin egitimin onemini vurgulayan bu maddesi aym zamanda bildirgeyi imzalayan devletlere insan haklan egitimiyle ilgili sorumluluklar da yiiklemektedir.

insan haklan egitiminin yalmzca insan haklanm ogretme olarak algtlanmasmm nitelikli bir insan haklan egitimi ile bagda~mayacagmt soylemek pek de yanh~ olmaz. insan haklan egitimi aym zamanda bu haklann bireyler tarafmdan ic;selle~tirilmesini saglamayt hedeflemektedir. Demokratik bir ~ekilde belirlenen stmrlar ic;inde, anla~mazhk, adalet, ozgtirliik, e~itlik, insan onuru, kar~thkhhk, dayam~ma, gorevler, yiikiimliiliikler ve tabii ki her tiirlii haklar (insan, doga, sivil, siyasi, hukuki, ekonomik, azmhk vs.) insan haklan ~gitimiyle ili~kilendirilen en onemli kavramlardtr (Lynch, 1989). Payla~Ilan bir deger o1an insan haklanm kapsayacak c;ah~malar dogrultusunda egitilen ki~iler, saygm, ban~c;Il,

BIR DEGERLENDIRME

:re haklanm yarg1 i§lev ve gori.inum

lere kadar dayamr. nli nokta olduk~a n kabul edilen ve daima ba~langicmi 3u bildiride, ki~i

onunde e~itlik, u~unce ozgurlUgu 1e ise 1948 yilmda Haklan Evrensel

m zamanda insan ti lideri Danton'un ::e Cumhuriyet' in

vurgulamaktad1r ~esinin Ba§langi~ :tirmeye ve insan yonelik olmahd1r. tlay1~ ho§gori.i ve oruma yolundaki egitimin onemi

sel Bildirgesi 'nin nanda bildirgeyi ;orumluluklar da

ogretme olarak tagda§mayacagmi .ym zamanda bu hedeflemektedir. l§rnazhk, adalet, tl§rna, gorevler, il, siyasi, hukuki, lirilen en onemli

insan haklanm saygm, ban~~tl,


e§itlik~i, demokratik ve §iddete kar§I bir egilim sergileyeceklerdir (Ravazzolo, 1996). Bu egilimlerin sergilenmesi de ancak bireylerin insan haklanm i~selle§tirmesiyle mumkun olabilir.

Uluslararas1 hukukta insan haklan egitiminin bir ytikumlulUk olarak yerini almas1 yalmzca insan Haklan Evrensel Beyannamesinin bir sonucu degildir. Avrupa Konseyi'ne uye Ulkeler, insan haklannm tUm demokratik toplumlar i~in evrensel, bolunmez ve esas olduguna inamr.

Konsey insan Haklanm, etkili denetim ve koruma mekanizmalan ile bireylerin sivil ve siyasal ozgurlukleri, sosyal, ekonomik ve kUltUrel haklanna sayg1y1 ve guvence altma alarak;

insan haklarma yonelik yeni tehditleri tammlamak ve;

Meslek gruplan, okullar ve universitelerde insan haklan egitimini geli§tirmek ve kamuoyu bilincini olu§turmak suretiyle korumaya ~ah§Ir

Avrupa Konseyi'ne uye Ulkeler, ge~en 50 yilhk sure zarfmda bu haklan, A vrupa insan Haklan Sozle§mesi, ve bu sozle§menin tamamlayiciSI niteligindeki A vrupa Sosyal Sarti, i§kence ve insanhk DI§I veya A§agilayici Muamele ve Cezay1 Onleme A vrupa Sozle§mesi ve Ulusal Azmhklan Koruma <;er~eve Sozle~mesi olmak uzere dort temel belgede toplami§lardir (A vrupa Konseyi, 2006):

Bu belgelerden ilki olan Avrupa insan Haklan Sozle~mesi'nin Giri~ Bolumu'nde uye devletler arasmda s1k1 birligi kurma amacma ula~ma yollarmdan birinin insan haklanm ve temel ozgurlukleri korumak ve geli§tirmek oldugu vurgulanmi~tir (Kepenek~i, 2000). insan haklan egitimi Sozle~me'nin imzalanmasiyla ustlenilen yukumlUluklerin ka~milmaz bir sonucudur. Bu sorumluluk, <;ocuk Haklanna Dair Sozle~me, UNESCO'nun 1974'te kabul edilen Uluslar Aras1 Anlay1~, i~birligi ve Ban~ i~in Egitim ve insan Haklanna ve Temel Ozgurluklere ili~kin Tavsiye Karan, A vrupa Konseyinin 1978 tarihinde kabul edilen insan Haklan Ogretimi Karan ve 1985 'te kabul edilen Okullarda insan Haklan Ogretim ve Ogrenimi Tavsiye Karan ile peki~tirilmi~tir (Kepenek~i, 2000). Alman kararlar ve 1993 yilmda Montreal' de duzenlenen ins an Haklan ve Demokrasi Egitimi Uluslar Aras1 Kongresi gibi toplanhlar A vrupa ulkelerinin uluslar aras1 duzeyde insan haklan egitimine verdigi onemin bir gostergesidir. Gosterilen onemin bir sonucu olarak ortaya ~1kan insan haklan egitimiyle ilgili

6 = INSAN HAKLARI EGITIMI: KAR~ILA~TIRMALI BIR DEGERLENDIRME

9abalara Tiirkiye'de kayitsiz kalmami~, 1990'h ylllarla birlikte insan haklan egitimiyle ilgili Tiirkiye'de de somut ~ah~malar yiiriitiilmeye ba~lanm1~tlr.

2. Tiirkiye'de insan Haldan Egitiminin Geli~imi Tiirkiye'de insan haklan egitimi "Vatanda~hk Bilgileri ve insan Haklan

Egitimi" dersi ad1 altmda 1990'h ylllardan itibaren ogretim programlanna girmi~tir. Vatanda~hk Egitiminin tarihi ise II. Me~rutiyet donemine kadar dayanmaktadir. 1876 yllmda ilan edilen Kanun-1 Esasi II. Abdiilhamit'in tahttan indirilmesinin ardmdan pek ~ok kez degi~iklige ugrami~tir. Kanun-i Esasi'nin 1876 yllmdaki yap1s1 hemen hemen temelinden yenilenmi~tir. Boylece Tiirk tarihinde ilk ger~ek anayasal rejim kurulmu~tur (Mumcu ve Kiizeci, 2003). Anayasal rejim, Osmanh Devleti'ndeki "teba" anlayi~Iyla uyu§mami§ ve Cumhuriyet Donemi boyunca ilk ve ortaogretimin vazge~ilmez dersi "Yurtta§hk Bilgisi", "Malfimat-1 Medeniye ve Ahlakiye ve iktisadiye" ad1yla II. Me§rutiyet'in ilam sonrasmda okullarda bagimsiz birders olarak okutulmaya ba§lami~tir (Ustel, 2004). Osmanh Devleti'nden Cumhuriyet'e ge9i§ aym zamanda tebaadan yurtta§a ge~i§ anlamm1 ta§Idigi I~m. Tiirkiye'de vatanda§hk egitiminin, siyasal diizenin degi§mesiyle ortaya ~Iktigm1 soylemek yanh§ olmaz.

II. Me§rutiyet Donemi 'nde egitim reformlan i~inde yer alan ve 1913 tarihinde ge~ici ilkogretim kanunu (Tedrisat-I iptidaiye Kanun-1 Muvakkati) olarak kabul edilen kanunun baz1 maddeleri Cumhuriyet Donemi'nde 1950'1i ylllara kadar yiiriirliikte kalmi§tlr (Binba§Ioglu,1995). Bu kanun, ilkogretim sisteminin yenilenmesi ve halkm destegi yoluyla daha iyi bir ogretim programmm ger~ekle§tirilmesi amac1yla ~Ikanlmi§hr (Kaya, 1977). Kanunla birlikte iptidaiye ve rii§tiye okullan birle§tirilmi§ ve Mekatib-i ibtidayiye-yi Umumi (ilkOjlretim Gene! Okulu) ad!ru abru§trr. Biiylece ilkogretim 6 yll ve zorunlu olarak kabul edilmi§tir (Akyiiz, 1997; Ba§aran, 1996).

Ge9ici ilkogretim Kanunu ile birlikte, ilkogretim programlanna giren Malfimat-1 Medeniye ve Ahlakiye ve iktisadiye (Vatanda§hk - Ahlak -iktisat) dersi, uyrugun devlete kar§I gorevleri, padi§ah ve devlet kurumlanna ve memurlanna itaat, Me§rutiyet yonetiminin iyilikleri, belediyelerin gorevleri gibi konulan i~ermi§tir. Bu ders, 1914 yllmda kabul edilen Mekatib-i ibtidayiye-yi Umumiye Talimatnamesi (i1kogretim Okulu Program1) ile Mushabat-1 Ahlakiye adim almi§tlr (Akyiiz, 1997; Cicioglu, 1982; Altunya, 2003). Temeli II. Me§rutiyet Donemi'ne kadar uzanan

:3ERLENDIRME

insan haklan ~larum~tlr.

nsan Haklan ~ogramlanna

emine kadar Jdtilhamit' in ;t1r. Kanun-i enilenmi~tir. (Mumcu ve ' anlayt~tyla rtaogretimin .re Ahh1kiye ia bag1ms1z >ev Ieti 'nden mm ta~tdtgt egi~mesiyle

an ve 1913 Muvakkati) )onemi'nde Bu kanun, aha iyi bir aya, 1977). : Mekatib-i r. Boylece 7; Ba~aran,

anna giren - Ahiak -urumlanna :lediyelerin bul edilen [m Okulu ; Cicioglu, lar uzanan


vatanda~hk egitimiyle ilgili degi~imler, Cumhuriyet'in ilamyla birlikte h1z kazanm1~t1r.

Diinyada, modem egitimin geli~tirilmesi ile ilgili onemli ad1mlar at1hrken, son yiizytllarda fikir ve bilim alanlannda meydana gelen geli~meleri izleme yetenegini kaybeden egitim kurumlan, II. Me~rutiyet'in sonw;:suz reformlan hari9 ihmal edilmi~tir. Bu durum, Osmanh Devleti'nden Tiirkiye Cumhuriyeti'ne miras kalan egitimin geli~mi~ iilkelere gore nitelik ve nicelik yoniinden olduk9a geri kalmasmm oncelikli nedenini olu~turur (Oztiirk, 2005). Alti yiizyil tek bir hanedanm egemenliginde varhgm1 siirdiiren Osmanh Devleti, zorlu bir bag1ms1zhk miicadelesi olan istiklal Sava~1'nm sonunda ulus egemenligine dayah bir devlet olan Tiirkiye Cumhuriyeti'ne donii~mii~tiir (Oktay, 2004). Bu donii~iim, pek 90k alanda yap1lan reformlan zorunlu k1lm1~t1r. Ttirkiye Cumhuriyeti kuruldugu gtinlerde, yeni bir devletin dayand1g1 temel ilkeleri halka benimsetme sorumlulugunu alm1~t1r. Bir yandan Osmanh miras1 egitimin nitelik ve nicelik yoniinden iyile~tirilmesi zorunlulugu, diger yandan bireylerde Cumhuriyet'in dayand1g1 temel ilkeleri benimsetecek davram~ ve dti~iinii~ degi~ikliklerini meydana getirme fikri, egitim alanmda yap1lan reformlarm 91k1~ noktas1d1r. 1923 ytlmda Milli Egitim Bakanhg1 tarafmdan 91kanlan bir genelgeyle okullarda Cumhuriyet'in ilamm da i9erecek bi9imde degi~tirilen anayasamn ogretilmesi istenmi~tir. Vatanda~hk egitimiyle ilgili bu ilk geli~me Cumhuriyet Donemi'nin de ilk onemli program degi~ikligidir (Altunya, 2003). Bu donemde, ogretim programlannda yap1lan ilk degi~imin vatanda~hk egitimiyle ilgili olmas1, Cumhuriyet'in ilk ytllannda, egitimin oncelikli amacmm vatanda~ yeti~tirme olarak benimsendigini gostermi~tir.

Ogretimlerin birle~tirilmesi anlamma gelen ve 3 Mart 1924 yilmda kabul edilen 7 maddeli Tevhid-i Tedrisat Kanunu'yla birlikte okullar arasmdaki ikilige son verilmi~ ve Milli Egitim Bakanhgt'nm sorumlulugu altmda laik bir egitim sistemi kurulmu~tur (Kaya, 1977; Binba~wglu 1995; Sakaoglu 1992). Kanunun kabuliinden hemen sonra Cumhuriyet Donemi'nin ilk ogretim program1 uygulamaya konmu~tur. Bu programla birlikte Osmanh Devleti doneminde okutulma~ma karar verilen "Musahabat-1 Ahl<1kiye dersi, Musahabat-1 Ahlakiye ve Malumat-1 Vataniye" admt almt~tlr (Cicioglu, 1982; Tazebay ve digerleri; 2000 Altunya, 2003). Aym ders 1926 tarihli ilkokul Programt'nda "Yurt Bilgisi", 1948 yilmda yaptlan ilkokul programt reformuyla "Yurtta~hk Bilgisi" ad1m

8 iNSAN HAKLARI EGiTiMI: KAR:;liLA:;lTIRMALI SiR DEGERLENDIRME

almt~tlr (Cicioglu, 1982; Sakaoglu 1992; Tazebay ve digerleri, 2000; Altunya, 2003; Aybay, 2004; Dstel, 2004). 1968'de kabul edilen ilkokul Program1 'nda tarih, cografya ve yurtta~hk bilgisi dersleri, tabiat bilgisi, aile bilgisi ve tanm-i~ derslerinin "Fen ve Tabiat Bilgileri" ad1 altmda birle~tirildigi gibi "Sosyal Bilgiler" dersi ad1 altmda birle~tirilmi~tir (Cicioglu, 1982; Arslan, 2000; Tazebay ve digerleri, 2000; Altunya, 2003). Aym program 197 5 ytlmda baz1 degi~ikliklere ugramt~ ve Sosyal Bilgiler dersi temel egitimin I. Kademesinde 4 ve 5. stmflarda haftada iiv saat okutulmu~tur. Ancak, Cumhuriyet Donemi'nde vatanda~ yeti~tirme yalmzca "Vatanda~hk Bilgisi" dersinin bir sorumlulugu olmam1~, aym sorumlulugu sosyal bilimlerle ilintili, Tarih, Cografya ve Sosyal Bilgiler dersleri de tistlenmi~tir (Sancan, 2006).

insan Haklan Demegi ve Ttirkiye insan Haklan Vakft'nm 1990'da faaliyete ge9mesi, aym ytl 3686 sayth yasayla "insan Haklan inceleme Komisyonu"nun, 1994 yllmda "insan Haklan Ba~ Mti~avirligi"nin ve bu komisyonla ilgili olarak "insan Haklan Ytiksek Dam~ma Kurulu"nun kurulmas1 insan haklan egitiminin vatanda~hk egitimi ile birlikte ogretim programlanna dahil edilmesiyle ilgili geli~meler arasmdadtr. 1994 yth, aym zamanda Birle~mi~ Milletler Genel Kuru1u'nun "egitim, bilgilendirme ve bilgi yayma yoluyla bilgi ve beceriler kazandtrmak, tutum ve davram~lar ~ekillendirerek evrensel insan haklan ktilttiriinti olu~turmak" amactyla 1995-2004 ytllanm "ins an Haklan Egitimi On Y llh olarak ilan ettigi tarihtir (Ustel, 2004: 284-285). Boylece 1995 yzlz itibariyle "Vatanda~lzk Bilgileri" dersi "Vatanda~lzk Bilgileri ve jnsan Haklarz Egitimi" admz almz~, insan haklarz egitim ogretim programlarmda yer a/maya ba~lamz~tzr.

Yukanda sozti geven "insan Haklan Egitimi On Yth" vervevesinde programa kahlan diger tilkeler de oldugu gibi Ttirkiye'de de ve~itli vah~malar yaptlmt~tlr. insan Haklan Egitimi On Yth Komitesi 2000 yth vah~malannda yaptlanlardan bazllan ~oyle Slralanabilir (insan Haklan Egitimi On Yth Ulusal Komitesi, 2001):

Ders Kitaplanmn Gozden Gevirilmesi: Ulusal Program'da ilk ve ortaogretimde insan haklan egitimiyle ili~kili olarak okutulan, Milli Egitim Bakanhgt 'nca ders kitabt olarak haztrlanan kitaplar, kabul edilmeden once, bu kitaplann amavlanan insan haklan egitimini gervekle~tirebilirliklerinin degerlendirilmesi ivin Ulusal Komiteyle i~birligi yaptlmast istenmi~tir.

~ME

00; kul tile •.da :tir 3). 'er tat :a ~u le

Ia

e u l1

1

AVRUPA ARA~TIRMALARI DERGiSi 9

Sokakta <;::ah~an ve Ya~ayan <;::ocuklar Sorunu: Konuyu blittintiyle ele alan a~amah olarak ger<;ekle~tirilebilecek uzun vadeli bir projeyi haz1rlamak lizere bir <;ah~ma grubu olu~turulmu~tur.

Hakim ve Savc!lann Egitimi: Ba~ta infaz ve koruma memurlan olmak lizere blitUn ceza evi personelinin hizmet oncesi egitim konusunda <;ah~acak ve insan haklan egitimine de yeteri kadar yer veren programlar haz1rlayacak bir <;ah~ma grubu olu~turulmu$1ur.

Polislerin Egitimi: Bu egitimi ger<;ekle$tim1ek Uzere Program'da yer alan anlay1~ <;er<;evesinde bir <;ah$ma grubu olu$turulmu~tur. Ulusal Komite Ba$kanhg1 Emniyet Gene! MUdtirlUgli'nlin <;e$itli birimleri tarafmdan dtizenlenen hizmet i<;i egitim programlan <;er<;evesinde yer alan insan haklan konusunun ogretimine katk1da bulun1TIU$1Ur.

Ulusal Komite tarafmdan alman kararlann baz!lannm ttimli baz!lannm ise bir k1sm1 kurumlarda ya~anan aksakhklar ya da farkl1 nedenlerle ne yaz1k ki ger<;ekle$tirilememi~ ve yanm kalm1~t1r.

insan Haklan Egitimi Niteliksel Tarama Grubu'nun raporunda, belirli 6l<;titlere, ilkogretimin 7. ve 8. S1mf Vatanda~hk ve insan Haklan Egitimi kitaplannda, "dogrudan insan haklanna aykm ifadeler, temel insan haklan kavramlannda yanh~lar, kasti saptlrmalar, gonnezden gelmeler" bulunmu~tur. "Ozellikle belli ba$h uluslar aras1 insan haklan belgelerinde belirtilen ilklere aykm dli$lince ve ifadelerin yer ald1gma'' i~aret edilmi$tir (Gok, 2003: 159).

3. Farkh Ulkelerde insan Haklan Egitimi

insan haklan egitimi uluslar arasmda gerr;ekle~tirilebilecek bir program! gerektirir. Dlinyada insan haklanyla ilgili bir bilin<; olu~mU$ ve insan haklan genellikle uluslar aras1 bir r;ers;eve ir;inde ele ahnm1~t1r (Kepenekr;i, 2000). insan haklan egitimi yalmzca teorik bir tak1m bilgilerden olu~mamah, genr; bireylere okul ya~ant1s1 iryinde yeteneklerini uygulayabilme ve geli~tirebilme olanagt saglamahdtr. insani degerlerle bUtUnle~tirilmi$ nitelikli bir ogretim programt ban$, sosyal birliktelik, insan degerinc vc haklanna sayg1 ger<;egi ir;in gereklidir. Boyle oznelerle dolu ' egitimi gerr;ekle$tirebilmek i<;in geleneksel egitim modelleri demokratik egitim modelleriyle yer degi$tinnelidir (UNESCO, 2006). Bu amar;tan hareketle A vrupa Ulkelerinde demokrasiye uyum saglayabilecek vatanda$lar yeti$tinnek ve nitelikli insan haklan egitimin gerryekle$tirmek ir;in pek 90k uygulama yap1lmaktadJr.

I I ~ ' * . II i H ; ~ i

10 INSAN HAKLARI EGiTIMi: KAR$1LA$TIRMALI BiR DEGERLENDIRME

3.1. ingiltere insan Haldan Egitimi

ingiltere egitim sisteminin amac1 egitimden faydalanacaklar ic;in kapsamh bir hizmet haztrlamaktadtr. Egitim, c;ocuklar ic;in mutlu bir c;ocuklugu ve hayata daha iyi bir ba~langtci teminat altma almak, genc;ler ic;in ftrSat e~itligini saglamak, herkes ic;in alanlannda c;e~itli hiinerlerini geli~tirerek Ulkelerine zengin bir miras btraktlacak gelir teminini haztrlamak ic;in kullamlan bir arac; olarak goriilmektedir (Demirel, 1996).

ingiliz siyasi rejimi biitiin aynntllanyla teorinin eseri olmaktan c;ok deneysel goriintiiye sahiptir ve tarihi bir geli~im sonucu yava~ yava~ olu~mu~tur (<;:am, 2000). Bu siyasi rejimin degi~ikliginden ingiltere'deki diger sistemler gibi ingiliz egitim sistemi de c;e~itli etkiler altmda kalmt~hr. ingiliz Egitim Sistemi Orta <;:agda Romahlann, 16. yiizyllda Ronesans ve reformculann, 19. yiizyllda da J.J. Rousseau, Pestallozzi ve John Dewey gibi egitimcilerin etkisi altmda kalmt~hr (Demire1, 1996). <;:agda~ ingiliz Egitim Kurumlannm kokeni ise on be~inci ve on altmc1 yiizylla kadar uzanan ve on sekizinci yiizyllda kurumla~maya ba~layan "Gramer Okullan"na dayanmaktadtr. Bu okullar arasmda en onemli ve ba~anh olanlar "Halk Okullan (Public School)" adtyla iin kazanm1~lard1r (Erdogan, I 998). Kurumlardaki egitim anlay1~1 zamanla degi~mi~ ve bugiinkii halini almt~hr.

ingiltere' de insan haklan egitiminin ortaya c;tkt~mm devletin egitime miidahalesi ile gerc;ekle~tigini soylemek yanh~ olmaz. Egitimin onemi iilke genelinde tanmmaya ba~ladtkc;a devletin egitime miidahalesi de gerc;ekle~mi~tir. Devletin egitimle ilgilenmesine neden olan ba~ka bir etken de uluslar aras1 diizeyde kabul goren yeni anlayt~lardtr. Birle~mi~ Milletlerin insan Haklan Bildirgesiyle her insanm egitilmesini ozgiirliik gibi temel bir hak olarak kabul etmesiyle ingiltere'de egitim diger hizmetler gibi bir insan hakkl olarak goriilmeye ba~lanmt~tlr (Evetts, 1973, akt: Erdogan, 1998). insan Haklan 'nm oneminin anla~Ilmast ins an haklan egitimini de zorunlu kllm1~t1r.

Uluslararas1 hukukta insan haklan 'nm tarihsel geli~imi dikkate almd1gmda, bugiin ingiltere'nin de insan haklan egitimi sorumlulugunu iistlenen devletlerden biri oldugu goriilmektedir. ingiltere 'de vatanda~hk ve insan haklan egitimi yalmzca yerel ya da ulusal degil ulusalar aras1 bir deger olarak goriilmektedir (Douglas, 2003). 2002 ydmda ingiltere'de vatanda~hk okullarda yasalarla belirlenmi~ yeni bir ozne olarak ortaya

Jl tL·

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISi 11

<;:Ikmi~tlr (Council of Europe, 2006). Bununla birlikte "The Departmant For Education and Skills" tarafmdan 2003 Kas1m aymdan ba~layarak, her y!l Kas1m aymm ilk haftas1 Uluslararas1 Egitim Giinii olarak belirlenmi~tir. Uluslararas1 ileti~im yoluyla insan haklan egitimiyle ilgili yapllan uygulamalardan birinde ingiltere' deki bir okul Hindistan' daki bir okulla video konferans1 ve dijital kameralarla baglantl kurarak birlikte <;:ah~ma flfSati bulmu~tur (Douglas, 2003). Bu uygulama ogrencilerde kiiltiirlerarasi etkile~imin kazandmlmas1 yoniinde kullamlabilecek bir ornektir.

ingiliz okul sisteminde insan haklan egitimi teorik bilgi aktanmmda <;:ok sosyal etkinliklerle yap!lmaktad1r. Bir taraftan bilim, tarih, cografya ve felsefe konulanndan diger taraftan da sportif, miizik ve dinsel faaliyetlerden faydalamlarak ogrencilerin disiplin, ozgiirliik, kendisine sayg1 ve giiven gibi ki~ilik ozellikleri geli~tirilmeye <;:ah~1hr (Bilhan, 1996: akt, Ye~il, 2002). Biiyiik simflarda ise insan haklan ogretimi daha esnek bir ~ekilde gen;:ekle~tirilir. insan haklan egitimi, tarih ve vatanda~hk dersleriyle sm1rh degildir. Oncelikle insan haklan sorunu belirlenir ve tart1~malar yoluyla <;:oziimler iiretilir (Biiyiikkaragoz, 1989, akt: Ye~il, 2002).

ingiltere' de insan haklan egitimini ger<;:ekle~tiren orgiin egitim kurumlan d1~mda sivil toplum kurulu~lan da konuyla ilgili faaliyetlerde bulunmaktad1r. Justice (Adalet) isimli sivil toplum kurulu~u buna ornek olarak gosterilebilir. Bugiin, politikalann geli~tirilmesinde ve politika iiretiJmesinde On plana ylkan kuruJu~, mecliste bir yasa ylkacagmda bunJann insan Haklanna uygun olup olmadigi kontrol ederek, gorii~ bildirerek ve kulis yaparak bir <;:e~it baskl unsuru haline gelmi~tir. ingiltere' de ins an Haklan Y asasmm <;:Ikmas1 siirecinde de siirekli gorii~ bildirerek katki saglami~tJr. insan Haklan alanmda egitim faaliyetlerinde de bulunan "Justice" ozellikle hukuk alanmda konferanslar diizenlemektedir. Aynca kamu kurulu~lanna egitim vererek faaliyetlerde bulunmaktad1r. Ozetle Justice'm insan haklan politikalan geli~tirme ceza adaleti, hukuk devleti, AB hukuku gibi alanlarda <;:ah~tigi soylenebilir (Bogazi<;:i Oniversitesi A vrupa <;ah~malan Merkezi, 2006).

ingiltere' de insan haklan egitimiyle ilgili <;:ah~malarda bulunan resmi ve sivil kurulu~lann aktiviteleri d1~mda, insan haklan egitimiyle ilgili veri toplamaya yonelik bilimsel <;:ah~malar da yapllmaktadir (Kepenek<;:i, 2000). insan haklan egitimiyle ilgili yapilan bilimsel vah~malar, uygulama alanmda insan haklan egitiminin geli~tirilebilmesi i<;:in <;:ah~IId1gmm bir gostergesidir.

12 iNSAN HAKLARI EGiTiMi: KAR$1LA$TIRMALI BIR DEGERLENDiRME

3.2.Fransa'da insan Haklan Egitimi

1789 Frans1z Devrimi ile birlikte Frans a' da mutlak monar~inin hakim oldugu rejime son verilmi~tir. Devrim modem siyasi fikirlerin kurumlara yerle~mesine yo! ac;mi~tir ((:am, 2000). Frans1z Devrimi 'nin getirdigi temel ilkeler "insan haklan" ba~hg1 altmda toplanabilir.

insan haklan, Devrim'in bir miras1 olarak milli ozellikler ic;ersinde gitgide yer etmeye ba~lami~tir. Bu temel ilkeler "hiirriyet, e~itlik ve karde~lik" olarak Siralandmlabilir. Bu ilklerin gerc;ekle~tirilmesi ic;in egitim Fransa'da bir on ~art1 te~kil etmi~tir (Aytac;, 1998). Bu nedenle Fransa'da insan haklan egitiminin temellerinin Frans1z Devrimi'ne dayandigmi soylemek yanh~ olmaz.

Frans1z dii~iiniir Condorcet'in Frans1z Devrimi sonrasmda Milli Egitim Ozerine hazirladigi rapor giiniimiizde de etkisini korumaktadir. Bu raporda sunulan gorii~lere gore okullar, insanlan egitim ve ogretim yoluyla kendi haklanm gerektigi gibi kullanabilecek, ihtiyac;lanm kar~Ilayabilecek ve onlan toplumsal ve mesleki hayata haz1rlayacak iyi bir arac; olmahd1r (('am, 2000). Bu tamm bu giin insan haklan egitiminin amac;lanyla da ortii~mektedir. Dii~iinilriin Frans1z egitimine olan etkileri dii~iiniildiigiinde, insan haklan egitiminin Fransa'da diger Avrupa iilkelerinden daha erken bir donemde ba~ladigi dii~iiniilebilir.

Egitimin kurumsal anlamda laikle~mesinin ilk olarak gerc;ekle~tigi Fransa'da ilkogretim programlan iki ana degeri merkeze alarak ~ekillendirilmi~tir. Bunlardan biri, ogrencilerde evrensel insan haklan anlayi~mm olu~turulmasi amac1yla oz sayg1 ve ki~isel sorumluluk geli~tirmek, digeri ise ogrencinin okul ve okul d1~mdaki etkinliklere katilimmi saglamaktir (Council of Europe, 2006). Bu iki deger, Fransa'da heniiz ilkogretim y11lannda insan haklanna verilen onemin bir gostergesi olabilir. Ortaogretimde ise, ortaogretimin birinci y!lmdan itibaren ogrenciler insan haklan ve sorumluluklanm ve ogrenci hak ve sorumluluklanm ogrenirler (Council of Europe, 2006). UNESCO, Fransa'da orgiin egitimin ic;inde yapilan insan haklan egitimiyle i!gili baz1 uygulamalan ~oyle aktarmi~tlr ( akt. Y e~il, 2000: 66-68):

Fransa' da yapllan c;ah~malann en c;arpici yo nil ozel bir "Insan Haldan Giinii"nii diizenlemi~ olmasidir.' Ogrenciler bu ozel giinde degi~ik konu~mac1lar dinler ve gorii~lerini bildirirler.


Nice' de yer alan bir okulda ogrenciler iki gruba aynlmt~lardtr. Birinci grup bireysel ozgtirltik ikinci grup ise a9hk sonmunu ele alarak 3. Dlinya tilkeleri tizerinde odaklanmt~lardJr.

"Insan Haklanmn Okullarda Uygulanmas1 Programt"nda, ogretmenler hem egitsel hem de ahHiki degerleri ogrencilere vermeye vah~mi~lardJr. Etkinlikler SJrasmda, ogrencilerin konu~ma, kompozisyon yaratJcJ ve hayal lirtinli 9ah~malar ortaya koyma ve ele~tirel ve tarafs1z karar venne yeteneklerinin geli~tirilmesini saglayan ara~t1rmalara yer verilmi~tir.

Yaptlan etkinliklerden de anla~Ildigi gibi Frans a' daki okullarda hem demokrasilere uyum saglayabilecek aktif vatanda~ yeti~tirmeyi, hem de insan haklan egitimini on plana 91karmayi ama9layan etkinlikler uygulanmaktadtr.

3.3. Diger Avrupa Ulkelerinde Yaptlan Uygulamalar

Devlet gticlintin Federal Devletlere bblti~ttirtildtigti Almanya'da egitim sistemi de eyaletlere gore farkhhk gostermektedir ve merkezi bir egitim bakanhg1 yoktur (Demirel, 1996). Oikede egitim hakk1 ve egitim ozgtirltigti temel bir hak olarak kabul gordtigti ve insan haklan egitiminin tarih ve vatanda~hk dersleriyle buttinle~tirildigi Almanya' da insan haklan egitimiyle ilgili olarak;

insan haklan konusunda bilgilendirilmi~ ogretmenlere

insan haklanm etkili ve nitelikli bir bivimde sunmanm yollanm arayan ara~tirmalara

her ya~ grubuna uygun ogretim materyallerine onem ve oncelik verilmektedir (Y e~il, 2002).

Polonya, Romanya ve Slovakya gibi orta ve dogu A vrupa tilkelerinin yogunda insan haklanna ili~kin bilgiler; ahlak bilgisi din bilgisi, dil vatanda~hk bilgisi ve tarih gibi 9e~itli derslere ya da konu alanlanna yerle~tirilmi~tir. Boyle dersler, program dogrultusunda birbirileriyle iii~kiii olarak i~lenir ya da ogretmenler aracihgiyla yap1lan haftahk a91k saatlerde konu edilebilir (Tibbits, 1994, akt: Ye~il, 2002).

Politik sistemindeki degi~iklik sonras1 A vrupa Birligi ile btittinle~me stirecine giren Polonya, Birlik ilkelerine uyum zorunlulugu ve 6-7 ya~ nufusta ciddi bir demografik dti~me faktorlerine bagiJ olarak, biiyilk bir

14 INSAN HAKLARI EGITIMi: KAR$1LA$TIRMALI BIR DEGERLENDIRME

egitim refonnu ya~amaktadtr. Planlanan egitim reformu a~agtdaki ama<;lara dayanmaktadtr:

Akademik disiplinlere gore tasarlanmt~, aynntth ve a~m yiiklu ansiklopedik ogretim yakla~tmmt terketmek, Ogrencileri, yeterlilik ve etkinlige ula~ttrmanm yanmda, kendi-kendini egitmeye devam edebilmeleri ve ya~amdaki sorularla ba~a <;tkabilmeleri i<;in, kendi gucune dayanamaya ve bagtmstz olmaya haztrlamak, Ogrencilerin zihinsel ve harekete dayah uyaranlanm ve ge<;mi~ ya~anttlanm dikkate alarak, tercihlerini a<;tga <;tkararak, onun i<;in en uygun egitimsel yollan saptaytp, ozgun geli~imine onem vermek, kendini ger<;ekle~tirmesini desteklemek; bOylece kendine ve ba~kalanna kar~I sorumluluk, ozguven, yararh olma duygusu, ekip <;ah~mast, yurtsever ve ozgecil sosyal tutumlar, ileti~im ve kendini ifade etme becerisi geli~tirmesini kolayla~ttrmak. Okullann ozerkligini arttirmak ve ogretmenlerin yontem ve teknik se<;mede ozgurliigunu tammak; yalmzca genel ama<;larda merkezi programa uyma zorunlulugu,

Aynntth ve gerek<;eli bi<;imde haztrlanmt~ ve okul egitim kurulu onaymdan ge<;mi~, okulun ozel amacma uygun ozgun programlann yaranm kabul etmek, merkeziyet<;ilikten uzakla~mak. (Ulusava~, 2000).

Yukandaki maddelerde, egitimde yaptlan degi~iklik sonrasmda insan haklan uygulamalan a<;tsmdan uygun ortamm olu~abilecegi gortilmektedir. Uluslararast Egitim Anlayt~I i<;in Egitimde Ortak Okullar Projesi kapsammda <;e~itli iilkelerden okullarda oldugu gibi Polonya'da da bir uygulama yiirtitiilmu~tiir. Bu uygulamada, ogretmenler farkh iilkelerden ogrencilerle mektupla~mt~, ogrencilerle ortak <;ah~Ilarak Polonya'yt tamtict bir album haztrlanmt~tir. Mektupla~Ilan diger ulkeler de kendi ulkeleriyle ilgili tamtiCI bir album haztrlayarak bu projeye dahil olmu~Iardtr. Haztrlanan albumler farkh iilkelerle degi~tirilerek, ogrencilerin <;e~itli kiiltiirleri tammast ve buna bagh olarak ho~gorti geli~tirmesi hedeflenmi~tir (Kepenek<;i, 2000).

Temel egitimin, 7-17 ya~lar arast parastz ve tiim yurtta~lar i<;in zorunlu oldugu Finlandiya'da egitim sisteminin vazge<;ilmez ilkeleri ~oyledir (Elo, 1998, akt: Ulusava~, 2000):

Herkes i<;in e~it egitim ftrsat ve olanaklan Ogrencilerin istek ve gorti~lerine sayg1

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi

ifade ozgiirliigii Y eterli bilgiye ula~ma hakk1 Dii~iince, vicdan ve inany ozgiirliigii BagimSIZ ogrenmeye destek

15

Bu ilkelerden hareketle Finlandiya'da, global yurtta~ yeti~tirmek iyin bireyin ki~isel geli~imini destekleyici bir uygulama ba~latilmt~tir. Amay, tiim ya~am boyu ogrenme siirecine genel ya da mesleki-teknik alanlarda kolayhkla uygulanabilen, bireyin kendince yonlendirebildigi bir ayik ogrenme siirecini geryekle~tirmektir. Uygulamada katihmcilann insan haklan, kiiltiir, yevre, kalkmma gibi konularda ele~tirel tarti~malan artirdtgmt; yeni bilgilere ula~ma, bu bilgileri kullanma ve payla~ma iyin harekete geytigi; etkile~im becerilerini arttirdtgmi ve ki~iliklerini geli~tirdigi saptanmi~tlr. Bu yok yonlii program a~agtdaki farkh alanlan kapsamaktadtr:

Ban~ egitimi Giivenli egitimi (silahstzlanma) insan haklan egitimi <;evre egitimi Farkh kiiltiirleri anlama egitimi Ho~gorii egitimi Kalkmma egitimi Bilgi ileti~im teknolojisi egitimi (Ulusava~, 2000).

A vrupa iilkelerinde ye~itli programlar kapsammda ya da orgiin egitimde geryekle~tirilen insan haklan egitimi yah~malan ye~itli bilimsel yah~malar sonucunda daha nitelikli duruma getirilmeye ve geli~tirilmeye yah~tlmaktadtr. Bu yaba giin geytikye insan haklannm oneminin aratmastyla dogru orantih olarak htz kazanmaktadtr.

4. Sonuc;: insan Haklan Egitimi'nin Neresindeyiz?

Ulkemizde, insan haklan egitimi ilkogretim programlannda 7. ve 8. stmflarda "Vatanda~hk ve insan Haklan" dersi ad1 altmda yer almaktadtr. Bu dersin dt~mda ilkogretimin 1, 2 ve 3. kademesinde yer alan Hayat Bilgisi Dersi iyinde, programm "ki~isel nitelikler" ba~hgt altmda, ogrencide olu~turulmast hedeflenen bir takim dMerler yer almaktadtr. 4 ve 5. stmf Sosyal Bilgiler Ogretim Programt'nda ise degerler ba~hgt altmda ogrencide olu~turulacak degerler belirlenmi~tir. Her iki dersin ogretim programmda yer alan bu degerler incelendiginde, degerlerin aktif vatanda~ yeti~tirme, demokrasi egitimi ve insan haklan egitimiyle olan ili~kisi goriilmektedir.

16 INSAN HAKLARI EGITIMI: KAR$1LA$TIRMALI BiR DEGERLENDIRME

Bu degerlerin gen;ekle~tirilmesine yonelik stmf iyinde yapilan etkinlikler insan haklan egitimiyle ili~kilidir. insan haklan egitimiyle ilgili yaptlacak stmf iyi ve okul etkinliklerinin arttmlmast, ogretmen ve anababalann insan haklanna uygun tutum ve davram~ sergilemeleri, insan haklan egitiminin ogrencilerde iyselle~tirilmesini kolayla~tiracaktir. Konuyla ilgili olarak halen gorevde olan ogretmenlerin hizmet iyi programlarla egitilmesi, ogretmen adaylannm da iiniversitelerde aldtklan strasmda bu konuda yeterli duyarhhgt edinmi~ olmalan gereklidir. Okullann ve ogretmenlerin demokratik tutuma sahip olmalan, insan haklarma sayg1 gostermeleri ve bu dii~iincelerle ortii~en davram~lar sergilemeleri, bir ba~ka ifadeyle, okulda demokratik ve insana saygi11 bir iklimin yaratilmasi, bu niteliklerin ogrenciler tarafmdan da iyselle~tirilmesini saglar.

Aynca ye~itli kurumlann ve ailelerin insan haklanyla ilgili olarak egitim almalan amactyla sivil toplum orgiitlerinin de bilinylendirilmesi ve ye~itli projeler kapsammda bu ve benzeri egitimlerin verilmesi insan haklanmn Tiirkiye'de i~levsel duruma gelmesi iyin gereklidir.

insan Haklan Evrensel Bildirgesinin bir ba~ka boyutu da <;:ocuk Haklan Evrensel Bildirgesidir. <;:ocuk Haklan da, yeti~kin haklanyla yeli~ki iyinde degildir; tersine insan haklan hukukunun bir paryastdtr. <;:ocuklann diger insanlara kar~I ozel haklara sahip olmast degil, geli~me gereksinimleri nedeniyle ozel insan haklanna sahip olmast anlamma gelir (Akyiiz, 2000: 3). insan Haklan Evrensel Bildirgesi ile <;:ocuk Haklan Sozle~mesinde yer alan maddeler birbiri ile ortii~tiigiinden, insan haklan egitimine, ogrenmelerin en hiZlt oldugu okul oncesi donemde yocuk haklan egitimi ile ba~Ianmast insan haklan egitiminin hedeflerine ula~abilmesi ve yagda~ demokratik toplumlann olu~abilmesi aylSlndan son derece onemlidir.

Ya~ar'm (2004) ifade ettigi gibi, yocuklar ilk kez okul oncesi egitim kurumlannda planh ve programh olarak toplumsalla~ma siirecini ya~arlar. Bu siireyte yocuklar, topluma uyum iyin gerekli olan bilgi ve becerilerin yam stra demokratik tutum ve davram~Iar kazanmaya yah~trlar. Demokratik tutum ve davram~lan benimseyen bireyler yeti~tirmek suretiyle okul oncesi egitim kurumlan, gelecegin giiylii demokratik toplumlannm olu~masma katktda bulunurlar. Bir ba~ka ifadeyle, yocuklar okul oncesi egitim kurumlannda i9inde ya~adtklan , toplumun ve iilkenin vatanda~I olma yonunde egitilirler. Okul onces'i egitim kurumlan, yocuklann ilk kez vatanda~hk bilinci kazanmaya ba~ladtklan yerlerdir. Bu nedenle, bu


kurumlarda ger~ekle~tirilecek demokratik egitim uygulamalan, ~ocuklan vatanda~hk bilincini kazand1rma bak1mmdan son derece onemlidir (Y a~ar, 2004: 30). Su anda uygulanan okul oncesi egitim programmda ~ocuk haklan egitimini, uzun vadede ise insan haklan egitimini ( empati, ba~kalannm ihtiya~lanna, duyarh olma, ban~, ho~gorii, farkhhklara sayg1 vb.) destekleyecek ama~lar ve kazammlar mevcuttur. Okul oncesi donemde, ~e~itli yon tern ve teknikler ( okul oncesi donem ~ocuklannm geli~im ozellikleri dikkate ahnarak) kullanilarak ~ocuk haklan egitimi bu doneme uygun olabilecek ~ekilde butiin bir egitim y1h sfuesince planlanmi~ etkinliklerle uygulanmahd1r.

Erken donemde verilecek bu egitim, insan haklanmn benimsenmesinde temel olarak goriilmektedir. Bu donemdeki ogrenmelerin ancak yaparakya~ayarak oldugu goz online ahmrsa, ~ocuklann bu donemdeki kazammlarmm ilkogretimde de uygun ko~ullarla desteklenmesi onemlidir. Bu durum, haklara sayg1h ve demokrasinin "hak ve sorumluluklar dengesi" oldugunu bilen ve bunu ya~ama ge~irebilen bireylerin yeti~mesine yardimci olacaktir.

Ulkemizde yilriitiilen insan haklan egitimi uygulamalanmn ~e~itli A vrupa iilkelerinde yapilan ~ah~malarla ortii~tiigii ancak yeterli olmadigi soylenebilir. Bu nedenle insan haklannm bireyler tarafmdan benimsenmesi hedeflense de, diger iilkelerle yilriitiilen ortak ~ah~malann s1mrh olu~u, ortak baki~ a~ISlnm da geli~mesini engellemektedir. Ge~mi~e oranla onemli ad1mlar atilm1~ olmakla birlikte bu ad1mlann geli~tirilebilir oldugu goriilmektedir. Ortak ~ah~malann Simrhhgi yalmzca ulkemizle ilgili bir sorun degil, pek ~ok iilkenin de insan haklan egitimiyle ilgili olarak ya~ad1g1 bir sorun olarak goziikmektedir.

Ill iNSAN HAKLARI EGiTif\11! KAR;'ILA;JTIRMA.L! BiR DEGERLENDiRME

Kaynakra:

Akyi.lz. E. (2000). Ulusal ve Uluslm Ans1 Hukukta <;:'ocugun Haldannm ve Gi.ivcnliginin KorunmasL Ankara: !VIilli Egitim Bakanhg1 Yaymlan.

Akyiiz, Y. ( 1997). Tiirk Egitim Tal'ihi. istanbui: Kiiltilr KoleJi Yaymlan.

f\ltunya, N. (2003). Vatanda.y!d.: Bi!gfsi Ankan: Nobel Yaym D3g1tnn.

c\-;rupa Konseyi (:2006 ). En~im:2006, http: ivvvHUh rupakunse:v i.org.tr.

Avbav, R. t2004). J;(trondos!d H11kuktt ist:-!!1hu!: I.;;tm1 bu! Bilgi Crni\ersite;;i -' ~· I . . . '-

l avmi:m.

A. ' 1!'"' K 1l09R'J 1 "~"">7 f.',>;tJ.i" T··.,·ihi J·,t·!d:·,,l_· ~.1 (' t~_:;_,_h.iv:1.t. F·,Lii_l_r_,_,,_.; ·j(.l")~~·\~ .. _1 .. "'.:·· .... -~.._t •.• ~itl •••. ,< •• \./_j

Vakft Yaym!an.

Ba~aran, i.E., (1996). Tiilkiye E,gitim Sist,;mz. Ankara: Yarg1c1 MatboasJ.

Binba~wglu. C. (1995) Tiirk~l'e 'de h.gitim BI!imleri Tarihi lstanbul: l\1ill1 Egitim Bakanhg1 Yaymlan.

Bogazi9i Oniversitesi Avrupa (alt~maian l\lerkez1 (2006). Adalete Eri:;im ir;in Siirekli Mesleki Geli~'im Projesi Sonur; Raporu. Eri~im: 2006, http://www.ces.boun.edu.tr.

Cicioglu, H. (1982). Ti.irkiye CumhuriyetinJe ilk ve Ortac)gretim. Ankara: Ankara Oniversitesi Bas1m Evi.

Council of Europe. (2006). Eri~im: 2006, http://www.coe.int.

(am, E. (2002). c;agda.y Devlet Sistemleri. istanbul: Der Yaymlan.

(:es:en, A. (2000). insan Haklan. Ankara: Sava~ Yaymlan.

Demirel, 0. (1996). Kar:;zla0'1tzrmah tgitim. Ankara: Usem Yaymlan.

Dogan, L (2002). Modern Toplumda Vatanda~l!k Demokrasi ·ve insan Haklan insan Haklanmn Ki.iltiire Temelleri. Ankara: Pcgem Yaymlan, 3.Bash

Douglas, L. (2003 ). Citizenship education and human rights education: au overview of recent developments in the UK. England: British Council

Erdogan, i. ( 1998). <;:'a[;da.; Egitim Si,1·tcm!eri. istanbul: Sistem Yaymlan

AVRUPA ARA:;lTIRMALARI DERGiSi 19

Gok, F. (2003). "Vatanda~hk ve insan Haklan Egitimi Ders Kitaplan" Ders Kitaplannda insan Haklan: Tarama Sonuylan. (Ed. B. (:otuksoken, A. Erzan, 0. Silier). istanbul: Ttirkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakft

insan Haklan Egitimi On yth Ulusal Komitesi. (2001). jnsan Haklarz Egitimi On yzlz.

Karaktittik, K. (200 1 ). Demokratik Ldik Egitim. Ankara: Am Yaymcthk.

Kaya, Y. K. (1977). jnsan Yeti~tirme Diizenimiz. Ankara: Ntive Matbaas1.

Kepenekyi, Y. (2000). jnsan Haklarz Egitimi. Ankara: Am Yaymevi.

Lynch, 1.(1989). Multicultural Education in a Global Society. Bristol, PA: Falmer Prest.

Mumcu, A. ve Ktizeci, E. (2003). jnsan Haklarz ve Kamu Ozgiirliikleri. Ankara: Sava~ Y aymlan.

Oktay, A. (2004). "21 Ytizytlda Yeni Egilimler ve Egitim". 0. Oguz, A. Oktay ve H. Ayhan (ed.). 21. Yiizzlda Egitim ve Tiirk Egitim Sistemi. istanbul: Dem Yaymlan.

Ozttirk, C. (2005). "<;agda~ Egitim ve Bilim". C. Ozttirk ( ed. ). jmparatorluktan Ulus Devlete Tiirk jnkzldp Tarih. Ankara: Pegema Yaymcthk.

Ravazzolo, T. (1996). "Human Rights and Citizenship". A. Osler, F. Rathenow ve H. Starkey (ed). Teaching for Citizenship in Europe. London: Trentham Books.

Sakaoglu, N. (1992). Cumhuriyet Donemi Egitim Tarihi. istanbul: ileti~im Yaymlan.

Sane an, E. (2006). "1998 ve 2005 Sosyal Bilgiler Ogretim Programlannm Vatanda~hk Degerleri Aytsmdan Kar~Ila~tmlmas1". Yayznlanmam1~ Yiiksek Lisans Tezi. istanbul: Marmara Oniversitesi Egitim Bilimleri Enstittisti.

Tazebay, A. <;elenk, S. Tertemiz, N. Kalayc1, N. (2000). jfkogretim Program/an ve Ge!i~meler. Ankara: Nobel Yaym Dagttlm.

TiHAK. (1998). Tum insanlar. .. ins an Haklan Egitimi iyin El Kitab1, <;ev: Gi.imez, Mesut.UNESCO Yaymlan.

20 INSAN HAKLARI EGiTiMI· KA.R$1LA$TIRMAL! BiR DEGERLENDIRME

Ulusava~, M. (2000). "Temel Yurtta~hk Egitimi-Global Boyutlu Bir (:ah~ma" Pamukkale Universitesi IV Ulusal Smif Ogretmenligi Sempozyumu.l5-15 Ekim 1998.

UNESCO. (2006). Eri~im: 2006. http://portal.unesco.org/education ..

Ostel, F. (2004). Makbul Vatanda~zn Pe$inde. istanbul: ileti~im Yaymlan.

Yargtya Eri~im Projesi(2006). Eri~im: 2006. http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr.

Ya~ar, $. (2004). "(:ocuklara Vatanda~hk Bilincini Kazandtrmada Okul Oncesi Egitimin Rolii ", Marmara Universitesi Atatiirk Egitim Fakiiltesi I. Uluslar Arasz Okul Oncesi Egitim Kongresi Bildiri Ozetleri. istanbul: Ya-Pa Yaymlan.

Y e~il, R. (2002). ins an Haklarz ve Demokrasi Egitimi. Ankara: Nobel Yaym Dagttlm.

'E

If

~~

AVRUPAARA$TIRMALARI DERGISI• Cilt 15 • Say1: 1 • 2007

ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGiTiM

21

Murat Giirkan GULCAN*

Ozet:

Avrupa Birligi tarafindan egitim ve kiiltiir yakzn zamana kadar her iilkede, hatta bazz Avrupa iilkelerinde her eyalet ve toplulukta serbest bir alan olarak goriilmekteydi. Avrupa Birligi 'nin bir siyasal birlige dogru geli~mesine paralel olarak "ortak degerler" one r;:zkmaya ba~lamz~; .buna bagh olarak "ortak ya~am alanz Avrupa ", "tek bir Avrupa ic;in egitim ", veya "Avrupa yurtta~hgz" gibi sloganlar belgelere yanszmaya ba~lamz~tzr. Turkiye 'nin Ulusal Program hedejlerini ne diizeyde gerc;ekle~tirdigi A vrupa Komisyonu tarafindan her yllzn sonunda yayzmlanan jferleme Raporlarz 'nda belirtilmektedir. Raporlarda egitim konusunda da heniiz tamamlanmasz gereken pek c;ok konu yer almaktadzr. Bunlarzn tamamlanmasz Tiirkiye 'nin adaylzk siirecine onemli bir katkz saglayacaktzr.

Anahtar Sozcukler: Ulusal Program, AB ve egitim, ilerleme raporlarz, egitim ve kiiltiir.

Abstract:

The European Union until recently perceived education and culture as free policy areas in every country, even in every and each state and community in some European countries. "Common values" have emerged in parallel with the development of the European Union into a political union. Thus, slogans as "Europe, the common living area", "Education for the whole Europe", or "European Citizenship" have appeared in documents. Achievements of Turkey on the National Program objectives are stated in the Progress Reports prepared by the European Commission at the end of every year. In these reports, there a(e also many inadequacies in education that still be accomplished. These achievements will make great contributions to the accession process of Turkey to the European Union.

• .. Yrd. Dorr. Dr., Gazi Oniversitesi, Teknik Egitim Fakiiltesi, Egitim Boliimii Ogretim Oyesi

22 ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGiTiM

Key Words: National Program, the EU and education, Progress Reports, education and culture.

1. Giri~

Tiirkiye Cumhuriyeti Devleti 'nin Avrupa Birligi ile ili~kileri 50 yilhk bir geymi~e dayanmaktad1r. Tiirkiye, Avrupa Ekonomik Toplulugunun 1958 yilmda kurulmasmdan k1sa bir siire sonra Temmuz 1959'da Topluluga tam iiye olmak i!j:in baFurmu~tur. Cumhuriyetimizin kurulmasmdan bu yana, hatta Cumhuriyet oncesinden ba~layan !j:agda~la~ma hareketi, iilkemizi ozellikle ikinci Diinya Sava~mdan sonra A vrupa merkezli biitiin olu~umlara katilmaya yoneltmi~tir. Boylece Tiirkiye, Avrupa Konseyi, OECD ve NATO'ya girmi~ ve 20. yiizyilm en iddiah olu~umu olan Avrupa Birligi'ne aday olmu~tur.

Tiirkiye'nin AB'ye adayhk siirecini ba~latan 10-11 Arahk 1999 Helsinki Zirvesi'ndeki ortakhk ko~ullarma dayamlarak 2000 y1h sonunda bir Ulusal Program hazirlanmi~ ve AB 'ye sunulmu~tur. Haziran 1998 'de yapilan Cardiff AB Konseyi toplantlSlnda, yeni aday iilkelerin katihm siirecinde kaydettigi ilerlemeleri 1998 yilmdan itibaren sunmas1 Komisyon tarafmdan benimsenmi~tir. Tiirkiye'nin topluluga katihm yoniinde ilerlemesine ili~kin ilk diizenli rapor 1998 y1lmda sunulmu~tur; 2000 yilmdan itibaren sunulan raporlar ise ilerleme raporlan olarak adlandmlmi~tlr.

14-15 Arahk 2001 tarihlerinde Briiksel I Laeken' de geryekle~tirilen AB Laeken Devlet ve Hiikiimet Ba~kanlan Zirvesi Tiirkiye-AB ili~kileri a!j:Ismdan olumlu ge!j:mi~ ve iiyelik yolunda onemli kazammlar saglami~tlr. Sonu!j: Bildirgesinin 12. paragrafmda Tiirkiye ile tam iiyelik miizakerelerinin a!j:Ilmasma yer verilmi~tir. Raporda AB 'nin gelecegi konusunda olu~turulan Konvansiyon'a Tiirkiye'nin de diger adaylarla e~it statiide katilmasma yer vermi~tir.

17 Arahk 2004'te Briiksel'de toplanan AB Parlamentosu Tiirkiye'ye tam iiyelik i!j:in miizakerelere ba~lama karanm verilmi~tir. A vrupa Birligi 'nin geni~lemesi kapsammda diger aday iilkelerden farkh olarak Tiirkiye'ye 2014 ten once tam iiyeligin ger!j:ekle~emeyecegi bir miizakere siireci verilmi~, miizakerelerin ba~lamas1 i!j:in 3 Ekim 2005 tarihi belirlenmi~tir. 3 Ekim 2005'te Liiksemburg'da Tiirkiye'nin AB iiyelik miizakereleri !j:er9eve belgesi imzalanm1~ ve 20 Ekim 2005 tarihinden itibaren tarama siireci ba~latilmi~hr.

35 ba~hktan olu~an tarama siirecinde 26. ba~hk olarak belirlenmi~ bulunan 'Egitim ve Kiiltiir' konusundaki tarama siirecine 26 Ekim 2005 tarihinde Briiksel'de yapilan bir tamtici tarama toplantlSl ile ba~lanmi~tir.

I TIM

·ess

bir 58 lffi

1a, lZl

ra ve 1e

~i

11 n e n [}

1

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi 23

Egitim ve Kiiltiir ba~hgmdaki ikinci tarama toplantlsi ise 16 Kas1m 2005 tarihinde yapilm1~tir. 25 Ekim 2005 tarihinde AB Egitim ve Kiiltiir Gene! Miidiirliigii ile AB Tiirkiye daimi Temsilciligi arasmda 'Kiiltiir 2000' Programma katihm konusunda mutabakat zapti imzalanmt~tir.

Egitimde i~ birligi Avrupa'nm oldugu kadar Diinya'mn giindemini de s1k s1k me~gul etmekte, egitim ve kiiltiir konulannda ozgiinliigiin korunarak ortak degerler olu~turulmast giderek onem kazanmaktadtr. Egitim ve kiiltiir, yakm zamana kadar her iilkenin, hatta baz1 A vrupa iilkelerinde her eyaletin ve toplulugun degerlerine sad1k kalarak geli~tirdigi iki alan olarak goriilmektedir. Son y1llarda A vrupa Birligi 'nin bir siyasal birlige dogru geli~mesine paralel olarak 'ortak degerler' den soz edildigi gozlemlenmektedir. A vrupa Birligi organlarmda 'ortak ya~am alam A vrupa', 'tek bir A vrupa ic;in egitim' veya 'A vrupa yurtta~hg1' gibi sloganlar son y11larda daha c;ok duyulmakta ve belgelere de yansitilmaktadtr.

Avrupa'mn ortak degerleri ve Tiirkiye'nin Avrupa Birligi adayhg1 pek c;ok konuda oldugu gibi egitim konusunda da oldukc;a uzun bir yol olarak goriilmektedir. Bu kapsamda yap1sal degi~ikler ba~ta olmak iizere orgiin ve yaygm egitimde disiplin alanlan ve disiplinler aras1 ili~kiler, denklikler ve tamma, ogretim programlannda ic;erik, yontem ve teknikler ile ogretim materyallerinin yeniden hazirlanmasi kammca sadece bir ba~langw

say1labilir. Diger taraftan AB egitim programlanndan genel egitim Socrates, mesleki egitim Leonardo da Vinci ve A vrupa ic;in Genc;lik programlanna katilma ve mesleki egitimde ortak standartlar ve tammlar AB'ne uyumda egitim alnmda uzun ve yorucu c;ah~malar gerektirmektedir. Aynca ba~ta ogretmen olmak iizere ogretim siirecindeki akt6rlerin (ogretmen, veli, ogrenci, dam~man, yonetici, denetici, vb.) rolleri yeniden tammlanacak, ogretmen yeterliklerinin alana yans1mas1 ise uzun bir zaman alacak bir siirec; olarak kar~Imiza c;Ikmaktadir.

Avrupa Birligi'ne adayhk silrecinde Ulusal Program ve ilerleme Raporlarmda egitimin durumunu anlayabilmek ic;in oncelikle A vrupa Birligi'nin egitim politikalanm anlamakt~ yarar vard1r.

2. Avrupa Birligi'nin Egitim Politikasi

A vrupa Birligi'ne iiye iilkelerin egitim sistemlerinde onemli farkhhklar bulunmaktad1r. Bunun nedeni farkh kiiltiirel ve c;e~itli tarihsel degerlerdir.

. -:r.:,·

24 ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGITIM

1976'da AB Komisyonu, egitim faaliyetlerinin temsilcilerden olu~acak bir kurul tarafmdan yiiriitiilmesine karar vermi~ ve AB Egitim Komisyonu kurulmu~tur. Komisyon egitim politikalanm ~u ba~hklar altmda toplamt~tlr (Milli Egitim Politikalan ve Suralar, 1996:36):

I. Goymen i~9iler ve bunlann aile bireylerinin egitim ve ogretimi, 2. Egitim sistemleri arasmda yakmla~ma saglanmast, 3. Birlik diizeyinde beige ve istatistiklerin yaymlanmast, 4. Yabanct dil ogretiminde niteligin artmlmast, 5. Ogretmen, ogrenci ve ara~tlrmactlara daha ozgiir bir 9ah~ma

ortamt saglanmast, 6. Dye iilkelerdeki egitim kurumlanna giri~lerde ftrsat e~itliginin

saglanmast.

Bu programa ek olarak; gen9lerin mesleki egitimlerinin desteklenmesi, okuldan meslek ya~amma geyi~lerin diizenlenmesi, gen9ligin istihdamt, onlemlerin almmast maddeleri eklenmi~tir (Milli Egitim Politikalan ve Suralar, 1996:36).

AB Egitim politikast ~u ba~hklar altmda uygulamaya konmu~tur: 1. Ogretmen ve Ogrenci Degi~imi: Dye ve aday iilkeler arasmda

kar~thkh deneyim payla~tmt. 2. Birlik Mevzuatmda Egitim: Avrupa Ara~tlrma Enstitiilerinin

kurulmasmt ve A vrupa Dokiimantasyon Merkezlerinin olu~turulmast. 3. Yabanct DilOgretimi: Avrupa dillerinin ogrenilmesi, - Ana dili dt~mda iki yabanct dilin ogrencilere kazandmlmast, - y abanct dil ogretmenlerinin ogrettikleri dilin iilkesini ziyaret

etmesi, 4. Okul Hayatmdan i~ Hayatma Ge9i~: (14-18 ya~) i~sizligi azaltmak.

13 milyon i~sizin% 40't 25 ya~m altmda. 5. Egitimde Ftrsat E~itligi: a) Kadm Okur-yazarhgt b) Goymenler: Birlik, i~9ilerin iiye, tilkeler arasmdaki serbest

dola~tmlan. c) Oziirliiler: d) Okumaz-yazmazhk: 6. Y eni Bilgi Teknolojisi: a) Her Yeni Ytl Yakla~trkert Egitim ve Ogretim: b) Egitimde ftrsat e~itligini yaygmla~tlrmak, siirekliligi saglanarak

egitimin niteligini yiikseltmek, c) Dye iilkelerin bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak egitim

sistemlerini geli~tirmek, d) Dye iilkelerde ortak demokratik degerler geli~tirmek,

•


k e) Toplulugun vok ktiltiirlti ozelligini anlamak, u f) Bireylerin/topluluk ol9eginde A vrupahhk bilincini olu~turmak. r Maastricht Anla~masma Gore Egitim: Maastricht Antla~mast'nm

126. maddesine gore; - 6zellikle uye devletlerin dillerini yayma ve ogretme - Diplomalannm tanmmast. - Bilgi ve deneyim ah~veri~i, - Genvlerin degi~imini ozendirmek, - Uzaktan egitimi geli~tirmek; hedeflenmektedir.

Sonuv olarak A vrupa Birliginin egitim politikas1 en gene! anlamda ~u temel ilkelere dayandmlmaktadtr (Milli Egitim Politikalan ve Suralar, 1996:39):

- Tek bir A vrupa ivin egitim, - Ogrenen toplum, - Ytiksek kalitede egitim, - Stirekli egitim, - Egitimde ftrsat e~itligi, - Egitimde ve mesleki yoneltmede i~birligi, - Kar~Ihkh deneyim payla~Imi, - Orgtin egitimde, avtkhk ve i~birlikvi yontemlerinin desteklenmesi, - interaktif ogretim yontemlerin geli~tirilmesi. - Okullarda oz degerlendirmeye dayah yontemin ozendirilmesi, - Stirekli egitim. 3. Avrupa Birligi Egitim Projeleri

Avrupa Birligi 'nin egitimle ilgili tiv programt vard1r. Bu programlar aym zamanda proje olarak uygulanmaktadtr. Bu programlara tilkemiz 2004 ythndan itibaren katilmaktadtr. Bu projelere a~agtda yer verilmi~tir.

3. 1. Sokrates

Sokrates, egitimde i~birligi amavh Avrupa Birligi. eylem programtdtr. Bu program, yi.iksekogretim, orgi.in egitim ve dil ogrenim'i olmak i.izere tiv alam kapsamaktadtr. Avrupa'da her ya~ ve dtizeyindeki egitimi kapsayan ilk giri~imdir.

Sokrates programmm amavlan ~unlardtr: - AB i.iyeleri arasmda bir ktilttir ah~veri~i yaparak, bi.iti.in alanlarda

A vrupa boyutunu geli~tirmek

26 ULUSAL PROGRAMDA VE ILERLEME RAPORLARINDA EGiTIM

- Dye iilkelerin, dilleri ve ya~am ko~ullan hakkmda bilgi sahibi olmak

- Ogretim uyesi ve universite personeli ile universite ogrencilerine, ~ah~malanm diger iiye iilkelerde tamamlama ftrsati vermek. Bu ~ekilde, A vrupa ~apmda bir bilgi agt olu~turmak.

Sokrates programmm yiiriitiilmesinden, A vrupa Komisyonu sorumludur. Sokrates Programmm uygulanmasmda Tiirkiye ortakhgt sozle~mesi 27 Arahk 2002 tarihinde Tiirkiye ve Avrupa Birligi Komisyonu tarafmdan imzalanm1~ ve 2004 ythndan itibaren programa kathm ba~lamt~tlr.

3. 2. Leonardo da Vinci

Leonrado da Vinci, Avrupa Birligi'nin Mesleki Egitim Politikasmt belirlemeyi ama~layan bir egitim programtdtr.

Bu program da iki donemden olu~maktadtr. Birinci a~amast I Ocak 1995 ytlmda ba~lamt~hr ve bu 31 Arahk 1999 tarihine kadar uygulanmt~tlr. Programm, ikinci donemi 2000-2006 tarihleri arasmt kapsar. A vrupa Parlamentosu Genel Kurul Karan ile 28 Ekim 1999'da Tiirkiye de bu programa dahil edilmi~tir.

Teknik yardtm ve i~birligi, bu programdaki temel ama~ttr. Bu kapsamda, pilot projelerin uygulanmast, uluslar arast hareketliligin saglanmast, dil becerilerinin geli~tirilmesi, uluslar arast ileti~im aglannm kurulmast, referans malzemelerinin haztrlanmast ve ortak eylemler yaptlmast hedeflenmi~tir (Milli Egitim Politikalan ve ~uralar, 1996:40).

3. 3. A vrupa Gen~ligi Program1

14 Mart 1995 ytlmdan ba~layarak 5 ytlhk bir donemi kapsayan programa, AB iilkeleri yanmda, Liechtenstein, Norve~, ~ek Cumhuriyeti, Macaristan, Romanya, Polonya, Slovak Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya ve Giiney Ktbns Rum Yonetimi de kattlmaktadtr. Programm ikinci a~amasmda Tiirkiye de programa kattlmt~tlr.

A vrupa Gen~ligi Programt, 15-25 ya~ arasmdaki gen~ler i~in tasarlanmt~hr. Programm i~eriginde, ii~iincii iilkelerle degi~imler (AB uyesi dt~mdaki devletlere kapahdtr), ge~ i~~iler, gen~leri ilgilendiren faaliyetler, gen~lere yonelik ara~tirmalar ve biigiler vardtr.

Program, gen~lerin sahip olduklan kiiltiirel ve sosyal ~evreyle AB 'nin bir par~asm1 olu~turduklannm farkma varmalanm, farkh trktan ve etnik kokenden olan insanlara sayg1 duymayt ogretme ve dt~lama, trk~Ihk,

3iTiM

tibi

1e, Bu

llll

}5 If.

Ja

lU

l,

i1 I,

a


yabanc1 du~manhg1 gibi kavram1ann zarar1anm vurgu1amayi, kadm erkek e~itliginin a1gilanmasmm gerek1i1iginin an1atilmasmi amay1ar.

Aynca, gen91erin du~unce1erini ozgurce ayik1ama1anm, sosya1, ku1rure1 ve 9evrese1 duzey1erde, bagimsizhk, yarat1c1hk ve giri~imci1ik ruhunun geli~tiri1mesini sag1amak, programm bir ba~ka amac1d1r (Milli Egitim Politika1an ve Sura1ar, 1996:40).

4. Tiirkiye Ulusal Program1'nda Egitim

Turkiye'nin AB'ye adayhk si.irecini ba~latan 10-11 Arahk Helsinki Zirvesi 'ndeki ortakhk ko~ullarma dayam1arak 2000 yil1 sonunda bir U1usal Program haz1rlanm1~ ve AB 'ye sunulmu~tur. Program, hayatm hemen her alanmda 33 ba~hk (daha sonra bu ba~hk say1s1 35'e yikanlmi~tlr) ve 110 alt ba~hkta Turkiye'nin kisa, orta ve uzun vadeli planlanm i9ermektedir (Gillean, 2005-57). Ulusal Programda yer alan bolum1erden biri de Egitim, Staj ve Gen9lik olarak belirtilmektedir. Bu bolumde U1usal Programda egitim konusuna yer veren Egitim Staj ve Gen9lik adh 4.19. Bolume a~ag1da k1saca yer verilmi~tir.

ilkogretim ve ortaogretim duzeyinde okulla~ma oranlan AB u1kelerinde ortalama yuzde lOO'e u1a~mi~ oldugu halde, bu oran 1999-2000 ogretim y1h itibanyla i.ilkemizde ilkogretimde yuzde 97,6, ortaogretimde ise yi.izde 59,4'rur. Yuksekogretimdeki okulla~ma oram, AB i.ilkelerinde ortalama yi.izde 43 iken bu oran i.ilkemiz i9in yuzde 29 di.izeyindedir. Toplumun egitim di.izeyinin yi.ikseltilmesi amac1yla 1997 y1hnda 91kanlan 4306 sayil1 Yasa ile zorunlu ilkogretimin suresi be~ yildan sekiz yila 91kanlarak ilkogretimdeki okulla~ma oranmda onemli bir art1~ saglanmi~tlr. 8 iNCi. Be~ Y1lhk Kalkmma P1am donemi sonunda ilkogretimde okulla~ma oram yi.izde 100 o1arak hedeflenmi~tir.

U1kemizde genel butyeden egitime aynlan paym du~uklUgi.ine vurgu yapilarak; toplam egitim harcamalannm GSMH'ya oram AB Ulkeleri i9in orta1ama % 5, OECD Ulkeleri i9in ise ortalama % 6 duzeyinde oldugu, buna kar~1hk 1999 yilmda egitim harcamalannm GSMH'ya oram Ti.irkiye i9in % 3,9 oldugu belirtilmi~tir. 1999-2000 ogretim yllmda yi.iksekogretimde toplam ogretim elemam saylSlnm 64.901 'oldugu, lisans di.izeyinde bir ogretim i.iyesi ba~ma 32 ogrenciye kar~Ihk, AB ulkeleri ortalamasmm 15 ogrenci o1dugu belirtilmi~tir (ABGS, 2006). Bunun d1~mda;

j-28 ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGiTiM

Mesleki ve teknik ortaogretimin yeniden yapilandmlmast ihtiyacma deginilerek c,;ah~malann ba~latildtgi belirtilmi~tir.

Yliksekogretimi AB iilkeleri ile uyumlu hale getirmek iizere ba~latilan c,;ah~malann siirdiiriilecegi belirtilmi~tir.

istihdam ve egitim ili~kisi c,;erc,;evesinde iSKUR tarafmdan siirdiiriilen c,;ah~malar ile meslek standartlan ve sertifikasyon sisteminin yaygmla~tmlmas1 hedefleri programda yer almt~tlr.

Egitim ve Genc,;lik bollimiinde AB'ye uyum saglamak lizere gerekli yaptsal degi~iklikler Ulusal Program' da stralanmt~, hangi yasalarda dlizenleme yaptlacagt belirtilmi~tir.

5. A vrupa Birligi ilerleme Raporlannda Egitim ve Tiirkiye

Haziran 1998 'de yaptlan Cardiff AB Konseyi toplantlsmda, yeni aday iilkelerin katthm siirecinde kaydettigi ilerlemeleri 1998 ythndan itibaren sunmast Komisyon tarafmdan benimsenmi~tir. Tiirkiye'nin topluluga katihm yoniinde ilerlemesine ili~kin ilk diizenli rapor 1998 yilmda sunulmu~tur; 2000 ythndan itibaren sunulan raporlar ise ilerleme raporlan olarak adlandmlmt~tlr.

5. 1. 1998 Diizenli Raporunda Egitim:

Ogrenim, egitim ve genc,;lik ba~hgt altmda "Tiirkiye'de 12 milyondan fazla ilk ve orta okul ogrencisi ve 500 000 kadar ogretmen vardtr. 72 iiniversitede top lam 1,3 mil yon ogrenci yiiksek tahsil yapmaktadtr. Agustos 1997' de c,;tkanlan bir yasa, zorunlu egitim siiresini be~ yildan sekiz ytla C,:Ikarmi~ Ve boylece ilk ogrenimdeki ogrenci sayiSllll biiyiik olc,;iide arttrmt~tlr" denmektedir (AB Tiirkiye Delegasyonu, 2006).

Raporda aynca; gene! egitim diizeyinin AB standartlanna yiikseltmek ic,;in okul derslik saytlannda, ogretim kadrosunda ve gene! olarak personel say1 ve niteliklerinde eksiklerin olduguna yer verilmi~tir.

Raporda, AB programlanna katilmaya gosterilen ilgi ve istegi; "Tiirkiye'nin 2000-2004 yillannda Sokrates, Leonardo ve Avrupa i<;:in Genc,;lik Programlarma katilma imkamm ongormektedir. Bu katihm, kliltiirlerin ve zihniyetlerin birbirine yakla~masma hizmet edecektir. Bu amac,;la, uygun finansmana ek olarak, Tlirkiye'nin programlara kattlan ki~ilerin serbest dola~tmmi saglamas1 gerekli olacakttr" ~eklinde gostermektedir (AB Tiirkiye Delegasyonu, 2006).


5. 2. 1999 Diizenli Raporunda Egitim:

Ogretirn, egitirn ve gen<;1ik ba~hg1 a1tmda; "E1deki bilgiler, bu alanda kaydedi1en i1erlemeye ili~kin bir degerlendirme yapilrnasma irnkan vermernektedir. Kornisyon ve Turk rnakarnlan, halen, Leonardo da Vinci II, Socrates II ve A vrupa i<;in Gen<;lik ba~hkh Top1u1uk prograrn1anna Turkiye'nin ge1ecekte katilrnasma imkan vermek uzere Turkiye'de uygu1arnaya konu1acak hazirlayici duzen1erneleri goru~mektedir. Bu duzenleme1er i<;in AB finansmam ongoru1rnektedir" denmektedir (AB Turkiye Delegasyonu, 2006 ).

5. 3. 2000 Yilt ilerleme Raporunda Egitim:

2000 Y1h ilerleme Raporunda ulkernizin ogrenirn, egitirn ve gen<;lik program1anna kat11abilmesi i<;in daha fazla <;aha i<;ine girdigi ve bunu destek1emek arnaciy1a Birligin Turkiye'deki egitirn prograrn1anna top1arn 175 rni1yon Euro yard1mda bu1undugu be1irti1rnektedir.

Zorun1u egitim suresinin sekiz yila <;Ikan1rnasmm onernine deginilerek bu ge1i~menin ortaogretim ve yuksekogretirnde de sag1anacagt ve ogrenci saylSlmn artm1acagi be1irti1mektedir. 8. Be~ Y Ilhk Ka1kmrna P1am 'nda 2005 yilma kadar ortaogretirn de okulla~rna oran1annm % 75'e yiikselti1mesi hedefine dikkat <;ekilrni~tir.

Aynca, mes1eki egitime daha <;ok onern veri1rnesi ve insan kaynaklanna yatmm yapma i~inin sadece kamunun gorevi olrnadigi vurgu1anrni~tlr.

5. 4. 2001 Yth ilerleme Raporunda Egitim:

Egitim ve ogretim a1anmda s1mrh bir geli~rne sag1and1g1, Turkiye'nin Top1u1uk program1anna (Sokrates, Leonardo da Vinci ve Avrupa Gen<;ligi) kat1hm1 i<;in <;ah~ma1ann yeni bir ivme kazand1g1, 2003 yilmdan itibaren program1ara kat1hmm ba~layacag1 a<;Iklanrni~tir. Topluluk prograrnlanm yiirutrnek uzere Ulusal Ajans'm nasil kuru1acagi konusunun a<;1khga kavu~turu1masi istenmi~tir.

Egitim sistemi reforrnu kapsarnmda Tiirkiye Haziran 2001 'de ortaogretimdeki kaynaklann 2010 yllma kadar uzatilrnasiyla ilgili kanunu kabul etrni~tir. Bu katk1 hiikiimetin 8 ,inci Be~ Y1lhk Kalkmrna Plam dogru1tusunda 12 yllhk zorunlu ogretime 2005 y1hna kadar ula~I1rnasmi saglayacaktir.

30 ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGITiM

Raporda, 4702 sayi11 Kanun'un, Tiirkiye'deki mesleki egitim ve ogretimin yapismi etkileyerek, egitim sisteminde yatay ve dikey ge<;:i~leri kolayla~tiran tek bir mesleki egitim sisteminin olu~turulmasm1 saglayacag1 belirtilmi~tir. Bu kanunla mesleki egitim ogretim kurumlanna smavs1z giri~ olanag1 saglanacag1 ve mevcut sistemdeki mesleki egitime devam edenlerin ders yiiklerinin azaltilacagi ifade edilmektedir.

5. 5. 2002 ilerleme Raporunda Egitim:

2002 ilerleme Raporu on bilgisinde ~oyle denilmektedir: Tiirkiye'nin son bir yllda ger<;:ekle~tirmi~ oldugu siyasi reformlann Kopenhag Katihm ol<;:iitlerinin kar~Ilanmas1 yoniinde temel bir ad1m olu~turdugunun Komisyon tarafmdan haz1rlanan metinlerin <;:e~itli yerlerinde vurgulanm1~ olmas1 yapiCI bir oge olarak dikkat <;:ekmektedir (AB Tiirkiye Delegasyonu, 2006).

Buna kar~Ihk, Tiirkiye'nin siyasi ol<;:iitleri tam olarak kar~Ilamadigi, uygulamada eksiklikler bulundugu ve her alanda daha fazla ilerleme kaydetmesi gerektigi de belirtilmektedir. Komisyon'un ele~tirilerine ili~kin olarak belirtilebilecek husus, bunlann bir k1smmm eksik bilgiden kaynakland1g1 yoniindedir. ileri siiriilen diger ele~tirilerin ise, dinamik bir nitelik ta~Iyan iiyelik siireci baglammda ortaya konmu~ bulunan siyasi irade dogrultusunda h1zla giderilmekte oldugu belirtilmi~tir. Ulusal Ajansm kurularak <;:ah~maya ba~lamas1 olumlu bir geli~me olarak kabul edilmi~tir.

5. 6. 2003 Yilt ilerleme Raporunda Egitim:

Tiirkiye'nin ilgili Topluluk programlanna katihmmdan sorumlu birimin Ocak 2002'de Devlet Planlama Te~kilati biinyesinde kurulmasm1 takiben, 32 yeni personel atanma ve farkh bakanhklardan gorevlendirme suretiyle istihdam edilmi~tir. Soz konusu birim, gelecekte Sokrates, Leonardo da Vinci ve Gen<;:lik Programlanndan sorumlu olacak olan Ulusal Ajans olarak faaliyet gostermektedir. Bu birim, Komisyon ile i~birligi halinde <;:ah~ma planlan olu~turmu~ ve haz1rhk tedbirlerinin tiimiinii uygulamaya koymu~tur. Soz konusu birimin Turk Ulusal Ajans1 olarak faaliyet gostermesini teminen hukuki statiisiinii ve idari ve mali ozerkligini diizenlemek amac1yla, Temmuz 2003'de Devlet Planlama Te~kilat1 Kurulu~ ve Gorevleri Hakkmda Kanun Hiikmiinde Karamamede degi~iklik yapilmi~tir.

Go<;:men i~<;:i <;:ocuklannm egitimine ili~kin direktifin i<;: hukuka aktanlmas1 amaciyla, Kas1m 2002'de bir kanun kabul edilmi~tir.

Bir onceki hiikiimet, egitim ve mesleki egitim sistemine ili~kin olarak, zorunlu egitim siiresini 2005 yllma kadar 8 yildan 12 ylla 91karmaya ve orta ogretim siiresini 2002-2003 Ogretim yilma kadar 3 yildan 4 ylla <;:Ikarmaya yonelik tedbirleri uygulamaya ba~lam1~t1. Kas1m 2002'de se<;:ilen yeni

"iM

n 1

1


hiiki.imet de, zorunlu egitim siiresini 2005 yllma kadar 12 y1la ~1karmaya isteklidir fakat, orta ogretim siiresini 4 ylla ~lkarmayl hedefleyen tedbirleri kald1rm1~tlr. Hi.iki.imet, mesleki okullan daha ~ekici k1lmak ve yoksul ailelerin ~ocuklanmn okulla~ma oramm yiikseltmek hususunda ~aba sarf etmektedir.

Son rapordan bu yana, Tiirkiye'de, engelli ~ocuklann okul oncesi zorunlu egitimini geli~tirme yoniinde ilerleme saglanmam1~t1r.

Yiiksekogretimde, Yiiksek Ogretim Kanunu'na tabi egitim sistemmm olduk~a merkeziyet~i oldugu belirtilmektedir. Raporda; "Yiiksek Ogretim Kanununda yer alan temel ilkeler ile egitim programlan arasmdaki uyumun denetiminden sorumlu olan ve rekt6rler ve faki.iltelerle ilgili olarak geni~ disiplin yetkileri kullanan gii~lii bir Yiiksek Ogretim Kurumunun (YOK] varhg1 nedeniyle, yiiksekogretim sisteminde, akademik, idari ve mali ozerklik eksikligi bulunmaktad1r" denmektedir (AB Tiirkiye Delegasyonu, 2006).

Raporda, TBMM'nin her yll Yiiksek Ogretim Kurumu'nun biitvesini kabul etmekte oldugu, ancak soz konusu Kurumun harcamalanm denetleyemedigi belirtilerek; "Milli Egitim Bakam TBMM'de yiiksek ogretim sistemini temsil etmekte ve YOK toplantllanna ba~kanhk edebilmektedir, fakat oy hakk1 bulunmamaktad1r. Aynca ne YOK kararlan ne de iiniversite kararlan Bakanhk onayma tabi degildir. Milli Giivenlik Kurulu da Yiiksek Ogretim Kurulunda temsil edilmektedir. Bu yap1, iiniversitelerin istihdam piyasasma daha fazla yonelmelerine engel olmaktad1r. Oniversite mezunlan arasmdaki yiiksek i~sizlik oram bu gori.i~ii desteklemektedir. Oniversiteleri, arz yonlii yap1dan, istihdam piyasasmdan kaynaklanan talep iizerine kurulu bir yap1ya kavu~ulmak amac1yla egitim sisteminde reform yap1lmas1 gerekmektedir" ~eklinde gori.i~ bildirilmi~tir. (AB Tiirkiye Delegasyonu, 2006).

1997'de 91kartilan bir kanun, engelli vocuklar i~in okul oncesi zorunlu egitimi ongormekle birlikte, Tiirkiye'nin bu yondeki kapasitesi yetersizdir 2002-2003 Ogretim y1hnda okul oncesi egitime sadece 61 engelli ~ocuk devam etmi~tir.

Milli Egitim Bakanhg1, fakir ailelerin, vocuklanm okula gondermelerini saglamak amac1yla, 2003-2004 Ogretim yllmda, temel egitimde okul kitaplannm iicretsiz dag1tllmasma karar vermi~tir. Bu onemli tedbirin 6zellikle k1zlann okula gitme oramm yiikseltmesi beklenmektedir.

32 ULUSAL PROGRAMDA VE ILERLEME RAPORLARINDA EGITIM

Sekizinci Be~ Y Ilhk Kalkmma Plam, orta ogretimde okulla~ma oramnm artmlmasmda ba~anh olmakla birlikte, genel liselere devam orammn azaltllarak mesleki ve teknik egitim okullanna yonelimi saglama konusunda ba~anh olamam1~t1r.

Genel olarak orta ogretimde iki temel sorun varhgm1 stirdtirmektedir. 6ncelikle, orta ogretime olan talep ongorulenden <;ok daha yliksektir, ikinci olarak, mesleki ve teknik okullara yonlendirilen ogrenci say1s1 planlanandan daha azd1r. Universiteye giri~ smavlan genel liselerden mezun ogrenciler lehine bir aynma yol a<;maktad1r.

Ttirkiye, 1970'lerden bu yana orta ogretimde mesleki ve teknik egitimi one <;1karan plantar uygulamaktad1r. Orta ogretim sonras1 meslek ytiksek okullanna smavs1z giri~ hakk1 dahil, mesleki ve teknik orta ogretimin konumunu gti<;lendirmeye yonelik bir<;ok yasal tedbir ahnmakla birlikte, soz konusu tedbirler dtiz liselere olan egilimi tersine <;evirmemi~tir. Sonu<; olarak, egitim ve mesleki egitim alanmda baz1 ilerlemeler kaydedilmi~tir. Ttirkiye, li<; Topluluk programma kat1hma yonelik haz1rhklanm stirdlirmeli ve tamamlamahd1r. Go<;men i~<;i <;ocuklannm egitimine yonelik olarak vilayetlerce ahnan tedbirler izlenmelidir. Universiteleri istihdam piyasasma daha fazla yonlendirmek amac1yla YOK'lin koordinasyon gorevi gozden ge<;irilmelidir. Ttirkiye, Ozel egitime muhta<; <;ocuklann erken te~his edilmesine yonelik gerekli tedbirleri almah ve soz konusu <;ocuklar i<;in okul oncesi egitim imkanlannm saglanmasma ozen gostermelidir. Ttirkiye, orta ogretime yonelik olarak planlanan hedef ve stratejilerini gozden ge<;irme ve orta ogretimin yliksek ogretim lizerindeki basklSllll hafifletme yontinde te~vik edilmelidir.

5. 7. 2004 ilerleme Raporunda Egitim:

06 Ekim 2004 de yay1mlanan ilerleme Raporu'nun 29 ba~hktan biri olan ve 18 nolu Genel ve Mesleki Egitim ba~hg1 altmda verilmi~ olan boltim ozet olarak degerlendirildiginde sonu<;lar iki boltimde ele almabilir: Birinci boltimde egitimle ilgili olumlu geli~meler, ikinci boltimde ise henliz yerine getirilmesi gereken eksik ve olumsuzluklar i<;eren bollim yer almaktad1r.

5.7.1. Raporda Olumlu Geli~meler:

Topluluk Egitim programlannp (Socrates, Leonardo ve Youth) kat1hm slirecinde btiyiik ol<;tide 'ilerleme saglanmi~tlr. Programlann koordinasyonunu saglayan Ulusal Ajansm uygulama kapasitesi, hem personel hem de altyap1 a<;Ilanndan gii<;lendirilmi~tir.

Go<;men <;ocuklarmm egitimine ili~kin kanun yiirtirliige konmu~tur.

riM

!ll

n a

If.

ICI

m cr

111

:k n

., 9 e (

l

AVRUPA ARA~TIRMALARI DERGiSI 33

Egitimi desteklemek is;in yeni okul yapttran ya da mevcut okullann tefri~i i9in kaynak aktaran ozel ~ahtslara vergi muafiyetleri saglayan mevzuat sayesinde 277 yeni okul yaptmlmt~ ve 200 okul tadilattan ge9mi~tir.

(:ocuklann okula devam oranlanm arttrabilmek amactyla, 2003/2004 ythnda ilkogretim kitaplan iicretsiz olarak dagtttlmt~ ve olumlu etki yapmt~tlr.

Anayasada Mayts 2004'te yaptlan bir degi~iklikle, YOK'e Gene! Kurmay Ba~kanhgmdan bir iiye atanmast uygulamast kaldmlmt~tlr.

5.7.2. Yerine getirilmesi gereken eksikler ve olumsuzluklar:

Topluluk programlannm koordinasyonunun ve yonetiminin daha da iyile~tirilmesi i9in 9abalann devam etmesi gerekmektedir. Tiirkiye' de egitime aktanlan kaynak, GSYiH oram 3fYtsmdan AB ortalamasmm altmdadtr.

Okulu erken terk oranlan olduk9a yiiksektir. ilerleme kaydedilmi~ olmakla birlikte, ktz ve erkek fYOcuklann egitimleri arasmda farkhhklar bulunmaktadtr. Oziirlii fYOcuklann da okula gidebilmeleri is;in s;abalar artmlmahdtr.

YOK'iin geni~ disiplin yetkileri baktmmdan yiiksek ogrenimde olu~an merkezi yapt yiiziinden iiniversiteler akademik, idari ve mali ozerklige yeterince sahip degillerdir ve i~ gucu piyasalanna yeterince odaklanamamaktadtrlar. Bu nedenle YOK'iin koordinasyon gorevi tekrar gozden ges;irilmelidir.

Ogrencilerin mesleki okullardan iiniversitelere ge9i~i zorla~tigt ols;iide, bu okullara ba~vurularda dii~ii~ gozlenmektedir. Mesleki egitim politikalarmm belirlenmesinde sosyal ortaklann katihmt yetersiz kalmaktadtr (Milli Egitim Bakanhgt, 2007).

5. 8. 2005 ilerleme Raporunda Egitim

Raporda, 26. fastl Egitim ve Kiiltiir ba~hgt altmda, ogrenim, egitim, genvlik ve kiiltiir alanlannm gene! olanik iiye iilkelerin yetkisinde oldugu belirtilerek ulusal politikalann uyumlu hale getirilmesi, e~giidiim saglanmast ve payla~tlan hedeflere ula~tlmasmm, Avrupa diizeyinde egitim ve ogretim alanlannda biitiin faaliyetleri biitiinle~tiren 'Egitim ve Ogretim 2010' programmm geli~tirildigi belirtilmi~tir. Kiiltiirel ve~itlilik konusunda

l

34 ULUSAL PROGRAMDA VE ILERLEME RAPORLARINDA EGiTiM

ise uye ulkelerin, AT Antla~masmm 151. maddesinde yerini bulan ilkelere uymalan ve uluslararas1 yiikumluluklerinin kultiirel c;e~itliligin korunmas1 ve ilerlemesine imkan vermesm1 saglamalan; egitim, Topluluk programlannm (Leonardo da Vinci, Socrates, Youth) mali yonetiminin saghkh bir ~ekilde saglanmas1 ic;in uye ulkelerin hukuki, idari, mali c;erc;evelere ve gerekli uygulama kapasitesine sahip olmalan gerektigi belirtilmi~tir (European Commission, 2006).

Egitim ve ogretim alanmda Turkiye, Nisan 2004 aymdan bu yana Toplulugun Leonardo da Vinci, Socrates, Youth programlanna son derece ba~anh bir ~ekilde katllmaktad1r. Turk Ulusal Ajans1 tarafmdan yuriitiilen bilgilendirme kampanyalannm da destegiyle, bu programlar ogrenciler ve gene; profesyoneller arasmda buyiik ilgi gormu~tur. 2004 yllmda zaten onemli bir ~ekilde art1~ kaydeden ba~vuru say1s1 2005 yllmda daha da yukselmi~tir (AB Turkiye Delegasyonu, 2006).

Turk Ulusal Ajans1, projelerle ilgili sec;im, sozle~me, menfaat sahiplerine odeme, proje denetleme ve Komisyona bilgi verme dahil, programlann dagitllmi~ faaliyetlerin yonetimine ili~kin gorevlerini tatminkar bir ~ekilde yerine getirmi~tir. Turk Ulusal Ajans1, AB ortaklanyla birlikte 9000'den fazla Turk katlhmcmm dahil oldugu projeler ic;in bu faaliyetlere tahsis edilen fonlarm % 90'mm ihalesini gerc;ekle~tirebilmi~tir. Turk Ulusal Ajansmm, ba~vuru saytlanndaki onemli art1~la ba~ edebilmek ic;in yonetim kapasitesini takviye etmeye yonelik c;abalanm surdurmesi gerekmektedir (AB Turkiye Delegasyonu, 2006).

Devlet Planlama Te~kilat1, Milli Egitim Bakanhgt, AB i~Ieri Genel Sekreterligi, Yuksek Ogretim Kurulu, Genc;Iik ve Spar Genel Mudurliigu ve TUrk i~ Kurumu temsilcilerinde olu~an bir Yonetim ve izleme Komitesi, Birlik Programlannm uygulanmasma yonelik genel politikalar belirlemek ve Ulusal Ajansm c;ah~masm1 izlemekte ve degerlendirmek ic;in duzenli toplantllar yapmaktad1r. Programlan, bu alandaki ulusal politikalara da faydah olmasm1 saglamak ic;in, sektOrel bakanhklann Yonetim ve izleme Komitesine etkin katllmalan gereklidir. Bu baglamda, ilgili butun bakanhklar arasmda i~birligi ve e~gudum guc;lendirilmelidir (AB Turkiye Delegasyonu, 2006).

Turkiye, AB Liz bon stratejisinin, bir parc;as1 alan Egitim ve Ogre tim 2010 c;ah~ma programma katllmaktadtr.' Milli Egitim Bakanhgt, 2010 c;ah~ma programmm uygulam~I hakkmdaki 2006 Ortak Raporu'na katki olarak, Turkiye'nin egitim ve ogretim sistemlerinin modemizasyonu hakkmda bir ulusal rapor sunmu~tur.

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSI 35

Egitime eri~imde geli~me olmu~tur. Son dort yllda, okul oncesi egitimdeki <;ocuk say1smdaki % 68 'lik bir art1~ hal en dii~iiktiir (bu ya~ grubunun % l6's1). 2003 yllmda ba~latilan ve k1z <;ocuklann okula gonderilmesini te~vik eden kampanya, 2005 yllmda 20 ~ehirde daha uygulamaya sokulmu~tur ve bu alandaki <;abalar siirdiiriilmektedir. Ozel egitime tabi <;ocuklann egitimi i<;in daha <;ok mali kaynak tahsis edilmi~ olmakla birlikte, hala bu alanda yap1lacak <;ok ~ey vard1r.

2005 - 2006' da Ulasal <;apta uygulanmas1 ongoriilen, temel egitimin ilk be~ sm1fmm yeni ders programmm pilot uygulamas1, 2004 - 2005'te 9 ~ehirde 120 ilkogretim okulunda ba~lami~tlr. 6 'dan 8 'e kadar olan stmflann ders programlan kabul edilmi~tir.

Mesleki ve teknik egitimin gii<;lendirilmesine ili~kin, Egitim Kurulu hem genel hem meslek liselerinin li<; ylldan dorde <;Ikanlmasi uygulamasma ba~lami~tlr. Bu reform, mesleki I teknik ve genel ortaokullar arasmda yatay ge<;i~i saglami~tlr. Bunun tersine, teknik lise mezunlannm iiniversite giri~ smavmdaki katsaylSI dti~iiriilmti~tiir.

Oncelik, i~letmelerde ve meslek orgiitlerinde beceri egitiminin geli~tirilmesine verilmelidir. Mesleki ve teknik egitim (MTE) i<;in ogretmen yeti~tiren Mesleki ve Teknik Egitim Fakiilteleri, Avrupa Kredi Transfer Sisteminin uygulanabilmesi i<;in yeniden yapilandmlmahdtr. Bu, Ytiksek Ogretim Kurulu (YOK) ve Milli Egitim Bakanhg1 ile i~birligi i<;erisinde ve halihaz1rda devam eden MTE Modemizasyon programmdan yararlanarak, tlim ytiksek ogretim sisteminin yeniden yap!landmlmasmm bir par<;aSI olarak ele ahnmahd1r.

Yuksek ogretim alanmda, Bologna surecinin Ttirkiye'de uygulanmasmda kayda deger ilerlemeler saglanmi~tlr. Akademik degerlendirme ve kalite kontrol alanmdaki mevzuat, Kalite Teminat1 i<;in Avrupa Ag1 tarafmdan geli~tirilen A vrupa standartlan ve yonergeleri dikkate almarak gozden ge<;irilmi~tir. Ulusal bir diploma eki, A vrupa Komisyonu, A vrupa Konseyi ve UNESCO tarafmdan ortakla~a olarak haztrlanan bir model temel almarak haztrlanmi~ ve Turk liniversitelerine dagittlmi~ttr; uygulanmast Turkiye'deki tiim ytiksek ogretim kurumlannda 2005 ythndan itibaren zorunlu olacakttr (AB Ttirkiye Delegasyonu, 2006).

'

36 I ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEIVIE RAPORLARINDA EGiTiM I Ktiltilrle ilgili olarak, Ttirkiye Temmuz aymda Kiiltiir 2000 programma

katilma istegini teyit etmi~ ve 2006 'daki kat1hm1 ic;:in gerekli olan mali katktsmt odemeye haz1r oldugunu beyan etmi~tir.

5. 9. 2006 ilerleme Raporunda Egitim

Raporda, 26. fast] Egitim ve Killtilr ba~hg1 altmda, egitim, ogretim ve genc;:lik konulannda iyi geli~me kaydedildigi belirtilmi~tir. Ttirkiye, Toplulugun Leonardo da Vinci, Socrates ve Youth programlannda ba~anh bic;:imde katllm1~ ve programlann iilke genelinde taniti!masma yonelik onlemler almmt~tir. Programlara ba~vumlarda kayda deger art1~ vard1r. Ttirkiye'nin Lifelong Learning ve Youth in Action programlanna kat!lma istegi dikkate almdtgmda, Ulusal Ajans'm gilc;:lendirilmesi ve kat1hm ko~ullannm azaltiimasi yararh olacaktir. Ttirkiye, Egitim ve Ogretim 20 I 0 <;:ah~ma Program! E~gtidi.imti Gmbuna ve c;:e$itli ktimelere aktif bir $ekilde katllmaya ba$lami$tir. OECD ortalamasmm altmda kalmalanna ragmen, tilm egitim dtizeylerinde okulla$ma oranlannda arti$ g6ri.ilmi.i$tilr. Kamuoyuna etkin bic;:imde duyurulmu$ olan k1z c;:ocuklannm egitimine yonelik kampanya ba$anh olmu$tur. ilkogretim ve mesleki egitimde gozden gec;:irilmi$ yeni programlar uygulamaya konulmu$tur. Ya$amboyu egitime katihm oranlan 90k dil$iiktilr, ancak 2000 ydmda % 1.1 oranma k1yasla 2005 'te % 2 'ye ytikselmi$tir. A vmpa Kredi Transfer Sisteminin Haziran 'da Ttirkiye'de zomnlu olmas1 ile birlikte yi.iksek ogretimde Bologna silrecinin uygulamas1 yontindeki geli$me devam etmi$tir (European Commission, 2006).

Ttirkiye, Culture 2000 isimli Topluluk programmda yer almaya ba$lami$tlr. Tilrkiye, <;:e$itlilik ve Ktilti.irel Farkhhgm Komnmas1 ve Geli$tirilmesine Ili$kin UNESCO Sozle$mesi'nin kabuliinti desteklemi$ ve onay i9in i9 i$1emler ba~lami$tlr. istanbul 201 0' da A vmpa Ktilttir Ba$kenti olmak i9in ba$vuruda bulunmu$tur (AB Ttirkiye Delegasyonu, 2006).

6. Sonuc; ve Degerlendirme

Ti.irkiye, AB adayhk stattisi.iniin kabul edildigi 1999 tarihinden itibaren kaydettigi geli$imi toplam 33 ba$hk altmda (Ti.irkiye Ulusal Program!, 2000) her y!lm sonunda haz1rlanan bir ilerleme rapom ile izleyebilmektedir. Bu ba$hklardan biri olan 'egitim'', s1ra ve isim degi~ikligine ugrayarak 'Egitim ve Ktilti.ir' ba~hg1yla incelenmektedir.

Ulusal Program' Ia i.istlenilen egitim konularmdaki geli$meler her bir ilerleme rapomnda ayn ayn yer almt~tir. Ulusal Program ve ilerlenme raporlannda egitim konusundaki ilerlemeler tabla I 'de ozet olarak verilmi~tir.

!

'M AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi 37

la Tablo 1: Ulusal Programda 'Egitim, Staj ve Gen.;lik' Ba~hgmda Hedefler, li I I D ~. "kl"kl il I R I d D T bl Yapdmasi P an anan egi~I I erve er eme apor arm a urum a osu

Konu Hedef ve beklentiler Sonu.; Sorumlu

Kurulu~/lar

3797 Sayth Kanun Y etki ve sorumluluk Y apilmami~tir MEB devri

3308 Sayth Kanun Mesleki ve Teknik 4702 Sayth Kanun MEB-<;:SGB Egitim ile Sanayi kabul edilmi~, i~birligi yonetmelikler

tamamlanmamt~tlr

Ulusal Meslek Meslek standartlan Tamamlanmamt~ttr CSGB Standartlan Kanunu geli~tirilmesi

Zorunlu egitimin 9-12 AB iilkeleri Y aptlmamt~ttr MEB y!la ytkanlmasi ortalamasma uyum

sa~!;lama

Ulusal Ajans'm AB programlanna Kurulmu~tur DPT kurulmas1 katthm Meslek Yuksek Ogretim elemam, Tamamlanmami~tir MEB, YOK Okullan fiziksel alt yaptda

iyile~tirme ve denklik Yeti~kin egitimi Egitimin rum Geli!?meler vardtr MEB, TESK

boyutlannda yaygmla~t1rma

Yuksekogretimin y uksekogretim Y apilmami!?tir MEB,YOK, yeniden yaptlanmast kurumlannm daha

ozerk yaptya kavu~turulmas1

Orta ogretimin Mesleki ve Teknik Yaptlmami!?tlr MEB yeniden Egitimin ~landmlmas1 guc,:lendirilmesi Goc,:meni~yi Goc,:men i~yi Kanun c,:tkmt!?tlr MEB c,:ocuklanmn egitimi c,:ocuklanmn egitimden

yararlanmalan Butc,:eden Egitime Egitime yatmmlann Y aptlamamt~tlr MEB,DPT,MB aynlan paym artmlmas1 artmlmast Okul oncesi egitimde Uzun vadede zorunlu %16 duzeyinde MEB okulla~ma oranlannm egitimin okul kalmt~tlr artmlmas1 oncesinden ba~lattlmast, I

Ozel egitime muhtay Ozel egitime onem Geli~me vardtr MEB _£_ocuklann egitimi verilmesi Yeni ilkogretim ders Yaptlandmct ve ogrenci Tamamlanmi~tir MEB programlanmn merkezli egitim uygulanmasi uygulamas1

.. 38 ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGiTiM

Tabloda olabildigince stmrlandmlarak verilen konu ba~hklan, hedef ve beklentiler, ula~Ilan sonu~lar ve sorumlu kurulu~lar belirtilmi~tir. Buna gore;

10 3797 sayth Milli Egitim Bakanhgt Te~kilat ve Gorevleri Hakkmdaki Kanun'da beklenen degi~ikler yaptlamamt~tlr. Milli Egitim Bakanhgt'nm merkeziyet~i ve hantal yaptst devam etmektedir.

20 4 702 sayth Mesleki Egitim Kanunu kabul edilmi~, ancak uygulama yonetmelikleri ~tkanlamadtgt i<;in uygulamaya yonelik degi~iklikler yaptlamamt~tlr. Mesleki egitim politikalannm belirlenmesinde sosyal ortaklann katihmt yetersiz kalmt~ttr.

3 0 Zorunlu egitimin 9-12 ytla ~Ikanlmasi hedefi ger~ekle~tirilememi~tir. Henliz sekiz ytlhk zorunlu egitimde okulla~ma oranlanndaki dti~tikltik ile egitimde bolgesel farkhhklar devam etmektediro Okulla~ma oranlan a~tsmdan ktz ve erkek ~ocuklann egitimleri arasmda onemli farkhhklar vardtro Oztirlti ~ocuklann da okula gidebilmeleri i~in ~abalar yetersiz kalmt~tlro

40 Ytiksekogretimin yeniden yaptlandmlmast yanh~ politikalar nedeniyle sonu~suz kalmt~tlr. Ytiksekogretimde astl ihtiya~ goz ardt edilerek mevcut yapmm korunmasma olanak verilmi~tir. YOK'tin koordinasyon gorevi tekrar gozden ge~irilmelidir.

50 Ortaogretimde yeniden yaptlanma kapsammda mesleki ve teknik egitme gerekli onem verilememi~, ogrencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun alanlara yonlendirilmesi ve mesleki ve teknik egitimin gti~lendirilmesi saglanamamt~, smavla yoneltme daha da agtrhk kazanmt~tlro

60 Egitime verilen onem, egitime aynlan kaynaklarla dogru orantthdtr,ancak bi.it~eden egitime aynlan paylar hentiz AB ortalamalannm ~ok altmdadtr.

Turk Egitim Sistemi'nin yeniden yaptlanmast ba~ta olmak tizere egitimde kalitenin artmlmast, egitime eri~im ve yaygmla~tmna, list ogretime yonlendirme ve mesleki egitim, genel btit~eden egitime aynlan kaynaklann smtrhhgi ve yi.iksekogretimin yeniden yaptlandmlmasi konusunda ilerleme kaydedilerriemi~tiro Ttirkiye 'nin A vrupa Birligi 'ne adayhk si.irecinde serbest dola~tm, istihdam ve mesleki standartlann sorun te~kil etmemesi i~in egitim sisteminin htzla ihtiya~ duyulan i~ gtictinti yeti~tirme kapasitesine ula~abilmesi gereklidiro

'M --e a


Gen<; bir nlifusa sahip olan Tiirkiye ic;in bu genc; niifus, i~sizlik ac;tsmdan baklldtgmda dezavantaj, dinamik i~ giicii ac;tsmdan ise avantaj olarak goriilebilir. A vrupa Birligi iilkelerinin gelecekte ihtiyac; duyacag1 i~ giiciinii saglamak Tiirkiye ic;in onemli bir kazamm saytlabilir. Bunu saglayabilmek ic;in ozellikle mesleki egitimin AB iilkelerine uyumlu hale getirilmesi gereklidir. Diger taraftan, yiiksek ogretime olan talebin artarak devam etmesi kar~tsmda planstz bir yeni iiniversite ac;ma politikalan da Tiirkiye'nin AB ye uyumunu kolayla~tlrmaktan c;ok zorla~ttrdtgmt gostermektedir. (:iinkii, yiiksek ogretimde kalitenin azalmas1 AB iilkeleri yliksek ogretimi ile denklik sorunlannm artmast anlamma gelecektir.

Sonuc; olarak adayhk bir biitiin olarak degerlendirildiginde, egitim konusunda attlmast gereken heniiz pek c;ok adtm vardtr. Egitim ve kiiltiir konulanmn iilkelerin tercihlerine btraktlmt~ olmasma bakilmakstzm Ulusal Program' da yer alan taahhiitlerin yerine getirilmesi ic;in Milli Egitim Bakanhgt, iiniversiteler, sivil toplum kurulu~lan, meslek kurulu~lan ve sanayi kurulu~lan ile i~ birligini geli~tirerek siirdiirmelidir.

Kaynak~a:

2004 Y 1h ilerleme Raporunun Ekonomik Kriterler ve AB Miiktesebatma Uyum Boliimlerinin Degerlendirmesi (2004). Avrupa Birligi Gene/ Sekreterligi. Eri~im: Kastm 2004, http://www .meb.gov. tr/ duyurular/ duyurular/ A vrupaKomisyonu/ilerleme Raporu2004.htm

A New Idea For Europa (2000). European Commission.

AB Tiirkiye Delegasyonu (2006). Eri~im: 27 Kastm 2006, http://www.deltur.cec.eu.int.

A vrupa Birligi Gene! Sekreterligi (2006). A vrupa Birligi. Eri~im: 27 Kastm2006, http://www.abgs.gov.trlindextr..php?p=3&1=1

Avrupa Birligi Miiktesebatmm Ostlenilmesine ili~kin Tiirkiye Ulusal Program! (2001). Avrupa Birligi Gene! Sekreterligi. Ankara.

A vrupa Birligi Oye Olkeleri Egitim Politikala,n ( 1996). Milli Egitim Bakanlzgz.

Baydarol, Can. (2000). Avrupa Birliginin Geni~lemesi. Ankara: Avrupa

40 ULUSAL PROGRAMDA VE iLERLEME RAPORLARINDA EGiTiM

Komisyonu Ttirkiye Temsilciligi.

Compendium 2004 (2005). European Commission.

Data on Education in Europe (2002). European Commission (Ed. And Culture)

European Commission (2006). Enlargement Strategy and Progress Reports 2006. Eri~im: 27 Kas1m 2006, http://ec.europa.eu/enlargement/key _ docu ments/reports _nov_ 2006 _ en.htm

Europaische Konvent. Eri~im: 27 Kas1m 2006, http://europeanconvention.eu. int

Eurydice (2006). Eri~im: 27 Kasrm 2006, http://www.eurydice.org/portal/page/portal!Eurydice

Gillean, M. (2005). AB ve Egitim Siireci. Ankara: Anr Yaymcrhk.

Milli Egitim Politikalan ve Suralar (1996). Talim ve Terbiye Kurulu. Ankara.

Milli Egitim Bakanhg1 (2007). A vrupa Birligi ilerleme Raporlan. Eri~im: 27 Kas1m 2007, http://www.meb.gov.tr.

ODTO AB Ofisi (2006). Avrupa Birligi Politikalan. Eri~im: 27 Kasrm 2006, http://www.abofisi.metu.edu.tr/ab _uzerine.htm

Sayrlarla Tiirkiye ve A vrupa Birligi 1991-1996. (1996). Devlet jstatistik Enstitiisii.

Sekizinci Be~ Yrlhk Kalkmma Plam (2001). Devlet Planlama Te~kilatz. Ankara.

Ttirkiye Ulusal Program! (2000). Ba~bakanlzk Devlet Planlama Te~'kilatt. Ankara.

Tiirkiye Ulusal Program! (200 1 ). Avrupa Birligi Gene! Sekreterligi. Ankara.

T.C. D1~i~leri Bakanhg1 (2006). Tiirkiye 2007 i1erleme Raporu (6 Kasun 2006). Eri~im: 27 Kas1m 2006, http://www.mfa.gov.tr.

Ulusal Ajans (2006). Comenius: Program Hakkmda. Eri~im: 27 KasJm2006, http://www.ua.gov.tr/!index.cfm?action=detay&bid=8

riM

1

MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES • Volume 15 • No: 1 • 2007

AN INTEGRA TED APPROACH TOWARDS SME RESTRUCTURING:

TURKEY AND THE EUROPEAN UNION

41

Klaus JURGENS*

Abstract:

Europeanization has many aspects- talking about it has no value 'per se' as without a strong and sustainable economy, Europeanization means nothing to neither industry nor citizen unless it includes a wake-up call about how to make the economy technically ready for EU accession. SME, representing 99.8% of all Turkish companies, fonn the backbone of the Turkish economy. Foreign investors and companies may come and go -Turkish SME will stay. This article tries to in the first instance bridge the gap between Business Administrative-related research and problems encountered by SME (Company Restructuring as tool to overcoming obstacles as currently faced by Turkish SME); it then takes a close look at how SME in EU countries (with Germany as case in point) over time embraced Europeanization as a chance, rather than perceving it as a threat; and moreover, analyses the potential for a comparative approach as application in both the Turkish, and European Enterprise Policy Making -Domains. As research into the linkage between SME and Entrepreneurship is under-developed and under-researched not only in Turkey, the article promotes the case for establishing a novel University based Turkish SME Centre, while a future article highlights the Internationalization of such efforts under the umbrella of European Research for the Benefit of SME.

Keywords: Europeanization, Company Restructuring, SME in Turkey and Europe, Enterprise Policy, Competition

Ozet:

Avrupahla~manm bir<yok yonu vardir. Eger gii<;lii ve surduriilebilir bir ekonominiz yoksa Avmpahla~maktan bahsetmenin bir anlamt yoktur.

*Lecturer, Faculty of Business Administration, Bilkent University.

42 AN INTEGRATED APPROACH TOWARDS SME RESTRUCTURING

AB 'ye girmek iyin ekonomide teknik olarak bir farkmdahk yaratilmami~sa, A vrupahla~mak ne sanayi ne de vatanda~lar iyin hiybir ~ey ifade etmez. Turk ~irketlerinin %99,8'ini olu~turan KOBi'ler, Turk ekonomisininin omurgas1d1r. Y abanc1 yatmmcilar ve ~irketler gelip gidicidir, fakat KOBi'ler daima buradad1r. Bu makale, ilk olarak KOBi'lerin problemleri ile i~letmeye dayah ara~tlrmalar arasmdaki bagilanhyi olu~turmaya yah~makta (Turkiye'deki KOBi'lerin hali haz1rda kar~Ila~tiklan engelleri a~mada kullamlmas1 iyin bir aray olarak ~irket yeniden yapilandmlmas1); daha sonra da A vrupa Birligi ulkelerinde (bu noktada ornek olarak Almanya) KOBi'lerin Avrupahla~may1 benimsemeyi tehdit olarak alg1lamaktan ziyade nasil bir ~ans olarak kullamldigi incelemektedir. Bununla birlikte makalede Turk ve A vrupa giri~im politikas1 olu~turma ve giri~im alanlan uzerinde uygulanmak iyin kar~Ila~tlrmah bir yakla~Imm irnkamm incelemektedir. KOBi'ler ve giri~imcilik arasmdaki ili~ki uzerine ara~tlrmalar sadece Turkiye'de degil genel olarak yetersiz oldugundan -bundan sonra yazilacak bir makale boyle bir yabay1 KOBi'lerin yaranna A vrupa Ara~t1rmalannm ~emsiyesi altmda uluslararas1 boyuta ta~Iyacak yolu gosterirken- bu makale Oniversite merkezli yeni bir Turk KOBi Merkezi 'nin kurulmasm1 da te~vik etmektedir.

Anahtar Kelimeler: A vrupahla~ma, Sirketlerde yeniden yapilanma, Turkiye'de ve Avrupa'da KOBi'ler, Giri~imcilik Politikas1, Rekabet

Introduction

SME matter to each economy, but in particular to the Turkish economy. A comparative analysis is required to establish the State of the Art with regards to research into SME. It has to be an integrated approach. Furthermore, it should be anchored in a newly formed national SME Centre (which of course by definition must be cross-border in its approach). 'Integrated approach' implies that research into SME must include the option for establishing Best Practices about how to supporting them. 1

Ultimately, integrated services for SME are a key to overcoming obstacles as currently experienced by Turkish companies. Integrated services are to be understood as the whole set of possible support mechanism that can be employed by SME to overcoming these obstacles. Integrated services for SME will play a more crucial role in Turkey once a network of Business

1 'Integrated approach' is a term used in a recent Call for Tenders about re

designing the network of European Info Centres. It refers to SME only.

JRING

u~sa,

mez. 1inin ~"akat

nleri my a lleri lSI); trak trak dir. ve

mn me l

na ak Bi

a,

1

MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES 43

Support Centres has been set up (in continuation of the existing EIC).2 The same obstacles were experienced by European SME. Closeness of business graduates and advisers to the companies is a key factor, so is regional coverage. As with clustering, support mechanism for SME must be where the enterprises are. We can incorporate Porter and his approach towards economic geography (Porter, 2000). Reversely, enterprises should be where their customers are. The debate about SME support mechanism is re-visiting the argument (see Porter below) about whether Globalization has reenforced Localization. Not only is the proximity of SME support mechanism to the enterprises a success factor; should clustering become a tool to help SME overcome their obstacles, we would need to follow Porter as explained in the introduction to 'Clusters and the New Economics of Competition':

This article explains how clusters foster high levels of productivity and innovation and lays out the implications for competitive strategy and economic policy. Economic geography in an era of global competition poses a paradox. In theory, location should no longer be a source of competitive advantage. Open global markets, rapid transportation, and highspeed communications should allow any company to source any thing from any place at any time. But in practice, location remains central to competition. Today's economic map of the world is characterized by what Porter calls clusters: critical masses in one place of linked industries and institutions--from suppliers to universities to government agencies--that enjoy unusual competitive success in a particular field. The most famous examples are found in Silicon Valley and Hollywood, but clusters dot the world's landscape. Porter explains how clusters affect competition in three broad ways: first, by increasing the productivity of companies based in the area; second, by driving the direction and pace of innovation; and third, by stimulating the formation of new businesses within the cluster. Geographic, cultural, and institutional proximity provides companies with special access, closer relationships, better information, powerful incentives, and other advantages that are difficult to tap from a distance. The more complex, knowledge-based, and dynamic the world economy becomes, the more this is true. Competitive advantage lies increasingly in local things--knowledge, relationships, and motivation--that distant rivals cannot replicate (Porter, 1998).

2 'EIC' stands for European Info Centre, a network of support centres all across the

European Union aiming in particular at SME.


In other words, SME support mechanism including advice about clustering must be tailor made for a specific region and its problems (the 'proximity'), but as well focusing on opportunities.

SME support mechanism should in the first instance be based on a number of SWOT analysis. 3 Practical experience has shown that in particular the first generation Turkish business owner can be convinced about the necessity for change when a SWOT is presented which summarizes critical points in laymen's terms. It must avoid jargon and should be written for the 'amateur professional', a term coined by John Courtney with regards to Business Plan drafting for SME (Courtney, 2006).

1. The importance of SME

The methodology employed is novel and innovative as it encourages SME to improve their technical readiness via company restructuring. It favors the setting-up of organizational structures specifically designed for SME (up until 250 staff) before embarking on expansion. It contradicts the assumption that 40% of Turkish SME will go out of business due to globalization and EU harmonization - the article argues the case that on the contrary, more sustainable SME can be established if 'competition' is understood and applied correctly.

The approach clearly links scientific Business Administrative research with requirements as presented by various Turkish and European industry sectors. SME restructuring does not copy large company restructuring which more often than not focuses on laying off staff. Family Business and SME need to tackle their problems by increasing skills and upgrading knowledge including existing employees, in particular about financing and export options. Turkish SME contribute only 26.5% to the overall value of the economy and 10% to total exports. They do amount to 99.8% of enterprises, though. This gap shows a number of problems which will be discussed now.

Whereas the headcount with regards to the current SME Definition has been harmonized for Turkey and the EU (Micro SME: less than ten staff, Small SME less than 50, and Medium sized SME up until 250 employees), the turnover threshold was capped at,25 mio YTL for Medium sized SME in

' A SWOT Analysis introduces and examines strengths, weaknesses, opportunities and threats. For SME owners and managers, it is the most widely accepted scientific tool as it puts complex matters not into diagrams or charts. but easy to understand textual context. Competition, or · Rckabct Analysis' in the Turkish language, is one such context.

G MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES 45

Turkey, while 50 mio EURO are acceptable for Medium sized EU SME. Likewise, the maximum balance sheet limits are 25 mio YTL for Turkish SME, contrary to 43 mio EURO for EU SME (European Commission, 2005a).

According to TURKSTAT, and as as printed in the Negotiating Paper for the Screening of Chapter 20, Enterprise and Industrial Policy, prepared by ABGS on May 4th 2006 (ABGS, 2006), the above mentioned 99.8 percent (the number of SME as percentage of total enterprises in Turkey) constitute for 76.7 percent of total employment, 38.0 percent of total investments. but only for ten percent of total exports. Addditionally, Turkish SME only represent 26.5 percent of the total value which is added to the Turkish economy. The figures show a similarity when compared with the EU in so far as the 99.8 percentage apply there as well (when counting the number of SME as percentage of all enterprises in the EU = 25). However, the significant difference is the amount of value added by EU SME to the EU =

25 economy, standing at 56.9 percent when compared to the 26.5 percent valid for Turkish SME (European Commission, 2005b ).

Does this underline that SME in Turkey are feeder-industry only? Can we derive information about the quality of Turkish products? What can we learn about the differing purchasing powers? Questions I shall try to answer in my article and analysis. Ultimately, Turkish SME will be measured against the same EU SME Definition thresholds, as even before a possible EU accession has taken place, the EU SME Definition will be applied accordingly. Already today, Turkish SME are defined according to the EU Definition for funding purposes under FP7, which allows a far greater number of Turkish SME to benefit from funding. The acceptance of the EU SME Definition including turnover and balance sheet for Turkish SME with regards to obtaining funding under the Seventh Framework Program of the EU (FP7) was confirmed by Berand Verachtert during an ITO Workshop in Istanbul. This will stimulate Turkish SME to participate more actively in FP7. SME will grow if they start managing growth (Verachtert, 2007). Coming back to one of my previously stated points, the acceptance of having to overcome obstacles, and the willingness to understand that markets will not disappear but grow, should ?e clearly explained to SME.

2. Obstacles faced by Turkish SME

The following selected obstacles, taken from a much longer list that is currently used as integral part of the first fully-fledged Turkish University SME Module, create problems for Turkish SME. Bilkent Faculty of Business Administration was the first Turkish University that offered a


course about 'SME and obstacles in cross-border ventures' to both its undergraduate and MBA students. The author's own research has shown that this is still valid at the time of going to print. The SME module focusses on SME and their particular obstacles, whereas other courses tend to link Entrepreneurship with other topics. It would of course be beneficial to have more Universities embarking on the 'Research into the functionality of Turkish SME' - path. SME are largely feeder industry, much less so endproduct manufacturer. Obstacles include homemade problems such as not enough access to finance, an often unskilled workforce, environmental deficits and no advance preparation for the accession process with the EU. The dilemma here is that "with or without" accession (Arrow, 1996), domestic laws and regulations will change in line with the EU Acquis.

The problem for SME in Turkey (and to a lesser extent to those in the ten countries that joined in 2004) is the fact that because EU accession was not perceived as happening in the immediate future, most industry sectors did not prepare for eventual EU membership. It seems as if Turkish industry was waiting until the actual start date for the negotiating process will be announced. However, once it was announced, industry and SME in particular were left completely in the cold. This is not a dilemma SME can blame on the EU or the Government, but it is a homemade industry problem which can be summarized as 'no foresight'.

Even non-EU experts are aware of the fact that national laws have to change long before the membership is sealed as it is the pre-requisite for, and not a follow-up result of it.

Sector Impact Analysis (IA) and Regulatory Impact Analysis (RIA) about the costs and benefits of certain directives and decisions as well as regulations, should have been carried out in the early 1990s, not after having started the actual accession process.

Impact Analysis has to be understood as Industry Sector Analysis, whereas Regulatory Impact Analysis is carried out by the Administration (Jurgens, 2006). A recently much over-hyped topic, it is basically nothing more than to analyzing the 'before, during and after' - policy making scenario impacts and effects. It should include a 'before the before'- phase, however, i.e. analysing potential impacts long before actual policy making documents are prepared in its first version. Early in 2007 did the Prime Ministry of the Republic of Turkey announce its intention to make Regulatory Impact Analysis mandatory. Turkish industry still have not understood the relevance of preparing their own, industry based Impact Analysis to enter a policy making dialogue. The Acquis Communautaire is


in principle, non-negotiable. Derogations are the exception, although not entirely impossible (I~ik 2007). Of much greater importance is using sector based IA to show policy makers why certain sectors would need more time to adjust. The Government can then produce its own RIA having taken sector IA into account. Working the other way round is very disadvantageous for the industry, and in particular for the SME of a CC.

The topic introduced here points to another problem: Turkish SME lack the strategic vision European SME have acquired over the decades. Europeanization and Globalization simply forced European SME to adapt. Globalization is similar to the EU Acquis- it will not go away.

Of course one has to defend Turkish companies up to a certain extent, as EU SME grew alongside the Acquis, but current CC SME must 'swallow' 80 000 pages at once. This furthermore explains options and limitations for importing Best Practices to CC! As example, 'Best Practices' form the backbone of the Twinning Scheme currently in place between Turkey as CC and selected EU MS. A Turkish Ministry asks for a response to a Fiche they circulate amongst the MS about a national policy making item the CC has identified itself. Experts from the MS then work in the CC. The scheme is only applicable to Administrative Capacity Building.4 What Turkish SME need, however, is not copying practices employed in other countries, but a unique, tailor made approach based on present day Turkish (industry) reality. The exceptions to this rule as presented in my paper are 'Competition' and 'Company Restructuring'.

It is expected that most SME relevant directives, decisions and regulations will enter into force during the upcoming two to four years. Health and Safety or the Working Time Directive are examples (Pereira, 2006). The simple fact that many SME will have to double their transportation costs due to the required replacement of at present overloaded lorries is another case in point. Environmental concerns will come in as expensive. In particular the environmental impacts shall be presented later on in this paper.

However, while not all obstacles can be removed (the change in regulations concerning overland transport of,goods for example), they may be deferred. SME can be given time to prepare for the changes. It can not be expected to have Turkish SME change overnight (and neither did European companies in other candidate countries).

4

The term 'administrative capacity building' refers to the on-going Twinning Scheme/Program between the European Union and EU Candidate Countries.

48 AN INTEGRATED APPROACH TOWARDS SME RESTRUCTURING ,

SME support aims at keeping enterprises in business as well as directing would-be entrepreneurs into the right, profit making start-up direction. At this stage, I wish to introduce the UK Household Survey.

The United Kingdom Department of Trade and Industry (DTI 2003) published a survey about attitudes in the public with regards to establishing their own business. All integrated services, paired with Business Administrative related research, can only come to fruition when enough potential entrepreneurs exist in any given country. DTI separated Thinkers from Doers, and introduced the term 'A voiders'.

According to their findings from the year 2003, 24 % are the combined number for Thinkers and Doers; eleven percent are Thinkers, 13 percent are Doers, and 76 percent are Avoiders. Key considerations according to the DTI study are the following: Thinkers disagree that they are scared of being in debt, disagree that they avoid taking risks whenever possible, agree thet they often see success stories about running a business in the media, and finally, disagree that they would not feel confident speaking to a Bank manager about a loan. It shows that a relatively large number of the population hesitates to open up their own business. It seems that security concerns (job, income and others) have outperformed entrepreneurial spirit. One of the initial tasks for a novel SME Research Centre wuld be to analyze the level of intent (Thinkers) in Turkey, and which enterprise policy making areas could stimulate interest in establishing a company. Another focus could be whether self employment and company ownership reduces unemployment in real terms, or not.

3. Company Restructuring from an SME perspective

It is however wrong to only complain about the inflexibility of SME. When policies change, they need to be explained to the business community. On top of that, SME owners and managers have serious concerns and demands that need to be channelled. Restructuring Turkish SME means to give a perspective for initially the next six to seven years. This figure is based on the assumption that Turkish industry will be ready for EU accession by the time the next EU budget will be finalized (20 13-2014). I am actually arguing that Turkey as far as her technical readiness is concerned will be 'EU ready' befor~ the EU is ready to accommodate Turkey. A fast-track SME technical readiness could be achieved in even less time (three to five years, as long as the political willingness to financially support SME continues to grow). Assuming that real birth-rates of SME can only be measured after four years (two years until the break-even point is reached, one year to start making profit and another year to become a

3

t

) g s h 'S

d e e g !t d k e y t. :e g LS

:s

;s IS

h s. y lis te ;s y ill

is a


sustainable enterprise), we need to concentrate on two types of enterprises, i.e. companies that are already in business but face problems, and those that are potential or real, start-ups.

The average family business may have been set-up by a perfect entrepreneur who took calculated risks, but is not a long-term manager. SME need strategic vision which in most cases must be implanted making use of external advice.

The following example may help to explain the root of the problem: a !50 staff SME in the parts production sector of the manufacturing industly is most likely dependend on their buyer in the sense of periods of high and low production. Forecasting is very difficult, and dependency on one contractor makes changes impossible. Over time, problems arose and competition arrived. Production in Turkey is in many instances as expensive as in Spain. The location advantage alone does not support enough SME. In order to stay in business and to ultimately increase the profit margin, a restructuring is required that would help the SME to diversify its product portfolio by adding individual or collective research. The key question in most cases is "do we buy know-how" or can we develop it in-house? A combination is often the best solution. Phasing out licensing, phasing in R&D. Keeping the parts production, but adding capacity for new products. All this requires a long-term forecasting and implementation of a management structure including a General Manager. 5

Out of many academic disciplines, Business Administration seems to be the most appropriate one for adding strategic vision to SME. Successful graduates will have learned the differences between large and small companies. They will know how to write a Business Plan for SME. Besides, they will be able to restructure a company not in the sense of laying off

5 The author is using a number of 'Model SME' during the MAN 473 SME Classes

at Bilkent University. The model SME is positioned halfway through the current Turkish SME Definition: !50 staff, 12.5 million YTL turnover, 9.5 million YTL balance sheet, parts production or end-product and not as yet involved in export. The sectors we analyze are Healthcare, Food Packaging for take-away food, and TV-related parts (not the TV technology as swch). A fourth case study is Organic Food (Tea). While the cases are taken from the authors personal expertise having worked as SME Consultant before returning full-time to a teaching position at University, all clues about location or actual company are removed for privacy reasons. MAN 473 is based on bringing Turkish SME reality into the classroom, while preparing graduates to carry sound academic advice and strategies to the SME community. Company Restructuring is the keyword here.


staff, but ideally improving skills and knowledge of the existing employees. They will, however, have to make crucial decisions about which sectors should stay in, and which would better go out of, business. A vital element is introducing economic forecasting to the SME. Forecasting for SME is a totally different matter when compared with larger companies or family business in general. Many family business have long outgrown the SME Definition thresholds. Hence, I employ the term SME only, for the specific purpose of this analysis.

All this requires knowledge about where to get the funding from. In other words, it requires knowledge about Financing.

4. The Four Freedoms and the Single European Market ('Europeanization: from obstacle to opportunity')

European SME faced the same obstacles as Turkish SME currently face. Rural economies had to be transformed, urban development increased and new technologies were initially seen as something only the Americans or Japanese can muster. Export was evaluated as too risky. Cross-border tendering was basically unheard of. Unless having personal contacts with the Bank manager, large scale loans were impossible. But then change arrived and matters changed. Access to information and knowledge was the key. Not only this, the fact that a common market was created helped to internationalize European SME.

What was at first perceived as a threat (and in some instances is still today- the infamous example of the Polish plumber invading France is the most recent example-), was transformed into adding opportunity. While 12 or 15 competitors may sell into your market, you have acces to 12 or 15 new markets as well.

SME changed and restructured. Companies adapted to operate like an Organization. New positions like HR Manager, R&D Manager or International Trade Manager were added.

The Four Freedoms refer to a Concept Paper that was published in 1985 (EU Commission, 1985) by the then Commission of the European Communities (referred to as EU Commission or European Commission today). While free movement pf goods already formed a central part of the Customs Union, not before 1985 had the administrative body in charge of implementing EU Policies established a clear link between the free movement of goods, people, capital and services. Hence, the Single


European Act6 was used to highlight besides other points, the submerging of the Four Freedoms under a 'single' Market. Initially, not much positive echo was heard in both the business communities as well as European Governments. Opening borders (in particular economic ones) was perceived as a non-priority at best, a threat at worst. The ongoing debate about the liberalisation of one of the four freedoms, i.e. Services, is case in point. Still today, we do not have a 'single' market if we would take the definition as outlined in the SEA of 1986 and the before mentioned Commission working paper from 1985. as reference. Over time, and with perseverence, did the fact that econornic and physical borders have indeed been removed, ..:ntcr the public and business conscience. European SME faced great economic difficulties in their respective countries, and only because the single market promised exactly what it said, an increased marketplace, was it possible to convince the business community that trade by definition must be without borders. As not enough goods were sold within one single country, opening up markets without restrictions was accepted as tool to increase profit margins or to put more bluntly, to stay in business first of all.

However, as mentioned earlier on, the Customs Union already made EU trade in principle, borderless. The new dimension was that after the SEA, the EU took most of the actual policy making on board, and this in particular affected SME in all member states. A shifting of decision making power from the nation state to the EU, including Enterprise and Industrial Policies, formed the backbone of an emerging single market in its true meaning. Nevertheless, up until today, and 20 years later, taxation is still a domestic matter (Corporate tax as example). Services are far from liberalised. Other examples spring to mind. The reason for introducing this point in great detail is twofold. Firstly, policy making documents as such do not change anything with regards to SME policies. Secondly, only when decision making power is clearly attributed to one or more transnational Authorities, can European companies start preparing effectively for the

medium term.

Today, Turkish SME face the same challenge as European SME experienced 20 years ago, experience the same difficulties and ultimately, will overcome them. Europeanization as such is no threat. Lack of

knowledge about it is.

6 SEA is the abbreviation for the Single European Act


Going to rural regions in the enlarged EU, one witnesses the same problems as faced in rural parts of Turkey. Most people speak only one language. E-commerce is not as yet widespread (often unheard of). But foreign products have found a safe place everywhere, from the supermarket to the DIY (Do it yourself- store). Opening up markets lets the consumer decide. Prices can not skyrocket as purchasing powers determine the ultimate pricing of a product.

SME have acquired a very positive image in most European countries due to the fact that most EU member states have a functioning middle class system. By saying this I simply say that as a majority uf citizen feels being part of the 'middle strata or class' of society, they value entrepreneurs who come from the same background. The German word 'Mittelstand' is the best description of and for this situation. 'Mittelstand' does not describe the actual citizen as part of the middle class, but introduces the family business per se as part of 'being in the middle', hence acceptable. The official term would be 'mittelstaendische Wirtschaft'. It has a much more positive connotation, then let's say, 'SME' .7

5. The value adding chain for SME

Any start-up and all restructured SME need to fully understand the importance of the value adding chain. From the original start of the production to the final price including VAT, a precise calculation has to be made that weighs the options for each existing or new product, compares the maximum value scenarios and helps SME to go cross-border. One such element is analyzing differing VAT rates in EU countries as a zero rate market not necessarily means better sales and profits. The most important tool to introduce serious forecasting from day (and product) number one is using 'The value adding chain'. Although it includes VAT at all relevant stages, it is not about VAT (CBI, 2005). Each cost segment makes the product more expensive, and the costs must be offset in order to achieve a

7 'Mittelstand' here refers to describing business people who are situated in

between the single entrepreneur and larger companies. It is a word that comes from the German language, linking middle class with business activities. 'Stand' would refer to your position in the societal hierarchy. 'Mittelstand' includes nonentrepreneurs, while 'mittelstaendische \Virtschaft' focuses on middle-class (not big - not small) company owners and entrepreneurs. However, over the decades the German Mittelstand embraced the competition: 'Konkurrenz belebt das Geschaeft', meaning 'Competition brings more business to your business'. A vital development Turkish SME must learn about as quickly as possible. Europeanization was the driving force behind this development in Germany and other European countries.


sustainable profit margin. However, as the product becomes more expensive ('costly'), it acquires more value. It does in fact add value threefold: first of all, the company producing the good or delivering the service achieves a higher end price and hence, turnover. The economy benefits as SME add more value to it. Finally, the consumer benefits as the product will be of better quality and functionality. This model only works well once applied correctly. SME can not aim at achieving the hightest price possible in markets where purchasing power is limited. In order to understand markets, SME must undertake a Market Structure Survey which can be very costly. SME must professionalize their approach towards pricing and costing. This can not be done by individual SME. Sector associations should take this role on board and furnish their members with annually updated (EU and further afield) market entry data. Each step requires a separate analysis as indicated below.

Once all steps have been carefully laid out, the crucial question of VAT comes into play. A zero rate VAT market (for example for Books in the United Kingdom) does not necessarily mean that paper is a good product to be sold into the UK market (EU Commission, 2006d I EU Commission 2002). Assuming no trade restrictions apply, we must analyze why there is not VAT on Books. Is it because of a declining readership? Is it because the Government wants to encourage children to read more? Is it because the industry sector lobbied successfully to reduce the rate? For how much can we sell our paper, is the market saturated? For how much do end-users buy end-products, are books cheap or are they only cheaper in relative terms? What kind of paper quality is used in Books in our zero -rate VAT market? The list is still not exhaustive. It underlines, however, that the average SME in Turkey will not have sufficient access to all relevant data. Even if they do, they would not be able to analyse them correctly.

What is here introduced as a threat, however, is ultimately the only option to go into, or stay in, business. A threat can become an opportunity. The keyword is 'embracing the competition'. Better and more varied products, quality assured and sold in a number of markets are one solution. Turkish SME must approach competition as a positive factor. While competitors come to Turkey, Turkish SME can look, and go cross-border. Not only restructured, technically ready• SME will survive. Many classic sectors of the economy including micro business will benefit from a generally speaking stable economic climate. The aim is to bring as much knowledge to all SME, including e-commerce and e-tendering.


6. Why the SME Exit Strategy should be the SME Survival Kit

Finding funding for SME is a crucial step in staying in business and starting the required company restructuring process. Not only existing companies will benefit from better access to money, but potential start-ups as well. While in most European countries a relatively solid pool of financing instruments for SME exists, in most CC including Turkey finding sufficient funding for the preparation (seed), the start-up phase or the way to expansion and growth is difficult to say the least. When we combine this with a reluctance in general to go into debt, we are faced with a combination of potentially problematic obstacles. Integrated services must bring knowledge about available financing tools to the SME, while monetizable, business-administrative based advice will help to establish links and draft the most important dcument in this chain, a Business Plan tailor made for the needs and requirements of SME.

Why do SME Business Plans differ from other business plans, and which parts differ? SME have a break even point which kicks in relatively early, i.e. after only two years. Assuming that most SME do not have sufficient capital to survive after these initial 24 months, investors would be very hesitant to agree to lend larger amounts of money if the break even point is forecast to be much later than the accepted two-year SME average. A Business Plan for SME must show that the first serious profit will be obtained after 24 months. The SME then has another 12-24 months to come to a sustainable profit margin. Most SME would be considered as sustainable having a profit margin of around seven to eight percent. Hence, we can measure the real-birth rate of SME by giving them 48 months to have stabilized. The way to measure stabilization is by measuring the profit margm.

SME have to face greater volatility with one exception: in most instances, staff will have worked for the same entrepreneur for a considerable number of years (existing companies). In all other instances, SME are dependend on external factors most often outside their own control. From inflation to exchange rates to corporate taxation to changes in the VAT, as well as being dependent on a limited number of buyers who very often have an exclusive relation with their supplier SME.

' Going into end-production' or diversifying the product portfolio would

help to ease the level of dependency, but would still not abolish the above mentioned external factors. Less turnover means less assets, and less assets mean less security for potential investors. Its a vicious circle SME must break free of.

)

t

. t

a ;,

n n 0

d

ts st


Another critical point is that every good SME Business Plan requires a comment about the Exit Strategy. This is easily understood by the second generation, but not necessarily fully embraced by the owner/first generation. Even SME who have successfully restructured including a General Manager position (required for all SME from 150 staff onwards), still depend on the owner/family. SME as parts of larger multinational bodings form not part of my analysis. Althoug they may have less than 250 staff, their headcount and balance sheet will in most cases not fit in with the by now EU wide

accepted SME Definition.

Exit Strategy is the point in your companies history where you feel it is ready to being sold or publicly listed. An Exit Strategy is a key tool in convincing would-be investors that you yourself as company owner or entrepreneur want to make as much equity as fast as possible in order toreinvest. This in tum means the investor has a reduced risk level, as you and him pull and move into the same direction.

Does this mean that Integrated SME Services lead to a sell-out of Turkish SME once the exit strategy date has come? Do we only restructure SME to ultimately, sell them? Before answering these questions m my conclusions, I need to introduce two further chapters.

7. Chapter 20 of the Turkish EU Acquis Communautaire

Chapter headings and numbers change from time to time. For our purposes, the initial numbering was incorporated. Hence, we talk about chapter 20 (ABGS, 2006) which has Enterprise and Industrial Policies as topics. The Acquis Communautaire does not have a separate chapter on SME. What is often misinterpreted is the fact that topics affecting and impacting SME are to be found in various chapters. The chapter on Free Movement of Goods is a good example (which is separate from chapter 20) . Chapter 20 in its original format distinguishes between industrial policies and enterprise policies. Enterprise policies relate to the general framework under which SME can operate. It includes linkages to the quantifiable targets in and of the Lisbon Objectives. The chapter outlines the basic guidelines under which SME can be set-up, grow and expand, and the funding mechanism abailable and above all, the new SME Definition. The web portal of the EU Commission heralds SME as important to the EU economy. Chapter 20 is the second chapter that was opened during the Turkish EU accession talks, assuming that similar to Research and Development, no serious roadblocks are to be found. Hence, no benchmarks were set. An 'easy' chapter however does not mean that SME do not face


obstacles during the accession process. We must put chapter 20 into context. It has to be seen and examined in a comparative light.

8. SME start-up and growth conditions in general

A successful preparation for either Business Administrative related support, or indeed an industry sector impact analysis must first of all dismantle the Acquis, and then re-assemble it in the sense of analysing all 35 chapters. In nearly all Acquis chapters can we find obstacles EU SME had to overcome, while Turkish SME must still approach them.

Besides the Acquis Communautaire, the following points form part of an integrated approach. 1: Start-up conditions: Start-up conditions are interpreted as reducing red tape, streamlining taxation and coming to conclusions with regards to cross-border company structures (EEIG as only one such example). 8 2: Access to finance: Access to financing for young entrepreneurs must be enhanced. Both, point number one and two are underlining the importance of increased levels of funding for would-be entrepreneurs. 3: This leads to generally speaking, providing a favourable, profit-making oriented business environment. 4: SME must accept the fact that after company restructuring they will be measured against their effectiveness in the economy. 5: Having said all this, a key obstacle which must be solved jointly by Governments and SME are the environmatal impacts. The key question is: How to provide integrated services with regards to helping SME to overcome environmental hurdles? They can not be deferred for ever, but postponed to make certain Turkish SME know about the EU environmental legislation, have the support to start implementing it, and the assurance that both Turkish Government and EU give five to eight years before compliance is demanded. As TURKSTAT assumes there are 1.720.598 SME in Turkey (data from the year 2003), the investments required can reach 60 billion EURO. Fines for SME can reach six million YTL. Ministry Undersecretary Sankaya said in the Turkish Daily News (Sarikaya, 2007) that "European SMEs had realized that shortterm costs were small compared to long-term benefits". Knowledge about the Acquis chapters, about what to do when, and from where to get help for funding are key aspects of an integrated SME support structure. Pointing the finger is no option, giving advice is required!

R The European Economic Interest Group. or abbreviated EEIG, is one tool with which to overcome cross-border obstacles SME are confronted with at present. See: Feasibility Study of a European Statute for SME, p. 9


Examples that require urgent attention from the viewpoint of Turkish SME are: Hazardous waste, packaging materials, labelling, use of chemicals, transportation, air pollution, and energy consumption to name but a few.

9. Conclusions

Turkish SME can overcome the obstacles. Europeanization can be transformed from threat to opportunity. Turkish SME can embrace competition. Cross-border ventures are not limited to EU related trade; Turkish SME are very well positioned to approach markets to the east and southeast of the country. Business administrative related research, to be manifested in a novel SME Research Centre at a leading Turkish University, are key steps in firmly establishing SME and Entrepreneurship as both research topic, and tool to helping Turkish SME to overcoming the obstacles experienced due to Globalization and Europeanization.


References:

ABGS (2006). Screening Chapter 20: Enterprise and Industrial Policy, Agenda Item III: SME and Enterprise Policies, Country Session: The Republic of Turkey, May 4th-5th 2006.

----------(2007). EU Accession Negotiations, Screening Process, (as published on the ABGS website www.abgs.gov.tr, English version, Turkey- EU Relations, Screening Process), March 13th 2007

Arrow, Kenneth J., The Ten Arrow Principles ( 1996), as printed in: Kovacsy, Z., and Orban, K., Regulatory Impact Analysis - A Comprehensive Approach - Summary, (November 18th 2005), Ministry of Justice, Department of Impact Analysis, Deregulation and Registration of Law, Republic ofHungary.

CBI, Centre for the promotion of imports from developing countries of The Netherlands (2005). EU Market Survey 2005, Organic Food Products.

Courtney, John (2006). Introduction to Business Plan Drafting, Beer and Partners, www. beerandpartners.co. uk, UK

DTI (Department of Trade and Industry) (2003). Small Business Service, NOP Social & Political, Household Survey of Entrepreneurship 2003, Executive Summary

European Commission (2006), VAT Rates applied in the Member States of the European Community, Situation February 1st 2006, DOC/1803/2006-EN, DG Taxation and Customs Union, Tax Policy, VAT and other turnover taxes

---------------------~--------(2005a), The new SME definition - User Guide and model declaration, Enterprise and Industry Publications, European Commission, www.europa.eu, in effect as from January 1st 2005

-----------------------------(2005b ), Commission Staff Working Paper, The activities of the European Union for small and medium-sized enterprises: SME Envoy Report, SEC(2005)170, February 8th 2005, p. 8

------------------------------(2002), Descriptive Report on the simplification and modernisation of VAT obligations for the European Commission (2002), Price WaterhouseCoopers

-----------------------------(19R5), White Paper: Completing the Internal Market, COM (85)310, 1985

MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDiES 59

Feasibility Study of a European Statute for SME(2003). AETS, Contract letter No FIF 20030950, Study financed by the European Commission.

I~ik, S. (2007). Guest Lecture at Bilkent University (MAN 473), April 19th 2007

Jurgens, K. (2006). Why Regulatory Impact Analysis can Overcome Obstacles Turkey Faces on her Way to Europe?. Insight Turkey, Vol. 8/3, www .insightturkey .com

Pereira, F. (2006). Analytical examination of the acquis communautaire, Working Time Directive. DG Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, Unit D2- Labour Law and Work Organisation, European Commission

Porter, M. E. (2000). Location, Competition and Economic Development: Local Clusters in a Global Economy. Economic Development Quarterly, Voll4, No. 1.

------------------(1998). Clusters and the New Economics of Competition. Harvard Business Review, November-December 1998

Sankaya, H.Z.(2007). Undersecretary Turkish Environment and Forestry Ministry, February 22nd 2007, as quoted in: SMEs fail to clear environmental hurdle, Turkish Daily News

Verachtert, B. and Niehoff, J. (2007). Research for the benefit of SME. EU Commission Brussels, as presented at a KOBi Workshop organised by TUBITAK at ITO, Istanbul on February 14th 2007.

MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES • Volume 15 • No: 1 • 2007

THE CHANGING STRUCTURE OF STRUCTURAL FUNDS IN THE EUROPEAN UNION

61

Nagihan OKTAYER*

Abstract:

Greater equality across Europe in income and decreasing the regional disparities have been one of the central goals of the European Union since the early days of European integration. Various policy measures have been introduced in achieving this goal over the years. Structural funds are the most favorite instrument used by the European Union to reach this goal. The importance of the structural funds has increased over the course of the European Union's history. They went through many major reforms. The aim of this study is to analyse the main characteristics of the European Structural Policy. Institutional roots and the development of the Policy, principles of funding, objectives and tools, chancing structure of the Policy after 2007 and pre-accession aid to accession countries will be analyzed in this context.

Keywords: European Integration, Structural Funds, Cohesion Fund, Pre-Accession Aid.

Ozet:

Avrupa Birligi 'nde, iilkeler araszndaki gelir farkllllklarzmn azaltzlmasz ve bOlgeler arasmdaki dengesizliklerin giderilmesi Birligin ilk kurulu$ yzllarmdan itibaren temel hedeflerinden biri olmu$tur. Soz konusu amaca ula$mada Birlik tarafindan c;e$itli arac;lar geli$tirilmi$tir. Bu arac;lardan en onemlisi yapzsal fonlardzr. Yzllar itibariyle geli$imi incelendiginde yapzsal fonlarzn oneminin giderek arttzgz goriilmektedir. Soz konusu fonlarzn etkinligini artzrmak iizere c;e$illi reformlar gerc;ekle$lirilmi$ ve bu reformlar neticesinde bir yandan fonlara ili$kin yapzsal degi$iklikler yapzllrken, diger yandan da bu amac;la ayrzlan kaynak miktarz giderek artml$llr. Bu r;ah$mamn amacz, Avrupa Birligi 'ndeki yapzsal fonlarzn temel niteliklerini ve temel enstriimanlarmz incelemek, tarihi perspektiften hareketle bu alanda gerc;ekle$tirilen reformalarz ele almak ve 2007 oncesi ve sonrasznda Fonlarzn yapzszndaki degi$ikligi ortaya koymaktzr.

*Assist. Prof. Dr., istanbul University, Faculty of Economics

62 THE CHANGING STRUCTURE OF STRUCTURAL FUNDS IN THE EU

Anahtar Kelimeler: Avrupa Entegrasyonu, Yapzsal Fonlar, Uyum Fonu, Katzlzm Oncesi Yardzm.

1. Introduction

The European Union is an integration which has some deep political, economic and social goals. One of the most important goals of the Union is to promote regional development of its member states and to speed up the process of convergence. Stmctural policy is the most favourite policy tool used by the European Union to achieve this goal.

The main aim of the stmctural policy is to decrease the regional disparities within the European Union: the reduction of economic and social disparities between richer and poorer regions. The Stmctural and the Cohesion Funds are the European Union's main instmments for supporting social and economic restmcturing across the European Union. They are used to tackle with regional disparities and support regional development.

Stmctural policy aims at helping relatively underdeveloped regions and regions which suffer from severe unemployment problems for some different reasons. In order to increase their economic and social standards as close as possible to the European Union averages, a considerable amount of money is spent every year from the Union budget. Among European Union policies, stmctural policy has probably the strongest redistributive effect: up to one-third of the Union budget goes to the less prosperous regions. Since 1975, when the main instmment of this policy-the European Regional Development Fund-was created, this policy has undergone some refoms (Bmnazzo, Piattoni, 2004: 159).

The purpose of this paper is to examine the main characteristics of the European Stmctural Policy. Institutional roots and the development of the Policy, principles of funding, objectives and tools, chancing stmcture of the Policy after 2007 and pre-accession aid to accession countries will be analyzed in this context.

2. Historical Background

The roots of the European Union stmctural policy come from the Treaty of Rome. The preamble of the Treaty includes the commitment of the member states to '

"ensure their harmonious development by reducing the differences existing among the various regions and the backvvardness of the lessfavoured regions".


Another important legal basis of the structural policy takes place in

Article 158 of the Treaty:

"In order to promote its overall harmonious development, the Community shall develop and pursue its actions leading to the strengthening of its economic and social cohesion. In particular, the Community shall aim at reducing disparities between the levels of development of the various regions and the backwardness of the least favoured regions or islands, including rural areas. "

The tasks are thus specified in the founding Treaty as "reducing disparities", "reducing backwardness" and "redressing the main regional imbalances". Such deep targets imply not simply avoiding greater divergence among European regions, but effectively counteracting the possible centripetal effects of European integration and of all other factors contributing to the concentration of economic activity in core areas (Rodriguez-Pose&Fratesi, 2004: 98).

Until the middle of 1970s, regional policy in the Union was a domestic matter. However, several factors such as the proposed enlargement to include the United Kingdom and Ireland and contemporary initiatives for a deepening of European integration led to a greater focus on regional policy in the Union. Creation of the European Regional Development Fund was very important step towards the regional policy. By establishing it, the European Union aimed to redistribute part of the Member States's budget contributions to the poorest regions. Although modest at first, EU regional support through the structural funds has grown in importance over the years

(Cappelen, et.al, 2003: 626).

Almost ten years later, the Single European Act created an incentive for a more substantive regional policy by bringing the concept of "economic and social cohesion". The Single European Act was a reform in this context. This reform was implying the coordination of the three Structural Funds (ERDF, ESF and EAGGF-Guidance Section) under the principles of territorial and financial concentration, programming, partnership and additionality. But, this reform implied not just the coordination of all existing funds under the umbrella of Structural Funds and comprehensive restructuring of the principles that guided their action, but also the doubling in relative terms of the monies committed to regional development from 15.1 % of the European budget in 1988 to 30.2 % in 1992 (Rodriguez-

Pose&Fratesi, 2004: 98-99).


In the following years, with the inclusion of economic and social cohesion as one of the Union's priorities alongside the Single Market and economic and monetary union, the Treaty of the European Union took the commitment one step further (De Rynck, McAleaey, 2001: 542). In 1992, the European Union decided to the creation of the Cohesion Fund to support the least prosperous Member States in their efforts towards economic convergence for preparation of economic and monetary union. Ireland, Greece, Spain and Portugal were the poorest Member States who had a gross national product of less than 90%.

Eventually, from the historical pc:rspective, the importance of the structural funds has increased over the course of the European Union's history. This is evidenced by the percentage of the Union's budget devoted to the funds. The structural funds, along with the cohesion fund, are one of the largest items of expenditures in the EU's budget. It should be noted that, the major impetus for this development came in February 1988 with the agreement of a five-year budget package that contained a commitment to double, in real terms, the resources available to the structural funds. The reform of the structural fund regulations in the same year was also central to the evolution of the policy sector. The regulations agreed in 1988 introduced a new framework through which the structural funds delivered financial aid aimed at reducing economic disparities among the Union's regions. (Sutcliffe, 2000: 290)

3. Main Principles of Funding from the Structural Funds

The structural policy is based on financial solidarity. This means that all regions and their citizens should be able to use all the advantages of a common market and the economic and monetary union and aid to underdeveloped regions in the process of restructuring so they will be able to respond to the strong competition in the single market.

Since 1988 reform, the Structural Funds are to be implemented in accordance with four main principles. It has to be noted that, beside these principles, the Structural Fund programmes should be consistent with local, regional, national and Community policies as well (Kuitunen, 2002: 49). The principles of funding are as follows:

i-Concentration, ii-Partnership, iii-Programming, iv-Additionality.


The concentration principle refers to geographical concentration. It implies that funding should be strictly confined to the objects of the European structural policy. (Heijman, 2001: 168). In order to be as efficient as possible, funding programmes have to concentrate on some major objectives (Kuitunen, 2002: 51).

The main idea of Structural Funds reform performed in 1988 was to aid indigenous economic development by involving actors with knowledge of the particular local and regional problems. This principle is called as partnership. The partnership means that the carrying out of structural policy is done in close cooperation with national, regional and local authorities. The European Commission and all other relevant authorities discuss the • allocation of the Funds. According to that principle, all stages in the implementation of the programmes should involve partnership between the relevant supranational, national, regional and local authorities (Heijman, 2001: 168; Kuitunen, 2002: 51).

The third principle of funding from structural policy is programming. This principle implies that the funding should be based on programmes rather than individual projects. Multiannual programmes are essential in the allocation of Funds.

Another principle of funding is additionality which means that member countries should cofinance programmes that are funded by European Structural Funds. The Funds are not intended to be used as a substitute for national funding but rather they provide additional assistance. The Member States are thus under the obligation to maintain their public expenditure at its level at the beginning of the programming period. On the other hand, the concept of additionality refers to the idea that the Funds should have additional impact on the regions (Heijman, 2001: 168; Kuitunen, 2002: 51).

4. Instruments of Structural Policy

The main financial instruments to implement the Structural Policy for the European Union are the Structural Funds and the Cohesion Fund.

4.1. The Structural Funds

The Structural Funds are basic and tl;le oldest solidarity instruments. These instruments comprise four different types of funds:

i-European Social Fund (ESF), ii-European Agricultural Guidance and Guarantee Fund (EAGGF), iii-European Regional Development Fund (ERDF), iv-The Financial Instrument for Fisheries Guidance (FIFO).


The European Social Fund (ESF) is the oldest of the EU's four Structural funds. It was set up by the Treaty of Rome in 1958 to improve job opportunities in the Community by promoting employment and increasing the geographical and occupational mobility of workers. The Fund helps Member States combat unemployment, prevent people from dropping out of the labour market, and promote training to make Europe's workforce and companies better equipped to face new, global challenges (Boldrin, Canova, 2001: 223). The European Social Fund has naturally undergone many changes since its establishment with the evolution of the soci:1l and economic situation.

The "Guidance" section of the European Agricultural Guidance and Guarantee Fund (EAGGF) is the second component of the European Structural Funds. The main task of the Fund which was established in 1958 is to finance rural development measures and provide aid for farmers, mainly in regions lagging in development (European Commission, 2003).

The European Regional Development Fund was set up in 1975. By establishing it, the European Union aimed to redistribute part of the Member States' budget contributions to the poorest regions. The task of the Fund is to stimulate economic development in the least prosperous regions of the European Union. It focuses on infrastructures, productive investments, local development projects and provides aid for small firms. In terms of financial resources, the ERDF is by far the largest of the EU's Structural Funds (Boldrin, Canova, 2001: 223).

The Financial Instrument for Fisheries Guidance (FIFG) which was established in 1994 is a specific fund aimed only at the fishing industry. It replaced a number of smaller, separate instruments dating back to 1976. It should generate growth in fishing employment, productivity, infrasructures and income. (Boldrin and Canova, 200 I: 224) It helps adapt and modernize the fishing industry.

The bulk of the Structural Funds is allocated for three objectives (Edverveen, Gorter, 2002: 9):

-Objective I is to help lagging regions to catch up with the rest of Europe by providing basic infra~tructure and encouraging business activity. Regions with a GOP per capita of less than 75% of the Union average qualify for this type of funding.

-Objective 2 is to help the economic and social restructuring of regions dependent on industries in decline, agriculture, fishery or areas suffering from problems related to urbanisation. In order to qualify for Objective 2

,MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES 67

:funding, industrial regions must have an unemployment rate above the 'European Union average, a higher percentage of jobs in the industrial ector than the European Union average, and a decline in industrial ~mployment. In addition, regions must not be eligible for Objective 1

fupport.

j -Objective 3 is to modernise education and increase employment. This >bjective refers t~ the wh?le o_f the Union. A?y regi_on ~an be eli~ible for ~bjective 3 fundmg, provided It does not recetve ObJective 1 fundmg.

t Beside the three priority Objectives, the Structural Funds also provide inance through four Community Initiatives (CI) which are called as }HERREG III1

, URBAN II2, LEADER+3 and EQUAL4

• These are [ogrammes initiated by the Union to promote interregional cooperation in blving common problems. A small part of the Structural Funds goes to ~ese Initiatives. They are aimed at finding solutions to problems common ~ a number of or all Mem~er Stat~s and regions: l~terreg III for. the .evelopment of crossborder, mterregwnal and transnatiOnal cooperatwn; {RBAN II to support innovative strategies in cities and urban pighbourhoods; LEADER+ to promote rural development initiatives; ~QUAL to combat inequalities and discrimination in access to the labour iarket. The Community initiatives account for 5.35% of the Structural ~ds budget. (European Commission, 2004: 14) t t Today, the Structural Funds cover about one third of the total European Jnion budget and a large part of these Funds are allocated in the Objective f . ;regwns. t ', Expenditure on Structural Funds was relatively small in the 970's, but it began to increase in the early 1980s to about EUR 7 ·~Ilion by 1987. The Funds then underwent a significant ~engthening that began to come through in the early 1990s, reaching 9me EUR 33.6 billion in 1999. In 1988, expenditure on the •puctural Funds amounted to 19% of the Community budget. By p97, this had increased to 25%. A better indication of the chancing

I

Interreg III aims to stimulate cross-border, transnational and inter-regional Joperation.

Yrban II encourages the economic and social regeneration of declining towns and lties with serious structural problems Leader+ promotes rural development. .Equal provides for the development of new ways of combating all forms of IScrimination and inequality in access to the labour market.


volume of resources being devoted to the Stmctural Funds is to express it as a proportion of Community GOP.

Table 1: Expenditure on the Structural Funds (1987 -2004)

Total Amount Percentage of Years ECU, million European Union

(current2_rices} GOP 1987 7000 0.18 1988 8000 0.19

~-~·~--

1989 10000 0.22 1990 12000 0.25 1991 14000 0.27 1992 16000 0.29 1993 22000 0.40 1994 23000 0.40 1995 26000 0.40 1996 28000 0.42 1997 30000 0.42 1998 31800 0.43 1999 33600 0.43 2000 32045 0.40 2001 31455 0.38 2002 30860 0.35 2003 30285 0.34 2004 29595 0.32

Source: Eurostat, 1999.

Table I indicates that Structural Funds amounted to approximately 0.18% ofEU GOP in 1987, but this had risen to 0.43% by 1999. Since then, expenditure has fallen back somewhat to EUR 29.6 billion or 0.32% of EU GOP by 2004. The general periods of policy intentensity are thus a relatively weak period from the mid-1970s to approximately 1988, fallowed after 1988 by a period of increasing strength that continues through the 1990s into the early 2000s.

4.2. The Cohesion Fund

Another major component of the Stuructural Policy is the Cohesion Fund. It is a special Fund which was designed in 1993 under the Maasricht Treaty to assist the least prosperous Member States in their preparation for Economic and Monetary Union. Without the money from Cohesion Fund

:.EU

to

ly rl,

lJ a d e

rl

t r i


the southern countries were not willing to approve the monetary union and the northern enlargement in 1995 (Fenge, Wrede, 2004: 1). The Cohesion Fund differs from the Structural Funds in that it is based on Member States rather than regions. Member States are eligible for Cohesion funding, while eligibility for the Structural Funds is usually specific to certain regions (Boldrin, Canova, 2001: 224). The Member States whose per capita GDP, measured in purchasing power parity, is less than 90% of the EU average are eligible for funding. The projects only in the field of the environment and trans-European transport infrastructure networks are financed by Cohesion Fund. The original beneficiary countries were the Greece, Portugal, Ireland and Spain, but as from 1 May 2004, with the accession of new Member States, some new countries became eligible for Cohesion

support. The total Cohesion Fund budget for 2000-2006 amounted to EUR 18

billion for the EU-15. It increased from EUR 1.5 billion in 1993 to more than EUR 2.6 billion in 1999. In July 2004, the Commission published proposed new regulations for the Structural Funds for the programming period 2007-2013. Under these regulations, the Cohesion Fund was accepted as being one of three Funds that remain as instruments for the Convergence objective. Eligible investment projects include transEuropean transport net-works, sustainable transport, the environment and renewable energy (Florio, 2006: 213)

The Member States submit a list of proposals to the European Commission each year, and projects are selected and implemented by the country concerned, which is also responsible for management and financial monitoring. However, the Commission is responsible for the final co-financing decision and regularly monitors projects. The project priorities are decided jointly by the European Comission and the Member States. From 1995, the Commission has decided to ensure that 50% of the Cohesion Fund is targeted at environment projects linked to the implementation of the Union's environmental policy. The distribution of commitments to specific environment and transport sectors by country for 1993-1999 is detailed in Table 2 (Florio, 2006: 213).


Table 2: Allocation of Cohesion Fund by Projects (EUR Million)

Projects Funded by Spain Greece Portugal Ireland Total

Share of Cohesion Projects(%) Fund Environment 4654 1464 1559 747 8424 50.3

Drinking 1211 615 508 251 2582 15.4 water Sanitation 2068 710 552 480 3810 22.75 Solid waste 481 21 437 9 948 5.65 Other 804 119 62 7 992 5.90

Transport 4597 1535 1446 748 8326 49.7 Road 2609 680 856 463 4608 27.5 Rail 1860 484 334 119 2797 16.7 Airport 73 260 160 3 496 2.96 Seaport 25 78 96 39 238 1.40 Other 29 32 0 6 67 0.40

Total 9251 2998 3005 1495 16750 100 Share of 55 18 18 9 100 Countries (%)

Source: European Commission, 2003: Annual Report ofthe Cohesion Fund.

\ 'I L l

;1t I. ;,

~: 8~ ,,•

'

The large share of cohesion support goes to poorer regions and member states. As it was mentioned above, the funds allocated to Objective 1 are given to regions with a GDP per capita of less than 75% of the EU average, while the Cohesion Fund goes to member states with a GDP of I 90% of the EU average. Since the poorest regions tend to lie in the poorest member states, one may expect that redistribution materialises at both the level of the regions and of the member states (Ederveen, eta!., 2003: 7).

For the period 2000-2006, EUR 213 billion was earmarked for all structural instruments for the EU-15. In addition, about EUR 22 billion in pre-accession aid, and another EUR 22 billion in structural interventions for the new Member States in the period 2004-2006 was spent within the Union's adjusted financial perspectives. The total represents 3 7% of the EU budget for the 2000-2006 period (European Commission, 2004: 12).

u

r f


Table 3: Structural Funds and Other Instruments for EU-15 (2000-2006)

Member Cohesion Popul. in Allocation

States Obj.1 Obj. 2 Obj. 3 FIFG

Fund Cis Total (01+02) by

areas1_%) Country_

Austria 288 740 585 0 0 395 2 008 28.2 0.9 Belgium 690 486 817 33 0 231 2 257 12.5 1.0 Denmark 0 199 397 221 0 92 909 10.2 0.4 Finland 1 008 541 442 33 0 280 2 304 51.7 1.0 France 4 201 6 569 5 013 254 0 1 155 17 192 34.0 7.4 Germany 22 035 3 776 5 057 121 0 1 775 32 765 29.8 14.0 Greece 23 143 0 0 0 3 388 952 27 483 100.0 11.8 Ireland 3 409 0 0 0 584 183 4 177 26.6 1.8 Italy 24 424 2 749 4 129 110 0 1 294 32 707 46.5 14.0 Luxemburq 0 44 44 0 0 14 103 28.2 0.0 Netherlands 136 861 1 866 33 0 719 3 615 15.0 1.5 Portuqal 21 010 0 0 0 3 388 741 25139 66.0 10.8 Spain 42 061 2 904 2 363 221 12 357 2162 62 067 80.7 26.6 Sweeden 797 431 795 66 0 307 2 396 18.9 1.0 UK 6 902 5 068 5 046 132 0 1 061 18 209 32.2 7.8 EU-15 150 104 24 367 26 553 1 226 19 717 11 361 233 328 40.3 100.0

Source: (European Commission, 2004: 13)

Table 3 gives an overview of the distribution of resources across objectives and countries for the 2000-2006 period. As it is seen from the table, during this period Objective 1 support was by far the most important. Another point which should be noted that each member state received at least some support. In terms of Objective 1, the most funds were received by Spain, Italy and Greece in this period. The most funds in Objective 2 were allocated to France, the United Kingdom and Germany. These countries also got the most through Objective 3. The countries that were given the largest share of total support were Spain, Italy, Germany, Greece and Portugal. Luxemburg and Denmark missed out on Objective 1 support because these countries have no lagging regions. Because all their regions qualify for Objective 1, Greece, Ireland and Portugal didn't get Objective 2 and 3 support in this period.

5. Nature of the Structural Funds After 2007

Some new regulations for the Structural Funds and the Cohesion Fund were adopted in the European Union for 2007-2013 financial period. These regulations provide the legal basis for the Structural Funds and the cohesion policy for this period. The Structural Fund Regulation for 2007-2013 has introduced significant changes to the rules governing European Union funding. There are three new "Objectives'' instead of nine for targeting

72 THE CHANGING STRUCTURE OF STRUCTURAL FUNDS IN THF F'U

Structural Funds in 2007-2013 programming period. These objectives are achieved by three financial instum1ents; Cohesion Fund, European Regional Development Fund and European Social Fund.

Table 4: Structural Funds: Instruments and Objectives in the Past and Today

2000-2006 Financial Period 2007-201.! Fi~"m·i~f /'ecimf ~ Obiectives

Financial Ob. . I Fmancwl Instruments '}Cctrves 1 I .. . fnstruments

~Cohesion Fund Cohesion Fund I

·---~~------· -- 1 Cohesion fund ERDF Conl•ergcnce and ERDF

Ohjecrive 1 ESF Competitiveness

ESF EAGGF (Guidance) FIFG

Objective 2 ERDF Regional

I ESF Competitiveness

and Employnll!nt -regional level ERDF

Objective 3 ESF -national level: ESF

European Employment Strategy

--~-··-

lnterreg ERDF

Urban ERDF European

__ ("RDF Territorial

Equal ESF Cooperation

Leader+ EAGGF (Guidance)

Rural development EAGGF (Guidance) and restructuring of' FIFG I

the.fisheries sector r---

Nine Obiectives Six Instruments Three Objectives Three Instruments

Source: European Commission, 2004:29.

The convergence ohjective replaced the Objective 1 and the Cohesion Fund of the 2000-2006 period. It supports the economic convergence of the poorest Member States and regions of the Union. Regions with Gross Domestic Product per head is 1ess than 75% of the EU average arc eligible for Convergence funding from the European Social Fund and European Regional Development Fund. Furthermore. Members St<ltes whnse Gw-:s Domestic Product is less than 90% of the EU average are eligible for the

I


Cohesion Fund, which continues to finance programmes in the areas of transportation and the environment.

The Regional Competitiveness and Employment Objective replaced the Objective 2 and 3. It supports projects to strengthen competitiveness, employment and skills in all areas that are not eligible for the Convergence Objective. This Objective aims at increasing regions' competitiveness and attractiveness, as well as employment through a two-fold approach. First, development programmes help regions to anticipate and promote economic change through innovation and the promotion of the knowledge society, the protection of the environment, and the improvement of their accessibility. Second, more and better jobs are supported by adapting the workforce and by investing in human resources (Inforegio, Factsheet, 2006). This Objective is performed through the European Social Fund and European Regional Development Fund.

European Territorial Cooperation Objective is the last objective of the current financial period. It replaced the lnterreg Community Initiative and finances cross-border and transnational cooperation projects. The fund serving for this objective is the European Regional and Development Fund.

During the 2007-2013 financial period, the key priority of the cohesion policy is the promotion of growth and jobs in all EU regions and cities. For this purpose, EUR 308 billion was earmarked from the budget. This is very significant and the greatest investment ever made by the Union through the Structural Funds and the Cohesion instrument. 81.5% of the total amount is allocated to the "Convergence" objective, under which the poorest Member States and regions take place. In the remaining regions, 16% of the Structural Funds is concentrated on supporting innovation, sustainable development, better accessibility and training projects under the "Regional Competitiveness and Employment" objective. The final 2.5% of the Funds support cross-border, transnational and interregional cooperation under the "European Territorial Cooperation" objective.

The allocation of the Structural Funds by member states and the objectives is shown in Table 5. The biggest share of the funds will go to the Poland (%19.4) in 2007-2013 period. Spain:(%10.2), Italy (8.3), Czech R. (7.7), Germany (%7.6), Hungary (%7.3), Portugal (%6.2) and Romania (%5.6) are the following most beneficiaries of the Structural Funds.


Table 5: Allocation of the Structural Funds by Objective and Member States in 2007-2013 (Million Eur, 2004 Prices)

Regional

Convergence Objective Competitiveness and

Employment European

Objective TeiTitorial Total

Statistical Regional Cooperation

Cohesion Convergence Phasing

Phasing C ompeti ti venes Fund In sand

Out Employment

Belgium 579 1268 173 2019 Czech R. 71130 15149 373 346 23697 Denmark 3771 453 92 545 Gennany 10553 8370 75(, 23450 Estonia 1019 1992 47 3058 Greece 3289 8379 5779 584 !86 18217 Spain 3250 18727 1434 4495 3133 497 31536 France 2838 9123 775 12736 Ireland 420 261 !34 815 Italy 18867 388 879 4761 752 25647 Cyprus 194 363 25 581 Latvia 1363 2647 80 4090 Lithuania 2034 3965 97 6097 Luxembourg 1865 45 13 58 Hungary 7589 12654 344 22452 Malta 252 495 14 761 ~ether land 1477 220 1696 '\us tria 159 914 228 1301 Poland 19562 39486 650 59698 Portugal 2722 15240 254 407 436 8R 19147 Slovenia 1239 2407 93 3739 Slovakia 3433 6231 399 202 10264 Finland 491 935 107 1532 Sweden 1446 236 1682 United

2436 !58 X83 5349 642 9468 Kingdom Bulgaria 201) 3873 159 6047 Romania 5769 11143 404 17317 il'l_ot allocat. 392 392 TOTA.L 61558 177083 12521 10385 38742 7750 308041 --Source: fnforeg10, 2006, Factshcct.

In order to provide further help to regions and cJtJes to improve the quality of their investment, and, to lever further private investment to support the growth and jobs agenda, some new instruments were also developed for the period 2007-2013. In cooperation with the European Investment Bank and other financial institutions, the European Commission has launched three new initiatives for cohesion policy; Jasoers. Jeremie and

f

! l

MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES 7S

~ jessica. Thes~ initi_atives are aim~d to pro:ide e~pert assistan~e to Member States and regwns m the preperatwn of maJor proJects (lnforeg10, 2005: 2).

jaspers (Joint Assistance in S~pporting P~ojects in European Regions) is kind of input to the preparatiOn of applications for EU funding. It is

:xpected to help the national and regional authorities to prepare large infrastructure projects. It offers a comprehensive technical assistance to the beneficiary Member States at no cost. This technical assistance is offered, as required, from the early stages of project through to the decision to grant assistance. Preparation of a project hy Jaspers does not guarantee approval of the project by the Commission. Jaspers focuses its action on large projects supported by the EU fu~ds 1 • (European Commission, COM (2006); http://ec.europa.eu/regional_pohcy/funds/2007/jjj/jaspers _ en.html).

Jeremie (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) is the second initiative of the Union together with the European Investment Bank and the European Investment Fund. It aims to provide increased access to finance for the development of micro, small and medium-sized enterprises in the regions of the European Union. Improving access to finance is a priority area of the renewed Lisbon agenda for growth and jobs in an effort to increase the availability of capital in Europe for new business formation and development. Past experience has shown that this is an area where the programme authorities would like to do more, but they lack both expertise and access to risk capital. Jeremie, by creating a framework for cooperation with the specialised financial institutions, is designed to help to overcome these difficulties (European Commission, COM (2006); http:// ec.europa.eu/regional_policy/funds/2007 /jjj/jeremie _ en.html).

Jessica (Sustainable Development for Urban Areas) is the last initiative of the Commission in this context. It aims to provide solutions to the financing of projects for urban renewal and development using a combination of grants and loans. (European Commission, COM (2006); http:// ec.europa.eu/regional __ po licy/funds/2007 /jjj/jessica _ en.html).

6. Pre-Accession Aid in the Context of the Structural Policy

The European Union developed a number of pre-accession aid programmes to assist candidate countries to carry out the reforms required and to prepare them to benefit from EU Structural Funds on accession. The most important and the richest programmes used in the 2000-2006 financial period are PHARE, ISPA, SAPARD, Pre-accession Instrument for Turkey

1 Costing more than 25 million Euro for environment projects and more than 50 million Euro in transport and other fields.

'7{:. THE \.HANGING STRUCTURE OF STRUCTURAL FUNDS IN THE EU 'v

and the Community Assistance for Reconstmction, Development and Stabilization program for the Western Balkans.

PHARE 1 (Poland and Hungary: assistance for restmcturing their economies) was developed in 1989. This programme was intended to act as a bridge for candidate countries in acquiring the acquis and preparing for Stmctural Funding. It was thus designed to play a cmcial role in preparing for an enlargement that will pose particular problems for EU regional policy given both the low GOP per capita of candidate countries as well as their ceutralized administrative structure. It consantrated on the building of necessary institutions to ensure the application of Community legislation (Bailey, Propris, 2004: 77). lt also addressed tor the funding of investment programmes in the candidate countries during the 2000-2006 period.

ISP A 2 ( instmment for stmctural programmes for pre-accession) was created in 1999. This fund was used in financing important projects for the protection of the environment and in building transport infrastmcture.

SAPARD3 (special accession programme for agriculture and mral development) was another instrument of the Union developed as preaccession programme in 1999. This programme was designed to help candidate countries in solving problems of stmctural adjustments in the sector of agriculture and to provide assistance in implementation of the acquis in the area of Common Agricultural Policy.

Over the years, the EU's pre-accession financial aids were delivered through a variety of overlapping programmes suchlike. This aid system resulted in dispersed and complicated procedures. The aims of different programmes were not aligned with each other. Eventually, the requirement for the unification of the pre-accession aid programmes has arised.

In order to consolidate all these dispersed financial aid programmes, the European Commission created a new Instrument for Pre-accession Assistance (IPA) from January 2007. The new IPA superseeded the five preceding instruments - Phare, lspa, Sapard, Turkey pre-accession instmment and Cards.

The IPA aims at supporting the Ell candidate and potential candidate countries in their efforts to corhe closer to European standards and policies. It provides assistance in necessary reforms which are required for the EU

1 Established by Council Regulation :"Jo. J90fi/R9 2 Established by Council Regulation No. 1267/99. 3 Established by Council Regulation No. 1268/99.

\

I I l


= membership, including the adoption of EU values, laws and standards. IPA consists of five components to provide for targeted and effective assistance for each country according to its needs and evolution. These components are

(Inforegio, October 2006):

transition assistance and institution building, regional and cross-border cooperation, regional development, human resources development, rural development.

The first two components apply to both candidate and potential candidate countries, helping to strengthen democratic institutions and the rule of law, reform public administrations and promote economic reforms. The last three components apply just to candidate countries, preparing them with the adoption and implementation of the "acquis communautaire

1" and

especially to prepare for the implementation of the EU's agricultural and cohesion policies. Because Turkey, Croatia and the Former Yugoslav Republic of Macedonia are the candidate countries, they are eligible for all components of the IP A. However, Serbia, Kosova, Montenegro, Bosnia and Herzigovina and Albania will receive assistance just through the first two components of this instrument (Inforegio, October 2006).

The IP A is based on strategic multi-annual planning established in accordance with the broad political guidelines set out in the Commission's Enlargement package, which now includes a multi-annual financial framework. The planning is made up of multi-annual indicative planning documents, established for each beneficiary country and covering the main intervention areas anticipated for that country. The Commission arrange its political priorities and financial allocations in a Multi-Annual Financial Framework on a three year basis. Then, for each beneficiary country, the Commission devises a Multi-Annual Indicative Planning Document, outlining its assistance priorities. This Document is prepared on a three year basis as well. Finally, an Annual Programme is adopted for each country by using this Multi-Annual Indicative Planning Document.

The overall IP A budget for the period from 2007 to 2013 is about EUR 11.5 billion. Because of its size, Turkey will get the biggest share of the funding. The allocation by country in the first three year period is set out

below:

t "Acquis Communautaire" refers to the total body of EU law accumulated thus far.

l

i ·, •:


Table 6: Pre-Accession Assistance (2007-2009, Eur Million)

Country 2007 2008 2009 Total Turkey 497.2 538.7 566.4 1602.3

Croatia 138.5 146.0 151.2 435.7 F. Yugoslav R. of Macedonia 58.5 70.2 81.8 210.5 Serbia 186.7 190.9 194.8 572.4 Albania 61.0 70.7 81.2 212.9 Sosna and Herzegovina 62.1 74.8 89.1 226 Montenegro 31.4 32.6 33.3 97.3 Kosova 63.3 64.7 66.1 194.1

Source: European Commission, 2006, Memo/06/41 0.

7. Conclusion

Along with the single market and monetary union, the EU's structural policy, especially cohesion policy functions as one of the three pillars in the construction of a European political and economic space. It is the only policy of the Union that explicitly addresses econom1c and social inequalities. It helps in transferring resources from the wealthier parts of the EU to the poorer ones. So, structural and cohesion funds are very specific instruments involving a redistribution mechanism via the budget of the EU for the purpose of supporting econom1c growth and sustainable development through investment in people and in physical capital

The importance of the structural funds has increased over the course of the European Union's history. They went through many major reforms. Firstly, the financial resources allocated to these funds were significantly increased in the context of the reforms. Secondly, the structure of the funds has been changed after 2007. The objective of these reforms was to make the funds more effective in reducing the gap between advanced and lessadvanced regions, and strengthening economic and social cohesion in the European Union.

Despite the significant achievements of structural policy to date, major disparities still remain across the Union. Deep-rooted ~tructural problems exist in both rural and urban localities and regions of the current EU-27 and some of these will continue.

Latest information released by Eurostat shows that the three leading regions in the ranking of regional GOP per habitant in 2003 were Inner London (278 % of the average), Bruxelles-Capitale (238 % of the average) and Luxembourg (234 % of the average). The poorest regions of the Union are located in Poland with 33 °;'0 of the average. 37 regions exceeded 125%


of the EU-25 average. This included seven regions in Germany, six each in Italy and the United Kingdom, five in the Netherlands, three in Austria, two

. 3~ 1 each in Belgium and Finland, and one region each in the Czech Republic, ; Spain, France, Ireland, Sweden and Luxembourg. Sixty regions of the

European Union had a GDP of below 75% of the EU-25 average. This included sixteen in Poland, seven in the Czech Republic, six in Hungary, five each in Greece and Italy, four each in German, France and Portugal,

1

~ three in Slovakia, and two in Spain, Estonia, Latvia, Lithuania and Malta.

1

.~ The six lowest regions in the ranking were all in Poland. The lowest ranked i . region amongst the old Member States was Norte in Portugal with 57%. f Because of the huge gap between member states, it looks that, the Structual

Funds will continue to be one of the most important policy tool and expenditure item for the European Union in the future.


References:

Bailey, D. & De Propris, L., (2004). A Bridge Too Phare? EU PreAccession Aid and Capacity-Building in the Candidate Countries, Journal a/Common Market Studies, Volume 42, No: 1, 77-98.

Boldrin, M. & Canova, F., (2001 ). Inequality and Convergence: Reconsidering European Regional Policies, Econornic Polin. 16 (32), 205-253.

Brunauo, M. &. Pidltuni, S. (200..+). NegotiatinlJ: the Regulation of the Structural Funds: Italian Actors in EU Regional Policy-~·Iaking, Modern Itdy, November 2004,9 C2), 159-!72.

Cappelen, A., Casetellacci, F., Fagerberg, J. & Verspagen, B. (2003). The Impact of EU Regional Support on Growth and Convergence In the European Union, Journal of Common Aiarket Studies, Vol.41, No:4, 621-644.

De Rynck, S. & McAkavey, P. (200 1 ). The Cohesion Deficit in Structural Fund Policy, Journal of European Public Policy, 8:4 August, 541-557.

Ederveen, S. & Gorter, J. (2002). Does European Cohesion Policy Reduce Regional Disparities?, CPB Discussion Paper, No: 15.

Eclropean Commission (2006). The GroH"th and Jobs Strdtt!gy und the Reform of' European Cohesion Policy: Forth Progress Report on Cohesion, COM (2006), Brussels.

European Commission (2003). Structural Policies and European Territories: Competitiveness, Sustainable Developmt>nt and Cohesion in Europe From Lisbon to Gothenburg, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.

European Commission (2003 ). A nnua/ Report of' the Cohesion Fund, Commission of the European Communities, Brussels.

Eurorean Commission (2006 ), Press Releases, Memol06/4l 0, Brussels, 8 November 2006.

European Commission (2004), Workingfbr the Regions, Office for Official Publications of the Euorpean Communities, Luxembourg.

Fenge, R. & Wrede, M. (2004). EU Regional Policy: Vertical Fiscal Externalities and Matching Grants, CESifo Working Paper, No: 1146, Miinchen,

MARMARA JOURNAL OF EUROPEAN STUDIES S!

Florio, M. (2006). Cost-Benefit Analysis and the European Union Cohesion Fund: On the Social Cost of Capital and Labour. Regional Studies, 40 (2), 211-224.

Heijman, W. (2001). European Structural Policy: Bend or Break, Europl::'on Journal of Law and Economics, March 2001, II (2), 165-175.

Inforegio (2005). Ne\V Initiatives of Regional Policy, December 2005, No:l41.

Inforegio (:006). N.:~v 1nslrumem for Pre-1\cce"<;inn :\ssist~r1cc, C\:L'~~c,-, 2006, No: 150.

lnforegio (2006 ). Regions and Cities for Growth and Jobs: An Overview of Regulations 2007-2013 on Cohesion and Regional Policy, Factshect, 2006.

Jaspers: A new Technical AssistancePamership. Retrieved: 01.10.2007 from http:/ lee. europa. eu/regional_policy/funds/2007 /jjj/jaspers_ en. html.

Jeremie: Improved Access to Finance for Micro Business and SMEs in the Regions of the EU. Retrived: 01.10.2007 from http:// ec.europa.eu/regional_po 1 icy /funds/2007/jjj/jeremie _ en.html.

Jessica: Sustainable Development for Uraban Areas. Retrived: 01.10.2007 from http://ec .europa. eu/regional_po licy/ funds/2007 ;jjj/jessica _ en.h tml.

Kuitunen, S. (2002). What is the Role of the EU Structural Funds in Promoting RTDI? Review of Some Empirical Findings, Research Evulation, Volume: II, No: I, 49-58.

Rodfiguez-Pose, A. & Fratesi, U. (2004). Between Development and Social Policies: The Impact of European Structural Funds in Objective 1 Regions, Regional Studies, Vol. 38.1, February, 97-113.

Sutcliffe, J. B. (2000). The 1999 Retorm of the Strucutural Fund Regulations: Multi-level governance or Renationalization?, Journal of European Puhlic Policy, 7(2), 290-309.

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi • Cilt 15 • Say1: 1 • 2007

AVRUPA BiRLiGi UYUM SURECiNDE TURKiYE'NiN MAASTRiCHT KRiTERLERiNE GORE PERFORMANSI

83

E. Nur Ozkan-GUNAY *

Ozet:

Be§ genL,~leme siireci ya~·ayan Avrupa Birligi, sosyal, kiiltiirel, ekonomik ve politik olarak r,:ok farkh yapt!ara sahip Avrupa iilkelerini yeni bin _vdda harz§, demokrasi ve yiiksek refah paydas1 etrajinda birlqtirip, 'Tek Avrupa' olarak kiiresel ortamda etkin rol oynamay1 hedejlerni§tir. U!keler baztndaki farkhlzklar r,:qitlilik yaratzrken, ekonomik, politik ve idari biitiinlqmede sorunlara neden olmakta ve biitiinle§me siirecini zorlo~·tmnaktad1r. Tiirki_ve 'nin de Avrupa Birligi 'ne iiyeligi siirecinde, ekonomik, siyasal, sosyal ve hukuksal alanda Maastricht ve Kopenhag (1993) kriterlerini kar§zlamasl gerekmektedir. Uye ve aday iilkelerin ekonomik yeterliligi 'Maastricht kriterleri' ad1 veri/en be§ makroekonomik oir,:iit c.·erc.·evesinde degerlendirilmekte ve aday iilkenin Euro Bolgesi 'ne katzfmadan yeterli derecede ekonomik istikrar ve biitiinleJme diizeyini tutturdugu garantiye alznmaktadzr. Bu r,:alzJmada, May1s 2004 tarihinde 25 iiyeye ulaJan Avrupa Birligi iilkeleri ve aday iilkeler Maastricht kriterlerine gore ince/enmekte ve Tiirkiye 'nin konumu goreceli olarak kar.;zla~·tmlmaktadw. Avrupa Birligi 'ne tam iiyeligi hedejleyen Tiirkiye son donemde 'istikrarlt bir ekonomik yop1 saglama' konusunda olumlu ge!iymeler gostermi§tir. Maastricht kriterleri baz almdzgznda 2005 sonzt itiboriy!e mali disiplin c1lr,:iitlerini kar~·zladi{;l, enflasyon ve faiz oranlanndaki olumlu ge!i.~·im sonucu yaktnhJ.?'ma siirecine

girdigi gi5riilmektedir.

AB 'nin geni.~leme siirecinde Aiaastricht kriterleri, aJay iilkenin Eu;·a Bolgesine katzlmadan yeterli ekonomik istikrar ve biitiinle!jme diizeyini tutturdugunu garantiyc almaktadtr. Biinyesine on yeni iilkenin katiitmiJ'lo ba~-!ayan geni~·leme siirecinin o/umlu ve• o!umsuz etkileri tart1ymast. Tiirkiye 'nin 3 Ekim 2005 tarihindeki tam iiyelik miizakerelerine ba~·lama kararz ile doruk noktasma ~·zkmz§f!r AB 'ne tam ii,velik hedefi o!an Tiirkive bu siirer,: ic.·inde 2000-2001 krizlerini yaJamz§ ve 'istikrarfl hir ekonomik

'' Yrd.Doy.Dr. Bogazi9i Oniversitesi, Uluslararasi Ticaret Boli.imi.i Ogretim Oyesi.

84 AB SORECiNDE TORKiYE'NiN MAASTRICHT KRiTERLERiNE GORE PERFORMANSI

:~ yap1 saglama' konusundaki baskz daha da artmz~·tzr. Bu ~·alz~manzn amacz, J Tiirkiye ile AB arasmda tam ii_velik miizakere siirecinde ya!janan ·. tartz!jmalara ekonomik gostergeler ~·er~:evesinde z~·zk tutmak, Maastricht f kriterleri baz alznarak AB 'nin 15 eski iiyesi (AB 15), yeni iiyefer (+AB 15) ve aday iilkelerin ekonomik performans!armt kar!jzla,~tmnak ve Tiirkzve 'nin AB ekonomisi irindeki konumunu 1998-2005 donemi irin g()reccli olarak belirlemektir. ilk bO/iimde, AB ve Tiirkiye ihykileri geni:;ieme siireci

kapsammda her iki taraf a~·zsmdan degerlendiri!mt'ktedir. ikinci boliimde, j.·.· ..

temel ekonomik ve demograflk g/isterge!er ('<:>r('eJ'f'l'indc A B iiye n' aday l iiikdain kar~t!a~·ttrdma . ..,·l yapzlmakrad~r. O(;linai b()/iimde, ekonomik ve siyasi biitiinle.'jmenin ol(·iitleri ozetlenmekte ve lo,1aastricht kriterleri r,;en;:evesinde iilkelerin son sekiz yzlltk performanslan kar,..,·!la~·tmlmaktadzr. Son b6liimde ise, ekonomik gostergeler t.'jzgznda Tiirkiye 'nin ekonomik performans apszndan konumu _vorumlanmaktadir.

Anahtar Kelimeler: Maastricht Kriter!eri, D6viz Kuru, Enflasyon, Mali Kriterler

Abstract:

After five enlargements, the major objective of Europe is to have an efficient role in the global environment; by integrating a!! the European countries, each having different social, cultural, economic and political structures under the common ideal "Single Europe" which foresees peace democracy and welfare in the new millenniurn. The differences at the national/eve! not only create variety in the Community hut at the same time challenge the economic political and administrative harmonization and make the integration process more difficult in that respect. In the harmonization process, Turkey has to comply with the Copenhagen and Maastricht criteria (1993) in thefie/d..,· ofeconomy, politics, social cohesion and laH•. The economic performance o/the member and candidate countries are evaluated hy five macroeconomic indicators to make sure that the candidate country has a stable economic environment and firm basis for integration before entering Euro Area. In this study, the ec'otwmic performances of the member and candidate countries fb!!owing the accession of new ten countries ore analyzed based on Afaastrichi , riteria and compared with the economi~..·, position of Turkey. Recently, Turkey has experienced positive developments in restoring stable macroeconomic environment. Under the Maastricht rules, fiscal indicators ore achieved as of 2005, and a convergence period has started jiJr inflation and interest rates after the recent developments in the economy.

Keywords: Maastricht Criteria, Exchange Rate, Fiscal Indicators.

1

j,

I L i '


I. A vrupa Birligi Geni~leme Siireci ve Tiirkiye

1952 ythnda altt kurucu iiye1 ile olu~an Avrupa Komiir <;:elik Toplulugu, 1973 ythnda Topluluga ingiltere, irlanda ve Danimarka kattlarak Dokuzlar Avrupast, 1980'de Yunanistan ile Onlar Avrupast, 1986'da ispanya ve Portekiz'in kattlmastyla Onikiler Avrupast olu~mu~tur. 1995 ytlmda Onbe~ler Avrupast2 AB'ne donii~mii~, 2004 ythnda 25 ve 2007 ytlmda 27 uye ile kttayt birle~tirmeyi hedeflemi~tir. Hurriyet, demokrasi, insan haklanna ve temel ozgiirliiklerine saygt ve hukukun iistiinliigii ilkelerini gozeten herhangi bir Avrupa devleti, Avrupa Birligi Antla~mast'nm 49. maddesine gore birlik iiyesi olmak i9in ba~vurabilir 3

. Sosyal, kiiltiirel, ekonomik ve politik olarak 90k farkh yaptlara sahip iilkeler yeni binytlda ban~, demokrasi ve yiiksek refah paydast etrafmda birle~ip 'Tek Avrupa' olarak biitiinle~meyi hedeflemi~tir. AB a91smdan Ktta'nm biitiinle~mesinin ekonomik ve politik a91dan yararlan ~u ~ekilde ozetlenmektedir

4:

• istikrar ve refah bolgesinin stmrlanmn geni~letimesi ile ban~ctl yollarla AB vatanda~lannm giivenliginin artmast

• Yiikselen ekonomiler kapsammda kattlacak 100 milyondan fazla insanm, AB 'nin 3 70 milyonluk pazannm ekonomik biiyiimesine ivme getirmesi ile hem eski hem de yeni iiye ekonomilerinde yeni i~ alanlannm ortaya 91kmas1

• Dye iilkelerin, AB'nin 9evre koruma, su9larla miicadele, uyu~turucu ve ka9ak g69 ile sava~ alanlanndaki politikalanm benimseyip uygulamastyla tiim A vrupa vatanda~lan i9in daha kaliteli ve giivenli bir ya~am ortammm olu~mast

• Geni~leme ile AB'nin dt~ ili~kiler, giivenlik ve ticaret konulanndaki konumunun gii9lenmesi ve 'Tek A vrupa' olarak kiiresel ortamda etkin rol almast

Geni~lemenin yalmz AB a91smdan degil, AB ile ticari ili~kileri olan ii9iincii iilkeler a91smdan da olumlu olacagt vurgulanmakta, tek bir ticaret ve yonetim metodu olan Ortak Pazar'da i~ yapmamn kolayla~acagt, AB'nin yatmm ve ticaret ortammt geli~tirecegi belirtilmektedir.

Aday iilkelerden Tiirkiye'nin AB iiyesi olma siireci 1960 Roma Antla~mast ile ba~lamt~, 1973-1995 ytllar1m kapsayan ge9i~ doneminin ilk

1 Almanya, Fransa, italya, Belc;:ika, Hollanda, Li.iksemburg. 2 A vusturya, is vee;:, Finlandiya 3 Bkz. Avrupa Birligi Geni~leme Siirecinde Tiirkiye. www.deltur.cec.eu.int 4 Bkz. www.deltur.cec.eu.int


ylllannda Ttirkiye tizerine dti~en ytiktimltiliikleri yerine getirmediginden, 1980'li ytllarda btittinle~me yolunda sonmlar ya~anmt~tlr. 1980'li ytllarda gen;:ekle~tirilen reformlarla sermaye hareketleri, dt~ ticaret rej imi, finans sektorti serbestle~mi~, Ttirkiye dtinya pazarlarmda rekabet etmeye ba~lamt~, ancak Ortak Gtimrtik Tarifesi 'ni uygulamamt~ttr. 1996 ytlmda Glimrtik Birligi ile son don erne girilmi~tir. 1999 ythnda Helsinki Zirvesi 'nde Tiirkiye resmen aday olarak kabul edilmi~ ancak Kopenhag siyasi kriterlerini kar~Ilayamadtgt i<;in tam tiyelik gorli~meleri ba~layaman11~ttr. Arahk 2002'de yaptlan Kopenhag zirvesinde, May1s 2004'de aday on iilkenin tiye olmasma karar verilmi~ ve 2003 Arahk'ta Briiksel'de yaptlan AB Zirvesi Toplanttsmda Komisyon Raporu ve tavsiyeleri I~tgmda 2004 Arahk aymda yaptlacak AB Zirve toplanttst kararlan dogmltusunda Tlirkiye ile 3 Ekim 2005 tarihinde mlizakerelere ba~lanacagt ifade edilmi~tir. Yogun tartt~malar sonucu 3 Ekim 2005 tarihinde Liikseburg'da yaptlan Dt~ i~leri Bakanlar toplantlsmda miizakerelere ba~lama karan almm1~tlr. Oyelige ge<;i~ siiresini genellikle aday tilkenin AB miiktesebatmt ba~anh olarak ger<;ekle~tirme siiresi belirlemektedir. On yeni tiye ile ya~anan son geni~leme siirecindeki deneyim, bu siirecin miizakerelerin ba~lamast ile 2-4 ytl arasmda degi~tigini gostermektedir5

.

En az on yllhk yeni bir siirece giren Ttirkiye'nin tiyelige ge<;i~ tarihini ise ekonomik, idari ve siyasi a<;tdan saglayacagt biittinle~me stireci belirleyecektir. Ti.irkiye son be~ yllda kokhi reformlar gen;ekle~tirmi~, bazt anayasa kanunlan degi~tirilmi~ ve sekiz 'uyum paketi' Parlamento'dan ge<;irilmi~tir. Hukuk alanmda, idam cezasmm kaldmlmast, i~kence ve kotii muamele konusunda ahnan tedbirler, hapishane sisteminin reformu, Devlet Gtivenlik Mahkemelerinin kaldmlmast, uluslararast insan haklan yasasmm ulusal yasalardan oncelikli oldugunun kabul edilmesi, insan haklan konusunda Avmpa Mahkemeleri htiktimlerinin Turk Mahkemeleri'nden once baz olu~turacagmm kabul edilmesi onemli geli~meler olarak kabul edilmektedir. Kamu yonetimi, devletin i:;;lerligi ve politika konusunda da onemli geli~meler ya~anmt~, cinsiyet e~itligi, hak ve ozgtirltiklerde kaydedilen ilerleme, Milli Gtivenlik Konsey'nin siville~tirilmesi, askeri harcamalann Parlamento'nun kontro!Une verilmesi ve askeri mtidahalenin politikadaki etkisinin azalttlmast, olagantistli hal uygulamasmm kaldmlmast, Tiirk<;e dt~mdaki dillerde egitim verilmesi ve yaym yap1lmast uyum siirecinde onemli geli~meler olarak yommlanmt~ttr. En onemli adtm, gerryekle~tirilen reformlann devletin her kademesinde ve tilkenin her

'Yeni liye iilkelerin liyelik slire<;:leri ir;in bkz. Ek Tablo I.

f r ' f AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi 87

yoresinde uygulanrnas1d1r. Bu da yalmz yasalann degi~rnesi ile degil toplurnun tUrn kesirnlerindeki zihniyet degi~irni ile geryekle~ecektir.

K1rk y1h a~km bir suredir uyelik yolunda ilerleyen Turkiye, 'Geni~lerne' siirecinde hem i<;, hem de d1~ gundernde on s1ralarda yer alrnaktadu. Tiirkiye'nin uyeligi ile c;e~itli gorii~ler ortaya atllrnakta, konu siyasi, ekonomik, dini, sosyal, hukuki ve kiiltiirel boyutlanyla tarti~Ilrnaktadu. Biiyiikliigii, konurnu ve tarihi itibariyle Tiirkiye gibi bir Ulkenin ahnrnasmm, AB'nin entegrasyonuna yeni bir nitelik kazand1racag1 konusunda kar~1tlar ve destek<;iler paralel di.i~iinrnektedirler. Turkiye ile ilgili Bag1rnsiz Kornisyon'un hazirlad1g1 Rapor'da (2004) Tiirkiye'nin, 2015 y1lmda 80 mi1yonu a~km nufusu ile 28 iilkeli Birlik nufusunun %14 'tine sahip olarak Birlik Kururnlan 'nm i~leyi~ini, ortak savunrna, mali, d1~ ili~kiler ve gi.ivenlik politika kararlanm etkileyecek guce sahip olacag1 vurgulanrnaktad1r. Buyiik-kii<;iik, zengin-yoksul ve federal-hiikurnetlerarasi kar~1t gorii~leri etrafmda ~ekillenrni~ ii<; eksenli AB'nin, Tiirkiye'nin kat1hrn1 ile yap1sal bir degi~iklige ugrayacag1 beklenrnektedir. Turkiye'nin tarn uye oldugu bir AB'nin, 2005 geni~lernesi ile sayllan artan kii<;iik i.ilkelere kar~I buyiik Ulkelerin guciinun artacag1, zay1f ekonornisi ile Birligi'n ekonornik standartlanm a~ag1ya c;ekecegi ve rnevcut hukurnetleraras1 yakla~1rn1 destekleyecegi tahrnin edilrnektedir. Siyasi Birlik olrna hedefi olan AB i<;indeki kar~1t gorii~ler, Turkiye nufusunun c;ogunlugunun rnusliirnan olrnas1, sorunlann bulundugu Orta Dogu bOlgesine kom~u olrnas1 ve AB'nin de bu sorunlann ic;ine c;ekilrne olas1hgi, ekonornik yonden istikrars1z ve geri kalrn1~ bir iilke olrnas1, ve biit<;eye yiik getirecegi etrafmda odaklanrnaktad1r. Ancak aym raporda Tiirkiye'nin kat1hrn1 ile AB'nin kazanc;lan ~u ~ekilde ozetlenrnektedir;

• AB'nin bir 'Hristiyan Kulubii' olrnad1gmm kamtl; Birligin dogas1 geregi guciinii etnik, kultiirel ve inane; farkhhklardan alan ve bu farkhhklan ozgurliik, dernokrasi, insan haklan ve hukukun ustiinliigii ilkeleri etrafmda ~ekillenrni~ ortak degerlerden olu~tugunun kamt1

• islam ve dernokrasinin birarada olabileceginin kamt1; Laik ve dernokratik bir mi.islurnan iilkenin AB'ne girrnesiyle, modern toplurnlar tarafmdan kabul edilrni~ evrensel ilkeleri bir rniislurnan ulkenin de benirnseyebileceginin kamtl

• Uluslararas1 ili~kilerde AB'nin daha etkin rol oynarnas1: Tlirkiye'nin jeo-stratejik konurnu nedeni ile Arahk 2003'de benirnsenen 'Daha iyi bir Dunya i<;in guvenli bir Avrupa' ve 'Daha Geni~ bir Avrupa-Korn~uluk' stratej ileri dogrultusunda, Birligin uzun ylllard1r d1~ politikada pas if kald1g1,

88 AB SORECINDE TORKIYE'NiN MAASTRICHT KRiTERtr::RiNE GORE PERFORMANSI

ozellikle Orta Dogu, Akdeniz, Kafkasya ve Karadeniz bOlgesinde daha etkin rol oynamast

• Birligin Gi.iney Boyutu 'nun giic;lenmesi: Finlandiya tarafmdan ba~latilan 'Kuzey Boyutu' yakla~tmma kar~t Tiirkiye'nin Malta ve Ktbns ile 'Gi.iney Boyutu'na gi.i<,: kazandtrmast

• Avrupa Giivenlik ve Savunma Politikast'nm gils;lenmesi: NATO'nun en gils;li.i ortaklanndan biri olan Tiirkiye'nin AB'ye kattlmast hem Avmpa'mn savunma gi.icilniln artmasmda hem de uluslararasi terorizm, orgiltli.i ~us;lar, insan ticareti ve kas;aks;thgmm onlenmesinde onemli rol oynamast

• Birligin kiiresel ekonomi is;inde agtrhgmm artmast: Ti.irkiye ekonomisinin istikrarstz yaptsmm olmasma kar~m, kaynaklan, ni.ifus yogunlugu, gene; ve kaliteli i~ gilcii ac;tsmdan potansiyel vadeden bir biiyilkli.igiini.in olmast

• Birligin enerji kaynaklanna yakmla~mast ve glivenli kullamm olanagmm yarattlmast: Ti.irkiye jeopolitik konumu nedeni ile Diinya'nm en bi.iyi.ik petrol ve dogal gaz kaynaklannm bulundugu Orta Asya, Rusya ve Orta Dogu'daki enerji kaynaklanna smmnm bulunmast, Bakii- TiflisCeylan boru hatt1 ile enerji kaynaklannm arzmda transit i.ilke olma ozelligi ta~tmast ve su kaynaklan a<,:tsmdan da kom~u i.ilkeler is;in onemli bir katma deger olarak gori.ilmesi

Raporda Ti.irkiye'nin ekonomik kazammlan, ekonomik ve politik istikrar saglamaya s;ah~an Ti.irkiye'nin tam i.iyelik miizakarelerinin ba~lamast ile gi.iven ortammm yarattlmastyla dogmdan yabanct sermaye giri~inin htzlanmast ve periyodik ekonomik krizlerin engellenmesi olarak ozetlenmektedir. Metropoller ve knsal bOlgeler arasmdaki bolgesel farklthklann, tanm sektori.inlin bi.iylikli.iglini.in ve yaptsmm ba~!Jca somnlar arasmda oldugu vurgulanmaktadtr.

II. Avrupa Birligi ve Tiirkiye'nin Ekonomik Konumu

Ekonomik anlamda biitlinle~me Ti.irkiye'nin ekonomik istikran saglamasma bagh oldugundan zaman isteyen bir stircs;tir. Aral!k 2004 'te tam i.iyelik milzakere tarihi alma gorti~melerinin yaptldJgi donemde, son on yllda lie; bi.iyi.ik ekonomik kriz ya~am1~ Tlirkiye'nin ekonomik performans1 oldukc;a olumsuz bir tablo c;izmektedir. 2001 Krizi sonunda, milli gelirin %9.5 darald1gt, faiz oranlanmn %400'lere, enflasyon oranmm %69'a s;rktlgr, %36 devalliasyon yaptldJgJ, GSYiH i~inde kamu bors: or~mmm %90'lann ilzerine <,:tkttgt, Bankactltk Sekt6rU'nde bankalann %25'inin el koyma, birle~me veya kapanmayla sektdrden <,:IkmasJ, Tlirkiye

j

j ~ ~RUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi 89

fnomisinin ne kadar km1gan ve istikrars1z o1dugunun gostergesi ~u~tur. Ancak. 2000 ve 2001 kriz1eri a~m zam~nda Turkiye ekonomisinin I kadar dinam1k ve esnek . yap1ya sah1p o1dugunun da kamtl o1mu~tur. lnkac1hk sektorii yemden yapllanm1~, Merkez Bankas1 "-ms1z1a~tm1m1~, enerji, tanm, sivil havac1hk ve te1ekomunikasyon tJ?l · d 1 1 d -· ·krk1 1 r d. · r ctorlenn e yasa ve yap1sa eg1~1 1 er yap1 m1~, rna 1 1s1p m ,~Ianm1~, istikrarh bir ekonomi o1ma yo1~~da ~e~ek1i altyap1 haz1rlanm1~

onem1i ad1m1ar at11m1~tlr. 2005 sonu 1t1ban 1le enflasyon %7.72 'ye ~mii~, faiz oranlan %14'e geri1emi~, biit<;e disiplini sag1anm1~ ve Turk as1 (TL) yabanc1 paralar kar~lSlnda deger kazanm1~t1r. Bu o1um1u ~~me1ere para1e1, Tiirkiye'nin ekonomik performans1 AB kapsammdaki iizer ulkeler1e kar~Ila~t1rmah olarak incelendiginde Turkiye'nin mevcut :umu ve yapmas1 gereken1er daha net ortaya 91kacakt1r. AB'nin 15 eski

I • ulkesi (AB15), 1 May1S 2004 tarihinde katllan 10 yeni uye (+AB15) ve day Ulkenin teme1 ekonomik gostergeler bazmda yapllan kar~Ila~t1rmas1 p1o 1 'de veri1mi~tir. ;

~lo 1. Avrupa Birligi Uye ve Aday Ulkelerin Ekonomik Gostergeleri, 2005 ~ Yabanc1 Biiyiime GSYH Ki:ji jhracat bhalat Enf j:jsizlik Niifus

, 'ter Sermaye GSYH (milyar$/ Ba:jma milyar$/ (milyar$/ (%/ (%/ (milyon/ (milyar$/ (%/ [gelir ($/

jturya 8.9 2.0 305.338 37,177 124.0 126.2 2.1 5.2 8.253

'~ 23.7 1.5 371.695 35,712 334.3 318.7 2.5 8.4 10.408

}narka 5.3 3.2 259.643 47,984 85.1 76.0 1.8 4.8 5 . .411

l~diya 4 .6 2.9 196.053 37,504 66.0 59.0 0.8 8.4 5 .. 228

Ja 63.5 1.2 2,126.719 33,917 460.2 497.9 1.9 9.6 62.702

~ya 32.6 0.9 2,791.737 33,854 969.9 773.8 2.0 9.5 82.464

.&nistan 0.6 3.7 225.591 20,326 17.0 53.9 3.5 9.8 II. 098

~a -22.8 5.5 200.770 48,604 109.9 68.0 2.2 4.3 4. 131

" ·~ 19.9 0.0 1,765.537 30,199 367.2 379.8 2.3 7.7 58.462 ~ b ~em urg 3.7 4.0 36.531 80,288 18.3 21.7 2.5 4.5 0.455

f.kiz 3.1 0.4 183.619 17,455 38.1 61.1 2.1 7.6 10.519

ya 23.0 3.4 1,126.565 27,225 187.2 278.8 3.4 9.2 41. 379 ;,$,

\! 13.7 2.7 358,810 39,693 130.1 111.2 0.8 7.5 9.039

bda 43.6 1.5 629.911 38,617 ' 402.4 359.1 1.5 4.7 16.311

~ere 164.5 1.9 2,229.472 37,023 382.8 510.2 2.0 4.8 60.218 ' isR.C. 1.2 3.7 16.695 20,214 1.4 6.3 2.6 5.2 0.826

Cum. 11.0 6.1 124.310 12.152 78.2 76.7 1.8 7.9 10.229

by a 2.8 - 9.8 13.108 9,727 7.6 10.0 4.1 7.9 1. 348

90 AB SORECINDE TURKiYE'NiN MAASTRiCHT KRiTERLERiNE GORE PERFORMANSI

6.7 4.1 109.195 10,813 62.1 66.0 3.6 7.2 10. o9: Macari stan

Letonya 0.6 10.2 15.826 6,861 5.1 8.6 6.8 8.9 2. 3C

Litvanya 1.0 7.5 25.504 7,446 11.8 15.4 2.7 8.3 3.~

Malta 0.5 2.5 5.454 13,802 2.2 3.5 2.5 7.3 o.l

7.7 3.4 303.229 7,945 89.3 \01.0 2.1 \7.7 38.1 Polonya

Slovakya 1.9 6.1 53.076 8,775 32.0 35.3 2.7 16.3 5,A

Slovenya 0.4 3.9 34.030 16,986 \8.6 20.0 2.5 6.5 I

2l 117 \8.2 5.0 10.1 7'~

Bulgaristan 2.2 5.5 26.719 3,459

6.3 4.1 98.566 4,539 27.7 40.5 9.0 7.2 2i1 Romany a

116.6 8.2 10.3 73.4 Ti.irkiye 9.7 7.4 362.461 5,061

18.5 3.3 13.6 8.8 Htrvatistan 1.6 4.3 38.510 8,675

I World Investment Report 2006 2 IMF World Economic Outlook Database 3 WTO Trade Statistics 4 Eurostat

AB'ye aday Tlirkiye'nin temel ekonomik gostergeleri AB i.iye i.ilk!~ ile kar~tla~tmldtgmda Ti.irkiye yakla~tk 72 milyonluk ni.ifusu ile yeni i.iy1 i.ilkenin 74.7 milyon alan toplam ni.ifusuna yakmdu. Diger bir de· AB'ye 2004 ytlmda kattlan on i.ilkenin toplam ni.ifusu Ti.irkiye'nir ba~ma yaratacag1 etkiyle aymdtr. Ni.ifus yogunlugu potansiyel pazar ~ degerlendirilebilecegi gibi AB'nin ekonomik performansm1 ol~ etkileyen bir faktor olarak da yorumlanabilir. Eger Ti.irkiye 2000 }; AB 'ye girseydi; AB' de ki~i ba~ma gelir yi.izde 13 .2, c;;ah~an ba~maj deger yi.izde 43 azahr, tanm istihdammdaki pay1 yi.izde 4.5'tan yi.izd~ yi.ikselirdi (McKinsey Global Institute, 2003: 27). -~

Ki~i ba~ma di.i~en gelir kar~1la~tmld1gmda da benzer bir d~ konusudur. Y eni i.iye on i.ilkenin ki~i ba~ma ortalama gelirleri 2005; 11,472 dolar seviyesinde, Tlirkiye'nin ki~i ba~ma ortalama geliri 5,00 dlizeyindedir. Aday lilkelerin ortalamas1 5,434 dolar ile Ti.ir} i.izcrinde iken Bulgaristan ve Romanya'nm ki~i ba~ma geliri TiiJ,; altmdadtr. Olkelerin GSYiH'lan kar~tla~tmldtgmda, Ti.irkiye sekiz· lilkeden (isvec;;, Avusturya, Danimarka, Yunanistan, irlanda, F,i Portekiz, Lliksemburg), ti.im yeni Uye lilkelerden ve diger aday -~ bi.iyi.iktlir. GSYIH aym zama~da pazar biiyi.ikli.igli olarak y~r Tlirkiye, AB ic;;in onemli ve bi.iylik bir pazardtr. 2005 ythn~' ekonomisi %7.4 bliyi.irken, 15 i.ilkeden en yi.iksek bi.iyi.ime_htz!~ %5.5, Lilksemburg %4.0, Yunanistan %3.7 ile gerc;;ekle~ttrml~. liyenin ortalama bliylime htzt %2.3 olmu~tur. Yeni Uye on iilket ortalamas1 %5.7 olarak gerc;;ekle~mi~tir. Ti.irkiye'nin bi.iyi.ime ~

71

f


ve Estonya dt~mdaki tiim iiye iilkelerin biiyiime hlZlndan yiiksektir. Tiirkiye, ticaretinin biiyiik bir boliimiinii AB iilkeleriyle yapmaktadtr. Tiirkiye'nin toplam ihracatt i9indeki AB'nin payt yakla~tk %57, toplam ithalati i9indeki payt %48 'dir. Tiirkiye 'nin en 90k ihracat yaptlgt iilkeler strastyla Almanya, Amerika Birle~ik Devletleri, ingiltere, italya, Fransa, Hollanda ve ispanya'dtr. ithalatta da benzer bir stralama soz konusudur. Tiirkiye'nin dt~ ticaret hacmi iiye iilkelerden Danimarka, Finlandiya, Yunanistan, Liiksemburg ve Portekiz'in yamstra yeni iiye ve aday iilkelerin dt~ ticaret hacimlerinden biiyiiktiir.

Ktsacast, Tiirkiye htzh biiyiiyen ekonomisi, gen9 niifusu, dt~a aytltmt ile AB i9in potansiyel vadeden, dinamik bir aday olarak algtlanmaktadtr. Enflasyon, i~sizlik gibi diger ekonomik gostergeler incelendiginde ise durum pek i9 ayiCI degildir. Tiirkiye, 2005 ytlmda enflasyon oramm %7.72 'ye dii~iirmii~ ancak bu oranla bile 15 iiye iilkenin ortalamast olan %2.1 'in ve yeni iiye iilkelerin ortalamast olan %3.1 'in iizerindedir. Ancak dii~ii~ devam ettigi takdirde 2010 ytlma kadar AB ortalamasma yakla~mast miimkiin olacakttr. i~sizlik oranlan kar~Ila~tmldtgmda, Tiirkiye %10.3 ile Polonya ve Slovakya dt~mda tiim iiye iilkelerin i~sizlik oramndan yiiksektir. 2005 yth itibariyle AB'nin i~sizlik oram ortalamast %7.1 iken Fransa (%9.6) ve Almanya'daki (%9.5) i~sizlik oranlan Birlik i9inde kaygt ile kar~Ilanmaktadtr.

Ekonomik gostergeler baz almdtgmda, Tiirkiye AB i9in fiyat istikranm saglayamamt~, niifusa oranlandtgmda i~siz saytsi fazla, istikrarstz bir ekonomi olarak algtlanmakta ancak bazt yeni iiye iilkelere oranla ekonomisinin daha iyi durumda oldugu goriilmektedir.

Komisyon'un aday iilkeleri izleme raporlannda6, pazar ekonomisi

ayiSindan <;ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Polonya ve Slovenya'nm olumlu, Slovakya, Letonya ve Litvanya'nm ilerleme sagladtgt ancak Bulgaristan ve Ramanya'nm ilerleme saglayamadtgt belirtilmi~tir. Macaristan, Palanya, Slavenya ve Estanya rekabet giicii aytsmdan alumlu, Litvanya ve Letanya'nm ilerleme kaydettigi, Bulgaristan ve Palanya'nm zaytf aldugu vurgulanmt~tir. Tiirkiye'nin piyasa ekanamisi ve rekabet giicii aytsmdan yeni iiye alan bazt iilkelerden daha iyi bir perfarmansa sahip oldugu belirtilmi~tir. Pazar ekanamisinin 1emeli alan kurumsal ve hukuki altyaptsmm ve dinamik ozel sektOrii~ varhgma dikkat 9ekilmi~tir. Piyasalarda devletin etkinligini azaltmak iyin kamu bankalanmn ve bazt devlet i~letmelerinin en ktsa siirede ozelle~tirilmesi, uygun bir denetim

6 Bkz. http://europa.eu.int

92 AB SORECINDE TORKiYE'NIN MAASTRiCHT KRITERLERiNE GORE PERFORMANSI

sisteminin kurulmast gerekmektedir. 1996 ytlmdan itibaren giindemde olan Giimriik Birligi ~er~evesinde Tiirkiye rekabet giiciinii kamtlamt~tlr.

2006 ilerleme Raporu'nda Tiirkiye'nin ekonomik ve siyasal iiyelik kriterlerinde gosterdigi a~amalar siyasi ve ekonomik kriterler olarak iki ba~hk altmda ele ahnmt~tlr. Ekonomik kriterler bOliimiinde: yaptsal reformlar ve makroekonomik istikrar siireci sonucunda kurumsal ortam ve yatmm ortammm iyile~tigi; ekonominin yaptsal donli~iimiinde ilerleme kaydedildigi; enflasyonun onemli oranda dii~tiigii; i~giicii verimliliginin artmaya devam ettigi; kamu finansmanmm konsolidasyonunun sorunsuz siirdiiriildiigii; mali ~effafltgm arttlgt; diizenleyeci ve denetleyeci kurumlann bagtmstzhgmm arttlgt; fiyat liberalizasyonunun devam etttigi, ozelle~tirmelerde yol almdtgt; bankacthk sekt6riiniin onemli ol~iide gii~lendigi; dogrudan yabanct yatmmlann arttlgt; ticari a~tkhgm arttlgt ve ticaret partnerlerinin ~e~itlendigi vurgulanmt~tlr. Bu olumlu geli~melere kar~m, yiiksek oranh biiyiimeye ragmen yarattlan istihdamm smtrh kaldtgt; ki~i ba~ma milli gelirin AB ortalamasmm ancak %25'ine ula~tlgt; pazara serbest giri~ ve ~~kt~m oniinde engellerin bulundugu; cari a~tgm GSYiH'nm % 7' sine ula~tlgt; ticari mahkemelerin yava~ ~ah~t1g1 ve miilkiyet haklanna ili~kin kanunun uygulanmasmm yetersiz oldugu; AR-GE giderlerinin dii~iik diizeyde kaldtgt; KOBi'lerin ~ogunlugunun kaytt d1~1 ekonomide verimsiz faaliyet gosterdigi; rekabet politikasmda eksikliklerin bulunduguna dikkat ~ekilmi~tir.

Avrupa Birligi'nde Ekonomik ve Siyasal Biitiinle~me

AB Antla~mast da denilen Maastricht Antla~mas1, 1999 ytlma kadar Avrupa Toplulugu'nu a~amah olarak once ekonomik ve parasal birlik, sonra da siyasal birlik haline getirmeyi hedeflemi~tir. Dye iilkeler arasmdaki sosyal, kiiltiirel, ekonomik ve politik farkhhklar ~e~itlilik yarattrken, ekonomik, politik ve idari biitiinle~mede sorunlara neden olmakta ve biitiinle~me siirecini zorla~tlrmaktadtr. A vrupa ile biitiinle~me siirecinin temel ogeleri ekonomik biitiinle~me, hukuki ve idari biitiinlqme ve nihai hedef olarak siyasal biitiinle~me olarak tammlanabilir.

AB 'ye iiyelik kriterleri, Roma Antla~mast ( 1957), onu degi~tiren Maastricht ( 1992) ve Amsterdam t 1999) Antla~malan ~eryevesinde belirlenmi~ AB Antla~mast kapsammda yer almaktadtr. Tiirkiye'nin AB iiyeligi siirecinde, ekonomik, siyasal, sosyal ve hukuksal alanda kar~tlamast gereken Maastricht ve Kopenhag ( 1993) kriterleri bulunmaktadtr. Siyasal biitiinle~me yo lunda en onemli ad 1m 'tam liyeligin siyasi kriterleri' olarak da amlan Kopenhag kriterleri, AB 'ye iiyelik slirecinde aday i.ilkenin yerine getirmesi gereken bir onko~ul olarak kabul edilmi~tir. AB 1993 ythnda

''


Kopenhag Zirvesi'nde, Merkezi ve Dogu Avrupa tilkelerinin Birlik tiyesi olabilecekleri ac;tklanmt~ ve tam iiye olmak isteyen adaylar ic;in kriterler belirlenmi~tir. Bu kriterlere Liiksemburg (1997), Cardiff (Haziran 1998) ve Viyana Zirvelerinde (Arahk 1998) yeni kriterler eklenmi~tir. Kopenhag Zirvesi'nden c;tkan sonuc; tic; ba~hk altmda toplanabilir (iKV, 2002: 1-3).

• Siyasi kriterler: Aday tilke demokrasi, hukukun iisttinltigti, insan haklan, azmhklara saygt ve azmhklann korunmasmm gtivence altma almdtgt istikrarh bir kurumsal bir yaptya sahip olmahdtr.

• Ekonomik kriterler: Aday tilke, i~leyen bir piyasa ekonomisi ve AB ic;inde rekabetc;i baskt ve piyasa gtic;leriyle ba~a c;tkabilme kapasitesine sahip olmahdtr.

• Topluluk Miiktesebatmm Kabulii: Aday tilke, siyasi ekonomik ve parasal birlik amac;lanna uyum dahil olmak tizere, AB mevzuatmt tistlenebilme ve uygulayabilme kapasitesine sahip olmahdtr.

1. Siyasi Biitiinle~me:

Siyasi kriterler kapsammdaki kavramlardan demokrasi ve hukukun iistiinliigii, aday tilkede siyasal c;ogulculuk, ifade ozgi.irltigti ve din sec;me ozgtirltigtinti kapsayacak anayasal garantinin bulunmasz; kamu kurumlarmm normal i~levlerini yerine getirmelerini saglayan demokratik kurumlarm, bagzmszz yargmm ve anayasal kurumlarm varhgz ve farkh siyasi partilerin iktidara gelmesini saglayacak ozgiir ve diiriist bir sec;im siirecinin olmasz olarak tammlanmt~tlr. jnsan haklan ise A vrupa Konseyi'nin insan Haklan ve Temel Ozgtirltiklerin korunmast hakkmdaki sozle~meye taraf olunmasz ve Avrupa Konsey'i insan Haklan Mahkemesi'ne bireysel ba~vuru hakkzmn tamnmasz olarak belirtilmi~tir. Azmlzklara saygz, Avrupa Konseyi'nin Ulusal azmhklann Korunmast Hakkmda <;erc;eve Sozlqmesine uyulmasz ve A vrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafmdan kabul edilen tavsiye kararma uyulmasz olarak vurgulanmt~tlr.

1996 ythnda Avrupa Komisyonu 'Giindem 2000' adh raporunda Slovakya ve Ttirkiye siyasi kriterler ac;ISlndan uyum saglamayan iilkeler olarak degerlendirilmi~tir. Tiirkiye, insan paklan ihlali, azmhklara davram~ bic;imi, ordunun hakimiyeti, Gtineydogu Anadolu sorununun askeri yontemle c;oztimlenmesi, siyasi c;oztim tiretilmesi ve kom~u tilkelerle olan sorunlann uluslararas1 hukuka uygun <;6zlimlenmesi konulannda yetersiz bulunmu~tur.

e ~u,k..L~/

94 AS SORECiNDE TORKiYE'NiN MAASTRICHT KRITERLERiNE GORE PERFORMANSI

Liiksemburg Zirvesi ile tam iiye adaylan iir;: gruba aynlmt~tlr (Karluk, 2005: 690). Birinci grup iilkeler arasmda Macaristan, Polonya, <;ek Cumhuriyeti, Estonya, Slovenya ve Ktbns bulunmaktadtr ve bu iilkeler tam iiyelik gorii~melerine 1998 ythnda ba~lamt~tlr. ikinci grup iilkeleri Slovakya, Romanya, Bulgaristan, Litvanya ve Letonya olu~turmaktadtr. Tiirkiye tek ba~ma iir;:iincii grup iilke olarak tammlanm1~t1r. Ttirkiye'nin AB 'ne yakmla~masm1 saglayacak 'A vrupa Stratejisi' hazirlamastm onerilmi~ ve Tiirkiye Avrupa Konferansma davet edilmi~tir. Ancak Yunanistan, Ktbns, azmhklar ve insan haklan konusunda Ttirkiye'den istenilen ko~ullar Ttirkiye tarafmdan kabul edilebilir olarak gortilmemi~ ve Arahk 1997'de AB ile ili~kiler asktya ahnmt~ttr. Cardiff Zirvesi ile bazt iilkelerin iiyelik stirecinin htzlanabilecegi vurgulanm1~, Ttirkiye ir;:in de bir izleme raporunun haztrlanmasma karar verilmi~tir. Viyana Zirvesi ile Ttirkiye'yle ili~kilerin geli~tirilmesine ve A vrupa Stratejisi 'nin ilerletilmesine karar verilmi~tir. 10 Arahk 1999 tarihli A vrupa Zirvesi 'nde Ttirkiye'nin aday iilke olarak kabul edilmesi ile yeni bir donem ba~lamt~tlr.

17 Arahk 2004 tarihinde Briiksel'deki AB Konseyi Zirvesi'nde, Avrupa Komisyonu'nun 6 Ekim 2004'te haztrladtgt rapor ve tavsiye karan dogrultusunda Ttirkiye ile mtizakerelerin 3 Ekim 2005 tarihinde ba~lamasma oybirligi ile karar verilmi~tir. A vrupa Komisyonu tarafmdan haztrlanan rapor ve tavsiye karan, Ttirkiye ile yiiriitiilecek olan miizakerelerin temel yaptsmt belirlemektedir. 2004 ilerleme Raporu' nda Ttirkiye'nin siyasi alandaki olumlu geli~melerin, hukuk, yargz, yolsuzlukla miicadele, milli giivenlik kurulu ve ordu, sivil siyasi haklar, insan haklarz ve azznlzk haklarz alanlannda gerr;:ekle~tigi ancak infaz yasa taslagmm ve Ceza Usulti Yasa Taslagt'nm onaylanmamas1, Ceza Yasas1'nm ytiriirliige girmemesi, Temyiz Mahkemeleri ve Dernekler Yasas1'mn ytiriirliige girmemesi, Siyasi Partiler Yasas1 'nm A vrupa standartlanna uymayan maddelerinin kaldmlmamas1 gibi alanlarda yetersizliklerin mevcut oldugu vurgulanmaktad1r.

Mtizakerelere yonelik yakla~rmda nihai hedef tam iiyelik olmakla birlikte ar;:Jk-ur;:lu mtizakere si.ireci dikkat r;:ekici bir unsur olarak kar~1m1za ylkmt~hr. Ttirkiye, tam tiyelik mtizakerelerinin ba~langiCl ir;:in ongoriilen insan haklanna yonelik mevzuat uyumu, adatet sisteminin etkin i~leyi~i ve Ktbns dahil olmak iizere tum yeni AB tiye tilkelerini kapsayacak ~ekilde Ortakhk Anla~mast'nm geni~letilmesi ~artlanm yerine getirerek, 3 Ekim 2005 tarihinde AB ile tam tiyelik mtizakerelerinin ba~lamasm1 saglamt~tir. Miizakere siireci ile AB-Ttirkiye ili~kileri ycni bir don erne girereken AB, tiyelik oncesi siire<;:te reform surecine destek olma ve siyasi ktiltiirel

. ' '

1 1 ~ r AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI 95

~ diya1ogu gu91endirme konu1annda da Ttirkiye'ye yardtmct o1ma karan t a1mt~tlr.

f 2006 i1erleme Raporu'nda7 siyasi kriterler, demokrasi ve hukukun ~: ustiinliigii, insan haklarz ve azznhklarzn korunmas1, bOlgesel konular ve I uluslararasl yiikiimliiliikler 9er9evesinde ele almmt~tlr. Olumlu geli~me1er I o1arak, Kopenhag siyasi kriterlerine ili~kin bir dizi alam kapsayan yeni bir J reform paketinin parlamentoya sunu1mast, AB Genel Sekreter1igi ~ o1u~turulmast, kamu idaresi refonmmda yasal geli~melerin olmas1, f mahkeme1erin A vrupa insan Hak1an Soz1e~mesini uygulamaya devam I etmesi, oltim cezas1m kald1rmaya yonelik protokoltin ve yolsuzluga kar~1 i Bir1e~mi~ Milletler Sozle~mesinin yiiriirliige girmesi, oztirltilerin ve kadm t; hak1an konusunda toplumsa1 bilincin artmas1 olarak ozetlenmi~tir. i Merkeziyet9ilik, sivil-asker ili~kileri, mahkemelerin bagtmstzhgt, kamu f idaresi ve yarg1 sistemindeki yolsuzluk, milletvekili dokunulmazhklan, ~. f insan haklanna ili~ki~ kur_umsal 9er9evenin eksikligi, Turk Ceza

Kanununun 301.maddesi, sendtkal haklar, Mtisltiman olmayan topluluklann kar~Ila~tlklan sorunlar, Gtineydogu'daki sosyo-ekonomik gii9liikler, Ek Protokoltin uygulanmamas1 konulannda siyasi alanda yetersizliklerin oldugu vurgulanmi~tlr.

2. Ekonomik Biitiinle~me:

1988 yllmda Delors Raporu'nda ongoriilen Ekonomik ve Parasal Birligin (EPB) kurulmas1 ii9 a~amadan olu~maktad1r. Ekonomik ve parasal birligin ger9ekle~mesi i9in; (1 )sermaye hareketlerinin serbestle~mesi (2)fiyat istikrannm saglanmas1 (3)kamu maliyesinin dtizeltilmesi (4)merkez bankalannm bagtmstzla~tmlmast gerekmektedir (Dura ve Atik, 2003: 117).

i 1990-1994 ylllanm kapsayan Birinci A~ama' da sermaye hareketleri i liberalizasyonu ile tiye tilke ekonomi ve maliye politikalan f yakmla~tmlmi~ttr. ikinci A~ama, 1994-1999 doneminde ger9ekle~mi~,

Avrupa Para Enstitiisti (1994) ve Avrupa Merkez Bankas1 (1998) kurulmu~ f ve Mayts 1998 tarihinde tiye iilkelerin para birimleri birbirlerine kar~I t sabitlenmi~tir. 1999-2002 ylllan arasmda U9iincti A~ama ile ingiltere ve

Danimarka dt~mdaki tiyeler Tek Para'ya ge9meyi kabul etmi~tir. Bu stire9 i9inde ortak para politikasmm olu~tufUlmast, ekonomik politikalarm yakmla~tmlmast i9in doviz kuru, enjlasyon, faiz oranz, biitr;e apgl ve kamu borr;larznz kapsayan ko~ullardan olu~an ekonomik btittinle~me olytitleri belirlenmi~tir (Dura ve Atik, 2003: 119).

7 Bkz.www.tobb.org.tr/abm/haberler/epb!IlerlemeRaporu


EPB' in gers;ekle~mesinin ko~ulu olan 'Maastricht kriterleri 'ne gore, iiye ve aday iilkelerin ekonomik as;tdan degerlendirilmesi be~ makroekonomik ols;iit s;ers;evesinde yaplldtgmda Tiirkiye'nin goreceli konumunu daha net olarak ortaya s;tkacaktlr.

I. Doviz Kuru OI~iitii: "Vye iilkenin parasz doviz kuru mekanizmaszna (DKM II) dahif ve son iki yzlda devaliie edilmemi~ ofacaktzr. jkili kur, iilke parafarzna gore yiizde ±2.25 aralzgtnda dalgalanabilecektir. Vlkenin para birimi, en az iki yzf siireyle Avrupa Para Sistemi 'nin normal dalgalanma smtrlarz il;inde kabru.y olmczltdlf'. "

AB'de ekonomik ve parasal birligi olu~tunnaya yonelik ilk onemli adtm Arahk 1969 tarihinde yaptlan La Haye Zirvesi'nde attlmt~tlr. Bretton Woods sisteminin s;okmesiyle, bu gorii~ Hannover Zirvesi'nde hedef olarak belirlenmi~, Haziran 1988 tarihinde Delor's Raporunda sunulmu~ ve Madrit'te yaptlan Topluluk Zirvesi'nde kabul edilmi~tir. Os; a~amah parasal birlik; sennayenin serbest dola~tmtyla enflasyon, finansman ve doviz kuru dalgalanmalannm giderilmesi, AB paralannm doviz kurlanndaki degi~imlerinin ekonomik politikalarla kontrol altma almmast ve A vrupa Para Enstitiisii'niin kurulmast ve ulusal paralann birle~tirilerek tek para birimi olan ECU'ya ges;ilmesinden olu~maktadtr. Maastricht Antla~mast 'nda ECU olarak adlandmlan para birimi Arahk 1995 tarihinde ozellikle Almanya'nm yogun tepkisi iizerine Madrid Zirvesi'nde Euro olarak degi~tirilmi~tir (Dyker, 1999: 143). Euro'ya ges;i~in 3 a~amada gers;ekle~mesine karar verilmi~tir (Karluk, 2003: 560-565). Birinci a~amada parasal birlige ges;meye haztr olan lilkeler saptanmt~, Doviz Kuru Mekanizmast II (DKM II) ve s;evrim oranlan belirlenmi~tir. 2 Mayts 1998'de Avrupa Parasal Birligi'ne kattlan lilkelerin paralannm ikili donii~iim oranlannm sabitlenmesinden sonra ikinci a~ama I Ocak 1999'da ba~lamt~, APB'nc katllan iiye iilkelcrin ulusal para birimlcri Euro'ya kar~t sabitlenmi~ ve Euro kaydi para birimi olmu~tur. Os;iincii a~ama I Ocak 2002 tarihindc gcrs:ekle~mi?, Euro kagtt vc madeni paralan alt1 ayltk siire i<;:in ulusal paralarla birlikte tedaviilde kullamlmaya ba~lamm~, Euro'nun ulusal raralarla degi~im slireci ba?lann? vc 1 Temmuz 2002 tarihi itibariyle piyasadaki tek para birimi olmu?tur.

Belirlenen iki yllhk donemin b,a?mda sabit yerel para ile Euru arasmda bir referans kur belirlenmekte, bu iki ytlhk donemde bu referans kurdan dalgalanmalar ±%2.25 ile stmrlandmlmakta ve paranm devalUe edilmemesi gerckmcktcdirx. Boylece i.lye Ulke paralan curo ortak paydali ikili merkezi

x Bkz. http://europa.eu. int


kurlara sahip olmaktadtr9• Dogu ve Batt Almanya'nm birle~mesi, 1990'h

y11larda ya~anan resesyon ve A vrupa' nm bazt yapt~al sorunl~n Euro Bolgesi'nin gen;:ekle~mesini 2002 ytlma ertelemi~, Ingiltere, Isve<;: ve Danimarka dt~mda kalan AB tilkeleri Ocak 2002'de tek para birimi Euro'ya ge<;:mi~ ve parasal birlik alanmda onemli bir ba~an saglanmt~ttr. Euro Bolgesi'nde, Euro'nun kullamlmastyla, aktif biiyiime, doviz kuru riski ve arbitraj kanndan annma, faiz oranlannda dii~ii~ hedeflenmi~tir.

Tablo 2. A vrupa Birligi Ulkelerinin Do viz Kurian

ABD Dolarma kar~1 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

bankalar aras1 oran

ABUye Para Ulke1er Birimi

Avusturya Euro/

11.7965 13.7044 14.6137 15.5343 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Schilling

Bel9ika Euro/

34.607 40.176 42.8419 45.5406 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Franc

Danimarka Krone 6.3986 7.4101 7.9272 8.4352 7.087 5.9319 5.4541 6.3136

Fin1andiya Euro/

5.101 5.9216 6.3145 6.7123 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Markka

Frans a Euro/

5.622 6.5329 6.9664 7.4052 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Franc

A1manya Euro/

1.6768 1.9471 2.0771 2.208 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Mark

Yunanistan Euro/

282.84 339.365 361.884 384.681 0.954 0.7967 0.7331 0.8444 Drachma

irlanda Euro/ Punt 0.6757 0.7844 0.8364 0.8891 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444

ita1ya Euro/ Lira 1,660 1,928.40 2,056.36 2,185.90 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444

Liiksemburg Euro/

34.6 40.176 42.8419 45.5406 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Franc

Portekiz Euro/

172.16 199.667 212.916 226.329 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Escudo

ispanya Euro/

142.66 165.71 176.706 187.837 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Peseta

isve9 Krona 8.1351 8.5271 9.4158 10.571 8.7466 7.2449 6.6137 7.9624

Hollanda Euro/

1.8895 2.1948 2.3404 2.4878 0.9541 0.7967 0.7331 0.8444 Guilder

ingiltere Pound 0.6029 0.6186 0.6699 I 0.6892 0.6235 0.5625 0.5192 0.5813

* , , .. • IU Euro ya ger;t~te 1 € ya denk yerel para bmmt

Kaynak: The Currency Site www.oanda.com (3 I Arahk sonu degerleri)

9 Bkz. Giimriik Birligi Siirecinde Tiirkiye, 1995. www.deltur.cec.eu.int 10

Euro' ya ge9i~te 1 Euro'ya denk gelen yerel para birimi i9in bkz. Ek Tablo 2.

98 AB SORECiNDE TURKiYE'NiN MAASTRICHT KRlTERLERiNE GORE PERFORMANSI

1999 ythnda 1.16 dolar/euro paritesinden tedavule <;tkan Euro, ABO Dolar't kar~tsmda 2000 yilt ~ubat ayma kadar 1 Oolar' dan yuksek paritede kaldtktan sonra deger kaybetmeye ba~lamt~, Haziran 200 1 tarihinde parite 0.8532 duzeyine du~mli~ttir. Bu tarihten sonra tekrar deger kazanmaya ba~layan Euro, Kastm 2002'de 1 dolar duzeyine <;tkmt~ ve Kastm 2004'de I .3670 ile en yuksek duzeye ula~mt~ttr. Bu yukseli~te en buyuk etkenler ikiz kriz olarak gosterilen ABD'nin yliksek btit<;e (GSMH'mn %3.5'u) ve cari i~lemler ac;:tgi (GSMH'nm %6'st) vermesi ve buna ek olarak ABO'de faizlerin AB 'deki faizlerin <;ok altmda kalmas1d1r.

1999'dan 2000 ytlma ge<;erken ABD Oolar'ma kar~I tUm AB uyelerinin para birimleri deger kaybetmi~, bu deger kaybt Pound'da 0/t)7.6, isve<; Kronu'nda %9.4, Oaniinarka kronu'nda ise %6.5 olarak gen;:ekle~irken, diger Ulkelerde %6.2 civannda kalmt~ttr. 2000'den 2001 ytlma ge<;erken isvec;: Kronu'ndaki %10.9'luk ve Poundaki %2.8'lik deger kaybt dt~mda tum para birimleri %5.9 ile %6.0 arasmda dalgalanma gostermi~tir. 2002 ytlmda Euro Bolgesi olu~urken, Danimarka Kronu ~,'Q 19, isve<; Kronu %20.9, Pound %10.5 ABO Dolar'ma kar~t deger kazanmt~tlr. 2003 ve 2004 ytllannda Euro bolgesi dt~mda kalan iilkelerin para birimleri yakla~tk aym oranlarda deger kazamrken, Euro ABD Dolar'ma kar~I %19.8 oramnda deger kazanmt~tlr. 2005 ythnda ise bu iilke para birimleri dolar kar~tsmda deger kaybetmi~tir.

AB 'ne yeni uye olan iilkeler Euro 'yu tek para birimi olarak kabul etmeleri gerekmektedir. Euro Bolgesine dahil olmadan DKM II'ye kattlmayt talep eden yeni uyeler i<;in iki ytlhk donemin ba~mda sabit yerel para ile Euro arasmda bir referans kur belirlenmi~ ve referans kurdan dalgalanmalar ±% 15 ile smtrlandmlmt~tlr. Belirlenen bu sure i<;inde paranm devalUe edilmemesi gerekmektedir 11. 1 Mayts 2004 tarihinde yedi yeni uye ulkenin Merkez Bankalan OKM II'na katthm anla~masmt imzaladtlar. Estonya, Litvanya ve Slovenya Haziran 2004'te, Ktbns R.C. Nisan 2005'te, Letonya ve Malta Mayts 2005'te OKM II'ye kattlml~lardtrl2. C::ek Curnhuriyeti, Macaristan ve Polonya hentiz OKM II 'ye katilmamJ~lardtr. OKM II'ye giren yeni uyeler iki ytl ic;:inde APB'ne kattlmayt hedeflemi~ ancak daha soma bu ivme yava~latm~tir. Estonya vc Litvanya APB'e girme hedefini 2007, Letonya 2008 ol<irak belirlemi~ iken bu tarihler ileriye attlmt~tlr. Ktbns Rum Kesimi ve Malta 2008, Slovakya 2009 olarak belirlemi~tir. ('ek Cumhuriyeti 2010, Macari stan 2012 olarak hedef a<;tklarken Polonya baglaytct bir tarih vermekten ka<;mmaktadtr. 1998-2005

11 Bkz. http://europa.eu.int 12Euro'ya gec;i~te 1 Euro'ya denk gelen yerel para birimi ic;in bkz. Ek Tablo 3.

:~ l

t ; l

j ·l

,;I ;?J

~,,~.; ,, 1

l ~


donemi i9in yeni iiye iilkelerin yerel para birimlerinin degerleri Tabla 3 'te verilmektedir.

Tablo 3. A vrupa Birligi'ne Yeni Uye Ulkelerin Doviz Kurian

ABD Dolarma kar~I 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Bankalar aras1 Oran

K1bns R.K. Pound 0.4993 0.5757 0.6104 0.6527 0.5485 0.4687 0.4313 0.485

<;:ekCum. Koruna 30.185 35.968 37.651 36.125 30.14 26.03 22.358 24.539

Estonya Kroon 13.3408 15.5814 16.6177 17.76 14.9318 12.4681 11.4736 13.215

Macari stan Forint 216.2 253.636 281.15 277.54 225.58 208.3 180.44 213.38

Latviya Lats 0.5676 0.5859 0.6279 0.6316 0.5864 0.535 0.5132 0.5889

Litvanya Litas 4.0016 4.002 4 3.9969 3.2943 2.7508 2.5314 2.9156

Malta Lira 0.3791 0.4124 0.438 0.4519 0.3996 0.4082 0.3191 0.3639

Polonya Zloty 3.5103 4.142 4.135 3.982 3.8429 3.7569 2.9987 3.2673

Slovakya Koruna 36.954 42.4731 46.776 48.617 39.812 32.83 28.452 32.073

Slovenya Tolar 162.21 198.51 226.95 252.57 223.1 192.69 179.29 202.563

Kaynak: The Currency Site www.oanda.com (31 Arahk degerlen)

May1s 2004 'te tam iiye alan on iilkenin son iki yildaki kur dalgalanmalan incelendiginde, 1999 yilmda tiim para birimleri Dolar' a kar~I deger kaybetmi~ ve dalgalanmalar %0.01 (Litas) ile %18.2 (Tolar) arasmda ger9ekle~mi~tir. 2000 yilmda Litas d1~mda tiim para birimleri deger kaybetmeye devam etmi~ ancak dalgalanma oranlan goreceli olarak daha az olmu~tur. 2001 yilmda Forint, Litas ve Zloty deger kazamrken, 2002 yilmda on iilkenin de para birimleri %3.6 (Zloty) ile %23.0 (Forint) oranlan arasmda Dolar' a kar~I deger kazanm1~t1r. 2003 ve 2004 yillarmda para birimlerinde degerlenme devam etmi~ (2003 Malta Lirast d1~mda) ve oranlar yine 90k farkh arahklarda ger9ekle~mi~tir. 2004 yilmda Malta Liras1 %27.9 deger artl~I ile en fazla deger kazanan para birimi olurken, Lats %4.2 ile en dii~iik diizeyde kalmi~tlr. 2005 ythnda ise yeni iiye iilkelerin para birimlerinin hepsi dolar kar~ISlnda %8-%15 arast deger kaybetmi~tir. Aym donem i9in aday i.ilkelerin para birimlerindeki dalgalanmalar Tabla 4'te verilmektedir.

. ·,. (

...

100 AB SOREC!NDE TORK!YE'l'Ji~J MAASTRiCHT KRiTERi...ERiNE GORE PERFORiviANSI

Tablo 4. Avrupa Birligi'ne Aday Ulkelerin Di:iviz Kurian

Bulgaristan Romanya H 1rvatistan Tlirkiye ABO Dolanna --kar~1 bankalar Leva Lei Kuna Lira

aras1 oran 1998 1.676.60 11,040 6.307 3 15,480 1999 1,905.80 18,335 7.659 542,750 2000 2.07'!* 25,940 8.097 670.800 2001 2.207 32,77S 8.70S 1.47-!.525 2002 un:; .14.4~R 74"6 1,669.000 2003 1.55') 33.5K:i.OO 6.35'J 1,423.455 2004 1.445 29, 72~.00 5.841 1.3438** 2005 1.656 31,238.00 6.214 1.3544

*5.07.1999 tanh11tlbanyle I Yem Leva 1000 Esk1 Leva'ya e~Jtlemni~tlr. ** 01.01.2004 tarihi itibariylc I Yeni Tiirk Liras1 1000 000 Eski TUrk Lirasma e~itlenmi~tir. Kaynak: The Currency Site www.oanda.com (31 Arahk degerleri)

1998-2005 doneminde aday tilkelelerin para birimlerinin yliksek oranlarda dalgalanmalar gosterdigi gortilmektedir. Bulgaristan 2000 y!lmda Dolar'a kar~1 %15.9 deger kaybma ugrayan Leva'den us; stftr atm1~ ve 1 Yeni Leva 1000 Eski Leva'ya e~itlenmi~tir. 200 I y!lmda %2.6 deger kazanan Leva, 2002'de %17.7, 2003'de %20.2, 2004'de %7.9 oranlannda Dolar'a kar~1 deger kazanmt~tlr. 2005 yilmda ise %12.7 deger kaybetmi~tir. Lei Dolar'a kar~1 I999-2001 ylllannda %20 ile %40 arasmda deger kaybederken, bu oran 2002 y!lmda %4.8'e gerilemi~ ve daha sonraki y!llarda %2.5 ve %I2.9 oranlannda deger kazanmt~tlr. 2005 yilmda %4.8 tekrar deger kaybetmi~tir. Tlirkiye, 200 I Subat'mda %36 oranmda devaliiasyon yapmt~ ve c;:apa doviz kum sisteminden dalgah kur uygulamasma gec;:mi~tir. 1 Ocak 2004 itibariyle TL'den altl siflr atllmt~ ve I YTL OOO,OOOTL 'ye e~itlenmi~tir. Kriz y!llannda yiiksek dalgalanmalar olmasma kar~m 2003 yiimda TL Dolar kar~tsmda reel olarak %17.2, 2004 y1lmda %5.9 oranmda degerlenmi~, yine yll sonu kurlan esas ahndtgmda Euro'nun Dolar'a kar~t deger kazanmas1 nedeni ile TL, Euro'ya kar~t 2003'te %2.1, 2004'de %2.5 deger kaybetmi~tir. YTL'nin Do1ar'a kar~t degerlenmesi ozellikle dolar bazli ithal mallannm tilkeye giri~ini yi.ikseltmi~ ve enflasyonun belli bir olc;:iiye kadar kontrol altma almmasmt saglamt~tlr. Bu donemde Euro'nun da Dolar'a kar~I deger kazanmt~ olrnas1 nedeniyle YTL Dolar'a kar~1 aynt olc;:Ude deg~r kazanmatm~ttr. Ancak reel kur olarak baktldtgmda YTL Euro'ya kar~1da degerlenmi~ ve bu dumm zaman ic;:erisinde cari ac;:tgt olumsuz yonde etkilemi~tir. Satm alma giicii paritesi teorisine gore kumn uzun donemde i.ilkeler arasmdaki enflasyon farkt kadar artacag1 gozoniinde tutulursa. YTL'nin bu para birimleri kar~1smda deger yitirecegi bir gerc;:ektir. Ancak ttim AB'ne aday illkeler ve enflasyon ile ba~anh miicadele veren geli~mekte olan iilkelerde gortildiigti gibi, enflasyon

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi lOl

f: rk1na ragmen makroekonomik dengelerdeki iyile~meler ve ileriye doniik ~urnlu beklentiler nedeniyle YTL'de 2005 yll1 sonu itibariyle reel ve hatta ~orninal bazda deger kazanm1~tlr. Bu sure<;ten ge<;mi~ diger ulkelerin deneyirnleri, mi.izakerelerin ba~lamas1 ile iilke para birimlerinin ciddi oranlarda degerlendigini gostermektedir. Bunun nedeni muzakerelere ba~lanmas1 ile birlikte ilgili Ulkenin risk diizeyi du~erken buylime potansiyeli ayn.1 ~ekilde .'!e h.at:a .artarak devam etmektedir. Diger bir deyi~le, adeta blr Avrupa ulkes1 nsk1 olarak alg1lanmaya ba~lanmakta fakat geli~mekte olan ulke ekonomik potansiyeli de dikkate almmaktad1r. Bu seviye d1~ ticaret ve cari i~lemler dengesi a<;1smdan negatif gori.insede daha once aym sureci ya~am1~ i.ilkelerin deneyimleri bu olumsuzlugun verimlilik art1~1 ve dogrudan yatmmlann artmas1 ile giderilebildigini gostermektedir.

2. Enflasyon Ol~;iitii: "Uye iilkenin 12 aylzk enjlasyon ortalamasz, en dii§iik enflasyonlu iic; iilke ortalamaszm yiizde 1.5 puandan.fazla gec;memelidir."

Enflasyon oranlannm para birligi i<;in kriter olarak kabul edilmesinin nedeni, birbirinden uzakla~an enf1asyon oranlannm iki iilkenin ahm gucuni.in birbirinden uzakla~masma neden olacag1 ve bunun da doviz kurlanndaki degi~meyle duzeltilebilecegi varsaytmtyla, sabit kur rejiminin 96kmesi olasthgma dayanmaktad1r (Kar ve Ankan, 2003: 182). Bu nedenle benzer enflasyon oranlannm olmas1 parasal birligin ba~anyla

surdurulmesinde onemli bir etkendir. 1998-2005 donemi enflasyon gostergeleri Tablo 5'te verilmi~tir.

Tablo 5. Avrupa Birligi Ulkelerinde Enflasyon Oram (TUFE, %)

1998 1999 2000 2001 Avusturya 0.8 0.5 2.0 2.3 Bel9ika 0.9 1.1 2.7 2.4 Danimarka 1.8 2.5* 2.9* 2.4 Finlandiya \.4 1.3 3* 2.7 Fransa 0.7 0.5 \.8 1.8 A1manya 0.9 0.6 1.5 2.0 Yunanistan 4.5* 2.1 * 2.9* 3.7* ir1anda 2.2 2.5* 5.2* 4* ita1ya 2.0 1.7 2.6 2.3 Uiksemburg 1.0 \.0 3.2* 2.7 Portekiz 2.2 2.2* 2.8* 4.4* : ispanya 1.8 2.2* 3.5* 2.8 is vee; 1.0 0.5 1.3 2.7 Hollanda 1.8 2.0 2.3 5.1 * ingiltere 1.6 1.3 0.9 1.2

.. *Enflasyon ol9i.iti.ini.in yenne getm1memes!. Kaynak: lMF World Economic Outlook Database

2002 2003 2004 1.7 1.3 2.0 1.6 1.5 1.9 2.4 2.1 1.2 2.0 1.3 0.1 1.9 2.2 2.3 1.4 1.0 1.7

3.9* 3.4* 3.0 4.7* 4* 2.3 2.6 2.8* 2.3 2.1 2.0 2.2

3.7* 3.3* 2.5* 3.6* 3.1 * 3.1* 1.9 2.3 1.0

3.9* 2.2 1.4 1.3 1.4 1.3

2005 2.1 2.5 1.8 0.8 1.9 2.0

3.5* 2.2 2.3 2.5 2.1

3.4* 0.8 1.5 2.0

102 AB SURECiNDE TURKIYE'NIN MAASTRICHT KRITERLERINE GORE PERFORMANSI

1998-2005 donerninin sekiz ytlhk ortalarnasma gore en dii~ilk enflasyonlu iilkeler %1.1 ile Alrnanya ve ingi1tere, %1.3 ile isve<; oldugu gorii1rnektedir. Y lllar bazmda incelendiginde en dii~iik enflasyonlu ii<; iilke ortalarnasmm yiizde 1.5 puandan fazla olrnarna olyiitti; 1998' de %2.3, 1999' da %2.0, 2000'de %2.7, 2001 'de %3.2, 2002'de %2.9, 2003'de %2.7, 2004'de %2.3 ve 2005'te %2.6'dtr. Yunanistan, irlanda, Portekiz, ve ispanya'mn enflasyon ol<;iitiinii genelde kar~llayarnadtklan goriilrnektedir. Danirnarka 1999 ve 2000, Finlandiya 2000, italya 2003, Liiksernburg 2000, Hollanda 200 I ve 2002 ylllannda enflasyon 6l~Yiltilniin iizerinde kalrnt~lardtr. Alrnanya 2000-2003 ylllan arasmda en dii~tik enflasyon oranma sahip tiy tilkeden biri olrna ozelligi ile enflasyon ol<;iittinde en ba~anh iilke konurnundad1r. 2005 ythnda Yunanistan ve ispanya dt~mda tUm iilkeler enflasyon ol<;iittinii kar~llamt~lardtr. AB 'ne yeni iiye tilkeler i<;in aym doneme ait enflasyon oranlan Tablo 6'da verilmektedir.

Tablo 6. Avrupa Birligi'ne Yeni Uye Ulkelerin Enflasyon Orant (TUFE, %)

1998 1999 2000 2001

Ktbns R.C. 2.2 1.6 4.1 * 2.0 CekCum. 10.7* 2.1 * 4* 4.7* Estonya 8.2* 3.3* 4* 5.8* Macaristan 14.2* 10* 9.8* 9.2* Letonya 4.7* 2.4* 2.6 2.5 Litvanya 5.4* 1.5 1.1 1.6 Malta 3.8* 2.2* 3.1 * 2.5 Polonya 11.8* 7.3* 10.1 * 5.5* Slovakya 6.7* 10.7* 12* 7.3* Slovenya 8* 6.2* 8.8* 8.4* *Enflasyon ols;iitiiniin yerine getirilmemesi. Kaynak: IMF World Economic Outlook Database

2002 2003 2004 2005

2.8 4.1 * 2.3 2.6 1.8 0.1 2.8* 1.8

3.6* 1.3 3* 4.1* 5.3* 4.6* 6.8* 3.6* 1.9 2.9* 6.2* 6.8* 0.3 -1.1 1.2 2.7* 2.6 1.9 2.7* 2.5 1.9 0.8 3.5* 2.1

3.3* 8.5* 7.5* 2.7* 7.5* 5.6* 3.6* 2.5

Sekiz ytlhk donemde en dii~lik enflasyon ortalamas ma sa hip lilke %1.3 ile Litvanya olmu~tur. Ytllar bazmda incelendiginde enflasyon ol<;tittinti, Macaristan ve Slovakya hi<; bir sene kar~t!ayamamt~ttr. Slovenya ise ilk defa 2005 ythnda ol<;titti kar~Ilamt~ttr. (:ek Cumhuriyeti 2002, 2003 ve 2005, Estonya 2003, Letonya 2000, 2001 ve 2002, Malta 200 I, 2002 ve 2003 ytllan dt~mda enflasyon ol<;iittintin tizerinde kalm1~ttr. Ktbns Rum Kesimi goreceli olarak daha ba~anh olmu~tur. 2005 yllmda Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya ve Slovakya enflasyon olvtittinii kar~IIayamamt~tir. Y eni tiye tilkelerin enflasyon oranlanmn eski iiye i.ilkelerin ortalamalannm tizerindedir. Eski ve yeni tiye ulkelerin enflasyon performanstm aday tilkelerle kar~t!a~ttrabilmek amact ile aday i.ilkelerin enflasyon oranlan Tabla 7'de verilmi~tir.

'

1

1 l l I 1

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISi 103 -Tablo 7. Avrupa Birligi'ne Aday Ulkelerin Enflasyon Oram (TUFE, %)

Bulgaristan Romanya H1rvatistan T urkiye

1998 18.8* 59.1 * 5.7* 83.6*

1999 2.6* 45.8* 4.0* 63.5*

2000 10.4* 45.7* 4.6* 54.3*

2001 7.5* 34.5* 3.7* 53.9* 2002 5.8* 22.5* 1.7 44.8* 2003 :2.3* 15.3* 1.8 25.2* 2004 6.1 * 11.9* 2.1 8.6* 2005 5.0* 9.0* 3.3* 8.2*

*Enflasyon olyiitiiniin yerine getirilmemesi. Kaynak: IMF World Economic Outlook Database

Enflasyon oranlan kar~Ila~tmldigmda, sekiz y1lhk donemde Tiirkiye'nin %42.7 ile en yiiksek ortalama enflasyon oranma sahip oldugu, Romanyana'nm %29.4, Bulgaristan'm %6.7 ile Tiirkiye'yi izledigi goriilmektedir. H1rvatistan 'm enflasyon verileri 2002 yllma kadar kriterin iizerinde olmasma kar~m hep tek haneli rakamlarda kalm1~ ve 2005 yllma kadar olan ii<;: yllda 1se kriterleri kar~Ilami~ttr. Bulgaristan 2001 y1h itibariyle tek haneli enflasyon oranlanna dii~iirmii~ ve 2003 yi11 hari<;: hi<;: bir yll enflasyon ol<;:iitiinii kar~Ilayamami~hr. Tiirkiye ise, 1998 ytlmda %84.6 olan enflasyon oramm kademeli olarak 2004 y1lmda tek haneli rakamlara (%8.6) dii~iirmii~tUr. Son geli~melerle Tiirkiye Romanya'dan daha iyi bir performans gostermektedir. Ancak 2005 yll1 itibari ile hi<;: bir aday iilke %2.6 olan kriteri yenne getirememi~tir. Slovakya, Polonya, ~ek

Cumhuriyeti ve Estonya'nm enflasyon oranlanndaki degi~im incelendiginde, iiyelikten onceki ylllarda onemli oranda dii~ii~ler

ger<;:eklqtirdikleri goriilmektedir. Tiirkiye dogru va kararh mali ve para poltikalanm devam ettirdigi siirece AB ortalamas1 olan %2-3 oranlanna yakla~may1 ger<;:ekle~tirebilecektir.

3. Faiz Oram Ol~iitti: "Oye iilkenin 10 yzl!tk devlet tahvili faiz oranlarmzn ortalamasz, en dii$iik enflasvonlu iic; iilke ortalarnaszm yiizde 2 puandanfazla gec;meyecektir. ",

Faiz oranlan ve enflasyon arasmdaki etkili~im faiz oranlannm performansmada yans1maktadtr. Dii~iik enflasyona sahip, fiyat istikranm saglam1~ ekonomilerde faiz oranlanda dU~iik seyretmektedir. 15 eski Liye iilkenin bir ytlhk devlet tahvili faiz oranlan Tablo 8'de verilmektedir.

I

104 AB SORECiNDE TORKIYE'NIN MAASTRICHT KRITERLERiNE GORE PERFORMANSI 1 Tablo 8. Avrupa Birligi Ulkelerinin 10 Ytlhk Devlet Tahvili Faiz Oram ( %)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 Avusturya 5.32 4.62 4.40 3.41 3.41 2.97 Be19ika 5.55 5.07 4.92 4.06 4.09 3.40 Danimarka 5.66 5.09 5.05 4.31 4.30 3.40 Finlandiya 5.49 5.04 4.98 4.13 4.11 3.35 Fransa 5.50 5.00 4.09 4.13 4.10 3.41 Almanya 5.30 5.30 4.80 4.10 4.07 3.38 Yunanistan 6.10 5.30 5.10 4.30 4.30 3.60 irlanda

-- -- -----· ------1 5.10 :'.10 I 4.30 t60 3.70 i 3.30

italy a 5.58 5.19 5.03 4.25 4.26 3.56 Li.iksemburg 5.52 4.86 4.70 4.03 4.Jg 3.37 Portekiz 5.20 5.10 4.50 4.40 3.60 3.50 ispanya 5.53 5.12 4.96 4.12 4.10 3.39 isve~t 5.60 5.20 4.90 4.90 3.90 3.40 Hollanda 5.50 5.20 5.00 4.20 4.10 3.40 Ingiltere 5.33 5.01 4.91 4.58 4.93 4.46 .. Kaynak: Ulkelenn Merkez Bankalanmn web sttelen ve OECD Database

2000-2005 yth donemine ait AB'nin faiz oram ortalamas1 %4.16'dtr. Ytllar bazmda faiz 6lyi.iti.l: 2000'dc %7.4, 200l'de %7.1, 2002'de %6.9, 2003 'te %5.5, 2004'te %6.4 ve 2005 ytlmda %5.7 olarak geryekle~mi~tir. Donem i9inde A vusturya en di.l~tik faize sahip i.ilke konumundadu. A vusturya ·yt dort ydla irlanda izlemektedir. Ti.lm i.iye i.ilkeler soz konusu donemde bu kriterin altmda kalarak faiz oram olyi.lti.lni.l kar~Ilamt~t1r. Gene! faiz oranlan 2005 y!lma kadar ti.lm dtinyada di.l~me egiliminde olmu~tur. Ozellikle ABO' de faiz oranlan tarihinin en dti~tik seviyelerine kadar gerilemi~ ve bu dti~i.i~ 2003 yth ortalanna kadar devam etmi~tir. 2003 ythnda Irak krizi ile petrol fiyatlannm yi.lkselmesi ve dti~i.ik faizle birlikte artan talebe baglt olarak geli~mi~ i.ilkelerde enflasyon tehdidinin olu~mast ile bu egilim sona ermi~tir. Euro bi:ilgesinde de aym donem i9inde faizler ABD kadar htzh olmasa bile di.i~i.i~ egiliminde olmu~tur. Di.i~i.i~i.ln daha yava~ olmasmm nedeni AB'ne yeni katdtmlar ve siyasi si.irecin tam anlamtyla tarnamlanamamast nedeniyle Avrupa Merkcz Bankast'mn FED'e gore daha dikkatli ve tutucu davranmastdtr. Dolaytstyla yeni i.lyc i.ilkelerin faizlerinin di.l~mesi kadar, bu i.ilkelerdeki faiz oranlan ile geli~mi~ iilke faiz oranlan arasmdaki faiz fark!a(t arasmda nastl bir geli~me olduguda onemlidir. ABD ve ingiltere'deki degi~ime paralel, son iki ytld1r di.inyada faizler ortalama o!arak yi.ikselme egilimine girmi~tir. ingiltere son donemde artan petrol fiyatlanna ragmen faiz artmmm1 durdurmasma kar~m faiz artmm1 ABD'de entlasyonun kontroll.i nedeniy!e devam ctmckt;::dir. Bir yanda Avrupa Merkez Bankast'ndaki (AMB) ~ok seslilik, entlasyon baskist,

I

I

f,

l f AVRUPAARA$TIRMALARI DERGISI 105

~~:" f petrol fiy~tlanndak~ ~~ilimler, i~sizl!~ v~ ekonomik b~y?~eni~ i ger<;ekle~tmlememesi, d1ger yanda FED m fmz artmmlan AB m s1yas1 ' a<;Idanda ra?ats1z etmekte :e ~~<;_uk faiz art~nmlan?a gitme~tedir. Y eni uye

ulkelerin fmz oranlanndakl deg1~1m Tablo 9 da venlmekted1r.

Tablo 9. Avrupa Birligi'ne Yeni Uye Ulkelerin 10 Yllhk Devlet Tahvili Faiz Oram ( %)

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Ktbns - 7.63* 5.70 4.74 5.8* 5.16 ·<;ekCum. - 6.31 4.88 4.12 4.75 3.51 Estonya 10.48* 10.15* 8.42* 5.25 4.39 3.98 Macari stan 8.47* 7.95* 7.06* 6.98* 8.13* 6.59 Letonya - 7.57* 5.41 4.90 4.86 3.88 Litvanya - 8.15* 6.06 5.32 4.50 3.70 Malta - 6.19 5.82 5.04 4.69 4.56 Polonya - 10.68* 7.36* 5.78* 6.9* 5.22 Slovaky_a - 8.04* 6.94* 4.99 5.03 3.52 Slovenya - - - 6.4* 4.68 3.81 .. Kaynak: Ulkelerin Merkez Bankalannm web stteleri ve OECD Database

Y eni uye Ulkelerin faiz oranlanndaki performans1 incelendiginde, Macaristan'm hi<;bir yll, Estonya'nm 2000-2002 doneminde, Polonya'mn 2001-2004 ylllan arasmda ve Slovakya'nm 2001-2002 y11lannda ol<;iitii kar~1layamad1klan gorumektedir. <;ek Cumhuriyeti ve Malta rum y11larda ol<;iitiin altmda kahrken, Letonya 2001 yl11 d1~mda ol<;iitii kar~Ilami~tlr. Soz konusu ylllar dikkate almd1gmda sadece AB'ne yeni uye ve aday Ulkeleri degil rum geli~mekte olan Ulkelerde faizlerin du~rugu gorulmektedir. Bu du~u~te geli~mekte olan Ulkelerin ekonomilerindeki yap1sal yondeki olumlu geli~melerin yanlSlra geli~mi~ Ulkelerde ortaya <;1kan likidite fazlas1 ve du~uk getiriler onemli rol oynam1~tlr. Aday Ulkelerin faiz oranlan Tablo 1 0' da ozetlenmi~tir.

Tablo 10. AB'ye Aday Ulkelerin 10 Ydhk Devlet Tahvili Faiz Oram ( %)

Bulgaristan Romanya Htrvatistan Turkiye

2000 - - - -

2001 7.08* - - -2002 6.73 - - -

' 2003 5.39 - - -

2004 4.83 - - -

2005 3.45 - - -.. Kaynak: Ulkelerin Merkez Bankalannm web sitelen ve OECD Database

I

~-~-

106 AB S0RECiNDE TORKiYE'NiN MAASTRICHT KRITERLERINE GORE PERFORMANSI

Ytiksek reel faiz oranlan yatmm ortammt olumsuz etkileyen fakt6rlerin ba~mda gelmektedir. AB stirecinde Maastricht ko~ullan faiz oranlannm %10'nun altmda olmasmt vurgulamaktadtr. Ancak Tiirkiye'de hentiz 10 y!lhk devlet tahvili ihra<; edilmemektedir. Yatmmc!lar hentiz bu kadar uzun vade TL cinsi Ttirkiye riskini almak istememektedirler. Ancak kriz sonrast ya~anan olumlu ekonomik geli~melerin ve AB ile mtizakarelerin ba~lamasmm enflasyon ve faizlerdeki dti~li~i.i desteklemi~tir. Gerek son i.i<; y!l i<;erisinde enflasyonun htzh dii~i.i~ti gerekse YTL 'ye gil venin artmast YTL cinsinden varhklara olan talebi arthrmaktadtr. Ya~anan bu olumlu siire<; Tiirkiye 'de yatmm yapan yerli ve yabanc1 yatmmc!lar i<;in daha once ya~anmamt~ yeni bir deneyimdir. Nominal faizler son 30 ytlm en dti~iik enflasyonu ile birlikte htzla dii~erken, reel faizler aym ol<;lide dii~ii~il gostermemektedir. Bunun nedeni yakm ge<;mi~te ya~anan krizlerin etkileridir. Ancak olumlu siirecin devam etmesi halinde nominal faizler de ya~anan dii~ii~ reel faizlerede aym ol<;iide yans1yacaktJr. Ancak Diinya'da artan faiz egiliminin geli~mekte olan piyasalara sermaye giri~ini olumsuz etkilemesi ve Tiirkiye ekonomisinin yabanct sermaye giri~inc hassas olmast, Tiirkiye' de faizlerin degi~ken olabilecegi olasthgmt da beraberinde getirmektedir. Romanya ve Htrvatistan ic;in veri bulunmamaktadtr. Bulgaristan ise 200 I yth dt~mda faiz ol<;Utiinii kar~Ilamt~hr.

4. Biit~e A~1g1 Ol~iitii: "Uye iilkenin biitr;e ar;zgz GSYiH'nzn yiizde 3 'iinden fazla olmayacaktzr ".

Mali kriterlerden biri olan btit<;e dengesi oramndaki performans, EPB stirecinin ba~ansm1 ve Euro'nun gticlinti belirleyen en onemli etkenlerden biri olarak kabul edilmektedir. Btit<;e a<;tklarmm ytikselmesi finansman zorlugunuda getirmesi nedeni ile faizler iizerinde bliytik etkisi olmakta ve buna paralel olarak yatmm kararlannm almmas1m glic;lqtirmektedir. EPB kapsammda btit<;e disiplinin siirdiiriilmesi <;ok onemli bir yer tuttugu ve kurlar arac; olmaktan <;tkhgt i<;in asimetrik ~oklar kaqtsmda otomatik mali dengeleyicilerin rolii daha da onem kazanmaktad1r. Bu nedenle EPB'in kahc1 bir ozelligi olarak 1997 y!lmda 'istikrar ve Btiyiime Pakt1' (The Stability and Growth Pact) haztrlanmt~tir ve I Ocak 1999 yt1mdan itibaren uygulamaya konmu~tur13 . istikrar ve Btiytime Paktmm (iBP) amact istihdam yarattct gil<;lii ve istikrarh btiytime i<;in orta donemde ulusal btit<;e pozisyonlanm dengede veya fazia vererek kapatarak, iiye illkelerin donemsel dalgalanmaianm bilt<;e ac;tgt referans degeri <;evresinde gen;ekle~tirmesini saglamaktir. Tek para birimine gec;en iiye iilkeler her ytl 'istikrar Programlan'm (Stability Programmes), diger liye tilkeler ise

13 Bkz. http//europa.eu


'Yakla~Im Programlan'm (Convergence Programmes) giincellemektedir. Konsey, her yilm ba~mda Komisyon ile Ekonomik ve Finans Komitesi'nin gorii~tinti aldtktan soma tiye tilkeyi davet eder ve zaytf alanlann gti9lendirilmesi i9in gerekli onlemlerin almmasm1 talep eder. Komisyon aym zamanda ahnan onlemlerin uygulama stirecini de takip eder. iBP kapsammda tiye tilkelerin, Komisyon'un ve Konsey'in sorumluluklan ~u ~ekilde ozetlenebilir (Kar ve Ankan, 2003: 205):

• Dye tilkeler en azmdan denk btit9e politikas1 uygulayacaklar ve bir a91k sozkonusu oldugunda gerekli On}emleri derha} a}acaklardir.

• Btit9e a91klanm gidermek i9in Konsey tarafmdan kendilerine tavsiye edilen onlemleri kamuoyuna a9tklayacaklardtr.

• Aym ~ekilde Konsey'den gelen uyan geregince tiye tilkeler gerekli onlemleri derhal alacaklardtr.

• Btit9e a91klanmn kapattlmast en kisa zamanda yapilacaktir. • Bu onlemlerin almmast ekonomi ancak ciddi bir durgunluk

i9erisinde ise bir sure ertelenebilir.

Temmuz 2005 tarihinde pakt yeniden gozden ge9irilerek 'Degi~tirilmi~ istikrar ve Btiytime Paktt' (DiBP) olarak uygulamaya konmu~tur. Y enilenmi~ pakt, orta don em a~m a91klan tilke spesifik ko~ullan gozonune alarak net olarak tammlamakta ve dtizeltici politikalan son uygulama tarihleri ile vermektedir. Bu yakla~Im, kamu finansmanmm stirduriilmesinde AB ile ulusal stratejilerin uyumunu saglamaktadtr. iBP ve DiBP kapsammda eski tiyelerin btit9e a91g1 alanmdaki performanslan Tablo 11 'de veri1mektedir.

Tablo 11. Avrupa Birligi Ulkelerinde Biit~e A~Igmm GSYiH'ya Oram ( %)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Avusturya -2.4 -2.3 -1.6 -0.1 -0.7 -1.8 -1.3 -1.6 Be1yika -0.8 -0.5 0.0 0.5 0.0 0.0 -0.1 0.0 Danimarka 0.0 1.4 2.3 1.2 0.2 -0.1 1.9 4.6 Fin1andiya 1.7 1.6 6.9 5.0 4.1 2.3 2.1 2.5 Fransa -2.6 -1.7 -1.5 -1.6 -3.2* -4.2* -3.7* -2.9 Almanya -2.2 -1.5. 1.3 -2.8 -3.60 -4.0* -3.7* -3.2* Yunanistan -4.2* -3.4* -4.1 * -4.9* -5.3* -6.2* -7.7* -5.1 * irlanda 2.2 2.6 4.6 0.8 I -0.4 0.4 1.5 1.1 italya -3.1 * -1.8 -0.9 -3.1 * -3.0 -3.5* -3.5* -4.3* Liiksemburg 3.4 3.4 6.0 6.1 2.1 0.3 -1.1 -1.0 Portekiz -3.0 -2.7 -3.0 -4.3* -2.9 -3.0 -3.2* -6.0* ispanya -3.0 -0.9 -0.9 -0.5 -0.3 0.0 -0.2 1.1 isvey 1.9 2.3 5.0 2.6 -0.5 -0.2 1.6 2.8

* Bi.it9e ay1g1 olyUtlintin yerine getirilmemesi Kaynak: OECD Database

Maastricht kriterlerine gore btit~e a~1gmm GSMH i<;:indeki paymm %3 'ti a~mamas1 gerekmektedir. Ancak Yunanistan hi~bir yii, italya 1999, 2000 ve 2002 y!llan, Portekiz 200 l ve 2004, Fransa 2002, 2003 ve 2004, Almanya ve ingiltere ise son ti~ y!ld1r but<;e a<;:tgt ol<;:litlinil kaqJ!ayamami~lardir. Tek para birimine ge<;i~ doneminde hir liye Olke bi.itlinle~me olviitlerini kar~Ilayamazsa ve Avmpa Komisyonu'nun Avrupa Para Enstitilsi.i ile birlikte haZJrladigi rapor nitelikli oy c;ogunlugu ile kabul edilirse, iiye Ulkenin yeni tahvil ve bor~ senedi <;Ikannadan once ek bilgiler yaymlamas1, Avrupa Yatmm Bankas1 Kredilerinden yoksun birakiimast, a<;Ilacak faizsiz bir hesaba para depo yapmas1 veya para cezast odemesi istenebiliyordu (Dura ve Atik, 2003: 120). Ancak parasal birlik ger<;:ekle~tikten soma ol<;:titlere uymayan tilkeler i<;:in bir yaptmm ger<;:ekle~memi~tir. Son iki y!lda BaltJk i.ilkeleri d1~mda tiye i.ilkelerin a91k dtizeyinin resesyon nedeniyle aym kaldigi veya biraz arttigt gozlenmektedir.

Tablo 12. Avrupa Birligi'ne Yeni Uye Ulkelerde Biit~e Apgmm GSYiH'ya Oram ( %)

1998 1999 2000 2001 Ktbns R.C. -5.5* -4.5* -3.1 * -3.1 *

I (,":ek Cum. -2.9 -3.4 * -4.6* -5.8* Estonya -0.3 -4.6* -0.7 0.4 Macaristan -6.5* -4.2* -3.3* -3.8* Letonya -0.8 -3.9* -3.3* -1.9 Litvanya -5.9* -8.5* -2.8 -1.9 Malta -10.8* -8.3* -7.0* -7.0* Polonya -1.0 -3.2* -2.6 -5. I* Slovak_y_a -3.7* -3.5* -3.8* -5.4* Slovenya -0.9 -0.9 -1.4 -1.6

.. * Bi.itc;e a9q~t ol(fi.itiinun yenne getmlmemes1 Kaynak: OECD Database

2002 2003 2004 2005 -

-3.6* -6.4* -4.1 * -2.7 -6.8* -6.6* -2.9 -3.6* -0.4 -1.9 -2.6 2.3 -8.7* -6.2* -5.5* -7.5* -1.8 -1.5 -2.0 4.9 -1.5 -1.9 -2.6 -1.2 -6.2* -9.1')* -5.2* -3.2* -6.7* -3.9* -5 .4* -4.4* -7.2* -3.7* -3.8* -3.1 * -2.9 -2.0 -2.3 -1.8

Yeni i.iye illkeler arasmda 1998-2005 doneminde tek Slownya blitye a<;Igt ol<;litlinli kar~Ilamt~, Ktbns Rum ' Cumhuriyeti, Macaristan, 1\'Ialta ve Slovakya hi<; bir y1l kar~Ilayamamt~ttr. <;:ek Cumhuriyeti 1998, Polonya 1998 ve 2000 ydlannda Maastric'1t kritrrlcrini bilt<;e a~,:tgmda kar~1layan

i.ilkeler arasmdad1r. Donem i<;indeki geli~im incelendigindc, Estonya, Lctonya ve Litvanya'nm l5'ler Avrupa<n'nl 0lu~tman bclZl i.i!kelerden daha iyi durumda oldugu gorillmektedir. Aday tilkelcrin 'Bi.it<;e A<;:Igt Ol<;:iitti' Tablo 13 'de verilmektedir.

~~ ,, ' ; •

:' 'i.· f "' :: :;·

i i

,.

iij' 'l;~;

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi 109 -

Tablo 13. Avrupa Birligi'ne Aday Ulkelerde Biit~e Apgmm GSYiH'ya Oram (%)

Bulgaristan Romanya H1rvatistan Tlirkiye 1998 0.9 -3.0 -8.4* 1999

2000 -0.9 -1.7 -6.5* -13.0* -1.0 -8.7* -7.1* -10.6*

2001 -0.9 -8.0* -5.4* -16.5* 2002

2003

2004

;* Biit9e a91g1 6l9iittiniin yerine gctirilmcmesi 1<:aynak: OECD Database ~'

~- Romanya 2000 yllmdan itibaren %-8.7 dtizeyinde olan bi.it9e a9Igm1 )a~anh bir ~ekilde 2005 yllmda %0.8'e di.i~iirmi.i~ttir. Bulgaristan'm sekiz 'ilhk donemde kamu a91gi ol9iittinii kar~I!arken, H1rvatistan hi9 bir y1l lf~Ilayamamt~tlr. Tiirkiye 2001 yllmda -%16.5 ile kriterin 90k iizerinde 1.hrken, biiyiik bir ba~an ile 2005 yi!mda %2.8 'e dii~i.irmii~ttir. Faiz d1~1 da hedefi (%6.5) tuttumlmu~, sosyal gi.ivenlik 9eryevesme ili~kin nunlar parlamentodan ge9mi~tir. Son on y!lda devlet bi.ityesinin %gO'nini 1~turan faiz ve personel harcamalan ve sosyal gi.ivenlik sistemi ~annda kemiklqmi~ sorunlarmm a~IImast devletin gi.indeminde olan tsal reformlardan geymektedir. Ozellikle biit9enin delinmesinde ~mlan fonlann IMF ile yap1lan anla~ma yer9evesinde 91kanlan yasalar ~gi tek bir biitye yatlsJ altmda topland1gmdan bOtyenin takibi kolayJa~mi~ ~olitik nedenlerle ay1klann olu~masi onlenmi~tir. 09 yrl!Jk bi.ityeleme ,fna gore haztrlanan '9oklu yd bi.it9e' programmm ilk bi.itcyesi olan 2006 <:anun tasansmda 2006, 2007 ve 2008 y!lma ili~kin bi.it9e ayigmm H'ya oranmda hedetler :mas1yla, -1%3, - 0,~ 1.5 ve 0 olarak be!irtilmi~tir. amu Bor~lan OI~iitii: "Uve ii!kenin kamu boi'(.1arz toplwnt 1

'1YjH'mn yiizde 60 'mt a.~may;caktzr ya da borr;: orant istikrarh bir 'rilde bu diizeye inmi~· olahilir. "

O'li ylllardan itibaren ti.im Di.inya'da kamu mi.idahalelerinin mast ve diizenlemelerinin gev~etilmcsi yonlinde bir dii~i.ince egcmen

ancak uygulamada Olke katcgorilerine gcire degi~kenlikler li~tir. 15 eski Oyenin kamu borylan performans1 Tablo 14'de ni~tir.

110 AB SORECINDE TORKiYE'NIN MAASTRICHT KRiTERLERiNE GORE PERFORMANSI

Tablo 14. Avrupa Birligi Ulkelerinde Kamu Bon;lanmn GSYiH'ya Oram ( %)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005-Avusturva 63.9* 64.9* 63.6* 63.2* 63.3* 66.4* 65.2* 63.4*-Belyika 119.5* 114.8* 109.6* 108.6* I 05.4* 103.5* 101* 93.2* Danimarka 56.2 52.7 46.8 44.7 41.9 42.9 41.0 35.7 Finlandiya 48.8 46.8 44.0 43.4 39.8 44.6 44.5 41.3 Fransa 59.5 58.5 57.3 57.3 59.3 62.6* 64.3* 66.6* Almanya 60.9 61.2 60.2 59.5 61.7* 63.8* 65.0* 67.9* Yunanistan 105.8* 105.1 * 106.2* 107.0* 106.4 . 1 00_:6* 97.1* 107.5* irlanda 55.1 49.6 39.0 36.4 34.1 33.5 33.8 27.6 italya 116.3* 114.5* 110.5* 109.8* 109.6* 106.4* 106.1 * 106.6* Lilksemburg 6.3 6.0 5.6 5.6 6.0 4.9 4.7 6.0 Portekiz 55.0 54.3 53.1 55.4 59.8 57.5 58.6 64.0* ispanya 64.6* 63.1 * 60.5* 57.1 55.6 51.3 48.8 43.2 isvey 70.5* 65.0* 55.3 56.6 52.8 51.7 51.4 50.3 Hollanda 66.8* 63.1 * 55.8 52.8 51.7 54.6 55.5 52.9 in_Eiltere 47.7 45.1 42.1 39.1 39.7 39.6 40.5 42.1 .. * Btit9e a91gt 6l~Yiittintin yerme getmlmemesr Kaynak: OECD ve IMF World Economic Outlook Database

Kamu bor<;lan ol<;i.itiinli Avusturya, Bel<;ika, Yunanistan, italya soz konusu donemde yerini getirememi~tir. Almanya 2002-2005, tspanya 2001-2004, Fransa 2003-2005, Ispanya 1998-2000 doneminde ol<;Uti.in tizerinde kalmi~Iardir. isve<; ve Hollanda ise 1998 ve 1999 ydlannda %60 oranmm i.izerinde kalmi~lardir. Danimarka, Finlandiya, irlanda, Ltiksemburg ve ingiltere soz konusu donemde kamu bor<;lanndaki oi<;Utii kar~tlamay1 ba~armi~lardir. Eski i.iyeler kamu borcu ol<;i.iti.ini.i yerine getirmekte olduk<;a zorlanmaktadirlar. Aym donemde eski i.iye Ulkelerle yeni i.iyeler kar~tla~tmld1gmda (Tabla 15), kamu bor<;lan ol<;i.itiinde yeni i.iye iilkelerin performansmm 15 i.iye i.ilkenin bir <;ogundan daha iyi oldugu goriilmektedir.

Tablo 15. Avrupa Birligi'ne Yeni Uye Ulkelerin Kamu Bor~lanmn GSYiH'ya Oram ( %)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 K1bns R.C. 55.6 56.8 54.6 55.6 59.7 70.9* 74.9* 69.2* j;ek Cum. 13.7 14.5 17.0 23.7 25.6 37.8 38.6 30.4 Estonya 6.0 6.5 5.1 4.8 4.4 5.3 4.8 4.5 Macari stan 61.9* 61.0* 55.4 53.1 52.9 59.1 59.9 58.9 Letonya 10.6 13.7 13.9 16.0 16.8 14.4 14.6 12.1 Litvanya 17.1 23.0 24.0 23.1 23.6 21.6 21.1 18.7 Malta - - - - - 70.4* 73.2* 74.2* Po1onya 41.6 42.7 38.7 39.3 43.3 45.4 45.9 48.0 Slovakya 28.9 40.2 45.2 44.1 39.3 42.6 43.0 34.5 Slovenya 25.1 26.4 27.6 27.5 27.9 29.5 30.9 29.1

.. * Btit9e ay1g1 6lytittiniln yerme getmlmemesi Kaynak: OECD ve IMF World Economic Outlook Database


Y eni iiye iilkelerin oranlan incelendiginde Macaristan, Ktbns Rum Cumhuriyeti ve Malta dt~mda tiim iilkeler bu kriteri yerine getirmi~ler ve kamu bon;lanmasmt %60'm altmda gers;ekle~tirmi~lerdir. Macaristan ise 2000 yth itibariyle bu ols;iitii yerine getirmeyi ba~anrken, Ktbns Rum Cumhuriyeti ve Malta son tis; yllda kar~Ilayamamt~tlr. Aday iilkelerin kamu bon;; oram Tablo 16'da verilmektedir.

Tablo 16. Avrupa Birligi'ne Aday iJikelerin Kamu Bon;Iarmm GSYiH'ya Oram ( %)

Bu1garistan Romanya Htrvatistan Turkiye

1998 101.7* 27.6 47.6 42.4

1999 93.6* 30.3 54.1 61.0*

2000 80.4* 30.0 60.6* 57.7

2001 69.9* 27.7 60.7* 91.0*

2002 60.7* 25.7 62.2* 79.0*

2003 48.0 25.5 77.6* 78.7*

2004 40.7 - 82.1 * 77.1 *

2005 31.9 15.9 82.5* 59.2 * Butc;e ac;tgt o1c;ullinun yerine getiri1memesi Kaynak: OECD ve IMF World Economic Outlook Database

Aday iilkeler arasmda Romanya kamu bors;lan olc;;iitiinii yerine getirirken, Bulgaristan soz konusu donemde 2003 yth dt~mda %60'm iizerinde kalm1~t1r. Htrvatistan'm kamu borc;;lanmn GSYiH'ya oram ise son be~ yllda giderek artan egilimle kriterin iizerinde kalmt~tlr. Tiirkiye ise 2000 ythndan sonra yiiksek oranlara c;;tkarak 2001 yllmda %91 'e ula~m1~, 2002 yllmda % 79'a dii~mii~tiir. Kamu borc;;lan 2003 ythndan itibaren dii~erek 2005 yllmda %59.2 olarak gerc;;ekle~mi~ ve kamu borc;;lan olc;;iitiinii kar~Ilamt~tlr.

'Maastricht Olc;;iitleri', 'performans' veya 'yakmla~ma' adlan da veri len Maastricht kriterlerine gore Tiirkiye'nin performans1 ile iiye ve aday iilkelerin performanslan kar~Ila~tmldtgmda, Tiirkiye 2005 yth sonu itibariyle mali kriterlerden her ikisininde de olc;;iitleri kar~Iladtgt

goriilmektedir. 2001 yllmda %-16.5 olan biitc;;e ac;;tgt 2004 ytlmda %-8'e gerilemi~, 2005 yth sonu itibariyle -%2.8 olmu~tur. Aym ytllar ic;;in kamu borc;;lannm GSYiH'ya oram %91 'den %77'ye dii~mii~tiir, 2005 sonu itibariyle de %59.5 olarak gerc;;ekle~mi~tir. '<::oklu ytl biitc;;e' programmda biitc;;e ac;;tgmm GSMH'ya oram 2006 ic;;in -%3, 2007 ic;;in -%1.5 ve 2008'de %0 olarak hedeflenmi~tir. Oniimiizdeki ylllarda mali kriterlerin kar~Ilanmast biitc;;e performasmm ba~anyla devam etmesine baghdtr. 2001 ythnda %68.5 olan enflasyon oram, 2005 sonu itibariyle% 7.72'ye gerilemi~tir. Enflasyon

112 A.B S0RECi~JDE TURr\iYE'NiN iviAASl RICHT KRITERLERiNE GORE PERFORMANSJ

tek haneli rakamlara dii~erken, enflasyonun dinamikleride onemli olr;iide degi~mi~ ve enflasyon olr;Utiinde yakmla~mada oldukr;a onemli yo! aldig

1 gozlenmektedir. Bu dU~ii~te stki maliye politikasmm, verimliligin artmasmm ve YTL'nin a~m degerli olmasmm katkilan bulunmaktadir. Kriz sonrast ya~anan olumlu ekonomik geli~melerin ve AB ile muzakarelerin ba~lamasmm enflasyon ve taizlercleki clii~ii~ii dcsteklemi~tir. 1 Ocak 2006 tarihi itibariyle Merkez Bankast 'a<;tk enflasyon hecletlemesi' politikas

1 uygulamaya ba~lamt~tJr. Gerek son ii9 yd i<;erisinde entbsyonun h1zh dli$U$ii gerekse YTL'ye glivenin artmas1 YTL cinsindcn varltklara olan talebi artmni$tir. Ancak yatmmci!ar henliz uzun vade TL cinsi Tiirkiye riskini almak istem('mektedirler. Bu nedenle Tiirkiye 10 yllhk devlet tahvili <;tkarmamaktad1r. :;;ubat 200 I' de %A3 oranmda bir devali.iasyon yapJ!m1~ ve dalgalt kur rejimine ge<;ilmi~tir. Doviz piyasasr kriz sonras1 yogun dalgalanmalar ya$amt~tJr. 1 Ocak 2005 tarihi itibariyle TL'den alh s1fu ahlmi~ ve YTL, Dolar ve Euro 'ya kar~I deger kazanmaya devam etmi~ ancak May1s-Haziran 2006 doneminde TL Euro kar~tsmda 0/o25 deger kaybetmi~ ve daha sonra toparlanmi~tJr. Bu donemde ki.iresel geli$meler nedeniyle finansal piyasalarda dalgalanma ya$anmt~tir.

Tlirkiye'nin 2000-2005 y!lmm ilk yansmda %28 oranmda bi.iyiimii~, ekonomik bi.iyUmenin motor giici.i ozel sektar olmu$ ve son i.i<; ylldaki ki.imi.ilatif verimlilik art1~1 yakla~1k %35 olrnu$tur. Diinya 'nm ilk 20, yi.ikselen iilke ekonomilerinin i<;inde ilk 6 ekonomisi i<;inde bulunan Ti.irkiye ekonomisi, dinamik yaptsi ile Maastricht kriterlerinin tiimi.ini.i lma si.irede kar~Ilayacagr gori.ini.imUni.i vermektedir. A vrupa Politika (:ah~malan Merkezi tarafmdan yaymlanan raporda da 14 2005 sonu itibariyle Tiirkiye'nin ekonomik kriterleri kolayhkla kaqiladigi ancak olumlu ekonomik geli~melerin si.irdiirebilirliginin politik istikrara ve yap1sal reformlarm ger<;ekle$mesine bagh oldugu vurgulanmaktadJr. Ekonomik perfonnansm si.irdiiri.ilebilmesinde portfoy yatmmlannm devam etmesi gerekmekteclir. Kriz sonras1 portfOy yatmmlan ile finanse edilen yi.iksek cari a91k potansiyel risk unsuru olarak devam etmekte ancak 2005 y!lmda 9. 7 milyar dolaymda ger<;ekle$en ve 2006 yilmda 19-20 milyar dolar di.izeyinde beklenen dogrudan yabanct yatmm cari a91k finansman yap1smm degi~ebilecegi yoni.inde sinyaller verm~ktedir.

Birlige henUz ad1m atan bir aday i.ilke olarak Ti.irkiye'nin mevcut konumunu, mi.izakerelerini tamamlamt~ ve mi.izakere si.irecinde AB'nin yaptsal fonlanndan yararlanm1~ i.iye i.ilkeleri ile kar$da~tirmanm da Tiirkiye a<;rsmdan haksrzhk oldugunu vurgulamakta yarar vardtr. J 3 Arahk 2002

14 Bkz. http://www.ceps.be (March 2006)


tarihinde Kopenhag'da, yeni kattlacak 10 aday i.ilkeye 2004-2006 donemi iyin altyap1, tanm ve kurumsal yapilanma programlannda kullamlmak i.izere 41 milyar Euro aynlmasma karar verilmi~ 15 ve yeni i.iye i.ilkeler AB'nin yap1sal fonlanndan yararlanarak bu di.izeye gelmi~lerdir. Ti.irkiye heni.iz bu fonlardan yeterince yararlanmamasma ragmen 1998-2005 doneminde derin bir krizden 91karak istikrarh bir ekonomi olma yolunda onemli geli~meler ger<;ekle~tirmi~tir.

Sonu~

1957 yilmda Roma Antla~mas1 ile olu~an Avrupa Ekonomik Birligi be~ geni~leme dalgas1 sonucunda 2004 yllmda 25 i.iyeli bir Birlik olurken, AB Anayasasi, 2007 yllmdaki geni~leme ve Ti.irkiye'nin i.iyeligi gibi tarti~malarla gi.indemindeki yerini korumaktad1r. Geni~leme si.irecinde Maastricht kriterleri, aday i.ilkenin Euro Bolgesine katilmadan yeterli ekonomik istikrar ve bi.iti.inle~me di.izeyini tutturdugunu garantiye almaktad1r. AB'ne tam i.iyelik hedefi olan Ti.irkiye i.izerindeki 'istikrarh bir ekonomik yap1 saglama' konusundaki baski mUzakere tarihi verilmesi konusunun gUndeme gelmesiyle daha da artmi~tlr. Maastricht kriterleri baz almd1gmda, 2005 sonu itibariyle TUrkiye'nin enflasyon, faizler ve kur istkran ol<;Utlerinde henUz gerekli kriterleri saglayamad1g1 ancak bi.it<;e a<;1g1 ve kamu bor<;lan olan mali kriterleri kar~Iladigi gori.ilmektedir. 2000-2001 Krizleri sonras1 uygulanan para ve maliye politikalannm sonucu olu~an olumlu beklentiler, makroekonomik degi~kenlere olumlu olarak yans1m1~, Uretim ve finans piyasalarmdaki <;alkantth donem sona ermi~tir. Tam Uyelik mUzakerelerinin ba~lamas1 ile yaratllan gUven ortam1, TUrkiye'nin uluslararas1 piyasalarda daha az riskli Ulke olarak algilanmasma, dogrudan yabanc1 sermaye giri~inin hiZlanmasma ve periyodik ekonomik krizlerin onlenmesinde onemli bir rol oynayabilir. Bu olumlu geli~meler yap1sal reformlarla desteklendiginde kahc1 nitelikte olabilir, ekonomi i<; ve d1~ ~oklara kar~I daha dayamkh konuma gelebilir ve Ti.irkiye ekonomik kriterleri beklenenden de once yerine getirebilir. Ancak Ti.irkiye <;agda~ toplum olma yolundaki hedeflerini kendi belirlemeli ve yalmz Bri.ikseli memnun etmek i<;in degil, Kopenhag ve Maastricht kriterlerini sosyal, ki.iltUrel ve ekonomik alanlarda refah dUzeyini yi.ikseltmek, insan haklan ve demokrasi alamnda daha iyi bir ya~am standard! saglamak i<;in bir katalizor olarak gormelidir. Nihai hedef tam Uyelik olmasma kar~m herhangi bir nedenle sUre<; olumsuz bir kararla bile sonu<;lansa, TUrkiye bu sUre<; i<;inde hukukun Usti.inli.igU, demokrasi, insan haklan ve ozgUrlUkler alanmda

15 Bkz. http://europa.eu.int/comm!budget (Tiisiad Nisan 2004 )

114 AS S0RECiNDE T0RKIYE NIN MAASTRICHT KRiTERLERiNE GORE PERFORMANSI

saglam temeller iizerine oturmu~, ekonomik ve politik istikranm saglam1~, Diinya'nm ilk onbe~ ekonomisi ivinde yerini almt~ bir iilke konumuna gelecektir. Siirev sonucunda Tiirkiye kendi belirledigi hedefleri gervekle~tirdiginde, Tiirkiye'nin tam iiyeliginden ortaya 91kacak kazammlar hem AB hem de TUrkiye tarafmdan tekrar gozden gevirilmeli ve karar 0

donemin ko~ullanna gore verilmelidir.

Ekler:

Ek Tablo: I Yeni Oyelerin Oyelik Siireci

O!ke Ortakhk Tam Oyelik Miizakere MUzak ere Oyelik Anla~mas1 Ba~vurusu Ba~langu; Biti~ Tarihi

Tarihi K1bns R.C. Arahk 1972 Temmuz 1990 Mart 1998 Subat 2002 May1s 2004 Malta Arahk 1970 Temmuz 1990 Subat 2000 $ubat2002 May1s 2004 <;:ekCum. Ekim 1993 Ocak 1996 Mart 1998 $ubat 2002 May1s 2004 Estonya Haziran 1995 Kas1m 1995 Mart 1998 $ubat 2002 May1s 2004 Litvanya Haziran 1995 Ekim 1995 $ubat2000 $ubat 2002 May1s 2004 Letonya Haziran 1995 Ekim 1995 $ubat2000 $ubat2002 May1s 2004 Macari stan Arahk 1991 Mart 1994 Mart 1998 $ubat2002 May1s 2004 Polony_a Arahk 1991 Nisan 1994 Mart 1998 j_ubat 2002 May~s 2004 SloveiJy_a Haziran 1996 Haziran 1996 Mart 1998 $ubat 2002 May1s 2004 Slovakya Ekim 1993 Haz~ran 1995 $ubat2000 Subat 2002 May1s 2004

Kaynak: www.deltur.cec.eu.mt

Ek Tablo: 2 Euro'ya ge~i~te 1€'ya denk yerel para birimi

01ke1erin u1usa1 para DKM !I've katrhm Referans kur ( 1 Euro) Beh;:ikajBEFl 28 Subat 2002 40.3399 Almanya (DEM) 3 1 Arahk 2001 1.95583 iS]:)anya (ESP) 28 Subat 2002 166.386 Fransa (FRF) 17 Subat 2002 6.55957 irlanda (IEP) 9 Subat 2002 0.787564 ita1ya (ITL) 28 Subat 2002 1936.27 Liiksemburg (LUF) 28 Subat ?002 40.3399 Hollanda (NLG) 28 Ocak 2002 2.20371 Avusturva (ATS) 28 Subat 2002 13.7603 Portekiz (PTE) 28 Suba~ 2002 200.482 Fin1andiya (FIM) 28 Subat 2002 5.94573 Ymanistan (GRD) 28 Subat 2002 340.750 Kaynak: www.europa.eu. int/scadplus/leg/en/lvb/12504 7 .htm

I

.


Ek Tablo 3: Euro'ya ge~i~te 1€'ya denk yerel para birimi

Ulkelerin ulusal DKMII'ye Referans kur Dal galanma bandt para birimleri katthm tarihi (1 Euro) Ktbns R.C.

2 Mayts 2005 0.585274 ±%15 (pound) Danimarka (krone) 31 Arahk 2001 7.46038 ±%2.25 Estonya (koroon) 27 Haziran 2004 15.6466 ±%15 Letonya (lat) 2 Mayts 2005 0.702804 ±%15 Litvanya (lita) 27 Haziran 2004 3.45280 ±%15 Malta (lira) 2 Mayts 2005 0.429300 ±%15 Slovenya (tolar) 27 Haziran 2004 239.640 ±%15 Kaynak: www.europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/125047.htm

Kaynak~a:

AB Tiirkiye Delegasyonu (2003a). Avrupa Birligi Geni~leme Siirecinde Tiirkiye, Eri~im: www.deltur.cec.eu.int.

AB Tiirkiye Delegasyonu (2003b ). Avrupa Birligi Hala Geni~liyor. Eri~im: www.deltur.cec.eu.int.

CEPS Policy Brief (2006). Centre for European Policy Studies, No.96/March 2006. Eri~im: http://www.ceps.be.

DeutscheBank Emerging Markets Database. Eri~im: https://gmsecure.db.com.

Dura, C. ve H. Atik (2003). Avrupa Birligi, Giimriik Birligi ve Tiirkiye. Ankara: Nobel Yaym Dagttlm.

Dyker, D.A. (1999). The European Economy. New York: Longman.

Kar, M. ve H. Ankan (2003). Avrupa Birligi Ortak Politikalarzn Uyumla~tmlmasz. istanbul: Beta Bastm Yaytm Dagttlm A.$ ..

Karluk, Rtdvan (2003). Uluslararasz Ekonomi. istanbul: Beta Bastm Yaytm Dagttlm A.S

Karluk, Rtdvan (2005). Avrupa Birligi ve J;iirkiye. istanbul: Beta Bastm Yaytm Dagtttm A.$. '

Me Kinsey Global Institute (2003). Tiirkiye, Verimlilik ve Biiyiime Atzlzmznzn Gerr;ekle~tirilmesi, McKinsey & Company.

OANDA Corporation, Currency Website. Eri~im: www.oanda.com.

OECD World Economic Outlook. Eri~im: http://www.securittes.com.

116 AB SORECiNDE TORKIYE'NiN MAASTRICHT KRiTERLERiNE GORE PERFORMANSI

Turkey in Europe: More than a promise? (2004). The Report of the Independent Comission on Turkey.

World Bank Group Online Database. Eri~im:

http :1 /devdata. worldbank.org/data-query.

World Bank Development Report (2006). The World Bank.

World Investment Report 2006 (2006). FDI From Dn·e!opmg and Transztwn Economies: Implications for Development. United Nations Conference on Trade and Development.

WTO Trade Statistics.

iKV (2002). Kopenhag Avrupa Konseyi Zirve Sonu(Jarz: 12-13 Aralzk 2002. Eri~im: www.ikv.org.tr.

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSi • Cilt 15 • Say1: 1 • 2007 117

ANA VASAL ANTLA~MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLiGi'NDE DiKEY YETKi DAGILIMI

Ytld1ray SAK*

Ozet:

Bu mako!l:'de, AB hukukzmun en IJnl:'m!i sorzmlanndan biri olcm, AB ifq Uye Devletleri araszndaki dikey yetki dagzhmt sisteminin Anayasa! Antla$madan onceki ve sonraki durumu incelenmektedir. Adalet Divam ve Uye Devlet yiiksek mahkemeleri, Uye Devletlerin egemenik devirleri veya egemenlik stnzrlamalanndan dogan AB yetkileri iizerindefarklz yakla$zmlara sahip olmu$lardzr. Yetki c;aft$maszmn ne oldugu veya daha da onemlisi bir yetki c;afz$masznda hangi kurumun yetki c;afz$masmt c;ozecegi sorunu, bireylerin haklarznz ve AB ile Uye Devletler araszndaki yetki diizenini etkileyen onemli bir belirsizlige sebep olmu$tur. Bu makalenin ilk boliimiinde hal en mer 'i alan AB yetki diizeninin aksayan noktalarma deginilmi:pir. ikinci boliimde, 2004 yzlznda imzalanan ve yetki sorunlarzna bazt c;oziimler getiren Ana;•asa! Antla$ma 'nzn hiikiimleri ac;zklanmaya r;alz:jzlmz:jtzr. AB hukuk diizeni ic;in detayh bir yetki sistemi getirmesine ragmen, Anayasal Antla:jma tum sorunlan c;ozememi$tir. Bazz eksiklikleri ve yeni bir takzm sorunlan analiz edilmek suretiyle, Anayasal Antla$ma 'nzn hiikiimlerinden sonraki yetki diizenine iic;iincii bdliimde hitap edilmi$tir. Bu eksiklikler ve yeni sorunlar anlamznda AB 'nin hukuki formu, soz konusu eksik yetki diizenininden negat?f bir §'ekilde etkilenmektedir.

Anahtar Kelimeler: AB, Yetki, AB 'de Dikey Yetki Da.f!;zltmz, Anayasal Antla§·ma

Abstract:

This article examines the vertical sharing of competence betvveen the EU and Member States before and after Constitutional Trcat_v, which is one of the crucial issues of the EU legal order. The ECJ and Member States' courts· have had different approaches to the EU competences stemming from limitation of sovereignty or transfer of sovereignty. The issue of conflict o{

'·Dr., Marmara Oniversitesi Avrupa Birligi EnstitUsU, AB Hukuku Ana Bilim Dalt Ogretim Gorevlisi.

? i

'.-.·.· . ' ..

f 118 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLIGi'NOE OiKEY YETK! DAGILIMI

competence and, more importantly, the issue of who wi!l make a decision in a case of conflict created a crucial uncertainty which affected competence order between the EU and Member States and citizen's rights. In the first part of the article, the reader shall be found the determined shortages of the current system of competence in the EU. Signed in 2004, Constitutional Treaty offered some solutions for these shortages. Constitutional Treaty's provisions for vertical sharing of" competence have been unfolded in the second part. Although the provisions bring a detailed .system of competence into EU legal orde;·, all issues stt::mmin;; flwn the verrica! sharing of competence could have not been solved in toto. Analyzing the provisions in the last part, the article addresses Constitutional Treaty amendments that remain short and create some new issues in the competence system of EU legal order. In that regard, after the Constitutional Treaty, the legal form of EU is still adversely affected by that incomplete or imperj'ect system of competence.

Keywords: EU, Competence, Vertical Sharing ol Competence in EU, Constitutional Treaty

1. Giri~

Avmpa Birligi (AB)'nin dUnya tizerinde ilk defa "devlete benzer" yeni bir siyasal yap1y1 olu~turmak i<;:in bir araya gelmi~ bagtms1z devletlerin ba~anh bir giri~imi oldugu soylenegelmektedir. Hatta bu yeni siyasal yap1y1 olu~turan devletlerin, egemenliklerinden bir federal devleti olu~turacak ~ekilde vazge<;:tiklerini ileri stirenler vardtr (Bogdandy: 33, 42). Egemenligin yaplSlna gore ortaya <;:tkan hukuksal ve politik bi<;:im ne ~ekilde olursa olsun, yani federal, konfederal veya sui generis bir bi<;:im 1, AB Topluluklar olarak kurulu~undan bu yana ozellikle yasama ve yarg1 alamnda siyasal onemi 90k btiytik hukuki yetkiler kullanmaktad1r.

Ancak AB'nin yetki dtizeninde, Topluluklarm kumlmasmdan gi.intimtize kadar ge<;:en zaman i9inde, haz1 aksayan noktalann oldugu gori.ilmektedir.

1 Temel Haklar $art1 ve A vrupa i~in Bir, Anayasa tartJ~malan ilc birlikte bu sui

generis bi<;:imin ne oldugunu a<;:Iklayan ma:kaleler ve bilimsel eserler yaymlanmi~tlr. Bunlardan en onemlilerinden birinin yazan olan Madura, AB ve onu olu~turan Dye devletlerin yan~an egemenliklerden milte~~ekkil bir siyasal yap1 olu9turduklanm ileri silrmektedir (Maduro: 505) .


AB kurumlan ve Dye Devletler, biitiinle~me siirecmm a~amalannda kar~Ila~Ilan ve git gide artan ve Adalet Divam ile Dye Devlet mahkemelerini zaman zaman kar~1 kar~1ya getiren bu aksakhklan gidermek 9abas1 i9inde olmu~lar, ancak yetki payla~1m1 sorunu egemenlik sorunu ile de ilgili oldugundan, biitiinliik9ii ve tam bir 96ziimii i9eren bir yetkiler diizeni kurmakta zorluklarla kar~Ila~mi~lard1r. Bu 9abalann son omegi, 2002-2004 ylllann arasmda 9ah~malar yapan Avrupa Konvansiyonu'nun ertesinde olu~turulan Anayasal Antla~ma'd1r.

2. AB Yetkiler Diizeninde Aksayan Noktalar

Su an yiiriirhikteki AB yetkiler diizenindeki ilk eksiklik, AD'nin i9tihatlannda kulland1g1 yorum metodlan ile ortaya koydugu ve geli~tirdigi z1mni yetki (implied competence) tiiriiniin kapsammm belirlenmesi ile ilgilidir. Bu anlamda z1mni yetki tiirleri arasmda bir aynm yapmak dogru olacaktlr. AD z1mni yetkiyi dar anlam1 ile yorumlad1gmda dogrudan bir yetki maddesine dayand1g1 i9in, yetki diizeninin bu ~ekilde dar yorumlamadan olumsuz bir ~ekilde etkilenmedigi soylenebilir. <;iinkii bu durumda, belli bir Topluluk amacma varrnak i9in var olan bir yetki soz konusudur; sadece o arnac1 ger9ekle~tirken kar~Ila~Ilan bir engel tahtmda, o engeli kald1rmaksizm dayamlan yetki maddesinin amac1 geryekle~tirilemeyeceginden, z1mni yetki kullamlmaktad1r (Craig & De Burca: 137). Ancak AD, Avrupa Toplulugu Antla~mas1'nm (ATA) ama9lanndan hareket ettiginde ve bu ~ekilde geni.J anlamda z1mni yetkiyi A T'ye saglad1gmda, bu durum, izlenen amaca gore baZI hallerde a91k ve atfedilmi~ (express competence-competence of conferral) yetki ilkesine aykm hale gelmektedir. AT A' da diizenlenen ama9lann ucu a91kt1r; lafzi yoruma onem vermemek ve ama9sal yorumun s1mrlanm zorlamak, A T'nin her konuda yetkili kllmmas1 sonucunu verebilir ve Dye Devletlerin tum yetkilerinin erimesine neden olur (De Burca: 457-458). Bu nedenle, geni~ anlamda Zimni yetkinin s1mrlan bir sorun olarak kar~1m1za 91kmaktad1r.

ikinci onemli nokta, AT A 'nm degi~tirilen baz1 maddelerinde A T'ye a91k bir d1~ yetki verilmesinin yetki diizeni i.izerindeki etkisidir. AD'nin, fikri miilkiyet alanmda A T'nin uluslararas1 taahhiitler altma girmesi aylSlndan, AT A m. 133 'lin yetki vermedigini belirten Gorii~iinden sonra2

, Amsterdam ve Nice antla~malan ile fikri millkiyet haklanna ili~kin uluslararas1 miizakereleri ve antla~malan yapma yetk!sinin A T'ye verilmesi, A T'nin i9

2 Opinion 1/94 WTO Agreement [1994] ECR 1-5267

. ""'~

) r. I i

120 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLiGI'NDE DiKEY YETKi DAGILIMI

yetki kurallan aytsmdan yasama yetkisine sahip olmadtgt bir konuda dt~ yetkiye sahip olmas1 sonucunu dogurur. Amlan Gortifde, AD'nin, ATA'da hizmetlerin serbest dola~tml ile ilgili a91k bir it; yetki var olmasma ragmen, bu alanda dt~ yetkiyi ancak klsmen kabul etmesi kar~tsmda, fikri haklar konusunda A T'ye dt~ yetki tanmmas1, AT A 'nm amaylanndan dahi kolayhkla 9tkartllabilecek bir sonu9 degildir.

AT A m. 308 vasttast ile A T'nin kendini yetkilendirmesi mekanizmast, ozellikle ve yine A T'nin ama9lan baglammda iic;iincii bir sorun olarak gortilebilir. AD'nin. maddenin 'Toplulugun amar;lanndan birini geryekle~tirmek i9in Topluluk tarafmdan bir giri~imde bulunulmasmm zorunlu' olmast bOlilmUnli nasll yorumladJgJ a91k degildir. AD'nin, 2/94 sayth Gorii~'te, insan haklanm korumanm, A T'nin ger9ekle~tirilmesi

zorunlu ama9lanndan biri olmadtgmt ifade etmesi iki nedenle A T'nin yetki diizeni i9in so run olu~turmaktadtr3 . ilk olarak, AD 'nin, yetki diizeni i9inde, ztmni yetki ilkesini, antla~mayt yorumlama yetkisine4 dayanarak, son derece geni~ ve ama9sal bir yoruma tabi tutarken, temel hak ve ozgiirlliklerin, i9 pazar ile olan baglantiSI ve ozellikle ABA. m 65 ve 76

' deki diizenleni~i

3 Opinion 2/94, [1996} ECR 1-1759. para. JO 4 ATA m. 2 20.· Adalet Divam i:;bu Antla:;ma 'nzn yorwn!anmasznda \'e uygulanmasmda hukuka uyulmasmz saglar. 5 ABA m. 6: 1. Birlik, Oye Devletler'in ortak ilkeleri olan hiirriyet, insan haklan ve te~rliiklere saygt ve hukukun iistiinliigii ilkeler, iizerine kurulmu~tur. 2. ~irlik, 4 KastiQ)950 tarihinde Roma'da imzalanan Avrupa insan Haklan ve Temel Ozgiirliikler Ko~~nsiyonu ile garanti altma alman ve Topluluk hukukunun gene! ilkeleri ~eklinde U)\Devletler'in ortak anayasal geleneklerinden kaynaklanan temel haklara saygt g~sterir. 6 ABA m. 7: 1. Konsey~ Devlet veya 1-li.iklimet Ba~kanlan 'nm biraraya gelmesiyle toplanarak ve Oye Devfetler'in livte birinin vcya Komisyon'un oncrisi i.izerine ve Avrupa Par!ementosu'nun onaym1 ald1ktan sonra oybirligi esas1 ile hareket ederek, ilgili Oye Devlet hiiki.im~tini gozlemlerini sunmak iizere davet ettikten soma, Madde 6t I )'de belirtilen ilkelerin soz konusu Oye De viet tarahndan ciddi ve siirekli olarak ihlal edildigini tespit edebilir. 2. Boyle bir tespitte bulunulmast halinde Konsey, nitelikli yogunluk esast ile hareket ederek, Oye Dcvlet'in hLikilmet temsilcisinin Konsey'de oy kullanma h'akkt dahil olmak i.izere, i~bu Antla~ma'nm soz konusu Oye Devlet'e uygulanmasmdan dogan bazt haklann asktya ahnmasma karar vercbilir. Bunu yaparken Konscy, asktya almamn geryek ve ti.izel ki~ilerin haklan ve yi.iki.imli.ili.ikleri i.izerindeki olast sonuvlanm dikkate al!r. i~bu Antla~ma

AVRUPAARA$TIRMALARI DERGiSi 121

dikkate almd1gmda, temel hak ve ozgtirlilkleri ama<;lardan biri olarak tespit etmemesi i<;tihadmm, ATA m. 308'deki 'ama<; ve amacm ger<;ekle~tirilmesinde zorunluluk' ifadesi ile bagda~1r nitelikte olmadigi kanaatindeyim. ikinci olarak, AD'nin, 2/94 sayth Gorti~'tinde belirttigi gibi, temel hak ve ozgilrlilklere riayet, AD tarafmdan hukukun genet bir prensibi olarak nitelendirilmi~tir. Ancak AD'nin, temel hak ve ozgilrlilklere riayeti temin etmeye <;ah~tigi davalar incelendiginde, antla~malarda hi<; bir ~ekilde yeri olmayan baZI hak ve ozgi.irliikleri, i<; pazar ve A T'nin ama<;lan ile olan dogrudan ya da dolayh baglan sebebiyle korudugu gori.ilmektedir. AD'nin temel hak ve ozgtirltiklerin korunmas1 ile ilgili i<;:tihadt ayn bir konudur7

Ancak bir ornek vermek gerekirse, Elliniki Radiophonia Tilevrassl davasmda AD, Oye Devletlerin iHAS'a uyup uymad1gm1 inceleme yetkisinin oldugunu, radyo televizyon yaymcthgt ve hizmetlerin serbest dola~tmi ile iHAS m ... 10 arasmda var olan dogrudan baglantmm bu incelemeye olanak verJigini a<;1kca ifade etmi~tir. Peki neden, A T'nin, A TA

I

m. 308 kapsammda, bu korumamn daha geni~ kapsamda yapllmasm1 saglama yetkisi olnJsm? Sonu<; olarak, ATA m. 308'in bir yetki maddesi olarak nas1l i~l(l{ gorecegi de -A T'nin ger<;ekle~tirilmesi zorunlu ama<;lannm ne 61dugu anlammda- yetki dtizeninin aksayan bir yontini.i o 1 u~ turmaktad/l

I

AT A m. 5 'e gore yapllan munhas1r olan ve olmayan yetkiler aynmmm AT yetki duzeni i.izerindeki olumsuz etkisi de dordiincii bir onemli eksiklik olarak kadtmiza t;Ikmaktadir. Maddenin bu aynm1 yapmasma ragmen, bu maddede vbya antla~manm ba~ka bir yerinde, mi.inhas1r olan yetkilerin ve mtinhasir olmayan yetkilerin neler oldugunu, ba~ka bir deyi~le, hangi alanlarda A T'nin mi.inhas1r yetki sahibi oldugunu, hangi alanlarda Oye Devletlerle beraber yetki sahibi oldugunu ve nihayet hangi alanlarda A T'nin hi<; yetkisinin bulunmad1gmm belitiilmemesi, AT kurumlan ve Oye

uyannca soz konusu Dye Devlet'in yiiki.imliili.iklcri, her durumda o Dcvlct Uzcrindc baglaytct olmaya devam eder. 7

Bu konudaki baz1 davalar i<;:in bkz., Case 29/69 [ 1969] ECR 419: Case 1\/70 [1970]ECR 1!34; Case 4/73 [1974] EC'R 491; \'ase ~74/1\7 [1989] ECR 3283; Case 5/88 [ 1989] ECR 2633; Case 36175 [ 1975] ECR 1219; Case 222/84 [ 1986] 1651. Aynca, Y!ldtray Sak, Human Rights Lavv and European Integration, 2001, yaymlanmarm:;; yliksek lisans tczi, M.D. Avrupa Toplulugu Enstiti.isu, 1\!1.0 Ki.itiiphanesi no. T07271 x Case 260/R9 Elliniki Radiophonia Tilenros1i A E [I Q<.J If r.·cR 20? 5

''

122 .A.NiWASi\L AI'JTLA~MA'DAN SONPJ\ AVRUPA BiRLiGi'NDE DIKEY YETKl DAGILIMI

Devletler arasmda yetki smm sarununa neden almaktadtr. AD kararlanmn yanmda, hukuki baglaytcthgt almayan baz1 Kamisyan tebliglerinde ve ogretide, bu /aynm i<;:in alduk<;:a fazla mtirekkep harcamm~tlr (Pernice: 4-5, Pescatare:,J7-49, Bausch: 3-8, Schilling: 6-12) . Bu aynmm birincil hukuk alan antla~malarda yapllmamasmm iki 6nemli bazucu etkisi almaktadtr. ilk alarak, kurumlar ve ozellikle AD, yukanda gortildugu gibi, antla~ma

maddelerinin yarumu, '6ncelik kurah' ve 'yararh etki' gibi yarum vasttalan ile

1

miinhastr almayan yetkiler aleyhine geni~leyen bir miinhastr yetki alam yaratmaktadtr. Bu yarum vasttalan ile, AT, Oye Devletler ile birlikte kullandtgi yetkileri miinhastrla~tlrmaktadtr (Bagdandy & Bast: 246). Bu hem Oye devletlerin itirazma yal a<;:makta hem de bireylerin haklan anlammda, saydamhk/~effafhktan (transparency) uzak bir yetkiler diizeni yaratmaktadtr. Oncelik kurah uygulanmas1 vasttastyla, e~ zamanh yetki alanlannda A T'nin tek ba~ma yetki kullamm1 ve Uye Devletlerin yetkiyi kaybetmesi, daha ziyade antla~manm 'artak politika' alarak tespit ettigi kanularda, ilgili palitikanm yurtitiilmesi (ger<;:ekle~tirilmesi) amac1 ile olmaktad1r.9 "Bu <;:e~it artak kurallar soz kanusu aldugunda, AT yalmz ba~ma, Tapluluk hukuki dtizeninin uygulanma alanlannm tamam1 ile ilgili, uluslararas1 taahhiitler altma girme yetkisine sahiptir." 10 Bunun dagal sanucu alarak, Uye Devletlerin e~ zamanh yetkileri artadan kalkmaktadu. 11

Miinhastr almayan yetkiler i<;:erisindeki aynm da, 6zellikle AD tarafmdan tamamlaytct yetkilerin baztlannm i<;: pazar ile baglanttlan nedeniyle AT yetkisi kapsam1 i<;:ine almmast ile, git gide belirsizle~mektedir. ikinci alarak, munhastr alan ve almayan yetkiler aynmmm antla~malarda almamas1 sebebiyle geli~en bu aktivist tutum, subsidiarity ilkesinin uygulama alamnm ne aldugu kanusunda sarunlar artaya <;:tkarmaktadtr.

Bqinci aksayan nakta, AB yetki duzeni i<;:inde subsidiarity ilkesinin sarunlu yaptst ve i~levidir. Hem ilkenin maddi i<;:erigi ve hem de yarg1 denetiminin yetersizligi, AT ile Uye Devletler arasmda, yetki a~1m1 sarunlanna neden olmaktad1r. Subsidiarity ilkesinin uygunluk kriterlerinin siyasi olarak takdire olduk<;:a a91k alan yap1s1, ilkenin uygulanmasmda sorunlar yaratmaktadtr. Ama daha da onemlisi, ATA m. 220 ve Amsterdam

9 Ortak politika alanlannda A T'nin Oye Devletleri yetkisiz b1rakarak yetki

kazanmasma ili~kin bkz. Case 22170 Commission v. Council (AETR) [1971] ECR 263, para. 17 10 °

Ibid., para. 18 II· Ibid., para. 31

\ ;~

I 1

i AVRUPA ARA$TI,MALARI DERGISI 123

Antla~masma kli Subsidiarity Protokolti'niin 1 ve 3. maddelerinin, ilkenin AD'nin deneti ine a91k oldugunu hiikme baglamalanna ragmen, biiyiik olasthkla uyg nluk kriterlerinin siyasi takdire geni~ 6l9iide a91k olmast sebebiyle AD ygunluk 6l9iitlerinin denetimini yeterince yapmamakta ya da yapamamakt {hr. Sonu9 olarak, ATA m. 5, karar alma yetkisinin uygun seviyesinin AT veya Oye Devletler) tespiti i9in objektif bir 6l9iit ve kullamlabWr bir standart temin etmemekte, subsidiarity ilk~.sinin hitap ettigi sorunlardi, hangi alanlann AT'nin, hangi alanlann Uye Devletlerin miinh~fr yetkisinde oldugunun tespiti 90k zorla~maktadtr (De Burca 1999:

--2Z).Bu da subsidiarity ilkesinin, yetki diizenine dahil edilirken kendisinden beklenen 'yetki sorunlanm 96zme kapasitesini' yerine getirememesine neden olmaktadtr (Bogdandy & Bast: 251-253).

AB 'de yetkiler diizeninin, antla~malarda, yani birincil hukukta diizenleni~inden, kurumlann antla~malara dayanan ikincil tasarruflanndan ve ulusal organlann anayasal diizenlerinin ilke ve kimliklerine atif yaparak olu~turduklan karar ve i~lemlerinden kaynaklanan sorunlan, yetkiler diizeninin i9inde yer alan taraflann yani Oye Devletlerin, bireylerin ve AB kurumlarmm, ktsaca yetki a~tmt ve yetkinin stmrlan olarak ifade edebilecegimiz temel aksama noktast ile kar~t kar~tya gelmesi sonucunu dogurmaktadtr. <:;iinkii ve oysa ki, yetki sahibi [ AB veya kurumlan] hukuki ili~kiyi degi~tirirken, yetki veren hukuk kurahmn i9erdigi amact ger9ekle~tirir; bu amacm gerektirdigi hedeften saptlmast veya tamamen amacm dt~ma 91ktlmast, yetki veren hukuk kurallannm kaynak iradesi [Uye Devletler] ile 9ati~ma yaratlr. 12 Oye Devlet Anayasa Mahkemelerinin, ozellikle Almanya Federal Anayasa Mahkemesinin, Fransa Anayasa Konseyinin ve Danimarka Yiiksek Mahkemesinin kararlan, yetki a~tmmm ne oldugu ve AT kurumlarmm yetki stmrlannm nerede bittigi, yetki a~tmt ve smmn ihlali sonucunu verecek yasama ve yargt tasarruflan ile ilgili bu 9att~may1 ortaya 91karmaktad1r. Dahas1, Oye Devlet Yiiksek Mahkemeleri, soz konusu 9ati~may1 96zme yetkisinin Oye Devletler'in ve ashnda ulusal anayasa mahkemelerinin yetkisinde oldugunu, kimi zaman a91kca kimi zaman ztmnen ileri siirmektedir. Bu 9at1~mayt hangi kurumun 96zecegi konusundaki belirsizlik, yani AB'nin ya da daha a91kca AD'nin kendi

12 Hohfeld, hukukun temel kavramlanndan biri olarak tespit edip inceledigi yetki kavrammr, yetki sahibi, yetki kurah ve kaynak irade ili~kisi is;erisinde incelemi~tir. Yetki smzrnznzn ne oldugu ve bu smmn a~rhp a~rlmadrgt meselesi, hukukun s;oztilmesi en zor meselelerinden biridir (Hohfeld: 50-52).

i'

124 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLiGi'NOE DiKEY YETKi DAGILIMI

yeil:kisi konusunda kompetenz), AB o lu~turmaktad1r.

karar verrne yetkisinin olup olmad1gi (kompetenz-yetkiler diizeninin altzncz aksayan noktasm1

3. Anayasal Antla~ma ve Avrupa Birligi'nde Dikey Yetki Daglltmi

29 Ekim 2004 tarihinde Oye Devletlerin ve Ttirkiye'nin de is;inde bulundugu aday devletlerin Devlet ya da Hi.iki.imet Ba~kanlan, Komisyon Ba~kam ve AB Konseyi donem ba~kam tarafmda imzalanan Anayasal Antla~ma 13 , hal en onay siirecindedir. Y etki kunusunJa hliktimlcr is;eren Anayasal Antla~ma, Onsoz, dort Bollim [Bolilm I (dokuz ba~hk), Bollim II (yedi ba~hk), Boliim III (yedi ba~hk) ve Boli.im IV (gene! ve son hi.iklimler)], Protokoller, Ekler ve Bildirgeleri i9eren Son Senet'den

olu~maktad1r.

Yetki ile ilgili maddelerin metinde yer ah~ teknigi aytsmdan onceki antla~malardan farkh bir yap1 gorlilmektedir. ilk olarak AB ile yetkileri arasmdaki s1kl bagt ifade eden ve AB 'nin una veri len yetkiler ile var oldugunu belirten bir htiktim Anayasa'mn birinci maddesi olarak ihdas edilmi~tir. Anayasal Antla~ma' nm yetki dtizeninin karakteristigini olu~turan maddeleri ise, Boli.im I Ba~hk 3' de yer almaktad1r ve halen ges;erli yetki dtizenine baz1 degi~iklikler getinnektedirler. insan haklan konusunun yetkiler dtizenindeki yeri, Anayasamn 'Temel Haklar Sart1' adt verilen 2. 86himi1nlin 7. Ba~ltgmcla cliizenlenmi~tir. 14

AB'ye her bir faaliyet ya da politika i9in yetki veren diger tum Anayasa maddeleri ise, ATA ve ABA'nm amas;, faaliyet ve politikalan ve bunlardan ba21larmm Anayasa tarafmdan yeniden dlizenleni~ini is;erir ve Bollim 3 'ti olu~tumrlar. Anayasal Antla~ma bu yah~mada getirdigi temel ilkeler ve mekanizma ile sumh olarak inceleneceginden, bahsedilen bu son k1sma cleginilmeyecektir.

3.1. Yetki Konusunda Genel Hiiklimler

ATA ve ABA antla~malarmda olmayan ve Oye D~;?v!etler ile AB arasmda yetki kavram1 ayismdan hukusal-anayasal bir ili~kinin varhgm1

13 Anayasal Antla~ma 16 Arallk 2004 tarih ve C 130 say!l1 AB Resmi Gazetesinde yaymlanmi~tlr (Official Journal C 310 o(/6 December 2004). 14 Temel Haklar ~artJ'nm AB hukukundaki yeri ile ilgili kapsamh bir incelemeyi ba~ka bir c;all~mRdR yapRcRgtmt7:dan hurada bu konuva Jeginilmeyecektir.

AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGiSI '"" lL..)

tespit eden bir htikiim, Anayasal Antla~ma ile AB yetki dtizeninin bir pan;as1 haline getirilmektedir. Bu htikme gore, "Avrupa Devletlerinin ve vatanda~lannm ortak bir gelecek kurmak istegini yans1tan bu Anayasa, Oye Devletlerin 01-tak hedeflerine varmas1 i9in yetkiler verdigi A vrupa Birligi'ni kurmu~tur. Birlik Oye Devletlerin bu hedeflere ula~maya yonelik ama9lanm ifade eden politikalan koordine eder ve Oye Devletler tarafmdan kendisine verilen yetkileri Topluluk yontemi ile kullamr." 15

Htiktimde 'Topluluk yontemi' kavrammm kullamlmasmm nedeni. bu ka vramm AB tarihi boyunca 'biitlinle~me · (integration) kavramma kar~1hk gelmesidir.

Anayasal Antla~ma'nm Boltim I'inin 'Birlik Yetkileri' ad1 verilen 3. Ba~hgmm ilk maddesi, yetki konusunda temel ilkeleri belirler. Bu temel ilkelerin getirdigi ilk yenilik, atfedilmi~ yetkiler ilkesinin, verilmi~/tevdi edilmi~ yetkiler ilkesi (the principle of conferral) ad1 ile bir anayasa htikmti haline getirilmesidir: "AB 'nin yetkileri, verilmi~ yetkiler ilkesinden kaynaklamr." 16 Ac;1khg1 saglamak ic;in, maddenin ikinci kism1, AT A m. 511 htikmUne benzer bir htiktim ile ve verilmi~ yetkiler ilkesinin tamamlanmasi adma "AB, bu Anayasa ile Oye Devletler tarafmdan verilen yetkilerin smtrlan i9inde tasarmfta bulunabilir" 17 ifadesini ic;ermektedir. ATA 'nm bu htikmiinden farkh olarak, bu paragrafta getirilen en onemli hUktim "AB'ye bu Anayasa ile verilmemi~ yetkiler Oye Devletlere aittir" 1s htikmtidtir.

Subsidiarity ilkesi, aym madde i<;inde, AT A m. 5/2 hlikmiinden ti<; noktada farkhla~arak yeniden dtizenlenmi~tir. Bunlardan ilki, uygun yetki kullanma seviyesini AB ve Oye Devletler ~eklinde iki seviyede diizenleyen eski hiikiim yerine, Oye Devletler a<;Ismdan muhtemel uygun seviyeyi ikiye ay1rarak, tasarlanan faaliyetin sadece Oye Devletler tarafmdan degil, ama ses:imlik olarak, Dye Devleterin merkezi veya bolgesel ve yerel seviyede etkili bir bis:imde gerc;ekle~tirilip gen;ekle~tirilemeyecegine referans yapan dtizenlemedir. 1 ~ ikinci farkhhk, AB kurumlannm subsidiarity i!kcsini, .'\nayasaya ckli

15 AA, m. l-l 1" AA, m. l-11/1

17 AA, m. l-11/2, c. I IX AA, m. 1-11/2, c.2 19 AA, m. l-11/3, p.l

:J· r-'

I I

126 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BIRLIGi'NDE DiKEY YETKi DAGILIMI

Protokol'de20 ilkenin nasil uygulanacagma ili~kin kurallara gore uygulamas1 gerektigini htikme baglamt~tlr. Son olarak, "ulusal parlementolar, ilkenin Protokol'de dtizenlenen usullere uygunlugunu bir 9e~it gozetim mekanizmast vas1tas1 ile saglayacaklardtr. "21 Subsidiarity ilkesinin yargtsal denetimine ili~kin bir htiktim Anayasa' da yer almamaktadtr.

3.2. Yetki Katalogu

AB 'nin yetki dtizeni avlSlndan belkide en kapsamll degi~iklik,

Anayasal Antla~ma'nm bir yetkiler katalogu ihdas etmesidir. 'Yetki kategorileri' ba~hgt altmdaki maddede, Anayasanm AB 'ye mtinhastr yetki verdigi bir alanda, sadece AB 'nin yasama faaliyeti ile baglaytci kararlar alabilecegi anayasal bir hUktim haline getirilmi~tir; AB'nin Dye Devletleri yetkilendirmesi veya AB tasarruflanmn ytirtittilmesi dt~mda, Dye Devletlerin bu alanlarda yetkisi yoktur.22

Anayasa, AB 'ye bir alanda tiye Devletler ile pay la~Ilan bir yetki verildiginde, AB ve Dye Devletlerin bu alanda yasama yapabilecegini ve baglaytct kararlar alabilecegini ifade ettikten soma bu payla~tmm nastl olacagmt da gostermi~tir. "Payla~tlan yetki alanlannda Dye Devletler yetkilerini, ancak AB 'nin bu alanlardaki yetkisini kullanmadtgt olvtide ya da kullanmaktan vazge9tigi durumlarda, kullanabilirler."23 Bu htiktimden hemen soma Anayasa, Anayasanm Boltim III'tinde yer alan dtizenlemelerin, oncelik kurahna gore AB yetkisinde olmast halinde, Dye Devletlerin ekonomik ve istihdam politikalanm koordine edecegini htikme baglamt~tlr.24

Anayasa geriye kalan belli alanlarda ve Anayasanm koydugu ko~ullara bagh kalarak, AB'nin, Dye Devletlerin bu alanlardaki yetkilerine halel getirmeksizin, destek saglaytct, koordine edici ve tamamlaytci faaliyetlerde bulunma yetkisinin oldugunu ifade etmi~tir. 25

Aynca, Anayasa, "AB'nin bu alanlarla ilgili Boltim III'ti esas alarak

20 Bu Protokol, Amsterdam antla~masma ekli Subsidiarity Protokolil'niln, subsidiarity ilkesine riayet a~1smdan degi~tirilmi~ bir versiyonudur. 21 )

AA, m. 1-11/3, p.2 22 AA, m. 1-1211 23 AA, m. I-12/2 24 AA, m. I-12/3 25 AA, m. I-12/5


koyacagt baglaytci tasarruflar, Oye Devlet mevzuatlanm uyumla~tzrzcz26(Harmonisation) nitelikte olamaz"27 hiikmlinli getirerek, soz konusu alanlarda AB'nin yetkisinin tamamlaytct, destekleyici ve koordine edici ozelliklerini a<;tkhga kavu~turmu~tur. Bu maddenin son hiikmiinde Anayasa, "Birligin yetkilerinin kullammmm kapsarnmm Boliim III' deki her bir alam diizenleyen hiikiimlere gore"

28

belirlenecegini ifade etmi~tir.

Anayasa bu ~ekilde yetki kategorilerini ve bu kategorilerdeki yetki kurallanm koyduktan sonra kategorilerin alan kapsammt da listelerni~tir.

3.2.1. Miinhas1r Yetkiler

Buna gore; giimriik birligi, i9 pazarzn i~lemesi i9in gerekli rekabet kurallarznzn olu~turulmasz, Euro, ortak balzkrzlzk politikasznzn biyolojik deniz kaynaklarznzn korunmasz, ortak ticaret politikasz alanlan AB'nin miinhastr yetkisine giren alanlardtr.29 Aynca "AB, akdedilmesi AB'nin ortak kurallanm etkiledigi veya onlann kapsamtm degi~tirdigi ol<;lide veya bir yasama faaliyetinde akdedilmesi ongorlilen ya da bir i<; yetkinin kullamlmasmm saglanmast i<;in zorunlu olan uluslararast antla~rnalan yapmak anlammda da miinhastr yetkiye sahiptir."30

3.2.2. Payla~Ilan Y etkiler

Anayasamn AB'ye, m. 1-13 ve I-17'de diizenlenen alanlarla ilgili olmayan bir yetki verdigi durumlarda, AB bu yetkisini Oye Devletlerle payla~tr.31 Payla~Ilan yetki alanlan ise ~unlardtr: i9 pazar, Bollirn III'de tammlanan ~ekli ile sosyal politika, ekonomik, toplumsal ve bOlgesel uyum, biyolojik deniz kaynaklarznzn korunmasz dz~znda kalan balzkrzlzk, tarzm, revre, tiiketicinin korunmasz, ula~tzrma, trans Avrupa aglar, enerji, ozgiirliik, giivenlik ve adalet alanz, Boliim III' de tamrnlanan ~ekli ile, kamu saglzgz konusu ile ilgili ortak emniyet tedbirleri.32 Maddenin son boliimii, tammlanan bazt alanlarda, AB'nin ortak bir politika

26 Vurgu tarafimdan eklendi 27 AA, m. 1-12/5, p.2 28 AA, m. 1-12/6 29 AA, m. I-13/1 30 AA, m. I-13/2 31 AA, m. I-14/1 32 AA, m. I-14/2

I

I ' ~ l I

128 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLiGI'NDE DiKEY YETKi DAGILIMI

izlenmesi ve gen;:ekle~tirilmesi konusunda yetkili oldugunu ancak bu yetkinin kullammmm Dye Devletlerin yetkisinin kullammm1 ortadan kaldtrmayacagmt hiikme baglami~tlr. 33 Bunlar, ara~tzrma, teknolojik geli~im, uzay, kalkmmada i~birligi ve insani yardzm alanland1r.

3.3.3. Tamamlayici Y etkiler

AB'nin yetkilerinin kategorilendirmenin son klsm1, destek saglaytci, koordine edici ve tamamlaytci faaliyet alanlar 1d1r: insan saglzgzmn geli~tirilmesi, sanayi, kiiltiir, turizm, egitim, mesleki egitim, genr;lik, spar, sivil savunma, idari i~birligi.34

3.3. Birligin Kendini Y etkilendirmesi (AT A m. 308)

Anayasal Antla~ma AT A m. 308 'deki yetkilendirme usuliinii esash olarak degi~tirmi~tir. ilgili maddenin ilk boliimii ~oyledir:

"Boliim III'de tammlanan politikalar <;:er<;:evesinde ve Anayasa'da belirlenen bir amaca varmak I<;:m, Birligin bir faaliyeti ger<;:ekle~tirmesinin zorunlu olmas1 ve Anayasa'nm gereken yetkiyi saglamam1~ olmas1 durumunda, Konsey, Komisyon'un onerisi iizerine ve Avrupa Parlamentosu'na dam~tlktan sonra gerekli diizenlemeleri oybirligiyle yapar."35

Su an meri ATA m. 308'in bu ktsmmda yaptlan en onemli degi~iklik, 'ortak Pazar'm i~leyi~inde' ifadesi yerine, 'Boliim III'de tammlanan politikalar <;:er<;:evesinde' ifadesinin kullamlmastdtr. Ote yandan, Komisyon'a bu madde ile ilgili bir gorev verilmi~tir. Komisyon, bu maddenin kullamlmas1 i<;:in bir oneri sundugunda, m. I-11(3)'deki usulu kullanarak, ulusal parlementolann dikkatini onerinin subsidiarity ilkesi ile ili~kisine <;:ekecektir. 36 Maddede yaptlan diger bir degi~iklik ile, bu maddeye gore ahnacak kararlann Dye Devlet hukuklan iizerindeki etkisi diizenlenmi~tir. Buna gore, Anayasa'nm Dye Devletlerin mevzuatlannm uyumla~tmlmasm1 yasakladtgi durumlarda, bu maddeye gore <;:tkarttlacak tasarruflar Dye Devletlerin mevzuatlanm uyumla~tlrmasim gerektirmeyecektir.37 Anayasal Antla~ma'y1 haztrlayan Konvansiyona

33 AA, m. I-14/3-4 34 AA, m. 1-17 35 AA, m. 1-18/1 36 AA, m. I-18/2 37 AA, m. I-18/3


Avrupa Parlementosunu temsilen kattlan uyeler, maddedeki oybirligi nisabmm nitelikli oy 9okluguna donli~tiiri.ilmesini teklif ettilerse de, bu teklifler kabul edilmemi~tir (Kiljunen: 72).

4. Anayasal Antla~manm Hukfimlerinin Degerlendirilmesi

Anayasal Antla~ma, AB yetkiler duzenindeki aksayan noktalarm bazllarma 96zum olacak nitelikte hukumler i9erirken, baztlan ile ilgili hi9 hiikum getirmemi~tir. Ote yandan, Anayasal Antla~ma kimi hukiimler ile yeni sorunlara yol a9acak niteliktedir.

4.1. Anayasal Antla~ma ve Dikey Yetki Dagiiimi

a) Anayasal Antla~ma'da, AB'nin tevdi edilen/verilen yetkiler ilkesi geregince hereket edebilecegi ve bu ilke 1~1gmda Anayasal Antla~ma'da verilen yetkilerin stmrlanmn dt~ma 91kamayacagt hukme baglanmt~ttr. Dahas1, bu ilke geregince AB'ye verilmeyen rum yetkilerin Uye Devletler' de kald1g1 ifade edilmi~tir. Bu hukumle beraber bir yetki kategorilendirmesinin de Anayasa'da yer almasmm en onemli sonucu, AB kurumlanmn ve ozellikle AD'nin, geni~ anlamda ztmni yetki doktrinini kullanma imkamnm olduk9a azalmastdtr. Anayasal Antla~ma'nm yetkiler arasmda bir kategorilendirme yapmas1 ve munhastr yetki alanlannda sadece AB 'nin yetkili oldugunu ifade etmesi ve bu alanlarda Dye Devleterin hi9 bir yetkisinin kalmadtgm hukme baglamas1, bu alanlar ile diger alanlar arasmdaki yetki smmmn a91kca ortaya 91kmasm1 saglam1~ttr.

b) Payla~llan yetkiler kategorisinin getirilmesi ile de, hangi alanlann payla~llan yetki alanlan oldugu belirtilmi~tir. Payla~llan yetkiler alamnda AB ve Dye Devletlerin beraberce tasarufta bulanacaklan belirtilmi~ ancak daha onemlisi bu payla~1mm nastl olacagmm hukme baglanmast onemli bir sorunu daha ktsmen de olsa 96zmu~tiir. Oncelik kurahnm (pre emtion) anayasal hukum haline getirilmesi ve payla~llan yetkiler soz konusu oldugunda Dye Devletlerin ancak AB bu kategoride yetki kullanmaz ise ya da yetki kullanmaktan vazge9tigi 6l9ude yetki kullanabileceginin hukme baglanmas1, bu tiir yetkinin, AD kararlan ile kullamlmasmm ortaya 91kartttg1 sakmcalan ktsmen bertaraf edecektir. Bununla birlikte hukmun uygulamada yine yarg1 kararlanna konu olacag1 ve tartt~llacagt kanaatindeyiz. <;unku, payla~1lan yetkileri ve oncelik kurahm a91kca belirten hukmu takiben, baz1 alanlarda ( ara~ttrma, teknolojik geli~im, uzay, kalkmmada i~birligi ve insani yardtm) AB'nin

l i l

130 ANAYASAL ANTLA~MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLiGi'NDE DiKEY YETKi DAGILIMI

payla~tlan yetkinin gene! di.izenlemesi yolu ile yetkili oldugu, ancak bu yetkinin kullammmm Dye Devletlerin yetkisini ortadan kaldtrmayacagmm ifade edilmesi 'oncelik kurah'nm bir istisnast olarak kar~tmtza c;:tkmaktadtr. 38 Ancak bu alanlan AD'nin amac;:sal yomm vastta ile yetki kapsamma aldtgt gori.ilmektedir.39 Ote yandan AB kurumlannm, soz konusu payla~tlan yetki kategorisinde, A T'nin kurulu~undan bu yana gosterdikleri egilime uygun olarak, si.irekli ve yogun bir ~ekilde payla~tlan yetki alamm c;erc;:eveleme egiliminde oldugu gozden kac;:mlmamaltdrr. Bu anlamda, Anayasa'mn, Bolilm III'de yer alan di.izenlemelerin oncelik kuralma gore AB yetkisinde olmast halinde, Oye Devletlerin ekonomik ve istihdam politikalanm koordine edecegini ifade eden hi.ikmi.ini.in

40, Dye Devletlere saglayacagt hareket alam giderek

daralacakttr.

c) Ancak, Anayasa'nm mi.inhastr ve payla~tlan yetki alanlan dt~mda kalan alanlan destekleyici, koordine edici ve tamarnlaytcl yetki kategorisine sokarak, AB'nin bu yetki kategorisinde ancak Dye Devletlerin bu alanlardaki yetkilerine hale! getirmeksizin faaliyette bulunacagt hi.ikmi.ini.i getirmesi kar~tsmda, insan saghgmm geli~tirilmesi, sanayi, ki.ilti.ir, turizm, egitim, mesleki egitim, genc;:lik, spor, sivil savunma, idari i~birligini ic;:eren alanlarda AB kurumlannm hie;: bir ~ekilde tamamlayrc1 faaliyetin dt~ma 91kamayacag1 ac;:rkttr.41

d) Anayasal Antla~ma'da, AB'nin dt~ miinhasrr yetkisi ic;:in konulan hiikmiin sorunlu oldugu kanaatindeyiz. Hiikmiin, dt~ miinhastr yetkiyi bagladtgt ko~ullar ac;:tk degildir. Hiiki.im, bir uluslararast antla~manm akdedilmesinin AB'nin mi.inhastr yetkisine girmesi ic;:in, antla~manm, AB'nin ortak kurallanm etkiledigi veya onlann kapsammt degi~tirdigi veya bir ic;: yetkinin kullamlmasmm saglanmast ic;:in zorunlu olmas1 ko~ullanndan birinin saglanmas1 gerektigini belirtir. Bu etkilemenin, degi~tirmenin ve zorunlulugun anlam1 ve tespiti Oye Devletler ve AB kurumlan ve AD tarafmdan farkh yommlanabilir.

3x AA, m. 1-14/3-4 39

Case 242/87 Commission v. Council, [ 1'989] ECR 1425 40 AA, m. I-12/3 41

Bu sonu<;, Anayasa'nm, AB'nin bu alanlarla ilgili, Bi:iltim III'ii csas alarak koyacagt baglaytct tasarruflann, Oye Devlet mevzuatlanm uyumla~tmc1 nitelikte olamayacagrm ifade etmesindcn de a<;tkca ortaya <;1kmaktadlf ( AA. m. I- I 2/5, p.2).


e) Anayasa'mn, ATA m. 308'i yeniden dlizenledigi esneklik maddesinde, ~u an ge9erli olan hlikmlin kapsam1 olduk9a geni~letilmi~tir. ATA m. 308'in 'ortak pazar' ile sm1rh olan uygulama alam, bu madede Anayasa'mn III. Bollim'linli tamamen kapsar nitekliktedir. Bunun sonucu olarak, Bollim 3 'lin kapsam1 antla~malarda dlizenlenmi~ Ortak Pazar politikalarmdan 90k daha kapsamh oldugu i9in, AB 'nin daha fazla alanda kendini yetkilendirme olanag1 bulacag1 a91ktir. Aynca, hlikmlin eski halinde var olan 'ger9ekle~tirilmesi zorunlu ama9lar' ifadesi korundugu i9in, bu ifadenin ~imdiki problemli uygulamas1 artarak -hlikmlin kapsam1 geni~ledigi i9in- devam edecektir.

Ancak soz konusu geni~ kapsama dayanarak AB 'nin yetkilerini geni~letme imkammn simrlanmasi amac1 ile konuldugu anla~Ilan maddenin son hlikmline gore, Anayasa'nm Uye Devlet mevzuatlanm uyumla~tmlmasm1 yasaklad1g1 hal ve durumlarda, esneklik hlikmline gore yikartilacak tasarruflar da uyumla~tmc1 nitelikte olmayacaktlr. Boyle geni~ bir alanda AB 'nin fonksiyonel bir yetkilendirme imkamm SllllrSIZ bir ~ekilde kullanmasmm online geyilmesinin yetki dlizenin dlizglin i~lemesi ayismdan kabul edilebilirligi yamnda, bu s1mrlamanm uyumla~tlrmaya baglanmasmm saydarnl~effaf yasama ve yonetim faaliyetine aykm oldugu kamsmday1z. Bireyler, Anayasa'nm III. Bollim'linli bir blitiin olarak algilayabilir ve bununla ilgili me~ru beklenti (legal expectation) sahibi olmaya haklan vard1r ve ger9ek ve tiizel ki~ilerin ve hatta kimi zaman devletlerin baz1 organlannm uyumla~tlrma gibi teknik-hukuk ile ilgili bir ol9litii ay1rt etmeleri ve buna gore hareket etmeleri beklenemez.

f) Subsidiarity ilkesine ili~kin iki temel soruna (ilkenin uygulanabilirlik kriterleri ve yarg1 denetimi) ise kurumsal bir 90ziim getirme yolu tercih edilmi~tir. Subsidiarity ilkesine ili~kin protokol geli~tirilerek Anayasa'ya eklenmi~tir. Bununla baglantlh olarak getirilen kurumsal yoziim, ulusal parlementolara, bir 9e~it dam~ma usulli i9inde subsidiarity ilkesinin gozetilmesi roliiniin verilmesidir. Bir A vrupa yasama tasarrufu taslag1 ilgili kurumlarda hazirlandigmda, haz1rlayan kurum, soz konusu taslag1 subsidiarity ilkesine ili~kin protokoldeki hliklimlere uygunlugun gozetilmesi amac1 ile rum ulusal parlementolara gonderecektir.42 Ulusal parlementolar, .'soz konusu taslakda subsidiarity

42 AB'de Ulusal Parlementolann Roliine ili~kin Protokol, m.2

132 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLiGi'NDE DiKEY YETKI DAGILIMI

ilkesine uyulup uyulmadtgma ili~kin gerek<;:eli gorti~tinti Komisyon'a ve Konsey' e gonderir. 43 Bu a~amada taslak, degi~tirilebilir, geri <;:ekilebilir ya da ilk hali ile yasala~tmlabilir. Parlementolara ula~masmm lizerinden altl hafta ge<ymedik<;:e, taslak yasala~tmlamaz.-+4 Anayasa'mn subsidiarity ilkesinin yargtsal denetimi ve bu denetimin yaptlabilirligi ile ilgili bir htikiim getirmemesi, ilkenin yetki a~tml ve yetki stmn ihlallerinin <yoztimlindeki tartt~mah konumuna olumlu bir katk1 yapmami~ttr. Bilakis ihdas edilen gozetim usulti yeni yetki tartt~malanna yol a<yacak niteliktedir. Ilk olarak, ulusal parlementolara yasama si.irecini bloke etme yetkisi wrilrnemi~tir. Ulusal parlementolara taslak lizerinde goni~ beyan etmesi i<;:in verilen sure kisadtr. Dahas1 ve en onemlisi, getirilen gozetim usullintin politik bir usi.il olmast bizatihi etkisiz olmast sonucunu dogurur. Ulusal parlementolarda, AB'de yasama faaliyetinin en etkin unsuru alan Oye Devlet hliklimetlerinin <;:ogunluga sahip oldugu dikkate ahmrsa, bu parlementolann hliklimetlerinin aldtgt pozisyonlardan farkh bir pozisyon almalanm beklemek zordur. Anayasa'nm subsidiarity ilkesinin dlizenlendigi maddede, bolgesel ve yerel diizeydeki parlementolann gozetim prosedtirline katlldtgt dikkate almdtgmda, i<;: siyasal <yeki~melerin AB dtizeyine bu yolla ta~macagt a<;:tkttr. Subsidiarity ilkesi a<ytsmdan tek olumlu dtizenleme, munhas1r yetki alanlanm, payla~llan yetki alanlanndan kesin bir ~ekilde aytran Anayasa hi.ihimleridir.

Anayasal Antla~ma' nm hliktimlerinin, yetki konusunda sorunlara neden olan altt aksayan nokta hakkmda getirdigi en net <yozlim tamamlaytcl yetki kategorilerinde AB'yi kesin ve a<y1k bir ~ekilde smtrlamasJdJr. Verilen yetkiler ilkesi, Oye Devletler ile AB arasmda alan bazh bir yetki aynmma yol a<yml~ ve yetkiler kategorilendirilerek subsidiarity ilkesinin uygulama alam a<y1khga kavu~turulmu~tur ama, bu yolla, ztmni yetki ilkesinin bi.isblittin etkisiz k!lmdtgt soylenemeyecegi gibi, payla~t!an yetki alamnda oncelik kurahnm uygulamadaki yoruma a<ytkhgmm ve AB kurumlarmm payla~tlan yetki alamm <yer<yeveleme egiliminin (AA, m. I-12/3 'iin sagladtgt imkan ile) online ge<;:ildigi soylenemez.

43 AB'de Ulusal Parlementolann Roliine ili~kin Protokol, m.3 44

AB'de Ulusal Parlementolann Roltine ili~kin Protokol, m.4

I

AVRUPA ARA$T1RiV1ALARl DERGiSI 133

Ote yandan, i) as;tk bir is; yetki (hatta hedet) olmakslZln AB'ye bir dt~ yetki

verilmesi, ii) AB'nin dt~ miinhaSir yetkisinin baglandtgt ko~ullar, iii) AA. l-18 (ATA m. 308)'in geni~letilen kapsammm smtrlan ve

maddenin is;erdigi 'gen;:ekle~tirilmesi zorunlu arna<;' kavram1 iv) ll- Ill 'in temel haklar anlammda yetki geni~lemcsi sonucunu

verip vermeyecegi (yargtsal yoruma son derece a91k o!mas1 ncdeniyle),

de !lgdt, AB kurumlan -ozell!kle AD- ile Uyc Devlet kurum ve mahkemelerinin verecegi karmlann farkltla.:;ma'l k'l\'mllmazchr Bu dunun, bireylerin hak ve ozgiirluklerinde ve bu hak ve ozgilrliiklerin ger~ekle~tirilmesinde belirsizliklere ve yetki sisteminde de <;att~malara yol as;acakttr.

Subsidiarity ilkesinin hem ~u anki hem de Anayasal Antla~ma'da ongoriilen rolii ise, ilkenin yetki (f3tl~malanm <;Cizme kapasitesinden ziyade yetki s;at1~mas1 yaratma potonsiyeli oldugunu gostermektedir.

4.2. Anayasal Antla~ma'nm Avrupa Birligi'ne Verdigi Bh;im

Anayasal Antla~ma'daki yetki ile ilgili hiiklimlerin dikey erkler aynltgt a<;tsmdan getirdikleri ile birlikte, Anayasal Antla~ma'nm diger ban hiikUmlerinin de yatay erkler aynhgt a<;Ismdan getirdigi yenilikler4s, AB'nin anayasal as;tdan sadece dikey olarak degil yatay olarak da yeniden bis;imlendirildiginin ipw;:lanm vermektedir.

Bu bis;imlenmenin arka plam, ozellikle Maastricht antla~masmdan bu yana, s;e~itli yakla~tmlarla olu~turulmaya ba~lanmi~tJ. Bunlardan, AB'yi bir konfederasyon bis;imi ~eklinde as;tklayan yakla~tm, AB hukukunun dogrudan uygulamr veya dogrudan etkili olmas1 ve listiinliigii ilkeleri dikkate almdtgmda savunulmast zor bir yakla~tmdtr. Aynca, bir uluslariistii kurum olan AB Bakanlar Konseyinde kararlann s;ogunun nitelikli s;ogunlukla ahmyor olmas1 da, konfederasyon yakla~Jmtm dt~lar. Ote yandan, Anayasal Antla~ma'dan onceki durum is;in, AB'yi bir federal yapt olarak tammlayan yakla~tm da eksik kalmaktadtr. Kurucu antla~malar, AD'nin ortaya koydugu doktrinlerden ve ogretideki

45 Anayasal Antla~ma'mn I-22 maddesi geregince bir AB Ba~kanhg1 yarat!lmas1 ve I-28 maddesi geregince bir AB Dt~i~leri Bakanhg1 olu~turulmasJ, bu yeniliklerin en onemlileri arasmda gosterilebilir.

134 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BIRLIGI'NDE DiKEY YETKI DAGIL!MI

gorli~lerden de anla~Ilacagt gibi, maddi anlamda anayasa saytlabilir; bununla birlikte kurucu antla~malar biyimsel a91dan bir Anayasa sayt!amazlar. <;unkti bu antla~malar, vatanda~lann egemen iradesine dayanan bir siyasal yapmm iisttin normu degildir (Kaboglu: 160). Kurucu antla~malann Anayasa niteliginde olmamas1 ve bu sebeple Oye Devletlerin asli unsurlar olarak kalmas1 federalist bi9im yakla~tmmt da zaytflatmaktadtr. AB 'nin bir iiniter yap1 olmadtgt da tartt~ma gotiirmez bir ger9ektir.

Bunlann dt~mda baz1 farkh ve ozgtin yakla~tmlar da ileri siirlilmii~tlir. Bunlann ba~hcalan, a la carte A vrupa yakla~Iml, degi~ken geometrili A vrupa yakla~Iml, esnek bi.ittinle~me yakla~Imi, fonksiyonalist yakla~1m ve bagtmhhk yakla~tmlandtr. Ancak bunlar, AB'nin bi9imine dikey ve yatay erkler aynhg1 diizleminden bakan yakla~tmlar degildir.

Anayasal Antla~ma AB 'yi bir federal yap1 haline getirmekte midir? Yukanda anlat!lan yetki payla~tmmm dikey erkler aynhgt anlammdaki kar~thgma dikkat edilecek olursa ve yatay erkler aynhgmm ayak seslerine kulak verildiginde, federal bir yaptya 90k yakla~tldtgt soylenebilir. Federatif yapmm ba~ka baz1 ozellikleri de, AB'nin hem ~u anki durumu ve hem de Anayasal Antla~ma' daki dtizenlemelerden yikart!labilir:

- AT, hem uluslararas1 planda ve hem de Oye Devletler ile ili~kilerinde bir ttizel ki~ilige sahiptir (ATA. m. 281). AB'de Anayasal Antla~ma'ya gore bir ttizel ki~ilige sahip olacakt1r (AA. M.I-7).

- AB 'nin yasama giicii, hem Uye Devletleri hem de ger9ek ve ttizel ki~ileri baglar.

- AD, fedaral devletlerdeki yliksek mahkemelere benzer ~ekilde, hukuku yorumlama yetkisini haizdir (AT A. m. 220, 234)

- Federal devletlerde genelde gorlildiigli gibi, AB'de de, AB'ye verilrneyen yetkiler (residual competences, kalan yetkiler) Oye Devletler'de kalmaktadtr (AA. m. 1-1112)

Ancak AB 'ye federal bir yapt 0larak tamrnlayabilrnek I yin hala engeller vardtr. Oye Devletlerin veya antla~malann AB 'ye bir merkezi ordu veya giivenlik kuvveti kurma yetkisi vermernesi, AB 'nin vergi koymak iyin merkezi bir otoriteye sahip olmarnasJ gibi tipik federal

AVRUP.A. AR<\$TIRMALARI DERGiSI 135

yetkilerden yoksun olmasmm yanmda, ve onlardan daha onemli olarak, Anayasal Antla~ma'nm Avrupa halkmm, yani asli kurucunun, bir lirlinli olup olmadigi sorusunun cevabmm Anayasal Antla~ma'da a<;:Ik bir olumlu yamtmm olmamas1 da, AB 'nin bir federal yap! olarak tespit edilmesini zorla~tlrmaktadir. Su bali ile, Dye Devletler, kurucu antla~malann oldugu gibi, Anayasal Antla~ma'mn da 'efendisi' olarak goriinmektedirler.

AB'nin tam anlamt ile konfederal, federal ya da bolgeli bir siyasi yap1 olmaktan ziyade, dogrudan etki ve listiinliik doktrinlerine atfen, nev' i ~ahsma miinhas1r bir varhk oldugu da ileri siirlilmektedir (De Witte: 208-2 I 0). Bir yandan AB hukukunun sahip oldugu uluslariistii nitelik ve AB'ye yap!lan yetki devirleri, ote yandan da Anayasal Antla~ma'nm getirdigi yukanda ozellikleri stralanan eksik federatif yap I, AB 'nin, kendine has (sui generis) yeni bir siyasal yap1 oldugu ya da kendini slirekli yeniden tammlayan bir aray1~m yonlendirdigi bir kurumsalla~rna oldugu lizerinde dti~lindiirmektedir.

5.Sonu~

Anayasal Antla~ma 'nm getirdigi degi~ikliklerin yetki dtizeni a<;:Ismdan tam bir <;:oziim olamamasmm nedeni, Anayasal Antla~ma'nm yolunu ve yontemini izleyerek ileride getirilecek muhtemel diger ba~ka degi~iklikler veya onerilerin de, yetki diizenine, payla~1mma ve s1mrlarma miikemmel bir c;ozi.im getiremeyecek olmasmm nedeni ile aymd1r: Yetki diizeninin aksayan noktalannm, yalnzzca normatif c;oziimlerle, yetki s1mrlan koyarak, yetkileri kategorilendirerek, yarg1 denetimine konu oldugunda yoruma a<;:1k ilkeler getirerek, ozetle AB ile Dye Devletleri arasmdaki yetki payla~1mmJ statik metinlerin yarat!lmasma baglayarak c;ozi.ilmeye c;ah~Ilmasi; ama bunun yanmda AB ekonomik, siyasal ve hukusal olarak geli~tikc;e degi~ime ugramas1 kesin olan ve bu degi~im sebebiyle s1mrlannm birbirine kan~t1g1 bir yetki diizeninin yaratttgi c;atJ~malan -Dye Devlet mahkemeleri ve AD'nin kar~1 kar~Iya gelmesine sebep olarak- nihai olarak c;ozecek bir kurumun o I u~turulamamast.

Bu tespit, AB yetki diizeninin sorunlanndan en onemlisine, yetki c;att~masJm hangi kurumun c;ozecegi konusundaki belirsizlige i~aret eder. Beck AB olc;eginde kompetenz-kompetenz sorununun a~Ilamamasmm en onemli sebebinin, yetki c;ati~malan soz konusu oldugunda karar verecek

136 ANAYASAL ANTLA;>MA'DAN SONRA AVRUPA BIRLiGi'NDE DiKEY YETKI DAGILIMI

hakem nitelikli bir mahkemenin olmamas1 oldugunu savunarak, bu sorunun y6tiztimtintin bi.iyiik olyi.ide farkh iki seviyedeki hukuk sistemlerinin birinin yekdigerinin 9at1~ma yozi.icii kurahm kabul etmesine bagh oldugunu savunmaktad1r (Beck: 66-67).

Say1lan aksakhklann y6zi.ilebilmesinin yolu yetki konusunda yarg1 denetiminin tam olarak saglanmasidir. Yarg1 denetiminin eksikliginin say!lan aksakhklar i9inde bariz olarak gori.Hdligli subsidiarity ilkesinin i~levsizligi, yargtsal denetimin ciddiye :!lmmas1 gerektiginin en onemli

kamtldir.

AD bu denetimi belli olyi.ide yapmaktad1r. Ama bu denetim yetersizdir. Antla~malarda ve diger mevzuatta, AD'nin bir yetki mahkemesi gibi i~lev gonnesini saglayacak dtizenlemeler yoktur. Aynca bir yetki mahkemesi ~eklinde i~lev gorecek niteliklere sahip degildir ve yetki yatl~masi anlammda Dye Devlet Anayasa Mahkemeleri kar~1Slndaki konumu a91k degildir. Bizim de savundugumuz gibi AD'yi yetki yatl~malanm 96zmeye yetkili bir mahkeme haline getirerek sorunun yOztilecegini savunanlar oldugu gibi, bir A vrupa Anayasa Konseyi olu~turarak yetki meselelerini bu Konsey'in yozmesi gerektigini

savunanlarda vard1r (Weiler:62).

Bir aday devlet olarak, Anayasal Antla~ma'nm 29 Ekim 2004 tarihindeki imza tOrenine katthp Anayasal Antla~may1 aday devlet olarak imzalayan Ttirkiye i9in, bir aydan k1sa bir stire sonra 17 Arahk 2004 tarihinde tam tiyelik mtizakerelerinin resmen ay!lmasma karar verilmi~tir. Boylece Ttirkiye, Ortakhk Antla~mas1 ile onun eki saytlabilecek Katma Protokol yapthrken AET ttizel ki~iligi, Gtimri.ik Birligi geryekle~tiginde AT rozel ki~iligi ve nihayet 17 Arahk 2004 tarihinde tam tiyelik mlizakerelerinin ba~latJlmasi karan ahmrken de AB ttizel ki~iligi ile hukuki mtinasebetlerde bulunma ayncahgm1 ya~ayan benzersiz bir aday tilke stamstine kavu~mu~tur. Eger Anayasal Antla~ma ytirurltige girerse Ttirkiye, tam Uyelik antla~masm1 belki de, farkl! bir ttizel ki~ilik ile imzalayacaktu.

AB'nin ya~ayan ve slirekli geli~en hukuk dtizenin, Ttirkiye'nin tam liyelik mtizakerelerine ba~lamast kapnnm verildigi 2004 y!lmda, Anayasal Antla~ma'nm yap!lmas1 ile ula~tlgt yeni evre, mtizakere ba~hklan dikkate ahndtgmda, Ttirkiye onceki uyum paketleri ile klyaslanamayacak ve daha da onemlisi ~imdiden 6ng6rulemeyecek degi~iklikleri yapmak durumunda kalacakttr. Egemenlik s1mrlanm tehdit eden ve yetki a~an tasarruflann her


zaman i<; hukuk sistemleri i<;in sorun olmas1 sonucunu doguran, ya~ayan ve siirekli geli~en bir hukuk diizenine sahip olan AB kar~Ismda, Uye Devletlerin, egemenligin ortakla~a kullammm1 kabul etmeleri veya egemenliklerini s1mrlamalan ve boylece AB 'ye onemli yetkiler tammalan, onlann hirer ulus devlet olarak siyasi belirleyici rollerini muhafaza etmelerini onlememi~tir. AB'nin geleceginin kontroliiniin nasi! Dye Devletlerin ulusal iradelerine bagh oldugunu son Anayasal Antla~ma siireci a<;Ik olarak gostermi~tir. Ote yandan, AB Anayasal Antla~ma ile federatif nitelikleri ag1r basan bir siyasal varhk haline gelme yolundad1r. Anayasal Antla~ma'nm bu bali ile veya baz1 degi~iklikler ile onaylanmas1 halinde, Tiirkiye'nin ilerde tam iiye olacag1 AB, federal nitelikli ya da en azmdan federatif yonleri ag1r basan bir Birlik olacaktir.

Bu durumda, bali haz1rdaki yetki diizeninde bile, AB 'ye iiyelik i<;in gerekli olan egemenlik devri ve bu devre dayanan bir yetkinin kullamlmas1 a<yismdan anayasal zorluklara sahip olan Tiirkiye'nin, boyle bir Birlige iiyeligi daha da onemli ve nitelikli degi~iklikleri gerektirebilir. Tiirk Anayasasmm 'egemenlik yasag1' anlamma gelecek hiikiimleri ve Anayasa Mahkememizin 'boliinmez' egemenlik anlay1~1, AB'ye ~u anki bali ile bile tam iiyelige engel olu~turmaktad1r. Ote yandan, federatif yonii ag1r basan bir AB ve yetkilerin payla~Imim olduk<ya kesin <;izgilerle ay1ran bir Anayasal Antla~ma tahtmda, tam iiyelik i<;in yapllacak anayasal degi~ikliklerin kapsammm 'egemenligin simrlanmasi' ile s1mrh kalmas1 yeterli olmayabilir. Anayasa Mahkememizin, "Devlet yap1smda 'boliinmez biitiinliik' ilkesi; egemenligin, ulus ve iilke biitiinliigunden olu~an tek bir devlet yap1s1yla biitiinle~mesini gerektirir. Ulusal devlet ilkesi <;ok uluslu devlet anlay1~ma olanak vermedigi gibi, boyle diizende federatif yap1ya da olanak yoktur. Federatif sistemde federe devletler tarafmdan kullamlan egemenlikler soz konusudur. Tekil devlet sisteminde ise birden <;ok egemenlik yoktur"

46 diyen karanndaki egemenlik anlay1~1 dikkate

almd1gmda, anayasam1zda daha koklii bir degi~iklik yapma ihtiyac1 dogacaktir. Anayasa Mahkememizin anlay1~1 ve anayasam1zda ge<yerli olan egemenlik anlay1~mm, federal bir yap1ya katilmaya elveri~li olmad1g1 tart1~maya a<yik bir konudur.

Bu nedenlerle, Tiirkiye'nin federatif bir yap1ya dogru ilerleyen AB'ye iiye olabilmesi i<;in egemenlik anlayi~Ini degi~tirmesi ve hem daha <yagda~

46 E. 1993/3, K. 1994/2 say1h ve 16.06.1994 tarihli karar

138 ANAYASAL ANTLA$MA'DAN SONRA AVRUPA BiRLIGI'NDE DiKEY YETKi DAGILIMI

hem de AB uyeligine daha uygun bir egemenlik anlay1~1 benimsemesi gerekmektedir. Ttirkiye, diger tiye devletler gibi, AB 'nin yetki kullammm1 saglayacak ~ekilde anayasasm1 uyumla~t1rmah ancak i<; hukukunu uyumla~tlrma adma, -hangi hukuki bi<;im ve <;eryeve i<;erisinde olurlarsa olsunlar- AB'nin yetkisini a~an hukuki tasarruflannm etkilerine kar~1 a<;1k ve korumas1z hale gelecek bir anayasa dtizeni olu~turmaktan ka<;mmahd1r.

Kaynak~a:

Bogdandy,\ Armin Von (2000). The EU as a Supranational Federation: A Concepnlal Attempt in the Light of Amsterdam Treaty. Columbia Journal of European Law, 6 (1 ), 27-56

Bogdandy, Armin Von & Bast, Jurgen (2002). The European Union's Vertical Order of Competences: The Current Law and proposals for Its Reform. Common Market Law Review, 39(2), 227-268.

Bausili, Anna Verges (2003). Rethinking the Methods of Dividing and Exercising Power in the EU. Jean Monnet Working Paper, No 9/02, Eri~im: Mart 2005, Jean Monnet Working papers.

Beck, Gunnar (2005). The Problem of Kompetez Kompetenz: A Conflict Between Right and Right In Which There Is No Praetor. European Law Review. 30 (1), 42-67

Craig, Paul & De Burca, Grainne (2003). EU Law-Text, Cases and Materials (3. baskz). Oxford University Press.

De Burca, Grainne (1999). Reappraising Subsidiarity's Significance After Amsterdam. Harvard Jean Monnet Working Paper, No: 7/99, Eri~im: Nisan 2002, Harvard Jean Monnet Working Papers on-line.

De Burca, Grainne (2004). 'Sovereignty and the Supremacy Doctrine of the ECJ'. Neil Walker ( ed). Sovereignty in Transition. Oregon: Hart

Publishing.

De Witte, Bruno (1999). 'Direct Effect, Supremacy and the Nature of the Legal Order'. Paul Craig & Grainne De Burca. The Evolution of EU Law. New York: Oxford. '

Hohfeld, W.N (1964). Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning. New Haven: Yale University Press.


Kaboglu, ibrahim 6 (2006). Anayasa Hukuku Dersleri (3. bask1), istanbul: Legal Y aymlan,

Kiljunen, Kimmo (2004). The EU Constitution, Helsinki: Publications of the Parliamentary Office.

Maduro, M1guel Poiares (2004). 'Contrapunctual Law: Europe's Constitutional Pluralism in Action'. Neil Walker (ed). Sovereign(v in Transition. Oregon: Hart Publishing.

Pernice lngolf(2001). 'Rethinking the Methods of Dividing and Controlling the Competencies ofthe Union'. Europe 2004 The Great Debute. J.H.H Weiler ve Michel Petite'nin katkllan ile Avrupa Komisyonu tarafmdan diizenlenen Konferansa sunulan teblig, Briiksel, 15-18 Ekim, 2001, s. 3

Pescatore, Pierre (197 4 ). The Law of Integration: Emergence of a new Phenomenon in International Relations based on the experience of the European Communities. Leiden: A.W.Sijthoff.

Schilling, Thedor (1995). Subsidiarity as a Rule and a Principle, or: Taking Subsidiarity Seriously. Jean Monnet Working Paper, No 10/95, Eri~im: Nisan 2001, Jean Monnet Working papers on-line.

Weiler, J.H.H (1997). 'The Division of Competences in the EU'. European Parliament, Directorate Genera/for Research. Luxembourg: European Parliament.

_:j'

l j;

j

'I l' l I


Marmara U niversitesi A vrupa Birligi Enstitiisii

A vrupa Ara~tirmalan Dergisi Makale Yaz1m Kurallan

Sayfa Diizeni A4 Metin Boyutu: 6000- 8000 kelime Tablo/Grafik!Resim Geni~ligi: 12 em.

Paragraf Diizeni - Paragrafbo~lugu: 6 nk. (once ve sonra) - Kenar bo~lugu: 2,5 em - SatJr arahgt: I ,5 - Almt1 Paragraflar: Sag ve soldan 1 em. i~eride

Yaz1 ~ekli -Font: Times New Roman (I2) - Almt! paragraf: Times New Roman (10) - Ba~hklar d1~mda kahn (bold) karakter kullamlmamahdir. - Sadece makalenin admda biitiin karakterler biiyiik kullamlmahdir.

Almtdar: Yazm1z ya da almt1 metni (Smith, 200 I: 29-30) (Yazar soyad1, yd: sayfa) Yazan belirli degilse; (Y az1 bashg1, yd: sayfa)

Dipnotlar: Y almzca a~1klamah aynntllar i~in kullamlmaktad1r.

Diger Bilgiler: - 250 kelimeyi ge~meyecek ~ekilde hazirlanmi~ ozet ve 3-4 anahtar kelime Tiirk~e ve ingilizce olarak eklenmektcdir. - Makalenin ba~ka bir dergi ya da yaym tarafmdan bas1m a~amasmda olmamas1 gerekmektedir. - Ba~ka herhangi bir yerde bas1lm1~ bir makale degerlendirme siirecine almmamaktad1r.

Marmara University European Union Institute

Marmara Journal of European Studies Notes for Contributors

Page Setup A4 Text lenght: 6000- 8000 words Table/graph/image width: 12 em.

Paragraflt - Paragraph Spacing: 6 pt. (before and after) -Page margins: 2,5 - Line spacing: I ,5 - Cited paragraphs should be indented I em.

Fonts -Font: Times New Roman (I2) -Cited paragraph: Times New Roman (IO) - Bold fonts should only be used in headings. - CAPS LOCK should only be used in the title of the paper.

Citation: Your text or quotation here (Smith, 200 I: 29-30) (Author, year: pages) If author name is is not available; (Article Title, year: pages)

Footnotes: Used only for detailed explanations.

Other Information: -An abstract (max. 250 words) should be submitted both in Turkish and English as well as 3-4 keywords. - Papers submitted should not be under consideration at any other journal or ppblication. -'Articles published elsewhere before are not taken into consideration.

142 AVRUPAARA$TIRMALARI DERGiSi

1. Kaynak~a I References: a. K" I B k I tap 00

Genel Format Yazar Soyad1, Adt, ikinci Yazar Soyad1, Adt (Yil). Eser Ad1. Y er: Yaymevi.

General Author, A. A., & Author, B. B. (Year). Title of book. Location: Format Publisher. Ornekl e.g. Gtindtiz, Asian (1998). Mil/etlerarast Hukuk: Temel Belgeler

6rnek I e.g. Kararlar (Geli~tirilmi~ 3. Baskz). istanbul: Beta. Ornek I e.g. Griffiths, M., O'Callaghan, T. (2002). International Relations

The Key Concepts. London: Routledge.

b K't . . d Y AI !VI k I I A f I . B k . I ap I~ID e er an a a e rICe m a 00

Genel Format (Makalenin) Yazar Soyad1, Adt (Ytl). 'Makale ba~hg1'. (Kitabm) Yazar Ad1, Soyad1. Eser Ad1. Yer: Yaymevi.

General Author of article, A. A.(Year). 'Title of article'. Author of book, Format Title of book. Location: Publisher. Ornek I e.g. Goetz, Ann Marie (1991). 'Feminism and the Claim to Know:

Contradictions in Feminist Approaches to Women in Development'. Rebeca Grant and Kathleen Newland (eds.), Gender and International Relations. Bloomington: Indiana University Press.

Ornek I e.g. * Millstone, E. (1991). 'Consumer Protection Policies in the EC: The Quality of Food'. Freeman eta!.

* Makalenm ahndtgi k1tap aym kaynakyada yer alm1~sa, kitap ad1 kullamlmadan sadece yazar ad1yla kisaca yaZilabilir.

c. Ak d 'k D . M k I I ' I J a em1 erg1 a a e en ourna Genel Format Yazar Soyad1, Ad1 (Yil). Makale Ba~hg1. Dergi Adz, Cilt (Say1),

Sayfa numaralan. General Author, A. A., Author, B. B., & Author. C. C. (Year). Title of Format article. Title of Journal, volume, page-numbers. Ornekl e.g. Oktar, Suat (2002). Euro Bolgesinin Para Politikas1. Marmara

Avrupa Araillrmalan Dergisi, 10(1), 81-95. Ornekl e.g. McCright, A. M., & Dunlap, R. E. (2003). Defeating Kyoto: The

conservative movement's impact on U.S. climate change policy. Social Problems, 50, 348-373.


d. Doktora Tezleri I Ph.D. Thesis

Format

Ornek/ e.g.

Ornek/ e.g.

Ornek/ e.g.

Cowles, M. Gren (1994). 'The Politics of Big Business in the European Community: setting the Agenda for a New Europe', Ph.D. thesis. W DC: American

Author, A.A. if named or Report title if no author (Year). 'Title of the report' if not given before. Institution I department I branch if available. Location: Publisher. Villain, C., and Arnold, R. (1990). 'New Directions for European Agricultural Policy'. Report of the CEPS CAP Expert Group. Brussels: Centre for · Studies. Kalecki, M. (1971). 'Political Aspect ofFull Employment'. Selected Essays on the Dynamics of the Capitalist Economy:J933-1970. Cambridge: Cambridge University Press.

144 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISi

g. o r s· r v nme tire 1 I d AI aj'm ar an man Mkl/01" J a a e nme oruna Gene I Yazar Soyadt, Adt (Ytl). Makale Ba~hgt. Dergi Adz, Cilt (Sayt), Format Sayfa numaralan. Eri~im: Almdtgt tarih (Giin, Ay, Ytl), ahndtgt

internet kaynagt. General Author, A. A., Author B. B., & Author C. C. (Year). Title of article. Format Title of Periodical. volume, page-numbers. Retrieved Month day,

year, from source. Ornek I Hopkins, N., & Moore, C. (200 1 ). Categorizing the neighbors: e.g. I luentity, distance, and stereotyping. Social Psychologv Quarrer(v, 64,

239-252. Eri~im: 9 Subat 2004, JSTOR database. Ornek I Fredrickson, B. L. (n. D.). Cultivating positive emotions to optimize e.g. health and well-being. Prevention & Treatment, 3, Article 0001 a.

Retrieved: February 9, 2004, from http:/ (joumals.apa.org/prevention/volume3/pre003000 I a.html

h or Ki ;orB k nme tap n me 00

Gene I Yazar Soyadt, Adt (Yt1). Kitap adz. Yer: Yaymevi. Eri~im: Ahndtgt Format tarih (Giin, Ay, Ytl), ahndtgt internet kaynagt. General Author, A. A., & Author, B. B. (Year). Title of book. Location: Format Publisher. Retrieved Month day, year, from source. Ornek I Coward, H. G., & Maguire, D. C. (Eds.). ( 1999). Visions of a new e.g. earth:Religious perspectives on population, consumption, and

ecology. Albany, NY: State University of New York Press. 9 Subat 2004, NetLibrary database.

Ornek I Goldman, E. (1914). The social significance ofthe modern drama. e.g. Boston: Richard G. Badger. Retrieved: February 9, 2004, from

University of California Berkeley Digital Library Sunsite website: http://sunsite.berke1ey.edu/Goldman/Writings/Drama/index.html

I . '1.'

i. internet Sitesi I Website Genel Varsa Yazar Soyadt, Adt. (Tarih). internet Sitesinin Ba~hgt: Format Gerekiyorsa altba~hk. Eri~im: Almdtgt tarih (giin, ay, ytl), almdtgt

internet kaynagt. General Author. (Year). Title ofwebpage: Subtitle if needed, Retrieved Format Month day, year, from source. Ornek I e.g. Baydarol, Can. (2006). 3 Ekim ve Sonras1. Eri~im: 16 Mart 2006,

http://www.abhaber.com/cqnbaydarol/can0024.asp. Ornek I e.g. NCAA Committee on Sportsmanship and Ethical Conduct ..

Operations plan 2001-02 and 2002-03: Strategic planning and budgeting for the 2002-03 and 2003-04 Academic Years. Retrieved: February 9, 2004, from http://www l.ncaa.org/membership/govemance/assoc-wide/ sportsmanship_ ethicslindex.htm1

Documents

dosya.marmara.edu.trdosya.marmara.edu.tr/avrupa/MJES/MJES_cilt_15_say_1.pdf · y -~. Gor. Levent Eraydm ~r Brewin, Keele University • >r. A. Lorca Corrons, Madrid 'S • Prof. Dr