*Eliza Maek*Dom w rosyjskiej kulturze ludowej

Eliza Maek

*Eliza Maek*Wszystkie obiekty kultury materialnej stworzone przez czowieka posiadaj poza pragmatycznym, utylitarnym znaczeniem rwnie znaczenie symboliczne, znakowe. Dom zajmuje w tym szeregu miejsce szczeglne.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Dom/wiat (kosmos)Spoecznoci archaiczne i tradycyjne otaczajcy je wiat postrzegaj jako mikrokosmos. Poza granicami ich wiata wyznaczajcymi jego odrbno rozcigaj si obszary tego, co nieznane i pozbawione formy. Po jednej stronie istnieje przestrze kosmiczna zamieszkana i zorganizowana, po drugiej za, poza granicami tej oswojonej przestrzeni, rozciga si nieznana i przeraajca kraina demonw, upiorw, umarych obcych; jednym sowem chaos, mier, noc. Ten obraz zamieszkanego mikrokosmosu, otoczonego pustkowiem utosamianym z chaosem bd z krain umarych, przetrwa nawet w wysoko rozwinitych cywilizacjach. (M. Eliade, Obrazy i symbole. )

Eliza Maek

*Eliza Maek*Obrzdy poprzedzajce budow domuOswajajc wiat zewntrzny, czonkowie spoeczestw tradycyjnych nie myleli (jak ludzie wspczeni) o ujarzmianiu przyrody, lecz o wsppracy z ni. Nie walczyli z przyrod, lecz starali si nawiza z ni dialog. W tym partnerstwie, poczuciu nierozerwalnej wizi, deniu do dziaania nie wbrew, lecz w zgodzie z przyrod widziano rkojmi sukcesu we wszelkiej sferze dziaalnoci (Bajburin 1998, s.110). Wybr materiau budowlanego (zakaz uywania drewna z drzew rosncych na mogiach, ruinach cerkwi, rozstajach, uschnitych, takich, ktre podczas cinania upady wierzchokiem na pnoc lub zachd, posiadajcych jakie nietypowe ksztaty; drzew bardzo modych i bardzo starych bd zasadzonych przez czowieka).Zamanie zakazu grozio sprowadzeniem nieszczcia na domownikw.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Zakazy i nakazy towarzyszce wyborowi miejscaObowizywa zakaz budowania w miejscu, gdzie kiedy bya droga, ania, gdzie znaleziono ludzkie szcztki lub gdzie kto zrani si jakim ostrym narzdziem. Nie wolno byo budowa domu na miejscu starego, jeli spon w wyniku uderzenia pioruna, jeli zosta opuszczony z powodu choroby lub powodzi itd.Za szczliwe uwaano miejsca, na ktrych lubio si ka bydo rogate.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Ofiara zakadzinowaBudow rozpoczynano od zoenia ofiary, ktra miaa powiza istniejcy porzdek kosmiczny z zamierzonym uporzdkowaniem przestrzeni. Pocztkowo na ofiar skadano czowieka, pniej zwierz (zwykle by to ko, kogut lub kura), na kocu przedmioty (sier, zboe, pienidze itp.). Ofiara taka miaa zapewni pomylno nowemu domowi i jego mieszkacom oraz wprowadzi ten dom w porzdek kosmosu. Penia ponadto funkcj apotropaiczn.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Zrbowa (wiecowa) konstrukcja cianDominowaa wiecowa, czyli zrbowa konstrukcja cian: powstawaa ona z poziomych bierwion (w rnym stopniu obrobionych), ktre ukadano jedno na drugim na zrb, czyli wgie.Zrb skada si 10-14 wiecw (dane z XIX w.)Nie uywano gwodzi.

Eliza Maek

Obrbka drewnaDrewna nie naley obciosywa, tylko zdejmowa z niego skr, zachowujc warstw podkorow (), ktra chroni bierwiono przed gniciem. Z czasem odpadnie ona pod wpywem wiatru i opadw, a bale uzyskaj naturaln gadko.*Eliza Maek*

Eliza Maek

Miaryhttp://masterclub.org/?m=68SePidokie Miary - zwizane z proporcjami ludzkiego ciaa, a nie abstrakcyjny metr czy centymetr.*Eliza Maek*

Eliza Maek

*Eliza Maek*Wyznaczenie ktw prostych kwadratowej izby, stanowicej podstaw kadej niemal budowli (modu), sprawdzano przy pomocy przektnej. Dziki temu stosunek boku kwadratu do jego przektnej sta si podstaw ustalania proporcji planowanej budowli. Przektna moga si sta bokiem nowego kwadratu opisanego na mniejszym, co pozwalao bez dodatkowych wylicze wyznaczy powierzchni 2-krotnie wiksz od podstawowego moduu.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Plan domu (cerkwi) tworzono od razu na placu budowy przy pomocy wyskalowanego sznura ( ) i ukadanie dolnego zrbu (wieca) .

Eliza Maek

*Eliza Maek*Obrzd uoenia pierwszych belekZ ofiar poczony by obrzd uoenia pierwszych belek, tzw. pierwszego wieca. Bya to czynno rytualna, w czasie jej wykonywania budowniczowie mogli sprowadzi na przyszych mieszkacw domu zarwno szczcie, jak i nieszczcie. Akt ten by te aktem wprowadzenia nowego elementu do otaczajcego wiata. Wieniec dzieli przestrze na domow i niedomow, wewntrzn i zewntrzn, przy czym owa przestrze wewntrzna, domowa bya bezpieczna i uczowieczona. (M. Mazurkiewicz, rec. Bajburina)

Eliza Maek

*Eliza Maek*W tradycyjnych (archaicznych) kulturach kowalom, garncarzom, budowniczym i in. przypisywano szczeglne waciwoci, cechy oraz wiedz, co byo podstaw ich wyodrbnienia z reszty spoeczestwa (Bajburin 1998, 109). Fakt, i z drewna, gliny czy metalu tworzyli nowe rzeczy, stawia ich w jednym rzdzie z Demiurgiem, Stwrc.Pooenie kamienia wgielnego i pierwszego wieca symbolizowao stwarzanie wiata, opanowywanie chaosu.4 ciany i 4 kty domu s odpowiednikami 4 stron wiata. Liczba 4 w kosmologii tradycyjnej oznacza wiat.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Dom jednoprzestrzenny (izba)Zachodnia Syberianajstarszy typ domu o konstrukcji zrbowej zbudowany na planie prostokta typowe wymiary: 3x4 lub 4x5 mtu z przybudwk wzdu tylnej ciany2 okna na cianie frontowejdach dwuspadowy

Eliza Maek

*Eliza Maek*przybudwka penica funkcj sieniwejcie do domu poprzez siedrabina, po ktrej wchodzono na strychNB. W jednym pomieszczeniu zamieszkiwaa wielopokoleniowa rodzina, psy, a zim rwnie bydo i zwierzta domowe. Mona sobie wyobrazi, jakie zapachy panoway w takich izbach!!! (historia wiata to rwnie historia zapachw)

Eliza Maek

*Eliza Maek*Plan chaty i zagrody1 - izba; 2 komora; 3 sie; 4 podwrko; 5 brama 6 ganek

Eliza Maek

*Eliza Maek*Chata dwuizbowa (), XIX w. (Kii)

Eliza Maek

*Eliza Maek*wie Zootoruczje http://kuut.narod.ru/1/O2.jpg

Eliza Maek

Chata z gankiem i wietlic na pitrze http://kuut.narod.ru/1/O2.jpg *Eliza Maek*

Eliza Maek

*Eliza Maek*Dom rodzicw S. Jesienina

Eliza Maek

*Eliza Maek*Kunia ze wsi Spas-Piskowiec (skansen Witosawicy k. Nowogrodu WielkiegoW duych wsiach mogo ich by 2-3, w maych jedna.Ze wzgldw bezpieczestwa poarowego budowano je najczciej na skraju wsi, w polu bd w pobliu rda wody. Ale dbano o to, aby do kuni mona byo swobodnie dojecha, eby oku konie czy naprawi wz.http://www.novgorod.ru/read/information/cultutre/wooden-architecture/vitoslavlici/. 9 Sie 2009

Eliza Maek

*Eliza Maek*Rnice regionalneNa pnocy Rosji domy byy z reguy wiksze (3- nawet 4-izbowe), pitrowe, poczone z sieni, szop i spiarni w jedn cao, aby do jego zagrody-twierdzy nie mia dostpu dziki zwierz i zy czowiek.Nadwoaskie chaty s zazwyczaj niewielkie, oboone tarcic, czasem malowane na biao lub niebiesko. Wyrniajc cech tych chat by rzebione obramowania okiem, kurek na dachu. W miejscach, gdzie zdarzay si powodzie, spichrze zboowe, anie i inne budynki stawiano na grubych dbowych palach, aby woda nie zniszczya zapasw ywnoci.Niewielka chata (o powierzchni 20-25 m2) musiaa pomieci ca rodzin (zwykle 7-8 osb). Wymagao to od wszystkich przestrzegania regu. Kady zna swoje miejsce i stara si nie ama ustalonego porzdku.

Eliza Maek

*Eliza Maek*

W powieci Lwa Tostoja Zmartwychwstanie chatka staruszki Matriony, ktr odwiedza ziemianin Niechludow, ma powierzchni 6 arszynw, czyli ok. 3 m2. Takie same rozmiary ma czarna, mierdzca izdebka wielodzietnego chopa Czurisa (z opowiadania tego autora pt. Poranek ziemianina), ktremu pan proponuje przeniesienie do pomieszczenia o powierzchni 10 arszynw. W 6-arszynowej izdebce Dawidka Biaego z tego opowiadania z trudem mieci si piec z poamanymi przewodami kominowymi, krosna i poczerniay st z popkanym blatem.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Izba (z piecem) i wietlica (nie ogrzewana) z oddzielnym wejciem z sieni

Eliza Maek

*Eliza Maek*Otwory drzwiowe i okienne: opozycja wewntrzny/zewntrzny, widzialny/niewidzialny

Symboliczne znaczenie okien i drzwi wizao si z tym, e dziki nim mona byo przekroczy granic oddzielajc przestrze domow (wewntrzn) od zewntrznej, okno pozwalao ponadto zajrze do wiata niewidzialnego. NB. Chaty dawnych Sowian nie miay okien, w redniowieczu zaczto wycina w cianach domw mae otwory, zakrywane na noc maymi deseczkami, pcherzami ryb, natuszczonym papierem itp. Szyby w oknach bogatych domostw pojawiy si dopiero pod koniec XVI w., na wsiach znacznie, znacznie pniej.

Eliza Maek

*Eliza Maek*

Symbolika drzwi (wrt)

Drzwi s miejscem wielu obrzdw (gwnie ochronnych). Pami o symbolicznej funkcji drzwi zachowaa si m.in. w obrzdzie weselnym (przenoszenie panny modej przez prg ), w obrzdach towarzyszcym rodzeniu (otwarcie drzwi miao uatwi pord). Por. te zwyczaj spotykania goci w drzwiach oraz formu zakl: , ).

Eliza Maek

*Eliza Maek*PrgW czasach pogaskich pod progiem chowano prochy zmarych przodkw, tote z czasem prg zaczto utosamia z miejscem pobytu duchw przodkw (rodu). Uwaano, e w tym miejscu duchy strzeg domowej przestrzeni. W obrzdzie weselnym panna moda przy wejciu do domu stukaa obcasem o prg i prosia o pozwolenie na wejcie do domu. Za zy znak uwaano potknicie si na progu, przekraczanie progu lew nog itd. Do dzisiaj zachowa si zakaz rozmawiania w progu domu, witania si przez prg itp.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Wyposaenie domw (prostota i funkcjonalno) Wntrze izby charakteryzowao si prostot i funkcjonalnoci. Gwne miejsce w izbie zajmowa piec, usytuowany przy drzwiach (z prawej lub lewej strony od wejcia). Tylko na poudniu i w centralnej Rosji piec znajdowa si w kcie przeciwlegym w stosunku do drzwi. St zawsze ustawiano w kcie po przektnej od pieca. Nad stoem wieszano ikony.Wzdu cian znajdoway si wmontowane w cian awki, nad nimi takie pki. Pomidzy piecem boczn cian izby pod sufitem montowano drewnian pk do spania.

Eliza Maek

*Eliza Maek*

Eliza Maek

*Eliza Maek*Sie domu chopskiego z pnocnej Rosji (XIX w.)

Eliza Maek

*Eliza Maek*Owietlenie (uczywo kaganki oliwne - wiece lampa naftowa)Wspczesny czowiek przywyky do rzsicie owietlonych domw mieszkalnych i pomieszcze uytecznoci publicznej czuby si zapewne nieswojo w dawnych domach. W izbach posplstwa bowiem nawet w cigu dnia panowa gboki pmrok, rozwietlany jedynie promieniami soca przedostajcymi si przez szpary, otwory drzwiowe, a z czasem przez niewielkie okienka lub blask poncych szczap paleniska (pieca).Pniej pojawiy si kaganki, w bogatszych domach - wiece, a dopiero pod koniec XIX w. lampy naftowe.

Eliza Maek

*Eliza Maek*uczywo

Eliza Maek

*Eliza Maek* Sie w domu rodzicw Jesienina

Eliza Maek

*Eliza Maek*Izba paradna (biaa) () domu rodzicw Jesienina

Eliza Maek

*Eliza Maek*S. Jesienin (1895-1925)

. , , ..

[Chopska izba.Chomtowy zapach dziegciu,Stary otarzyk,agodne wiato lampki.] Jesienin Siergiej ( , 1895-1925), poeta. Syn chopa z guberni riazaskiej.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Sacrum i profanum ( ) Poczesny (wity) kt izby (Kii, XIX w.)Woogda (k. XX w.)

Eliza Maek

*Eliza Maek*XX w.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Piec , : . / Piec w domu to jak otarz w cerkwi: w nim si chleb piecze.

Eliza Maek

*Eliza Maek*visualrian.ru/.../PreviewWM/1772/51/177251.jpg

Eliza Maek

*Eliza Maek*Funkcje rosyjskiego pieca:

suy do ogrzewania izby, przygotowania jedzenia, suszenia grzybw, jagd, mokrej odziey, spania, mycia si, leczenia. Koo pieca siadywa pieniarz piewajcy byliny lub bajarz opowiadajcy bajki.Starano si, aby piec by duy i adny, jak narzeczona. W niektrych regionach Rosji panna moda przed odjazdem do lubu podchodzia do pieca i sprawdzaa, czy jest ciepy, czy zimny, prbujc w ten sposb odgadn, jaka bdzie teciowa (dobra czy za).Pod koniec wesela sprawdzano umiejtnoci gospodarskie panny modej. Jedn z prb byo pieczenie przez ni blinw.

Eliza Maek

. . . .. ). historydoc.edu.ru/catalog.asp?ob_no=14038...*Eliza Maek*

Eliza Maek

. . ,

; ( ), . - . , , , , . , - . [http://www.mj.rusk.ru/00/4/mj4_14.htm]Zalety kurnego pieca ogrzewanie i dezynfekowanie pomieszcze (w chatach z takim piecem nie byo pluskiew, myszy ani gryzcych muszek, omijay je epidemie dumy i malarii) .

*Eliza Maek*

Eliza Maek

Leczenie choroby, nazywanej psi staroci.

Twarz dziecka z wyjtkiem nosa i ust pokrywano ciastem, dziecko przywizywano do opaty, na ktrej wkada si chleb do pieca, a nastpnie wsuwano je trzykrotnie na kilka chwil do rozgrzanego pieca, mwic: Przypiecz si, psia staroci, przypiecz si w piecu. Taki sposb nazywano zapiekaniem lub przypiekaniem. W ten sposb leczono rachityczne niemowlta w caej Rosji. W niektrych miejscowociach takim procedurom poddawano wszystkie noworodki. Skutki owego leczenia byway czasem tragiczne. Nazwa choroby zdaniem A. Toporkowa wskazuje na jej etymologi i podpowiada sposb leczenia, ktry mia polega na przeniesieniu choroby z dziecka na szczeniaka bd psa.. , , http://istrodina.com/rodina_articul.php3?id=432&n=22Por. opowiadanie B. Prusa Anielka

*Eliza Maek*

Eliza Maek

*Eliza Maek*, , . .Raz kapuniak, a raz kasza - oto strawa nasza. , , , . . , . , , . , .

Eliza Maek

*Eliza Maek* ania ()ania parowa po-czornomu (kurna), XIX w.

Budowana najczciej z osiny lub lipy (konstrukcja zrbowa).Wg wierze miejsce, gdzie zamieszkuj istoty demoniczne (, ), nieczyste. Locus wielu obrzdw (pogrzebowego, weselnego, zwizanych z narodzinami dziecka) oraz wrb panieskich.Miejsce magicznych obrzdw czarownikw, zawierania paktu z diabem.Zakaz budowania domu na miejscu ani (gro nieszczcia )..

.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Kpiel nie bya tylko zabiegiem higienicznym, jej celem byo rytualne oczyszczenie panny modej od zych mocy, zmycie panieskiej swawoli. ania penia rwnie wan funkcj podczas porodu i poogu, w obrzdzie pogrzebowym, bya miejscem dziewczcych wrb witecznych i witojaskich itd.

Eliza Maek

*Eliza Maek*ania penia wane funkcje w obrzdach. Np. w obrzdzie weselnym byo to m.in. obowizkowe kpanie panny modej w przeddzie lubu (przyjaciki rozpalay piec, maiy ani gazkami i z dwikw, jakie wydaway rozpalone kamienie, wryy , czy m bdzie dobry). W tym czasie panna moda zawodzia, egnajc si z panieskim stanem:

, ,, !, , , , . (, 135)

Eliza Maek

*Eliza Maek*Zaklcia, proby, zakazyPrzed wejciem do ani: - , / Ochrzczony - na pk, nieochrzczony z pki.Po zakoczeniu mycia: , , ! / Dzikuj ci aziebniku za parow ani.Zakaz gonego mwienia, wnoszenia ikon, wchodzenia do ani w dni witeczne.Zakaz wnoszenia do domu wiader, brzozowych mioteek, ktrymi chostano si w ani.

Eliza Maek

*Eliza Maek* . / Para koci nie amie. , . / ania bez pary, jak kapuniak bez okrasy.

Eliza Maek

*Eliza Maek* ZagrodaZagroda jako pierwszy pas ochronny domu (ogrodzenie rnego typu tyn, pot, ostrok).Tu sprawowano obrzdy, ktre miay chroni trzod, bydo czy drb od chorb, kradziey itp. W guberni kostromskiej w tym celu gospodarz wynosi na podwrko chleb i sl i kaniajc si prosi domowego ducha (), aby nie czyni za jego inwentarzowi: , , .Zagrody chopw na Syberii i Ataju przypominay twierdze. Skaday si one z wysokiej pitrowej chaty, spichlerza poczonego z chat wysokim ostrokoem i wrotami. Wewntrz zagrody znajdoway si ponadto obora, piwnice, szopy na siano, pomieszczenia do suszenia zboa, szopy, w ktrych przechowywano wozy, narzdzia rolnicze, drewno na opa itp.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Ale zagroda to take miejsce bardziej obce ni sam dom. W zwizku z tym zagrodzie przypisywano rol mediatora pomidzy swoim i obcym wiatem. Por. te obrzd karmienia i ogrzewania zmarych w okresie Boego Narodzenia i Nowego Roku (piknie opisany w opowiadaniu Bierz i pamitaj Igora Kornijenki ).Wrota otwieray drog do obcego wiata (dlatego np.dziewczta rzucay przez wrota buty i z kierunku, ktry wskazywa czubek buta, spodzieway si przyjcia swatw).Wrota byy rwnie obiektem rytualnych wybrykw (np.kradziey lub wcigania wrt na dach).

Eliza Maek

*Eliza Maek*Wie i sioo (dua wie, w ktrej znajdowaa si cerkiew, szkka parafialna, sklepy, urzdy) Wsie i sioa pnocnych guberni europejskiej czci Rosji (XIX w.) skaday si z niewielu zagrd, od 3-4 do 60-70 dymw (chaup). W czci poudniowej i na Syberii liczyy rednio 300-500 zagrd.Chaupy budowano wzdu drogi w jednym lub w dwch rzdach.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Mieszka wygodnie i adnieDbao o estetyk domu przejawiaa si w bogatej ornamentyce fasad i otworw okiennych;zdobieniu sprztw domowych (skrzy, szaf, aw i awek, naczy, koowrotkw etc.). Dominacja sprztw drewnianych i glinianych.

etno.clow.ru/information/270-2.html

Eliza Maek

*Eliza Maek*Ornament. Symbolika solarna i florystyczna (stylizowane drzewo, licie)

)

Eliza Maek

*Eliza Maek*Patrzc na wymylne wzory rzadko zastanawiamy si nad ich symbolik, rzadko szukamy w ornamencie znaczenia. Wydaje si nam czsto, e nie ma bardziej bezmylnej, pustej i nietreciwej dziedziny sztuki ni ornament. Tymczasem w ornamencie ludowym, podobnie jak i w starych pismach, nawarstwia si tysicletnia mdro narodu, pocztki jego pogldw na wiat i pierwsze prby oddziaywania czowieka na tajemnicze dla niego siy przyrody za porednictwem sztuki. J. Osietrow, ywa Stara Ru. Opowie o tym, co wielkie, dobre i wieczne, Warszawa 1976, s.55-56.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Przlic, szkatuka, haftowana zasonka

Eliza Maek

. . XX .Przdzenie trwao od listopada i do koca zimy. Najlepsza przdka przda dziennie ok. 460 arszynw (ca 300 m) przdzy. eby utka 15 m ptna, potrzeba byo a 20.000 m przdzy. Aby dziewczyna moga przygotowa dla siebie lubn wyprawk, musiaa prz i tka przez 6-8 lat.

*Eliza Maek*

Eliza Maek

*Eliza Maek*Chopskie jadoCodzienne menu chopskiej rodziny skadao si z kapuniaku () bez misa, kaszy (znano ok. 20 odmian), ciemnego chleba, kwasu, rzepy.Do smakoykw zaliczano rnego rodzaju pierogi (z ciasta drodowego, z farszem ok. 50 rodzajw), bliny i pierniki, kisiele.Obfito o rzek i sodkowodnych jezior bogatych w ryby sprawiaa, e w menu czsto pojawiay si dania rybne, chtnie te sporzdzano potrawy z grzybw. Napoje: kwas chlebowy, piwo domowe, mid pitny, nalewki, od. XVI w. rwnie wdka. Od koca XIX w. herbata.Warzywa: rzepa, rzodkiewka, marchew, przyprawy: chrzan, sl.

Eliza Maek

Symbolika ucztyJedzenie suy nie tylko zaspokajaniu godu, wsplny posiek to rwnie zoony rytua, ktrego celem jest ujawnienie wewntrznej struktury kolektywu i umocnienie solidarnoci jego czonkw w obliczu si wyszych (Toporkow).Najwaniejsze osoby (gowa rodziny, ojciec lub, gdy ojca zabrako, najstarszy onaty syn, jeli za syn by mody, to miejsce poczesne naleao do matki ) zajmoway miejsca przy stole pod ikonami, niej, po prawej stronie stou pozostali mczyni wg wieku, po lewej kobiety.Gospodarz siedzcy pod ikonami, dzikowa Bogu za dary i jakby w jego imieniu dzieli je pomidzy siedzcych przy stole.Istnia zakaz stukania ykami po stole w obawie przed pojawieniem si si nieczystych. Wierzono te, e po yce opartej jednym kocem o st, a drugim o talerz moe (jak po mocie) wpa do miski bies. Dlatego czsto egnano si przed woeniem do ust kolejnej porcji potrawy.*ccEliza Maek*

Eliza Maek

*Eliza Maek*Wierzono, e od tego, kto pierwszy podniesie do ust ks chleba czy yk zupy, zaley powodzenie rodziny, urodzaj w polu i w zagrodzie. Dlatego tak due znaczenie miaa ceremonia zapraszania goci do zajcia miejsca przy stole, ich rozmieszczenie i kolejno czstowania, wreszcie otwierajca i zamykajca uczt pie lub modlitwa.Powszechne byo przekonanie, e naley zjada i wypija wszystko, aby adnego ksa ani yka nie zostawi biesom (duchom nieczystym, demonom). Sens gboki tradycyjnej uczty wedug I. Morozowa to obcowanie z duchami opiekuczymi, szukanie ich przychylnoci. Gocie peni funkcj obrzdowych zamiennikw owych duchw.

Eliza Maek

*Eliza Maek*W tradycyjnej kulturze znaczce funkcje (w tym rwnie magiczne) przypisywano wyborowi produktw ywnociowych, procesowi przygotowania i podawania posiku, wreszcie sposobowi spoywania jedzenia. Tak np. wierzono, e mid zapewnia sodkie ycie i mio, produkty kwane i kwaszone, ktre dziki zawartoci kwasu nie psuy si tak szybko, jak inne, miay chroni przed chorobami, a nawet leczy. Aby jednak zachowyway swoje funkcje magiczne, naleao chroni je przed urokami i czarami, dlatego nie wolno byo poycza po zachodzie soca octu, soli, zakwasu chlebowego i kiszonej kapusty. Dodatkowe funkcje magiczne zyskiwa produkt zdobyty w trakcie rytualnej kradziey.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Sakralizacja chleba i soli

Pozdrowienie i formua zaproszenia na uczt - .Odmowa poczstunku jako afront wobec gospodarza (O - ).Bochenek chleba na stole w poczesnym kcie symbolizowa bogactwo domu, oznacza gotowo do przyjcia goci, by znakiem Boej opieki. Krojenie chleba byo domen mczyzny, pieczenie kobiety (z wyjtkiem kobiet nieczystych, czyli w okresie menstruacji).Chlebem karmiono nie tylko ywych, ale i zmarych (kadziono do trumny, kruszono na mogile).Wsplne jedzenie jednej kromki chleba symbolizowao intymny zwizek kobiety i mczyzny (w obrzdzie weselnym).Wierzono, e jeli kobieta zje kawaek chleba, ktry jad wczeniej mczyzna, to bdzie on za ni biega, i odwrotnie.Chleb jako symbol dostatku bogosawienie nowoecw ikon i chlebem.Por. te slajd Zagroda.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Burzenie sakralnego porzdku domuw czasach radzieckichRadziecka estetyka ycia codziennego bardzo wczenie przestaa respektowa sakralny aspekt przestrzeni mieszkalnej. Wysiek ideologii skierowany by wrcz na jej desakralizacj. Ostatecznym celem reimu byo pozbawienie caego narodu universum ycia prywatnego i pozostawienie mu jako jedynie rzeczywistej sfery spoecznej. (Maria Rogiska, Konteksty 2004, nr 3-4). Realizacji tego celu suyy nowe pomysy zagospodarowania przestrzeni domowej w postaci:domw-komun, stworzenia tzw. komunaek i budowanie domw bez kuchni.

Eliza Maek

*Eliza Maek*

Po Padzierniku, zgodnie z polityk cieniania buruazji, amfilada zostaa podzielona i na kady pokj przypadaa jedna rodzina. Midzy pokojami wzniesiono ciany. Pocztkowo z dykty, pniej, z upywem lat, deski, cegy i sztukateria naday tym podziaom rang normy architektonicznej. Jeeli przestrzeni przysuguje atrybut nieskoczonoci, to przejawia si on nie w jej rozwoju, lecz w redukcji. Chociaby dlatego, e ograniczanie przestrzeni okazuje si, zaskakujco, bardziej logiczne. Jest lepiej zorganizowane i posiada wicej nazw: cela, ustp, grb. Przestrzenie maj tylko szeroki gest.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Trudno wytumaczy cudzoziemcowi, czym jest to pojcie wymiany. Ustawy o wasnoci s wszdzie tajemnicze, ale niektre s bardziej tajemnicze, szczeglnie, gdy wacicielem jest pastwo. (Pienidze na przykad nie odgrywaj adnej roli, gdy w pastwie totalitarnym pace s mao zrnicowane, inaczej mwic, wszyscy s tak samo biedni). Nie mona wykupi zamieszkiwanego lokalu, mona co najwyej mie prawo do przestrzennego odpowiednika tego, co zajmowao si uprzednio. Dwie osoby postanawiajce zamieszka razem maj prawo do sumy powierzchni lokali, jakie zamieszkiway przedtem. Za o tym, co si dostanie, decyduj urzdnicy wydziau kwaterunkowego. apwki s nieskuteczne, gdy hierarchia tych urzdnikw jest rwnie tajemnicza, a ich pierwszym odruchem jest przyzna kademu jak najmniej.

Eliza Maek

*Eliza Maek*W ZSRR minimaln powierzchni mieszkaln jest dziewi metrw kwadratowych na osob. Powinnimy byli wic uwaa si za szczciarzy, gdy na skutek nietypowoci naszej czci amfilady, nam trojgu przypado czterdzieci metrw. Nadwyka wynikaa rwnie z tego, e mieszkanie to otrzymalimy w wyniku zrzeczenia si dwch oddzielnych pokoi zajmowanych przez moich rodzicw przed lubem.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Procedura zamiany mieszkania cignie si latami i mona tylko liczy na zmczenie, to znaczy, e zamie si ich, uparcie odmawiajc przyjcia lokalu o powierzchni mniejszej od zajmowanej uprzednio. Obok zwykej arytmetyki, przy zamianie brane s pod uwag najrniejsze czynniki nie okrelone w przepisach, takie tak wiek, narodowo, rasa, zawd; pe i wiek dziecka; pochodzenie spoeczne i miejsce urodzenia, nie mwic o osobistym wraeniu, jakie petent wywiera, itp. Tylko urzdnicy wiedz, jakie lokale s do dyspozycji, tylko oni wyrokuj, co bdzie stanowi odpowiednik powierzchni i mog doda lub uj kilka metrw. A jak wane jest te kilka metrw! Moe si w nich zmieci pka na ksiki, a nawet biurko.J. Brodski, Dyptyk petersburski, czyli przewodnik po przemianowanym miecie, Warszawa 2003, s. 33-35

Eliza Maek

*Eliza Maek*Literatura. . , , 1983.Bajburin A., Semiotyczne aspekty funkcjonowania rzeczy, Polska Sztuka Ludowa.Konteksty1998, z. 3-4, s. 109-118. . ( . . ). , - 2004;D. Benedyktowicz, Z. Benedyktowicz, Dom w tradycji ludowej, Wrocaw 1992.Zadania domowe: Wypisz ze sownika przysw R. Stypuy rosyjskie przysowia o domu, drodze, gociu, piecu, chlebie i soli, ani.

Eliza Maek

*Eliza Maek*Przykadowe pytania kontrolneCzemu suyy obrzdy poprzedzajce budow domu?Opozycja wewntrzny/zewntrzny w domu i zagrodzie.Sakralny porzdek tradycyjnego domu.Wymie miejsca domu o najwikszym potencjale semiotycznym (znakowym). W czym wyraaa si dbao o estetyk domowego ogniska?Zinterpretuj przysowia ze slajdu 43.W czym przejawia si sakralizacja chleba i soli?Czym si rni domy mieszkacw Syberii od domostw Rosjan z terenw poudniowych?Ktre z tradycyjnych wyobrae o domu zachoway si do naszych czasw?

Eliza Maek

**************************************