Dokumentacja złożona do konkursu na kuratorski projekt

wystawy w Pawilonie Polskim na

58 Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji w 2019r.

Projekt: Ameryka – Tomasz Machciński

Kuratorki: Zofia Czartoryska i Katarzyna Karwańska

© Zofia Czartoryska i Katarzyna Karwańska

TOMASZ MACHCIŃSKI AMERYKA

2

3

Można być poważnym, mówiąc o rzeczach frywolnych,

frywolnym mówiąc o poważnych.

– Susan Sontag, Notatki o kampie

Bohaterem wystawy Ameryka jest Tomasz Machciński, autor powstającego od

pół wieku opus magnum, na które w chwili obecnej składa się ponad dwadzie-

ścia tysięcy fikcyjnych lub zawłaszczonych tożsamości, utrwalonych na foto-

graficznych autoportretach. Jego sztuka w pionierski sposób demaskowała

performatywność wszelkich tożsamości, a dziś stanowi celny komentarz do

nadprodukcji wizualnych autoreprezentacji w dobie Instagrama. Na wystawie

w Pawilonie Polonia pokazany zostanie wątek amerykański w jego twórczości,

którego genezą było fałszywe przekonanie o własnym pochodzeniu.

Tomasz Machciński przez pierwsze dwadzieścia lat życia nie wiedział kim jest.

Wierzył, że jego matka mieszka w Ameryce i jest nią hollywoodzka aktorka Joan

Tompkins. W rzeczywistości był wojennym sierotą, z którym aktorka utrzymy-

wała kontakt listowny w ramach programu adopcji na odległość, prowadzonego

przez Czerwony Krzyż do czasu opadnięcia Żelaznej Kurtyny. Przeświadczenie

o byciu synem gwiazdy filmowej dawało poczucie wyjątkowości, ale było też źró-

dłem konsternacji dla chłopca spędzającego dzieciństwo w izolacji od świata na

szpitalnym łóżku. Koniec snu o Ameryce i nadanie przez państwo stygmatyzują-

cego statusu inwalidy, znaczą moment jego wejścia w dorosłość.

Świadomy wątłości fundamentów, na których budowane było jego Ja, w 1966

roku Machciński rozpoczął w Kaliszu swój trwający do dziś monumentalny

performans. Na upozowanych fotografiach artysta nonszalancko wciela się

w gwiazdy ekranu, ikony popkultury i wymyślone barwne postacie. Jego pierw-

sze metamorfozy kojarzą się z filmowymi fotosami i czerpią z przegiętej, kam-

powej estetyki Hollywood. Z czasem zaczyna tworzyć własne, niezakorzenione

w istniejących systemach reprezentacji tożsamościowe improwizacje. Mnogość

stylów, afiliacji etnicznych, rasowych, seksualnych czy społecznych na jego

zdjęciach, przywodzi na myśl raczej nowojorskie niż kaliskie ulice.

TOMASZ MACHCIŃSKIAMERYKA

4

Medium sztuki Machcińskiego stanowi jego naznaczone chorobami, nienorma-

tywne ciało. Artysta na przemian eksponując i kamuflując defekty swojej fizycz-

ności, nadaje jej swobodnie znaczenia i przejmuje kontrolę nad spojrzeniem

widza. W czasie gdy kaliski dandys intuicyjnie eksperymentował ze związkami

tożsamości i reprezentacji, za oceanem trwała ożywiona dyskusja na ten temat,

sprowokowana publikacją Notatek o kampie (1964) Susan Sontag, w których

opisuje ona estetykę nadmiaru i przesady jako triumf nienormatywności i bycia-

-jako-grania-roli. W sztukach wizualnych wyraźne podważenie esencjonalizmu

w podejściu do tożsamości i podkreślenie performatywności wszelkich identy-

fikacji ma jednak miejsce dopiero w kolejnej dekadzie, m.in. w dziełach z kręgu

Pictures Generation, na które duży wpływ miały idee rozwijane w obrębie dru-

giej fali feminizmu, cultural studies czy teorii queer. Machciński działając nawet

poza lokalnym centrum sztuki i bez kontaktów z artystyczną bohemą, stworzył

dzieło absolutnie wyprzedzające swoje czasy.

Tytułowa Ameryka to fantazmat – kraj przesady i powierzchowności, gdzie

wszystko jest na niby, w cudzysłowie, tak jak korespondencyjna matka artysty

Joan „Mother” Tompkins. To wciąż jednak największa, globalna fabryka snów –

dostarczająca pociągających, gotowych do kopiowania tożsamości, z którymi

na własnych zasadach przez ostatnie dekady igrał Machciński. Antycypował

przy tym dzisiejszą postinternetową rzeczywistość, w której dzięki nowym tech-

nologiom, każdy (przynajmniej teoretycznie) może, samplując dostępne wize-

runkowe elementy, zrobić siebie. Artysta jest aktywnym użytkownikiem wir-

tualnej przestrzeni – swoje najnowsze selfie i prace wideo dystrybuuje przez

Facebooka i YouTube’a.

Prezentacja wystawy Ameryka w Pawilonie Polonia pozwoli z jednej strony

umiejscowić polskiego pioniera fotografii w kanonie światowej historii sztuki,

z drugiej zaś wpisać jego twórczość we współczesną dyskusję o najbardziej

palących kwestiach cyfrowej ery. To także szansa dla Polski na znalezienie się

w awangardzie aktualnych przemian w polu sztuki, które obecnie poszerzane

jest o zjawiska i postaci dotąd niesłusznie marginalizowane. Wystawa będzie

odważnym gestem przełamywania konwencji i ukazywania sztuki istniejącej

pomiędzy kategoriami, która napędzana nienasyconą ciekawością i kpiarskim

humorem, zachęca nas do spojrzenia z dystansem na wszelkie niekwestio-

nowane kategorie, koncepcje i podmiotowości, o czym pisze w swoim tekście

kurator wystawy głównej 58. Biennale Sztuki w Wenecji, Ralph Rugoff.

5

6

7

Scenografia wystawy Ameryka w Pawilonie Polskim jest grą z dwuznacz-

nym, fantazmatycznym wyobrażeniem o blichtrze i splendorze Hollywood. Do

wyciemnionego pawilonu wchodzi się przez złotą kurtynę typu Niagara, oddzie-

lającą rzeczywistość od przestrzeni snu i fikcji. Dominantę scenografii stanowi

znajdująca się na podłodze na wprost wejścia dużych rozmiarów gwiazda –

przeskalowany motyw z kalifornijskiej Alei Gwiazd, z nazwiskiem Tomasza

Machcińskiego, oświetlona snopem ostrego światła. Za nią na najdłuższej ścia-

nie pawilonu, na czarnym tle zaprezentowana jest główna część wystawy – foto-

grafie artysty. Pozostałe ściany, dla odróżnienia wagi prezentowanych treści,

pomalowane są na pudrowy róż, harmonizujący z kolorem gwiazdy wykonanej

z różowego lastryko. Po lewej stronie pawilonu znajduje się część z materiałami

archiwalnymi, budującymi amerykański kontekst dla sztuki Machcińskiego

i wyjaśniającymi genezę jego artystycznej strategii. W prawej części pawilonu,

w wydzielonej złotą kurtyną kameralnej przestrzeni, wyświetlona jest projekcja

performansu dokamerowego artysty. Zabawa konwencją i teatralność całości

tworzy adekwatne tło do odbioru twórczości Tomasza Machcińskiego.

ELEMENTY EKSPOZYCJI

1.

Gwiazda – dominanta scenograficzna pawilonu.

Przeskalowana kopia płyty z hollywoodzkiej Alei Gwiazd z nazwiskiem Tomasza

Machcińskiego, umieszczona na posadzce w centrum przestrzeni wystawien-

niczej i oświetlona snopem ostrego światła. Wykonana zostanie, podobnie jak

oryginał, z różowego lastryko i obwiedziona konturem z mosiądzu. To cytat

SCENARIUSZ WYSTAWY

8

z filmu dokumentalnego Dziecko z katalogu, opowiadającego o spotkaniu

dorosłego artysty z jego przybraną amerykańską matką Joan Tompkins w Los

Angeles w 1994 roku. Zwiedzając to ikoniczne miejsce, Machciński sam podpi-

sał się na jednej z niezagospodarowanych jeszcze gwiazd.

2.

Materiały archiwalne, budujące amerykański kontekst dla sztuki

Machcińskiego i wyjaśniające genezę jego artystycznej strategii.

A

Fotografia z autografem i gablota. Zdjęcie przesłane przez amerykańską aktorkę

Joan Tompkins do kilkuletniego Tomasza Machcińskiego, umiejscowione

w ramie z żarówek, na wzór oświetlenia lustra garderoby na planie filmowym

czy w teatrze. Poniżej gablotka prezentująca dokumenty związane z przybraną

matką (listy, wycinki prasowe) z archiwum artysty. W kontekście wystawy eks-

pozytory będą sprawiały wrażenie prywatnego ołtarzyka.

B

Projekcja (zmontowanego specjalnie na potrzeby wystawy) fragmentu kreacyj-

nego dokumentu Incognito w reż. Henryka Dederki (1988), w którym Machciński

opowiada o swoim życiu, wcielając we wszystkie występujące w filmie postaci.

Wyeksponowane zostaną dwie sceny – inscenizacja niedoszłego spotkania

z matką-aktorką na lotnisku, wyrażająca rozczarowanie i pozbycie się iluzji

na temat własnej tożsamości, a także scena wyrzucenia przez Machcińskiego

dowodu osobistego – symbolu zewnętrznie narzuconych tożsamości.

C

Projekcja (zmontowanego specjalnie na potrzeby wystawy) fragmentu filmu

telewizyjnego Dziecko z katalogu w reż. Alicji Albrecht (1994), dokumentują-

cego podróż Machcińskiego do Hollywood i jego spotkanie z Joan Tompkins.

Wyeksponowane zostaną dwie sceny – wizyta aktorki z dorosłym przybranym

synem w Disneylandzie oraz zapis interwencji artysty w Alei Gwiazd (patrz pkt. 1).

10

11

3.

Wybór fotografii Tomasza Machcińskiego z lat 1966 – 2018,

w których na różny sposób obecny jest wątek amerykański –

główna część wystawy.

A

72 fotografie analogowe, czarno-białe z lat 1966–2006, odbitki oprawione

w ramy vintage, przywodzące na myśl filmowe fotosy. Wymiary zmienne, ok.

30 × 40 cm.

B

36 fotografii cyfrowych, w kolorze, z lat 2006–2018, wydruki cyfrowe, oprawione

w złote ramy. Wymiary zmienne, ok. 70 × 100 cm.

4.

Wideo Pieśni tylko moje

Performance dokamerowy, złożony z improwizowanych utworów wokalnych

Tomasza Machcińskiego. Projekcja w kameralnej przestrzeni wydzielonej kur-

tyną, wyświetlona bezpośrednio na tkaninie (materiał Gerriets-Mirage w kolorze

ciemnym złotym). Nagrania, powstające od 2006 roku i publikowane w serwi-

sie YouTube, stanowią obok kolorowych fotografii cyfrowych, najnowszą część

oevre artysty.

12

STRESZCZENIE SCENARIUSZA WYSTAWY

Scenografia wystawy Ameryka w Pawilonie Polskim jest grą z dwuznacz-

nym, fantazmatycznym wyobrażeniem o blichtrze i splendorze Hollywood.

Do wyciemnionego pawilonu wchodzi się przez złotą kurtynę typu Niagara,

oddzielającą rzeczywistość od przestrzeni snu i fikcji. Dominantę scenografii sta-

nowi znajdująca się na podłodze na wprost wejścia dużych rozmiarów gwiazda –

przeskalowany motyw z kalifornijskiej Alei Gwiazd, z nazwiskiem Tomasza

Machcińskiego, oświetlona snopem ostrego światła. Za nią na najdłuższej ścia-

nie pawilonu, na czarnym tle zaprezentowana jest główna część wystawy – foto-

grafie artysty. Pozostałe ściany, dla odróżnienia wagi prezentowanych treści,

pomalowane są na pudrowy róż, harmonizujący z kolorem gwiazdy wykonanej

z różowego lastryko. Po lewej stronie pawilonu znajduje się część z materiałami

archiwalnymi, budującymi amerykański kontekst dla sztuki Machcińskiego

i wyjaśniającymi genezę jego artystycznej strategii. W prawej części pawilonu,

w wydzielonej złotą kurtyną kameralnej przestrzeni, wyświetlona jest projekcja

performansu dokamerowego artysty. Zabawa konwencją i teatralność całości

tworzy adekwatne tło do odbioru twórczości Tomasza Machcińskiego.

WIZUALIZACJE I RZUTY ORAZ

OPISY TECHNICZNE

14

WIZ

UA

LIZ

AC

JA 1

15

WIZ

UA

LIZ

AC

JA 2

2.

10.

4. 3.

1.

6.

8.9.

7.5.

RZ

UT Z

GÓ

RN

Y

1. Kur

tyna

Złot

a ku

rtyn

a ty

pu N

iaga

ra.

2. Gw

iazd

a

Prz

eska

low

any

mot

yw

z ho

llyw

ood

zkie

j Ale

i Gw

iazd

.

Róż

owe

last

riko

i m

osią

dz.

Ośw

ietl

ona

estr

adow

ym

snop

em ś

wia

tła.

3.

Foto

grafi

a

Port

ret

akto

rki J

oan

Tom

pkin

s.

Żaró

wki

w m

osię

żnej

opr

awie

zain

stal

owan

e na

wzó

r ośw

ietl

enia

lust

ra g

ard

erob

y te

atra

lnej

.

4. Gab

lota

Zaw

iera

mat

eria

ły a

rchi

wal

ne

i kor

espo

nden

cję.

Ośw

ietl

ona

za p

omoc

ą ża

rów

ek w

mos

iężn

ej

opra

wie

. Pol

akie

row

ana

czar

nym

laki

erem

Pia

no G

loss

.

5. Dzi

ecko

z k

atal

ogu

Film

dok

uman

taln

y w

reż

yser

ii

Alic

ji A

lbre

cht

wyś

wie

tlan

y na

tele

wiz

orze

Han

tare

x, u

staw

iony

m

na p

ostu

men

cie,

pol

akie

row

anym

czar

nym

laki

erem

Pia

no G

loss

.

6. Sie

dzis

ko

Ory

gina

lny

elem

ent

wys

troj

u

wnę

trza

PK

iN w

War

szaw

ie. O

bie

kt

wyp

ożyc

zony

na

czas

eks

pozy

cji.

7. Inco

gnit

o

Film

dok

uman

taln

y w

reż

yser

ii

Hen

ryka

Ded

erki

wyś

wie

tlan

y

na z

awie

szon

ym n

a śc

iani

e

ekra

nie

plaz

mow

ym.

LE

GE

ND

A

8.

Foto

grafi

e z

lat

1966

–20

06

Cza

rno-

bia

łe, a

nalo

gow

e od

bit

ki

opra

wio

ne w

ram

y vi

ntag

e.

9.

Foto

grafi

e z

lat

200

6–20

18

Kol

orow

e, c

yfro

we

wyd

ruki

,

praw

ione

w z

łote

ram

y.

10.

Kur

tyna

Wyk

onan

a z

tkan

iny

Ger

riet

s-

-Mir

age,

kol

or –

cie

mno

-zło

ty.

Bez

pośr

edni

o na

kur

tyni

e

proj

ekcj

a fi

lmu

– pe

rfor

man

ce’u

dok

amer

oweg

o To

mas

za

Mac

hciń

skie

go P

ieśn

i tyl

ko m

oje.

18

TOMASZ MACHCIŃSKIBIOGRAM

Urodzony w 1942 w Górkach w Puszczy Kampinoskiej, fotograf, performer,

twórca filmów wideo. Mieszka i pracuje w Kaliszu. Samouk, z zawodu mecha-

nik precyzyjny. Od 1966 konsekwentnie realizuje swój życiowy projekt – stale

powiększający się zbiór, obejmujący obecnie ponad dwadzieścia tysięcy foto-

graficznych autoportretów, na których wciela się w znane lub fikcyjne postaci.

Od 2006 roku, wykorzystując możliwości aparatu cyfrowego, nagrywa również

performanse dokamerowe, będące rejestracją improwizowanych utworów

wokalnych. Jego credo artystyczne brzmi: Nie stosuję retuszu, peruk, trików,

natomiast wykorzystuję wszystko, co dzieje się z moim organizmem, jak: odra-

stanie włosów, ubytek zębów, choroby, starzenie się itp. Dzieło sztuki to ja,

Tomasz Machciński. Sam stworzyłem dzieło jedyne, niepowtarzalne w świecie.

Opisałem swoje życie w fotografii, literaturze, pracy w rzeźbie, filmie i mojej

muzyce.

Wybrane wystawy zbiorowe: Sztuka Osobna (Republika artystów niezależnych),

CSW Zamek Ujazdowski (Warszawa 1992) Po co wojny są na świecie, Muzeum

Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (2016), Nie jestem już psem w Muzeum

Śląskim w Katowicach, Jutro będzie wojna?, Opener, Gdynia (2018). W 2016

roku w BWA Kalisz odbyła się wystawa indywidualna Ale w kolorze. W ostat-

nim roku Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zakupiło do kolekcji zbiór

czarno-białych fotografii artysty.

19

20

27

28

29

30

31

37

38

39