Doğu Akdeniz’de Ekstrem Maksimum ve Minimum Sıcaklıkların ...dergi.ksu.edu.tr/public/journals/1077/docs/OzelSayilar/DogaBilimleri/PDF/6.Doğu... · Global climate change has

KSU J. Nat. Sci., Special Issue, 2012KSÜ Doğa Bil. Der., Özel Sayı, 2012

I. Ulusal Akdeniz Çevre ve Orman Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş

37

Doğu Akdeniz’de Ekstrem Maksimum ve Minimum Sıcaklıkların Trend Analizi

Murat KARABULUT

KSÜ, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Kahramanmaraş

ÖZET: İklim dinamik bir süreç olup, zamansal ve mekânsal ölçeklerde sürekli değişkenlik gösterir. Yerküreninbüyük bir bölümü kısa veya uzun periyotlar içerisinde normal iklimlerin gereği olarak varyasyonlara maruz kalır.Kısa süreli iklim değişimi (varyasyonu) herhangi bir iklim elemanına ait yıllık ölçümün uzun yıllarortalamasından farkını ifade eder. Küresel olarak sıcaklığın arttığı ve yağış paterninin değiştiği şeklinde ifadeedilen global iklim değişikliği fikri yüksek oranda bilim adamları tarafından kabul edilmektedir. Türkiye de kısaveya uzun süreli iklim değişikliklerinin yaşanabileceği bölgelerden birisini oluşturmaktadır. Özellikle Akdenizbölgesi coğrafi konumu itibari ile iklim değişikliklerine karşı hassas bölgelerimizden biridir. Bu çalışmada,Akdeniz bölgesinde yer alan Çukurova ve Kahramanmaraş-Hatay grabeninde yer alan meteoroloji istasyonlarıiçin yıllık, mevsimlik ve aylık ekstrem sıcaklık trendleri incelenmiştir. Parametrik olmayan testler (mann-kendal,sens’s slope), lineer regresyon gibi teknikler kullanılarak sıcaklık trendleri analiz edilmiştir. Sonuçlar,maksimum ve minimum sıcaklıklarda belirgin artışların gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca mevsimselolarak da önemli artışların meydana geldiği görülmektedir.Anahtar Sözcükler: İklim Değişikliği, Sıcaklık, Mann-Kendall, Trend, Doğu Akdeniz

Analayzes of Extrem Maxsimum and Mininum Heats at the East Mediterranian

ABSTRACT: Climate is a dynamic entity that varies across temporal and spatial scales. Large areas of the earthexperience variability as a part of their normal climate over both short and long time periods. Short-termclimatic variability is the annual difference in values of specific climatic variables within averaging periods.Global climate change has been widely accepted and is often explained as temperature rise. Turkey is one of thesensitive regions to climate variation in the World. In this study, trends in extreme minimum and maximumtemperature at annual, seasonal and monthly time scales for the periods of 1965-2008 were examined for theeastern part of Mediterranean region of Turkey. Non-parametric tests (such as Mann-Kendall) and linearregression techniques were used to determine trends. The results showed that there is positive statisticallysignificant trend study area annually. Apparent temperature increases (which are statistically significant) weredetermined for summer seasons.Keywords: Climate variation, temperature, Mann-Kendall, trend, Eastern Mediterranean

GİRİŞİklim değişimi meydana getirdiği çok yönlü

etkileri nedeniyle günümüzde üzerinde yoğun olarakaraştırmalar yapılan en önemli problemlerden biridir.Çok genel bir ifade ile iklim değişikliği ‘Nedeni neolursa olsun iklim koşullarındaki büyük ölçekli veönemli yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaşgelişen değişiklikler’ biçiminde tanımlanabilir(Okutan ve ark., 2004). Jeolojik devirler boyuncayerküre ikliminin dengesi çeşitli nedenlerle bozulmuşve iklimde de büyük değişmeler meydana gelmiştir.Bu değişime 19. yüzyılın ortalarından itibaren insanetkilerinin de katkısı olduğu düşünülmektedir. Artannüfus ve gelişen teknoloji ile beraber gün geçtikçeinsan etkisinin daha da arttığına yönelik kanıtlarbelirginleşmiştir (Demirci ve Karakuyu, 2002).

Daha önceleri doğal nedenlere bağlı olarak uzunyıllarda yavaş yavaş değişim gösteren iklim, artıkgünümüzde önemli derecede hissedilebilecek hızlı birdeğişim sürecine girmiştir. Geçtiğimiz son 20-30 yıl,en azından 1400 yılından günümüze kadarki dönemde

__________________________________________Sor. Yazar: Karabulut, M., [email protected]

karşılaşılan en sıcak yıllar olarak gözükmektedir(Türkeş ve ark. 2002).

Esasen küresel ortalama yüzey sıcaklığındagözlenen ısınma eğilimi, dünya üzerinde eşit bircoğrafi dağılış göstermemiştir. Uzun süreli ısınmaeğilimi 40° K ve 70° K enlemleri arasında anakaralarda en fazladır (Türkeş ve ark. 1995). Yani iklimdeğişiminin en büyük etkileri orta ve yüksekenlemlerde yer alan ülkelerde meydana gelecektir.Türkiye de sahip olduğu özel ve coğrafi konumunedeniyle bu değişimden önemli derecede etkilenecekolan ülkeler arasında yer almaktadır. Bu türproblemlere gösterilen ilginin bir sonucu olarakgeçtiğimiz on yılda, Akdeniz Havzası ve çevresindekiülkeler için, uzun süreli yüzey hava sıcaklığıdeğişimleri ve eğilimleri ile Akdeniz Havzası boyuncaetkili olan atmosfer dolaşımı tipleriyle bağlantılıdeğişimler ve anomaliler konusunda çok sayıdaçalışma yapılmıştır. Türkiye için yapılan öncekiçalışmaları sonuçlarına göre (Türkeş 1995, Türkeş veark. 1995, Kadıoğlu 1997, Tayanç ve ark. 1997),Türkiye’nin büyük bir bölümünde, yıllık ve mevsimlikortalama yüzey hava sıcaklıklarında, özellikle yaz



38

mevsiminde, genel bir azalma (soğuma) eğilimi etkiliolmuştur. Diğer yandan Türkiye’nin büyük birbölümünde, mevsimlik minimum sıcaklık dizilerindegenel bir artma (ısınma) eğilimi ve maksimumsıcaklık dizilerinde ilkbahar dışında, genel bir azalmaeğiliminin belirgin olduğu ortaya konmuştur (Türkeşve ark. 1996). Ancak bu durum son on yılda, özellikleyılın sıcak döneminde, değişmeye başlamıştır (Erlat,1998, 1999, Türkeş 2000). Ortalama ve maksimumsıcaklıklarda soğuma eğilimleri zayıflamış ve daha azanlamlı hale gelmiştir (Türkeş ve ark. 2002). Budeğişiklik ise büyük olasılıkla, özellikle 1992 soğukyılından sonra Türkiye’nin ortalama, maksimum veminimum sıcaklık dizilerindeki, özellikle de ilkbaharve yaz mevsimlerinde gözlenen artışlar yüzündenoluştuğu düşünülmüştür (Türkeş ve ark. 2002).

Meydana gelecek iklim değişikliklerininTürkiye’nin özellikle çölleşme tehlikesi bulunan İçAnadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege ve Akdenizbölgeleri gibi yarı kurak ve yarı nemli bölgelerindetarım, ormancılık ve su kaynakları açısından olumsuzetkilere yol açacağına dair uyarılar yapılmaktadır.Araştırmacılara göre, iklim kuşakları jeolojikdevirlerde olduğu gibi ekvatordan kutuplara doğruyüzlerce kilometre kayabilecek ve bunun sonucundaTürkiye, bugün Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da hâkimolan sıcak ve kurak iklim kuşağının etkisinegirebilecektir (Türkeş 1998). Bu çalışmada, ülkemizdemeydana gelen iklimsel varyasyonların yerel ölçektedurumunu belirlemek amacıyla, 1965–2008 yıllarıarasında büyük bir bölümü Akdeniz Bölgesi Adanabölümünde yer alan yer alan istasyonlara ait yıllık,

mevsimlik ve aylık minimum ve maksimum sıcaklıktrendleri çeşitli istatistiksel yöntemler kullanılarakincelenmiştir.

MATERYAL ve METOTÇalışma alanında sıcaklıkların ne yönde değişim

gösterdiğini incelemek amacıyla Türkiye DevletMeteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden AkdenizBölgesi Adana Bölümünde yer alan illere aitmeteorolojik istasyonların ekstrem minimum vemaksimum sıcaklık verileri alınmıştır. Çalışmaalanında, 1965-2008 çalışma periyodunu kapsamayanveriye sahip istasyonlar hesaplamalara dâhiledilmemiştir (Çizelge, 1).

İklim değişikliğinin en önemli göstergelerindenbiri olan sıcaklık değerlerinin çalışma alanında neyönde bir gelişim gösterdiğini belirlemek amacıylaekstrem minimum ve maksimum sıcaklık verilerineuygulanan çeşitli metotlar aşağıda belirtilmiştir.

Homojenlik Testi: Çalışmada verileri kullanılanmeteoroloji istasyonlarının yeri, Kozan hariç, ölçümperiyodu süresince hiçbir zaman değişmemiş olmasınarağmen öncelikli olarak veri serilerinde ani birdeğişimin olup olmadığını ortaya koymak ve veriserilerinin homojenlik derecesini belirlemek içinserinin ortalamasına göre değişim ölçen parametrikolmayan Thom testi kullanılmıştır. Ekstrem minimumve maksimum sıcaklık verilerine uygulananhomojenlik testi (%99 güven aralığında) çalışmaalanının genel olarak bu anlamda homojen karakterdebir yapıya sahip olduğunu göstermektedir (Çizelge 2).

Şekil 1. Çalışma alanının lokasyon haritası



39

Çizelge 1. İstasyonların genel özellikleriİSTASYON KOORDİNAT RAKIM İSTASYON KOORDİNAT RAKIM

Adana K 37° 00' 00''D 35° 19' 16'' 20m Mersin K 36° 48' 00''

D 34° 18' 00'' 3m

Anamur K 36° 04' 30''D 32° 50' 18'' 5m Silifke K 36° 22' 31''

D 33° 55' 59'' 15m

Antakya K 36° 12' 00''D 36° 10' 34'' 100m Karaisalı K 37° 15' 07''

D 35° 03' 47'' 230m

Dörtyol K 36° 51' 21''D 36° 13' 20'' 28m Göksun K 38° 01' 00''

D 36° 30' 00'' 1344m

Elbistan K 38° 12' 09''D 37° 12' 22'' 1137m İskenderun K 36° 35' 12''

D 36° 10' 21'' 3,5m

Erdemli K 36° 36' 27''D 34° 18' 58'' 9m Samandağ K 36° 04' 56''

D 35° 59' 57'' 4m

İslahiye K 37° 01' 30''D 36° 38' 04'' 512.84m Kozan K 37° 27' 00''

D 35° 48' 00'' 112m

Kahramanmaraş K 37° 35' 00''D 36° 56' 00'' 572.13m Yumurtalık K 36° 46' 00''

D 35° 47' 00'' 27m

Kilis K 36° 43' 06''D 37° 07' 16'' 650m Karataş K 36° 59' 48''

D 35° 20' 06'' 22m

Çizelge 2: Sıcaklık verilerinin Thom testi sonuçları (Kritik değer |z|≤2,58 α=0,01)İSTASYON Maksimum

ZMinimum

ZİSTASYON Maksimum

ZMinimum

ZAdana 0.139 0.000 Mersin -0.020 -2.43Anamur -1.241 -2.510 Silifke 1.006 0.000Antakya 1.894 0.000 Karaisalı 0.763 0.248Dörtyol -2.267 0.778 Göksun 0.072 -1.406Elbistan 0.205 -1.728 İskenderun 0.307 -0.439Erdemli -1.267 -0.650 Samandağ -1.114 0.248İslahiye 0.000 -2.510 Kozan -0.308 -2.44Kahramanmaraş 0.000 -0.028 Yumurtalık 0.221 -0.389Kilis 0.000 -2.40 Karataş -0.433 0.000

Parametrik olmayan testlerden olan Mann-Kendallile parametrik lineer regresyon tekniği kullanılaraksıcaklık eğilimleri analiz edilmiştir.

Lineer Trend Analizi: Regresyon analizi,aralarında sebep- sonuç ilişkisi bulunan iki veya dahafazla değişken arasındaki ilişkiyi tespit etmeye yarar.Ayrıca konu ile ilgili kestirimler yapabilmek amacıylaoluşturulan matematiksel bir model ile karakterizeedilen bir tekniktir (Şahinler 2000). Homojenliktestinin ardından istasyonların sıcaklık değerlerininregresyon modelleri oluşturularak çizgisel trendlerianaliz edilmiştir. Böylece uzun dönemler boyuncasıcaklık verilerine ait değerlerin artma veya azalmagösterip göstermediği kolaylıkla izlenebilmiştir.

Mann- Kendall Testi: Mann- Kendall testiparametrik olmayan bir test olup, Kendall’ın Tauolarak bilinen testinin özel bir uygulamasıdır. Buyöntem verilerin büyüklüğünden çok sıraları üzerineesastır (Kalaycı ve Kahya 1998). Bu testte zamanagöre sıralanmış (X1, X2……….Xn) seriler, H0 hipotezinegöre zamandan bağımsız ve benzer dağılmış rasgeledeğişkenlerdir. H1alternatif hipotezine göre ise (k≠j)ve n≥k, j (n, data kayıt uzunluğu) olmak üzere serideXk ve Xj ardışık data değerlerinin dağılımı benzer

değildir. Yani seride linear bir trend vardır (Kalaycı veKahya 1998). Bu teknik eksik verilerin varlığınamüsaade ettiği ve verilerin belirli bir dağılıma uymazorunluluğu aramadığı için özellikle kullanışlıdır(Kalaycı ve Kahya,1998). Bu testin en önemli tarafıuygulaması kolay, sıralar üzerine esas olması veserisel korelasyon etkisini yok etmiş olmasıdır (Partal2003).

Buna yönelik olarak ekstrem maksimum veminimum sıcaklık serilerinin olası gidiş bileşeninisaptamak ve istatistiksel anlamda önemli bir artma yada azalma eğiliminin olup olmadığını belirlemekamacı ile çalışma alanına ait sıcaklık verilerine Mann-Kendall trend analizleri uygulanmıştır. Bu trendanalizi, ayların mevsimlere, hatta mevsimlerin yıllıkortalama değerlere katkısını belirlemek amacıyla aylıkve mevsimlik olarak da hazırlanmıştır.

BULGULAR ve TARTIŞMAAkdeniz havzasının iklimi küresel ölçekte birçok

faktörden etkilenmektedir. Genel olarak çalışmaalanında, kış aylarında bölgenin Sibirya yüksekbasıncının etkisi altında kalmasından dolayı sıcaklığınazaldığı, yaz aylarında ise basınç merkezlerinin yerdeğiştirmesi sonucunda bölgenin Muson alçakbasıncının etkisi altına girmesiyle sıcaklığın arttığı



40

görülmektedir. Çalışma alanında iklimin zaman vemekan ölçeğindeki karakteri kompleks bir yapıyasahip olup yerel ve küresel bir çok olaydan etkilenir.Özellikle global ve bölgesel ölçekli tele bağlantılar,kara-deniz dağılışı ve topoğrafik özellikler gibinedenler iklimin şekillenmesinde etkili olurlar. Bütünbunların neticesinde araştırma alanı orta ölçekliyapılar ve sezonsal varyasyonları içerisinde barındıranbir iklim bölgesi haline gelir. Özellikle yer şekillerinindağılışındaki bugünkü çeşitlilik olmasaydı, bölgededaha homojen ve tekdüze bir iklim görmek mümkünolabilecekti. Kış mevsiminde bölgeyi etkileyen enönemli geniş-ölçekli atmosferik dolaşım sistemiKuzey Atlantik Salınımı (NAO) olarak kabul edilmişve üzerinde önemli sayıda yayın yapılmıştır (Hurrell1996, Xoplaki 2002). Akdeniz’in kendisinin üretmişolduğu karmaşık yapıların da bölge iklimi üzerindeetkiye sahip olduğu görülmektedir.

Lineer Trend AnaliziEkstrem Maksimum Sıcaklık: Daha önce yapılan

ve farklı periyotları içeren birçok çalışma (Türkeş veark. 2002), maksimum sıcaklıkların özellikle

Türkiye’nin güney bölgelerinde artma eğilimigösterdiğini göstermiştir. Çalışma alanı da konumugereği bu artma trendinin görülebileceği bölgedebulunmaktadır. Ekstrem maksimum sıcaklıkdeğerlerinin 1965–2008 dönemi boyunca istasyonlarınbüyük bir çoğunluğunda artış göstermesi bu görüşügeçerli kılacak niteliktedir. Ekstrem maksimum yıllıksıcaklık için oluşturulan regresyon modeline göre busüre zarfında Göksun’da -0,23oC 44y-1 civarında birazalış gerçekleşirken, diğer istasyonlarda değişim artışyönünde gerçekleşmiştir. Çalışma süresi boyunca1,92oC 44y-1 gibi yüksek bir artış değeri ileKahramanmaraş birinci sırada yer almıştır. Diğeryüksek artış eğilimlerine ise Dörtyol (1,76oC 44y-1),Antakya (1,62oC 44y-1) ve Yumurtalık’ta (1,52oC 44y-

1) rastlanmıştır (Çizelge 3). Alanda en yüksek ekstremmaksimum sıcaklık artışları yaz mevsiminde, endüşük artışlar kış mevsiminde gerçekleşmiştir. Küçükde olsa azalma eğilimleri kış mevsiminde Kilis veKozan’da, Yazın Karataş’ta, İlkbaharda Kilis’te veSonbaharda ise Kozan’da meydana gelmiştir (Çizelge3).

Çizelge 3: Lineer trend analizi sonuçları (Değerler 44 yıllık süredeki toplam değişimi ifade etmektedir).

ISTASYONYILLIK İLKBAHAR YAZ SONBAHAR KIŞ

Max Min Max Min Max Min Max Min Max Min

ADANA 0.69 0.74 0.28 0.92 1.18 2.06 0.7 0.44 0.57 -0.3ANAMUR 0.26 2.59 0.26 2.24 0.17 4.79 0.83 2.9 0.74 0.44ANTAKYA 1.62 1.64 1.89 1.23 1.62 3.19 1.49 1.76 1.4 0.38DÖRTYOL 1.76 0.3 2.15 0.79 1.8 1.45 1.58 -0.57 1.45 -0.35ELBİSTAN 0.66 3.37 1.45 1.79 0.26 4.97 0.49 3.08 0.42 3.65ERDEMLİ 1.1 0.84 0.89 0.23 1.29 1.93 1.14 1.38 1.22 -0.15GÖKSUN 0.22 0.3 0.64 0.61 0.42 0.04 0.38 -1.36 0.26 1.98İSKENDERUN 0.63 0.96 0.25 1.01 1.83 1.84 0.95 0.3 0 0.61ISLAHİYE 1.24 0.08 0.64 0.17 2.53 1.58 0.99 0 0.82 -1.01KAHRAMANMARAŞ 1.92 1.43 2 1.27 2.64 2.82 1.41 1.21 1.48 0.45KARAİSALI 0.58 0 0.25 0.08 1.4 1.36 0.41 -0.35 0.25 -0.96KARATAŞ 0.25 1.49 0.5 1.45 -0.2 2.96 0.24 1.24 0.48 0.31KİLİS 0.12 1.1 -0.07 3.03 0.51 3.82 0.21 2.44 -0.14 2.42KOZAN -0.23 1.51 0.15 1.82 0.33 2.35 -1.04 1.19 -0.37 0.67MERSİN 1.5 5.58 0.64 5.54 1.92 6.64 1.97 5.76 1.47 4.48SAMANDAĞ 0.78 0.52 0.83 0.52 0.49 2.19 1.29 0.39 0.45 -0.69SİLİFKE 0.91 0.6 0.56 1.09 1.17 2.36 0.73 0 1.19 -0.66YUMURTALIK 1.52 1.64 1.71 1.81 1.97 2.39 1.37 1.53 1.04 0.82

Kış mevsimi bütün istasyonlarda sıcaklıklarda artışşeklinde kendini gösterirken, bu anlamda en belirginartışlara Kahramanmaraş, Mersin, Antakya veAnamur’da rastlanmıştır. İlkbaharda en kayda değerartışlar Dörtyol, Antakya ve Elbistan’dagerçekleşmiştir. Yaz mevsiminde genel olarak

belirgin artışlar yaşanırken en yüksek değerlerKahramanmaraş, İslâhiye, Yumurtalık ve Antakya’dameydana gelmiştir. Sonbaharda ise en yüksek artışMersin’de olurken, Antakya ve Dörtyol bu istasyonutakip etmiştir (Çizelge, 3).



41

Ekstrem Minimum Sıcaklık: Ekstrem minimumsıcaklık değerlerinin 1965–2008 dönemi boyuncaistasyonların büyük bir çoğunluğunda çok belirginartış göstermesi daha önce yapılan çalışmalarıdestekler niteliktedir. Maksimum yıllık sıcaklık içinoluşturulan regresyon modeline göre bu süre zarfındahiçbir istasyonda azalış gerçekleşmezken, artıyönündeki değişim çok belirgindir.

Çalışma süresi boyunca 5,58oC 44y-1 gibi yüksekbir artış değeri ile Mersin ilk sırada yer almıştır.Diğer yüksek artış eğilimlerine ise Elbistan (3,37oC44y-1) ve Anamur’da (2,59oC 44y-1) rastlanmıştır(Çizelge 3). Alanda en yüksek ekstrem minimumsıcaklık artışları yaz mevsiminde, en düşük artışlar kışmevsiminde gerçekleşmiştir. Küçük de olsa azalmaeğilimleri kış mevsiminde Adana, Dörtyol, Erdemli,İslâhiye, Karaisalı, Samandağ ve Silifke’de,Sonbaharda ise Dörtyol, Göksun ve Karaisalı’dameydana gelmiştir (Çizelge 3).

Kış mevsimi bazı istasyonlarda sıcaklıklarda artışşeklinde kendini gösterirken, bu anlamda en belirginartışlara Mersin, Dörtyol, Kilis ve Göksun’darastlanmıştır. İlkbaharda en kayda değer artışlarMersin, Kilis ve Anamur’da gerçekleşmiştir. Yazmevsiminde genel olarak belirgin artışlar yaşanırkenen yüksek değerler Mersin, Anamur, Kilis veAntakya’da meydana gelmiştir. Sonbaharda ise enyüksek artış Mersin’de olurken, Elbistan ve Kilis isebu istasyonu takip etmiştir (Çizelge, 3).

Mann-Kendall Trend AnaliziSürekli ve genel bir değişim içerisinde olan Dünya

ikliminin 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızlıbir değişim sürecine girmesi bu konuda yapılanaraştırmaların artmasına neden olmuştur. Türkeş veark. (2002) yıllık ortalama sıcaklık dizilerininözellikle Akdeniz ve Güneydoğu AnadoluBölgelerinin çok kentleşmiş istasyonlarında anlamlıısınma eğilimleri gösterdiğini belirtmektedir. Nitekimyaptığımız çalışma yukarıdaki düşünceleri desteklernitelikte sonuçlar vermektedir. Çalışma alanındaesasen uzun yıllık sıcaklıklarda gerçekleşen artışta enbüyük etken minimum sıcaklıklarda görülen anlamlıartışlardır. Ortalama sıcaklıklarda da minimumsıcaklıklar kadar olmasa da istatistiksel yöndenanlamlı artışlara rastlanırken, maksimum sıcaklıklardadaha zayıf bir artış eğilimi görülmüştür.

Ekstrem Maksimum sıcaklık: Ekstremmaksimum sıcaklıkların uzun yıllık trendiincelendiğinde %95 güven aralığında Antakya,Dörtyol, Erdemli, İslâhiye, İskenderun,Kahramanmaraş, Mersin, Samandağ, Silifke veYumurtalık istatistiksel açıdan anlamlı artışlargözlenirken, Adana ve Elbistan’da ise %90 güvenaralığında anlamlı artışlara rastlanmaktadır. Diğeristasyonlarda izlenen artışlar ise istatistiksel açıdanönemli değildir (Çizelge 4).

Kış mevsiminde Dörtyol, Erdemli,Kahramanmaraş, Mersin, Silifke ve Yumurtalık’ta%95 güven aralığında anlamlı bir artış, Antakya veAnamur’da ise %90 güven aralığında anlamlı artışlargerçekleşmiştir. Diğer istasyonlarda ise ekstremmaksimum sıcaklıklarda istatistiksel yönden anlamlıolmayan artışlar gözlenmiştir. Adana, İslâhiye veSamandağ istasyonlarında istatistiksel açıdan anlamlıolmasa da kış mevsiminde belirgin bir artışın ortayaçıktığı görülmektedir. Diğer istasyonların tamamındaise zayıf artışlar gerçekleşmiştir. Aralık ayındaMersin’de; Ocak ayında İslâhiye, Kahramanmaraş veMersin istasyonlarında; Şubat ayında ise Antakya,Erdemli, Silifke ve Yumurtalık’ta ekstrem maksimumsıcaklıklardaki anlamlı artışlar izlenmektedir. Diğeristasyonlarda ise kış mevsiminde hiçbir ayda önemliartış tespit edilmemiştir (Çizelge 4).

İlkbahar mevsiminde Antakya ve Dörtyol’da %95,Kahramanmaraş ve Yumurtalık’ta ise %90 güvenaralığında anlamlı artışlar meydana gelmiştir. Diğeristasyonların tamamında ise trend değerleriistatistiksel açıdan kritik değerlerin altındabulunmaktadır. Adana, Anamur, Karaisalı, Kilis veKozan’da önemsiz azalışlar gözlenirken, Elbistan,Erdemli, Göksun, İslahiye, Mersin ve Samandağistasyonlarında önemsiz artışlar tespit edilmiştir.Kahramanmaraş’ta Mayıs Antakya’da ise Martaylarında anlamlı artış trendi izlenirken, geri kalanistasyon ve aylarda önemli artışlara rastlanmamıştır.Azalış trendleri genellikle Mart ve Nisan aylarındagerçekleşmiştir (Çizelge 4).

Yaz mevsimi, artışların en belirgin olduğu mevsimdurumundadır. Bu bakımdan en dikkate değer artış%95 güven aralığında artışlara rastlanılan Dörtyol,İslâhiye, İskenderun, Mersin ve Kahramanmaraş’taizlenmiştir. Bu istasyonları %90 güven aralığındaanlamlı artışların görüldüğü Erdemli takip etmiştir.Diğer merkezlerde ise anlamlı artışlara rastlanmasa dabelirgin artış trendlerinin varlığı göze çarpmaktadır.Haziran ayında sadece İslâhiye ve Kahramanmaraş’taartışlar anlamlı iken, Temmuz ayında İslâhiye,İskenderun, Kahramanmaraş ve Mersin’de; Ağustosayında ise Adana, Antakya, Dörtyol, Erdemli İslâhiye,İskenderun, Kahramanmaraş, Karaisalı, mersin veSilifke’de önemli artış trendleri gerçekleşmiştir.Sonuçlardan da anlaşılacağı üzere Ağustos ayıısınmaya en meyilli ay durumundadır (Çizelge 4).

Sonbahar mevsiminde %95 güven aralığındaAntakya, Dörtyol, Erdemli, Kahramanmaraş, Mersin,Samandağ ve Yumurtalık istasyonlarında önemli artıştrendi, Kozan’da ise %95 güven aralığında azalıştrendi tespit edilmiştir. Diğer geri kalan istasyonlarıntamamında trend sonuçları kritik değerlerin altındaolmakla beraber, ısınma eğilimi nispeten diğeristasyonlara göre Adana, Anamur, İskenderun veİslahiye’de daha belirgindir. Eylül ayında sadeceKahramanmaraş istasyonunda önemli bir artışgerçekleşmiştir. Ekim ayında ise Mersin veYumurtalık’ta %95; Dörtyol ve İslahiye’de ise %90



42

güven aralığında anlamlı artışlar gözlenmiştir. Kasımayında ise sadece Erdemli’de %90 güven aralığındaartış trende izlenmiştir. Anlamlı (%90 güven arlığı)azalma trendinin görüldüğü tek istasyon ise Eylül ayıiçin Kozandır. Eylül ayında Karataş ve Kilis’teönemsiz azalışlar gerçekleşmiştir.

Ekstrem Minimum Sıcaklık: Ekstrem minimumsıcaklıklarda gerçekleşen artışlar, maksimumsıcaklıklardaki artışlara göre daha belirgindir. Dörtyol,Göksun, İslahiye, Karaisalı, Samandağ ve Silifkedışındaki istasyonlarda yıllık minimum sıcaklıkortalamalarında artış trendi %90 ve %95 güvenaralığında istatistiksel açıdan önemlidir. Uzun yıllıkortalamalara göre en dikkat çekici artışlar (%99 güvenaralığında) Anamur, Antakya, Elbistan, İskenderun,Kahramanmaraş, Kilis, Karataş, Kozan, Mersin veYumurtalık’ta gerçekleşmiştir (Çizelge 5).

Kış mevsiminde %95 güven aralığında Kilis veMersin’de, Elbistan’da ise %90 güven aralığındaekstrem minimum sıcaklık değerlerinde anlamlı artıştrendleri gerçekleşmiştir. Ancak En belirgin artışaMersin istasyonunda rastlanmıştır. Diğeristasyonlarda gözlenen ısınma ya da soğuma eğilimiistatistiksel açıdan anlamlı değildir. Çalışma alanındakış mevsiminde Adana, Erdemli, İslâhiye, Karaisalı,Samandağ ve Silifke istasyonlarında önemsiz de olsasoğuma trendlerinin varlığı göze çarpmaktadır. Ocakayında, İslahiye hariç diğer istasyonlarda ısınmaeğilimi tespit edilmiştir. Bu ayda Kilis, Mersin veYumurtalıktaki artış eğilimi %95, Elbistan, Karataş veKozan da ise %95 güven aralığında anlamlıdır. Aralıkayında Elbistan, İskenderun, Karataş, Kilis, Kozan daönemsiz artış eğilimi varken, Mersin’de ise anlamlı birartış trendi tespit edilmiştir. Diğer istasyonlarda iseönemsiz azalma trendlerinin varlığı dikkatçekmektedir. Şubat ayında Mersin (%95 güvenaralığında anlamlı), Elbistan, Göksun ve Kilisistasyonlarında artma eğilimi meydana gelirken baştaKaraisalı (%95 güven aralığında anlamlı) olmak üzerediğer istasyonlarda azalma yönünde bir değişim sözkonusudur (Çizelge 5).

İlkbahar mevsiminde ise istatistiksel açıdananlamlı sıcaklık değişimi Anamur, Kilis, Kozan,Mersin, Silifke, Yumurtalık ve Kahramanmaraş’taizlenmektedir. Bu istasyonlarda % 95 güvenaralığında anlamlı artışlar meydana gelirken, diğeristasyonlarda gerçekleşen değişimler belirginlikgöstermemektedir. Elbistan’da meydana gelen artışeğilimi ise %90 güven aralığında önemligörülmektedir. Mart ayında bütün istasyonlardaısınma trendi hâkimken, Kilis ve Mersinde %95 güvenaralığında, Antakya, Kahramanmaraş, Karataş veKozan’da %90 güven aralığında önemli artış trendigerçekleşmiştir. Nisan ayında Anamur, Mersin,İskenderun %95, Kilis ve Silifke’de ise %90 güven

aralığında önemli artış trendleri yaşanmıştır. Erdemli,İslahiye ve Samandağ’da ise hafif azalma eğilimleribelirlenmiştir. Mayıs ayında İslâhiye, Karaisalı,Samandağ ve Göksun’da önemsiz azalma trendigerçekleşmiştir. Diğer istasyonlarda ise pozitif bireğilim görülmekle beraber, bu trendin en kuvvetliolduğu istasyon %95 güven aralığında anlamlıartışların gerçekleştiği Anamur, Kilis, Kozan, Mersinve Silifke’dir (Çizelge 5).

Yaz mevsimi ekstrem minimum sıcaklıkdeğerlerindeki değişimin en belirgin hissedildiğidönemi oluşturmaktadır. Bu mevsimdeki artışlarınuzun yıllık ortalamalara katkısı oldukça büyük olup,bu mevsim çalışma alanında izlenen sıcaklıkartışlarında en önemli etken durumundadır. Göksunhariç diğer istasyonların tamamında, %95 güvenaralığında, oldukça dikkat çekici ve istatistiksel açıdanönemli artışlar gerçekleşmiştir. Haziran ayında %90-95 güven aralığında Göksun hariç (önemsiz azalma)istasyonların tamamında anlamlı artışlar izlenmiştir.Temmuz ayında Samandağ (%90 güven aralığındaanlamlı), Dörtyol ve Göksun (önemsiz azalma) hariçgeri kalan istasyonların tamamında %95 güvenaralığında artış eğilimleri önemlidir. Ağustos ayındakisıcaklık artışları ise daha belirgin olup, bu aydaSamandağ ve Göksun hariç diğer istasyonlarıntamamında önemli artış eğilimleri tespit edilmiştir(Çizelge 5).

Sonbahar mevsiminde istasyonların çoğunda çokkuvvetli olmayan ısınma eğilimi söz konusudur.Ancak Anamur, Antalya, Elbistan, Kilis, Kozan,Mersin ve Yumurtalık istasyonlarında %95 güvenaralığında anlamlı artışlar görülürken; Dörtyol,Göksun ve Silifke’de önemsiz azalış eğilimi ortayaçıkmıştır. Diğer merkezlerde izlenen sıcaklık artışıkritik değerlerin altında olmasına rağmen dikkatedeğerdir. Eylül ayında Antakya, Anamur, Elbistan,Erdemli, Kilis, Mersin ve Yumurtalık’ta %90 güvenaralığında anlam taşıyan artışlara rastlanırken,Kahramanmaraş’ta ise %95 güven aralığında anlamlıartışlar gerçekleşmiştir. Başta Karataş (%95 güvenaralığında) olmak üzere Dörtyol ve Silifke’de azalışeğilimi görülmektedir.

Ekim ayında Anamur, Kilis, Mersin ve Elbistan’da%95, Kozan ve Yumurtalık’ta %90 güven aralığındaanlamlı artışlarla karşılaşılmaktadır. Aynı aydaGöksun ve Karaisalı’da önemsiz azalmalargerçekleşirken, çalışma alanındaki diğer istasyonlardaise trendin yönü artış yönündedir. Kasım ayındaAnamur, Antakya, Karataş, Kilis, Kozan veYumurtalık’ta önemsiz artışlar meydana gelirkensadece Mersin’deki eğilim %95 güven aralığındaanlamlıdır. Geri kalan diğer istasyonlarda azalış trendihâkimdir. Çalışma sahasında sonbahar mevsimininyüksek oranda negatif trend göstermesinde Kasımayındaki azalışlar etkili olmuştur (Çizelge 5).



43

Çizelge 4. Ekstrem maksimum sıcaklıkların Mann-Kendall trend analizi sonuçları (* %90 ve ** %95, güvenaralığında anlamlılık seviyesini göstermektedir).

Çizelge 5. Ekstrem minimum sıcaklıkların Mann-Kendall trend analizi sonuçları (* %90 ve ** %95 güvenaralığında anlamlılık seviyesini göstermektedir).

SONUÇİklim değişiminin en önemli göstergelerinden biri

olan sıcaklıkların Doğu Akdeniz’de ne düzeyde birdeğişim gösterdiğini belirlemek amacıyla bu çalışmayapılmıştır. Çalışma alanında yer alan istasyonlarınsıcaklık verilerine uygulanan homojenlik testi çalışmaalanının genel olarak homojen karakterde bir yapıyasahip olduğunu göstermektedir.

Çalışma alanının sıcaklık koşullarına bakıldığındabelirgin bir artış trendinin hâkim olduğu görülmekteolup, regresyon modeline göre en yüksek artışMersin’de gözlenmiştir. Anlamlı artışların en yüksekolduğu mevsim ise yaz mevsimidir. Gerek regresyonmodeline gerekse Mann- Kendall trend analizine göre,genel olarak istasyonların tamamında Haziran,Temmuz ve Ağustos ayları ve dolayısıyla yazmevsimi, artışların en yüksek olduğu dönemioluşturmaktadır. Bu durum uzun yıllık sıcaklık

ekstremlerinin istatistiksel açıdan anlamlı çıkmasındayaz mevsiminin çok büyük bir paya sahip olduğunugöstermektedir.

Türkeş ve ark., (2002), ortalama sıcaklıkdizilerinin özellikle Akdeniz Bölgesinin kentleşmişistasyonlarında anlamlı ısınma eğilimi gösterdiğini,bununla birlikte Türkiye genelinde minimum havasıcaklıklarında belirgin artışların gerçekleştiğinivurgulamışlardır. Çalışmamızda elde edilen sonuçlarbu çalışmanın sonuçlarıyla paralellik göstermektedir.Çalışma alanında en belirgin artışlar minimumsıcaklıklarda gerçekleşmiştir. Mann- Kendall trendanalizine göre ekstrem minimum sıcaklıkların enbelirgin artış gösterdiği istasyon Mersin iken, ekstremmaksimum sıcaklıklarda en dikkate değer ısınmaeğilimi Mersin ve Kahramanmaraş istasyonlarındatespit edilmiştir.



44

Şehirsel özelliği olan yerlerde önemli sıcaklıkartışlarına rastlanırken bu istasyonlara komşu olanbazı istasyonlarda dikkate değer sıcaklıkdeğişimlerinin görülmemesi, bu alanların daha çokçok kır özelliği göstermesiyle alakalı olabilir. Nitekimşehirlerde değişen radyasyon dengesi daha sıcakortamların oluşmasına dolayısıyla kentsel ısıadalarının meydana gelmesine yol açmaktadır. Ayrıcabazı istasyonlarda izlenen ekstrem minimumsıcaklıklardaki ısınma eğiliminde sanayi tesislerininde payının olabileceği düşünülmektedir. Çünkü bualanlarda atmosferde yüksek oranda SO2 birikimigerçekleşmektedir. SO2 ise atmosferde bulutlanmamiktarını artırmakta ve bulutların daha parlakgözükmelerine yol açmaktadır. Bunun neticesindebulutlar, gün içerisinde güneş ışınlarının yeryüzüneulaşma miktarını azaltarak serinleşmeye nedenolurken, geceleri ise enerjiyi ortamda tutarak ısınmayasebep olmaktadır (Kadıoğlu 1997). Şehirlerdekikonutlarda ve sanayide kullanımına bağlı olarak artanenerji tüketimi, artan trafik, asfalt ve beton gibi yapayyüzeylerin radyasyon dengesini değiştirmesi, iklimelemanlarının alansal ve zamansal dağılışındafarklılaşmaların meydana gelmesine yol açmaktadır(Çiçek 2002).

KAYNAKLARBozyurt, O., 2002. Küresel İklim Değişiklikleri.

Klimatoloi Çalıştayı (11-13 Nisan), İzmir, 247-256.

Çiçek, İ. 2002. Ankara’da Şehirleşmenin BiyoklimatikKoşullar Üzerine Etkisi. Klimatoloji Çalıştayı,145-157.

Demirci, A. ve Karakuyu, M. 2002. “Küresel İklimDeğişimi ve Türkiye’nin Fiziki ve BeşeriCoğrafyası Üzerindeki Olası Etkileri”, KlimatolojiÇalıştayı, İzmir, ss. 235-245.

Erlat, E. 2002. Türkiye’de Yağış Anomalileri veKuzey Atlantik Salınımı Arasındaki İlişkiler.Klimatoloji Çalıştayı (11-13 Nisan), İzmir, 107-118.

Hurrell, J.W. 1996. Influence of variations inextratropical wintertime teleconnections onNorthern Hemisphere temperature, Geophys. Res.Lett., 23:665-668.

İncecik, S. 2007. İnsan Kaynaklı İklim Değişikliği veTürkiye. I. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi(11-13 Nisan), İstanbul, 28-37.

Kadıoğlu, M. 1997 Trends Surface Air TemperatureData Over Turkey, International Journal ofClimatology, 17, 511-520.

Kalaycı, S., Kahya, E. 1998. Susurluk HavzasıNehirlerinde Su Kalitesi TrendlerininBelirlenmesi. Selçuk Üniv., Tübitak Dergisi,Konya, 503-514.

Lazaro, R., Rodrigo, F.S., Gutierrez, L., Domingo, F.,Puigdefabregas, J. 2001. Analysis Of A 30-YearRainfall Record (1967-1997) in Semi-Arid

Okutan, H., Cerit, O. ve Karacan, E. 2004. “Küreselİklim Değişiklerinin Çayeli (Rize) YöresindekiDoğal Afetlerin Oluşumuna Etkilerininİncelenmesi”, I. Ulusal Çevre Kongresi, Sivas,367-377.

SE Spain for Implications on Vegetation. Journal ofArid Environment, 48:373-395.

Partal, T. 2003. Türkiye Yağış Verilerinin TrendAnalizi. İstanbul Teknik Üniversitesi, YüksekLisans Tezi, İstanbul, 91s.

Şahinler, S. 2000. En Küçük Kareler Yöntemi ileDoğrusal Regresyon Modeli Oluşturmanın TemelPrensipleri. M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 5(1-2):57-73.

Tayanç, M., Karaca, M., Yenigün, O., 1997. Annualand Seasonal Air Temperature Trend Patterns ofClimate Change and Urbanization Effects inRelation to Air Pollutants in Turkey. Journal ofGeophysical Research, 102, 1909-1919.

Tecer, L., Okutan H., Cerit O.,2004. İklim Değişimi:1975- 2001 Periyodunda Rize Yağış ve SıcaklıkTrendlerinin Analizi. I. Ulusal Çevre Kongresi(13-15 Ekim), Sivas, 355-365.

Tosic, I., Ukaseviç, M. 2005. Analysis of PrecipitationSeries for Belgrade. Theoretical and AppliedClimatology, 80:67-77.

Türkeş, M. 1995. Türkiye’de Yıllık Ortalama HavaSıcaklıklarındaki Değişimlerin ve Eğilimlerinİklim Değişikliği Açısından Analizi. Çevre veMühendislik Dergisi, Ankara, 9:9-15.

Türkeş, M., Sümer, U., Demir İ. 2002. Türkiye’ninGünlük Ortalama Maksimum ve Minimum HavaSıcaklıkları İle Sıcaklık Genişliğindeki Eğilimlerve Değişiklikler. Klimatoloji Çalıştayı (11-13Nisan), İzmir, 89-106.

Türkeş, M. 1996. Spatial and Temporal Analysis ofAnnual Rainfall Variations in Turkey.International Journal of Climatology, 16: 1057-1076.

Türkeş, M. 1998. “İklimsel Değişebilirlik AçısındanTürkiye’de Çölleşmeye Eğilimli Alanlar”,DMİ/İTÜ, II. Hidrometeoroloji Semp. Bild.,Devlet Meteoroloji İşleri Müdürlüğü, Ankara.

Türkeş, M. 2007. İklim Değişikliği Nedir? TemelKavramlar, Nedenleri, Gözlenen ve ÖngörülenDeğişiklikler. I. Türkiye İklim DeğişikliğiKongresi, Tikdek, (11–13 Nisan), İTÜ, İstanbul,38-53

Xoplaki, E. 2002. Climate variability over theMediterranean. PhD thesis, University of Bern,Switzerland, [http://sinus.unibe.ch/klimet/docs/phd_xoplaki.pdf] (11/08/2011).

Documents

Doğu Akdeniz’de Ekstrem Maksimum ve Minimum Sıcaklıkların ...dergi.ksu.edu.tr/public/journals/1077/docs/OzelSayilar/DogaBilimleri/PDF/6.Doğu... · Global climate change has