doa.go.thoard3.doa.go.th/oard3/KM2560/KM21092560.docx · Web viewศ นย สารสนเทศการเกษตร (2548) รายงานว า ในการผล

1

ขอมลองคความรใหม

ประจำาป 2560

เรอง เทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยง

เหนอตอนบน

สำานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3

2

คำานำา

ในป ๒๕ 60 สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท ๓ ไดคดเลอกกรจดกรควมร (knowledge management) เรอง เทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน เปนองคควมรเพอพฒนควมรของบคลกรในสงกดของหนวยงนใหมควมร ควมเขใจเกยวกบเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงในพนท ซงเปนกรรวบรวมควมรทไดจกงนวจยของศนยวจยพชไรขอนแกน และสถบนวจยพชไร ผนวกกบควมรทเกดขนจกผลกรวจย และทดสอบเทคโนโลยในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน เพอนำไปถยทอดใหเกดกรเพมขดควมสมรถในกรปฏบตงนตมยทธศสตร เรอง กรพฒนกรผลตของกรมวชกรเกษตรและชวยเพมศกยภพในกรผลตถวลสงในพนทตอไป

กรจดกรควมรโดยกรรวบรวมควมรทมอยในเอกสรและผลงนวจยตงๆ โดยเฉพะอยงยงผลกรศกษวจยทไดดำเนนกรในพนท ซงทำใหไดเทคโนโลยทเหมะสมกบพนทหรอสภพแวดลอมนนๆ รวมทงควมรจกประสบกรณของผทรงควมร จะทำใหไดองคควมรทนกวชกรและบคลกรทเกยวของสมรถนำไปใชปฏบตงนไดอยงมประสทธภพ ทำใหเกดกรพฒนกรเรยนรของบคลกรในหนวยงนจกกรแลกเปลยนควมร นอกจกนกจกรรมกรจดกรควมร ยงสงเสรมใหเกดกรทำงนรวมกน ทำใหเกดควมเสยสละ รวมมอ รวมใจ ในกรจดกรควมรในเรองทกำหนดจนเสรจสน องคควมรทไดมสระสำคญทเกยวของกบกรผลตถวลสงในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ตงแตสถนกรณกรผลต พนธ

3

เทคโนโลยกรผลต กรปองกนกำจดโรคแมลง ผลงนทดสอบเทคโนโลยกรผลตเฉพะพนท กรเลอกพนทปลก พนธ กรปลก และกรปฏบตดแลรกษ ไดแก กรใสปย กรอรกขพช กรเกบเกยว

ขอขอบคณคณะทำงนจดกรควมรทกทนทไดเสยสละเวลเขรวมดำเนนกรจดกรองคควมรเทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน จนประสบควมสำเรจ ขอบคณผทรงควมรทกทน โดยเฉพะอยงยงอจรยสมจนตน ทมแสน ทไดสละเวลตรวจอนและใหขอเสนอแนะ จนทำใหองคควมรทจดทำขนถกตอง ครบถวน สมบรณ ซงจะเกดประโยชนอยงยงกบบคลกรของสำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท ๓ และผสนใจตอไป

นยนรนดร สขจนทร

ผอำนวยสำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท ๓ ทปรกษคณะทำงนจดกรควมร

กนยยน ๒๕ 60

บทท 1สถานการณการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอน

บน

4ญาณน สปะมา กลมวชาการ สวพ.3

ถวลสงเปนพชไรตระกลถวทปลกไดตลอดป และมกรปลกแพรหลยทวทกภคของประเทศ ผลผลตถวลสงทไดสมรถใชประโยชนไดหลกหลยรปแบบ กลวคอ ใชเปนแหลงอหรโปรตน ตนถวลสงสมรถใชเลยงสตว และปรบปรงบำรงดน เนองจกเปนพชทสมรถตรงไนโตรเจนไดถง 80-150 กโลกรมไนโตรเจนตอเฮกตร (Giller et al.,1987; Toomsan,1990) เมอนำซกตนคนสแปลงสมรถชวยเพมผลผลตพชทปลกตมได (McDonagh et al.,1993; McDonagh etal.,1995; Toomsan et al,1995) สงผลใหกรผลตพชในระบบตงๆ มเสถยรภพมกขน ดงนน จงนยมใชถวลสงในระบบปลกพชทสำคญพชหนง เชนพชทปลกกอนหรอตมหลงพชอนพชแซม เชน ในสวนไมผล ยงพร หรอพชทปลกหมนเวยนกบพชอน เชน ออย มนสำปะหลง เพอตดวงจรกรระบดของโรคแมลง และเพมควมอดมสมบรณใหกบดน สำหรบควมตองกรใชถวลสงภยในประเทศ มกรขยยตวของอตสหกรรมกรแปรรปเปนผลตภณฑตงๆ เพมขนทำใหมควมตองกรใชถวลสงสงถงปละ 100,000 ตน เปนผลทำใหผลผลตไมเพยงพอกบควมตองกรใช จงมกรนำเขจกตงประเทศ โดยใน ป 2555 มกรนำเขถวลสง และผลตภณฑรวม 64,905 ตน คดเปนมลค 1,672 ลนบท ปรมณนำเขสงถง 60 เปอรเซนตของควมตองกรใช สวนกรสงออกในป 2555 มกรสงออกถวลสงปรงแตงเมลดฝกแหง และนำมนรวม 38,832 ตนคดเปนมลค 789 ลนบท (คนต,2556; สำนกงนเศรษฐกจกรเกษตร, 2557)

กรปลกถวลสงในประเทศไทยม 2 ระบบ คอ กรปลกในฤดฝน และฤดแลง มเกษตรกรทเกยวของกว 76,662 ครวเรอน ป 2559/60 ถวลสงมพนทปลก 123,909 ไร ผลผลตรวม 33,379 ตน ผลผลตเฉลย 269 กโลกรมตอไร (ศนยสรสนเทศกรเกษตร, 2560) จกรยงนสถนกรณกรปลกถวลสง 11 จงหวดในภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ไดแก กฬสนธ ขอนแกน ชยภม นครพนม เลย มกดหร สกลนคร หนองคย บงกฬ อดรธน และหนองบวลำภ มพนทปลก 7,161 ไร ครวเรอนทปลก 2,504 ครวเรอน ผลผลตเฉลย 334 กโลกรมตอไร (สำนกสงเสรมและพฒนกรเกษตรเขตท 4, 2560) สวนใหญเปนเกษตรกรรยยอย ขนด

5

พนทปลก 1-3 ไรตอครวเรอน ถวลสงมควมสำคญในระบบกรปลกพช เพระสมรถปลกสลบกบพชหลก สลบกบกรปลกออย มนสำปะหลง ในสภพไรฤดฝน และปลกในฤดแลงหลงเกบเกยวขว กรจำหนยสวนใหญในรปฝกสด และฝกแหง โดยมพอครวบรวมในทองถน และพอคจกพนทจงหวดใกลเคยง

กรปลกถวลสงในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ปลกมกในพนทจงหวดขอนแกน อดรธน กฬสนธ ชยภม นครพนม มกดหร สกลนคร และ หนองบวลำภ สวนพนทจงหวดเลย หนองคย และบงกฬมพนทปลกนอย จกกรประชมคณะทำงนจดกรควมรของสำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท 3 สรปไวในตรงท 1 ดงน

พนทจงหวดกฬสนธ พนทปลก 483 ไร ผลผลตเฉลย 248 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 234 ครวเรอน พนทปลกฤดแลง อยในอำเภอกฉนรยณ หวยผง กมลไสย รองคำ และหวยเมก กรปลกในฤดฝนอยในพนทอำเภอกฉนรยณ สวนใหญปลกพนธขอนแกน 6 และ ไทนน 9 จำหนยฝกสดใหกบพอคทองถน พอครวบรวมสงบรษทแมรวยกรเกษตร ในรปแบบฝกแหง และกลมวสหกจชมชน ซอไวทำผลตภณฑถวควทรยและถวตด

พนทจงหวดขอนแกน พนทปลก 2,987 ไร ผลผลตเฉลย 376 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 958 ครวเรอน กรปลกในฤดแลงในพนทอำเภอนำพอง และสชมพ ฤดฝนปลกมกในพนทอำเภอเขสวนกวง นำพอง และสชมพ พนธทปลก เชน ขอนแกน 6 ขอนแกน 5 ไทนน 9 มกรจำหนยใหพอครวบรวมทองถน และจกจงหวดเพชรบรณ

จงหวด พนทปลก(ครว

เรอน/ไร)

ผลผลตฝกสดเฉลย

(กก./ไร)

แหลงปลกสำาคญ พนธทปลก

การตลาดฤดแลง ฤดฝน

กฬสนธ 234/483 248 อ.กฉนรยณ

อ.กฉนรยณ

ขก. 6ไทนน 9

-พอคทองถนรวบรวม ขยฝกตม

6อ.หวยผงอ.กมลไสยอ.รองคำอ.หวยเมก

-รวบรวมสง บ.โกแก แบบฝกแหง-กลมวสหกจชมชน ผลตภณฑถวควทรยและถวตด

ขอนแกน 958/2,987

376 นำพองสชมพ

เขสวนกวงนำพองสชมพ

ขก. 6ขก. 5ไทนน 9

-พอคทองถนรวบรวม สงตอ และขยฝกตม-อ.สชมพ พอคเพชรบรณ

ชยภม 373/822 324 ต.นฝย อ.เมองต.ตลดแรง อ.บนเขวอ.หนองบวแดง

ขก. 6ขก. 5ขก. 84-7

-พอคทองถนรวบรวม ขยฝกตม แปรรปถวควทรย

นครพนม 378/747 251 อ.เมองอ.ธตพนม

ขก. 6 -เกษตรกรขยเอง ขยฝกตม

มกดหร 94/341 480 อ.เมองหนองสงดอนตลดงหลวง

ดงหลวง ขก. 6ไทนน 9

-เกษตรกรขยเอง-พอคทองถนรวบรวม-กลมวสหกจแปรรป ภยใตชอ ถวทปถวแดน “ ”ผลตถวควทรย และ นมถวลสงพรอมดม

เลย 16/130 100สกลนคร 85/284 207 บนมวง

พงโคนพรรณนนคมโพนนแกว

พรรณนคมอ.เมองวนรนวส

ไทนน 9ขก. 6สข 38ขก. 4

-ขยใหบรษทแมรวยกรเกษตรในรปฝกแหง-พอคทองถนรวบรวม ขยฝกตม-กลมวสหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง

หนองคย 5/27 400

7บงกฬ 10/10 -อดรธน 276/1,1

80513 กดจบ

หนองววซอกมภวป

กดจบหนองววซอหนองแสงกมภวป

ไทนน 9ขก. 6ขก. 5ขก. 84-8

-กลมวสหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง ถวตด ถวบด ถวควควทรย-พอคทองถนรวบรวมทง ฝกสด และฝกแหง-ขยใหบรษทแมรวยกรเกษตรในรปฝกแหง

หนองบวลำภ

75/150 250 ศรบญเรองนกลงสวรรณคห

นกลง ขก. 6ไทนน 9

-พอคทองถนรวบรวม ขยฝกตม

รวม/เฉลย 2,504/7,161

334

ตารางท 1 แหลงปลก พนท พนธทนยมปลก และกรจำหนยผลผลตถวลสง ในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ปเพะปลก 2558/59หมายเหต: ขอมลครวเรอน พนทปลกและผลผลตเฉลยจกรยงนขอมลภวกรณผลตถวลสงปเพะปลก 2558/59 จกสำนกสงเสรมและพฒนกรเกษตรเขตท 4 จงหวดขอนแกน กรมสงเสรมกรเกษตร ขอมลแหลงปลกทสำคญพนธและกรตลดจก คณะทำงนจดกรควมร ของสำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท 3 วนท 5 มถนยน 2560

จงหวดชยภม พนทปลก 822 ไร ผลผลตเฉลย 324 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 373 ครวเรอน กรปลกในฤดแลงในพนท ตำบลนฝย อำเภอเมอง ตำบลตลดแรง อำเภอบนเขว และอำเภอหนองบวแดง พนธทปลก คอ ขอนแกน 6 ขอนแกน 5 ขอนแกน 84-7 มกรจำหนยใหพอครวบรวมทองถน เพอแปรรปถวควทรยและถวตม

จงหวดนครพนม พนทปลก 747 ไร ผลผลตเฉลย 251 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 378 ครวเรอน กรปลกในฤดแลงในพนทอำเภอนำพอง และสชมพ ฤดฝนปลกมกในพนทอำเภอเมอง และ อำเภอธตพนม พนธทปลก คอ ขอนแกน 6 มกรจำหนยเองและพอครวบรวมทองถน

จงหวดมกดหร พนทปลก 341 ไร ผลผลตเฉลย 480 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 94 ครวเรอน กรปลกในฤดแลงในพนทอำเภอเมอง หนองสง ดอนตล และดงหลวง ฤดฝนปลกมกในพนทอำเภอดงหลวง

8

พนธทปลก คอ ขอนแกน 6 และไทนน 9 มกรจำหนยเองและพอครวบรวมทองถน ขยฝกสด กลมวสหกจแปรรป ภยใตชอ ถวทปถวแดน และ“ ”แปรรปนมถวลสงพรอมดม

จงหวดสกลนคร พนทปลก 284 ไร ผลผลตเฉลย 207 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 85 ครวเรอน กรปลกในฤดแลงในพนทอำเภอบนมวง พงโคน พรรณนนคม และโพนนแกว ฤดฝนปลกมกในพนทอำเภอพรรณนคม เมอง และวนรนวส พนธทปลก คอ ไทนน 9 ขอนแกน 6 และ สข 38 มกรจำหนยเองและพอครวบรวมทองถน ขยในรปฝกแหงใหบรษทแมรวยกรเกษตร ฝกสดใหพอคคนกลงและทองถน และกลมวสหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง

จงหวดอดรธน พนทปลก 1,180 ไร ผลผลตเฉลย 513 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 276 ครวเรอน กรปลกในฤดแลงในพนทอำเภอกดจบ หนองววซอ และกมภวป ฤดฝนปลกมกในพนทอำเภอกดจบ หนองววซอ หนองแสง และกมภวป พนธทปลก คอ ไทนน 9 ขอนแกน 6 ขอนแกน 5 และขอนแกน 84-8 มกรจำหนยเองและพอครวบรวมทองถน ขยในรปฝกแหงใหบรษทแมรวยกรเกษตร และกลมวสหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง

จงหวดหนองบวลำภ พนทปลก 150 ไร ผลผลตเฉลย 250 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 75 ครวเรอนกรปลกในฤดแลงในพนทอำเภอกดศรบญเรอง นกลง และสวรรณคห ฤดฝนปลกในพนทอำเภอนกลง พนธทปลก คอ ไทนน 9 ขอนแกน 6 กรจำหนยเองและพอครวบรวมทองถน ขยในรปฝกสดและฝกแหง

เอกสารอางองคนต ลขตวทยวฒ. 2556. บทบทถวไทยกวไกลสอเซยน. เอกสรประกอบกรอภปรยเรอง

บทบทถวไทยกวไกลสอเซยน:ในกรประชมวชกรพชไรวงศถวแหงชตครงท 4 วนท

27 สงหคม 2556 ณโรงแรมสมพรนอ.สมพรนจ.นครปฐม.

9

ศนยสรสนเทศกรเกษตร. 2560. สำนกงนเศรษฐกจกรเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. สบคนจก ssnet.doae.go.th/wp-content/uploads/2017/01/2.ppt.สำนกงนเศรษฐกจกรเกษตร. 2557. สถตกรคสนคเกษตรไทยกบตงประเทศ ป2555.สบคนเมอ 8

มถนยน 2557 จก http://www.oae.go.th.สำนกงนเศรษฐกจกรเกษตร. 2557. สถตกรเกษตรของประเทศไทยป2556.สบคนเมอ 8 มถนยน 2557

จก http://www.oae.go.th.สำนกสงเสรมและพฒนกรเกษตรเขตท 4 จงหวดขอนแกน. 2560. รยงนขอมลภวกรณผลตถวลสงป เพะปลก 2558/59. กรมสงเสรมกรเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ.Giller, K. E., P. T. C. Nambiar, B. Srinivasa Rao, P. J. Dart, and J. M. Day.1987.A comparison of

nitrogen fixation in genotype of groundnut (Arachis hypogaea L.) using15N-isotope

dilution. Biol. Fertil. Soil 5: 23-25.McDonagh, J. F., B. Toomsan, V. Limpinuntana, and K.E. Giller. 1993. Estimate of the residual

nitrogen benefit of groundnut to maize in Northeast Thailand. Plant and Soil

154: 267-277.McDonagh, J. F., B. Toomsan, V. Limpinuntana, and K. E. Giller. 1995. Grain legumesand green

manures as pre-rice crops in Northeast Thailand: Legume N2–fixation, production and

residual nitrogen benefits to rice. Plant and Soil 177: 111-126.Toomsan, B. 1990. Groundnut microbiology research at

Khon Kean Univercity. In Groundnut Improvement Project, Khon Kaen University. Ed. A. Patanathai. Pp 89-111. Report of Work For 1986-1988. Faculty of

http://www.oae.go.th/

10Agriculture, Khon Kaen Univercity.Khon Kaen, Thailand.

Toomsan, B., J. F. Mc Donagh, V. Limpinuntana, and K. E. Giller. 1995. Nitrogen fixation by

groundnut and soybean and residual nitrogen benefits to rice in farmers’ field in

Northeast Thailand. Plant and Soil 175: 45-56.

บทท 2 ผลงานวจยการปรบปรงพนธถวลสงและการเลอกผลตใหเหมาะ

สมเฉพาะพนท

11สมจนตนา ทมแสน ศนยวจยพชไรขอนแกน

กรปรบปรงพนธถวลสงมวตถประสงคเพอใหไดพนธทมลกษณะตมควมตองกรของตลด ผผลต ผใชประโยชน และผบรโภค ดงนน จงจำเปนตองมถวลสงหลยๆ พนธทมลกษณะแตกตงกน เชน ขนดฝก ขนดเมลด รสชต ลกษณะทรงตน อยเกบเกยว กรตนทนโรคและแมลง เปนตน เพอเปดโอกสใหเลอกใชพนธไดตมควมเหมะสม กรปรบปรงพนธจะประสบผลสำเรจไดตมวตถประสงค ตองทำใหเกดควมแปรปรวนทงพนธกรรมกอนแลวทำกรคดเลอกใหไดพนธทมลกษณะตมทนกปรบปรงพนธตองกร ควมแปรปรวนทงพนธกรรมของถวลสงเกดขนไดหลยวธ คอ

1. กรนำพนธใหมเขม เปนพนธทมลกษณะแตกตงจกพนธทมอยเดม โดยมลกษณะทงพนธกรรมและลกษณะภยนอกทแตกตงกน รวมถงถวลสงปทมลกษณะด เชน ตนทนโรค ตนทนแมลง โดยรวบรวมจกแหลงปลกตงๆ ทงภยในและตงประเทศ เพอใชเปนแหลงของเชอพนธทมควมแตกตงทงพนธกรรมในกรผสมพนธ

2. กรผสมขม ขนอยกบวตถประสงคของกรปรบปรงพนธ ในกรทจะคดเลอกพนธทมลกษณะด 2 species มผสมกน เชน กรผสมขมระหวงถวลสงปทตนทนโรคใบจดกบพนธปลกทใหผลผลตสง หรอกรผสมขมพนธ โดยใชพนธพอ-พนธแม ทมควมแตกตงทงดนพนธกรรมสง ลกทไดจะมควมแตกตงมก ทำใหนกปรบปรงพนธสมรถทจะเลอกลกษณะทดได

3. ลกทไดจกกรผสมขมในธรรมชต วธนมโอกสเกดขนนอยมกเพยง 0.09-2.56% ขนอยกบพนธ ฤด และสภพพนทปลก

4. กรเกดกรเปลยนแปลงโดยฉบพลนโดยเกดเองในธรรมชต เกดจกสรเคม และรงส ลกษณะทพบ คอ เปลยนสของเยอหมเมลด ตนแคระแกรน อกรใบดงเนองจกขดคลอโรฟลล

5. กรชกนำใหเกดกรเปลยนแปลงจำนวนโครโมโซม วธนจะทำใหจำนวนโครโมโซมเพมขนเปนเทตว ถวลสงจงมลกษณะตงไปจกเดม เชน มขนดของฝกและเมลดโตขน มนำหนกแหงมกขน

12

วตถประสงคของการปรบปรงพนธถวลสง1. กรปรบปรงพนธเพอใหผลผลตสง มพนธรบรอง/แนะนำ ไดแก

พนธไทนน 9 ลำปง สข.382. กรปรบปรงพนธเพอใหอยสน สำหรบใชในระบบปลกพชบงระบบ

ทมชวงฤดปลกสน ไดสยพนธด คอ (MGS9xChico)-12-16-5 ซงมอยเกบเกยว 80-85 วนหลงงอก โดยมพนธ Chico (อยเกบเกยว 70 วนหลงงอก) เปนแหลงพนธกรรมใหลกษณะอยสน

3. กรปรบปรงพนธเพอใหตนทนโรครสนมและโรคใบจด มสยพนธดทพฒนไดและผนกรทดสอบทงในสภพแปลงทดสอบโรคและสภพเรอนทดลองของงนโรคพช ศนยวจยพชไรขอนแกนพบว สยพนธ (NCAc17090xRCM387)-19P-3 แสดงปฏกรยตนทนสงมกตอโรคใบจดสดำ และสยพนธ (NCAc17090xTainan9)-2 และ (NCAc17090xTainan9)-10 แสดงปฏกรยตนทนสงตอโรครสนม

4. กรปรบปรงพนธเพอใหตนทนตอเชอร Aspergillus Flavus มถวลสง 2 สยพนธ ทผนกรทดสอบควมตนทนตอเชอร A. flavus มแลวเมออยในชวท 5 และ 6 (ป 2525-2526) เมอนำไปประเมนผลผลต พบว (MoketxJ11)-12-2-25 และ (LampangxJ11)-12-2-29 ใหผลผลตสงกวพนธไทนน 9 แตสงใกลเคยงกบพนธขอนแกน 60-1 เมอนำมทดสอบควมตนทนตอกรเขทำลยของ A. flavus และ A. parasiticus ซำอกในป 2531 พบว ทงสองสยพนธกลบไมแสดงควมตนทนตอเชอรทงสอง

5. กรปรบปรงพนธถวลสงเมลดปนกลง มพนธรบรอง 3 พนธคอ ขอนแกน 60-1 (ป 2530) ขอนแกน 5 (ป 2541) และขอนแกน 84-7 (ป2554)

6. กรปรบปรงพนธถวลสงเมลดโต มพนธรบรอง 2 พนธคอ พนธขอนแกน 60-3 (ป 2531) และขอนแกน 6 (ป 2547) ทำใหมกรผลตถวลสงเมลดโตภยในประเทศ

7. กรปรบปรงพนธถวลสงสำหรบใชประโยชนทงฝก (ถวตม ถวคว ถวอบ) มพนธรบรอง/แนะนำ ไดแก ขอนแกน 60-2 (ป 2530) ขอนแกน 4

13

(ป 2537) กฬสนธ 1 (ป 2544) กฬสนธ 2 (ป 2544) ขอนแกน (ป 2545) และขอนแกน 84-8 (ป 2555)วธการปรบปรงพนธถวลสง

1. กรนำพนธใหมเขม กรรวบรวม และกรคดเลอกพนธ โดยรวบรวมและนำพนธใหมมจกแหลงอน เชน ตงประเทศมปลกคดเลอก โดยกรศกษกรปรบตว เปรยบเทยบลกษณะตงๆ จนกระทงไดพนธทมลกษณะดเหมะสมกบสภพแวดลอมทปลกนนๆ มกทสด บงครงอจจะพบว มควมแปรปรวนระหวงตนของพนธเดยวกนทปลกศกษ ซงเปนผลมจกกรแสดงของยนเมอมสภพแวดลอมทแตกตงกน เพอเปดโอกสใหมกรคดเลอกตนทตองกรไปปลกพฒนตอไป จนเปนพนธใหมทเหมะสมตมตองกร

2. กรผสมและคดเลอกพนธ วธนเปนวธกรททำใหนกปรบปรงพนธไดรบผลสำเรจมกทสด เปนวธทรวมเอลกษณะดจกพนธพอ-แม ใหไปรวมในรนลกหลน ในกรคดเลอกสมรถทำไดหลยวธ คอ สบประวต เกบรวบรวม กรดดแปลงตงๆ ตลอดจนกรคดเลอกรวมกบกรผสมยอนกลบไปยงพนธดทเปนตวรบยนทตองกร ทงนควรเลอกใชใหเหมะสม กรปรบปรงพนธโดยวธกรคดเลอกหลงกรผสมขมพนธจะไดรบผลสำเรจมกหรอนอยขนอยกบกรคดเลอกพนธพอ-แม ควมสมรถทจะไปกนไดหรอจะจบคกนไดของโครโมโซม และควมเปนไปไดของกรยยลกษณะดจกพนธหนงไปยงอกพนธหนงขนตอนการปรบปรงพนธถวลสง

1. กรศกษและรวบรวมพนธ เปนกรรวบรวมพนธถวลสงจกตงประเทศและในประเทศ มปลกศกษลกษณะตงๆ ซงเปนลกษณะประจำพนธ เชน วนงอก วนออกดอก วนสกแก กรเจรญเตบโต ลกษณะทรงตน ลกษณะใบ สดอก ลกษณะฝก กรตดฝก จำนวนเมลดตอฝก สของเปลอกหมเมลด กรตนทนตอโรค แมลง และกรใหผลผลต ตลอดจนขอเสยอนๆดวย เพอเปนขอมลเบองตนในกรคดเลอกพนธถวลสงไปใชประโยชนตอไป

2. กรคดเลอกพนธโดยวธ mass selection, modified mass selection และ pure line selection ลกษณะทใชในกรคดเลอก ไดแก

14

จำนวนฝกตอตน จำนวนเมลดตอฝก อยเกบเกยว เปอรเซนตกะเทะ กรตนทนโรคและแมลง ขนดของเมลด สของเยอหมเมลด ฯลฯ ซงแตละวตถประสงคจะใชลกษณะเฉพะเปนตวคดเลอก เชน เพออยสน กจะคดเลอกสยพนธ/พนธทมอยสน 80-85 วน เปนตน

3. กรผสมพนธและคดเลอกสยพนธ ประกอบดวย กรคดเลอกพนธพอและแมทเหมะสม แลวทำกรผสมขมพนธ กรปลกชวท 1 กรปลกคดเลอกชวท 2-5 ตมวธกรของกรปรบปรงพนธแบบใดแบบหนง เมอถงชวท 6 นำสยพนธทคดเลอกไดเขประเมนผล

4. กรประเมนผล ประกอบดวย กรประเมนผลขนตน และกรประเมนผลดนผลผลต ดงน

4.1 กรเปรยบเทยบเบองตน ดำเนนกรในศนยฯ ประกอบดวย 30-40 สยพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วงแผนกรทดลองแบบ Randomized complete block (RCB) ม 3 ซำ ขนดแปลงทดลองยอย (plot size) 1×8 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวล 2 ฤดปลกๆ ละ 1-2 สถนททดลอง

4.2 กรเปรยบเทยบมตรฐน ดำเนนกรในศนยฯ ประกอบดวย 14-16 สยพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วงแผนกรทดลองแบบ RCB ม 4 ซำ ขนดแปลงทดลองยอย 3×6 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวล 2-4 ฤดปลกๆ ละ 2-4 สถนททดลอง

4.3 กรเปรยบเทยบในทองถน ดำเนนกรในศนยฯ ประกอบดวย 8-12 สยพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วงแผนกรทดลองแบบ RCB ม 4 ซำ ขนดแปลงทดลองยอย 3×6 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวล 2-4 ฤดปลกๆ ละ 2-4 สถนททดลอง

4.4 กรเปรยบเทยบในไรเกษตรกร ดำเนนกรในไรเกษตรกรตมแหลงปลกตงๆ ประกอบดวย 5-8 สยพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วงแผนกรทดลองแบบ RCB ม 4-6 ซำ ขนดแปลงทดลองยอย 5×8 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวล 2-4 ฤดปลกๆ ละ 3-4 สถนททดลอง

15

4.5 กรทดสอบพนธในไรเกษตรกร ดำเนนกรโดยเกษตรกร ในแปลงของเกษตรกรตมแหลงปลกตงๆ ประกอบดวย 3-4 สยพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) ขนดแปลงทดลองยอย 10×20 เมตร ใชระยะปลก ของเกษตรกร ประมณ 4-6 สถนททดลองตอฤดปลก

ในระหวงประเมนผลตมขนตอนกรปรบปรงพนธ จะทำกรศกษขอมลจำเพะของถวลสงพนธทดเดน ดนสรรวทย ปฏกรยของพนธตอโรคและแมลงทสำคญ กรตอบสนองตอปย และกรยอมรบของเกษตรกร หลงจกนนจะรวบรวมและวเคระหขอมล เพอเสนอขอใหพจรณเปนพนธรบรอง/พนธแนะนำของกรมวชกรเกษตร ทำกรเผยแพรและประชสมพนธใหเกษตรกรและบคคลทวไปทรบ เพอเปดโอกสใหผสนใจไดเลอกใชเปนพนธปลกเพมขน

โดยสรป มถวลสงทผนขนตอนกรปรบปรงพนธ จนกระทงไดรบกรพจรณใหเปนพนธแนะนำ/รบรองของกรมกสกรรม/กรมวชกรเกษตร จำนวน 14 พนธ มขอมลในกรเสนอขอรบรอง/แนะนำพนธ (ตรงท 2) ดงน

1. พนธ สข.38 เปนพนธทไดจกกรรวบรวมพนธในประเทศ และเปนพนธแนะนำของกรมกสกรรมในป 2505 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสงและมขนดเมลดโต ทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด 509 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง 247 กโลกรมตอไร มฝกยว ม 3-4 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มเยอหมเมลดสแดง นำหนก 100 เมลด 38.9 กรม

2. พนธลำปง เปนพนธทไดจกกรรวบรวมพนธในประเทศ และเปนพนธแนะนำของกรมกสกรรมในป2505 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสงและมขนดเมลดโต ทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 279 กโลกรมตอไร ม 3-4 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มเยอหมเมลดสชมพมนำหนก 100 เมลด 40.6 กรม

3. พนธไทนน 9 เปนพนธทนำเขจกไตหวนในป 2515 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 5 ตลคม 2519 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสง มเปอรเซนตกรกะเทะสง เปลอก

16

บง และปรบตวเขกบสภพแวดลอมไดด ทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 260 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชในรปถวกะเทะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มนำหนก 100 เมลด 42.4 กรม

4. พนธขอนแกน 60-1 เปนพนธทคดเลอกไดจกพนธ Mo-ket ของโครงกร SEARCA ในป 2517 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 30 กนยยน 2530 มลกษณะเดน คอ มขนดฝกและเมลดโตกวพนธไทนน 9 และใหผลผลตสงเทกบพนธไทนน 9 มทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 273 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชในรปถวกะเทะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มนำหนก 100 เมลด 45.9 กรม 5. พนธขอนแกน 60-2 เปนพนธทคดเลอกไดจกพนธ TMV3 ของโครงกรรวบรวมและศกษพนธในป 2522 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 30 กนยยน 2530 ม ลกษณะเดน คอ มขนดฝกยวและโต ฝกคอนขงตรง มฝกทม 3-4 เมลด ในปรมณสง มขนดเมลดโตกวพนธ สข.38 และใหผลผลตฝกสดและฝกแหงสงกวพนธ สข.38 มทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด 572 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง 266 กโลกรมตอไร ม 3-4 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชในรปถวฝกตม มเยอหมเมลดสชมพ มนำหนก 100 เมลด 40.7 กรม

6. พนธขอนแกน 60-3 เปนพนธทคดเลอกไดจกพนธ NC7 ของกรศกษและรวบรวมพนธถวลสงของโครงกร CRSP peanut ในป 2526 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 14 กนยยน 2531 มลกษณะเดน คอ มขนดฝกและเมลดโตมก มทรงตนเปนพมกวงกงเลอย ตดฝกเปนกระจยไปตมกงทเลอยไปบนดน ใหผลผลตฝกแหง 378 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชในรปเมลดสำหรบแปรรปเปนผลตภณฑ เชน ถวอบเนย ถวทอด มเยอหมเมลดสชมพและสมออน เมลดมกรพกตว 60 วนหลงเกบเกยว มนำหนก 100

17

เมลด 76.2 กรม มควมตนทนตอโรค รสนมและใบจด และตนทนแมลงปนกลง

7. พนธขอนแกน 4 เปนพนธแรกทคดเลอกไดจกกรผสมขมพนธ ระหวงพนธ Taiwan 2 กบพนธทนทนตอเชอรทสรงสรอะฟลทอกซน UF71513-1 ทสถนทดลองพชไรกฬสนธ ในป 2524 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 15 ธนวคม 2537 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตฝกสดและฝกแหงสง ผลผลตฝกสด 586 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง 270 กโลกรมตอไร มทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ม 3-4 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชประโยชนใน 2 รปแบบ คอ ใชบรโภคในรปถวฝกตม และในรปถวกะเทะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มนำหนก 100 เมลด 47.1 กรม

8. พนธขอนแกน 5 เปนพนธทคดเลอกไดจกกรผสมขมพนธ ระหวงพนธทใหผลผลตสง ไทนน 9 กบพนธเมลดโต RCM387 ทสถนทดลองพชไรกฬสนธ ในป 2526 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 18 มนคม 2541 มลกษณะเดน คอ มขนดเมลดโตและใหผลผลตสง มระดบกรเปนโรคยอดไหมตำ มทรงตนเปนพมกวงตงตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 304 กโลกรมตอไร ในฤดแลงทมกรใหนำชลประทนใหผลผลต 340 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมะสำหรบใชในรปถวกะเทะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มนำหนก 100 เมลด 51.1 กรม

9. พนธกฬสนธ 1 เปนพนธทรวบรวมไวตงแตป 2516 ในชอว KAC1 มชอเดมว Asiatica ไดรบกรพจรณใหเปนพนธแนะนำของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 4 กรกฎคม 2544 มลกษณะเดน คอ เปลอกฝกคอนขงเรยบทำใหลงฝกสดใหสะอดไดงย อยเกบเกยวฝกสด 80-85 วน ฝกแหง 90-100 วน ฝกตรง มเยอหมเมลดสแดง ม 2-3 เมลดตอฝก มทรงตนเปนพมตงตรงตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด ฤดแลง 546 กโลกรมตอไร ฤดฝน 387 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหงฤดแลง

18

225 กโลกรมตอไร ฤดฝน 171 กโลกรม ตอไร เหมะสำหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มนำหนก 100 เมลด 40.0 กรม

10. พนธกฬสนธ 2 เปนพนธทรวบรวมไวตงแตป 2516 ในชอว KAC431 โดยนำเขจกสถบนวจยพชนนชตกงรอนและแหงแลง (ICRISAT) ประเทศอนเดย มชอเดมว ICG1703 SB NCAc17127 ไดรบกรพจรณใหเปนพนธแนะนำของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 4 กรกฎคม 2544 มลกษณะเดน คอ มควมตนทนตอโรครสนมและใบจด ฝกยว ม 2-4 เมลดตอฝก รสชตหวน อยเกบเกยวฝกสด 90-95 วน ฝกแหง 100-115 วน มทรงตนเปนพมตงตรงตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด ฤดแลง 651 กโลกรมตอไร ฤดฝน 524 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง ฤดแลง 226 กโลกรมตอไร ฤดฝน 192 กโลกรมตอไร เยอหมเมลดสชมพมลยขดสมวง เหมะสำหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มนำหนก 100 เมลด 38.9 กรม

11. พนธขอนแกน เปนพนธทนำเขจกประเทศสหรฐอเมรก นำมศกษในป 2536 ไดรบกรพจรณใหเปนพนธแนะนำของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 9 กรกฎคม 2546 มลกษณะเดน คอ เปลอกฝกคอนขงเรยบทำใหลงฝกสดใหสะอดไดงย อยเกบเกยวฝกสด 80-85 วน ฝกแหง 90-100 วน ฝกยวตรง มเยอหมเมลดสแดง ม 3-4 เมลดตอฝก มทรงตนเปนพมตงตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด ฤดแลง 423 กโลกรมตอไร ฤดฝน 236 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหงฤดแลง 280 กโลกรมตอไร ฤดฝน 159 กโลกรมตอไร เหมะสำหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มนำหนก 100 เมลด 41.9 กรม

12. พนธขอนแกน 6 เปนพนธทคดเลอกไดจกลกชวท 3 ของประชกร (ICGX-930132-F3) ซงเกดจกคผสม (ICGV88361×ICGV88390) × MACAN ทสรงขนโดยสถบนวจยพชนนชตกงรอนและแหงแลง (ICRISAT) ประเทศอนเดย ศนยวจยพชไรขอนแกนนำมคดเลอกในป 2538 ไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 20 พฤษภคม 2547 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตฝกแหงสงในฤดแลง 578 กโลกรมตอไร ฤดฝน 338 กโลกรมตอ

19

ไร มทรงตนเปนพมกวงกงเลอย อยเกบเกยว 109 วน มขนดเมลดโต นำหนก 100 เมลด 82.8 กรม ม 2 เมลดตอฝก เยอหมเมลดสชมพ ตนทนตอโรคยอดไหม ทนทนตอโรค รสนมและโรคใบจดสดำ เมลดมระยะพกตว 4 สปดห จงไมงอกในแปลงขณะเกบเกยว หกตองกรปลกดวยเมลดทเกบเกยวใหม ตองทำลยกรพกตวของเมลดกอนนำไปปลก

13. พนธขอนแกน 84-7 เปนพนธทคดเลอกจกกรผสมขมพนธ ระหวงพนธทใหผลผลตสง China no.1 กบพนธตนทนแมลง EC36892 ทศนยวจยพชไรขอนแกน ในป 2536 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 30 มถนยน 2554 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตฝกแหงสง 315 กโลกรมตอไร มขนดเมลดโตโดยนำหนก 100 เมลด 54.3 กรม มทรงตนเปนพมกวงกงเลอย ใบเลก ตดฝกเปนกระจยทโคนตน ม 2 เมลดตอฝก เปลอกหมเมลดสชมพ เมลดมระยะพกตว 4-6 สปดห จงไมงอกในแปลงขณะเกบเกยว หกตองกรปลกดวยเมลดทเกบเกยวใหม ตองทำลยกรพกตวของเมลดกอนนำไปปลก

14. พนธขอนแกน 84-8 เปนพนธทคดเลอกจกกรผสมขมพนธ ระหวงพนธถวฝกตมทใหผลผลตสง ขอนแกน 60-2 กบพนธตนทนตอโรคเหยวทเกดจกเชอแบคทเรย Tupai ทศนยวจยพชไรขอนแกน ในป 2539 และไดรบกรพจรณใหเปนพนธรบรองของกรมวชกรเกษตร เมอวนท 31 มกรคม 2555 มลกษณะเดน คอ มขนดเมลดโต โดยนำหนก 100 เมลด 49.9 กรม ใหผลผลตฝกสด 643-786 กโลกรมตอไร ใหผลผลตฝกแหง 289 กโลกรมตอไร มเยอหมเมลดสชมพ คอนขงทนทนตอโรคโคนเนขว (เชอสเหต Sclerotium rolfsii) เหมะสำหรบใชประโยชนใน 2 รปแบบ คอ ใชบรโภคในรปถวฝกตม และในรปถวกะเทะเปลอก (ถวเมลด) การเลอกผลตใหเหมาะสมเฉพาะพนท

กรเลอกผลตใหเหมะสมเฉพะพนทในสวนของพนธถวลสง ควรคำนงถง ลกษณะของพนธตมควมตองกรของผใชประโยชน และควมเหมะสมของพนทททำกรผลต

20

พนธแนะนำ/รบรองของกรมวชกรเกษตรจำแนกทงพฤกษศสตร เปน 3 ประเภท เรยงตมควมยกไปหงยของกรผลตไดดงน

1. ประเภท Virginia มลกษณะทรงตนเปนพมกวง/กงเลอย ทรงพมตงตรง ใบเลกสเขยวเขม ไมมดอกบนลำตนหลก แตละกงแขนงประกอบดวย 2 ขอ ทมชอดอก และอก 2 ขอทไมมชอดอกสลบกนไป (altemate branching) มกรแตกกงจำนวนมกทงกงแขนงท 1, 2 และ 3 (n+1, n+2 และ n+3) ฝกและเมลดมขนดโต ม 2-3 เมลดตอฝก มเยอหมเมลดสชมพ เมลดมกรพกตว สมรถรอใหฝกแกพรอมๆกนไดระยะหนงกอนเกบเกยว อยเกบเกยวยวกวประเภทอนๆ กรเกบเกยวโดยกรใชมอถอน ทำไดคอนขงยก เพระทรงตนกงเลอย ฝกมกจะขดในดน พนธถวลสงทจดอยในประเภทน ไดแก ขอนแกน 60-3 ขอนแกน 6 และขอนแกน 84-7 ตองกรดนทมควมอดมสมบรณปนกลง-สง มแคลเซยม 200-400 มลลกรมตอกโลกรม เปนดนรวนปนทรย

2. ประเภท Valencia มลกษณะทรงตนเปนพมตงตรง ใบสเขยว มดอกบนลำตนหลกและทกขอของกง (sequential branching) กรแตกกงมไมมกนก โดยเฉพะอยงยงกงแขนงท 2 (n+2) และแทบจะไมมกงแขนงท 3 (n+3) ตดฝกเปนกระจกทโคนตน มอยเกบเกยวสนกวประเภทท 1 ฝกยวไมคอด ม 2-3 เมลดตอฝก เมลดไมมกรพกตว เมลดมขนดปนกลง-เลก เยอหมเมลดสตงๆ เชน แดง ชมพลยขดมวง ชมพ พนธถวลสงทจดอยในประเภทน คอ ลำปง สข.38 ขอนแกน 60-2 ขอนแกน 4 ขอนแกน กฬสนธ1 กฬสนธ2 และขอนแกน 84-8 ตองกรดนทมควมอดมสมบรณปนกลง มแคลเซยมไมตำกว 120 มลลกรมตอกโลกรม และเปนดนรวนปนทรย กลมพนธนเหมะกบตลดถวฝกตม

3. ประเภท Spanish มลกษณะทรงตนเปนพมตงตรง ใบสเขยว มดอกบนลำตนหลกและทกขอของกง ฝกสน มขนดเลกและเวหรอคอด ม 2 เมลดตอฝก เมลดไมมกรพกตว มเยอหมเมลดสชมพ พนธถวลสงทจดอยในประเภทน คอ ไทนน 9 ขอนแกน 60-1 และขอนแกน 5 เปนกลมพนธทปลกไดทวไป

ความเชอมโยงของงานทดสอบและงานผลตพนธขยายของหนวยงาน

21

เมอผลกรทดสอบในพนทเกยวกบดนพนธถวลสงไดผลด และจะทำกรขยยผลตอ หนวยงนควรวงแผนกรผลตพนธขยยรองรบ เพอใหกรสงผลกรวจยสผใชประโยชนในพนทไดครบถวนสมบรณ

22

ตารางท 2 ขอมลนำาเสนอขอรบรอง/แนะนำาพนธถวลสง จำานวน 14 พนธ

พนธ สลำตน สใบ ขนดใบ

ทรงตน ลกษณะกร

แตกกง

เสนลยบน

เปลอกฝก

จงอยฝก สเยอหมเมลด

กรตดฝก

บรเวณโคนตน

ขนดเมลด กรพกตวของเมลด

ไทนน 9 เขยว เขยว ปนกลง

พมแคบ

sequential

เรยบ เหนไดชดเจน

ชมพ กระจก ปนกลง ไมมกรพกตว

ขอนแกน 60-1

เขยว เขยว ปนกลง

พมแคบ

sequential

เหนไดชดเจน

ไมชดเจน ชมพ กระจก ปนกลง ไมมกรพกตว



พมแคบ

sequential





เขยว เขยวเขม

เลก พมแผกวง

alternate



ชมพ สมออน

กระจย โต พกตว 4 สปดห

ขอนแกน 4

เขยวอมมวง

เขยว ปนกลง

พมแคบ

sequential



ชมพเขม กระจก ปนกลง ไมมกรพกตว



พมแคบ

sequential




23




alternate



ชมพ กระจย โต พกตว 4 สปดห




alternate



ชมพ กระจย ปนกลง-โต

พกตว 4-6 สปดห



พมแคบ

sequential




สข.38 เขยวอมมวง


พมแคบ

sequential



แดงเขม กระจก ปนกลง ไมมกรพกตว

ลำปง เขยว เขยว ปนกลง

พมแคบ

sequential




ขอนแกน เขยวอมแดง


พมแคบ

sequential

คอนขงเรยบ



กฬสนธ 1

เขยวอมแดง


พมแคบ

sequential

คอนขงเรยบ



กฬสนธ 2


พมแคบ

sequential

เปนรองลก


ชมพมลยขดสมวง

กระจก ปนกลง ไมมกรพกตว

24

ตารางท 2 ขอมลนำาเสนอขอรบรอง/แนะนำาพนธถวลสง จำานวน 14 พนธ (ตอ)

พนธ อยออกดอก (วน)

อยเกบเกยว (วน)

ฝก/

หลม

เมลด/ฝก

นน.10

0เมลด

(กรม)

%กะเท

ะ

%โปรต

น

%นำมน

ผลผลตฝกสด (

กก./ไร)

ผลผลต

ฝกแหง

(กก./ไร)

ผลผลตฤดแลง

ผลผลตฤดฝน

ประเภท วนทแนะนำ/รบรอง

ไทนน 9 25-30

95-110

27 2 42.4 70.7

29.5

47.2

260 293 236 พนธรบรอง

27 กนยยน 2519


23-28

95-105

23 2 45.9 69.2

30.5

30.8

273 พนธรบรอง

30 กนยยน 2530


25-30

95-105

20 2-4 40.7 61.5

29.1

46.8

572 254 พนธรบรอง

30 กนยยน 2530


32-38

110-120

19 2 76.2 60 27.8

43.1


14 กนยยน 2531

ขอนแกน 21- 95- 22 2-4 47.1 63. 29. 30. 586 270 พนธ 15 ธนวคม

25

4 25 100 4 6 4 รบรอง 2537ขอนแกน 5

20-28

85-115

24 2 51.1 65.2

31.9

40 304 พนธรบรอง

18 มนคม 2541


21-25

105-110

21 2 82.8 67.4

25.7

42.7


20 พฤษภคม 2547


28-30

98-125

25-30

1-2 52-56

60-64

18.0

50.0


30 มถนยน 2554


25-30

95-110

21-25

1-4 44-55

64-67

23.4

44.9

643-786


31 มกรคม 2555

สข.38 25-30

95-105

23 2-4 38.9 62.2

26.5

49.5

506 247 พนธแนะนำ

2505

ลำปง 25-30

95-105

2-4 40.6 279 พนธแนะนำ

2505


80-85 18 2-4 41.9 19.0

42.2


9 กรกฎคม 2546

กฬสนธ 1 27-30

80-85 19 2-4 40.0 61.7

23.5

40.6


4 กรกฎคม 2544

กฬสนธ 2 30- 90-95 18 2-4 38.9 45. 18. 40. 579 209 พนธ 4 กรกฎคม

26

35 8 5 2 แนะนำ 2544

27

บทท 3เทคโนโลยการผลตถวลสง

ทกษณา ศนสยะวชย ศนยวจยพชไรขอนแกน

ถวลสงเปนพชทมปลกอยในประเทศตงๆ มกกว 80 ประเทศทวโลก มคณคทงอหรอเนกอนนต ประกรแรกมโปรตนชนสง มไขมนชนดไมอมตวเชงเดยวสงกวถวชนดใดๆ ชวยหลอลน กระเพะ ลำไส กรขบถย แถมยงปองกนโรคหวใจ เบหวน หลอดเลอดอดตน ลดโคเลสเตอรอลรย เพมโคเลสเตอรอลด และปองกนโรคมะเรงอกดวย นอกจกโปรตนและไขมนแลว ถวลสงยงมวตมนอ ไนอะซน โฟเลต และไธอะมน (วตมนบ 1) ในเมลดถวลสงประกอบดวยสรอหรครบ 5 หม ไดแก ไขมน โปรตน ครโบไฮเดรท วตมน เกลอแร โปรตน ในเมลดถวลสงประกอบดวย กรดอะมโนทจำเปนตอรงกยหลยชนดทมปรมณพอเพยงตอควมตองกรของรงกย เชน ลซน เฟนลลลนน และธรโอนน แตจะมกรดอะมโนทมกำมะถนเปนสวนประกอบอยตำ เชน เมไธโอนน และซสตน (Savage and keenan,1994)

นอกจกผลผลตจกถวลสงใชเปนอหรมนษยในหลยรปแบบแลว ตนถวลสงใชเลยงสตวหรอใชบำรงดน เพระเปนพชตรงไนโตรเจนไดด โดยจลนทรย Bradyrhizobium spp. ทอศยอยในปมรกภยใตสภพแวดลอมทเหมะสม ถวลสงสมรถตรงไนโตรเจนไดระหวง 80-150 กโลกรมไนโตรเจน/เฮกตร (Giller et al,1987 ; Toomsan, 1990 ; McDonagh et al, 1995 ; Toomsan et al, 1995) ทำใหเพมเสถยรภพในกรผลตพชในระบบตงๆไดเปนอยงด นอกจกน ถวลสงยงเปนพชใชแรงงนในกรผลตคอนขงสง คดเปน 70% ของตนทนกรผลตทงหมด โดยใชในกรปลก ดแลรกษ กำจดวชพช และเกบเกยว จงเกดมกรจงแรงงนในทองถนทำใหลดปญหคนวงงนลง และ/หรอมกรใชแรงงนในครอบครว ทำใหลดปญหกรละทงพนทเกษตรกรรมของตน โดยทวไป ถวลสงจดเปนพชทนยมปลกกนมกในระบบเกษตรของประเทศพชหนง ทงน เพระเปนพชทมอยเกบเกยวคอน

28

ขงสน เกษตรกรสมรถเลอกปลกไดหลยฤด ไดแก ตนฤดฝน(เมษยน-พฤษภคม) ฤดฝน (มถนยน) ปลยฤดฝน (กรกฎคม-สงหคม) หรอฤดแลง (ปลกหลงนโดยอศยควมชนในดน (ตลคม-พฤศจกยน) และกรปลกโดยใชนำชลประทน (ธนวคม-มกรคม) และสมรถปลกไดดในระบบปลกพชตงๆ เชน พชเดยว พชแรก พชทปลกตมพชอนๆ พชแซม เชน ในสวนไมยนตนในขณะทตนยงเลก หรอพชทปลก หมนเวยนกบพชอน เชน ออย มนสำปะหลง เพอตดวงจรกรระบดของโรคแมลงและเพมควมอดมสมบรณใหกบดนสถานการณการผลตถวลสงของประเทศไทย

กรผลตถวลสงปเพะปลก 2549/2550 ในชวงฤดฝน มพนทเพะปลกทงประเทศ 144,961 ไร มพนทเกบเกยว 97,019 ไร และไดผลผลต 27,670 ตน ในชวงฤดแลง มเนอทเพะปลกทงประเทศ 42,129 ไร มเนอทเกบเกยว 16,843 ไรและไดรบผลผลต 6,219 ตน (กรมสงเสรมกรเกษตร, 2550) กรผลตถวลสงของประเทศไทยเปนรยภค ป 2549 พบวพนทเพะปลกภคเหนอมพนทเพะปลกมกทสด (132,000-135,000 ไร) รองลงมคอ ภคตะวนออกเฉยงเหนอ (94,000-98,000 ไร) ภคกลง (21,000-22,000 ไร) และภคใต (7,000-8,000 ไร) ตมลำดบ พบวแตละภคมพนทเพะปลก และพนทเกบเกยวทเพมขนจกป 2547 และ 2548 ภคทมผลผลตเฉลยตอไรมกทสดคอ ภคกลง รองลงมคอภคเหนอ ภคตะวนออกเฉยงเหนอ และภคใต โดยมผลผลตเฉลย 350 270 250 230 กโลกรมตอไร ตมลำดบ ปเพะปลก 2549 พบวจงหวดทมพนทเพะปลก และพนทเกบเกยวมกทสด คอ ลำปง (34,683 และ 34,440 ไร) เชยงใหม (17,344 และ 17,272 ไร) และ บรรมย (12,583 และ 12,466 ไร) และจงหวดทมผลผลตเฉลยตอพนทมกทสดคอ ลพบร สงหบร และชยนท โดยมผลผลตเฉลย 412 381 และ 338 กโลกรมตอไร ตมลำดบ

29

ศนยสรสนเทศกรเกษตร (2548) รยงนว ในกรผลตถวลสงมตนทนกรผลตเทกบ 3,322.41 บทตอไร หรอ 14.02 บทตอกโลกรม และอตรผลตอบแทนจกกรลงทน คดเปนรอยละ 6.76 ของเงนลงทน ถวลสงเปนพชทปลกงย ปลกไดเกอบทงป แบงเปนฤดปลกหลกๆ ไดเปนถวตนฝน ในชวงเดอนมนคมถงเดอนกรกฎคม ปลยฝนสงหคมถงกนยยน และถวฤดแลงพฤศจกยนถงกมภพนธ ในภคเหนอจะมถวอกหนงรนเปนกรปลกตมรมตลงหลงนำลดในชวงตลคมถงพฤศจกยนการจดกลมพนทปลกถวลสงของประเทศไทย

ทกษณและคณะ (2546) ไดศกษสภพกรเพะปลกของถวลสงในประเทศไทย และจดกลมของพนทปลกทมสภพคลยคลงกน เพอแนะนำเทคโนโลยกรผลตทเหมะสม ในแตละแหลงปลก ซงกรแบงตมภมภคและฤดปลกนจะเหมะสมทสดภาคเหนอ สภพพนทโดยรวมเปนภเขและมรบลมระหวงหบเข จงหวดทมพนทปลกมก ไดแก ลำปง เชยงรย พะเย เชยงใหม นน แพร นครสวรรค ตก แบงเขตปลกออกตมฤดปลกและลกษณะดน ไดเปน 4 กลม

กลมท 1 และ 2 กรปลกในฤดฝนปลกในทดอนและลดเชงเข มกรปลกเปน 2 ชวงเวล ไดแก ตนฤดฝนในชวงเดอนเมษยนถงพฤษภคม เปนฤดปลกหลก และในปลยฤดฝนสงหคม เปนกรปลกไวเพอเปนเมลดพนธในปตอไป แบงเขตปลกไดเปน 2 กลมตมลกษณะดน ไดแก 1 ดนรวนถงดนรวนเหนยว ซงมควมอดมสมบรณคอนขงเหมะสมและใหผลผลตด ปจจยทเปนตวจำกดผลผลต ไดแก ปรมณนำฝนและวชพช และ 2 ดนทรยถงดนรวนทรย ปจจยจำกดผลผลต ไดแก ปรมณนำฝนและควมอดมสมบรณของดน และวชพช

กลมท 3 กรปลกในฤดแลงเปนกรปลกหลงกรทำน ดนรวนทรย ถง ดนรวน ใหนำชลประทนซงอจไดจกโครงกรชลประทน หรอองเกบ

30

นำ หรอฝยนำลนตมลำนำตงๆ ปจจยจำกดผลผลต คอกรเตรยมดนเพอใหมกรใหนำไดทวถงและระบยนำไดสะดวก

กลมท 4 กรปลกในพนทตลงรมนำหลงนำลด แหลงปลกสำคญอยทรมนำนน จงหวดนน ชวงเวลประมณเดอนตลคมถงพฤศจกยนหลงนำลด และเกบเกยวไดในเดอนธนวคมถงมกรคม สวนใหญเปนถวฝกสดเพอสงตลดถวตม ซงเปนชวงทจะไดรคดมกเพระมถวออกสตลดนอย เปนกรปลกอศยควมชนในดน ไมมกรใหนำ ปจจยจำกดผลผลต ไดแก ควมชนในดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดทมกรปลกมกไดแก กฬสนธ ศรสะเกษ บรรมย นครรชสม อบลรชธน ขอนแกน สกลนคร อดรธน แบงกลมเขตปลกออกตมฤดปลก และลกษณะดน ได 5 กลม

กลมท 1 และ 2 กรปลกในฤดฝนมชวงเวลปลก คอตนฤดฝน เมษยนถงพฤษภคม เปนชวงเวลหลก เปนกรปลกเพอจำหนย และในปลยฤดฝนมกรปลกเปนสวนนอย เพอเปนเมลดพนธในปตอไป กลมท 1 มพนทปลกใหญทจงหวดกฬสนธ ขอนแกน อดรธน มระบบคลยคลงกน คอกรปลกในพนททร อตอออย เนองจกในเขตนปลกออยปลยฤดฝน ตลคมถงพฤศจกยน จงมพนทวงทสมรถปลกพชไรอยสนได ดนทรยถงรวนทรย ปจจยจำกดผลผลต คอควมอดมสมบรณของดน และปรมณนำฝน กลมท 2 มพนทไมมกนก เชน ทอำเภอนำยน อบลรชธน อำเภอกนทรลกษณ จงหวดศรสะเกษ พนทบงสวนในจงหวดนครรชสมและเลย ดนมควมอดมสมบรณด เกษตรกรสมรถเลอกปลกพชไดหลยชนด ปจจยจำกดผลผลต คอ ปรมณนำฝนและวชพช

กลมท 3 กรปลกในฤดแลง ดนทรยถงรวนทรย มนำไมจำกด สวนใหญเปนพนทในโครงกรพระรชทน ไดแก โครงกรลำปว จงหวดกฬสนธ และนำอน จงหวดสกลนคร หรอองเกบนำขนดกลงและเลก ปจจยจำกดผลผลต คอควมอดมสมบรณของดน ปญหดนเคม และกรจดกรนำ

31

กลมท 4 กรปลกในฤดแลง ดนรวนทรยถงรวน มนำไมจำกด สวนใหญเปนพนทรมลำนำธรรมชต ไดรบนำจกฝยนำลน หรอองเกบนำทมนำพอเพยง ดนมควมอดมสมบรณด ปจจยจำกดผลผลตคอกรจดกรนำ และวชพช

กลมท 5 กรปลกในฤดแลง มนำจำกด เปนกรปลกในพนทรมนำธรรมชตโดยไดนำจกฝยนำลนซงมปรมณนำจำกด ดนมกจะมควมอดมสมบรณด และกรปลกโดยอศยควมชนทเหลอในดน (ไมมกรใหนำ) เชน ทอำเภอปรสท จงหวดสรนทร อำเภอโนนดนแดง จงหวดบรรมย อำเภอโนนสง และปกธงชย จงหวดนครรชสม ปจจยจำกดผลผลต คอ ปรมณนำ ถมฝนในเดอนมกรคม-เดอนกมภพนธ จะไดรบผลผลตดภาคกลาง มพนทปลกมกทจงหวดลพบรและสระบร เปนกรปลกถวลสงเพอสงตลดถวตม เปนดนรวนเหนยวมควมเปนดง ถวลสงมกมอกรใบเหลองจกกรขดธตเหลก แบงกลมพนทปลกเปน 2 กลมคอ

ในกลมท 1 กรปลกในฤดฝน ชวงเวลปลกกระจยตงแตตนฤดฝนถงปลยฤดฝน เพระตองกรใหผลผลตออกสตลดอยงตอเนอง ฤดปลกทไดผลผลตดคอตนฤด ปจจยจำกดผลผลตคอปรมณนำฝน

กลมท 2 กรปลกในฤดแลง มทงกรปลกหลงกรทำน และในทดอนโดยใชนำบดลไดผลผลตดและเกษตรกรมกรใชปจจยกรผลตมกจนเกนควมจำเปนผลผลตของถวลสงแบงตามระบบการตลาดไดเปน 2 ระบบ

1. ถวลสงฝกแหง เปนกรผลตเพอจำหนยฝกถวลสงแหงใหแกโรงงนกะเทะเมลด ซงจะรวบรวมถวลสงจกเกษตรกรมกะเทะและคดเกรด เพอสงเขสตลดถวลสงทมตลดกลงทกรงเทพฯ และในปจจบนนหลงจกนโยบยสงเสรมสนค OTOP ทำใหมผประกอบกรรยยอยในทองถนเปนจำนวนมกทผลตและจำหนยสนคจกผลผลตถวลสงตกแหง ไดแก ถวลสงควทงฝก และผลตภณฑจกเมลดถวลสง จำหนยในตลดทองถน

32

2. ถวลสงฝกสด ถวลสงในระบบนจะเกบเกยวเมอยงไมแกเตมทเพระจะทำใหไดถวตมทรสชตด และถวลสงเขสโรงตมโดยเรว จงตองมกรตกลงกนกบผคกอนเกบเกยว จงเปนระบบทเกษตรกรและผคตองใกลชดกนมก และผคจะมแหลงทหถวลสงสดเขสโรงตมไดเกอบตลอดป รคถวลสงในระบบนจะขนลงอยตลอดเวล ขนอยกบควมตองกรของผบรโภคและปรมณกรผลต ในชวงทผลตถวลสงไดยก เชน เดอนธนวคมถงเดอนมกรคม รคจะขนสงมก กรผลตถวลสงฝกสดจะใหผลตอบแทนสงกวกรผลตถวลสงฝกแหงสภาพแวดลอมทเหมาะสมสำาหรบถวลสง

1. ดน ถวลสงตองกรดนรวนระบยนำไดดเพอใหเหมะตอกรตดฝก ดนทมควมอดมสมบรณเหมะสำหรบถวลสงควรจะม ควมเปนกรดเปนดง (pH) 5.6-6.8 ฟอสฟอรส (P) ppm 5-10 โพแทสเซยม (K) ppm 40-80 อนทรยวตถ (OM) 1.0-1.5 % แคลเซยม (Ca) ppm 120-300 (สวพนธ และเสถยร, 2536)

2. อณหภม อณหภมทเหมะสมสำหรบ ถวลสงอยทประมณ 30 องศเซลเซยส และกรเจรญเตบโตจะหยดลงทประมณ 15 องศเซลเซยส จะมผลตอระยะเวลในกรงอกนนขน (ทกษณ,2547) อณหภมสงทำใหกรเจรญเตบโตทงลำตนมกขนจะเหนไดจกถวลสงทปลกในฤดฝนจะมสวนของลำตนมกกวในฤดแลงทอกศเยนกว อณหภมทเหมะสมสำหรบกรงอกอยท 20-35 องศเซลเซยส สำหรบกรออกดอกอณหภมเฉลย 30 องศเซลเซยส อณหภมทตำกว 20 องศเซลเซยส ยดระยะเวลในกรสกแก (ทกษณ, 2548)

3. ควมตองกรนำ ผลจกกรขดนำและนำขง ควมตองกรนำของถวลสงทจะทำใหไดผลผลตสงสดอยระหวง 500-700 มลลเมตร ระยะวกฤตของกรขดนำถวลสง คอ ลงเขมและพฒนฝก สำหรบพนธไทนน 9 อยในชวงอย 30-60 วน (พจนและคณะ,2531; อนนทและคณะ,2531; ทกษณ และจนท,2533) กรขดนำจะลดจำนวนฝกตอตน มกกวองคประกอบของผลผลตอนๆ กรทถวลสงขดนำในชวงกอน

33

ออกดอกและหลงจกนนไดรบนำอยงพอเพยงทำใหมผลผลตเพมมกขน เพระมกรออกดอกพรอมกนทำใหมฝกมกขน (อนนท และ คณะ, 2531; Wright and Nagawara Roa, 1994.) นอกจกนกรขดนำในชวงตนของกรเจรญเตบโต ทำใหระบบรกเจรญไดดกวถวลสงทไดรบนำอยงสมำเสมอจงทำใหไดรบผลผลตเพมขน (Wright and Nagawara Roa, 1994.) กรเกดนำทวมขงจะทำใหผลผลตและองคประกอบของผลผลตลดลง กรมนำทวมขงเปนระยะเวล 2 วน จะทำใหผลผลตลดลงเกอบ 50% และกรมนำขงมกกว 2 วน จะทำใหผลผลตลดลงตอไปอยงชๆ และจะไมสมรถกลบมสภพเดมหลงนำลด (ไพศล และนมต 2533) เทคโนโลยการผลตถวลสงสรปได ดงน 1. การเลอกใชพนธ

กรเลอกใชพนธขนอยกบวตถประสงคของกรผลตและกรตลด และควมเหมะสมของพนธกบสภพแวดลอมทปลกดวย เชน ดนทมควมอดมสมบรณตำ ควรเลอกปลกพนธทมขนดเมลดปนกลง ในสภพทมฝนในชวงระยะเวลสนและคอนขงแลง ควรเลอกพนธทมอยเกบเกยวสน พนธถวลสงทปลกอยในประเทศไทยแบงไดเปน 2 กลม คอ พนธทใชกะเทะเมลด และพนธทใชทงฝก

1.1 พนธทใชกะเทะเมลด เหมะสำหรบขยในรปฝกแหง ถงแมวพอคยอยจะซอในรปฝกสด กจะตองนำไปตกกอนสงขยใหกบโรงงนกะเทะ พนธทเหมะสมเชน ขอนแกน 5 ขอนแกน 60-1 และพนธไทนน 9 และพนธพนเมองซงมลกษณะฝกมลยชด มเมลด 2-3 เมลด เยอหมเมลดสชมพ

1.2 พนธทใชทงฝกเพอทำถวตม1.2.1 ถวตมสด ทงหมดบรโภคในประเทศ กรใชประโยชนใน

ลกษณะนเกษตรกรตองขยถวสดในวนเกบเกยว มฉะนนจะทำใหคณภพลดลง ลกษณะพนธทนยม คอ ฝกยวอวบม 3-4 เมลด ผวเปลอกเกลยง เยอหมเมลดสแดง แตตลดในภมภค เชน ทอดรธน และขอนแกน รบทง

34

ทมเยอเมลดหมสแดงและสชมพ พนธทเหมะสม เชน ขอนแกน กฬสนธ 1 กฬสนธ 2 ขอนแกน 4 ขอนแกน 60-2 ขอนแกน 5 และอกพนธทนยมเพมขนคอ ขอนแกน 6

1.2.2 ถวตมอบ ตมถวสดทงฝก ตกและอบแหงกอนจำหนย บรโภคทงภยในประเทศและสงออก ลกษณะพนธทนยม คอ ฝกสน 2 เมลด ผวเปลอกเกลยง เมลดสชมพ พนธทเหมะสม เชน ไทนน 9 และขอนแกน 5 2. การเตรยมดน

ตมปกตกรเตรยมดนเพอปลกถวลสงมผลในกรชวยจำกดวชพช และทำใหดนรวนซยเหมะตอกรงอกของเมลดและกรเจรญเตบโตของรก นอกจกน ยงเปนกรชวยอนรกษควมชนในดน รวมทงเตรยมสภพหนดนใหเหมะแกกรลงเขมได

สำหรบกรปลกถวลสงในฤดแลงโดยใชนำชลประทน พบว กรไถพรวนและกรยกรองปลกจะทำใหโครงสรงของดนรวนซยขน และสะดวกตอกรใหนำ ควมกวงของสนรองขนอยกบเนอดน ถเนอดนแนน ควรใชสนรองแคบ ประมณ 60-100 เซนตเมตร ปลกถวลสงได 2 แถว แตถดนมกรระบยนำไดด อจขยยใหกวงขนถง 1.5 เมตร ปลกถวลสง 3-4 แถว ทงนจะตองใหนำซมเขไปไดถงกลงของสนรอง และทสำคญตองจดกรดนทจะทำใหกรใหนำไดทวถงและระบยนำไดสะดวก

กรปลกหลงนโดยอศยควมชนในดนโดยไมมกรใหนำ มเงอนไขคอจะตองมนำใตดนอยตนและมปรมณพอตอกรเจรญเตบโตตลอดฤดปลก กรเตรยมดนจะทำหลยครงเพอใหหนดนละเอยดเพอลดกรระเหยนำจกดน และเหมะตอกรเจรญเตบโตและลงเขมของถวลสง3. การเตรยมเมลดพนธ

เมลดพนธทใชควรเปนเมลดพนธใหม มควมงอกมกกว 75% และมลกษณะตรงตมพนธ กรปลกถวลสงพนธปนจะมผลตอกรเกบเกยวทไมพรอมกน และไดผลผลตทมคณภพตำ อตรเมลดพนธทใชปลก

35

ประมณ 15-20 กโลกรมตอไร สำหรบกลมพนธถวเมลดขนดปนกลง และ 20-25 กโลกรมตอไร สำหรบถวลสงเมลดโต

กรแชเมลดพนธกอนนำไปปลก ถเปนเมลดพนธใหมจะไมมผลตอควมงอกและควมแขงแรง แตถเปนเมลดพนธเก ไมควรแชเมลดพนธกอนนำไปปลก เพระจะทำใหควมงอกลดลง (นลบลและคณะ, 2539)

เมลดพนธมกรพกตว เชน พนธขอนแกน 60-3 ขอนแกน 6 และขอนแกน 84-7 ทมระยะกรพกตวประมณ 1-2 เดอน จะตองคลกเคลเมลดดวย สรละลยอเทรล ควมเขมขน 2 มลลลตรในนำ 1 ลตร กอนนำไปปลก4. ระยะปลกทเหมาะสม

ระยะระหวงแถวทเหมะสม ขนอยกบเงอนไขของแตละสถนกรณ สมรถใชไดตงแต 30-60 เซนตเมตร โดยใหมประชกรอยระหวง 24,000-40,000 ตนตอไร และมจำนวนตนในหลม 1-3 ตน กรใชเมลดตอหลมมกเกนไป นอกจกจะสนเปลองแลว ยงไมสมรถเพมผลผลตได

สำหรบพนธทมกรกรเจรญเตบโตแบบกงเลอย เชน พนธขอนแกน 60-3 และขอนแกน 6 ประชกรทเหมะสมกยงอยในชวงเดยวกน (24,000-40,000 ตนตอไร) และสมรถจะใชระยะปลกเดยวกนได แตกรปลกทแนนเกนไปในฤดฝน จะทำใหเกดโรคโคนเนระบดไดมกขน (ทกษณ, 2547 )5. วชพชและการควบคม

หกปลกถวลสงโดยไมกำจดวชพช ทำใหผลผลตลดลง 30-70% ควรทำกรกำจดวชพช 2 ครง ดวยจอบ และ/หรอ ใชสรกำจดวชพช แบงเปน 2 วธ คอ (อจฉรย 2536 )

5.1 กรใชสรกำจดวชพชชนดกอนงอก อจฉรย (2536) สรปวสรทใชไดดทงในฤดฝนและฤดแลง ไดแก ออกซฟลออรเฟน อตร 40-50 กรมของสรออกฤทธตอไร เมโทลคลอร อตร 420 กรมของสรออกฤทธตอไร อมเซททเพอร อตร 16-24 กรมของสรออกฤทธตอไร

36

และแลคโตเฟน อตร 24 กรมของสรออกฤทธตอไร ผสมกบคลโทดม 24 กรมของสรออกฤทธตอไร สรกำจดวชพชบงชนดอจเปนพษตอถวลสง ไดแก ออกซฟลออรเฟน สำหรบกรใชในสภพดนทรยทมฝนตกชก ทำใหสรกำจดวชพชหมดฤทธเรว จงจำเปนตองมกรดยหญรวมดวย เมอถวลสงอยประมณ 5 สปดห ผลของกรใชสรเคมกำจดวชพชชนดกอนงอกมควมแปรปรวนตมสภพแวดลอมคอนขงมก ทงควมชนของดน ชนดดน ชนดและปรมณวชพช

5.2 กรใชสรกำจดวชพชชนดหลงงอก อจฉรย (2536) รยงนว ในฤดฝน มสรกำจดวชพชหลยชนดทกำจดวชพชหลงงอกไดด โดยกรพนในระยะทวชพชมใบ 2-6 ใบ ไดแก เมโทลคลอร อตร 400 กรมของสรออกฤทธตอไร ออกซฟลออรเฟน อตร 50 กรมของสรออกฤทธตอไร อมเซตเพอร อตร 16 กรมของสรออกฤทธตอไร เปนตน นอกจกน กรใชสรกำจดวชพช 2 ชนดผสมกน ไดแก โฟมซเฟน+ฮลอกซฟอบเมธล แลคโตเฟน+ฟลอะซฟอบบวทล อตร 20+20 กรมของสรออกฤทธตอไร โฟมซเฟน+ฟลอซฟอบพรบวทล อตร 40+40 กรมของสรออกฤทธตอไร เปนตน สมรถควบคมวชพชไดด 6. การพรวนดนและพนโคน

ถวลสงเปนพชทตองแทงเขมลงไปในดน จงจะพฒนฝกได กรพรวนดนเปนวธทจะปรบสภพหนดนใหเหมะตอกรลงเขมและตดฝก แตกรพนโคนไมทำใหไดผลผลตเพมขน และเกดผลเสยถทำกรพนโคนเมอถวอยนอยจะทำใหดนไปกลบขอแรกและสญเสยดอกจกขอซงสมรถใหฝกไดถง 4 ฝก จงไมแนะนำใหมกรพนโคลนถวลสง (ทกษณ และคณะ 2539)7. การใหนำา และการระบายนำา

กรปลกถวลสงในฤดแลงทมกรใหนำชลประทน สวนใหญเปนกรปลกแบบยกรอง โดยปลอยนำไปตมรองของแถวปลก ควมกวงของสนรองทใชปลกถวลสงมขนดตงๆกน ระหวง 0.50-3.00 เมตร ขนอยกบชดดนและควมสะดวกในกรใหนำ กรกำหนดระยะเวลใหนำวธทดคอดอกรของตนถวลสงถสงเกตวเรมเหยวกควรจะใหนำ ดนทรยจะตองให

37

นำถกวดนเหนยวและกรใหนำควรใหเพยงเสมอไหลแปลงอยใหทวมสนรองเพระจะทำใหดนแนนและมวชพชขน ทสำคญทสด คอ กรเตรยมแปลงใหสมำเสมอทงแปลง โดยไมใหมนำขง กรปลกถวลสงในฤดฝนในเขตทมปรมณนำฝนมกหรอดนฉำนำ ควรทำรองระบยนำเปนระยะตมสภพของพนท8. การใชปย

กรเพมอนทรยวตถใหกบดน ในรปของปยหมก ปยคอก รวมกบปยเ ค ม ส ม ร ถ เ พ ม ผ ล ผ ล ต ข อ งถวลสง ไดดกวกรใชปยเคมแตเพยงอยงเดยว

แคลเซยมเปนธตอหรทมควมสำคญมกตอผลผลตและคณภพของเมลด จงควรใสใหกบถวลสงในอตรตมแตละชนดปย Ca คอ ยบซม 50 กโลกรมตอไร หรอปนขว 100-300 กโลกรมตอไร โดยกรใสในดนบรเวณทฝกเจรญเตบโตอย

ควกฤตของปรมณแรธตอหรในดน เปนคทบงว ดนใดทระบบธตอหรตำกวคนแลว ดนจะมแรธตอหรนนไมเพยงพอตอกรเจรญเตบโต หรอใหผลผลตตำ สำหรบถวลสง ไดแก 8 มลลกรมตอกโลกรมของฟอสฟอรส 30 มลลกรมตอกโลกรมของโพแทสเซยม 0.12 มลลกรมโบรอนตอกโลกรม กรใสธตอหรรองและธตอหรทพชตองกรปรมณนอยหรอจลธต มผลทำให ผลผลตและคณภพของถวลสงเพมขน จงควรใสปยทมธตอหรครบทกชนดเปนสงทจำเปนอยงยงในกรเพมผลผลตของถวลสง กรมวชกรเกษตร (2548) ไดแนะนำกรใชปยตมควเคระหดน ดงน

รายการวเคราะห อตราปยเคมทใชใชไรโซเบยม ไมใชไรโซเบยม

อนทรวตถ % OM <1 N 0-3 กโลกรมตอไร

N 12-20 กโลกรมตอไร

อนทรวตถ % OM 1-2% N 0 กโลกรมตอไร

N 9-10 กโลกรมตอไร

38

ฟอสฟอรส P <8 มลลกรมตอกโลกรม

P2O5 9 กโลกรมตอไร

ฟอสฟอรส P 8-12 มลลกรมตอกโลกรม


ฟอสฟอรส P >12 มลลกรมตอกโลกรม


โ พ แ ท ส เ ซ ย ม K <40 มลลกรมตอกโลกรม

K2O 6 กโลกรมตอไร

โพแทสเซยม K 40-80 มลลกรมตอกโลกรม


โพแทสเซยม K >80 มลลกรมตอกโลกรม


9. โรคถวลสง และการปองกนกำาจด9.1 โรครสนม (rust) โรคใบจดสนำตล (brown leaf spot)

และโรคใบจดสดำ (black leaf spot) มเชอสเหตคอ Puccinia arachidis, Cercospara achidicola และ Pharoisariopsis personata โดยโรคใบจดสดำและโรครสนม เปนโรคทสำคญทสด พบระบดอยงรนแรงในทกแหลงปลก โดยเฉพะอยงยง กบถวลสงทปลกในฤดฝน พบวโรคใบจดสดดำสมรถทำใหผลผลตลดลงได 20-80 เปอรเซนต ขนอยกบพนธ สถนทปลก และฤดปลก โรครสนมกอจทำใหเกดผลผลตลดลงได ตงแต 20-113 เปอรเซนต จกกรศกษทผนมพอสรปไดว โรครสนมและโรคใบจดสดำชอบสภพทคลยคลงกนมก คอควมชนสมพทธ มกกว 70 เปอรเซนตขนไป อณหภมเฉลยระหวง 28-30 องศเซลเซยส ถอกศเยนโรคใบจดสนำตลอจจะเปนปญหกบถวลสงได ถปลกถวลสงตนฤดฝน (พฤษภคม-มถนยน) โรคทงสมชนดมควมรนแรงนอยกวกรปลกในชวงฤดฝน (กรกฎคม-กนยยน)

กรปองกนกำจดดวยสรเคม โรครสนม ใชสรคลอโรธโรนล แมนโคเซบ หรอมเนบ พนเมอพบโรคระบดในระยะตดฝก พน 3 ครง หงกน

39

7-10 วน ตมควมรนแรงของโรค โรคใบจด ใชสร เบโนมล หรอแมนโคเซบ พน 3-5 ครง เมอพบโรคระบดในระยะออกดอกถงตดฝก

9.2 โรคโคนเนขว (Sclerotium stem rot) เกดจกเชอ Sclerotium rolfsii ซงสมรถกอใหเกดโรคไดกบสวนตงๆ ของถวลสงไดแก ลำตน เขม รก ฝก และเมลด โดยลำตนเปนสวนทเชอทำลยบอยครง และเกดโรครนแรง โดยเกดอกรเหยวของกง ใบยอยเปลยนเปนสเหลอง หรอเขยวซด และเปลยนเปนสนำตลในทสด ตอม กงทอยใกลกนกถกเชอเขทำลยและเหยว กรเหยวมสเหตจกกรทลำตนสวนทตดกบพนดนถกทำลย มกรเจรญเตบโตของเสนใยเหนอผวดน หรอในอนทรยวตถททบถมอย เปนไปอยงรวดเรว และลกลมไปยงกงอนๆ ภยในเวลเพยง 2-3 วนเทนน ตนพชทตยแลวจะยงคงยนตนอยได บรเวณของลำตนทมเชอเขทำลยจะฉกและมเมด sclerotia สขวปรกฏอย ลำตนจะเปลยนเปนสนำตล ใบยอยของพชทเชอเขทำลย จะเลกกวใบปกต ถตนถวลสงเจรญเตบโตจนสรงเขมแลว เชอจะเขทำลยเขมดวย เขมของพชทถกทำลยจะมอกรเปลยนส จกสขวเปนสนำตล เปนแผลยว 0.5-2.0 เซนตเมตร และในทสด เนอเยอจะถกทำลยและไมสรงฝก กรทำลยรกแกวและรกแขนง เกดไดนอยกวกรเขทำลยลำตน หรอเขม จะพบโรคโคนเนขวมกในสภพทฝนตกชก ทรงพมตนถวคอนขงหน หรอปลกแนนจนเกนไป กรปลกซำทเดม และมกรใชสรเคม benomyl เปนประจำ

กรปองกนกำจดโดยใชสรเคมเมตแลกซล+แมนโคเซบ โพรพโคนโซล หรอไอโปรไดโอน พนลงดนบรเวณโคนตน 2-3 ครงหงกน 10 วน

9.3 โรคโคนเนขด (Aspergillus crown rot) เกดจกเชอ Aspergillus niger วฒศกด (2534) กลวว ถวลสงทเปนโรคโคนเนขดจะแสดงอกรเหยวยบลงตวคลยโรคโคนเนขว ถสงเกตบรเวณโคนตนจะพบแผลสนำตล โดยปกต จะพบกลมของสปอร สดำขนบรเวณโคนตนหรอกงทเปนโรค แผลดงกลวจะปรกฏเพยงกงใดกงหนง แลวทำใหกงนนแหงตย หรอแผลอจลกลมรอบลำตน ทำใหพชตย

40

อยงรวดเรว ถดงแรงๆ ตนมกจะขดบรเวณคอดน ซงเปนสวนทถกเชอเขทำลย ไสในของลำตนมกแหงเป อยเปนสนำตล และมกพบผงสปอรสดำคลยเขมตดอยบรเวณโคนตน สภพแวดลอมตอกรแพรระบดของเชอ คอกรปลกในสภพดนทรยหรอรวนทรย อณหภมดนและอกศสง 30-35 องศเซลเซยส ควมชนดน 13-16 เปอรเซนต กรใสปยคอกและยบซม ทำใหกรระบดของโรครนแรงมกขน โรคโคนเนทำใหถวลสงตยไดตงแตระยะตนกลจนกระทงเกบเกยว ดงนน จงมผลทำใหผลผลตลดลงได 40-50 เปอรเซนต

กรปองกนกำจดดวยกรคลกเมลดพนธกอนปลก โดยใชสรเคม ไอโปรไดโอน หรอครเบนดซม หรอเมอพบโรคระบดในระยะออกดอกถงตดฝกใหพนสรลงดนบรเวณโคนตน 2-3 ครง

9.4 โรคเหยวทเกดจกเชอบกเตร (bacterial wilt) เกดจกเชอ Pseudomonas solanacearum จกรยงนของ โสภณ (2536) กลวว โรคนมควมสำคญเฉพะในทองทภคใต ถวลสงทเปนโรคเหยวจะมอกรใบสซดกวปกต และเปลยนเปนสเหลอง ถวจะเหยวยบตวทงตนหรอเพยงกงใดกงหนง เมอถอนตนแลวตดตมขวง จะพบรอยชำสนำตล บรเวณทอนำ และจะพบว ปลยรกแกวมลกษณะบดเบยวและเปนรอยแผลสดำ ตนถวทเปนโรครนแรงจะเหยวตยในทสด และมกจะระบดรนแรงเมออกศ มอณหภมและควมชนสง

9.5 โรคทเกดจกไสเดอนฝอย โสภณ (2536) รยงนว อกรทพบคอ ฝกเปนแผลซงเกดจกกรทำลยของ Pratylenchus brachyurus แตอกรฝกเปนปมหรอ pod tumor นนยงไมสมรถพสจนไดวเกดจกกรทำลยจกไสเดอนฝอย ซงยงไมพบควมรนแรง และกรกระจยมกนก

9.6 โรคของถวลสงทเกดจกเชอไวรส เททมรยงนกรระบดในประเทศไทย ม 6 ชนด ไดแก โรคใบดงขด โรคยอดไหม โรคใบจดเหลอง โรคใบดงกระ โรคดงขอบใบมวน และโรคเตยแคระ (โสภณ,2536) พบกรระบดมก 2 ชนด คอ

41

9.6.1 โรคยอดไหมของถวลสง (Peanut bud necrosis disease) มเชอสเหตคอ Peanut bud necrosis virus (PBNV) พบในประเทศไทยครงแรกทสกลนครในป 2528 (Wongkaew, 1985) และไดทวควมรนแรงมกขน โดยเฉพะอยงยงถวลสงทปลกในฤดแลง (โสภณ และจฑรตน,2539) ถวลสงทเปนโรคเรมแรกใบจะมจดสซด แลวเปนแผลไหม เมอโรคลกลมจะทำใหยอดไหมและตนแคระแกรนจนถงตย ถวลสงทเปนโรคตงแตชวงตนของกรเจรญเตบโตจะไมใหผลผลต ถเปนเมอตนถวตดฝกแลวควมเสยหยเนองจกโรคจะลดลง ในแหลงทมกรระบดของโรคเปนประจำ ปองกนไดโดยกรปลกในฤดแลงใหเรวขน (ภยในเดอนธนวคม) ใชพนธททนทนตอโรค เชน ขอนแกน 5 ไมปลกพนธทออนแอตอโรค เชน ขอนแกน 60-2 ปลกถขนเพอชดเชยผลผลตของตนทเปนโรค กรควบคมแมลงพหะ (เพลยไฟ) โดยพนสรฆแมลง เมอถวงอกหรอกอนออกดอก (วฒศกด, 2534)

9.6.2 โรคใบดงขด (peanut stripe disease) มเชอสเหตคอ peanut stripe virus (PStV)จกกรศกษในประเทศไทย พบเชอ PStV 7 สยพนธคอ mild mottle, strip blotch, blotch, CP-N, blotch-stripe, chlorotic ring mottle และ necrotic เชอ PStV สมรถถยทอดผนเพลยออน ผลกระทบทงเศรษฐกจของโรคใบดงขดนน จกกรประเมนโดยเฉลยโดยไมไดแยกสยพนธของเชอ พบว ในสภพเรอนทดลอง เชอสมรถทำใหผลผลตถวลสงลดลง 20 เปอรเซนต เมอเขทำลยในชวงถวมใบจรง 3-5 ใบ แตในสภพไร ภยใตกรงครอบ ทำใหผลผลตลดลงเพยง 5 เปอรเซนต สำหรบควมสมรถในกรถยทอดผนเมลดของเชอ PStV มควมแตกตงกนไป ขนอยกบพนธของถวลสง และสยพนธของเชอพบว ในสภพธรรมชตถวลสงพนธไทนน 9 มเปอรเซนตกรถยทอดประมณ 0.3-3.0 เปอรเซนต นอกจกนยงพบวสยพนธ mild mottle มเปอรเซนตกรถยทอดผนเมลดสงสด ในขณะทสยพนธ blotch และ necrotic มอตรกรถยทอดตำสด

42

กรปองกนกำจด มงไปทกรใชพนธตนทนโรค และพนธทเชอถยทอดผนเมลดไดตำ ไดแก พนธขอนแกน 60-1 ขอนแกน 60-2 และ NCAc 2240 (โสภณ, 2536)10. แมลงศตรถวลสง และการปองกนกำาจด

เตอนจตต และคณะ (2539) รยงนเกยวกบแมลงทมควมสำคญทงเศรษฐกจของถงลสงและกรปองกนกำจด ดงน

10.1 เพลยไฟ ทำลยพชโดยใชปกดดกนนำเลยงจกยอด ใบออน ตดอก และดอก ทำใหใบออนหงกงอ ใบแหงกรอบและมลกษณะเหมอนไขตดอยเสนกลงใบเปนสนำตล ถระบดรนแรงจะทำลยชอดอก เกสรดอก ทำใหดอกรวงและในทสดทำลยตดอก พชไมออกดอกอกตอไป บงชนดยงเปนพหะนำโรคไวรสทสำคญของถวลสงดวย

กรปองกนกำจด เมอตรวจพบเพลยไฟทำลย 25-30 เปอรเซนต ควรปองกนกำจดดวย สรฆแมลงไดแก ไตรอะโซฟอส (40% EC ) เมทโอครบ (50% WP) อะซเฟต (75% SP)

10.2 หนอนชอนใบถว เปนศตรทสำคญของถวลสง ถระบดในขณะทถวอยในระยะเจรญเตบโต จะกระทบกระเทอนมก กลวคอ ตนถวจะแคระแกรน ผลผลตจะลดลงกว 50% หกกระทบแลงและกรระบดรนแรง ใบถวจะรวงหมดทงตน ทำใหตนถวตยได หนอนทฟกออกจกไข จะเจะเขไปในใบพชแลวกดกนเนอเยอของใบ เหลอไวแตผวใบดนลงและดนบน ตอมจะแหงเปนสขวสงเกตเหนไดงย เมอหนอนโตมก ประมณวย 4 หนอนจะออกจกใบทซอนนนมพบใบถว หรอชกใยดงเอใบถวมรวมกน แลวตวหนอนจะอศยกนอยในนนจนโตเตมท แลวเขดกแดในใบนน

กรปองกนและกำจดพนดวย ไตรอะโซฟอส (40% EC), หรอ อะซเฟต (75% SP) เมอใบถกทำลย 30% ในระยะทถวเปนตนออน หรอเรมตดฝก พนซำเมอพบกรระบด

10.3 หนอนกระทผก ตวหนอนเมอฟกออกจกไขใหมๆ จะรวมกนเปนกลม และแทะกนผวใบดนลง เหลอไวแตผวดนบน เมอผวใบแหง

43

แลวจะมองเหนเปนสขวๆ สงเกตเหนไดงย ซงเปนลกษณะของกรเรมเขทำลยของหนอนกระทผก ถปลอยใหหนอนโตขนอยในวย 2-3 แลว จะกระจยออกกดกนใบพชทวไป หนอนตวโตกนจมก แตหนอนเคลอนไหวเชองช เวลกลงวนอกศรอน หนอนจะลงดนหทหลบซอนตว

กรปองกนกำจด ควรตรวจดไรถวอยเสมอ ถพบเหนลกษณะกรทำลยของหนอน ทฟกออกจกไขใหมๆ ควรเกบทำลยเสย ถหนอนอยในระยะทกระจยออกไปกดกนใบพชแลว ควรพนดวย คลอไพรฟอส (20% EC) หรอ ไตรอะโซฟอส (40% EC)

10.4 หนอนมวนใบถว ทำลยพชไดตงแตระยะตนกลเปนตนไป ถระบดในตนกลจะทำใหตนตยได แตถระบดในระยะทโตแลวจนถงระยะออกดอก จะทำใหพชชะงกกรเจรญเตบโต ผลผลตลดลง หนอนเมอฟกออกจกไขใหมๆ จะอยรวมกนเปนกลมชกใยบงๆ คลมตวไวแลวกดกนใบ เมอโตขนจงจะกระจยกนออกไปมวนใบหรอชกใยดงเอใบหลยๆใบ มหอรวมกนและอศยกนอยในใบทมวนนนจนเหลอแตเสนใบ แลวหนอนกจะเคลอนยยไปมวนใบอนอกตอไป

กรปองกนกำจด ถพบกรทำลยใบของตนถว ตงแตระยะตนออนถงระยะสรงเมลดเตมฝก 30% พนดวย คลอไพรฟอส (20% EC) หรอ ไตรอะโซฟอส (40% EC)

10.5 หนอนเจะสมอฝย ทำลยพชโดยกดกนใบถว กรทำลยไมกระทบกระเทอนตอถวลสงมกนก กรปองกนกำจด ถพบหนอนเจะสมอฝย 2-3 ตวตอแถว 1 เมตร ควรพนสรฆแมลงไตรอะโซฟอส 0.2% พน 2-3 ครง ทก 7-10 วน (เตอนจตต, 2536)

10.6 เพลยออน ทำลยพชโดยดดกนนำเลยงตมยอดออน ใบออน ชอดอก และฝกออน ถระบดในขณะทตนพชยงเลกอย ทำใหตนแคระแกรน ใบออนและยอดออนหงกงอ ทำใหผลผลตลดลงกว 33% นอกจกนนเพลยออนยงเปนพหะนำโรคไวรสของถวลสงอกดวย

กรปองกนกำจด ระยะตนถวออกดอก-ตดฝกออน เปนระยะทจะกระทบกระเทอนตอผลผลตมกทสด ดงนน ถจะพบเพลยออนในระยะ

44

เวลดงกลว ควรพนดวยสรฆแมลง ไตรอะโซฟอส 0.1% พน 1-2 ครง โดยพนเปนจดๆ ทพบเพลยออนลงทำลย ทก 10-15 วน ศตรธรรมชตทสำคญของเพลยออน ไดแก แมลงหำตงๆ เชน แมลงเต (Lady birds beetles, Coccinella saptempunctata) และหนอนแมลงวน (Syrphids, Ischiodon scutellaris)

10.7 เพลยจกจน ตวออน ตวเตมวยดดกนนำเลยงบรเวณใตใบ ทำใหใบถวลสง แสดงอกรเหลองทสวนปลยใบเปนรปอกษรตวว เรยกว hopper burn และถมกรระบดรนแรงปลยใบจะไหมเปนสนำตล

กรปองกนกำจด หกพบควมเสยหยประมณ 50 เปอรเซนต ของใบทแสดงอกร hopper burn จำเปนตองมกรพนสรฆแมลง โดยใช คบรล พน 2-3 ครง ทก 10 วน เมอพบแมลง 6 ตวขนไป

10.8 แมลงศตรใตดนของถวลสง ไดแก เสยนดน หนอนดวงเปลอกแขง และปลวก จะทำลยฝกทำใหผลผลตลดลงเปนสดสวนโดยตรงตอกรทำลยของแมลงเหลน

กรปองกนกำจด พนสรฆแมลง ควนลฟอส (5% G) 4 กโลกรมตอไร โรยพรอมปยขงแถวถวหลงดยหญครงทสอง หรอเมอถวอยในระยะลงเขมและตดฝก หรอ คลอไพรฟอส (20% EC) 750 มลลลตรตอไร พนลงดนระหวงแถวถวโดยพนครงแรกเมอถวลสงลงเขม และพนอกครงหลงจกนน 1 เดอน 11. การเกบเกยวถวลสง

กรกำหนดชวงเวลทเหมะสมในกรเกบเกยวถวลสง จะมควมสำคญมกตอผลผลตและคณภพของผลผลต วธกรทใชในทงปฏบตอจจะกระทำไดโดย

11.1 กรนบอย ภยใตสภพแวดลอมทเหมะสมแลว ถวลสงแตละพนธจะใชเวลคอนขงเตมทในกรเจรญเตบโตเพอใหไดผลผลตสง โดยทวไปถวลสงทปลกในประเทศไทยจะมอยเกบเกยวประมณ 100-110 วน ทงน ขนอยกบพนธ ฤดปลก และสถนท กรปลกในฤดแลงซงมอณหภมตำ ทำใหอยเกบเกยวยวขนกวปกต

45

11.2 กรสงเกตสของเปลอกฝกดนใน ทำกรสมถวลสงหลย ๆ จดจกในแปลงหกมเปอรเซนตเปลอกฝกดนในแปลงเปลยนเปนสนำตลดำ 60-80 เปอรเซนตในแปลงกแสดงว ถงอยเกบเกยวทเหมะสม ทงนเพระถวลสงเมอแก สดนในของเปลอกฝกสวนใหญจะเปลยนจกขวเปนนำตลดำและเยอหมเมลดกจะเปนสเขมขน เชน ชมพ แดง

กรเกบเกยวถวฝกสดเพอตมขย ควรเกบกอนสกแกตมอยของพนธถวลสง ประมณ 10-15 วน จะไดถวตมทมรสชตดกวถวทสกแกตมอย กรเกบเกยวถวลสงทำไดโดยถอนตนถวลสงแลวปลดเอเฉพะฝกดออกจกตน ถปลดฝกโดยใชเครองทนแรงตองทำกรคดแยกสงเจอปนออก และนำฝกไปตกแดดจนแหงสนทกอนนำไปจำหนยตอไป

ในกรณทผลตถวลสงฝกแหง ตองตกถวลสงในแหงใหมควมชนในเมลดไมเกนรอยละ 9 ซงจะสงเกตไดจกเมอเขยฝกจะไดยนเสยงจกเมลดสนคลอน เมอแกะและบบเมลดจะแขง ทำควมสะอดโดยแยกดน เศษซกตน ใบ และฝกลบออก คดฝกทเนเสยทง กอนบรรจไวในภชนะทสมรถใหอกศถยเทได เชน กระสอบปน เกบรกษโดยวงอยใหสมผสพนดนหรอพนปนโดยตรง เพระจะทำใหดดควมชนกลบเขฝก และเกบรกษในทมอกศถยเทไดสะดวก

เอกสารอางองกรมวชกรเกษตร 2548.คำแนะนำกรใชปยกบพชเศรษฐกจ ส ำนกงนเลขนกรกรม กรมวกรเกษตร 121 หน

กรมสงเสรมกรเกษตร.2550. ระบบสระสนเทศกรผลตทงดนกรเกษตร. (cited 7 December 2007) Available from: http://production.doag.go.th/

ทกษณ 2547 ถวลสง : สรระวทยกรเจรญเตบโตและกรใหผลผลต เอกสรวชกร ศนยวจยพชไรขอนแกน ประกอบกรขอปรบระดบนกวชกรเกษตร 8 กรมวชกรเกษตร

http://production.doag.go.th/

46

ทกษณ 2548 ศกษสเหตควมแปรปรวนของผลผลตถวลสงจกอทธพลของวนปลก รบงนผลกรวจยป 2547 ศนยวจยพชไร ขอนแกน สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขต 3 กรมวชกรเกษตร

ทกษณ ศนสยะวชย และจนท เชยงนงม.2533 อทธพลของระดบควมชนของบรเวณผวดนทมผลตอกรตดฝกและพฒนกรของฝกถวลสง. รยงนกรสมมนถวลสงครงท 8 ณ โรงแรมไหมไทย จงหวดรอยเอด. 3-5 พฤษภคม 2532. หน 262-264.

ทกษณ ศนสยะวชย,สมศกด อทธพงษ, สรศกด มณขว, กรรณกร จนทรบญม, วนชย สรอยอนทรกล, เทว เมลนนท, พณช จตรด และอณต วฒนสทธ.2539. กรทดสอบ กรพนโคลนถวลสงทปลกในฤดฝน.รยงนกรสมมนงนวจยถวลสง คร งท 11 ณ โรงแรมจนทรสมธร จงหวดระนอง.17-21 พฤษภคม 2536. หน 229-304.

ทกษณ ศนสยะวชย, สมศกด อทธพงษ และสทด ปนตเสน, 2546. กรกำหนดเขตปลกถวลสงในรยงนผลกรวจยป 2544. ศนยวจยพชไรขอนแกน สถบนวจยพชไร กรมวชกรเกษตร. หน 325-330.

เตอนจตต สตยวรทธ.2536 แมลงศตรถวลสง. เอกสรประกอบกรฝกอบรมหลกสตร กรใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตถวลสง. ศนยวจยพชไรขอนแกน. 1-5 มนคม 2536 หน 95-104.

เตอนจตต สตยวรทธ, มโนชย กรตกสกร และสทร ศรสงห.2539.แมลงศตรถวลสง. เอกสรเผยแพรจดทำโดยกลมนกวจยแมลงศตรถวลสง. ภยใตกรสนบสนนของโครงกรวจยถวลสง. (CRSP Peanut) 72 หน.

นลบล ทวกล, วรชต แสงสทธ , ไพศล สภงคเสน และ สมศกด ชพนธ.2539. ศกษผลของวธกรใหควมชนกบเมลดกอนปลกตอ

47

ควมงอกและควมแขงแรงของเมลดพนธถวลสง. รยงนกรสมนถวลสงครงท 12 25-27 ตลคม 2537 หน 269-272.

พจน พมพะพนตย, วลศ ฤแกวม, นลบล กรสรง, สมน ชจนทรทก และวเชยร มงคลสนธ. 2531

กรศกษอทธพลของกรขดนำในระยะตงๆ ของกรเจรญเตบโตทมผลตอผลผลตของถวลสง. รยงนกรสมมน เรองงนวจยถวล ส ง . ร ย ง น ก ร ส ม ม น ถ ว ล ส ง ค ร ง ท 6 ณ ค ณ ะทรพยกรธรรมชต มหวทยลยสงขลนครทร จงหวดสงขล และอทยนแหงชตทะเลบน จงหวดสตล. 18-20 มนคม 2530.หน 408-410.

ไพศล เหลสวรรณ และนมต อนชญ. 2533. ผลของสภพนำขงตอกรเจรญเตบโตและผลผลตของถวลสง. รยงนกรสมมนของถวลสงแหงชต คร งท 8 ณ โรงแรมไหมไทย จงหวดรอยเอด. 3-5 พฤษภคม 2532.หน 265-267.

วฒศกด บตรธน. 2534 โรคถวลสง. เอกสรประกอบกรฝกอบรมหลกสตร กรใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตถวลสง. ณ ศนยวจยพชไรขอนแกน 4-8 มนคม 2534. หน 71-98.

ศนยสรสนเทศกรเกษตร.2548. สถตกรเกษตรแหงประเทศไทย ปเพะปลก 2548/2549. ศนยสรสนเทศกรเกษตร สำนกงนเ ศ ร ษ ฐ ก จ ก ร เ ก ษ ต ร ก ร ะ ท ร ว ง เ ก ษ ต ร แ ล ะ ส ห ก ร ณ . กรงเทพมหนคร.

สวพนธ รตนะรต และเสถยร พมสร.2536. ดนและปยสำหรบถวลสง. เอกสรประกอบกรฝกอบรมหลกสตร กรใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตถวลสง. ศนยวจยพชไรขอนแกน. 1-5 มนคม 2536.หน 48-76.

48

โสภณ วงศแกว.2536. โรคของถวลสงทเกดจกเชอวส โรคเหยวทเกดจกเชอบกเตร และโรคทเกดจกไสเดอนฝอย. รยงนกรสมมนถวลสงแหงชต คร งท 9 ณ โครงกรชลประทนลำพระเพลง จงหวดนครรชสม. 7-11 พฤษภคม 2533.หน 135-150.

โสภณ วงศแกว ละจฑรตน เชอพงษ.2539. ไวรสสเหตโรคยอดไหมของถวลสง. รยงนสมมนถวลสงแหงชต คร งท 11 ณ โรงแรมจนทรสมธร จงหวดระนอง. 17-21 พฤษภคม 2536.หน 223-238.

อจฉรย รกขล.2536. งนวจยวชพชในถวลสงในประเทศไทยถงป 2532. รยงนกรสมมนถวลสงแหงชต คร งท 9 ณ โครงกรชลประทนลำพระเพลง จงหวดนครรชสม 7-11 พฤษภคม 2533. หน 217-226.

อนนท วทยนนท, มณเฑยร โสมภร , ทกษณ ศนสยะวชย, สงบภย นมไพศลสถต และ ศรวรรณ ศรเสน. 2531. อทธพลของกรขดนำในชวงออกดอกรนแรกตอปรมณรปแบบกรบน กรพฒนฝกและผลผลตของถวลสงพนธไทนน 9. รยงนผลงนวจย ป 2531 ถวลสง ศนยวจยพชไรขอนแกน สถบนวจยพชไร กรมวชกรเกษตร. หน 128-144.

Giller, K.E., P.T.C.Nambiar, B. SrinivasaRoa, P.J. Dart and J.M.Day. 1987. AcomparisonoF nitrogen fixation in genotype of groundnut (ArachisHypogaea L.) using N-isotope dilution. Boil. Fertil. Soil 5: 23-25.

McDonagh, J.F. B. Toomsan, V. Limpinuntana and K.E.Giller. 1995. Grain legumes and green manures as pre-rice crops in Northeast Thailand : Legume

49

N2-fixation, production and residual nitrogen benefits to rice.Plan and soil 177: 111-126.

Savage., G.P.., and J.L. Keenan 1994. The comprosition and nutritive value of groundnut Kernels.In The Groundnut crop. Ed J. Smartt. Chapman &Hall, 2-6 Boundary Row, London SE1 8HN, UK.

Toomsan, B. 1990. Groundnut microbiology research at Khon Kean Univercity.In Groundnut Improvement Project, KhonKaen University. Ed. A. Patanathai. Pp 89-111. Report of Work For 1986-1988. Faculty of Agriculture, KhonkaenUnivercity.Khonkaaen, Thailand.

Toomsan B, J.F. McDonagh v. Limpinuntana and K.E Giller. 1995. Nitrogen fixation by groundnut and soyabean and residual nitrogen benefits to rice in farmers, field ni northeast Thailand. Plant and Soil 175:45-56.

Wongkaew, S. 1985. Studies on virus diseases of groundnut.Progress report for 1984 Groundnut Improvement Project, KhonKaenUnivercity, KhonKaen Thailand p. 39-40.

Wright,G.C., and R.C. Nagawara Rao. 1994. Groundnut water relation In J. Smatt(eds.) The Groundnut Crop. A science basis for improvement.Chapman & Hall, London, UK. P 281-335

บทท 4

50

เทคโนโลยการผลตถวลสงเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน

คณะทำงนจดกรควมร สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท 3 ป 2560

ในภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ปลกถวลสงในสภพดนทรย ควมอดมสมบรณตำ ผลผลตในทดอนคอนขงตำ ดนขดธตอหรรอง ขอจำกดในรปแบบกรตกของฝน แหลงนำ ทำใหผลผลตตำ เมลดลบ กรขดแคลนเมลดพนธดทมคณภพ เมลดพนธรคแพง สงผลตอตนทนกรผลต นอกจกนยงพบปญหกรระบดของโรคโคนเนขว โคนเนขด ยอดไหม เพลยไฟ และเสยนดน ซงลวนมผลกระทบกบกรผลต และผลผลตถวลสง ดงนน กรจดทำองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงในครงนจงไดรวบรวมและสรปองคควมรกรผลตถวลสงเฉพะพนท จกคณะทำงนทมประสบกรณปฏบตงนวจยในพนทรวมกบเกษตรกร แลวนำมสรปเปนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงตงแตปลกจนเกบผลผลต ดงนคำาแนะนำาเทคโนโลยการผลตถวลสงเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน1. การเตรยมดน

กรเตรยมดนสำหรบถวลสงฤดแลง ไถดะ 1 ครงใหลกประมณ 10-20 เซนตเมตร เพอกำจดวชพชและตกดน 7-14 วนจกนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองสง 20-25 เซนตเมตร กวง 70-100 เซนตเมตร ปลก 2-3 แถวบนสนรอง เพอใหนำไดสะดวกและงยตอกรกำจดวชพช บงพนทปลกแบบไมมกรยกรอง โดยไถดะ ไถพรวนแลวหยอดเมลด สวนพนทจงหวดอดรธน ยกรองปลกแถวเดยวและแถวคสง 30 เซนตเมตร ควมกวงสนรองแถวเดยว 30 เซนตเมตร แถวค 50-70 เซนตเมตร

กรเตรยมดนสำหรบถวลสงฤดฝน ไถดะ 1 ครงใหลกประมณ 10-20 เซนตเมตร เพอกำจดวชพชและตกดน 7-14 วนจกนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองสง 20-25 เซนตเมตร จงหวดกฬสนธ เตรยม

51

แปลงกวง 2.0-2.5 เมตร ปลก 5-6 แถว ระยะตน 25-30 เซนตเมตร จงหวดขอนแกน มควมกวงแปลงปลก 1.0-1.5 เมตร ปลก 3-5 แถว ระยะตน 25-30 เซนตเมตร จงหวดอดรธนและสกลนคร ยกรองปลกแถวคสง 30 เซนตเมตร ควมกวงสนรองแถวค 50-70 เซนตเมตร สำหรบพนทจงหวดมกดหรและชยภมปลกโดยไมยกแปลงปลก2. การเตรยมเมลดพนธ

เมลดพนธทใชควรเปนเมลดพนธใหมและมลกษณะตรงตมพนธ กรปลกถวลสงพนธปนจะมผลตอผลผลตทมคณภพตำ เพระฝกสกแกตงกน อตรเมลดพนธทใชปลกประมณ 15-20 กโลกรมตอไรสำหรบกลมพนธถวเมลดขนดปนกลง และ 20-25 กโลกรมตอไรสำหรบกลมพนธถวลสงเมลดโต สวนถวลสงพนธขอนแกน 6 และขอนแกน 84-7 เมลดพนธใหมมระยะกรพกตวประมณ 1 เดอน จะตองคลกเมลดดวย สรละลยอเทรล ควมเขมขน 2 มลลลตรในนำ 1 ลตร และหกจำเปนตองปลกดวยเมลดพนธเกเกบขมฤด ควรคลกเมลดพนธดวยสรเคมปองกนกำจดเชอร กอนนำไปปลก เชน แมนโคเซบ เมทแลกซล เปนตน กรณทเปนเมลดพนธใหมไมตองคลกเมลดพนธดวยสรเคม3. ระยะปลก

ระยะปลกทเหมะสม ระยะระหวงแถวทเหมะสม ขนอยกบเงอนไขของแตละพนทซงสมรถใชไดตงแต 30-60 เซนตเมตร ระยะตน 20-30 เซนตเมตร โดยใหมประชกรอยระหวง 24,000-40,000 ตนตอไร และมจำนวนตนในหลม 2-3 ตน 4. การพรวนดนและพนโคน

เกษตรกรภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน จะมกรกำจดวชพชและพรวนดนพรอมใสปยหลงจกถวลสงงอก 15-20 วน เกษตรกรบงรยมกรพนโคนพรอมกบกรกำจดวชพช5. การใหนำา

กรปลกถวลสงในฤดแลงทมกรใหนำชลประทน สวนใหญเปนกรปลกแบบยกรอง โดยปลอยนำไปตมรองของแถวปลก ขนอยกบชดดน

52

และควมสะดวกในกรใหนำ กรกำหนดระยะเวลใหนำวธทดคอดอกรของตนถวลสงถสงเกตวเรมเหยวกควรจะใหนำ เกษตรกรใหนำทนทหลงปลก และหลงจกนนใหนำทก 7-10 วน ในเดอนแรก และหลงจกนนจะใหนำทก 10-14 วน หรอตมควมจำเปน จนถงระยะเกบผลผลต โดยเกษตรกรจะใหนำสงถงระดบ 3 ใน 4 สวนของควมสงสนรอง โดยเฉพะระยะออกดอก แทงเขม ตดฝกและสรงเมลด ระยะดงกลวเปนชวงทถวลสงตองกรนำ เนองจกเปนระยะวกฤตทมผลกระทบตอผลผลตและควมสมบรณของเมลด กรปลกถวลสงในฤดฝนสวนใหญอศยนำฝนเพยงอยงเดยว นอกจกบงพนททมแหลงนำเสรมจะมกรใหนำในชวงฝนทงชวง ในเขตทมปรมณนำฝนมกหรอดนฉำนำ ควรทำรองระบยนำเปนระยะตมสภพของพนท 6. การใสปย

กรเพมอนทรยวตถใหกบดน ในรปของปยหมก ปยคอกรวมกบปยเคม สมรถเพมผลผลตของถวลสง ไดดกวกรใชปยเคมเพยงอยงเดยว ในพนทจงหวดกฬสนธมกรปรบปรงบำรงดนดวยกกตะกอนหมอกรองออย (Filter cake) อตร 500 กโลกรมตอไร

กรใสปยเคมในกรผลตถวลสง ม 2 รปแบบ คอ ใสรองพนกอนปลก และใสหลงถวลสงงอก 10-15 วน ดวย ปยเคมสตร 12-24-12 อตร 20-25 กโลกรมตอไร หรอใสปยเคมสตร 15-15-15 อตร 30 กโลกรมตอไร

ในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนสวนใหญดนมควมอดมสมบรณตำ พบปญหถวลสงเมลดลบ จำเปนตองจดกรสมดลธตอหร โดยเฉพะแคลเซยมเปนธตอหรทมควมสำคญมกตอกรผลตและคณภพของเมลด จงควรใสแคลเซยมในรปของแคลเซยมครบอเนต (CaCO3) อตร 100-300 กโลกรมตอไร หรอโดโลไมท อตร 100 กโลกรมตอไรในชวงเตรยมดน และโรยยบซมอตร 50 กโลกรมตอไรในชวงถวลสงแทงเขม

53

7. โรค แมลงศตร วชพช ถวลสงทสำาคญและการปองกนกำาจด รตกล ยทธศลป กลมวชกร สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขต

ท 3 สรปว โรคทพบและทำควมเสยหยแกผลผลตถวลสงมหลยชนด ทงทเกดจกเชอร แบคทเรย ไวรส และไสเดอนฝอย แตทพบระบด และทำควมเสยหยอยงรนแรงกบถวลสงทปลกในภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ดงน

7.1. โรคลำาตนเนา หรอโรคโคนเนาขาว (Stem rot, sclerotium stem blight) สเหต เชอร Sclerotium rolfsii

ลกษณะอาการ ระยะตนกล เรยกโรคเนคอดน เปนแผลเนทโคนตนระดบผวดน และพบเมดผกกดหรอสเคอโรเทยม (Sclerotium) ของเชอร ตนพชจะเหยวและแหงตยในชวงเวล 2-4 วน หลงจกเชอรเขทำลย ระยะเจรญเตบโต สวนยอด กงกนของพชแสดงอกรเหยวอยงฉบพลน ใบยอยเปลยนเปนสเหลองหรอเขยวซด และเปลยนเปนสนำตลและแหงตยในทสด ชวงทพชกำลงเจรญเตบโตและตดฝก อกรเหยวเฉเกดขนเปนหยอมๆ ในแปลงถวลสงทมโรคระบดมตนถวไมสมำเสมอ ทผวดนบรเวณโคนตนพบเสนใยของเชอรสขวและเมดผกกดของเชอปรกฏอย (อำนจ, 2545) ถตนถวลสงเจรญเตบโตจนสรงเขมแลว เชอจะเขทำลยเขมดวย เขมของพชทถกทำลยจะมอกรเปลยนส จกสขวเปนสนำตลดำ เปนแผลยว 0.5-2.0 เซนตเมตร และในทสด เนอเยอจะถกทำลยและไมสรงฝก กรเขทำลยรกแกวและรกแขนง เกดไดนอยกวกรเขทำลยลำตนหรอเขม จะพบโรคโคนเนขวมกในสภพทฝนตกชก ทรงพมตนถวคอนขงหน หรอปลกแนนจนเกนไป กรปลกซำทเดม และมกรใชสรเคมเบโนมลเปนประจำ (ทกษณ, ม.ป.ป.) (ภพท1)

54

ภาพท 1 อกรของโรคลำตนเน หรอโรคโคนเนขว (ทม https://thomascountyag.com/2015/08/10/white-mold-in-peanuts-2/comment-page-1/)

การแพรระบาด โรคนสมรถแพรระบดไปไดงยโดยอจจะตดไปกบดน เศษซกพชหรอตนพชทเปนโรค กรแพรกระจยของเชอรสวนใหญจะเปนไปในรปของเมดสเคอโรเทยม มกกวรปของเสนใย เชอรอยขมฤดในรปของเมดสเคอโรเทยม โดยตกอยตมดนหรอเศษซกพชเมอสภพแวดลอมเหมะสมกจะงอกเจรญกลยเปนเสนใยเขทำลยพชตอไปสภพแวดลอมทเหมะสม เชอร S. rolfsii จะเจรญไดดในททมควมชนสง อณหภมอยระหวง 30–50 องศเซลเซยส ควมเปนกรดดงอยระหวง 6 - 7 ชอบดนรวนปนทรยมกกวดนคอนขงเหนยว (วรช และทรงพล, ม.ป.ป. ) ระบดรนแรงในฤดฝน สภพควมชนสง หรอมฝนตกตดตอกน 3-5 วน (กรมวชกรเกษตร, 2545)

การปองกนกำาจด 1. ถอนตนทเปนโรคตงแตเรมแสดงอกร แลวนำไปเผทำลยนอก

แปลงปลก2. ไมใหนำทวมขงในแปลงปลก ชวงหลงตดฝกถงเกบเกยว3. กรปลกพชหมนเวยน ไดแก ขวโพด ขวฟง ฝย หอมหวใหญ

กระเทยม หมนเวยนกบถวลสง 3-4 ป4. หลงจกเกบเกยวแลว ควรมกรไถกลบหนดนใหลกกว 6 นว

เพอกลบเมดสเคอโรเทยมใหลงไปอยใตดน จะชวยลดกรเกดโรคในฤดปลกตอไป

55

5. กรใชวสดคลมดน เชน ผใบ หรอพลสตกใสคลมดน เปนเวล 5-6 สปดห จะชวยทำลยเมดสเคอโรเทยม

6. เมอพบกรระบด พนดวยสรเมตแลกซล + แมนโคเซบ 8 % + 24 % WP อตร 15-20 กรมตอนำ 20 ลตร หรอสรโพรพโคนโซล 25 % EC อตร 15 มลลลตรตอนำ 20 ลตร หรอ สรไอโปรไดโอน 50 % WP อตร 40 กรมตอนำ 20 ลตร โดยพนลงดนบรเวณโคนตนจำนวน 3-5 ครง หงกน 7-10 วน ตมควมรนแรงของโรค และหยดพนกอนเกบเกยว 14 วน (กรมวชกรเกษตร, 2547)

7. กรใชชววธ เชน เชอร Trichoderma harziaum (ไตรโคเดอรม ฮเซยนม) ชนดหวเชอสด ผสมรำละเอยด กบปยหมก (1: 4: 100) รองกนหลมกอนปลก อตร 50-100 กรมตอ 1 ตน

7.2 โรคโคนเนา หรอโรคโคนเนาขาด (Seedling blight, crown rot) สเหตเชอร Aspergillus niger Van Tiegh

ลกษณะอาการ ตนเหยวเหลอง ยบตวลง คลยโรคโคนเนขว พบแผลสนำตลบรเวณโคนตน และมกลมสปอรสดำขนปกคลมบรเวณโคนดน หรอกงทเปนโรค แผลดงกลวจะปรกฏเพยงกงใดกงหนง แลวทำใหกงนนแหงตย หรอแผลลกลมรอบลำตน ทำใหพชตยอยงรวดเรว เมอถอนขนมสวนลำตนจะขดจกสวนรก หรอขดบรเวณคอดน ซงเปนสวนทถกเชอเขทำลย ไสในของลำตนมกแหงเป อยเปนสนำตล และมกพบผลสปอรสดำคลยเขมตดอยบรเวณโคนตน ระบดรนแรงในระยะกลอย 7-28 วน (กรมวชกรเกษตร, 2545) (ภพท 2)

56

ภาพท 2 อกรของโรคโคนเน หรอโรคโคนเนขด (ทม http://nwdistrict.ifas.ufl.edu/phag/2016/07/08/crown-rot-creeps-in/)

การแพรระบาด เชอรสมรถแพรกระจยได โดยตดไปกบดนและเศษซกพชทเปนโรค เชอร A. niger สมรถตดไปกบเมลดพนธซงเปนสเหตสำคญทำใหโรคนแพรระบดไดอยงกวงขวง โรคโคนเนขดมกพบระบดในถวลสงทปลกในดนทรยในชวงสภพอกศแหงแลง (วรช และทรงพล, ม.ป.ป. ) อณหภมของดนและอกศสง 30-35 องศเซลเซยส ควมชนดน 13-16 เปอรเซนต (ทกษณ, ม.ป.ป.)

การปองกนกำาจด 1. ไมควรนำเมลดพนธทเกบรกษไวนนเกน 6 เดอนมปลก2. ไมควรใหแปลงปลกขดนำเปนเวลนน3. ทำลยเศษซกพชทเปนโรคเพอไมใหเปนแหลงสะสมโรคตอไป4. กอนปลกคลกเมลดพนธดวยสรไอโปรไดโอน 50 % WP หรอ

สรครเบนดซม 50 % WP อตร 5 กรมตอเมลด 1 กโลกรม5. เมอพบอกรโรค พนดวยสรสรไอโปรไดโอน 50 % WP

อตร 40 กรม หรอสรครเบนดซม อตร 30 กรมตอนำ 20 ลตร โดยพนลงดนบรเวณโคนตน 2-3 ครง หงกน 10 วน หยดพนสรกอนเกบเกยว 14 วน (กรมวชกรเกษตร, 2547)

7.3. โรคยอดไหม (Bud necrosis) สเหต เชอไวรส Peanut bud necrosis virus (PBNV) พหะ เพลยไฟ

ลกษณะอาการ ลกษณะอกรของโรคยอดไหม จำแนกได 4 ลกษณะ คอ

1) อกรโรคไมรนแรง มแผลสเหลองเขม-นำตลไหม ทกนใบ ลำตน หรอสวนยอด แผลไมกนลกเขไปในสวนเนอและไมขยยลกลม ไม

57

เกดอกรยอดไหม หรอลำตนแหงตย แตทำใหใบบดเบยว ลำตนหรอกนใบโคงงอ

2) อกรยอดไหม เปนแผลขนดเลกๆ สเหลองเขม-นำตลไหม ทใบ กนใบ ลำตน หรอสวนยอด ตอมแผลขยยลกลมทำใหเกดอกรไหม และไหมลกลมสยอดออน ทำใหสวนยอดออนกลยเปนแผลสเหลองปนนำตลเหนไดชดเจน หลงจกนนสวนยอด จะเกดอกรไหมแหง และอกรไหมจะลกลมสโคนกงหรอโคนตน ทำใหกงใดกงหนง แหงตย ถเกดอกรทยอด ของลำตนหรอกงหลก ยอดของกงแขนงทไมถกทำลย จะเจรญขนมทดแทนได

3) อกรเปนโรครนแรง เปนแผลขนดเลกๆสเหลองเขม-นำตลไหม ทใบ กนใบ หใบ ลำตนหรอสวนยอดเชนเดยวกน แผลลกลมกลยเปนแผลเนอเยอตยสเหลองปนนำตลขนดใหญ อยงรวดเรว คลยกบแผลถกนำรอนหรอไฟลวก ทำใหใบและยอดออนเหยวและแหงตย อกรแผลตยจะลกลมจกยอดสโคนกงหรอโคนตน ตอมพชจะแหงตยทงตน

4) อกรตนแคระแกรน จะแสดงอกรตนเตยแคระ ยอดกด ใบสเขยว-เขยวเขม ไมมกรเจรญเตบโตเปนทกงหรอยอดใดยอดหนง แตจะเปนยอดเลกๆสนๆ เจรญรวมกนเปนกระจก ลำตนหลกแคระแกรน ปลองสน ไมใหผลผลต บงตนออกดอก มกรพฒนของเขมแตไมเจรญเปนฝก (ภพท 3) พบกรระบดและทวควมรนแรงมกขนเรอยๆ ทงในชวงฤดฝนและฤดแลง โดยเฉพะทำควมเสยหยรนแรงตอถวลสงทปลกในฤดแลง (อำนจ, 2545)

58

อกรจดตยวงแหวน จดกระสซดบนใบยอด

อกรใบแตกเปนกระจก อกรแคระแกรนขอปลองสนมกรแตกตขงเปนกระจก ภาพท 3 อกรทเกดจกเชอ Peanut bud necrosis virus (PBNV) (ทม: http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/ground.htm)

การแพรระบาด PBNV แพรระบดโดยอศยแมลงเพลยไฟเปนพหะ (Thrips palmi Karny) กรถยทอดไวรสเกดจกตวออนของเพลยไฟ ดดกนเชอเขไปจกนนเชอจะเขไปไหลเวยนอยในกระแสโลหตเพมปรมณและสะสมตวอยในตอมนำลยของแมลง ซงจะใชเวลรว 3 - 12 วน จงจะสมรถถยทอดไปยงพชตนใหมได และคงควมสมรถในกรถยทอดเชอไปจนตลอดอยขย กรรบเชอในชวงทแมลงเปนตวแกแลวไมมควมสำคญทงระบดวทย เนองจกไวรสทรบเขไปจะไมสมรถ ซมผนผนงลำไสเขสระบบกรไหลเวยนโลหตของแมลงได ( อำนจ, 2545; วรช และทรงพล, ม.ป.ป. )

การปองกนกำาจด1. จดชวงฤดปลกใหเหมะสม กรปลกถวลสงในชวงตนฤดฝน หรอ

ปลยฝน จะเปนโรคนอยกวทปลกชวงกลงฤด 2. กรปลกถวลสงในฤดแลงโดยอศยนำชลประทน ควรปลกใหเรว

ขนในชวงปลยเดอนพฤศจกยน

59

3. ปลกพนธทนทนตอโรค คอ ขอนแกน 5 และพนธตนทน คอ ขอนแกน 6

4. ถอนตนทเปนโรคตงแตเรมแสดงอกร เผทำลยนอกแปลงปลก

5. กำจดวชพชทเปนพชอศยของโรค เชน โทงเทง ผกเผด ผกเสยนผ และกระดมใบ เปนตน

6. ควรหลกเลยงกรปลกพชทเปนพชอศยของโรค เชน พรก แตง ยสบ และมะเขอ ในบรเวณใกลเคยงแหลงปลก

7. พนสรกำจดเพลยไฟ พหะนำโรค

8. แมลง สตวศตรถวลสง และการปองกนกำาจดแมลงทเปนศตรถวลสงมหลยชนด แตทสำคญและมกจะพบระ

บดทำควมเสยหยแกถวลสงทปลกในภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน คอ

8.1 เพลยไฟ (Thrips) ชอวทยศสตร Caliothrip indicus, Frankliniella schultzei, Scirtothrips dorsalia, Thrips palmi เพลยไฟททำลยถวมหลยชนด เปนแมลงขนดเลก ยวไมเกน 2 มลลเมตร สนำตลหรอนำตลดำ เคลอนไหววองไว ทำลยพชโดยใชปกเขยดดกนนำเลยงจกยอด ใบออน ตดอก และดอก ทำใหยอดและใบออนหงกงอ มรอยขดขวน ใบแหงกรอบ เพลยไฟบงชนดทำลยใบ ทำใหมลกษณะเหมอนไขตดอยเสนกลงใบและหลงใบ สนำตลคลยสนม ถระบดรนแรงจะทำลยชอดอก เกสรดอก ทำใหดอกรวง และในทสดทำลยดอก พชไมออกดอกอก เพลยไฟบงชนดเปนพหะนำโรคยอดไหม ทำใหตนชะงกกรเจรญเตบโต ผลผลตลดลงมกกว 50 เปอรเซนต (กรมวชกรเกษตร, 2545) (ภพท 4)

60

ภาพท 4 เพลยไฟ และลกษณะกรทำลยของเพลยไฟ (

ทม:http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/thrip.htm)

การแพรกระจาย พบเพลยไฟทวประเทศ โดยเฉพะอยงยงในบรเวณปลกถวลสงทกแหง และจะระบดรนแรงในสภพอกศแหงแลง ฝนทงชวงเปนเวลนนเกน 15 วน (อำนจ, 2545; กรมวชกรเกษตร, 2545)

การปองกนกำาจด เมอพบเพลยไฟทำลยใบเฉลย 30-40 เปอรเซนต ในระยะถวเรมตดฝก พนดวยสรปองกนกำจดแมลง ไดแก อะซเฟส 75% SP อตร 20 กรมตอนำ 20 ลตร ไตรอะโซฟอส 40% EC อตร 50 มลลลตรตอนำ 20 ลตร หยดพนสรกอนเกบเกยว 14 วน หรอ เมทโอครบ 50% WP อตร 30 มลลลตรตอนำ 20 ลตร หยดพนสรกอนเกบเกยว 10 วน (กรมวชกรเกษตร, 2545) ฟโปรนล 5% SC อตร 20 มลลลตร/นำ 20 ลตร อมดโคลพรด 70% WG อตร 2 กรม/นำ 20 ลตร (กรมวชกรเกษตร, ม.ป.ป)

2. เพลยออนถว (Aphid) ชอวทยศสตร Aphis craccivora Koch เปนแมลงปกดดขนดเลก ยวประมณ 1 มลลเมตร เคลอนไหวช หวมขนดเลกกวสวนอก สวนทองโต ลกษณะอวนปอม มทอเลกๆ ยนยวไปทงสวนทย 2 ทอ ตวออนและตวเตมวยทำลยพชโดยกรดดกนนำเลยงตมยอดออน ใบออน ชอดอกและเขม ถเกดระบดในขณะทตนพชยงเลกอย จะทำใหตนแคระแกรน ใบออนและยอดออนหงกงอ ดอกรวง (กรมวชกรเกษตร, 2545) ทำใหผลผลตลง

61

ลงกว 33 เปอรเซนต นอกจกนเพลยออนยงเปนพหะนำโรคไวรสของถวลสงดวย (ทกษณ, ม.ป.ป.) (ภพท 5)

ภาพท 5 เพลยออนถว (ทม: http://peanut-boss.blogspot.com/2011/03/blog-post.html)

การแพรกระจาย พบทวไปตมแหลงปลกถวลสงทวประเทศ มกเกดกรระบดในชวงอกศแลง ฝนไมตก (เตอนจตต และคณะ, 2539)

การปองกนกำาจด เนองจกเพลยออนทำควมเสยหยมกในระยะตนออน ถพบในระยะออกดอกหรอตดฝกออนมกกว 10 ตวตอใบ ใหพนดวยสรไตรอะโซฟอส 0.1 % 1-2 ครง โดยพนเปนจดๆทพบเพลยออนลงทำลย ทก 10-15 วน (ทกษณ, ม.ป.ป.) หรอ คลอรไพรฟอส 20% EC อตร 100 มลลลตรตอนำ 20 ลตร เมอพบเพลยออนระบดมกในระยะถวแทงเขม เฉพะบรเวณทพบกรระบด (กรมวชกรเกษตร, 2545) ศตรธรรมชต ไดแก แมลงหำตงๆ เชน แมลงเต (Lady birds beetles, Coccinella saptempunctata) และหนอนแมลงวนดอกไม (Syrphids, Ischiodon sctellaris) (เตอนจตต และคณะ, 2539)

8.3 เสยนดน (Subterranean ant) ชอวทยศสตร Dorylus orientalis เสยนดน เปนมดชนดหนง อศยอยใตดน มขนดเทมดแดง มหลยขนด พวกทโตทสดมควมกวงของสวนหว 1.2-1.6 มลลเมตร ควมยวของหว 1.4-1.9 มลลเมตร ทำลยฝกถวลสงโดยกรเจะเปลอกถวเปนร แลวกดกนเมลดในฝก หลงจกนนจะนำดนเขไปใสไว

62

ในฝกแทนเมลดทถกทำลย ในพนททมกรระบดจะทำใหผลผลตลดลงมก จนถงไมคมทนทจะเกบเกยว เสยนดนทำควมเสยหยกบถวลสงรนแรงแตกตงกนไปในแตละทองท และสภพปลกตงแต 15-91 เปอรเซนต ในพนททเคยมเสยนดนหรอในปเปดใหม หรอในดนรวนทรยมกจะพบเสยนดนทำควมเสยหยแกพชเสมอ (อำนจ, 2545) (ภพท 6)

ภาพท 6 เสยนดน และลกษณะกรทำลยของเสยนดน (ทม: http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/subter.htm)

การแพรกระจาย พบกรทำลยรนแรงในถวลสงทปลกในปเปดใหม ในดนรวนปนทรย หรอแหลงทปลกตมหลงพชอหรอนๆ ของเสยนดน เชน ขวโพด และออย เปนตน (กรมวชกรเกษตร, 2545)

การปองกนกำาจด ไมปลกถวลสงในแหลงหรอแปลง ทเคยพบกรระบดของเสยนดน ในแหลงทพบกรทำลยของเสยนดน ควรทำกรสมสำรวจเปนระยะ โดยเฉพะอยงยงในระยะถวลสงสรงฝกและเมลด โดยใชมะพรวทงผลผซกควำฝงดน ลกจนถงดนบนกะลมะพรว หกพบเสยนดนใหนำผลมะพรวเผทำลย โรยสรควนลฟอส 5% G อตร 4 กโลกรมตอไร โรยพรอมกบปยขงแถวถว หลงดยหญครงท 2 หรอเมอถวอยในระยะแทงเขมหรอตดฝก หรอ พนสรคลอไพรฟอส 20% EC อตร 750 มลลลตรตอนำ 80 ลตรตอไร พนลงดนระหวงแถวถวโดยพนครงแรกเมอถวอยในระยะแทงเขม หรอตดฝกและซำอกครง หลงพนครงแรกประมณ 1 เดอน (อสระ และพสทธ, 2557)

http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/subter.htm

http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/subter.htm

63

8.4 ศตรอนๆ ศตรทสำคญอกชนดหนงของถวลสง คอ หน โดยเฉพะอยงยงจะมระบดมก ถม โรงงนหรอ ฟรมเลยงสตว เชน ไกและหมอยใกลๆ พวกหนจะมขดกนฝกถวลสง ซงอจทำใหผลผลตลดลงกว 50 เปอรเซนต

การปองกนกำาจด ควรหลกเลยงกรปลกถวลสงใกลฟรมเลยงสตว หรอถกถงบรเวณใกลกบฟรมเลยงสตวใหสะอด ไมรกเปนป ซงหนจะอศยเปนท หลบซอนแลวออกมทำลยถวลสง วธใชกบดกหนและยพษนนไดผลในระยะแรก ๆ แตถมปรมณหนมกจะไดผลนอย (อรย, ม.ป.ป.)

9. วชพชทสำาคญและการปองกนกำาจด อำนจ (2545) ไดรยงนวชพชทพบในแปลงถวลสง ไดแก

9.1 วชพชฤดเดยว เปนวชพชทครบวงจรชวตภยในฤดเดยว สวนมกขยยพนธดวยเมลด แบงออกเปน

1) ประเภทใบแคบ เชน หญตนก หญตนนก หญขจรจบดอกเลก หญขจรจบดอกใหญ หญปกควย และหญนกสชมพเปนตน

2) ประเภทใบกวง เชน สบแรงสบก ผกบงยง ผกเผด ผกโขม ผกเสยนผ กะเมง กระดมใบ และหญละออง เปนตน

3) ประเภทกก เชน กกทรย และกกหนวดแมว9.2 วชพชขมป เปนวชพชทสวนมกขยยพนธดวยตน รก เหง

หวและไหล ไดดกวกรขยยพนธดวยเมลด แบงออกเปน1) ประเภทใบแคบ เชน หญตนตด หญขน และหญแพรก เปนตน2) ประเภทใบกวง เชน ผกปรบ ไมยรบเครอ และเถตอเชอก

เปนตน3) ประเภทกก เชน แหวหมการปองกนกำาจด1. วธเขตกรรม ไดแก กรเตรยมดน กรดยหญและพนโคน

กรเตรยมดน ไดแก กรไถดะ ไถแปร ไถพรวน เพอไถกลบเศษพช และ

64

ยอยกอนดนใหมขนดเลกลงสำหรบกรงอกและกรเจรญเตบโตของถวลสง และสมรถกำจดวชพชทงอกจกเมลดหรอทมเหง หว หรอลำตนใตดน กรดยหญและพนโคน โดยปกตเกษตรกรทำกรดยหญ ในแปลงถวลสง พรอมกบพนโคนควบคกน เปนกรกำจดวชพชดวยแรงงน 1-2 ครง เมอ 15-20 วนหลงถวลสงงอก โดยใชจอบดยระหวงแถว และใชมอถอนระหวงตน ตองระวงไมใหรกและตนของถวลสงกระทบกระเทอน

2. กรใชสรกำจดวชพช จำแนกประเภทของสรและวธกรใช คอ2.1 ประเภทใชกอนงอก หมยถง สรทตองพนหลงปลกกอนท

เมลดถว และเมลดวชพชงอก พนคลมดนหลงปลก ขณะพนดนตองมควมชน ไดแก อลคลอร เมโทลคลอร ออกซฟลออรเฟน อมเซทเพอร และ แลกโทเฟน เปนตน ใชในกรควบคมกรงอกของเมลดวชพชประเภทใบแคบและใบกวง อตรกรใชและวธกรใชตมคำแนะนำขงภชนะบรรจ ควรพนทนทหลงปลก ขณะดนมควมชน หรอหลงกรใหนำแลว ผลของกรใชสรกำจดวชพชประเภทกอนงอก มควมแปรปรวนตมสภพแวดลอมคอนขงมก ทงควมชนของดน เนอดน ชนดและปรมณวชพช และกรเตรยมดน เปนตน

2.2 ประเภทใชหลงงอก หมยถง สรทสมรถพนหลงจกทเมลดถวลสง และเมลดวชพชงอกแลว ไดแก ฟลอะซฟอบ-บวทล ฟโนซฟรอบ-พ-เอทล โดยพนหลงวชพชม 3-5 ใบ อตรใชและวธกรใชตมคำแนะนำขงภชนะบรรจ

สำหรบวชพชขมป ควรพนสรไกลโฟเสท หรอ กลโฟซเนต- แอมโมเนยม กอนปลก หรอกอนเตรยมดน 7-15 วน10. การเกบเกยวถวลสง

กรเกบเกยวถวลสง ทำไดโดยถอนตนถวและปลดฝกออกจกตน และนำฝกไปตกแดดจนแหงสนทกอนนำไปจำหนยตอไป กรกำหนดชวงเวลทเหมะสมในกรเกบเกยวถวลสง จะมควมสำคญมกตอผลผลตและคณภพของผลผลต วธกรทใชในทงปฏบตอจจะกระทำไดโดย

65

1) กรนบอย ภยใตสภพแวดลอมทเหมะสมแลว ถวลสงแตละพนธจะใชเวลคอนขงเตมทในกรเจรญเตบโตเพอใหไดผลผลตสง โดยทวไปถวลสงทปลกในประเทศไทยจะมอยเกบเกยวประมณ 100-110 วน ทงน ขนอยกบพนธ ฤดปลก และสถนท กรปลกในฤดแลงซงในระยะแรกของกรเจรญเตบโตไดรบผลกระทบจกอณหภมตำ ทำใหอยเกบเกยวยวขนกวปกต สำหรบกรเกบเกยวในฤดฝน สมรถเกบเกยวไดคอนขงเรวกวในฤดแลง

2).กรสงเกตสของเปลอกฝกดนใน ทำกรสมถวลสงหลยๆจดจกในแปลงหกมเปอรเซนตเปลอกฝกดนในแปลงเปลยนเปนสนำตลดำ 60-80 เปอรเซนตในแปลงกแสดงว ถงอยเกบเกยวทเหมะสม ทงนเพระถวลสงเมอแก สดนในของเปลอกฝกสวนใหญจะเปลยนจกขวเปนนำตลดำและเยอหมเมลดกจะเปนสเขม เชน ชมพ แดง

3).กรสงเกตลกษณะสใบ โดยสงเกตจกสของใบลงจะเปลยนจกสเขยวเปนสเหลองและมใบรวง กรเกบเกยวโดยใชแรงงนคนถอนตนถวลสงแลวปลดเอเฉพะฝกด ถปลดฝกโดยใชเครองทนแรงตองทำกรคดแยกสงเจอปนออก ในพนทจงหวดอดรธนจะใชเครองขดตดทยรถไถเดนตมแลวจงถอนตนถวขน

ในกรณผลตถวลสงฝกสด เลอกฝกทมควมสมบรณ ปลดฝกแลวนำไปตมขยทนทหรอนำสงตลดภยใน 24 ชวโมง เพอรกษคณภพและรสชตของถวลสงฝกตม

ในกรณทผลตถวลสงฝกแหง ตองนำถวลสงตกแดด 4-5 วน ใหแหงเพอใหเมลดถวลสงมควมชนในเมลดไมเกนรอยละ 9 ซงจะสงเกตไดจกเมอเขยฝกจะไดยนเสยงจกเมลดสนคลอน เมอแกะและบบเมลดจะแขง ทำควมสะอดโดยแยกดนออก เปเศษซกตน ใบ ฝกลบออกและคดฝกทเนเสยทง กอนบรรจไวในภชนะทสมรถใหอกศถยเทได เกบรกษโดยวงอยใหสมผสพนดนหรอพนปนโดยตรง เพระจะทำใหดดควมชนกลบเขฝก และเกบในสถนทมอกศถยเทไดสะดวก

66

นอกจกคำแนะนำองคควมร เทคโนโลยกรผลตถวลสงเฉพะพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนแลว คณะทำงนกรจดกรองคควมร ป 2560 สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท 3 ยงไดสรปผลงนทดสอบ และเรยบเรยงเปนองคควมรจกผลงนทดสอบกรผลตถวลสงเฉพะพนทดวย

ผลงานทดสอบเทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน

ผลงนวจยในพนททผนมนน เพยงเพญ และคณะ(2549) ไดรยงนว สถนกรณผลตถวลสงในจงหวดขอนแกนและพนทใกลเคยง พนทปลกแบงเปนกรปลกในฤดฝน และฤดแลงหลงเกบเกยวขว ปญหกรปลกในฤดฝน คอ ควมอดมสมบรณของดนตำ แคลเซยมตำ ฝกไมดก เมลดไมเตมฝก กรเลอกพนทปลกไมเหมะสม และพบปญหฝนทงชวง ถถวลสงรคสงเกษตรกรมกขยจนไมมเมลดพนธถวลสงจะปลกตอในฤดถดไป กรปลกในฤดแลง จำแนกเปน 3 ลกษณะกรปลก ไดแก กรปลกในนใหนำดวยกรสบนำ ใหนำดวยระบบชลประทนจกเขอน และอศยควมชนในดนหลงเกบเกยวขว นอกจกนยงขดแคลนเมลดพนธดทมคณภพ เมลดพนธรคแพง สงผลตอตนทนกรผลต เพระรอยละ 31 ของตนทนกรผลตถวลสงทงหมด มจกคเมลดพนธ (วระ, 2528) สำหรบวธปรบปรงคณภพเมลดพนธถวลสง นลบลและคณะ (2556) พบวเมลดพนธหลงกรเกบรกษ 4 เดอน คณภพตำลง โดยเฉพะอยงยงหลงกรเกบรกษ 8 และ 9 เดอน เมลดพนธจะมคณภพตำมก ควมงอกในสภพไรตำกวรอยละ 10 อยงไรกตม ถวลสงมศกยภพ และจดเดน คอ เปนพชในระบบกรผลต เสรมสรงควมมนคงของรยไดในระบบกรผลต รวมทงเพมควมสมบรณในดน จกรยงนของ พรทพยและคณะ (2560) เรอง ระบบกรปลกพชหลงเกบเกยวขว ของเกษตรกรในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน พบว เกษตรกรมควมพงพอใจระบบกรผลตถวลสงหลงกรเกบเกยวขว ซงระบบกรผลตใหผลตอบแทนเฉลย 14,258 บทตอไร เพมขนจกเดม 310 เปอรเซนต ค

67

BCR 2.9 นอกจกนนยงขยยผลไปยงพนทใหม และเกษตรกรมควมพงพอใจระบบกรผลต

ปญหกรผลตถวลสงในภคตะวนออกเฉยงเหนอทสำคญ คอ ผลผลตตำ ขดแคลนเมลดพนธด และพนธทปรบตวไดดใหผลผลตสงในพนทปลกจำกด ขดเทคโนโลยทเหมะสมเฉพะพนท ประเดนปญหกรผลตถวลสง สงผลตอระดบผลผลต และคณภพผลผลต ดงนนกรเพมผลผลตตอพนท ลดตนทนกรผลต หรอเพมผลตอบแทนแกเกษตรกร จะรกษพนทปลกถวลสงใหเปนแหลงอหรทพอเพยง เพมรยไดใหเกษตรกร กรแกปญหกรผลต เพมผลผลต ลดตนทนกรผลต สรงรยไดระยะสนใหกบเกษตรกร โดยตองแกไข เชน กรจดกรสมดลธตอหร กรเลอกพนธทเหมะสมในพนท กรจดกรโรคแมลง ทสมรถแกปญหและเพมผลผลตใหเหมะสมเฉพะพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนได งนวจยทผนมทดำเนนงนในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนเพอแกปญหกรผลตในพนท สมรถสรปเปนองคควมรกรผลตถวลสงเฉพะพนท ซงเปนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงเฉพะพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนทงฤดฝน และฤดแลง จำนวน 7 เรอง มรยละเอยด ดงน

เรองท 1 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนและฤดแลงจงหวดกาฬสนธ

ผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดแลงจงหวดกฬสนธ เรยบเรยงโดย นยวสนต วรรณจกร ศนยวจยและพฒนกรเกษตรกฬสนธ สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท กรทดสอบเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดแลงจงหวดกฬสนธ เรมดำเนนงนในป 2551-2553 กรทดสอบเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดฝนจงหวดกฬสนธ ดำเนนงนในป 2554-2556 โดยใชกระบวนกรเกษตรกรมสวนรวม เพอทดสอบและขยยผลกรใชเทคโนโลยของกรมวชกรเกษตรทงดนพนธ และกรปรบปรงบำรงดนในกรเพมประสทธภพกรผลตถวลสงในฤดแลง ดำเนน

68

กรในไรเกษตรกร บนสมสะอด ตำบลสมสะอด อำเภอกฉนรยณ จงหวดกฬสนธ ในสภพกรผลตแบบปลกเปนพชไรหลงน

ฤดการผลต กรปลกถวลสงในฤดแลง ปลกหลงน ในเดอนธนวคมถงเดอนเมษยนของทกป หลงเกบเกยวขว กรปลกถวลสงในฤดฝน ปลกในพนทดอน ซงเปนพนทปลกออย โดยจะปลกหลงจกไถรอตอออยเกออกแลว ในเดอนพฤษภคมถงเดอนกนยยน

แหลงนำา เกษตรกรใชนำจกสระนำในไรน ลำหวยธรรมชต และคลองชลประทน ในฤดฝนอศยนำฝนเพยงอยงเดยว ไมมกรใหนำเสรม

ลกษณะดน กลมชดดนทพบในเขตบนสมสะอด ตำบลสมสะอด อำเภอกฉนรยณ จงหวดกฬสนธ สวนใหญ คอ กลมชดดนท 17 เนอดนเปนดนรวนปนทรย หรอดนรวนสนำตล,นำตลปนเท ดนลงเปนดนรวนเหนยวปนทรย หรอดนรวนเหนยว กลมชดดนท 22 ทมเนอดนเปนพวกดนรวนปนทรย ดนทรยปนดนรวน ดนคอนขงเปนทรย มควมสมรถในกรอมนำตำ และมควมอดมสมบรณตำ กลมชดดนท 40 เนอดนเปนพวกดนรวนปนทรย มกรระบยนำดระดบนำใตดนอยลกกว 1 เมตร ควมอดมสมบรณตมธรรมชตตำ กลมชดดนท 41 ลกษณะโดยทวไปเนอดนเปนดนทรยหรอดนทรยปนดนรวน มควมอดมสมบรณตมธรรมชตตำ เนอดนเปนทรย กรอมนำตำถงปนกลง

การจดการดนและการใสปย ในวธทดสอบใสปยคอกรองพนอตร 500 กโลกรมตอไร ใชปยชวภพไรโซเบยมคลกเมลดกอนปลกและใสปยเคมสตร 12-24-12 อตร 25 กโลกรมตอไร หลงปลก 15-20 วน ในชวงถวลสงออกดอกโรยยบชม อตร 50 กโลกรมตอไร สวนวธเกษตรกรใสปยเคมสตร 15-15-15 อตร 25 กโลกรมตอไร หลงปลก 15-20 วน

การเตรยมดน โดยไถตกดน 7-10 วน และไถพรวนอก 1 ครง จกนนยกรองปลก สนรองปลกกวง 50-60 เซนตเมตร สง 20-25 เซนตเมตร

การเตรยมเมลดพนธ ใชเมลดพนธขอนแกน 6 ไทนน 9 และ ขอนแกน 5 ทมควมงอกไมนอยกวรอยละ 75 คลกเมลดดวยปยชวภพ

69

ไรโซเบยม ปลกถวลสง 3 แถวบนสนรอง ระยะตน 15-20 เซนตเมตร จำนวน 3-4 เมลดตอหลม

พนธทเหมาะสม ขอนแกน 6 ไทนน 9 และขอนแกน 5การพรวนดน พรวนดนขงแถวถวลสงหลงออกดอกและกอนแทง

เขม ชวง 30-40 วนหลงงอก เพอปรบหนดนใหเหมะสมตอกรแทงเขมและสรงฝกไมควรพรวนดนกลบกงแรก เพระจะทำใหกรออกดอกและกรตดฝกลดลง

การใหนำา ใหนำตมรองหลงปลกทก 7 วนในเดอนแรก หลงจกนนใหทก 10 วน สงถงระดบเศษ 3 สวน 4 ของควมสงสนรอง โดยไมตองระบยนำออกโดยเฉพะชวงระยะออกดอก ระยะสรงเขม และระยะตดฝกสรงเมลดระยะดงกลวเปนชวงทถวลสงตองกรนำมก

การเกบเกยว เกบเกยวฤดฝน 95-110 วน ฤดแลง 113-115 วน ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทนถวลสงฤดแลง ป 2551

พบว กรรมวธเกษตรกรและกรรมวธทดสอบทำใหถวลสงไดผลผลตฝกแหงเฉลยใกลเคยงกนคอ 176 และ 175 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทะ 51.9 และ 54.7 เปอรเซนต สดสวนของรยไดตอกรลงทนหรอ BCR เฉลยเทกบ 1.56 และ 1.06 ตมลำดบ ในปงบประมณ 2552 พบว กรรมวธเกษตรกรและกรรมวธทดสอบทำใหถวลสงไดผลผลตฝกแหงเฉลย 211 และ 254 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทะ 61.1 และ 64.9 เปอรเซนต สดสวนของรยไดตอกรลงทนเฉลยเทกบ 1.77 และ 1.43 ตมลำดบ สวนในปงบประมณ 2553 พบว กรรมวธเกษตรกรและกรรมวธทดสอบทำใหถวลสงไดผลผลตฝกแหงเฉลย 296 และ 364 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทะ 56.6 และ 61.7 เปอรเซนต สดสวนของรยไดตอกรลงทนเฉลยเทกบ 2.51 และ 2.15 ตมลำดบ จกผลกรทดสอบทง 3 ป จะเหนว ถวลสงทปลกตมกรรมวธทดสอบใหผลผลตฝกแหงเฉลยและ มเปอรเซนตกะเทะสงกวกรรมวธของเกษตรกร และเนองจกมตนทนกรผลตทสงกว ทำใหกรรมวธทดสอบมผลตอบแทน และสดสวนของรยไดตอกรลงทนตำกวกรรมวธของ

70

เกษตรกร ถงแมวกรใชแนวทงกรปรบปรงบำรงดนแบบผสมผสนตมกรรมวธทดสอบจะทำใหตนทนกรผลตสงในระยะแรกเนองจกกรเพมปจจยกรผลต แตกสมรถเพมผลผลตเฉลยถวลสงไดในระยะยว ซงเกษตรกรตองใหควมสำคญและเอใจใสปรบปรงดนอยงตอเนอง จงจะทำใหเกษตรกรผปลกถวลสงสมรถเพมผลผลต ผลตอบแทน และคมคกรลงทน

ภาพท 7 กรผลตถวลสงฤดแลงจงหวด

กฬสนธ

ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทนถวลสงฤดฝน พบว วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 106 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทะเฉลย 31 เปอรเซนต ตนทนกรผลตเฉลย 2,852 บทตอไร มรยไดเฉลย 3,180 บทตอไร ผลตอบแทนกรลงทนเฉลย 328 บทตอไร สดสวนของรยไดตอกรลงทน 1.12 สำหรบในวธทดสอบผลผลตฝกแหงเฉลย 117 กโลกรมตอไร เปอรเซนตกะเทะเฉลย 37 เปอรเซนต มรยไดเฉลย 3,510 บทตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 4,199 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย -689 บทตอไร สดสวนของรยไดตอกรลงทน 0.84 ผลกรทดสอบในป 2555 พบว วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 182 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทะเฉลย 46 เปอรเซนต ตนทนกรผลตเฉลย 3,105 บทตอไร มรยไดเฉลย 5,460 บทตอไร ผลตอบแทนกรลงทนเฉลย 2,355 บทตอไร สดสวนของรยไดตอกรลงทน 1.76 สำหรบในวธทดสอบผลผลตฝกแหงเฉลย 238 กโลกรมตอไร เปอรเซนตกะเทะเฉลย 52 เปอรเซนต มรยไดเฉลย 7,140 บทตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 4,593 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 2,547

71

บทตอไร สดสวนของรยไดตอกรลงทน 1.55 ผลกรทดสอบในป 2556 พบว วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 285 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทะเฉลย 59 เปอรเซนต ตนทนกรผลตเฉลย 3,450 บทตอไร มรยไดเฉลย 8,550 บทตอไร ผลตอบแทนกรลงทนเฉลย 5,100 บทตอไร สดสวนของรยไดตอกรลงทน 2.47 สำหรบในวธทดสอบผลผลตฝกแหงเฉลย 320 กโลกรมตอไร เปอรเซนตกะเทะเฉลย 60 เปอรเซนต มรยไดเฉลย 9,600 บทตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 4,867 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 4,733 บทตอไร สดสวนของรยไดตอกรลงทน 1.97 จะเหนวทงสมปกรผลตถวลสงโดยวธทดสอบจะไดผลผลตฝกแหงและเปอรเซนตกะเทะสงกววธเกษตรกร แตจะมตนทนกรผลตสงกววธเกษตรกร จงทำใหสดสวนของรยไดตอกรลงทนตำกววธเกษตรกร

ภาพท 8 กรผลตถวลสงฤดฝนจงหวดกฬสนธ

การยอมรบเทคโนโลย ฤดแลงเกษตรกรมควมพงพอใจในพนธถวลสงทง 2 พนธ คอ พนธไทนน 9 และขอนแกน 5 เนองจกเจรญเตบโตด ควมงอกด งอกเรว ดแลรกษงย กรยอมรบเทคโนโลยฤดฝน เกษตรกรมควมพงพอใจในพนธถวลสงขอนแกน 6 เนองจกมฝกและเมลดโต ทำใหไดผลผลตสง ถวลสงเปนทตองกรของตลดทงในรปแบบฝกสด และฝกแหง กรใชยบซมอตร 50 กโลกรมตอไร โรยในชวงออกดอกทำใหถวลสงมเมลดลบนอยลง

การนำาไปใชประโยชน เกษตรกรรวมทดสอบป 2551-2553 รวม 15 รย เปนแปลงตนแบบเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงฤดแลง และ

72

เกษตรกร 10 รยทรวมทดสอบ ป 2554-2556 เปนแปลงตนแบบเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงฤดฝน ในพนทตำบลสมสะอด อำเภอกฉนรยณ จงหวดกฬสนธ และยงมกรขยยผลไปยงเกษตรกรพนทใกลเคยง เกษตรกรสมรถนำเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงในเรองของพนธ กรจดกร กรใสปย ไปปรบใชในกรผลตถวลสงของตนเอง เพอใหสมรถยกระดบผลผลตและรยไดใหสงขน

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ฤดแลง นำทเกบกกในสระนำหรอแหลงนำธรรมชตมนอย เกษตรกรประสบปญหกรขดแคลนนำในชวงเดอนมกรคมถงกมภพนธ ซงเปนชวงทถวลสงออกดอกและแทงเขม ถวลสงไดรบนำไมพอเพยงจะทำใหผลผลตตำ กรผลตในฤดฝน มควมเสยงสภพฝนแลง หรอฝนทงชวง ในระยะทถวลสงออกดอกและแทงเขม ถวลสงไดรบนำไมพอเพยงจะทำใหผลผลตตำ

เรองท 2 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนและถวลสงฤดแลงจงหวดขอนแกน

ผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดฝนและฤดแลงจงหวดขอนแกน เรยบเรยงโดย นงสวญณน สปะม กลมวชกร สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท 3 สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท พนทจงหวดขอนแกน ป 2559/60 มพนทปลกถวลสง 2,987 ไร ครวเรอนทปลก 958 ครวเรอน ผลผลตเฉลย 376 กโลกรมตอไร พนทปลกมกทสด คอ อำเภอนำพอง และอำเภอสชมพ (สำนกงนเกษตรจงหวดขอนแกน,2560) เกษตรกรปลกถวลสงทงฤดฝน และฤดแลง ถวลสงมควมสำคญในระบบกรปลกพช เพระสมรถปลกสลบกบพชหลก สลบกบกรปลกออย มนสำปะหลง ในสภพไรฤดฝน และปลกในฤดแลงหลงเกบเกยวขว กรจำหนยสวนใหญในรปฝกสด และฝกแหง โดยมพอครวบรวมในทองถน และพอคจกพนทจงหวดใกลเคยง สวนใหญขนดพนทปลก 1-3 ไรตอครวเรอน ปญหกรผลตถวลสงจงหวดขอนแกน คอ สวนใหญปลกในสภพดนทรย

73

ควมอดมสมบรณตำ ผลผลตในทดอนคอนขงตำ ขดแคลนเมลดพนธคณภพ กรซอเมลดพนธจกพอคมปญหควมงอกตำ มโรคทตดมกบเมลดพนธ จงดำเนนกรทดสอบพนธ และเทคโนโลยกรผลตถวลสงตมคำแนะนำของกรมวชกรเกษตร ในพนท บนโคกไมงม ตำบลศรสข อำเภอสชมพ จงหวดขอนแกน เพอใหเกษตรกรเกบรกษพนธไวใชเอง ไดพนธทมคณภพ หมนเวยนพนธและกรผลตไดตลอดทงป ใหคงรกษพนทปลกถวลสงไดอยงเหมะสม เปนทงเลอกกรผลตใหเกษตรกรในพนท สมรถลดตนทนกรผลต และเพมผลตอบแทนแกเกษตรกร นำไปสกรพงตนเองไดอยงแทจรง

ฤดการผลตถวลสง เกษตรกรปลกถวลสงทงฤดฝนและฤดแลง ผลงนทดสอบดำเนนกร 3 ฤด ในป 2558-2560 โดยนำพนธทงเลอก ขอนแกน 84-7 และ 84-8 เปนพนธรบรอง รวมกบกรคลกเมลดปองกนกำจดโรคทตดมกบเมลดพนธ รวมกบกรปรบสภพดน ซงเปนเทคโนโลยคำแนะนำของกรมวชกรเกษตรเขไปทดสอบในพนท

แหลงนำา กรปลกในฤดฝนอศยนำฝนอยงเดยว สวนกรปลกในฤดแลงเกษตรกรอศยนำจกสระและบอขด นำจกบอบดล และนำจกคลองชลประทน ซงไมสมบรณนก

ลกษณะดน กรปลกในฤดฝนในสภพไรดนทรย สวนกรปลกในฤดแลงปลกหลงนสภพดนรวน และดนเหนยว

การเตรยมดน ไถดน 1-3 ครง ยกแปลงปลกขนดแปลงกวง 1.5-3 เมตร ควมยวตมสภพพนท รองสง 30-50 เซนตเมตร

การเตรยมเมลดพนธ กอนปลกคลกเมลดดวยสรเคมปองกนกำจดเชอร

พนธทเหมาะสม ผลจกกรดำเนนงน สมรถสรปเปนองคควมรกรผลตถวลสงเฉพะพนทจงหวดขอนแกน คอ ถวลสงทใหผลผลตสง และมศกยภพในพนท ไดผลผลตใกลเคยงกบพนธขอนแกน 6 คอ พนธขอนแกน 84-8 โดยเกษตรกรยอมรบถวลสงพนธขอนแกน 84-8 เพระปลกขยยพนธไวเองมกขน รวมทงกระจยพนธไปยงเกษตรกรในพนท

74

ใกลเคยงมกกว 20 รย พนท กว 50 ไร แมวฝกจะเลกกวพนธขอนแกน 6 แตฝกยว สวนใหญม 3-4 เมลด จกกรดำเนนงนในพนทตำบลศรสข จงหวดขอนแกนทง 3 ฤด พนธขอนแกน 84-8 ใหผลผลตฝกสด 400-1,360 กโลกรมตอไร และมขอด คอ ใหผลผลตสงใกลเคยงกบพนธขอนแกน 6 ฝกยว สวนใหญฝกม 3-4 เมลด รสชตด พอคทรวบรวมชอบ โดยใหรคสงกวพนธขอนแกน 6 เลกนอย ขวปลดงย เปลอกบง กะเทะงย แตมเงอนไข คอ เหมะสำหรบกรปลกในสภพไรฤดฝน ดนทรย หรอรวนปนทรย กรปลกหลงนดนเหนยวจะเกบเกยวยก เพระขวเประขดงย และงอกในแปลง สวนพนธขอนแกน 84-7 แมวผลผลตจะใกลเคยงกบพนธขอนแกน 6 และ ขอนแกน 84-8 แตฝกเลก ม 2 เมลด อยเกบเกยวยว รสชตไมคอยด ขวและฝกเหนยว ทำใหไมไดรบควมนยมจกเกษตรกร

การใสปย ใสปยเคมสตร 15-15-15 อตร 25-40 กโลกรมตอไร ป 2559 และ ป 2559/60 บงรยใสปยเคมสตร 12-24-12 อตร 20-25 กโลกรมตอไร บงรยใสปยอนทรย รวมกบพนอหรเสรมทงใบดวย สำหรบปยสตร 12-24-12 หซอยก เกษตรกรสวนใหญจงนยมใส ปยเคมสตร 15-15-15

การกำาจดวชพช เกษตรกรกำจดวชพชโดยใชแรงงน โดยกำจดวชพชหลงถวลสงงอก 10-20 วน และกอนลงเขม ถวลสงอย 30-40 วน บงรยมกรพนโคนพรอมกบกรกำจดวชพช

การใหนำา กรปลกในฤดฝนอศยนำฝนอยงเดยวไมมกรใหนำ สวนกรปลกในฤดแลงเกษตรกรใหนำทก 7-10 วน หรอทก 10-15 วน โดยปลอยตมรอง

การเกบเกยว เกบผลผลตเมอถวลสงอย 90-110 วนผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน ผลกรวเคระหขอมลดน

ผลผลต และองคประกอบผลผลต ไดแก หลมตอไร ฝกตอหลม ผลผลตฝกสด ผลผลตฝกแหง เปอรเซนตกะเทะ และนำหนก 100 เมลด พบว ถวลสงฤดแลง ป 2558/59 และฤดแลง ป 2559/60 เกษตรกรปลก

75

พนธขอนแกน 6 ,u-okfg,]Hff9 นำหนก 100 เมลดเฉลยสงกวพนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 อยงชดเจน ถวลสงฤดฝน ป 2559 จำนวนหลมตอไร จำนวนฝกตอหลม ผลผลตฝกสด และนำหนก 100 เมลด ของพนธขอนแกน 6 สงกว พนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 อยงมนยสำคญทงสถต ผลกรวเคระหขอมลทงเศรษฐศสตร ถวลสงฤดแลง ป 2558-2560 กรปลกพนธขอนแกน 6 มผลตอบแทนเฉลย 14,104 บทตอไร ค BCR เฉลย 2.93 กรปลกพนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 มผลตอบแทนเฉลย 12,747 บทตอไร ค BCR เฉลย 2.82

ภาพท 9 กรผลตถวลสงฤดแลงและฤดฝน

จงหวดขอนแกน

การยอมรบเทคโนโลย ผลจกกรนำเทคโนโลยดนพนธ และกรจดกรจดกรศตรถวลสง ของกรมวชกรเกษตรไปดำเนนกรในพนทจงหวดขอนแกน พบว กรปลกพนธขอนแกน 6 ใหผลผลตสงกวพนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 และนำหนก 100 เมลด พนธขอนแกน 6 สงกว พนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 อยงชดเจน ซงกเปนไปตมศกยภพของพนธ เกษตรกรยอมรบกรคลกเมลดกอนปลก เพอปองกนปญหโรคทตดมกบเมลดพนธ สำหรบกรพนสรเคมปองกนกำจดเพลยไฟซงเปนพหะของไวรสยอดไหม ไมมควมจำเปนในถวลสงพนธขอนแกน 6 เพระมคณสมบตทนทนตอโรคยอดไหม

76

การนำาไปใชประโยชน ผลจกกรทดสอบ พบว ถวลสงพนธ ขอนแกน 84-8 มศกยภพในกรเปนพนธทงเลอกใหเกษตรกรในพนท ซงเกษตรกรยอมรบ โดยกรเกบและขยยพนธไวใชเอง รวมทงกระจยพนธไปยงเกษตรกรใกลเคยงทไมไดรวมกรทดสอบ โดยปลกถวลสงพนธขอนแกน 84-8 ทงในฤดฝนและฤดแลง มกรหมนเวยนเมลดพนธไวใชเองในพนท ซงเปนแนวทงในกรลดตนทนกรผลต และพงตนเองไดอยงแทจรง

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต กรปลกในฤดแลงมกพบปญหขดนำทำใหไดผลผลตตำกวกรปลกฤดฝน เนองจกขดแหลงนำเสรม ระบบชลประทนในพนทยงไมสมบรณ

เรองท 3 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดชยภมผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดแลงจงหวดชยภม

เรยบเรยงโดย นงศศธร ประพรหม ศนยวจยและพฒนกรเกษตรชยภม สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท กรทดสอบเทคโนโลยกรผลตถวลสงจงหวดชยภม ระหวงป 2554-2558 ดำเนนกรท ตำบลนฝย อำเภอเมอง และตำบลตลดแรง อำเภอบนเขว ซงเปนแหลงผลตถวลสงทสำคญแหลงหนงของจงหวดชยภม ลกษณะภมประเทศโดยทวไป เปนภเขทรบสงดนเหนอลดตำลงสทงดนทศใตของตำบล ทำใหสภพพนทดนทศใตเปนทรบลม เหมะแกกรทำน และกรปลกพชหลงน

ฤดการผลตถวลสงฤดแลง ธนวคมถงพฤษภคม หลงเกบเกยวขว

แหลงนำา แหลงนำทใชทำกรเกษตรไดจก เขอนลำประทว ไหลลงสองเกบนำลำชอระกมลำหวยไหลผนพนทและมบงแหงใชกงหนพลงนำขนดใหญทดนำเขสแปลงเพอทำกรเกษตร

ลกษณะดน กลมชดดนทพบในเขต บนโนนดพฒน ตำบลนฝย สวนใหญเปนกลมชดดนท 17 เกดจก เนอดนเปนพวกดนรวนละเอยด

77

เนอดนบนเปนดนรวนปนทรยหรอดนรวน ดนลงเปนดนรวนเหนยวปนทรยหรอดนรวนเหนยว ดนมสนำตลออนถงสเท พบจดประสนำตล สเหลอง หรอสแดงปะปน บงแหงอจพบศลแลงออน ดนมควมอดมสมสมบรณตมธรรมชตตำ เชน ชดดนรอยเอด เรณ เนอดนเปนดนรวนปนทรยหรอดนทรยปนดนรวน สนำตลปนเทหรอสนำตล และกลมชดดนทพบเปนสวนใหญของบนโนนมะเกลอ ไดแก กลมชดดนท 18 เนอดนบนเปนพวกดนรวนปนทรยหรอดนรวน ดนลงเปนดนรวนเหนยวปนทรย หรอดนรวนเหนยว ดนมสนำตลออนถงสเท พบจดประพวกสนำตล สเหลอง หรอสแดงปน ดนมควมสมบรณตมธรรมชตตำ นอกจกนนยงพบกลมชดดนท 36 พบบรเวณพนทดอนทมสภพพนทเปนลกคลนลอนลดจนถงเนนเขเนอดนเปนดนรวนละเอยดทมเนอดนบนเปนดนรวนปนทรย หรอดนรวน สวนดนลงเปนดนรวนเหนยวปนทรยหรอดนรวนเหนยว ดนมสนำตล สเหลองหรอแดง และอจพบจดประสตงๆ ในชนดนลง ดนมควมอดมสมบรณตมธรรมชตคอนขงตำถงปนกลง ไดแก ชดดนเขสวนกวง ชดดนสคว สวนบนหลบโพธ ตำบลตลดแรง พบสวนใหญกลมชดดนท 35 พบบรเวณพนทดอนทมสภพพนทเปนลกคลนจนถงเนนเข หรอเปนพนทภเข เนอดนเปนพวกดนรวนละเอยดทมเนอดนบนเปนดนรวนปนทรย สวนดนลงเปนดนรวนเหนยวปนทรย ดนมสนำตล สเหลองหรอแดง และอจพบจดประสตงๆ ในชนดนลง ดนมควมอดมสมบรณตมธรรมชต

การจดการดน กอนปลกเกบตวอยงดนเพอวเคระหสมบตทงเคม บนโนนดพฒน ตำบลนฝย พบว ค pH อยระหวง 5.00-5.63 ปรมณอนทรยวตถในดนอยระหวงรอยละ 0.46-0.78 ปรมณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวง 2.95-9.62 มลลกรมตอกโลกรม ปรมณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวง 9-25 มลลกรมตอกโลกรม ผลกรวเคระหดนพนททดสอบเปนดนทมสภพเปนกรดจด มปรมณอนทรยวตถ ฟอสฟอรสและโพแทสเซยมตำ บนโนนมะเกลอ ตำบลนฝย อำเภอเมองมคควมเปนกรดเปนดงของดน pH อย

78

ระหวง 5.35-6.90 ปรมณอนทรยวตถในดน รอยละ 0.26-0.86 ปรมณฟอสฟอรสทเปนประโยชน อยระหวง 1.18-67.9 มลลกรมตอกโลกรม ปรมณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวง 24-138 มลลกรมตอกโลกรม จกกรวเคระหตวอยงดน บนหลบโพธ ตำบลตลดแรง อำเภอบนเขวพบว มค pH อยระหวง 5.71-6.50 ปรมณอนทรยวตถในดนอยระหวงรอยละ 0.49-1.32 ปรมณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวง 5.05-114.5 มลลกรมตอกโลกรม ปรมณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวง 48-92 มลลกรมตอกโลกรม ผลกรวเคระหดนพนททดสอบเปนดนทมควมเปนกรดเลกนอยถงปนกลง ปรมณอนทรยวตถอยในระดบตำถงปนกลง ฟอสฟอรสอยในระดบตำและสงมก สวนโพแทสเซยมอยในระดบปนกลงถงสง

การเตรยมดน ไถพรวนดนกอนปลกใหลกประมณ 10-20 ซม. เพอกำจดวชพชและตกดน 7-14 วนจกนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองปลกสง 20-25 เซนตเมตรเพอใหนำไดสะดวกและงยตอกรกำจดวชพช

การเตรยมเมลดพนธ คลกเมลดดวยปยชวภพไรโซเบยม อตร 200 กรมตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม โดยไมแชเมลดดวยนำกอนปลก อตรเมลดพนธ 28-30 กโลกรมตอไร โดยอตรกรหยอดเมลด 2 เมลดตอหลมระยะตน 10-20 ซม. ระยะแถว 40-60 ซม.

พนธทเหมาะสม ขอนแกน 6 ขอนแกน 84-7 การใสปย หลงปลก 20-25 วน ใสปยตมควเคระหดนโดยใช

อตรปยไนโตรเจน (N) 0-3 กโลกรมตอไร ฟอสฟอรส(P2O5 ) 3-9 กโลกรมตอไร และโพแทสเซยม (K2O) 0-3 กโลกรมตอไร คดเปนปรมณปยเคมทตองกรใชสตร 46-0-0 จำนวน 0-4 กโลกรมตอไร 18-46-0 จำนวน 7-20 กโลกรมตอไร และ 0-0-60 จำนวน 0-5 กโลกรมตอไร โดยโรยขงแถวแลวพรวนดนกลบ หลงปลก 40-45 วน ชวงออกดอกและลงเขมใสยปซม 50 กโลกรมตอไร

79

การพรวนดน พรวนดนขงแถวถวลสงหลงออกดอกและกอนแทงเขม ชวง 30-40 วนหลงงอก เพอปรบหนดนใหเหมะสมตอกรแทงเขมและสรงฝก ไมควรพรวนดนกลบกงแรก เพระจะทำใหกรออกดอกและกรตดฝกลดลง

การใหนำา ใหนำตมรองหลงปลกทก 7 วนในเดอนแรก หลงจกนนใหทก 10 วน สงถงระดบเศษ 3 สวน 4 ของ ควมลกรอง โดยไมตองระบยนำออกโดยเฉพะชวงระยะออกดอก ระยะสรงเขม และระยะตดฝกสรงเมลดระยะดงกลวเปนชวงทถวลสงตองกรนำมก

การเกบเกยว เกบเกยวเมออย 113-115 วน ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน จกกรดำเนนงน

ทดสอบเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงในพนทจงหวดชยภม ระหวงป 2554-2558 ซงเปนกรปลกถวลสงฤดแลง หลงเกบเกยวขว ในเขตชลประทน วธทดสอบปฏบตตมคำแนะนำของกรมวชกรเกษตร โดยใชถวลสงพนธขอนแกน 6 หรอ พนธขอนแกน 84-7 คลกเมลดดวยเชอไรโซเบยมอตร 200 กรมตอเมลด 15 กโลกรม ใสปยเคมสตร 12-24-12 อตร 25 กโลกรมตอไรหรอใสปยตมควเคระหดน และใสยปซมอตร 50 กโลกรมตอไรชวงออกดอกและลงเขม เปรยบเทยบกบวธปฏบตเดมของเกษตรกร พบววธทดสอบไดผลผลตฝกแหงเฉลย 337 กโลกรมตอไร รยไดเฉลย 11,407 บทตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 4,993 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 6,914 บทตอไร วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 295 กโลกรมตอไร รยไดเฉลย 8,815 บทตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 8,815 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 4,670 บทตอไร จกกรวเคระหอตรสวนของรยไดตอกรลงทน (Benefit Cost Ratio :BCR) พบว วธทดสอบและวธเกษตรกร เฉลย 2.56 และ 1.80

การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรมควมพงพอใจในกรใชเทคโนโลยในกรจดกรระดบมกรอยละ 45-70 ไดแก วธกรใสยปซมชวงออกดอกและลงเขม กรใสปยตมควเคระหดน สวนลกษณะพนธทนำเขมทดสอบพนธขอนแกน 84-7 เกษตรกรพงพอใจในระดบมกและ

80

ปนกลงรอยละ 35-45 ระดบนอยรอยละ 20-57 ลกษณะพนธเปนทตองกรของตลดและควมพงพอใจในเรองของรคในระดบปนกลงรอยละ 20 เนองจกพนธขอนแกน 84-7 มขนดของฝกและเมลดเลกกวพนธขอนแกน 6 ทำใหมปญหในเรองแรงงนเกบเกยว เพระผรบจงเกบถวลสงจะชอบพนธขอนแกน 6 ทเกบไดเรวกว ขวไมเหนยวเหมอนพนธขอนแกน 84-7 เกษตรกรพอใจในพนธขอนแกน 6 ทนำเขไปทดสอบในระดบมกเฉลยรอยละ 65 ระดบปนกลงรอยละ 31 และระดบนอยรอยละ 4 ลกษณะทเกษตรกรพงพอใจในระดบมกรอยละ 100 ไดแก อยเกบเกยว รองลงมรอยละ 80 ไดแก ลกษณะทรงตรง ลกษณะฝก กรตดฝกดก ขนดฝกโตและรสชตหลงตม รอยละ 60 ไดแก ลกษณะสเปลอกหลงตมและผลผลตฝกแหง กรตนทนตอโรคและแมลง ดงนนจงมเกษตรกรพอใจทจะเกบเมลดพนธไวใชเองในระดบมกถงรอยละ 80 นอกจกนน รคและควมตองกรของตลดในทองถนอยในระดบมกรอยละ 80 ซงเทคโนโลยในเรองของพนธอจแตกตงกนไปในแตละพนท ขนอยกบควมเหมะสมของสภพดน ควมชน และควมตองกรของตลดในแตละแหง ดงนนกรยอมรบเทคโนโลยในเรองของพนธอจจะตองคำนงถงปจจยสภพแวดลอมอนๆ ดวย เชน ควมตองกรของตลด กรปฏบตในชวงเกบเกยว ซงมควมสำคญเชนเดยวกบเทคโนโลยในกรเพมประสทธภพกรผลตในพนทจงหวดชยภม

81


ชยภม

การนำาไปใชประโยชน เกษตรกรรวมทดสอบ ป 2554-58 รวม 15 รย ป 2556 มกรขยยผลไปยงเกษตรกรพนทใกลเคยง 20 รย ป 2557-58 มกรขยยผลไปยงเกษตรกรพนทใกลเคยง 10 รย เกษตรกรผปลกถวลสงหรอเกษตรกรทตองกรลดพนทกรทำนปรง สมรถนำเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงในเรองของพนธ กรจดกร กรใสปยตมควเคระหดน ไปปรบใชในพนทเพอสรงรยไดหลงกรทำน หรอเพมควมอดมสมบรณใหกบดน ซงปรมณควมตองกรเมลดพนธในชวงปลกฤดแลง ยงมควมตองกรเมลดพนธสง เกษตรกรสมรถนำเทคโนโลยไปปรบใชในกรผลตเมลดพนธเพอกรค ซงทำใหเกดควมเชอมโยงระหวงผผลตและผขย เปนกรผลตถวลสงอยงครบวงจรในพนทจงหวดชยภม

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ปญหสำคญในกรปลกถวลสงในชวงป 2557-2558 ไดแก สภพฝนแลง นำในเขตชลประทนมนอย ถงแมถวลสงเปนพชทใชนำนอย แตในระยะวกฤต คอ ชวงออกดอกและแทงเขม มกประสบปญหกรขดแคลนนำในชวงเดอนมกรคมถงกมภพนธของทกป หกไดรบนำไมพอเพยงจะทำใหผลผลตตำ ดงนนในกรวงแผนกรผลตตองมกรบรหรจดกรนำเพอกรเกษตร หรอมแหลงนำเสรมเพอเพมประสทธภพในกรปลกถวลสงในฤดแลงจงหวดชยภม

82

เรองท 4 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดมกดาหาร

ผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดแลงจงหวดมกดหร เรยบเรยงโดย นงสวพกล ซนพม ศนยวจยและพฒนกรเกษตรมกดหร สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท กรปลกถวลสงฤดแลงจงหวดมกดหร ปลกมกในอำเภอเมอง ดอนตล และดงหลวง เปนพนทเขตชลประทน และพนทรบนำจกแมนำโขง กรทดสอบเทคโนโลยทเหมะสมในกรเพมผลผลตถวลสงพนทจงหวดมกดหร ป 2557-2558 ดำเนนกรทดสอบทตำบลชะโนดนอยซงเปนพนทรบนำชลประทนองเกบนำหวยชะโนด อำเภอดงหลวง ปรมตรสมรถบรรจนำได 18.40 ลนลกบศกเมตรพนทชลประทน 16,000 ไร พนททำกรเกษตร 3,460 ไร

ฤดการผลตถวลสงสวนใหญเปนกรปลกพชหลงนหลงกรเกบเกยวขว ระหวงเดอนธนวคม-พฤษภคม

แหลงนำา เกษตรกรใชแหลงนำจกสระในไรน แมนำ ลำหวยธรรมชต และคลองชลประทน

ลกษณะดน ดนรวนปนทรย เหนยวปนทรย ควมอดมสมบรณตำ จกขอมลกรวเคระหดน ป2557-2558 พบว ดนมสภพเปนกรดมคควมเปนกรด-ดง อยระหวง 4.80-5.63 ปรมณอนทรยวตถในดนตำ อยระหวงรอยละ 0.2888-0.8168 ปรมณฟอสฟอรสทเปนประโยชน อยระหวง 2.29-106.21 มลลกรมตอกโลกรม ปรมณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวง 10-101 มลลกรมตอกโลกรม

การเตรยมดน กรเตรยมดน ไถตกดน 7-10 วน และไถพรวนอก 1 ครง ยกรองปลก สนรองปลกกวง 50-60 ซม. สง 20-25 ซม. ปลก 2-3 แถว/สนรอง ระยะตน 25-30 ซม. จำนวน 3-4 เมลด/หลม

การเตรยมเมลดพนธ แชนำกอนปลกดวยเชอรไตรโคเดอรมหรอ ใชสรเคมปองกนกำจดเชอรคลกเมลดกอนปลกใชปยชวภพไรโซเบยมคลกเมลดอตร 200 กรม ตอเมลดพนธถวลสง 15 กโลกรม

83

พนธทเหมาะสม ไทนน 9 ขอนแกน 6 การใสปย กรใสปยเคม สตร 12-24-12 อตร 25 กก./ไร สตร

15-15-15 อตร 25-50 กก./ไร หลงปลก 30-40 วน ปยคอก ปยหมก ใสรองพน อตร 500-1,000 กโลกรมตอไร กรปรบสภพดน โดโลไมท อตร 50-100 กโลกรมตอไร โรยยปซม อตร 50 กโลกรมตอไร ชวงถวออกดอก แทงเขม

การกำาจดวชพช กำจดวชพช 2 ครงดวยวธกล และพรวนดนกอนถวลสงออกดอก เพอปรบหนดนใหเหมะสมตอกรแทงเขมและสรงฝกไมควรพรวนกลบกงแรกเพระจะทำใหกรออกดอกและตดฝกลดลง

การใหนำา ใหนำแบบปลอยตมรอง ทก 7-10 วน ขนอยกบควมชนของดน

การเกบเกยว กลงเดอนเมษยนถงตนเดอนพฤษภคม พนธขอนแกน 6 มอยเกบเกยว 120-140 วน พนธไทนน 9 มอยเกบเกยว 90-110 วน ขนอยอณหภมในชวงฤดปลก

ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน เกษตรกรมตนทนกรผลตตำเนองจกมวตถดบผลตเองไดไมตองซอจกภยนอกมแรงงนในครวเรอนเพยงพอไมตองจง มตนทนนำเพยงพอแตยงขดควมรในกรผลตทถกตองเหมะสม ดนทปลกเสอมคณภพ จำเปนตองเพมธตอหร อนทรยวตถ และปรบสภพควมเปนกรดดง กรใชเทคโนโลยเรองกรคลกไรโซเบยมกอนปลกใสปยตมคำแนะนำของกรมวชกรเกษตรและโรยยมซม ชวงออกดอกแทงเขม ทำใหเกษตรกรมผลผลตเพมขน โดยผลผลตผลผลตฝกสดของเกษตรกรเพมจก 400-800 กโลกรมตอไร เปน 510-767 กโลกรมตอไร ผลผลตเฉลย 721 กโลกรมตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 3,565 บทตอไร มรยไดเฉลย 12,257 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 8,694 บทตอไร สดสวนรยไดตอกรลงทน (BCR) 3.44 แมวตนทนจะเพมขนจกเดมผลผลตเฉลย 653 กโลกรมตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 3,109 บทตอไร มรยไดเฉลย 11,101 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 7,989 บทตอไร สดสวนรยไดตอกรลงทน (BCR) 3.57

84


มกดหร

การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรใหกรยอมรบเทคโนโลยกรผลตถวลสง ไดแก พนธ กรยกรอง และกรใหนำ รอยละ 100 เนองจกพนธขอนแกน 6 มเมลดโต ผลผลตด เกบเกยวงย สวนกรยกรองปลกทำใหสะดวกตอกรใหนำ พนทลมมนำขง กรยกรองชวยลดอตรกรเกดโรคเนได กรใหนำกอนปลกจะชวยใหเมลดถวงอกด

การนำาไปใชประโยชน เกษตรกรทรวมโครงกรกรทดสอบเทคโนโลยทเหมะสมในกรเพมผลผลตถวลสงพนทจงหวดมกดหร ป 2557-2558 ดำเนนกรทดสอบทตำบลชะโนดนอย อำเภอดงหลวง เกษตรกรรวมโครงกรทดสอบป 2557 จำนวน 5 รย ป 2558 จำนวน 10 รย โดยเปนรยเดม จำนวน 4 รย เกษตรกรเขรวมดำเนนกรจำนวน 10 รย รยละ 1 ไร เกษตรกรรวม 14 รย ถอเปนแปลงตนแบบ เปนแหลงเรยนรกรผลตถวลสงสำหรบเกษตรกรรยอนๆในพนทขงเคยง และกลมผปลกถวลสงพนทจงหวดมกดหร

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต

85

1. เกษตรกรควรคลกเมลดกอนปลกดวยสรเคมปองกนกำจดโรคโคนเนขดกอนปลก และพนสรเคมปองกนกำจดเพลยออน เพลยจกจน และไรแดงใหทนเวลหกพบกรระบด

2. ขดแคลนนำในกรปลกฤดแลง ชวงเดอนกมภพนธ จะกระทบผลผลต ทำใหผลผลตตำ

3. กรปลกถวลสงฤดแลง เกษตรกรควรวงแผนกรปลกใหสมรถเกบเกยวกอนฝนตก ปองกนผลผลตเสยหยจกฝนแรกของป

4. ควรมกรรวมกลมเพอขยผลผลต

เรองท 5 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดสกลนคร

ผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดแลงจงหวดสกลนคร เรยบเรยงโดย นงสวศรรตน เถอนสมบต ศนยวจยและพฒนกรเกษตรสกลนคร สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท กรผลตถวลสงจงหวดสกลนคร ในฤดฝนปลกในพนทดอนอศยนำฝน ฤดแลงปลกในพนทนหลงกรเกบเกยวขว

ฤดกาลผลตถวลสง ปลกถวลสงฤดแลงระหวงเดอนพฤศจกยน-พฤษภคม

แหลงนำา ฤดแลงใชนำชลประทนลกษณะดน ดนรวนปนทรย ดนรวนปนเหนยว คควมเปนกรด-

ดงของดนอยระหวง 4.83-6.46 ปรมณอนทรยวตถในดนอยระหวง 0.86-2.15 ปรมณฟอสฟอรสทเปนประโยชน อยระหวง 2-95 มลลกรมตอกโลกรม ปรมณโพแทสเซยมทแลกเปลยนได อยระหวง 10-101 มลลกรมตอกโลกรม

การเตรยมดนและการปลก ไถตกดนประมณ 7-10 วน ไถพรวนใหดนแตกละเอยด ในฤดแลงยกรองปลก สนรองกวง 50-70 เซนตเมตร ปลก 2 แถว กรปลก ระยะระหวงตน 20-30 เซนตเมตร หลมละ 3-4 เมลด

86

การเตรยมเมลดพนธ ใชสรเคมปองกนกำจดเชอรคลกเมลดพนธกอนปลก

พนธทเหมาะสม ไทนน 9 ขอนแกน 84-8การใสปย ใสปยเคมสตร 12-24-12 อตร 25 กโลกรมตอไร หรอ

ปยเคมสตร 15-15-15 อตร 25-30 กโลกรมตอไร ใสรองพนหรอหลงปลก 15 วน และโรยยปซม อตร 50 กโลกรมตอไร ในระยะลงเขม

การกำาจดวชพช กำจดวชพชและพรวนดนกอนถวลสงออกดอก เพอปรบหนดนใหเหมะสมตอกรลงเขมและสรงฝก

การใหนำา ใหนำตมรองทก 7-10 วน ขนอยกบควมชนของดน ระดบนำทใหสง 3 ใน 4 ของสนรอง

การเกบเกยว ตนเดอนเมษยน ถงตนเดอนพฤษภคม ผลผลต ตนทน รายได และผลตอบแทน กรผลตถวลสงฤดแลง ป

2560 ถวลสงพนธขอนแกน 84-8 ใหผลผลตฝกสดเฉลย 768 กโลกรมตอไร จำนวนหลมเกบเกยวเฉลย 20,000 หลมตอไร จำนวนฝกดเฉลย 21 ฝกตอหลม ตนทนกรผลตเฉลย 7,611 บทตอไร รยได 19,200 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 11,589 บทตอไร ถวลสงพนธไทนน 9 ใหผลผลตฝกสดเฉลย 712 กโลกรมตอไร จำนวนหลมเกบเกยวเฉลย 20,600 หลมตอไร จำนวนฝกดเฉลย 25 ฝกตอหลม ตนทนกรผลตเฉลย 6,439 บทตอไร รยได 17,800 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 11,361 บทตอไร ดนกรตลดเกษตรกรจำหนยถวลสงในรปฝกสดรคเฉลยกโลกรมละ 25 บท และจำหนยฝกแหงรคกโลกรมละ 30-40 บท

87

ภาพท 12 กรผลตถวลสงฤดแลงและฤดฝน

จงหวดสกลนครการยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรมควมพงพอใจในกรใชเทคโนโลย

ดนกรจดกรธตอหรรองโดยกรใสยปซมในชวงกรลงเขมมควมพอใจในระดบมก ดนพนธเกษตรกรมควมพงพอใจถวลสงพนธขอนแกน 84-8 ในระดบปนกลง เนองจกลกษณะฝกยว มจำนวนเมลดตอฝก 3-4 เมลด นำหนกผลผลตฝกสดคอนขงสง แตมขอจำกด เนองจกขวฝกไมเหนยวทำใหฝกหลดงย สญเสยผลผลตในดนสงกวพนธไทนน 9

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ปญหสำคญของกรผลตถวลสง คอ ควมแปรปรวนของสภพฟอกศ เนองจกปญหควมแหงแลง นำไมเพยงพอในกรผลตตลอดฤดปลก แมวอยในเขตชลประทน นำชลประทนอจไมเพยงพอตอกรเพะปลก ทำใหเกษตรกรตองเลอนเวลปลกใหเรวขน เพออศยควมชนในดนหลงกรเกบเกยวขว และสรงแหลงพกนำ เชน บอนำ เพอเกบกกนำสำรองไวใชใหเพยงพอ

เรองท 6 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนพนทจงหวดอดรธาน

ผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธน เรยบเรยงโดย อมฤต วงษศร ศนยวจยและพฒนกรเกษตรอดรธน สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท กรปลกถวลสงในพนทจงหวดอดรธนในฤดฝน เปนกรปลกทกระจยตวอยในพนทหลยอำเภอโดยกรปลกหมนเวยนกบกรปลกออยในชวงออยไถรอตอและพกดน เกษตรกรจะปลกเพอบรโภค ทำพนธในฤดแลงและขยเปนถวฝกตม หรอถวฝกสด โดยจำหนยใหพอคทองถน และประชชนทนยมบรโภคถวตม

88

แมมมลคไมมกแตกระจยอยทวไปในทกชมชนททำกรเกษตร พนธทเกษตรกรใช คอ พนธพนเมองเดมม 3-4 เมลดตอฝก เปลอกเมลดสชมพ แดง พนธไทนน 9 พนธขอนแกน 5 พนธขอนแกน 6 เปนตน เกษตรกรใชประโยชนทงเปนถวฝกตม และถวฝกแหง

การเตรยมดน ไถดะ ผล 3-4 จำนวน 1 ครง ไถแปร ผล 6-7 จำนวน 1 ครง ไถพรวน ผล 7 หรอ จอบหมน จำนวน 1 ครง กรยกรองปลกในฤดฝนเปนสงสำคญ เนองจกพนทสวนมกจะไมสมำเสมอ ถวลสงเปนพชทออนแอตอนำทวมขง และเสยงกบกรเกดโรค กรแทงเขม ทำใหกรเจรญเตบโตไมด กระทบกบผลผลต กรยกรองปลกจะทำใหกรระบยนำด นำไมทวมขงแปลง สะดวกในกรเขดำเนนงนในแปลง เชน กำจดวชพช พนสรเคม เกบเกยวผลผลต ควมกวงของสนรองกรณดนทรย หรอดนรวนปนทรย ทำแปลงใหกวง 3 เมตร ปลกไดประมณ 5-6 แถว พนทดนรวนหรอดนรวนเหนยวยกรองแปลงกวง 0.75-1.25 เมตร ปลก 2-3 แถว

การปลก จะปลกดวยเมลด หลมละ 2-3 เมลดการเตรยมเมลดพนธกอนปลก กอนปลกคลกดวยสรปองกนเชอ

ร เชน สรเมทแลกซล เพอปองกนเชอรทตดมกบเมลด การกำาจดวชพช กรปลกถวลสงฤดฝนในจงหวดอดรธน

เกษตรกรสวนมกพนสรเคมควบคมวชพชกอนงอกหลงปลกเสรจ เชน อะลคลอร เมโทลคลอร เปนตน และมกรกำจดวชพชดวยมอหรอวธกล เชน จอบ เครองตดหญ

การใชปยเคม เกษตรกรมกรใสปยตมคำแนะนำบง แตกรปลกถวลสงฤดฝนสภพไรหลงเกบผลผลตออย อจไมตองใสปยเคม เพระเปนกรเพมตนทนกรผลต ในชวงออกดอกแทงเขมหรอปรมณฝนตกมกตดตอกน อจกระทบกบผลผลตถวลสง เกษตรกรนยมใชปยสตร 15-15-15 อตร 20-25 กโลกรมตอไรและบงรยมกรปรบสภพดนดวยปนโดโลไมท อตร 50-100 กโลกรมตอไร

89

โรคและแมลง โรคทสำคญของถวลสงในฤดฝน คอ โรคทเกดจกเชอรทตดมกบเมลดพนธ และในสงแวดลอม เชน โรคโคนเนขด โรคลำตนเน หรอโรคโคนเนขว ซงเปนโรคทตองปองกน เชนใชสรเคมคลกเมลดกอนปลก กรเปลยนพนทปลก ไมปลกซำในพนทเดม กรกำจดเศษซกพชออกจกแปลงปลก กรไถตกดนอยงนอย 7-14 วน เพอลดปญหโรค ซงจะชวยไดในระดบหนง ทสำคญเกษตรกรควรหมนตรวจแปลงถพบกรระบดตองขดออกมเผทำลยเพอไมใหลกลมตอไป แมลงทสำคญ ถวลสงฤดฝนแมลงทสำคญ คอ เสยนดนและปลวก

ภาพท 13 กรผลตถวลสงฤดฝนจงหวด

อดรธน

ผลผลต ตนทน รายได และผลตอบแทน จกงนทดสอบในพนท ตงแตปงบประมณ 2551-2559 ทอำเภอกดจบ โดยใชเทคโนโลยตมคำแนะนำของกรมวชกรเกษตร ดวยกรใชปยเคมสตร 15-15-15 อตร 25 กโลกรมตอไร รวมกบปนโดโลไมท อตร 100 กโลกรมตอไร ทำใหไดผลผลต และผลตอบแทนเพมขน ถวลสงพนธไทนน 9 ไดผลผลต 280 กโลกรมตอไร และผลตอบแทนเพมขน 2,200 บทตอไร ถไมมกรใสปจจยกรผลตทำใหไดผลผลต 203 กโลกรมตอไร และใหผลตอบแทน

90

เพยง 679 บทตอไร กรปลกถวลสงพนธขอนแกน 6 กเชนเดยวกน ไดผลผลต 285 กโลกรมตอไร ใหผลตอบแทนเพมขน 3,390 บทตอไร เมอไมใชปยและปนโดโลไมทใหผลผลตตำมกเพยง 186 กโลกรมตอไร ใหผลตอบแทน 1,800 บทตอไร สวนในพนทอำเภอกมภวป ปลกพนธขอนแกน 84-8 ใหผลผลตฝกสด 478 กโลกรมตอไร พนธขอนแกน 5 ใหผลผลตฝกสด 465 กโลกรมตอไร สวนพนธไทนน 9 ใหผลผลตฝกสด 240 กโลกรมตอไร ผลตอบแทน 7,800 10,640 บท และ 3,690 บทตอไร ตมลำดบ

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต กรปลกถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธนมพนทลดลงมกสเหต หลก คอ

1. พนททเหมะสมมจำกดสวนใหญปลกหมนเวยนสลบกบกรปลกออย

2. ฝนเปนปจจยทควบคมไมได ถฝนทงชวงเมอถวลสงออกดอกแทงเขมกจะทำใหผลผลตลดลง หรอมควมแลงยวนนถวลสงจะมปญหเมลดลบ หรอกรณฝนชกตกยวนน ดนฉำนำทำใหถวลสงยดทงลำตนมกตนจะยว กรออกดอกแทงเขมจะนอย ทำใหผลผลตตำ

3. เมลดพนธดหยก 4. รคผนผวนไมคงท มถวลสงจกประเทศเพอนบนเขมมสวน

แบงในตลด ทำใหเกษตรกรขดแรงจงใจในกรปลก5. ขดกรพฒนอยงตอเนองจกหนวยงนภครฐ เพระมลค

ตลดถวลสงนอยกวพชเศรษฐกจหลก ตลดใหมทเปนเยวชนไมนยมบรโภคถวลสง ทำใหกรขยยตลดเตบโตช

เรองท 7 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดอดรธาน ผลงนองคควมรเทคโนโลยกรผลตถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธน

เรยบเรยงโดย นงสวสทธนนท ประพธสวรรณ ศนยวจยและพฒนกรเกษตรอดรธน สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท กรทดสอบเทคโนโลยกรผลตถวลสงจงหวดอดรธน ระหวงป 2554-2558 ดำเนนกรท ตำบล

91

กดจบ อำเภอกดจบ ซงเปนแหลงผลตถวลสงทสำคญแหลงหนงของจงหวดอดรธน สวนใหญปลกเปนพชหลงน และจำหนยในรปถวฝกแหง อำเภอกดจบมกลมแปรรปถวลสงจำนวน 3 กลม ในเขตตำบลเมองเพย ตำบลกดจบ และตำบลขอนยง พนธทนยมปลกคอ พนธไทนน 9

การผลตถวลสงฤดแลง ธนวคมถงพฤษภคม หลงเกบเกยวขวแหลงนำา แหลงนำทใชทำกรเกษตรไดจกชลประทนหวยหลวง ลกษณะดน สวนใหญเปนกลมดนรวนละเอยดในทดอน ไดแกชด

ดนดอนไร (Dr) ดนซย (Ds) หงฉตร (Hc) โครช (Kt) มบบอน (Mb) สตก (Suk) วรน (Wn) และ ยโสธร (Yt) สภพพนท เปนลกคลนลอนลด เลกนอย ถงเปนลกคลนลอนลด ควมลดชน 2-8% เนอดน ดนบนเปนดนรวนปนทรย ดนลงดนรวนเหนยวปนทรย กรระบยนำดปนกลงถงด กรซบซมนำปนกลง กรไหลบของนำบนผวดนเรว กรจดกรดน กอนปลกเกบตวอยงดนเพอวเคระหสมบตทงเคม บนหนองโน ตำบลกดจบ อำเภอกดจบ จงหวดอดรธน พบว ค pH อยระหวง 5.41-6.18 5.00-5.63 ปรมณอนทรยวตถในดนอยระหวงรอยละ 0.35-0.86 ปรมณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวง 2.97-15.91 มลลกรมตอกโลกรม ปรมณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวง 22-57 มลลกรมตอกโลกรม ผลกรวเคระหดนพนททดสอบเปนดนทมสภพเปนกรดออน มปรมณอนทรยวตถ ฟอสฟอรสต ำ ปรมณโพแทสเซยมปนกลง

การเตรยมดน ไถพรวนดนกอนปลกใหลกประมณ 10-20 ซม. เพอกำจดวชพชและตกดน 7-14 วน จกนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองปลกสง 20-25 เซนตเมตร ปลกเพอใหนำไดสะดวกและงยตอกรกำจดวชพช

การเตรยมเมลดพนธ คลกเมลดดวยปยชวภพไรโซเบยม อตร 200 กรมตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม โดยไมแชเมลดดวยนำกอนปลก และคลกเมลดดวยสรปองกนกำจดเชอร ครเบนดซมรวมกบเมทแลค

92

ซล อตร 150-200 กรม ตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม อตรกรหยอดเมลด 2-3 เมลดตอหลมระยะตน 20-25 ซม. ระยะแถว 50 ซม.

การใสปย ใสรองพนหลงจกยกรอง โดยโรยตมรอง จกนนจงทำกลบปยพรอมแตงรอง ใชปยเคมสตร 12-24-12 หรอ 15-15-15 อตร 30 กโลกรมตอไร ชวงออกดอกและลงเขมใสยปซม 50 กโลกรมตอไร

การพรวนดน พรวนดนขงแถวถวลสงพรอมกำจดวชพชกอนถวลงเขม ชวง 30-40 วนหลงงอก เพอปรบหนดนใหเหมะสมตอกรแทงเขมและสรงฝก ไมควรพรวนดนกลบกงแรก เพระจะทำใหกรออกดอกและกรตดฝกลดลง

การใหนำา ใหนำตมรองหลงปลกทก 7-10 วนในเดอนแรก (พจรณควมชนในดนดวย) สงถงระดบเศษ 3 สวน 4 ของ ควมลกรอง หลงจกนนใหทก 10-14 วน โดยไมตองระบยนำออกโดยเฉพะชวงระยะออกดอก ระยะสรงเขม และระยะตดฝกสรงเมลดระยะดงกลวเปนชวงทถวลสงตองกรนำมก

การเกบเกยว พนธไทนน 9 เกบเกยวเมออย 90-110 วน ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน จกกรดำเนนงนทดสอบ

เทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงในพนทจงหวดอดรธน ระหวงป 2554–2558 เปนกรปลกถวลสงหลงนในเขตชลประทน วธทดสอบปฏบตตมคำแนะนำของกรมวชกรเกษตร โดยใชถวลสงพนธไทนน 9 คลกเมลดดวยครเบนดซมรวมกบเมทแลคซล อตร 150-200 กรม ตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม ใสปยเคมสตร 12-24-12 หรอ 15-15-15 อตร 30 กโลกรมตอไร และใสยปซมอตร 50 กโลกรมตอไรชวงออกดอกและลงเขม ใหผลผลตฝกแหงเฉลย 345 กโลกรมตอไร รยไดเฉลย 11,717 บทตอไร ตนทนกรผลตเฉลย 5,876 บทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 7,282 บทตอ อตรสวนของรยไดตอกรลงทนเฉลย 2.64

การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรใหกรยอมรบเทคโนโลยกรผลตถวลสง กรยอมรบพนธของกรมวชกรเกษตร พนธไทนน 9 กรยก

93

รองปลกและกรใหนำทกๆ 7-14 วน กรคลกเมลดกอนปลกดวยสรเมทแลกซล หรอ ครเบนตซม

การนำาไปใชประโยชน เกษตรกรรวมทดสอบ ป 2554-57 จำนวน 5 รย ป 2558 มกรขยยผลไปยงเกษตรกรพนทอำเภอบนดง 10 รย สมรถนำเทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสงในเรองของพนธ กรใสปย และกรยกรองปลก


อดรธน

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ปญหสำคญในกรปลกถวลสงในชวงป 2554-2558 1) ปรมณนำในเขตชลประทนมนอย ถงแมถวลสงเปนพชทใชนำนอย แตในระยะวกฤต คอ ชวงออกดอกและแทงเขม มกประสบปญหกรขดแคลนนำในชวงเดอนมกรคมถงกมภพนธของทกป หกไดรบนำไมพอเพยงจะทำใหผลผลตตำ 2) พนทปลกและผลผลตถวลสงของจงหวดอดรธนลดลงเนองจกเกษตรกรปรบเปลยนไปปลกพชอนทใหรคและผลตอบแทนดกว เชน ยงพร ออยโรงงน มนสำปะหลง

94

เอกสารอางองกรมวชกรเกษตร. 2545. เกษตรดทเหมะสมสำหรบถวลสง. โรงพมพ

ชมนมสหกรณกรเกษตรแหงประเทศไทยจำกด, กรงเทพมหนคร. 22 หน.

กรมวชกรเกษตร. 2547. ระบบกรจดกรคณภพ: GAP ถวลสง สำหรบเกษตรกร.

กรมวชกรเกษตร. ม.ป.ป. เพลยไฟ... ศตรพชอนตรยในอย. จดหมยขวผลใบ สบคนจก: http://doa.go.th/pibai/ pibai/n14/v_6-july/borkor.html

เตอนจตต สตยวรทธ มโนชย กรตกสกร และสทร สรสงห. 2539. แมลงศตรถวลสง. เอกสรเผยแพรจดทำโดยกลมนกวจยแมลงศตรถวลสง. ภยใตกรสนบสนนของโครงกรวจยถวลสง(CRSP Peanut). 72 หน

ทกษณ ศนสยะวชย. ม.ป.ป. เทคโนโลยกรผลตถวลสง. ศนยวจยพชไรขอนแกน กรมวชกรเกษตร

นลบล ทวกล วรยทธ ศรชมพนธ เพยงเพญ ศรวต อรอม สไว. 2556. ศกษวธปรบปรงคณภพเมลด พนธถวลสง. ในกรประชมวชกรพชไรวงศถวแหงชต ครงท 4. วนท 27-29 สงหคม 2556 ณ โรงแรมสมพรนรเวอรไซด อำเภอสมพรน จงหวดนครปฐม. กรมวชกรเกษตร กระทรวงเกษตร และสหกรณ. 365 หน.พรทพย แพงจนทร วรพร วงษศรวรรณ ญณน สปะม ศกดสทธ จรรยกรณ. 2560. ระบบกรปลกพชหลงเกบเกยวขว: ทงเลอกสทงรอด. เอกสรประกอบกรประชมวชกร สวพ.3 และ สวพ.4 งนวจยขบเคลอนนโยบย สเกษตรไทยยงยน. วนท 30-31 มนคม 2560 ณ โรงแรม รอยลพลคลฟบช อำเภอบนฉง จงหวดระยอง. 327 หน.

http://doa.go.th/pibai/

95

เพยงเพญ ศรวต นลบล ทวกล ทกษณ ศนสยะวชย สมจนตน ทมแสน และเทว เมลนนท. 2549. สถนกรณผลตถวลสงในจงหวดขอนแกนและพนทใกลเคยง.เอกสร กรประชมวชกรพชไรวงศถว แหงชตครงท 1 เรอง พชไรวงศถวเพอสขภพและควมพอ“เพยง ณ โรงแรมรมกกรสรอท อำเภอ” เมอง จงหวดเชยงรย ระหวงวนท 28-30 สงหคม 2549. 407 หน.วระ ภคอทย. 2528. กรตลดถวลสงในภคตะวนออกเฉยงเหนอ. หน 73-80. ในแกนเกษตรปท 13 ฉบบท 1 มกรคม-กมภพนธ 2528.วรช คงขำ และทรงพล สโพธ. ม.ป.ป. ถวลสง. กลมงนปองกนและกำจด

ศตรออย กองปองกนและกำจดศตรพช กรมสงเสรมกรเกษตร. สบคนจก: http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/ Clinic/plant/peanut/index.html

สำนกงนเกษตรจงหวดขอนแกน. 2560. รยงนขอมลกรผลต ตมแบบ รต.01 เดอน พ.ค.2559-เม.ย. 2560 กรมสงเสรมกรเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.อรย วรญวฒก . ม.ป.ป. เทคโนโลยกรเพมผลผลตถวลสง. สบคนจก:

eto.ku.ac.th/neweto/e-book/plant/rice/peanut3.pdfอสระ พทธสมม และพสทธ ประทมชต. 2557. กรควบคมแมลงศตร

ถวลสงทอศยอยในดนดวยยฆแมลง. สบคนจก: http://www.doa.go.th/research/attachment.php?aid=2360

อำนจ ชนเชษฐ. 2545. เทคโนโลยกรผลตถวลสง. สำนกวจยและพฒนกรเกษตรเขตท 6 จนทบร กรมวชกรเกษตร. 101 หน

Documents

doa.go.thoard3.doa.go.th/oard3/KM2560/KM21092560.docx · Web viewศ นย สารสนเทศการเกษตร (2548) รายงานว า ในการผล