138

BD HAZİRAN 2018

Nikola Tesla yalnızca bir dahi, mucit, mühendis ve bilim insanı değil, aynı zamanda tüm insan-

lığa elektrik sağlamayı amaçlayan, herkesin daha iyi ve barış içinde yaşadığı bir dünya düşleyen bir hümanistti. Bu yüzden onun küllerinin de bulunduğu, Sırbistan’ın başkenti Belgrad’daki Nikola Tesla Müzesi’ne yürürken heyecan duyuyorum. İki katlı, müstakil binada yer alan müzenin önünde fotoğ-raf çektiren küçük bir öğrenci grubunun yanından

Gezdikçe Gördükçeİzlen Şen Toker

Dünyayı aydınlatan dahinin huzurunda:

Nikola Tesla Müzesi

Nikola Tesla

139

BD HAZİRAN 2018

arşivini koruyarak anısını yaşatırken aynı zamanda da onun orijinal çalış-malarıyla ilgili bilimsel araştırma ve yayınlar yapıyor. 2015 yılında yenilenen Araştırma Merkezi ise öğrencilerin ve araştırmacıların tüm arşivin yer aldığı veri banka-sına dijital ortamda erişebilmesini sağlıyor. Tesla’ya ait 164.000’e yakın orijinal doküman, not, hesap-lama, çizim, mektup içeren arşiv ile kitaplar, dergiler, fotoğraflar ve kişisel eşyalar müzeye ait olsa da bu eşyaların çok az bir kısmı

geçip içeri giriyor; belirli saatlerde düzenlenen İngilizce tura bilet alıp, tur başlayana dek müzeyi kendim geziyorum.

Tesla’nın 1943 yılındaki ölümün-den sonra kişisel arşivi ve

eşyaları kızkardeşi Marica’nın oğlu olan yeğeni Sava Kosanovic’e kalmış. Onun bağışıyla Belgrad’a getirilen arşiv ve eşyaların bulun-duğu bu müze 20 Ekim 1955 yılında halka açılmış. Tesla’nın ölümünden sonra yakılan bedeninin külleri de 1957 yılında kalıcı olarak giriş katındaki özel bir bölümde sergilenmeye başlamış. Müze, Tesla’nın kişisel

Nikola Tesla'nın kişisel eşyalarının bulunduğu bölüm

Tesla’nın yaşamını anlatan film gösterimi

140

BD HAZİRAN 2018

binanın giriş katındaki bölümde sergileniyor. Birbirine geçişleri olan küçük bölümlerde Tesla’nın yaşam öyküsü; kitap, gözlük, şapka, eldiven, saat, yazı malze-meleri, kasa gibi kişisel eşyaları, elektriğin öyküsü, polifaz sistemi ve uygulamaları, Tesla bobini ve uygulamaları ile içinde küllerinin olduğu metal küre yer alıyor. Tur saati geldiğinde genç rehberimi-zin yönlendirmesi ile köşedeki sandalyelere oturup önce Tesla’nın yaşamını anlatan kısa bir film izli-yoruz. 10 Temmuz 1856’da Smiljan kasabasında doğan Sırp asıllı Amerikalı mucitin yaşamı hakkında bilgi ediniyor; ailesinin etkisinin, kitap sevgisinin, Avrupa’daki güçlü teknik eğitiminin ve Amerika’da yüksek maliyetli deneyler yapma imkânının buluşlarına katkısını görüyoruz. Budapeşte, Paris ve Amerika’daki çalışma dönemleri, Edison ile tanışması, Niagara Nehri

üzerindeki ilk hidroe-lektrik santrali ve diğer buluşları ile çalışmala-rını anlatan film, 1943 yılında 86 yaşında ölümüyle sonlanıyor.

Bu kez rehberi-miz odadaki maket-ler üzerinden onun buluşlarını anlatmaya başlıyor. Tesla’nın geliştirdiği elektronik motorun günümüzde çamaşır makineleri, saç kurutma makine-

leri gibi pek çok makinede kullanıl-dığını söylüyor. Onun anlattıklarını dinledikçe 1919 yılında Electrical Experimenter dergisine yazdığı 6 makaleden oluşan otobiyografisi “Buluşlarım” kitabında okudukla-rımı hatırlıyorum. Tüm buluşlarını önce kafasında hayal ettiğini, çizim-leri zihninde yapıp, aletleri zihninde çalıştırıp deneyip sonuçlandırdıktan sonra birebir uyguladığını okumak beni şaşırtmıştı.

Sonra rehberimiz bizi Tesla’nın 1898'de, Madison Square

Garden'da dünyaya gösterdiği ilk uzaktan kumandalı model teknenin maketinin önüne getiriyor. Tesla, teknenin içindeki radyo alıcısı sayesinde seyircilerin isteği doğrul-tusunda ileri gitme, sağa veya sola dönme, durma, geri gitme, ışıkları yakıp söndürme gibi çeşitli hareket-leri uzaktan kumanda ile yaptığında bu gösteri tüm seyircileri hayran bıraktığı gibi günlük gazetelerin ön

İlk alternatif akım motoru prototipi

141

BD HAZİRAN 2018

Gruptaki beş kişiyle birlikte kollarımızı havaya kaldırıp bize verilen floresan lamba-ları bobine doğru tutuyoruz. Rehberimizin bobini çalıştır-masıyla kablosuz elektrik ileti-miyle elimiz-deki lambalar

yanıyor. O an “Para benim için insanların ona atfettiği gibi bir değer taşımıyor. Ben bütün paramı, insanoğlunun hayatını kolaylaştı-racak icatlar yaptığım deneylerime yatırdım.” diyen Tesla’ya bir kez

sayfalarında da yer almış. İzleyici-lerin bir kısmı Tesla’nın bunu beyin gücüyle yaptığını düşünmüş. Oysa gerçek olan onun doğanın işleyişini bizim göremediğimiz bir yetenekle görebildiği ve buluşlarını da bu yönde yapabildiği idi. Bu kısa turun son bölümünde “Buluş, insanın yaratıcı beyninin en önemli ürünü. Yaptığım her şeyde bana rehberlik eden arzum, doğanın güçlerini insanlığa hizmet için kullana-bilme arzusudur.” diyen bilim insa-nının geliştirdiği Tesla Bobini’nin önüne geliyoruz. Rehberimiz “Kimler bu deneyin parçası olmak ister?” deyince hemen gönüllü oluyorum.

Tesla bobini ile yapılan deney deneyimi

Nikola Tesla: Bu yeni dünya, güçlülerin zayıfları, kötülerin iyileri istismar etmeyeceği, fakirlerin zenginlerin zorbalığıyla aşağılanmaya-cağı bir dünya olmalı.

142

BD HAZİRAN 2018

daha hayranlık duyuyorum. “Bilim insanı hemen sonuç

elde etmeyi amaçlamaz. O bu ileri fikirlerin kolayca ele alınacak olmasını beklememe-lidir. Onun çalışması tohumu eken birisi gibi olmalıdır gelecek için. Onun görevi sonraki gelenler için zemin hazırlamak ve yol göstermektir. O yaşıyor, uğraşıyor ve umut ediyor olmalı.” diyerek yaşadığı pek çok zorluğa rağmen pes etme-den, merak etmeye, düşünmeye, denemeye ve geliştirmeye devam ettiği için; buluşlarıyla yaşamımıza katkıda bulunduğu, gelecekle ilgili

öngörüleriyle gençlere ilham verdiği için onu saygıyla anıyorum.

Henüz hâlâ gerçek-leşmemiş olsa da, 1942 yılında defterine yazdığı şu nottaki dileklerine yürekten katılıyorum:

“Bu savaştan yeni bir dünya doğmalı, insanlı-ğın fedakârlıklarını haklı çıkaracak bir dünya. Bu yeni dünya, güçlülerin

zayıfları, kötülerin iyileri istismar etmeyeceği, fakirlerin zenginlerin zorbalığıyla aşağılanmayacağı bir dünya olmalı. Akıl, bilim ve sanat ürünlerinin bireylerin bencil servetler elde etmesine değil, tüm

insanlığın barış içinde yaşaması için topluma hizmet ettiği bir dünya. Bu yeni dünya, aşağılanmış ve ezilenlerin değil, eşit saygınlıkta ve insana saygı duyulan özgür milletlerin ve özgür insanların dünyası olmalı.”

Müzeden ayrılmadan önce yalnızca dünyamızı değil, zihinle-rimizi de aydınlattığı için ona çok teşekkür ediyorum. •

izlensentokerbd@gmail.com

Tesla'nın uzaktan kumanda ile yüzdürdüğü gemi maketi

İçinde Nikola Tesla'nın küllerinin buluduğu metal küre

• Nefretiniz elektriğe dönüştürülebilseydi, bütün dünyayı aydınlatırdı.

• Erdemlerimiz ve kusurlarımız birbirinden ayrılamaz, güç ve madde gibi. Onlar ayrıldığında insan bir hiçtir.

Nikola Tesla