M GIA BAN NGY * 1

2 * V TH HIN

M GIA BAN NGY * 3

4 * V TH HIN

EM GIA BAN NGAY Hoi ky * VU TH HIEN

TIENG QUE HNG tai ban ln I Mau ba va trnh bay : T PHONG

Virginia 2008

TAC GIA GI BAN QUYEN

M GIA BAN NGY * 5

6 * V TH HIN

M GIA BAN NGY * 7

V TC GI v TC PHM.

ho ti thng 4-2003, vi ti, V Th Hin ch l mt ci tn nh mi tn gi khc. Ti cha h bit g v ngi

mang tn ny, k c khi bt tay nhau ln u sau li gii thiu ca ngi bn. l mt bui ti ti San Jos khi chng ti cng c mt ti nh bn ti.

Ngy , ti va thot khi cuc sng bt bng ti Si Gn nhng li phi qua mt thi khong bit lp gia nhng bc tng bnh vin ti Virginia. C hi m rng tm nhn i vi ti ht sc hn ch, nht l xc nh v ngi v vic xung quanh.

Nhng tht l l ch sau ci bt tay, c hai chng ti u khng c thi e d thng c gia nhng ngi xa l. V th, my ngy sau gp li V Th Hin ti to son Ngi Vit Nam California, ti c cm tng gp li mt ngi bn c. Dp ny, V Th Hin i cng mt bn tr L Din c c gii thiu l va t Ba Lan qua. C hai chc chn cng ch bit v ti qua ci tn gi, nhng chng ti quy li nh ba ngi tng quen bit lu nm va c dp ti hi.

T ngy , tuy ng ai ny i, ti lun thy gia chng ti nh c mt rng buc no . Cm gic ny khin ti thng thc mc: Ti sao?

Trn thc t, gia chng ti l nhng khong cch vi vi v khng gian v cng vi vi hn v hng sng k t khi tt c cha ri khi tui tr th. Nu c mt tng ng, ti chc khng ngoi tm trng hn nhin ca hu ht lp tui chng ti vo thi din ra cuc th chin th hai. Thi , d cha bit chnh tr l g, thm ch cha th c mt ngh nh nhoi no v dn tc, v ch quyn v ch l nhng a tr mi bc vo cc lp Moyen Un, Moyen Deux, Suprieur tc cha qua bc tiu hc hu ht chng ti u ght ngi Php. Ngun ci no, tc ng no a n tm

C

8 * V TH HIN

trng ny l iu ti nay ti cha xc nh ni. Ngay gia khi b cun ht trong nhng tr chi th di, chng ti ght ngi Php mt cch t nhin nh ght cc m ph thu trong truyn ca Perrault, ca anh em nh Grimm hoc loi ma qui trong c tch mt tm trng gn nh hn nhin t ti.

Nhng, tm-trng-tng-ng-nu-c ny chnh l ng lc y chng ti vo cc hng ngc chiu khi ti tui trng thnh. Nhiu ngi chn hng ng khng Php do cng sn lnh o, nhiu ngi li thy cng sn l him ho cn loi tr trc khi loi tr ngi Php. Gia hai chn la l nhng ngi xc nh cn ng u cng mt lc vi c hai k th Php v cng sn. Cc hng i ny hin nhin khng rng buc chng ti m t chng ti vo th ng th nghch.

Thc mc v cm gic rng buc cn thm du hi v bn cnh chng ti l L Din c ngi bn thuc lp tui khng mang chung tm trng hn nhin ca chng ti, khng h c quyn chn la v ch l sn phm tt yu ca thi th.

Qua nhiu thi im, ti gp nhiu cu tr li. Nm 2004, ngi bn l ng B Triu ti H Ni vi Kiu

Duy Vnh v Nguyn Thiu Giang, ti nghe Kiu Duy Vnh pht biu: V Th Hin ng l ngh s, lc no cng lao theo nhng hng cm ca mnh.

Khng lu sau, ti nhn c mt li than cho bn ca Bi Ngc Tn khi nhn r cnh sng ca V Th Hin trn t Php. Theo Bi Ngc Tn, V Th Hin phi chp nhn qu nhiu mt mt c th c lm theo tm nguyn. V nu li, d b ngc i cch no V Th Hin chc chn vn lun c ngi thn k bn trnh khi nhng pht c n cm nn ti hi hng. Nhng bui ti cui nm 2007 bn b sng Si Gn, Bi Ngc Tn li xn xang khi nhc ti mt lot bn b Mc Ln, V Bo, Dng Tng do ni khao kht t do b vi dp ti nghn th.

Vy, phi chng cht ngh s v ni khao kht t do rng buc chng ti?

Nhng iu ny c th rt gn vi thc t, nhng khng hon ton l thc t. Bi khng c g bo m rng nhng iu ny khng mang cng tc ng ca tm trng hn nhin m chng ti tng c s y chng ti vo nhng hng khc bit. V li, bn cnh chng ti, cha hn ngi bn tr s p ng trn vn cc iu nu t nhng cu tr li trn. Cui cng, ti ch c th dng li vi cu tr li ct ln t nhng trang sch ca V Th Hin.

M GIA BAN NGY * 9

M GIA BAN NGY, nh tc gi ghi, ch l mt cht nh sng soi ri vo mt v n biu hin tnh in hnh cho nn cai tr ca ng Cng Sn ti min Bc Vit Nam.

V n y nhiu ngi vo nh t v chnh tc gi tri 9 nm y a. Nhng c v n ln cnh sng lao t u khng phi ch im ca tc phm m ch l ci c ni ln nhng ghi nhn, nhng cm ngh v mt th ch x hi tng c nhiu th h con dn Vit Nam mt thi m c v khng t ngi hy sinh mng sng trong cuc u tranh ginh li ch quyn t nc to iu kin cho n hin hnh trn thc t.

S tng tri ca bn thn v nhng cnh ng pht hin t ngc t cho thy th ch x hi khng ch c hnh ng phi nhn ca nhng vua cha mi m cn p buc con ngi d mun d khng u phi nh mt chnh mnh.

Khi t mun tt p ca nhng ngi lng thin sn sng dng hin c sinh mng, con ng u tranh dn n mt th ch c p t ln mi s phn ngi b tc ot mi quyn la chn c sng xng ng l ngi.

Tng trang sch nhc ti nh v mn kch bi hi ti tri t X.15 Si Gn vo mt ngy u nm 1976.

Vin gim th dt theo con ch ti trc mt phng bit giam, ngoc ngi t li gn, ch con ch ni:

- y l con voi! Trc ci nhn ng ngng ca ngi t, anh ta lp li: - y l con voi ! Nghe r cha? Ngi t thc mc: - Nhng n l con ch. Vin gim th dng dc nhn mnh tng li: - Ti l cn b cch mng. Ti ra lnh cho anh phi trit

tun hnh mi ch th ca cch mng. Anh phi ni n l con voi. Ni i! N l con voi!

Ngi t bn khon, cui cng, chm ri ln ting : - N l con ch! Cu ni m bt k ai cng khng th ni khc khin ngi t

lnh mt trn n ti bt tnh, cng thm hnh pht cm c hai chn v cm khng c ni mt li no tr thnh ngi cm sut hai nm 1976-1977.

Mn kch bi hi t mt gc tri t khut lp ti tm c th coi l li din t r rng v trung thc nht v m hnh i sng m ngi cng sn c to dng t ho hon thnh s nghip

10 * V TH HIN

cch mng! Cho nn khng c g ngc nhin khi V Th Hin coi 9 nm t nh iu hu ch cho bn thn l gi t c o nh v mt x hi cng sn. V nhng li t th khng d c v chnh mnh ct ln cng mt cu tm s nhum y au n: Xin hy coi cun sch ny l li sm hi trc ng bo ca cha ti nay khng cn.

Ti ngh v nhng ngi m thn xc thnh tro bi. T trong lng t lnh hoc t nhng ci xa xm m mt, ht

thy c thot khi ni chua xt khi nhn r thn phn trn ngp oan khin ca ng loi hin hnh mt phn do cc n lc hy sinh ca chnh mnh?

Gn trn th k 20, t nc lin tc b x vo thm cnh tn ph bi n bom, chm git v vn ang ln su di y vc phn ly, th hn ch do tnh trng m mui khi pht t mt con ngi v tr thnh mt bnh dch lan truyn qua nhiu th h.

Ti nh ti li ni cui i ca mt ngi bn cng l mt ngi t trn cuc i vo hng ng do cng sn ch o. Nm 2002, trc khi vnh vin ra i, Nguyn Nguyn t Vit Nam in thoi cho ti ch ni mt cu: Dn tc mnh bt hnh cng cc v c mt lnh t l ng H.

Thc ra, d mc cung tn ch ngha cng sn v tham vng to s nghip dt nm chu n i ng ca H Ch Minh l iu hin nhin th ni bt hnh thc s ca dn tc Vit Nam phi c nhn r l c nhng ngi nh d t trn lng tin vo con ngi y. Kht vng to s nghip c nhn bng mi th on tn khc k c ni xng sng mu ca H Ch Minh s khng th tc hi n ai nu khng c tnh trng m lm tn tr nh c.

on ng qua ri khng th lm li bng bt k cch no. Vn thc s ng k vo lc ny l thn phn oan khin ca c dn tc cha tm c ng thot v s thnh tm th nhn m lm vn him hoi.

V Th Hin ghi li ngh ca mt ngi b i v lnh t H Ch Minh:Chng ta nhm. By gi ti mi hiu: ng H khng phi ng ch ca ta, ng y cng l vua nh cc ng vua khc, li khng phi vua hin. ng y bin nhng con ngi lng thin thnh nhng con qu. ng y l qu vng.

Ring V Th Hin vn nh k nim tui thiu thi nhn nh trong Bc B Ph bn bc H tn knh, bc H yu mn: Thy ti quanh qun y, ng gi vo phng, giao cho ti my

M GIA BAN NGY * 11

mnh giy nh ti chy xung a cho cc ch cc bc lm vic tng di, hoc ang ch phng cnh v

Tuy nhin, nh ch bun, v khi nhn li, ti thy trong ti ch cn tr tri mt nhn nh duy l, mt tnh cm lnh lo i vi ng, nh i vi mt nhn vt lch s.

Thc t biu hin mt chn tng phi nhn v thc y s on tuyt tnh cm vi mt k tn c khng him hoi hay ng ng vc. Nhng ngh, thi nh V Th Hin ghi trong M GIA BAN NGY cha thot khi b vi lp. Gia lc c th gii coi ch cng sn nh mt ci ngun ti c th ti Vit Nam vn vang vng li tung h ci ngun ti c , vn ko di tnh trng buc con ngi t b cuc sng hon thnh s nghip cch mng ch l quyn uy ti thng ca nhng qu vng, bo cha.

Mi con dn Vit Nam, v th, u tr thnh nn nhn bi thm v b tc ot mi quyn sng, bao gm trong khng t nn nhn v cn ang ng vai th phm gieo rc ti c khng ch cho ng loi m cho ngay c bn thn.

Ti ngh chnh ci thn phn nn nhn cht ngt oan khin ny l ng lc rng buc mi ngi trong c chng ti. Chng ti d dng gn gi tin cy ln nhau bi thy d hng i no, tt c u b x vo ng ct do mt tnh trng m lm khc hi. iu ng tic l tnh trng m lm ko di t u th k trc vn cha chm dt v nhng l do hon ton v ngha.

Cho nn, tc phm ny c ti bn vi mong mi gp mt phn nh vo vic ging li ting ni t thc t nhc nh tm cn thit ca s nhn li mi l do v ngha ang c ni mi c nhn kp thi nh mt thi thch nghi cho yu cu t cu ca ht thy v trnh cho con chu chng ta cnh dy da trong ci cht.

* Trong ln ti bn ny, ngoi nhng iu chnh mt s khuyt

im, tc phm c mt khc bit nh so vi n bn ln u l khng c phn ph lc. L do n gin l phn do nh xut bn trc y thm vo bng vi ti liu v mt s vic c cc chng nhn k trong sch. Vic ny ch th hin s tn trng nguyn tc ca tc gi v tn trng bn quyn ca nh xut bn trc y v nhng ti liu su tp.

Virginia August 3, 2008 UYN THAO

12 * V TH HIN

M GIA BAN NGY * 13

Ti xin tng cun sch ny cho: Nhng ngi con ca t Vit cng hin i mnh cho mt nc Vit Nam c lp, t do v dn ch. Hng hn cha ti, v nhng ngi cng sn cht bi tay cc ng ch ca h. M ti, ngi dy ti sng khng ci u. V ti, ngi cng chia s v vn khn kh trong nhng nm thng en ti ca i ti. Cc bn t ca ti, cng sn cng nh khng cng sn. Cc th h sau ti, hy vng h s khng bao gi phi sng nh ti sng, di bt c gng cm chuyn ch no.

14 * V TH HIN

M GIA BAN NGY * 15

T BCH

a mi nm tri qua k t khi min Bc Vit Nam n ra mt v n ln, cho n nay vn cn l chuyn kh hiu

i vi nhiu ngi. Trong nhn dn, v n ny c tn nm na l v Xt li chng

ng. Tn chnh thc ca n t ai c bit, k c cc ng vin cng sn, l V n t chc chng ng, chng Nh Nc ta, i theo ch ngha xt li hin i v lm tnh bo cho nc ngoi(1).

y l tn bi kch ln nht trong hng ng cng sn Vit Nam, gy hi cho nhiu ngi, nhiu gia nh, t nh cch mng lo thnh sut i u tranh cho c lp dn tc, cho ti a tr va lt lng m trong nn c lp ginh c (2).

Trong v n ny ng (3) cm quyn bt chp lut php do chnh n t ra xung tay h ngc, giam cm v lu y nhiu

(1) Nm 1995 ti mi c bit tn gi chnh thc ca v n nh bc th ngy 3-2-1995 ca Nguyn Trung Thnh, v trng V Bo V ng, gi B Chnh Tr. Trong bc th, ng Thnh yu cu gii oan cho hn 30 ng ch b bt v b x l. Tnh ring s ngi b bt m ti bit vt con s ng Thnh a ra. C l trong bc th ny, tc gi ch ni ti nhng ngi l ng vin CS m ng gi bng ng ch, theo cch thng thng m cc ng vin CS dng ch cc ng vin, khng dng cho ngi ngoi ng. (2) C th ni, sau nhng sai lm, oan tri rng ri trong Ci Cch Rung t v Chnh n T Chc (1956), th y l v n oan sai ln nht trong lch s ng ta, xt v qui m, tnh cht. V c th ni khng ngoa, y l v n oan sai ln nht trong hng ng nhng ngi yu nc Vit Nam ca th k XX (trch th ca L Hng H, chnh vn phng, v trng V Tng Hp B Ni V trong thi gian xy ra v n, gi Ban Chp Hnh Trung ng CSVN kha VII, ngy 18-7-1995, v v nhm xt li chng ng). (3) Trong cc ti liu chnh thc Vit Nam, t ng c vit hoa ch ng Cng Sn Vit Nam vi ngha tn sng. Trong cun sch ny n cng c vit hoa nhng l cho tin, cho vn tt, ch khng hm ngha .

B

16 * V TH HIN

nm khng xt x nhng ngi c quan im chnh tr bt ng. Nm trong phm vi trn p ca v n do Ban T Chc Trung ng ng khi xng cn phi k rt nhiu cn b, ng vin c lin quan trc tip hoc gin tip vi nhng ngi b bt. Ngoi s ra, nhiu dn thng cng b ng nhn tin chp cho ci m xt li hin i x l. Tt tt b nht chung vo mt r, b ng trng pht bng nhiu cch khc nhau, vi mc khc nhau.

B bt nm 1967, nhng ngi t khng c n, cn gi l t x l ni b, ti nm 1973 mi ln lt c th.

Cha ht. Sau su nm giam cm, h cn phi chu nhng nm lu y bit x v qun thc ti gia.

Tng chng v n n y l kt thc, nhng khng phi. Ngi cui cng trong s t nhn c ng ban cho n sng

x l ni b mi ti tn thng Chn nm 1976 mi c ra khi cng nh t.

Ngi t y l k vit nhng dng ny. ng ngc nhin l sau nhiu nm im lng ng s, ni

theo cch ca nguyn tng b th Nguyn Vn Linh, nhng ban lnh o ng k tip nhau tnh t thi tng b th L Dun tr i, vn khng khng khng nh rng ng ca h ng trong cch x l v n, rng nhng k vi phm lut php (ca ng v ch ca ng m thi) xng ng chu nhng n hnh l ra phi nng hn nhng n hnh m ng nhn t ban cho.

Trong chn nm t, ti ch lm c mt vic c ch cho bn thn v cho nhng ngi m ti thng yu l gi t c o nh v mt x hi cng sn c t v nh l thin ng di th.

S nhn li i mnh cng nh s quan st s phn ca ng bo trong nhng nh t ti i qua mang li cho ti ci nhn tnh to khng ring vi nhng hnh ng phi nhn ca nhng vua cha mi, m c mt th ch x hi trong con ngi d mun d khng u nh mt mnh.

Cun sch m bn ang cm trong tay l mt phn nhng quan st ca ti, mt phn nhng suy ngh ca ti v ci x hi kh hiu m s mnh an bi cho ti sng trong lng n.

X hi ny l kh hiu, bi v cn c nhng g ti bit, n khi sinh t nhng mun tt p, bt u bi nhng con ngi lng thin. Cng cn c nhng g ti bit, ti dm oan chc rng trc

M GIA BAN NGY * 17

kia, khi mi nhp vo dng chy ca cuc cch mng gii phng dn tc, h khng h p nhng mu xu xa.

Trong s bin dng ca nhng ngi cng sn, trong s tha ha ca h, ci g l tc nhn? Ch thuyt m h theo nho nn con ngi h thnh ra nh th hay chnh h t bin i tr li nguyn hnh, cho ng vi bn th do tri t to ra? Hay l c hai ci ng thi? Ti khng r.

Cun sch ny ch l mt cht nh sng soi ri vo mt v n c th nhng mang tnh tiu biu cho nn cai tr ca ng Cng Sn, mt mnh gng con phn nh mt s mt t ngi bit n ca x hi min Bc Vit Nam. Cho nn, v n ch l ci c ni v ci ln hn v mt th ch c p t ln mi s phn ngi b tc ot mi quyn la chn c sng xng ng l ngi.

L ci nhn t pha ngi trong cuc, hi c ca ti, cng nh mi hi c khc, khng th trnh khi nhng g mang tnh ch quan trong s la chn, trnh by cc s kin. Nhng, cng li vi t cch hi c, n vn l mt th bng chng, cho d ch l bng chng t mt pha. Ti c gng, trong chng mc c th, a ra bng chng ca ring ti, vi ci nhn khch quan ti a, v v n ni trn, qua ngi c cng c th thy c bng chng v ci x hi trong v n xy ra.

Trong cun sch ny ch c s tht theo cch m ti hiu. Hnh thc vn hc m tc gi s dng trong cun sch ch va cho bc tranh s kin khng thnh qu t nht.

Vn hc ch thc khng c ch ni y. V mc ch cun sch gii hn trong mt v n, cho nn n

khng th l cun sch ni v ch lao t Vit Nam. ni v nh t Vit Nam cn mt cun sch khc. M l mt ti ng c ch , ch t cng l mt s quan tm khng th thiu i vi s phn ng loi trong mt na th k.

Qu kh s chng c ch cho ai bi s hi tng n thun. Qu kh ch c ch khi con ngi ly n lm ci suy ngm, rt ra t nhng s kin qu kh bi hc cho tng lai.

Cun sch ny khng phi l li ln n mt x hi nay mai s tri vo qu kh.

Ti khng dm t cho mnh mc ch buc ti. Ch v lch s thng c s lp li nn ti mun ging ln hi chung cnh bo.

18 * V TH HIN

Ti cng khng th ng vai ngi buc ti v khng nn yu cu ti ng vai . Bi trong ci x hi c miu t, ti khng n thun l nn nhn. V mt no , trong chng mc no , ti cn l th phm.

Ti vit v ti khng th khng ni ln ting ni ca mnh. Ti quan nim k khng dm ni khng trc ti c l k

ng la vi ti c. V sau ht, ni theo cch ca nh vn Nga Mikhail Prishvine,

ti ch l mt ci l trong hng triu ci l ca cy i, v ni v mt ci l th cng l ni v nhng ci l khc.

S phn ti c ni n trong cun sch ny cng l s phn ca nhiu ngi cng th h.

Xin hy coi cun sch ny l li sm hi trc ng bo ca cha ti nay khng cn. N c thc hin theo li trn tri ca Ngi.

Cun sch ny l mt vng hoa mun, mt nn hng thm t ln m nhng nn nhn xu s ca mt thi k en ti, nhng con ngi bt hnh khng ch c n ngy cuc i lp li cng bng cho h.

TC GI

M GIA BAN NGY * 19

20 * V TH HIN

M GIA BAN NGY * 21

1

mng Thin cha Ging Sinh nm 1967 ti H Ni chng ha hn mt s no nhit thng c. Qu na

s dn s tn khi thnh ph. Ngi li phn nhiu l cn b nhn vin cc c quan Trung ng v a phng, dn qun t v, cng vi mt s dn thng v l do ny hay l do khc khng th i c. Ph x mt hn v sm ut. Nhiu nh ng im m. Bn trn mi en cc cng th c thi thuc a, trn cc nc nh cao tng mi xy, tua ta nng i lin trung lin ngc ln tri xanh nhit i. Va h l ch nhng l trn hm tr n c nhn lm bng ng cng xi mng c.

Chin tranh thc s cha do bc trn ba mi su ph phng, nhng bng en ca n trm ln mi ngi m dng thanh bnh ca kinh thnh Thng Long c knh.

Trong ph vng, nhng ngi li, phn ln thuc lp tui tr, qun o gn gng, dng tt bt, cm ci i st tng, khu AK trn vai. Phng vin AFP H Ni nhn xt: H Ni bnh thn v nhanh chng ha nhp vi np sng thi chin, d cho bn kia Thi Bnh Dng Lu Nm gc cha vi v tuyn b chin tranh vi nc Vit Nam cng sn.

H Ni sn sng chng tr, bo Nhn Dn vit. Ngi H Ni lm vic, n ng, yu ng, sinh con

ci, trong bu khng kh cng thng chc chc li v o bi ting n ca mi c sng ln nh r ln tng t mi khi my bay M bay ngang; trong ting n pht thanh vin quen thuc lanh lnh trn cc ph vng ng bo ch ! ng bo ch ! My bay ch cch H Ni ba mi cy s! My bay ch cch H Ni hai mi cy s! My bay ch cch H Ni mi lm cy s!; di nhng vt khi trng mng manh ca tn la t i khng SAM-1, SAM-2 c ch to ti Lin X..., chng vun vt k nhng vt trng ln tri xanh nhit i.

L

22 * V TH HIN

Cuc xung t v trang ti min Nam vi mt bn l qun du kch do H Ni b mt t chc v ym tr ngay t khi hip nh Geneve 1954 c k kt, cng vi sc mnh ca qun chnh quy tr hnh xm nhp bng ng mn H Ch Minh qua v tuyn 17, v bn kia l chnh quyn Si Gn c Hip Chng Quc Hoa K ym tr v mi mt, khi u bng nhng trn nh l t u thp nin 60 ln ln mau chng tr thnh ni chin, hiu theo ngha nhng ngi sng v cht trn chin trng u l ngi Vit.

S c mt ngy cng ng o cc lc lng v trang M min Nam Vit Nam bin cuc chin gia nhng ngi cng mt mu thnh chin tranh Vit-M, nh ngi ta thng nhn thy n nh vy, t bn ngoi. V thc cht, chnh l cuc i u gia hai phe cng sn v t bn th gii. Trong bi cnh chin tranh lnh ton cu, cuc chin tranh nng Vit Nam cn ko thm mt s quc gia vo l la ca n, ha hn mt s dai dng khng bit khi no mi kt thc.

Trn lnh th min Bc Vit Nam cuc giao tranh c o v d di cha tng c gia bu tri v mt t, bt u t nm 1965, l s pht trin tt yu ca cuc chin tranh cc b n. Bng nhng trn khng tp t, rt c lit, khng ngng ngh, tng thng th 36 ca Hip Chng Quc Hoa K quyt tm bt H Ni phi qu gi trc sc mnh ca v kh (4).

m trc, ngi H Ni th pho nh nhm nghe gia lao xao sng in i gn i xa tin cc bn tham chin trn bn o ng Dng tha thun vi nhau mt ngy ngng bn nhn k nim Cha Kirixit ra i.

L mng Thin Cha Ging Sinh 1967 n vi H Ni nh mt ngy ha bnh bt ng, mt ngy khng bnh thng trong cuc chin, khng phi nh n ngi, m nh n Cha.

(4) L. B. Johnson (1908-1973) cho rng M c th chin thng trong mt thi gian ngn. Bt u m rng cuc chin tranh cn gii hn trong phm vi min Nam VN bng cch nm bom min Bc VN vo nm 1965. Hu qu ca nhn nh ny l ng Johnson to ra nhng kh khn cho chnh mnh trong cng v tng thng Hoa K, ri v cuc chin Vit Nam m ng phi rt khi chnh trng vo thng 3-1968.

M GIA BAN NGY * 23

Thnh ph yn tnh nh cha bao gi n yn tnh nh th. T sng sm khng c ci bo ng. Ch c ting loa in

oang oang nhc nh mi ngi cnh gic trc hnh ng bt trc ca k th. Quanh h Hon Kim nhn dn i li nhn nhp hn ngy thng. Nhn t ngng chin ngn ngi, nhng ngi s tn gn thnh ph hi h p xe v nh. H dng vi khong thi gian yn tnh ngn ngi i khm bnh, i mua bn, thm hi ngi thn, n chi vi b bn, n vi nhau mt ba cm, ung vi nhau mt tun tr, ri sm hm sau li tt t ln ng. Bn ming hm tp th vng bng nhng b m nh b b con np di nhng khu hiu nhiu c KHNG C G QU HN C LP T DO ca ch tch H Ch Minh.

Nc h phng lng. Thp Ra hin ln khng r nt trong sng m lng ng. Gi bc thi nh. Tri se lnh. H Ni vo ng mun hn mi nm.

Ti ang thong th p xe t Hng Trng qua Hng Bi th bng nghe ting ngi gi tn mnh. Mi suy ngh ti khng nghe thy ngay, n khi nghe thy th p qu mt qung.

Ngi gi ti dng xe, khua tay lon x ti nhn ra anh ta. Thp bo, u sm sp ct kt d trn ci mt trn, trong b bo h lao ng nhu nh, anh ta hn h khi thy ti quay mt v pha mnh. Ai th nh?

nh phi tt vo va h, dng xe trc mt ca hng ng im m trong nhng cnh g nham nh, trc kia l hiu chuyn doanh sn mi.

- Gm, tm anh gn cht! Anh chng phanh xe li ngay trc mt ti, ci tt, ngi chi v pha trc, hai mt ch cn l hai ng ch Anh v ngay c quan, th trng ang i anh. Nhanh ln, kp tip khch! Em qua nh, ch ni anh va i, em phng theo, nhng khng kp...

U Ban Lin Lc Vn Ha Vi Nc Ngoi, c quan cp trn ca bo nh Vit Nam, ni ti lm vic, thnh thong li ly ti qua lm vic. Cng vic ti c U Ban giao cho l gip ch nhim U Ban tip khch. Khch n phn nhiu t Lin X hoc cc nc ng u, u bit ni ting Nga l th ting ti thng tho. Ngi ta dng ti vo vic ny chng qua cho tn, bt c mt phin dch. Ti c th kim nhim hng dn

24 * V TH HIN

vin du lch, a h i thm cc danh lam thng cnh th hoc cc a phng. Cng vic k ra cng d chu, nu nh khch l ngh s hoc nh hot ng vn ha. Nhng khng phi lc no cng c nh th, i khi s khch mang danh ngnh vn ho ca nc bn li l nhng cn b chnh tr thun tu lm vic trong lnh vc vn ngh ch nm cng v lnh o. Trong trng hp ny, cng vic ca ti chng cn d chu na. Nhng chnh tr gia c n ln thnh nh vn ho n thm ving hu ngh ch a nhng cuc hp lin min vi nhng din vn c ch sn l th n pht ngn v tnh hu ngh khng g lay chuyn ni gia hai dn tc trn c s ch ngha Marx-Lnin bch chin bch thng, nhng bi din vn ny lm ti mt nhoi. Cn ni chung, trong i a s trng hp, cng vic m ti c lm l th v. Nhng khch phng xa (nhiu ngi sau ny tr thnh bn ti), phn ln l ngi phong nh, mang li cho ti nhng gi pht vui v v hi hng x l lm cho cuc sng hng ngy n iu bt t nht.

iu lm ti ngc nhin l khong na nm nay U Ban khng cn dng ti vo vic tip khch na, khng hiu sao nay li cho ngi gi ti n?

Chuyn y c nguyn nhn ca n. K t nm 1964, khi cuc i u Trung-X tr thnh c

bit cng thng th bu khng kh chnh tr Vit Nam cng nng theo. khp ni, trong nhng cuc hp, nhng ngi cng sn ct cn, vi v mt nghim trng, la li n khn ting v nguy c ch ngha xt li hin i v s cn thit phi vn dng ton lc chng li n. Ci nguy c qu xa d dy chng lm cho ngi dn i bng lo s, do ngoi nhng li hng ng khng th ng, thin h vn bnh chn nh vi. Ch c gii tr thc vn khng a Trung Quc trong tinh thn cm ght truyn thng nhm vo ng hng xm d tn vi xu hng bnh trng v b quyn khng giu gim l cn t ra kh chu vi thi thn Trung Quc ca ng cm quyn. ng cm quyn tt nhin khng cho php mt s bng bnh nh th tn ti trn t ai m ng ton quyn cai tr. T ngy c cuc u tranh gia hai ng li bt c cn b no dm ngang ngc pht biu quan im khc vi ng v bt c vn g, khng c v

M GIA BAN NGY * 25

ng li i ni hay i ngoi ca ng, u b coi l phn t xt li, ch t cng l phn t hu khuynh khng ng tin cy.

Ti b lit vo s . - Anh hm nay khng bn g y ch? Mt cu hi m hi. V vn. y Ban cho gi th ti

nht nh phi i ri, c thoi thc cng chng c. - Anh v trc i! Ti lnh nht Ti qua nh mt lt,

thay qun o ci . Ti c chng trnh cho hm nay. Ti khng thch n b

ph v. Ti tnh a v con i chi. c i chi trong mt ngy him hoi khng c bo ng tht l tuyt. Chng ti s n thm mt ngi bn c lu khng gp. Nghe ni anh b m bt thn. C th, chng ti s n cm . V ti mun cho cc con i cng, nhn tin kim mua my th lt vt.

Ti ngn ngm nhn thng cha ph quy. Chn qu, y Ban khng bo trc ti c th sp xp vic ring ca mnh. M tay ny u ra nh? C l phng bo v. Ngoi b phn ra, c ai i lm ch nht?

- Do, chng sao u. Y nhe hm rng ci m, ci khng ra ting ang nh nhau, mc th no ch c. Th ny tm chn ri. Khch li ang i.

Trn ngi ti c ci o bng xanh, ci qun ka ki, c hai u mi, nhng nhu nt. lu chng ti qun hn l qun o. Khng ai trch ai vn khng c np. Thi chin qun o sch qu, phng phiu qu, np l r qu, cn b ph phn l sang trng rm. N l ci g nu khng phi tn d np sng t sn?

Ti cn lng l th anh chng n trn v pha ti. - Anh v lm g?! Y chm ti, nm ly ghi ng xe ti

Xe n ri ka! Tay y ni gn v nm cht. Ti cha kp ngc nhin th mt

chic com-mng-ca Lin X phanh kt bn cnh. Ca xe bung ra. Hai thanh nin en nhm phng xung. Khng ni khng rng chng tm ly ti, li tut ln xe. Ti cn nhn thy anh chng va gi ti. B mt nhn nh bin mt, thay vo l i mt c n v ting ci gn:

- Ln xe ngay! Bit iu ng chng c! Gi, khong cch gn, ti mi nhn ra y thng cha

26 * V TH HIN

ny thng lo o bm theo ti my ngy gn y. Vn b i, ci x ct lng lng bn hng, y lp l nh mt con chut trong m ng.

Cng trong thong y ti nhn thy hn mt chc xe p tn ra t ch chic com-mng-ca va . cng l nhng tn tham gia v bt cc, nhng s vic din ra gn gng, nhng tn ny cha phi ng th. Mi tnh hung c lng trc, sp xp trc, y nh mt trng on trong mt phim gangster.

Khng mt ngi qua ng no bit ni ny va xy ra chuyn g. Nhng chic xe p vn vun vt phng qua. Trong tim ng h, sau t knh, ti nhn thy anh Sinh cm ci lm vic. Ti quen anh Sinh nhiu nm. Trong khi mi th ng h u phi vo cc t hp tc hoc hp tc x, anh vn c php hnh ngh vi mt ca hng ring, c th nh mt n sng no , hoc nh c thnh tch c bit no i vi cch mng, ti khng r. Hin lnh, l php vi bt c khch hng no, phong thi ca anh gy n tng v mt ngi sn sng cam chu, nhng qua nhng g ti bit v anh, nhiu nht l nhng cu chuyn tm s, ti hiu ch l ci v ngoi che giu s khinh mn n cng cc ch trong anh phi sng. Nu Sinh ngng u ln, hn anh s thy ti b li ln xe. Ti thm mong anh ngng u ln. Nhng anh khng ngng ln. Hnh nh ghi li trong tr ti vo my giy cui cng l mt ngi n b bng con vt qua mi xe. a b ng say trong tm ni lng cng quo, m hng ln trong gi bc.

Theo ci cch k cc nh th, ti tr thnh k tham gia ci m ngi ta gi bng mt chui t ng sang trng l cuc u tranh gia hai ng li trong phong tro cng sn quc t.

- Th l vic phi n n! Ti t nh, ng ngi trn ta gh xe, lng bnh thn. Khng hiu sao, vo ng ci khonh khc gay cn nht,

t hi nht trong i mnh, ti khng nh n ci g khc m li nh ti mt cu ni ni ting ca Nguyn Tun (5) Nc ta l

(5) Nguyn Tun (1910-1987), nh vn ni ting vi nhng tiu thuyt Tn n Du Lc, Vang Bng Mt Thi, Tc Ch Hoi, Chic L ng Mt Cua, Qu Hng, Cha n, ng Vui...

M GIA BAN NGY * 27

mt php trng trng. Khng c u ri, khng c mu chy, m c ngi cht.

Bc Nguyn i, bc sai ri. Php trng Vit Nam, k t 1945, khng h trng. c nhiu u ri, c nhiu mu chy. V c rt nhiu ngi cht, rt nhiu kiu cht khc nhau. Chng qua trong v vn nhng ci cht y, cnh khng c u ri, khng c mu chy l nhiu, nn bc mi c s ng nhn.

By gi ti mi hiu Nguyn Tun tht ln cu trong hon cnh no. Trong mt pht phn thn, nh vn gi bng bng hong nhn thy trc mt mnh mt qun th nhn sinh qui n khng hiu sao li kt thnh hng ng sng trong nghi k v th hn, trong cuc chin khng lc no ngng ngh. Mt cuc chin m thm, khng ting sng, vi nhng xc cht khng thng tch, hoc sng vt v, vi b no v dng, nh nhng zombi (6).

Gi y, trong cuc chin m Nguyn Tun ni ti, ti tr thnh con mi ca n. Ti ang c a i u y? Ti php trng no?

l ch nht 24 thng 12 nm 1967. Ti nh tng chi tit ca ngy hm . Trong hi tng,

ti thy r mn mt, nh trc mt ti mi chuyn c din ra mt ln na. Thi gian ang tri t ngt dng li. Nh mt cadre-stop trong cun phim ang chiu. N l ngy bc ngot, ngy ct i, ngy ranh gii ca i ngi. V sau ti mi bit cm gic chng phi ca ring ti. Bt c ai tng b bt cng nh tng chi tit vn vt nht ca ci ngy ng nguyn ra .

Ti ra khi nh lc chn gi sng v mt tm t . C nh ti b i tm, nhng khng thy ti bt c u,

nh h hng cng nh nh b bn. Ngy hm sau, ri hm sau na, vn bin bit. Th nh bo, giy chng minh nhn dn ti thng mang theo ngi c tm thy trong ngn ko bn vit. Nh vy, nu chng may xy ra tai nn giao thng ngi ta cng chng bit nn nhn l ai.

(6) Zombi, ch nhng xc cht c cc thy php chu Phi lm cho sng li, nhng khng c tr khn, khng nh g v cuc sng trc kia, ch bit thc hin cc mnh lnh ca ch, b s dng nh con vt trong cc vic ng ng.

28 * V TH HIN

V ti p xe khp H Ni, p ca bn b bo tin d. Bn b ti nho nhc. H lao ti cc bnh vin, cc trm cp cu, xc tm trong nhng nh xc tanh ti vi nhng xc cht mi dng, trong mi t th. Thi chin, trong nh xc la lit c ng thi th v tha nhn, nhng khng u c xc ti.

M ti bnh tnh hn mi ngi. B im lng, suy ngh. Khng kh hong ht trong gia nh khng ly c sang b.

Ngay m khng thy ti v nh, m ti on ti b bt. Hai thng trc, m 18-10-1967, cha ti ang nm c

bo th mt ton cng an hng h xng vo nh dng ng dy, c lnh bt khn cp v lnh khm nh. Mt nhm y ng ln xe ch i, nhm cn li chia nhau lc li cc phng cho ti gn sng, ly i nhiu giy t, sch bo v nh chp.

m cha ti b bt cng l sinh nht ti, ti ang Nam nh. Thnh ph th dt chm trong bng ti. n ng tt ngm. Ti lang thang trong cc ph hiu qunh, di nh sng nht nht ca trng rm lt qua k l. Cuc leo thang ca khng lc M vt qu Nam nh ln pha Bc. Thnh ph ang chu bom hng ngy. Nh my si sp tng mng, khu dn c Hng Thao b san bng. Di chn ti l gch v nh ln vi mi th tp nham ca i thng b thuc n v mnh bom ph nt nhng ci bt v, manh chiu chy d, nhng trang v hc tr pht ph trong gi thong, con bp b ct u ln lc bn cnh ci xe ni ti t...

Trong nhng ngy , ti khng ngh ti cuc chin tranh no ngoi cuc chin vi nc M.

Th nhng mt cuc chin tranh khc, hon ton khng ng ti, xy ra.

Thc ra, v bt b nhng ngi c quan im (7) bt ng vi ng cm quyn trong ci gi l cuc u tranh gia hai ng li bt u t thng 7-1967.

Con mi u tin ca cuc khng b l vin trng Vin Trit Hc Hong Minh Chnh, ph tng bin tp t H Ni Mi

(7) Vo thi gian ni ti trong sch ny khi ni tt quan im hm ngha quan im i vi hai ng li gio iu v xt li trong phong tro cng sn quc t.

M GIA BAN NGY * 29

Phm Vit v vi ngi khc (8). Nh mt cn gi en, tin Ban T Chc Trung ng ng

va pht hin kp thi v bp cht t trong trng mt m mu phn lon lan nhanh trong thnh ph.

n lt cha ti v thiu tng ng Kim Giang (9) cng b bt th d lun n hn ln. Ch no cng th tho bn tn v s kin ny. Nhng ngi cng sn thuc th h gi ngn ngm: Thi thi, li nh ci n Ci Cch Rung t ri, no c khc g. My ng lnh o nh ta nhn u cng thy phn ng, bt b lung tung, sau th li xin li, li sa sai, chn chuyn! Mng cn b thi nay ng l khng bng mng ngo. S cn b cp thp hn to nh vi nhau: y l mt cuc st pht ln nhau, rnh rnh th, ch cc ng ch lo thnh cch mng th kia sao c th l phn ng c?

ng sau v bt b ny c mt m mu g , ca ai , nhng chc chn khng phi v cch mng g ro, m ch v tranh ginh quyn lc, v a v, v hng th. Cc ng knh (10) by gi ch ngh ti ci , ti quyn uy, ti v tr trn thin h km theo tiu chun c hng, ch c chuyn xt i xt li g u? C ngi cho rng y l cng vt dng ln thin triu t lng trung thnh. Vic tn cng nhng mm mng xt li, bt k l c tht hay ba ra, u lm Mao hi lng, tt nhin (11).

(8) Hong Minh Chnh sinh nm 1922, qu Nam nh tn tht l Trn Ngc Nghim, nguyn tng th k ng Dn Ch Vit Nam, nguyn tng th k Hi Lin Hip Thanh Nin Vit Nam, vin trng Vin Trit Hc, c coi nh ngi ng u ci gi l nhm xt li chng ng. Phm Vit (1929-1971), nguyn s quan qun i nhn dn Vit Nam, thng binh, nh bo, ph tng bin tp t H Ni Mi. (9) ng Kim Giang (1910-1983), hm thiu tng, xut thn ho l (c tn L Giang) trong khng chin chng Php lm b th khu u Lin Khu 3, ph ch nhim Tng Cc Hu Cn, ch nhim Hu Cn mt trn in Bin Ph. (10) ng ln, quan chc ln. (11) Cng b bt vi cha ti v tng ng Kim Giang trong t ny c Trn Minh Vit (L Quang D), ph b th thnh y kim ph ch tch y Ban Hnh Chnh thnh ph H Ni; Phm K Vn, ph tng bin tp tp ch Hc Tp; Nguyn Kin Giang, bin tp vin tp ch Hc Tp; inh Chn, bin tp vin bo Qun i Nhn Dn; Nguyn Vn Thm, b th ca th trng B Vn Ha L Lim..

30 * V TH HIN

Nhng ngi trc nay trong lng khng a ch cng sn th m c trong bng: Chng bt u tht nhau ri! bo cng sn l th m, chng khng sng yn c mt ngy khng c mu. Ch ti nghip cho my ngi hin lnh khng cng cnh vi chng, tuy h cng l cng sn.

Ngy hm sau, khng thy ti tr v, m ti tc tc p xe ti Ha L. Trc mt b m hung d v va mt chng nay li mt con, nhng cn b cng an tip b, chi y y rng ch h khng c ai tn nh th. Vin gim th Ha L cn lt t mang c s t ra tra trc mt m ti cho b thy:Bc ng ngh qun, nu anh y y th phi c tn trong s, anh y phi lm g phm php th mi b bt ch. Khng, khng c tn anh y y u, ti tra ht ri, xem k lm ri, hay l bc sang bn B m hi. (12)

Ti phng tip khch B Ni v 16 Trn Bnh Trng, mt s quan mc o d (13) khng eo qun hm tip m ti.

Anh ta t v ngc nhin: - Cht cht, sao bc li ngh th! Bt ngi th phi c lnh

bt ch, k c trong trng hp bt khn cp th b phn trc y cng nm c. Khng phi u, bc , sao li th c, lm g c chuyn bt cc thi by gi. Bc i cht, ti s lin lc vi cc qun kim tra ngay lp tc xem c chuyn g xy ra vi anh Hin khng.

Trc mt m ti, anh ta gi in hi cc qun cng an H Ni. Khng u c tin v ti. Tin m ti, vin s quan cn n cn dn khi no ti v nh, xin b bo ngay cho B Ni V bit.

- Phi cng nhn hn ta ng kch kho. - M ti k li Nhng kho th kho, khng qua c mt m. Ming hn leo lo, nhng mt my li nhn nhc, tay chn qunh qung. Bng bo d: Nu bn ny c tp qun ging bn cng gio chc hn s ku tn Marx m th qu.

Nh bao ln gia nh ti gp bo tp, m ti chng t b l

(12) Gim th tri Ha L khng thy tn ti l phi. Sau chng hai thng Ha L, ti mi bit tn ti b i. Qun gio ch bit ti di mt tn khc. (13) o d, theo qui nh trong Qun i Nhn dn Vit Nam, c dnh ring cho cp t tr ln.

M GIA BAN NGY * 31

cy ct ci vng chc gnh ton b sc nng ca ngi nh trn vai, quyt khng cho n sp . B lau nc mt, chu o lo toan trm th vic c tn v khng tn cho con ci, nh th khng c chuyn g xy ra. Trong nhng ngy ny, m ti k, b ngh n thn tng ca b rt nhiu.

m m b ngi mt mnh trong cn nh vng lng. B tin ch tch H Ch Minh. B tin ng lm lm. Cn hn tin, b sng knh ng, ngi anh c ca cch mng, lnh t ca b. Bc chn dung c 18x24 ng H Ch Minh tng b vi dng ch Thn i tng thm Hunh trc ngy ng ln ng d hi ngh Fontainebleau (14) nm 1946 c b gn gi nh ca gia bo. Sut cuc khng chin chng Php, nhiu ln chy gic cn mt ht c nhng tm nh vn cn . N ch b thu khi cng an khm nh.

Nhiu ngi khuyn b hy cu cu ng H. D mun d khng, tng b th L Dun (15) v trng ban T Chc Trung ng L c Th (16) vn cn phi n ng, h ni th. Mi ngi tin rng ng H khng bit vic xy ra. Nu ng bit, ng khng th xy ra chuyn ni da nu tht th ny, h ni. Vi nm nay, do sc khe km, ng H khng cn trc tip iu khin cng vic t nc, theo li n. (14) V sau ny ti mi c bit hi ngh c t chc ti dy nh ngang ca lu i Fontainebleau ngoi Paris ch khng phi trong to lu i chnh, chng t s khinh th ca chnh quyn thc dn i vi nhng ngi i din cho nc Vit Nam va tuyn b c lp. (15) L Dun (1908-1986) ngi Qung Tr, nm 1928 tham gia Thanh Nin Cch Mng ng Ch Hi, ng vin ng cng sn nm 1930, b t hai ln (1931-1936, 1940-1945), tng lm b th Trung ng Cc min Nam trong khng chin chng Php, t 1956 lm b th Trung ng ng, b th th nht (1960-1976), sau khi H Ch Minh cht nm 1969, tr thnh nhn vt s 1 ca ng cng sn VN. Thi gian 1976-1986 theo danh xng c sa li l tng b th (tng b th hay b th th nht cng l mt). (16) L c Th, tn tht Phan nh Khi (1911-1990), qu x ch L, huyn Yn, Nam nh, t Sn La (1939-1944). Vo thi gian c ni ti trong cun ny L c Th l y vin B Chnh Tr, y vin thng trc Ban B Th, trng Ban T Chc Trung ng ng, u vin Qun U Trung ng, ph b th Trung ng Cc Min Nam.. c c vo Nam nm 1946 vi t cch y vin Ban Thng V Trung ng ng, cp bc ng ny do tng b th Trng Chinh ch nh, khng phi do bu trong i Hi.

32 * V TH HIN

M ti khng tin. B cho rng khi ln v n ln nh th, L Dun v L

c Th khng th khng hi kin ng H, ng H khng th khng bit. V bt b ch c tin hnh mt khi c s ng ca ch tch nc.

B nhn xt: Khng phi v c m trong khi khm nh, cng an quan tm c bit nhng tm nh cha ti chp chung vi ng H, nhng t liu lin quan ti ng H Tt c u b mang i. Cha ti bt u gi nhng t liu v cch mng, c bit v ng H Ch Minh, k t khi ng nhn s phn cng ca Trung ng ng lm b th cho ch tch nc trong nhng ngy Thng Tm.

Vo nhng nm u ca chnh quyn cch mng khng c c quan no lo vic bo qun cc t liu lch s, cha ti ngh ng c trch nhim lu tr nhng g trong tm tay, khng chng b mt. Cha ti gi c kh nhiu nh t nhng bc chp ng H ti chin khu Tn Tro vi i lin qun Vit M, nhng ngy ng H va t chin khu v H Ni, l tuyn b c Lp ti vn hoa Ba nh, chuyn ch tch nc sang Php nm 1946, nhiu nht l nh trong An Ton Khu ca chnh ph khng chin.

Nhng nh khc cha ti chp chung vi cc nhn vt lnh o nh nguyn tng b th Trng Chinh (17), th tng Phm Vn ng (18), i tng V Nguyn Gip (19), b trng Ngoi

(17)Trng Chinh (1917-1988) tn tht ng Xun Khu, nguyn qun x Hnh Thin, ph Xun Trng, Nam nh, hot ng cch mng t 1927, ng vin ng CS ng Dng t 1930, quyn tng b th ng mt thi gian trc Cch Mng Thng Tm, y vin B Chnh Tr v tng b th ng Lao ng Vit Nam (1951-1956), trng ban Ci Cch Rung t (t 1953). (18) Phm Vn ng (1906-2000) ngi huyn M c, Qung Ngi. Tham gia cch mng sm (1926), tng l u vin trung ng, u vin B Chnh Tr ng Lao ng Vit Nam, th tng chnh ph t 1954 n 1986. Sau 1986 c c lm c vn ca trung ng ng v chnh ph. (19) V Nguyn Gip (1911) i tng u tin ca Qun i Nhn Dn Vit Nam, nguyn b th Qun U Trung ng, u vin B Chnh Tr, tng t lnh Qun i Nhn Dn Vit Nam thi k khng chin chng Php.

M GIA BAN NGY * 33

Giao Nguyn Duy Trinh (20) cng b thu ht. My bc phc tho chn dung ng H Ch Minh do ha s Pablo Picasso v, cun Paris ThT Th ca nh vn Ilya Ehrenburg (21) vi li tng cha ti ti Paris nm 1946, chng lin quan g ti v n, bn chng cng thu tut. Tuy nhin, y l chuyn d hiu nhn vin cng an thng c chn la trong thnh phn nng dn t hc, h chng bit v cng chng cn bit Picasso hoc Ehrenburg l ai. Di mt h, nh nhng thng Ty mi l tm c trong nh mt k th ca cch mng, tt yu gi nn s nghi ng hn y phi l nh ca bn phn ng quc t.

Chnh do nhng suy ngh nh vy m m ti khng nghe theo li khuyn ca b bn. B khng xin gp, khng thm vit mt dng no cho ng H Ch Minh. B cho rng khi ng bit vic xy ra m khng can thip th iu c ngha l ng ng tnh, bt k l th no.

B cng khng ngh ti chuyn cu cu ng bn c Trng Chinh. T khi mt chc tng b th v nhng sai lm trong Ci Cch Rung t, Trng Chinh lm li n trong s ng b cn st li, khim nhng ln trnh mi s can thip vo cng vic ca hai lnh t mi L Dun v L c Th. V li, cho d cn ng chc, Trng Chinh sau nm 1954 khng cn ging Trng Chinh trc tng khi ngha. Nu trong thi k b mt, Trng Chinh chu o vi anh em bao nhiu th by gi ng ta lnh nht vi ng ch by nhiu. Ht nh xy ra mt cuc nh tro vy.

Ti xin k chuyn ny lm th d. ng Trn nh Long, ngi bn v ng ch gn gi ca Trng Chinh b ngi ca Quc Dn ng th tiu nm 1946, li v v ba a con (22).

(20) Nguyn Duy Trinh (1910-1985), hot ng cch mng t 1925 trong Tn Vit Cch mng ng, tng c chn trong B Chnh tr CSVN, mt thi gian di lm ph th tng kim b trng B Ngoi giao. (21) Pablo Picasso (1881-1973), danh ha ca th k XX, ngi Php gc Ty Ban Nha, Ilya Erenburg (1891- 1967), nh vn, nh bo Lin X. (22) Trn nh Long (1905-1946), ng vin CS ng Dng t 1930, c o to ti trng i Hc ng phng Moskva. Cch mng Thng Tm thnh cng, c ng d kin gi chc b trng Ngoi giao, nhng chc ny ri c quyt nh nhng li cho ng Nguyn Tng Tam th hin

34 * V TH HIN

Ha bnh lp li, b Long t vng tn c Pht Dim tr v H Ni. Nm ln by lt b tm n Trng Chinh, nhng vt ni my cng khng c Trng Chinh tip. Ngi k cho ti nghe chuyn ny l ng ti x on Xun S, tng l c s cch mng, tng gip vic lin lc cho Trung ng vi cc c s ng Ty Bc v H Lo. ng ph vin trng Vin Kim St Nhn Dn Ti Cao Bi Lm (23) n thm ng S, b ng S cht vn v chuyn ng Trng Chinh x s ti t vi b Trn nh Long th ng Bi Lm bo: Ci con m Long n lm nh ch mnh chng n hy sinh cho cch mng. Hy sinh cho cch mng c hng ng, th m n lm mnh lm my, nng nc i cch mng phi lo cho cc con thng Long, r l ngu! Anh Thn (24) khng tip n l phi. Nghe ni th, ng ti x on Xun S nng mt, tng ngay ng quan ta Bi Lm ra khi ca: Ct khi nh tao! V ng ch gp kh khn th tm n ng ch ch cn bit tm ai? Bit chng my l ging n cho bt, chc v thng Long chng thm gp. u! C l chng my l u! Ct! Ngi v v ba a con ca ngi cng sn Trn nh Long b cc ng ch chi b lch thch dt nhau xung Hi Phng nhp vo dng ngi di c vo Nam. Hai con trai ng Long sau nm 1975 vt tip sang c. Ch cn li ngi con gi li Si Gn. Ch li v chng, bc s Phan Th Vn, anh cng b bt t cng chng ti trong v "xt li chng ng". Nhn tin, cng xin ni thm rng ng Bi Lm ny, hi hot ng b mt nh ti mt thi gian di, l ng ch rt thn thit ca ng Long v cha ti. Vi gia nh ti, ng c coi nh ngi nh, nhng t khi cha ti b bt, ng khng h lai vng. ng khng n vi gia nh ti cha chc v s hi hay v mun bo v gh ngi nh nhiu ngi khc, theo ti suy

s on kt rng ri trong thnh phn chnh ph cch mng lm thi. ng b ngi ca Quc Dn ng t nhp nh ring ca ng b ph Ch ng Xun bt mang i th tiu, khng r xc chn u. (23) Bi Lm (1905-1974), xut dng lm th, gia nhp CS Php, nm 1927 c CS Php c i Moskva hc Hc Vin Phng ng. Trong khng chin chng Php lm cng tc to n qun s Lin Khu 3, sau nm 1954 lm ph vin trng Vin Kim St Nhn Dn Ti Cao. (24) Thn, Nm l hai b danh ca Trng Chinh.

M GIA BAN NGY * 35

lun. ng khng ti t n nh vy. ng thuc lp ngi tin ng nh tn tin Cha. V lp trng cch mng ca ng, ng xa lnh nhng k m ng cho l phn cch mng.

Ni th no th ni, vn l s biu hin tnh ng ch trong nhng ngi cng sn sau khi h ginh c chnh quyn, phn chia ngi th.

Nhng ngi cng sn vn cn n vi gia nh ti h n v tnh bn, khng phi v tnh ng ch - trong nhng ngy sng gi khng nhiu.

M ti cng khng ngh ti th tng Phm Vn ng (25). ng quen cha m ti t nhng nm 40 khi cn l mt thanh nin mc o s mi cc tay, qun soc, ang tn tnh ngi v tng lai hng kem Zephyr bn h Hon Kim. M ti bit, c ti gp ng cng v ch. Phm Vn ng, theo b nhn xt, l ngi khng ti, khng t bc, nhng ba phi, vng v v cc k v tch s. ng lng tng trc bt c vic c th no, d ch ng mt ci inh gip hng xm. D lun ca ngi ng uyn bc, ng lim khit, nhng nhng ai quen bit u hiu ng khng lm ni bt c tr g trong nhng vic l ra ng phi lm. Nhng ngi tng l bn ng trong thi k cch mng cn trong bng ti chng may gp rc ri vi chnh quyn cc chng phi cu cu ng cn tht vng hn na. H tm n ng v by gi ng l mt trong nhng ngi ng u nh nc, cng v ng m ni gip cho h mt cu th cng . Ca ng ti, ng i x vi h khng n ni no, ng khng quan cch nh Trng Chinh, khng nhn tm xua ui h, thm ch trong khi tip h, ng cn an i vi cu, cn ha hn vi h iu ny iu khc, nhng ri ng chng lm g ht. C khi nhng g ngi ta nh, ng cng nh y, ng cng y ny y, c v ng cng mun gip h lm, nhng trnh ting, ng li i nh ngi khc ng ra gii quyt h, ci s nh li y ri c c vic

(25) Phm Vn ng (sinh 1906 ti Qung Ngi) hot ng cch mng t cui thp nin 20. Nm 1929 b thc dn Php bt giam 7 nm. c bu vo B Chnh Tr ng Lao Dng Vit Nam t 1951, lm b trng Ngoi Giao ri th tng chnh ph t 1954 ti 1987 (kim nhim b trng Ngoi Giao t 1954-1961).

36 * V TH HIN

hay khng ng khng cn bit. ng ni h h ri y ch, c phi ng khng ni u, khn ni y l vic kh gii quyt, kh th y, nhng khi cc ng ch c trch nhim t chi th lm th no c. H c ci l ca h, hay l ca ng th cng vy, h c v n ng m gip cng chng c, ng quyt l xong, khng th thay i. ng khng mun mt lng mt ai, nht l khng mun mt lng cp trn. Cp trn ca ng trong thi k ny l L Dun, L c Th, H Ch Minh cn di.

Qu nhin ng. Mt ng ch c thng m ti n ni vi Phm Vn ng chuyn cha ti b bt. ng th tng lng lng nghe, ri th di: Vic tp th quyt nh, ti lm g c!

M ti ch cn bit tm ngi bn thn thit nht ca cha ti trong thi k hot ng b mt l ng trng ban Kim Tra Trung ng Nguyn Lng Bng (26).

ng i vng, ngi ta ni th mi ln b n.Ln no cng nh ln no. ng vn nh, b ngh, nhng ng trnh mt.

T Nam nh tr v, nhn cnh nh tan hoang, ti hi m chuyn xy ra th b ci cay ng, mt t nhe:

- Chng n n, con c tng tng c khng, cn t hn c mt thm Php na kia. Tay b to, cng khng va, chng n c nch kha vo n bt mu ra m chng n vn c kha bng c. n khi bit khng kha ni, chng n ly thng tri git cnh khuu ri iu b ra xe bt bng ch i. Lc chng n khm nh, m qung ci khung knh c giy chng nhn Hun Chng Khng Chin hng nht ca b vo mt chng n: Cc ngi khm k ci ny i, xem mt tri n c g? Chng n x s, hm, ng nh c Nguyn Du t: Ngi nch thc, k tay ao. u tru mt nga o o nh si...

Vi b, ng H Ch Minh cht vo m cha ti b bt. - Lng ngi khn lng, con ! Mi bit khng thiu g k

qun o lm ngi khi ngi vo gh vng gi. Bng hong trc s vic bt ng, b khng sao tin rng

(26) Nguyn Lng Bng (1904-1979), hot ng cch mng trc 1930, ng vin CS ng Dng t 1930, l y vin trung ng ng t 1945, i s Vit Nam ti Lin X 1952-1957. Nm 1969 lm ph ch tch nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha cng nh Cng Ha X Hi Ch Ngha Vit Nam.

M GIA BAN NGY * 37

n xy ra, khng sao tin rng chnh quyn c xy dng nn bi cuc cch mng m v chng b hin dng c i mnh li c th nhn tm vi v chng b n th.

Khi ti mt tch, c nhiu ngi cho rng ti trn. Ring m ti khng tin. L m, b hiu con. Hn bt c ai, b tin ti v ti. Khng nhng tin ti v ti, b tin ti dng kh ng u vi bn tim quyn cch mng. Chy trn, theo quan nim ca m ti, khng phi hnh ng qun t. B mun thy chng con mnh ng hong bo v chnh ngha trc cng lun.

B bun ri khi nghe nhng ng ch c n thm b, phn tch tnh hnh t nc, ri kt lun s chng bao gi c mt phin ta m b mun c u.

Khong mt tun trc khi ti b bt, anh Nguyn Trng Lut, v trng V Bo Tn V Bo Tng B Vn ha, nhn ti tm cch ct ui (27) n gp anh ti nh ring ng Chn Cm. Trong s cc v trng ca B, ti qu anh Lut hn c.

B ngoi gin d, thm ch hi th kch, thot trng ai cng ngh anh l mt nng dn nng ct c ng bi dng ln lm lnh o. Nhng ch ni chuyn vi anh mt ln l ngi ta bit bn trong v chn qu lm cho h lm, anh Lut l ngi lch lm, hiu nhiu bit rng. Ti quyt nh n gp anh. Anh l ngi m ti tin cy. Ti mun nghe anh mt li khuyn. Trc y, khi tnh hnh bt u xu i, anh dn ti c chuyn g c n gp anh, nhng coi chng b mt thm theo. Ct ui l vic chng kh g i vi ngi trong mt gia nh c nhiu nm hot ng b mt. Thi Php thuc, cha m ti dy ti mi cch nh lc hng mt thm. ng b thng sai ti mang mt th n ni ny ni khc trong thnh ph. Ti l tr con, mt thm khng . Anh Lut c hi cng hot ng b mt vi cha ti ti cc tnh ven sng Hng. i vi cha ti anh knh trng, coi nh ngi anh tinh thn. V tnh cm vi cha ti m anh qu ti. Gp ti, anh v ly, hi h:

- Tnh hnh gay lm, ch phi trn ngay, trn lp tc, ng b bt! Anh ngh ri, ta s lm th ny, th ny...

Theo k hoch ca anh Lut, ti s chn ngy gi thun (27) nh lc hng nhng tn theo di.

38 * V TH HIN

li ri bo cho anh bit. Tt nht, ti bo qua bc s Phan Thanh Hoi, em nui anh, cng l bn thn ca ti. Anh Hoi l ngi khng b nghi ng, s mang li nhn ca ti ti anh Lut. Sau ti s ct ui ti Cha Thy, ni s tn ca c quan anh. T y anh Lut s dng xe hi ca c quan a ti v Hng Yn, ni trc Cch mng Thng Tm c thi k anh lm b th tnh y. Con trai mt c s cch mng nay l trng cng an mt huyn l em kt ngha ca anh, mt ngi tt, anh ta s nghe li anh Lut bo v ti. Ti s c thay tn i h, anh cng an s lo chuyn y, ri a ti ti mt vng ho lnh nng nu ch cho tnh hnh sng sa. Ti im lng.

- Ch nghe anh i, anh ngh k lm ri, phi trn thi. Anh n tn thuyt phc ti: - Th ngh m xem, nu trong thi k Ci Cch Rung t

tt tt nhng ngi b x tr (28) oan u trn c v trn thot, th sai lm ca ng u n ni trm trng n th, tn tht v nhn mng u c cao n th. ng lm sao hiu c ta bng chnh ta? Bit mnh v ti, b ng ng oan m vn xui tay mc cho ng bt, mc cho ng git, khng phi l tun th k lut cch mng u, khng phi l trung thnh vi ng u, m l lm hi ng y, ch hiu khng? Anh hiu ln ny ng li ang sa vo sai lm nn anh mi khuyn ch trn.

Thy ti vn khng ni g, anh bn thn mt lt ri ni tip: - Ty ch thi, nghe anh th nghe, khng nghe th thi,

nhng ch phi nh: tuy hin nay ng b thng Dun, thng Th lng on, nhng trc sau ng vn l ng ca ta, chng chng th chy ng s thanh lc bn chng.

Ti mun ci m khng dm ci. Ngm ra cch lp lun ca anh c ci l ca n, ci l ch tn ti c trong lng ngi ng vin trung thnh, lc no cng lo lng cho sc chin u v uy tn ca ng.

Bng nhiu dn chng rt ra t huyn thoi v v lnh t, anh Lut khng nh chuyn ny ng H khng bit, hoc gi ng b dsorient (29) bi L c Th m ng cho hn bt (28) X tr l mt t c ngha rt rng, t b bt ti x t, bn, git, th tiu. (29) La, lm cho hiu sai (ting Php).

M GIA BAN NGY * 39

cc ng ch trung kin, ch ng quyt khng phi ngi xu. - L Dun l thng nhiu tham vng, iu ny nhng ai

tng gn hn u bit, nhng anh ngh: t hn, hn khng mun gy g trong lc ny. Gt ra bn ngoi cc th ch ngha, xt cho cng ch l ci c trn p nhng ngi khng ng h hn, th v ny Th khi xng l ci chc, khng phi Dun u. Nhng Th mun th Dun cng khng ngn, mi vic Th lm t trc ti nay u v li ch ca c hai thng. Dun chn Th st cnh vi mnh khng ngoi mc ch . Th l ch da cho Dun - mi t min Nam ra Dun cn l nc l ci. Chnh l nh Th hin k m Dun loi c vy cnh ca Trng Chinh khi nhng chc v then cht

Anh n mt, u t: - Nhng thng Th lm vic lm g, nhm mc ch

g? Anh ng bn trong v ny c iu un khc, lin quan ti thi k Th Sn La. Ch c nghe ng c hay bc Giang ni chuyn thi k thng Th lm bi cho cng s Cousseau khng? Hi y c nhiu vic ban lnh o nh t mt bn m thng Cousseau li bit(30)

Ti lc u. Ti hm ti ch ngi nghe anh ni, khng tranh lun. u ti trng rng. Ti mt mi. Trong anh vn c mt nim tin ng. Trong ti, nim tin y khng cn.

Nghe ti k li cuc gp g vi anh Nguyn Trng Lut, m ti hi:

- con th no? - Con cho rng i trn l cho ngi ta ci c ni mnh

c ti, mnh s nn phi trn... - Cn con? - M ti hi v ti. - Con cng ngh khng nn trn. - V ti ni - Mnh lm

g m phi trn? - ng vy. Cy ngay khng s cht ng. Ti mm ci. M ti quen ming ni th, ch ai ch bit

(30) Trong cch suy lun ca mnh, anh Nguyn Trng Lut c l ca anh: trong v trn p nhm xt li chng ng, trong s nhng ngi t cch mng c cc nh lao ca Php ch c nhng ngi t Sn La cng vi L c Th l b bt m thi.

40 * V TH HIN

chnh cy ngay mi cht ng, ch c dy leo mi khng bao gi cht ng m thi.

Hi y ti cn ngu ngc lm. Th h cha ti, ri th h ti mang trong mnh khi nim ng ca nhng ngy cch mng cn trng nc: ng l t chc ca nhng chin hu cng chung mt mc ch thing ling, cao c - u tranh cho dn tc thot ch n l nhc nhn v nhc nh. Khng him nhng th d v tnh ng ch m bc thng yu nhau, thm ch hy sinh tnh mng bo v nhau trong nhng ngy xa xa y. Mt khi nim, tic thay, li thi.

Sng trong mt gia nh m cha m u hot ng cch mng, ti nhp vo dng chy ca cuc chin u gii phng dn tc, cng l dng chy ca thi i ti mt cch t nhin, nh mun sng th phi th kh tri. Cng t nhin nh vy, ti i theo nhng ngi dn u cuc cch mng nh con vt trong n i theo con u n ca n.

Ti khng c u c tnh to trong ci nhn nhng lnh t cch mng, do cn non nt v cng c th do li suy ngh. tui c th suy ngh c lp, ti mi ch ng vc c hin minh c qung co bng mi cch ca cc v y vo thi gian cuc Gim T Gim Tc pht ng khu 4 khng chin, nm 1953.

Ma h nm 1953 m m chng ti nm thao thc nghe trong mt mng nhng thn xm ti tm ting loa m u h gi nng dn vng ln nh k th giai cp. T sng sm tinh m, hng on ngi rm rp trn cc no ng lng cn ti, khn ting h vang nhng khu hiu c mi mu. Dn chng n n v nhng sn nh, nhng bi rng, ni s din ra nhng cuc u t bn a ch cng ho gian c.

iu lm ti sng st l nhng cn b khng chin trong chnh quyn x b thng cnh gt ra ngoi l cuc u tranh. M ti bit r h. Mi hm trc cn l nhng ngi lnh o y uy tn a phng, bt thnh lnh h khng cn c tin cy, b tc b mi quyn hnh. Ti sao li nh th? Ti hi mt cn b trong i Gim T Gim Tc v c anh ta gii thch:ng bo phi cnh gic trc cc loi k th giai cp. Chng bit chng yu, chng khng th ra mt chng ph cch mng, nn tm mi cch chui vo cc t chc ca ta, nm gi cc v

M GIA BAN NGY * 41

tr lnh o. Hin nay khng th bit trong cc c quan ng v chnh quyn ai l ch, ai l ta, nu khng kin quyt gt nhng ngi c ra th nng dn c ng pht ng vn b k th giu mt khng ch, h s khng dm vng ln ginh ly a v lnh o. l quan im chnh thng c ph bin n tn mi ng vin trc khi thc hin gim t gim tc. V h tin theo li ng dy:Ta ch c th trng cy vo nhng nng dn bn cng, b a ch bc lt n xng ty, ch c h mi l ch da vng chc v lu di ca ng. C nh th s ngho kh, t bn thn n, l mt phm cht cch mng.

Vo thi k y, ti v th h ti, khng hiu rng ci cch rung t ch l ci v ngoi cho mt mu chnh tr. Tt c nhng khu hiu ca ngi nng dn: nng dn l qun ch lc, gii phng nng dn, tiu dit cng ho c b, nh a ch, ph nng; rung t v tay dn cy, nng dn vng ln ginh ly chnh quyn.., ch nhm cng c v tr cai tr t nc ca ng. ng cn tiu dit nhng ngi i tin phong trong cuc khng chin chng Php l nhng ngi mang trong u t tng bnh ng c cao trong cuc cch mng gii phng dn tc, v th h khng phi, v khng th, l nhng thn dn ngoan ngon. Ci m ng cn l mt lp tay sai tuyt i trung thnh, gi d bo vng. Ci gi l ci cch rung t hon ton khng v mc tiu ci cch rung t. Khng c, v khng h c, mt cuc iu tra no v tnh hnh phn b rung t trong x hi, l iu tt yu phi lm trc khi tin hnh ci cch rung t. Hn na, mu thun rung t hon ton khng phi l vn nng bng vng gii phng (vng chnh quyn khng chin) trong giai on c nc cn tp trung tinh thn v sc lc vo mc tiu ginh c lp.

u t din ra lin min, ngy mt khc lit. Ngi dn cy dung d hm trc, c ng phng tay pht ng, vt tr thnh hung tn, mt bng bng khoi tr trong nim vui hnh h ng loi.Ti kinh hong nhn cnh tng khng hiu ni: Nm np lt qua mt ti tng by n ngi b kch thch bi mi mu, hm h i di l c sao vng khng phi chin u vi qun xm lc m vi chnh ng bo mnh.

Ti x Ng X, lng Ng, Thanh Ha, ni c dinh c gia

42 * V TH HIN

nh c c Nguyn Thng Hin (31), ngi ta tri cht hai tay ri dong m mt ngi bn ti i khp lng ch v b trt di ni iu g mt lp trng hoc khng va lng cn b gim t gim tc. Ti bit r b l ai. Khi chin tranh va bng n, b l hi trng hay hi ph Hi Lin Hip Ph N Thi Bnh. Mt t, b mang con ci chy vo Thanh Ha theo chnh ph khng chin, lm ngh hng xo, bun thng bn mt. Chng ti nghe ting ku khc chy ti th thy my anh du kch quen ang xnh xch ko b i. Hai tay b tri gi ln tri, b xiu vo bc sau h, ku go thm thit: i c H i, C trng xung m xem ngi ta i x vi con dn C th ny y!

mt x khc, mt ngi n b b tri vo hai cy na bt cho, bn di l mt ng la.Con m ni l ph nng phn ng, ngoan c lm, nhng ngi bu quanh nhao nhao ni th. Ngi n b qun qui mi, ti khi ngt i mi c ngi ta h xung.

Cha mt ngi bn khc ca ti ch l mt cn b qun trong ngnh gio dc, nhng hot ng cch mng t trc 1945. Khi cuc gim t gim tc bt u, ng b bt v ti l ng vin Quc Dn ng. ng tht c t t, li bc th tuyt mnh: Oan cho ti lm, C H i. Ti trung thnh vi C, vi ng. Ti khng phn bi. H Ch Minh mun nm! Vit Nam Quc Dn ng, c thnh lp t nm 1925, trc ng Cng Sn 5 nm, cng chung mc ch nh Php ginh c lp, khng h tranh chp vi ng Cng Sn v vai tr lnh o cch mng trc nm 1945. Nu c nhng bt ng gia hai ng th ch trong lnh vc l thuyt, m ng cng sn lun tm cch chng minh mnh l duy nht ng v khng cn con ng no khc cho Vit Nam ngoi con ng theo ch ngha cng sn. Ch n thng 8-1945, b phn lu vong ca ng ny tr v nc i chung vi Hoa qun nhp Vit th mu thun mi bng n. Nhng lnh t ca nhm ny mun da vo th

(31) Nguyn Thng Hin, (1867-1925) bn ca Tng Bt H, Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh, Hunh Thc Khng, h tr phong tro ng Du do Phan Bi Chu v K Ngoi Hu Cng lp ra Vit Nam Quang Phc Hi Trung Quc (thng Ba, nm 1912).

M GIA BAN NGY * 43

lc qun Tng chng Php sai lm c hu ca nhng ngi c xu hng da vo ngoi bang ginh c lp. Nhng ch trng khng c ngha l Quc Dn ng ri b mc ch ginh c lp, nhng ng vin Quc Dn ng khng cn l nhng ngi yu nc. Bng chng l h vn tch cc tham gia cuc khng chin chng Php.

Tm li, Quc Dn ng c nu ln nh mt mc tiu trn p chnh trong Ci Cch Rung t, trong thc t ch l ci c qut sch nhng ngi khng chin tin phong, nh ti trnh by trn. Ngi ta vu cho bt c ai m h mun git l Quc Dn ng.

Trong mt ngi nh, ti thy ngi ta ly gai bi cm vo u ngn tay mt c gi. C tri bit c ta b ti g, c th c ta ch c mt ti duy nht l con a ch. C mi cu hi, nhng k tra tn li nhn nhng ci gai su thm mt cht lm cho c gi r ln v au, qun qui trong dy tri.

Mt c gi tc bc ph b trng dy vo c, li xnh xch trn ng nh mt con ch. L tr lng rng rng chy theo sau v tay, reo h, ci ngt ngho. Ti nhn chng, rng mnh - nhng a tr ny s ln ln vi tri tim khng phi ca ging ngi. Ri y, vi tm hn chai sn, lm sao chng c th sng chung vi nhng anh em khc mu da v ting ni trong mt th gii i ng m ch ngha cng sn (32) ha hn?

Ti cm thy trong mnh cc ca mt cm gic bt bnh, im bo trc s thc tnh.

Khng phi ai cng c mt cm nhn nh th trc nhng g ng ang lm. Nim tin ng n su trong lng mi ng vin cng sn, n ni va bung ming khuyn ti trn, lc chia tay, anh Lut li vt vt: Ni th ni vy thi, ch anh khng th no tin c ng li c th nhn tm bt mt lc c hai cha con mt gia nh cch mng kin cng nh gia nh ch. Mnh

(32) Trong Tuyn ngn ca ng Cng Sn nm 1848, Marx v Engels vit: Nhng ngi cng sn c th tuyn b hc thuyt ca mnh bng mt cu thi: Bi b t hu. V mt l thuyt ci cch rung t l s thc hin th tiu t hu ti sn, thng qua ci gi l u tranh giai cp. Gim t gim tc l mn u ca ci cch rung t.

44 * V TH HIN

khng nn ngh qu ra nh th!. M ti khng mun ti trn, nhng ti khng trn th b lo.

Ti cng b bt th trong nh khng cn ngi n ng no. Hai em trai ti u cn nh. Li ang c chin tranh. B cm thy nhng g xy ra vi ngi khc nay ang xy ra vi mnh.

M ti nh n b bn c chng b mt tch trong nhng ngy Cch Mng Thng Tm.Ngi n b khn kh lang thang i n ht n ny ph n cu xin Tri Pht cho chng b tr v vi b. B gn nh mt tr.

Khi cn tr, ng Nguyn Th Vinh, chng b, gia nhp Thanh Nin Cch Mng ng Ch Hi (33). B l, ng chy sang Php, gia nhp ng Cng Sn Php. T Php, ng sang Nga. Tt nghip trng i Hc Phng ng (34), ng hm h tr v t quc tip tc cuc chin u. Va bc xung cng Hi Phng, ng sa vo tay mt thm. Xa nc qu lu, ng tr v khng quen bit ai, cha kp lin lc vi ai trong cc t chc cch mng. Mt thm tra tn ng, ng chng c g khai, n gin v ng khng bit nhng g h mun bit. Tra mi khng c g, chnh quyn thuc a th ng, thm ch ct chn ng li, chnh quyn cn chiu c cho ng c tng s ti ph Thng S. Trong chuyn ny tt nhin khng th thiu s chy cht ca b v con nh kh gi. Lm vic trong ph Thng S, ng Vinh vn khng ngng tm cch lin lc vi nhng ngi cng sn. Nhng khng ai dm giao thip vi ng, k c cha ti. Vi ng, cha ti ng vai ngi nht ch, nay tr v vi v con lm n chn ch. Ngi Php n lc hon ton khng cn nghi ng g ng, ng l mt cng chc mn cn.

(33) Mt t chc yu nc c xu hng cng sn, thnh lp thng 6-1926. Nm 1929, trong mt i Hi ca Thanh Nin Cch Mng ng Ch Hi ti Hng Kng, hai hi vin l Ng S Quyt v Quc Anh b v thnh lp ng Dng Cng Sn Lin on Trung K. Tip theo, Nam K t chc, An nam Cng Sn ng cng c thnh lp. Nhng nhm cng sn ny c thi knh chng nhau. Trc tnh hnh ny, Quc T Cng Sn (Comintern) gi mt bc th ku gi nhng ngi cng sn nhanh chng thng nht vi nhau trong mt t chc cng sn trn ton ci ng Dng. (34) Trng do Quc T Cng Sn (Comintern) m ti Moskva sau Cch mng Thng Mi Nga o to cn b cch mng v sn.

M GIA BAN NGY * 45

Nhng ch l b ngoi. Lng yu nc trong lng ng khng bao gi tt. Cch mng Thng Tm n ra, ng hng hi xung ng tham gia cp chnh quyn. Th ri trong nhng ngy si ni y, nh mt hn ri xung nc, ng bit tch.

Khng ai bit ng bin i u nu nh mt hm Trng Chinh khng ni ring vi m ti: Ch Hunh , ch liu cch an i ch Vinh ko ch y c xem bi, xin xm mi, ti nghip! Ni ring ch bit: Ta tht anh y ri!

M ti lnh tot ngi: Sao cc anh nhn tm th, tn c th? - B ku ln - Anh tha bit: Anh Vinh tuy khng kin nh cch mng tht, nhng anh y c phn bi xng khai g u, c gy hi g cho on th (35)m cc anh n git anh y?

Trng Chinh lng tng phn trn rng ng khng h ch trng git ng Vinh, ngi ta git ri ng mi bit. Lc ng c mun can thip th mun.

V ci cht ca ng Vinh, m ti khng buc ti Trng Chinh. B hiu trong cuc cch mng, nhng vic tng t c th xy ra, bi nhng ngi km hiu bit nhng qu hng hi. Ring ti cp di lng hnh, thi coi thng sinh mng con ngi th b khng bao gi tha th cho Trng Chinh. cng v ng, mt ch th kin quyt khng cho php cp di t quyn x t bt c ai th vic y chc chn khng th xy ra.

Khn ni, th tiu i th v nhng ngi tnh nghi phn bi l chuyn thng tnh trong Cch mng Thng Tm. Ngi ta khng coi vic lm l ti c.

Nh vn Lan Khai (36), mt ngi khng h tham gia hot ng chnh tr, b nhng ngi khi ngha b vo r ln cho tri sng khc Ghnh Qut trn sng L ch v vo thi gian Nht cai tr, ng lm th k cho mt hng bun Nht l mt th d. Cha ti quen Lan Khai t nhng ngy ng cn i hc Tuyn Quang. K cho ti nghe v ci cht ca Lan Khai, ng t ra rt (35) Mt cch gi CS trong thi k tin khi ngha, dng trong ni b ng. (36) Lan Khai (1906-1945), nh vn c ting trn vn n thi k trc Cch Mng Thng Tm. ng vit Lm Than, C Dung, Ch Bng Nga, Ci Ht Mn, Chic Ngai Vng c gii ph bnh coi l nh vn ca truyn ng rng. Nh ph bnh vn hc Hi Triu nh gi cao Lm Than, coi l mt tc phm hin thc x hi him hoi vo thi k y.

46 * V TH HIN

au lng. B ngoi ti thng gp cc ng ch ca cha m ti ti

nh ti khi b ti n chi vi cc chu. Khng hiu v l g, mt s ngi trong bn h khng gy c cm tnh ni b. B ngoi ni thng cho m ti bit b khng thch h. n ni m ti gin b v s khng thch y. Ha ra b ngoi ti c l khi nhn xt ngi ny ngi kia trong bn h khng phi l nhng ngi t t. Bng s mn cm ca ph n, b thy trc c cch sng khng nhn ngha, khng c trc c sau, khng c tnh ngi, nh cch ta thng ni by gi, ca nhng ngi v sau tr thnh nhng nh lnh o cch mng nh Trng Chinh, Hong Quc Vit... (37).

Trng Chinh khng lm mt hnh ng nh no cu cha ti ngi bn, ngi ng ch gn gi ca ng ta trong thi k b mt. ng ta khng n thm m ti mt ln trong nhng nm cha con ti t. Cha ti c th ri ng cng khng n. Mt s ngi bit tnh bn ca hai ng cho rng Trng Chinh khng n v s L Dun v L c Th, nhng ti cho rng trong thi ny Trng Chinh trung thc vi con ngi ng ta. Trng Chinh khng coi trng tnh bn vi bt c ai. bo m an ton cho bn thn trong giai on , Trng Chinh thn nhin qun bng c lc ng ta tng hoan nghnh vic ln n t sng bi c nhn Stalin m Khrushov khi xng, lnh lng sm vai mc-xt chn chnh ng tnh vi vic ln n cha ti v cc ng ch khc, coi h nh nhng phn t chng ng. Trong s ng nht c nhn mnh vi ng t khi thnh ngi lnh o, Trng Chinh l ngi trc sau nh mt.

Hong Quc Vit cn t hn. ng ta tr thnh mt trong nhng nhn vt tch cc trong Ban chuyn n ca v trn phn (38). M chnh v cu hai ng, cha ti b chnh quyn thuc a bt sau khi a h i trn vo nm 1939.

(37) Hong Quc Vit tn tht l H B Cang (1905-1992), hot ng cch mng sm, b thc dn Php y ra Cn o (1930-1936), t 1937 l b th x u Bc K CSD. Trc Cch Mng Thng Tm, a v v uy tn ca Hong Quc Vit trong ng ngang nga vi tng b th Trng Chinh. (38) Ni tt: trn p phn cch mng.

M GIA BAN NGY * 47

Ngi nh vy, theo quan nim ca ngi Vit Nam bnh thng, khng th c coi l t t.

V ti k sau khi ti mt tch, m m m ti ngi lng hng gi, mi tc bc x xung vai. B nh ha . Linh tnh ngi m bo cho b bit ti gp tai ha. Phn tch mi d kin b tin chc ti b bt mt cch m mui.

- Trong nhng ngy y m lo nht con b th tiu. Chng n c th lm chuyn lm.

B nghn ngo ni, m cht a con trai u lng. Cui cng, may thay, ri n cng vt qua c ci

cht tr v vi b, chn nm sau .

48 * V TH HIN

2

a li thc ti ln xe, tn ngi bn phi lp tc b qut tay ti ra sau lng. Bn tay y cng nh thp. Mt

nng sng lc thc mnh vo sn ti bn tri. Ti nhn mt v au.

Trong t ny, cng vi ti, cn c nhng ai b bt? l ngh u tin n vi ti. Khng hiu sao lc y li

dng dng vi s phn mnh n th. Ngi li xe qut mnh v lng. Chic xe lng sang mt

bn, xoay na vng ri lao v pha Trng Thi. Ti vn cm bng hng Nam Dng, qu tng ca mt

ngi bn vong nin, trong bn tay tri cn c th lng. Nghe tin nhip nh gia Trn Vn Lu m nng, anh mc

chng lao phi nhiu nm, sng hm y ti p xe n thm anh. Nh vy, Trn Vn Lu l ngi cui cng v duy nht gp ti hm . Khng thy ti tr v, chc chn v ti s tm n anh Lu v gia nh ti s on c ti mt tch vo lc no. Nhng bit ti ch nh anh mt lt ri i, mi ngi c th ngh sau khi nh anh Lu ra ti cn i ni no khc, s nho nho tm khp ni ri cui cng mi hiu rng ti mt tch.

Chao i, m ti, v ti s ht hong lm y. Ti sao bn khn nn khng bt ti nh, nh th c

ng hong hn khng? Trong tay chng n c c b my n p khng l, chng gi tr bt cc lm g? th tiu chng? C l khng phi. Nu mun th tiu ti th bt cc gia H Ni l qu d. Vic lm mt ni o heo ht gi no khc tt hn nhiu. M ti th li thng cng tc xa nh.

Hay c chuyn g xy ra vi cha ti? - Khng cn phi nm cht nh th. Ti cc ca cnh tay b b qut. C v cu ni ca ti c

tc dng. Nhng ngn tay ca tn anh ch dao ba ngi bn phi

V

M GIA BAN NGY * 49

ti lng ra c mt cht. Ti a bng hng ln ngm. N nh hn hn hoa hng ta

thng gp, ch nhnh hn bng nhi mt cht, nhng tht p. Cnh ca n trng ln mt mu trng tinh khi, mn mng, cho ta cm gic cnh hoa hi xp. Cch phn b cc cnh rt hi ha vi ng cong m miu ca i. Anh Lu khoe anh cy cc mi mi xin c mt cnh hng Nam Dng lm ging. Anh gim n trong mt bn nh, nng niu chm bm my thng tri. Cnh hng con ln ln chm chp thnh mt cy hng mnh mai v tr bng u tin. T bng hoa b bng trn tay ti bay ln mt mi thm du dng.

Lt nhanh v pha sau l nhng ngi nh ng kn. Ph Trng Thi bui sng hm y vng tanh vng ngt. H ph ngp l vng khng ngi qut dn. Ti ch mc nhn nhng ngi tha tht p xe ngc chiu, nhng khng gp mt ai quen.

B kp cht cng gia hai tn cng an, trc mt ti ch c mt khong trng hp. Ti bun ru ghi vo tr nh nh th ln cui c nhn thy nhng cnh ang lt qua. Mi ci u quen thuc, quen thuc ti mc khng cn ai ti. Kia, nhng con ng tri si vng di bng rm nhng hng i th quanh Th Vin Quc Gia. Cn y, ngi nh qut vi hng nm trong khu vn rng y c mn tru mt thi ti , sau ngy tip qun H Ni. Lt nhanh bn phi l Ca Hng M T Xe p thng xuyn ng ca im m. y ti mua chic xe p u tin cho v. Ti nh ti k nim lin quan ti ca hng ny. Ch l v ti thch chic Mercier bng uy-ra, cn ti th ngang bng nht nh chn chic Thng Nht ni ha. Ta phi ng h hng ni ha, em . Nu ta m cng khng chu ng h hng ni th nn sn xut nc mnh s ra sao? Ti ni vi v bng ging gia trng. Chic Thng Nht c chn bi lp trng hng ln hng xung, nm ngy ba tt. Nhn ti dt xe i sa, v ti tm tm ci, nhng khng trch ti mt li. Kia na, hiu ct tc quen thuc ca ti, nay l mt hp tc x ct tc. Qua tm knh ln ti thy bc ph co gi hay chuyn ang li hi ta tt mi u mui tiu ca ng khch ng tui, chc cng loi khch quen nh ti... Vo thi gian ny, khch hng i ct tc phi ly s, n s mnh th vo ngi gh va trng. ch

50 * V TH HIN

c bc ph co quen ct cho mnh c khi mt c gi. Chic com-mng-ca r vo ng Ph Don, qut sang

L Thng Kit, chy thm mt qung ngn ri li r tri. n y th ti hiu mnh c a i u. Trc mt ti sng sng bc tng Ha L. Ci nh ngc ni ting khp nc ny c thc dn

Php xy trong nhng nm cui th k th XIX (39), ng thi vi Nh Dy Thp (nay l Bu in Trung Tm) v nh thng n Thy (nay l Bnh Vin Qun Y 108) cm gi bn trong nhng bc tng ca n nhiu th h cch mng Vit Nam, t nhng nh i quc Cn Vng, Vn Thn, ng Kinh Ngha Thc... cho ti nhng ng vin Vit Nam Quc Dn ng thi anh hng Nguyn Thi Hc (40), v tt nhin, nhng ng vin cng sn. Nm 1925, nh i quc ni ting Phan Bi Chu (41) cng b giam y. Trong gia nh ti, Ha L c nhc ti lun do s c mt thng xuyn trong ca cc bn cha ti v ca chnh ng, ht ngi ny n ngi khc.

Mc du ni ting, Ha L khng phi l nh ngc kin c nht Vit Nam. Bng chng l ti y xy ra nhiu cuc vt ngc, ln nht l cuc vt ngc ng o c trm ngi vo thng 3-1943.

Tn chnh thc ca Ha L l Maison Centrale - Nh Lao Trung ng. Ci tn ch tn ti trong cc vn bn hnh chnh thuc a. Vi dn chng n mi mi l Ha L, ci ph t hin t

(39) T nm 1880, ngi Php bt u xy dng li H Ni theo quy hoch mi. Nh ngc ni ting ny c xy trn t lng Ph Khnh, tng Vnh Tng, trn mt din tch khong 2 hecta, khai trng vo nm 1886. Lc u n c t tn l Prison Centrale, sau i thnh Maison Centrale. Theo Bch Khoa Ton Th Vit Nam th Ho L c khi cng nm 1901, c ti liu vit ngi Php bt u xy n t nm 1899. (40) Nguyn Thi Hc (1902-1930), ngi sng lp Vit Nam Quc Dn Dng, ch trng dng bo lc cch mng nh ui thc dn Php, t chc cuc khi ngha bt thnh ti Yn Bi, b thc dn Php x t. (41) Phan Bi Chu tn tht Phan Vn San (1867-1940), Khi cn t tui, ch trng nh Php ginh c lp, khi phc nn qun ch, thnh lp Duy Tn Hi, khi xng phong tro ng Du, xut ngoi i Nht, Trung Quc tm cch phc quc. u th k 20, ng b ch trng khi phc qun ch. B Php bt, x kh sai chung thn, ri a v Hu giam lng cho n cht.

M GIA BAN NGY * 51

thi Th nht kinh k, th nh ph Hin, ni phng gm sn xut mt mt hng duy nht l ha l, th bp dng than tu (than hoa) m ngy nay ha hon mi gp. Tuy nh b, n vn c gi l mt ph, vi mt s nh duy nht. Phn ln ngi H Ni khng bit gc tch dung tc ca Ha L, ngh rng n l tn gi tng trng cho s khng khip bn trong ci nh t ni ting. Tn gi ca n gi ln lin tng gm ghic v ha ngc Thin Cha Gio hng hc la vc du v nhung nhc qu s.

Hai cnh ca st uc m ra vi mt ting rt lanh lnh, ko di. Chic com-mng-ca r my chui tt vo trong ci ming kim loi h hc ca n. Hai tn c hn nhy xung, ht hm:

- Xung! Ti xung. Trc mt ti l mt ci sn mnh mng, vng ngt. - i y! Tn ngi bn tri ti ni. Mt nhng nho, y nht sng vo

cp qun ri ko vt o s-mi ph ln. C ch ca y lm ti nh ti iu b nhng tn cn nhng nho trong cc b phim m r tin. vt ha ra c kh nng lm cho con ngi tr thnh ging nhau. Ti dm chc tn du cn trong bin ch nh nc kia cha h c xem d ch mt phim thuc loi .

Chic com-mng-ca c li i. Hai tn c hn bin mt, li sau chng mi khi thuc

sng b hi rnh. Ti khng bit chng i lc no. C l y l gc im ng nht thnh ph. Trong vm cng

Ha L, hai chng trai trong qun phc cng an nhn dn v trang mi m nh bng bn, chng thm nhn ti mt ln. Ngoi ting lch tch ca bng nha p xung mt g, c mt vng tnh lng khng cn ting ng no khc. Tng chng ci nh t lng danh mt thu nay tr thnh vin bo tng ti c ca ch thc dn.

Khng thy b canh chng, ti lng thng th b trong ci sn rng v sch bong, vi nhng bn hoa trng trn t trc nhng khi nh di. Ti c cm thy s hi khng khi b a ti nh ngc ni ting ny?

Trong pht , khng hiu v sao, chnh ti cng ngc nhin, l ra phi run s th ti khng thy mt cht xao xuyn

52 * V TH HIN

no. Mi hay lng mnh chai sn qu ri, tm hn mnh lnh lo qu ri, li do bit chc ci s khn kip ny nht nh s xy ra, chng cch no trnh c, ch sm hay mun m thi, nay n xy ra, coi nh s phn mnh an bi, khi cn lo ngh na.

T vi thng nay, ti bit mnh b theo di cht. Va bc chn khi nh thy mt l cng an mt bm theo. Pht hin chng chng c g kh. Ch cn r ngot nhiu ln trong mng nhn ph x l nhn ra nhng k bm st mnh khng ri.

Ti thng i cng V Thu Ha, em gi p t ca ti. Thu Ha c bit sng , ch cn o mt nhn qua, em ti bit xe no ang theo xe mnh. Nh ti gc ng Hai B Trng - Phan Chu Trinh, trm quan st ca mt thm t trn tng th ba trng ph thng trung hc gc ng i din, hi chch v tay tri. T trn gc y, nhng tn c chm lm nhim v cnh gii lin lc bng in thoi vi m trinh st chc sn trong mt ngi nh nm trn ng L Thng Kit. Khi c bo ti ri nh l c chm L Thng Kit lp tc phng xe ra bm theo. Thu Ho cn ghi c c s xe bn chng. C v, bn mt thm thy vic theo di nh th ch l tr h, mt s do nt ly l, ch bt chng ti th chng bt lc no m chng c, cho nn nhng tn mt thm chng bun che giu cng vic phi lm. V pha ti, tin mnh chng lm g phm php, ti chng s chng cht no. Bc mnh ln, thnh thong hai anh em ti cn tru chc chng na kia.

Ti bnh thn c cn v ti thc c thn phn mnh. Trong chuyn ny ti phi cm n Lnin (hay Engels?). Nu ti nh khng lm th trong tp Bt K Trit Hc ca ng, Lnin c ni: T do l s thc c ci tt yu. Ch l thay!

Ci tt yu trong ch ny l th no ti bit. Ti, hay bt c ai, u l chim trong lng, g trong chung, nh cm quyn c ti mun li ra ct tit lc no cng c. Con ngi chng l g trc ng ton nng, ton quyn, c nht, c tn. ng l trn ht - trn giai cp, trn nhn dn, trn t quc.

Trc my ngy, linh cm thy kh nng b bt tng ln nhiu, ti chun b cho tnh hung xu nht. V ti s tm thy trong ngn ko bn vit ca ti, nu khng ngay lp tc th mt thi gian sau, bc th ti dn d mi vic trong nh. Ti

M GIA BAN NGY * 53

mun v ti gip ti thc hin trch nhim ngi con c i vi gia nh. l gnh nng, nhng ti bit v ti s khng t nan.

Ngh m bc mnh. Ti dnh vo v trn phn ny mt cch thm v duyn, chng ra lm sao.

Ti l ci g kia ch? Mt nh bo qun, khng tn tui, khng c b dy cch

mng, ngha l chng c g ng bn lnh t phi gm, c th tr thnh k th ca chng. Ti cng chng lm g chng phi iu mt l mt lc nhng tn n khng ngi ri lng nhng theo ti c ngy ln m.

Sch lc nh c phi nh tn r vn c tnh truyn thng ti cc quc gia chu . Ch chu mi c nhng n hnh tn bo nh chu di tam tc, chu di cu tc. Nhng triu i phong kin Trung Quc, Vit Nam u dng cch ny x ti nhng qun thn bt tun.

Ci x hi ti ang sng trong c gi l x hi ch ngha, hm li ch ca cc thnh vin ca n c t cao hn bt c x hi no trc n, nhng trong ci x hi y nh cm quyn li x s vi dn chng ti t hn rt nhiu, thm ch so vi thi k thuc Php.

y l ni chung, ch i vi nhng ngi khng cng suy ngh vi h, nhng ngi b coi l bt tun, th ngi Php thc dn cng khng n ni t nh ngi cng sn.

Chng nhng nh cm quyn p dng cch trn p khng cn n php lut vi cc phn t b nghi ng c u c chng i m c vi con ci nhng ngi y. Nhng a tr cha kp c thc v cch mng b ci gi l cch mng y chi cho mt khon cm th tm ng trc khi b p xung tn bn en, khng cho ngc u dy.

Tt c nhng li l o c gi ch c dng nh nc sn qua qut. Nhng lnh t cch mng phn truyn ton nhng li o c trong khi h khng tin chnh li t ming h pht ra.

Ti thch tnh cch L Dun. L Dun sn sng lm tt c gi quyn lc, nhng l mt tn c ti thng thn, so vi nhng tn c ti mang mt n nhn ngha

K no khng theo ta, k chng ta, L Dun ni toc mng heo trc bn dn thin h. Khng quanh co, khng un

54 * V TH HIN

o. Ngi thng xuyn nhc li cu ni ni ting y l b trng Ni V Trn Quc Hon (42). m t ca Hon cng rt thch th cu chm ngn st mu ca Dun. H khng b l dp nhn mnh khi nim vi ti trong nhng bui hi cung. H Ch Minh, Trng Chinh khng bao gi ni c mt cu thng thn nh th. H Ch Minh, Trng Chinh thng ni n nhn dn, nhng trong nhng khi nim rt m h: nhn dn cch mng, nhn dn lao ng, qung i qun chng. Quan nim chuyn chnh ca ng kim tng b th l quan nim hin i, cho d ch lp li li ca Mtys Rkosi (43), tng b th ng CS Hungary, nu ti khng lm. Trc L Dun cha ai dm ni thng ra nh th.

Chuyn chnh, chuyn ch hay c ti, nhng t ng ngha lm nhn loi ht hn, kinh tm, ni khc thng c che ph bng ngn t hoa m, nhng trong ch x hi ch ngha hin tn li c dng dp mt c tnh sang trng, li l ci c nhiu ngi ly lm hnh din ph ra. B trng Ni V Trn Quc Hon ph ha theo tinh thn hun d ca tng b th: Nhiu ng ch chng ta cn t ra thiu kin quyt trong vic trn p bn phn cch mng, thiu nhiu lm. H run tay. H s nhm. H khng bit rng trong cng tc ca chng ta li ch ca cch mng l cao hn ht, l thing ling hn ht! Sai th sa, vic g m s! i ngc chiu lch s ta thy trong Ci cch rung t, Trng Chinh cng tng ni Nhm mi (ngi v ti) cn hn st mt (tn ch). Bin php phng nga cha tng t ra khng hu hiu. St nht nhn vn nhn c (44), li c nhn ni khng sai.

Ti phi ch hn mt ting ng h na, Hunh Ng dn xc n. Y xung xe, xm xm bc ti, ht hm hi ti:

(42) Tn tht Nguyn Trng Cnh, bit hiu Cnh Con (1916-1986), qu Nam n, Ngh An. Nm 1945 Trn Quc Hon l b th x u Bc K. Trong i hi ng Cng Sn Vit Nam ln th II (1951) Hon c bu vo Ban Chp Hnh Trung ng. Vo thp nin 60 Trn Quc Hon l b trng Ni V, y vin Ban B Th, y vin B Chnh Tr. (43) Mtys Rkosi (1892-1971), gc Do Thi, tng b th ng CS Hungary t 1948 n 1956. (44) Git mt ngi, vn ngi s.

M GIA BAN NGY * 55

- Anh ang mn chi ? Ti cau mt nhn y. Hunh Ng khng phi ngi xa l i

vi gia nh ti. Chnh y l ngi dn thuc h n nh ti m 18 thng 10 bt cha ti. Sau khi a cha ti i, y cn quay li ch huy vic lc sot ti sng. Phng v chng ti cng b khm k, ch cha mt ci t. V ti ni ti s mang cha kha theo khi i cng tc Nam nh, nu mun khm th c vic ph ra m khm. Chng ngn ng ri khng ph, m nim phong li, i ti v khm tip.

M ti k, khi Hunh Ng khm nh, y thy m ti c ng l khung ca gia hai cn phng ang b lc sot, y khuyn m ti: Ch c ngi xung, mc chng ti lm vic. p li, m ti ni: Ti phi ng y xem cc ngi c b ti liu g vo nh ti khng. Ci li chn ru lu trong vn ngi khc, chng ti bit lm. Chng ti khng kh. Hunh Ng nut gin, coi nh khng nghe thy cu ni v mt. Chng ti khng bit tn y, cho ti khi mt ngi quen ti lm trong b Ni V cho bit y c tn l Hunh Ng, gi chc cc ph Cc Chp Php.

Trong vai tr ngi hng chn ng mt mu toan lt ban lnh o ng, trng Ban T Chc Trung ng L c Th c d lun nhc ti nhiu nht. Nhng thng bo s 1 ri s 2, c chnh L c Th son tho, c oang oang nh nhng bn tin chin thng. Hai bn thng bo ny, vi nhng li l na kn na h v mt cuc ni lon bt thnh c ph bin trong cc cuc hp hn ch, na cng khai na b mt trong cc t chc ng cp Trung ng.

Khng kh khng b nng ln mi cn b trc nay vn khng c ng tin tng. Khi khng c ng tin, c ngha l anh b ng nghi ng. M mt khi anh b ng nghi ng th iu c ngha l anh c th b ng trn p bt k lc no.

S ng cn b lo thnh, tc nhng cn b tham gia phong tro gii phng dn tc t trc v trong thp nin 30, rt xt xa cc ng ch chng may ri vo tay Su Ba (45).

(45) Thi k cng tc ti min Nam L c Th c t bit hiu Su Ba. Bit hiu ny t c nh cho n khi Th thnh cnh tay phi ca L Dun. Nhng khi ni n Th v hnh ng ca y, bit hiu ny lin c nhc.

56 * V TH HIN

Khng ai hi vng L Dun, k cng giuc vi L c Th, s lm iu g ngc li. Trong tnh hnh nh th ngi ta ch cn trng ch H Ch Minh s c kin. H hi vng ng C, vi t cch b c sng sut ca cch mng, s khng xy thm mt sai lm khc lit na. Mt Ci Cch Rung t, mt Chnh n T Chc qu ri.

T Nam nh v, ti sng st bit cha ti b bt. M ti gc vo vai ti. B gy rc. C nh tn nhn lm b kit lc.

Ti thng m qu! xa mi din bin chnh trng, b khng bit cuc cch mng t lu ri r sang no khc.

Bn cnh b, ti hon ton bnh tnh. Ti nhn mi vic va xy ra bng con mt lnh lng, ro honh. Trong chuyn ny s bnh tnh y khng c g c bit, chng phi do sng sut mi c. Chng qua th h ti t o tng hn v cch mng so vi cc th h n anh v cha ch, li khng b ci gi l thc t chc lm cho m qung nn ti mi khng b n nh lm cho t ti, lm cho mt kh nng suy ngh. Nhn ngi nh b xo trn tan hoang nh va qua trn gic cn, ti ch rng mnh. N cng lnh lo khi vng bng cha ti. Hi ng cha b bt, ngi nh khng lc no vng khch. By gi chng cn ai dm lai vng.

Ti cho rng cuc tng khng b mi ch bt u. Sau cha ti s n lt nhiu ngi khc. Trong c th c ti.

Tra hm sau, ti ti b Ni V bo ti v. Ti lm ng nh li dn ca nh chc trch h khng c c gy s thm vi ti, ch c mt l cng an mt ng o theo st ti tng bc, h tha bit ti u. Ti cng chun b sn c b bt cng khng b bt ng.

V ti nc mt rng rng, gip ti xp hai b qun o, bn chi rng, khn mt v vi dng lt vt vo ba l (46). Khi ti dt xe ra khi nh, m ti lng l t tay ln vai ti v nhn lu vo mt ti. Trong giy lt, mt b nha l.

V chng ti p xe ti thng phng thng trc b Ni V s 16 Trn Bnh Trng. Chng ti i trong im lng. Ti p,

(46) Ti ngy th n ni mang theo c dao co, bt my, vi cun sch c. Sau mi bit trong nh t x hi ch ngha, t khng c php c hoc vit, ng ni g n c s dng bt c vt kim kh no nhn hoc sc.

M GIA BAN NGY * 57

v ti ngi r trn o hng. V ti cng c mt trong bui ni chuyn gia ti vi anh

Nguyn Trng Lut. Ngoi ming v ti ng vi ti, nhng trong thm tm v ti vn phn vn - nu anh Lut gip cho mt ch trn, ti sao ti khng chu trn, li mc cho b bt? Ngi sau ti, v ti p mt vo lng ti thn thc.

l cuc tin a ca ngi v a chng n ci cht. Trn ng Nguyn Du r sang Trn Bnh Trng, ti gp

Nguyn Hng (47) lng thng i ngc chiu. Ti trng thy anh t xa, vn ci o pi-gia-ma xanh nht ng sang cho lng, ci qun ximili xm vn gu, vn ci x-ct ng bn tho tn ten bn hng. Ch mt cht khc trc - chm ru anh mi nui nm trc gi chm c o. ang t l trn h, nhc thy ti Nguyn Hng git mnh, ng sng. Ti xung xe, nh n bt tay th bng Nguyn Hng hp tp li li, trnh sang v c. i mt anh gn vo mt ti, thng xt, bi ngi. Ri rt trnh trng, anh ci u chp tay x ti, x di theo kiu ngi xa, mi mp my ni g khng r. Ti lng ngi, lng tng, khng bit nn ng x th no? Nguyn Hng a hay tht? Khng, anh khng a. Mt anh nghim trang nh nhng lc anh nghim trang. nh ci u x anh, p l.

n lc y th ti hiu. Nguyn Hng lm th l phi. Anh khng th, khng nn lm khc. my thng nay nht c nht ng ca gia nh ti u b theo di. Rt c th anh bit chuyn g ang xy ra, rt c th anh cn pht hin nhng tn mt v theo di ti, v anh s. Hoc chnh anh cng b nhng ngi c chc quyn h do, nu anh c tip tc quan h vi ti. Hn tm trng Nguyn Hng trong ln gp g y l mt tm trng mu thun nhn vo mt anh ti thy c ni vui mng thy ti cha b bt, nhng i mt nhn nhc ni cho ti bit anh s, khng mun ai thy anh tr chuyn vi ti. Khng c anh, ai

(47) Nguyn Hng (1918-1982), bt u vit vn nm 1936, ni ting t thp nin 40 vi cc tc phm B V, Qua Nhng Mn Ti, Nhng Ngy Th u Tham gia phong tro Mt Trn Dn Ch (1936-1939) Hi Phng; nm 1940 b bt i tri tp trung Bc M (H Giang); nm 1943 tham gia Hi Vn ha Cu quc b mt cng vi Nam Cao, T Hoi, Nguyn Huy Tng...

58 * V TH HIN

trong trng hp cng phi lm nh th (48). Nguyn Hng lng lng i, u ci. Nhn anh lm li trn ph vng, v ti hi: - ng nh qu no y h anh? Kh, chm ru di, ci m l sp xung trn, nc da en

nhm ca anh khin v ti khng nhn ra Nguyn Hng. V ti gp anh, n cm vi anh t nht cng vi ln nh ti v nh Bi Ngc Tn (49), nhng ln chng ti n Hi Phng. Anh thay i nhiu k t ngy v Yn Th. Anh tin nhiu ri khng tin na cng trong nhng nm y.

Ti nhn theo tc gi B V. Anh i khng ngonh li. Cuc gp g Nguyn Hng li trong ti cm gic xt xa. Ti khng gin Nguyn Hng. Ti ch bun. Bun lm. Bun t ti. Trong nhng ngy y, mi ngi u x s nh th c. Nh th mi l khn ngoan. Chng bao gi ti gp li Nguyn Hng na, mc du khi ti ra t anh cn sng. Ti yu mn Nguyn Hng hn bt c nh vn no cng thi. Anh l ngi c tri tim trong sng v t cch k s. Anh s, ci c, l s tht, nhng anh khng nhp bn vi o tc.

Hunh Ng lnh nht ra tip ti. Y gm gm nhn ci ba l ti mang theo, nhng khng ni g. Bng ging khng gay gt nh ti ch i y, y hn ngy khm t, nh ni v mt cng vic khng quan trng, ri lnh nht bo ti c v, ngy no y n c y s bo sau. V ti rng l du hiu tt, rng cn c cch i x nh nhng ca Hunh Ng, chc nh cm quyn khng ng ti ti.

ng hn, vo bui ti Hunh Ng n mang theo hai nhn vin. Nhn con ngi nh th, gy cm trong b d en, ting ci chua lot chc thng vo mng nh, ti khng ng ri

(48) Qu nhin, ti Ha L ngi ta bt ti phi vit mt bo co v Nguyn Hng. Cht vt lm ti mi thuyt phc c h rng ti khng bit g v quan im ca Nguyn Hng. Khng nh vn no thot khi con mt To Tho ca c quan an ninh. (49) Bi Ngc Tn (sinh 1934) tc gi nhiu tiu thuyt v truyn ngn c c gi hm m. B bt t 6 nm khng xt x v c quan im xt li. Nhiu nm sau khi ra t anh c cho in hai cun Mt Thi Mt (v Nguyn Hng) v Nhng Ngi Rch Vic, v v sau ny Chuyn K Nm 2000.

M GIA BAN NGY * 59

y ti cn phi i mt vi y nhiu, trong mt thi gian di. Mt hoay hoy sau cp knh lo gng sng tru, y va

khm xt, va ci he h t tn thng nhng cu bnh lun v duyn. Ting mi cun sch b qung xung sn trong yn lng di vo tim ti. c cha m gio dc t nh thi knh trng i vi sch bo, v ni chung i vi mi sn phm ca tr tu, ti khng ngt ngc nhin trc hnh ng v vn ha ca bn mt thm ngy trc v bn cng an by gi. V mt ny, chng khng khc nhau. Dng nh ch loi chng sinh c bit ny mi c ci th c dy p ln tr tu. Ch c chng mi cm thy hnh phc c ph nh tr tu.

Cui bui khm xt, chng thu c mt b ln gm tt c nhng g c ch vit bn tho, th t, s ghi chp ca ti v v ti. C nhng bng ghi m v b u t d tr cho my ghi m chng cng thu tut.

- My ghi m u? Hunh Ng hi. - Bn ri. - Ti p. Y khng bng lng thy ti tr li trng khng. Nhng y hi

trng khng, ti tr li trng khng. Lch s vi y ch c thit. - Gh tht, dm chi my ghi m. - Y di ging - Anh c

bit rng phi c giy php mi c chi my ghi m khng? - Khng bit. Ti dng ch khng chi. - Tr cc c quan c bit, t nhn khng ai c php

s dng my ghi m. -Y dn ging - Quy nh ca Nh nc l th, r cha?

- Ti cha c thy quy nh ny trn bo ch. - Khng phi quy nh no cng cn ng bo. Nhn chng hnh thc cho cuc khm xt l b t trng

dn ph, ngi quen ca chng ti. B ny tnh tnh hin lnh, chng hiu chuyn g ang xy ra, ngi yn mt gc vi v mt bun phin v phi tham gia mt vic lm bt buc. B ngi quay mt i, trnh nhn nhng g ang din ra.

By gi, gia sn Ha L, lnh a ca y, Hunh Ng b nh khunh khunh hai tay chng nnh, ci mt qut vnh ln:

- Ti hi: anh ang mn chi? - Cc anh a ti n y bo i th ti ng y, ti i,

ch cn lm g? - Ti nhn vai - i ai, i ci g, lm g,

60 * V TH HIN

th khng thy ni. ng chn, ti i do. Anh mun bit ti lm g ? Th y, ti ang ngm cnh. Xem c g khc trc...

- N, anh ng c lo nghen! Anh cha tng b bt v Ha L khi m m phch li: Coi n c chi thay i?

hay, ci li g th ny? Cu chuyn gia chng ti va bt u, h tt phi gi ging qut nt? Mt th n ph u, c l th. V sau mi bit, ti hiu lm t lo ca Hunh Ng. qu hng y n c ngha l khng ng s tht ch khng phi hn lo. Cn thi ln ging, nh sau ny ti bit, l c tt ca y.

- Ti s gii thch cho anh hiu: ti vo y mt ln vo nm 1939 -khng phn ng, ti thn nhin p - Hi y Mt Trn Bnh dn (50) bn Php v, bn ny bn thc dn tng khng b. Cha ti b bt. Bn mt thm gi ngn tra kho khng n thua, chng cho php m ti mang con vo thm, hy vng cha ti s i . Nhng ng vn im lng. Ti nh ch ny c mt bc tng ngn, cn gc kia c mt gin nho ic...

Hunh Ng hiu n trong cu ni. Y kht mi my ci, tm cu i p. Tm khng ra, y sng ging:

- N, anh c hiu anh ang ng ni m khng ? Ni ni ku bng Ha L, r cha? Anh bit n l ci chi khng? Bit, h? Ni thit cho anh hay: anh b bt ri !

Ti ci: - a, anh tng n gi ti cha bit sao? Anh bo kh

chm: ti bit t nht cng cch y hai ting ng h ri! - Theo tui! Y hm hm ngoc tay ra hiu cho ti i theo. Ti lng lng theo y v pha ngi nh di v thp, i din

cng Ha L. Gn ti ni Hunh Ng i chm li, ni vi ti: - Ni thit cho anh hay: c quan an ninh tht ra cng cha

mun bt anh m! Loi cn b tp riu nh anh bt lm chi cho ung cng. ng ra thng bo, cho cc anh thi gian (50) Mt Trn Bnh Dn (Front Populaire) gm cc ng cnh t ca Php, trong lin minh hai ng x hi cng sn l nn tng. Nm 1936 Mt Trn ginh thng li, chnh ph Lon Blum ca Mt Trn Bnh Dn gii tn cc t chc pht xt, n nh tun lm vic 40 gi cho ngi lao ng, ngn chn cc hnh vi pht xt trong s i x vi nhn dn cc nc thuc a... Nm 1938 Mt Trn Bnh Dn yu dn ri tan v do nhng mu thun bn trong.

M GIA BAN NGY * 61

cc anh xin t khai bo. Nhiu ngi n xin Ban T Chc Trung ng cho h c th ti, nhng ngi n c sao m. H vn sng yn lnh vi v con. Cn anh th b. Anh b l bi anh khng bit iu. Ngh m coi: trc ng, anh l ci th chi? Anh chng l ci th chi ht tri. Mt con mui mt. Mt ht ct... Nhn tin ti cng cho anh hay: ch thn anh Su ra lnh bt anh !

Ti bt ci: - Anh tht s ngh rng nu ti c trng ban T Chc

Trung ng ch thn h lnh bt th c hn hnh nhiu hn ngi khc hay sao? Ai h lnh bt th cng th c thi, anh hay anh Su, anh Ba, anh Nm (51), hay anh no khc. Cha ti lc cc anh phi li cho nhau.

Hunh Ng ng pht li: - A! Anh lo! - Y gm ln, nu nh ci ging the th ca y

c th gi l gm - Vo n y ri m vn cn lo! Anh nh ly: y l Ha L! Ha L, anh hiu cha?

Ln ny ti khng lm. Ch lo m y dng lc ny chnh l hn lo. Ti quc mt nhn li y. Ci cc nhi nhy ln lm ngi ny lm ti ni nng thc s.

Y ht hm ra hiu cho ti theo y. Chng ti bc vo cn phng khng c cnh ca, thay vo l mt hng song st c th y qua y li. Hai tn c hn c mt, nh t di t chui ln. Khng hiu chng vo bng ng no, t bao gi. Chng xun xoe bn Hunh Ng, nhng Hunh Ng gt ra.

- Ci qun o! Ging ni hch dch ca Hunh Ng lm ti ln rut.

Trc nay cha c ai ni vi ti bng ci ging nh th. Ti quc mt nhn y, ci phng o bng, nhng khng a cho Hunh Ng m qung n xung sn.

Y lm ti ri nhn nhc nht ci o ln, lt qua lt li, ln tri cc ti, b cc vt tm thy ln bn: chm cha kha, khn mu-soa, v tin, cc th giy t lt vt...

Ti c thi quen ghi nhng iu cn nh ln nhng mu (51) Cc b danh: Su tc Su Th (L c Th), Ba tc Ba Dun (L Dun), Nm (Trng Chinh).

62 * V TH HIN

giy bt k ri sau vi lung tung. Trong my mu giy Hunh Ng thu c, c mt mu ghi s bin ng k xe p ca l c chm (52). Ti ghi lng nhng chi, ch chng lm g. Ca ng ti, ti cng c nh chuyn cho cc bn ti, nhng ngi cng b coi l phn t khng ng tin cy, cc bn xem h c b theo di hay khng, nhng cha kp.

Trng ci cch Hunh Ng ln tng ng ch np o bng, ti ngh hn y ng ti mang mt ci g c th dng lm bng chng buc ti ti, mt bc th mt chng hn. Nhng chng c g ht. Va khm y va chun mi li, ch dng ngn ci v ngn tr, cn nhng ngn khc vnh ln, nh s ng chm vi qun o ca ti lm y gm. Ti nh ti tn mt thm Php khm nh chng ti nm 1939, cung cch cng y nh vy.

- Ci nt! Ti lt nt s-mi, qun, qung tut xung t. ng mi cng mi, Hunh Ng ngi thp xung, ln m

khm xt ng o qun di chn ti. Trong b cnh ma ng bng d en, hai c tay gy g vi nhng ngn tay kh xc th ra ngoi hai ng tay o cn cn, trng y ging mt con rui.

- H mm! Ti h mm. Cp mt nh v kh ca Hunh Ng nghing

ng qua trng knh vin nhn su vo hc ming ti. Chng l y thc s ngh trong c g? Y c v mt tht vng. Cuc bt cc gia ng c t

chc chu o, mt cch bt ng nht, vi nhng tnh ton chi li nht, khng mang li kt qu. Trn ngi ti ch cn o may-, qun i. chi chng, ti ci tut tut vt nt cho y.

Cn phng khng c ca, gi thng thng. Trong b cnh Adam ti phi c gng khng run ry. Ma ng n mun, thi tit my ngy qua c bit kh chu, nay nng, mai lnh. Mi hm trc cn nng nh u thu, hm nay t na m v sng t nhin tr rt. Cng v chiu nhit cng xung thp.

Mt anh cng an ng bn bn i ngi nhn ti ri lng lng b ra ngoi. Quay li, anh ta a cho ti b ng phc t mi tinh: o cnh, qun di chn qu, vi nhng sc ln mu (52) Cng an mt, do ch CA c bin thnh C m ra.

M GIA BAN NGY * 63

huyt d trn nn nu non. Th qun o t ny ti nhn thy trn bo, trn ngi cc phi cng M. Nhng bo ch in hnh en trng, cho nn khng bit mu g.

Hunh Ng cho anh ta mt ci ngut di. - Cm n anh. - Ti ni. B qun o mi tinh cn chua mi h. Ti lng ngng mc.

Khng hiu b Ni v sng to ra th qun o k cc ny t khi no: o khng cc ci, qun khng di rt, h li qu dy lm n cng nh mo nang. Trong phng khng c gng, nhng ti cng hnh dung ra hnh nh tc ci ca ti trong b cnh mi: o vt cho vt li cho kn m vn h ngc, qun tht l ta ko c hai ng ln cao l i cng chn.

Khng thy g c g ng ng trong s vt thu c, Hunh Ng chuyn s ch qua bng hng Nam Dng. Y g t p-luya m anh Lu bc cung hoa (anh thch lm p cho bt c ci g), soi n ln nn tri xm xt. B knh ra, eo knh vo cng chng thy g nt, y sai mt tn c hn bt n y soi n ln nh in. Cng chng c g. Mt trong my tn ph t dng ngn tr v ngn gia cp ly t giy, nh nhng b vo mt bao polyethylen, hn em i xt nghim. Cnh tng din ra trc mt ti ging on t vng v trong mt truyn trinh thm ba xu. Hunh Ng hi ti:

- Bng hng ni m ra? Ti nhn vai. Y dn ging lp li cu hi. - Mt ngi bn tng ti. Ng nghing bng hng mt pht, y nheo mt nhn ti: - Mt hiu, h? Ci li nhn thy gin ip bt c ch no ca cc nh

thc hnh chuyn chnh v sn lm ti ngn qu. Bit tr li tn ny th no cho y va lng? Ti nm cho tn