Döküm Yolu - Harran Üniversitesieng.harran.edu.tr/moodle/moodledata/99/Dokum.pdfMaça Nedir? İçi boş çıkacak parçaların döküldükten sonra boş çıkabilmesi için dökülen

Doç. Dr. İRFAN AY / Arş. Gör. T.KEREM DEMİRCİOĞLU 1

Döküm Yolu Döküm Yolu İle İmalatİle İmalat


Tanımı: Eritilmiş sıvı metal veya alaşım çıkacak parçanın

negatifi olan bir boşluğa dökülüp onu katılaştırmak

suretiyle istediğimiz şekli elde etme yöntemine döküm

adını veriyoruz.

Döküm 4 aşamalı bir işlemdir.

1.Model yapmak

2.Maça Yapmak

3.Kalıp Yapmak – Sıvı metali dökmek ve katılaştırmak

4.Biten döküm parçasını temizlemek


Kum Kalıba Kum Kalıba DökümDöküm



AltlıkAltlık--ModelModel--DereceDerece İİnce kum nce kum serpimiserpimi

İİri kumu eleme ri kumu eleme İİri kumu sıkıştırmari kumu sıkıştırma


Derecenin doldurulmasıDerecenin doldurulması Derecenin düzlenmiş haliDerecenin düzlenmiş hali

Derecenin ters çevrilmesiDerecenin ters çevrilmesi Derece pimlerinin takılmasıDerece pimlerinin takılması


Yolluk ve çıkıcıların montajı ve tamamlanmasıYolluk ve çıkıcıların montajı ve tamamlanması

Modelin çıkartılışıModelin çıkartılışıYatay yolluk (meme) hazırlanışıYatay yolluk (meme) hazırlanışı


Derecelerin kapatılmasıDerecelerin kapatılması Kalıbın kesit görünüşüKalıbın kesit görünüşü

Dökümün yapılışıDökümün yapılışı Çıkan ÜrünÇıkan Ürün



Metal Kalıba Metal Kalıba DökümDöküm


Metal Kalıba (Metal Kalıba (kokilkokil kalıp) Döküm Nedir?kalıp) Döküm Nedir?

Metal kalıba döküm erimiş metali çelikten yapılmış bir Metal kalıba döküm erimiş metali çelikten yapılmış bir

kalıba dökerek boşluğu doldurma şeklinde yapılan bir kalıba dökerek boşluğu doldurma şeklinde yapılan bir

işlemdir. Genellikle çok sayıda ve parça için kullanılır. işlemdir. Genellikle çok sayıda ve parça için kullanılır.

Pahalı bir yöntemdir. Kalıp tekrar tekrar kullanılabilir. Pahalı bir yöntemdir. Kalıp tekrar tekrar kullanılabilir.

Kalıp malzemesi özel çeliklerden ve dökme demirlerden Kalıp malzemesi özel çeliklerden ve dökme demirlerden

yapılır. Çıkan ürünün kalitesi kum kalıba döküm yapılır. Çıkan ürünün kalitesi kum kalıba döküm

ürününden daha iyidir. ürününden daha iyidir.


Bir araba kasnağının Bir araba kasnağının kokilkokil kalıpta döküm aşamalarıkalıpta döküm aşamaları


Bir kadın figürünün metal kalıpta dökümüBir kadın figürünün metal kalıpta dökümü


Basınçlı Döküm Nedir?Basınçlı Döküm Nedir?

Metalden yapılmış bir kalıba çok yüksek basınçta sıvı Metalden yapılmış bir kalıba çok yüksek basınçta sıvı

enjekte edilir. Katılaşma sona erinceye kadar basınç enjekte edilir. Katılaşma sona erinceye kadar basınç

uygulamaya devam edilir. Çok karışık parçalar dökülür. uygulamaya devam edilir. Çok karışık parçalar dökülür.

Saatte 100Saatte 100--800 parça/saat üretim yapılır. 10800 parça/saat üretim yapılır. 10--80 atmosfer 80 atmosfer

basınç uygulanır. Çıkan ürün için talaşlı işlemeye ihtiyaç basınç uygulanır. Çıkan ürün için talaşlı işlemeye ihtiyaç

yoktur. Hızlı soğuma nedeniyle parçaların mukavemeti yoktur. Hızlı soğuma nedeniyle parçaların mukavemeti

yüksek olur. En az 5000 parça ve üzeri için uygundur. yüksek olur. En az 5000 parça ve üzeri için uygundur.

Erime sıcaklığı 1000 Erime sıcaklığı 1000 °° C C ninnin altındaki metaller için altındaki metaller için

uygundur. Çoğunlukla küçük parçalar üretilir.uygundur. Çoğunlukla küçük parçalar üretilir.


Basınçlı Döküm AnimasyonuBasınçlı Döküm Animasyonu



Savurma (Santrifüj) Döküm Nedir?Savurma (Santrifüj) Döküm Nedir?

Savurma döküm yönteminde erimiş metal, bir eksen

etrafında döndürülen kalıplar içine dökülerek

biçimlendirilir. Merkezkaç kuvvetlerinin oluşturduğu

basınç, metalin kalıp cidarına homojen olarak dağılmasını,

parçanın dışının kalıbın iç şeklini almasını sağlar. Oluşan

yüksek merkezkaç kuvveti sayesinde dökülen sıvı metal

içinde bulunan düşük yoğunluklu kum ve cüruf

tanecikleri, metal olmayan kalıntılar ve gazlar dönme

eksenine doğru sürüklenir. Dolayısıyla bu yöntemle parça

yüzeyinin gözeneksiz temiz ve ince taneli olarak elde

edilmesi mümkün olur.


Savurma dökümün şematik gösterimiSavurma dökümün şematik gösterimi


11 22

33


44 55

66 77


Sürekli (Sürekli (continouscontinous) Döküm Nedir?) Döküm Nedir?

İki ucu açık kokil bir kalıbın içerisine bir tarafından sıvı

metal dökülür. Kalıbın içinden geçerken soğutma sıvısı

püskürtülür. Böylece gittikçe sıcaklık düşer. Metal

katılaşır. Kalıbın diğer tarafından istenen şekle uygun

ürün çıkar. Bu yöntemle karışık parçalar dökülemez. Daha

çok saç, şerit, levha tipi veya içi dolu silindirik ürünler

dökülür.


Sürekli (Sürekli (continouscontinous) Döküm) Döküm


Hassas Döküm Nedir ?Hassas Döküm Nedir ?

( “( “InvesmentInvesment CastingCasting”” , , ““CeramicCeramic ShellShell CastingCasting”” (seramik (seramik

kabuk dökümü) veya kabuk dökümü) veya ““LostLost WaxWax ProcessProcess”” (kaybedilmiş (kaybedilmiş

mum prosesi)) terimleri aynı döküm şeklini ifade eder.mum prosesi)) terimleri aynı döküm şeklini ifade eder.

Prensibi:Prensibi: Mum ve benzer modeller kullanılarak Mum ve benzer modeller kullanılarak

hazırlanan kalıpların ısıtılması ve eriyen model hazırlanan kalıpların ısıtılması ve eriyen model

malzemesinin kalıptan dışarı akıtılarak kalıp boşluğunun malzemesinin kalıptan dışarı akıtılarak kalıp boşluğunun

oluşturulmasıdır. oluşturulmasıdır.


Balmumu Balmumu (normal (normal mum) mum) model model yapımıyapımı

Modelin Modelin çıkartılışıçıkartılışı

Çoğaltılan Çoğaltılan modeller modeller ağaç dalları ağaç dalları şeklinde bir şeklinde bir merkez merkez etrafında etrafında toplanır.toplanır.

Toplu Toplu modeller modeller sulu sulu seramiğe seramiğe batırılır.batırılır.


İİkinci kez kinci kez seramik seramik kaplama daha kaplama daha kalın olarak kalın olarak yapılır.yapılır.

Seramik Seramik kabuk belirli kabuk belirli kalınlığa kalınlığa erişince erişince kaplama kaplama durdurulur.durdurulur.

Kalıp Kalıp kurutulur kurutulur balmumunun balmumunun akması için akması için ısıtılır.ısıtılır.

Kabuk sertleşmesi için ısıtılırKabuk sertleşmesi için ısıtılır


Erimiş metal ısıtılan Erimiş metal ısıtılan kalıba dökülür.kalıba dökülür.

Döküm soğuduktan sonra Döküm soğuduktan sonra kabuk kalıp titreşimle veya kabuk kalıp titreşimle veya başka yollarla kırılır.başka yollarla kırılır.

Dökülen parçalar ağaçtan Dökülen parçalar ağaçtan dikkatlice ayrılır.dikkatlice ayrılır.


Balmumu Balmumu enjeksiyonuenjeksiyonu

Modelleri Modelleri dizmedizme

Seramiğe Seramiğe batırmabatırma Isıtarak kabuk Isıtarak kabuk

bağlama ve bağlama ve mumu eritmemumu eritme

Kabuk kalıba Kabuk kalıba döküm yapmadöküm yapma Kabuğu kırma parçalara Kabuğu kırma parçalara ayırmaayırma


Kum Kalıp İçin Kum Kalıp İçin MODELMODEL


Model Nedir?Model Nedir?

Dökülecek parçanın benzeri olup, boyut olarak birazcık Dökülecek parçanın benzeri olup, boyut olarak birazcık daha büyük olan, kuma gömülerek sıvı metalin döküleceği daha büyük olan, kuma gömülerek sıvı metalin döküleceği boşluğu temin eden parçalara, model denir. Her dökülecek boşluğu temin eden parçalara, model denir. Her dökülecek parça için mutlaka bir model gerekir. parça için mutlaka bir model gerekir.


Model Yapımında Dikkat Edilecek ParametrelerModel Yapımında Dikkat Edilecek Parametreler

1.1. Çekme Payı:Çekme Payı: Dökülmüş sıvı metal katılaşırken kendini Dökülmüş sıvı metal katılaşırken kendini çeker ve döküm parçasının boyutu küçülür ve bu nedenle çeker ve döküm parçasının boyutu küçülür ve bu nedenle modellerin çekme payı kadar büyük yapılması gerekir. modellerin çekme payı kadar büyük yapılması gerekir. Çekme payları dökme demir için, %1 dökme çelik için Çekme payları dökme demir için, %1 dökme çelik için %2, demir olmayan malzemeler için %1%2, demir olmayan malzemeler için %1--2 2 alınabiliniralınabilinir..

2.2. İşleme Payı: İşleme Payı: Parçaların resimlerinde boyutlar Parçaların resimlerinde boyutlar parçaların işlenmiş şekline göre verilir. Kuma dökülen parçaların işlenmiş şekline göre verilir. Kuma dökülen parçaların çoğu da mutlaka talaş kaldırılarak işlenir.Bu parçaların çoğu da mutlaka talaş kaldırılarak işlenir.Bu nedenle modeller işleme payı kadar büyük yapılırlar. nedenle modeller işleme payı kadar büyük yapılırlar. Çekme payı fazla verilirse işçilik artar,az verilirse cidar Çekme payı fazla verilirse işçilik artar,az verilirse cidar kalınlığı işlemeye yetmeyebilir.Bunun için en uygun kalınlığı işlemeye yetmeyebilir.Bunun için en uygun işleme payı verilmelidir. işleme payı verilmelidir. (DÇ(DÇ 22--3 mm, 3 mm, DODO 33--5 mm 5 mm gibi)gibi)




Üstte ağaç model altta ise dökülmüş parça görülmektedir.Üstte ağaç model altta ise dökülmüş parça görülmektedir.


3. Modellerin Kalıptan Sökülmesi:3. Modellerin Kalıptan Sökülmesi:

Modellerin kalıbın içinden kalıbı bozmadan çıkartılması Modellerin kalıbın içinden kalıbı bozmadan çıkartılması gerekir. Bir bütün halinde yapılan modellerde bu zor gerekir. Bir bütün halinde yapılan modellerde bu zor olabilir. Bunu kolaylaştırmak için iki veya daha fazla olabilir. Bunu kolaylaştırmak için iki veya daha fazla sayıda parçalı model yapılır.sayıda parçalı model yapılır.


4. Modellerin konik yapılması4. Modellerin konik yapılması

Kenarları dik olan modeller kalıptan çıkartılırken temas Kenarları dik olan modeller kalıptan çıkartılırken temas yüzeyi fazla olduğu için kalıp yüzeyleri bozulabilir. Bu yüzeyi fazla olduğu için kalıp yüzeyleri bozulabilir. Bu teması azaltmak için modeller sıyrılma doğrultusunda 1teması azaltmak için modeller sıyrılma doğrultusunda 1--22°°eeğğimli yapimli yapııllıırlar.rlar.


5. Model Malzemeleri5. Model Malzemeleri

a)a) Seramik Model: Seramik Model: Basit şekilli ve çok az sayıdaki Basit şekilli ve çok az sayıdaki parçaların dökümünde kullanılır. En çok ta alçıdan parçaların dökümünde kullanılır. En çok ta alçıdan yapılırlar.yapılırlar.

Alçıdan yapılmış araba modeliAlçıdan yapılmış araba modeli


b)b) Ağaç Model: Ağaç Model: En çok kullanılan model tipidir. En çok kullanılan model tipidir. Kullanılacak ağaçların kuru sert ve dayanıklı Kullanılacak ağaçların kuru sert ve dayanıklı olması gerekir. Bu iş için çam, gürgen ve ıhlamur olması gerekir. Bu iş için çam, gürgen ve ıhlamur kullanılır. Ağaç model yapıldıktan sonra kesinlikle kullanılır. Ağaç model yapıldıktan sonra kesinlikle nem almamalıdır. Büyük ağaç modellerin içi nem almamalıdır. Büyük ağaç modellerin içi boştur.boştur.

Ağaçtan yapılmış araba modeliAğaçtan yapılmış araba modeli


b)b) Metal Model: Metal Model: Modelin uzun süre dayanması Modelin uzun süre dayanması gerekiyorsa ve seri imalatta kullanılacaksa o zaman gerekiyorsa ve seri imalatta kullanılacaksa o zaman metal model kullanılır. Bu modeller yapılmadan metal model kullanılır. Bu modeller yapılmadan önce ağaçtan modelleri yapılır. Sonra metal önce ağaçtan modelleri yapılır. Sonra metal modeller imal edilir. Bu işlemde hem ağacın çekme modeller imal edilir. Bu işlemde hem ağacın çekme payı hem de metal modelin çekme payı hesaba payı hem de metal modelin çekme payı hesaba katılmalıdır. Metal modeller dökme demir, bronz katılmalıdır. Metal modeller dökme demir, bronz ve alüminyumdan yapılırlar.ve alüminyumdan yapılırlar.

Bronz, alüminyum ve dökme demir modelleriBronz, alüminyum ve dökme demir modelleri


a E, Mükemmel; G, iyi; F, zayıf; P, kötü.b operatörün yorulma faktörüc su ile.

EEEEPŞişmeye karşı cPEPEE

Korozyonakarşı c

Direnç:GFGPE

TamirEdilebilirlik

PGPGEAğırlık bGGEGFMukavemetEFEGPAşınma DirenciGGFGE

Makinedeişlenebilirlik

DökmeDemirPlastikÇelik aAlüminyumAğaçKarakteristikler


6. Model Renkleri 6. Model Renkleri

Dökme Demir (DD) model Dökme Demir (DD) model KırmızıKırmızı renkterenkte

Dökme Çelik (DÇ) model Dökme Çelik (DÇ) model Mavi Mavi renkterenkte

Demir Olmayan (DO) model Demir Olmayan (DO) model RenksizRenksiz olarak olarak bulundurulur.bulundurulur.


Kum Kalıp İçin Kum Kalıp İçin MAÇAMAÇA


Maça Sandığında Maça İmalatıMaça Sandığında Maça İmalatı


Maça Nedir?Maça Nedir?

İçi boş çıkacak parçaların döküldükten sonra boş İçi boş çıkacak parçaların döküldükten sonra boş çıkabilmesi için dökülen parçanın bu boş kısmının şeklini çıkabilmesi için dökülen parçanın bu boş kısmının şeklini oluşturan negatif parçalara maça denir. Maça oluşturan negatif parçalara maça denir. Maça malzemeleri çoğunlukla kumdur. Fakat bu kumlar kalıp malzemeleri çoğunlukla kumdur. Fakat bu kumlar kalıp kumundan farklıdır. En önemli farkta kalıp kumundaki kumundan farklıdır. En önemli farkta kalıp kumundaki kil yerine bağlayıcıların kullanılmasıdır. Bağlayıcılar iki kil yerine bağlayıcıların kullanılmasıdır. Bağlayıcılar iki grupta toplanırlar organik ve inorganik. Maça grupta toplanırlar organik ve inorganik. Maça kumlarında su da bulunur fakat su bağlayıcı görevi kumlarında su da bulunur fakat su bağlayıcı görevi yapmaz. Çok enteresandır su katılmadığı takdirde yapmaz. Çok enteresandır su katılmadığı takdirde bağlayıcılar görev yapmaz. Az su katılırsa maçalar bağlayıcılar görev yapmaz. Az su katılırsa maçalar piştikten sonra istenen özellik elde edilemez. Çok su piştikten sonra istenen özellik elde edilemez. Çok su katılırsa pişme süresi uzar. Yüzeyde kabuklaşma olur ve katılırsa pişme süresi uzar. Yüzeyde kabuklaşma olur ve bağlayıcılar katmerleşir.bağlayıcılar katmerleşir.


Maça KumlarıMaça Kumları

Maça kumları = Si (%80Maça kumları = Si (%80--90)+Bağlayıcılar+su (%390)+Bağlayıcılar+su (%3--7)+Kil 7)+Kil (%1 den az)(%1 den az)

İİnorganiknorganik•• YanmazYanmaz•• Yüksek sıcaklıklara Yüksek sıcaklıklara dayanıklıdayanıklı•• Ateş Kili (%2)Ateş Kili (%2)•• BentonitBentonit (%0,5(%0,5--2)2)•• Silis Tozu (%30)Silis Tozu (%30)•• Demir Oksit (%1Demir Oksit (%1--2)2)

Organik Organik •• YanıcıYanıcı•• 500 500 °°C de özellikC de özellikkaybolurkaybolur•• Maça yağıMaça yağı•• ReçineReçine•• UnUn•• MelasMelas•• ZiftZift

BağlayıcılarBağlayıcılar


Maçaların PişirilmesiMaçaların Pişirilmesi

Bağlayıcıların özelliklerini ortaya çıkartmak için Bağlayıcıların özelliklerini ortaya çıkartmak için

maçaların 2 ile 6 saat süreyle 200maçaların 2 ile 6 saat süreyle 200--250250°°C sC sııcaklcaklııkta kta

pipişşirilmesi gerekir birilmesi gerekir bööylece sertleylece sertleşşmimişş dayandayanııklklıı mamaççalar alar

meydana gelir. Az pimeydana gelir. Az pişşen maen maççalar saralar sarıı renkte, renkte, ççok piok pişşen en

mamaççalar koyu saralar koyu sarıı--kahverengi rengindedirler. Normal kahverengi rengindedirler. Normal

mamaççalar hava dolaalar hava dolaşışımmıı ddüüzgzgüün olan adi fn olan adi fıırrıınlarda pinlarda pişşirilir. irilir.

MaMaççalaralarıı sert yapmak isert yapmak iççin oksijen gereklidir. Fin oksijen gereklidir. Fıırrıına taze na taze

hava verilir. hava verilir. ÖÖzel bazel bağğlaylayııccıılarlarıın kullann kullanııldldığıığı mamaççalar 90alar 90--

140 140 °°C sıcaklıkta bir elektrik pişirme fırınında pişirilir ve C sıcaklıkta bir elektrik pişirme fırınında pişirilir ve

pişme süreleri birkaç dakikayı pişme süreleri birkaç dakikayı geçmezgeçmez. .



Maçaların YerleştirilmesiMaçaların Yerleştirilmesi

Maçalar döküm esnasında sıvı metalin içinde kalırlar sıvı Maçalar döküm esnasında sıvı metalin içinde kalırlar sıvı metal maçanın üzerine ağırlığının 3metal maçanın üzerine ağırlığının 3--5 katı kadar bir 5 katı kadar bir kaldırma kuvveti etkisi yaratır. İşte maçaların bu kuvveti kaldırma kuvveti etkisi yaratır. İşte maçaların bu kuvveti karşılayacak şekilde desteklenmesi gerekir. Bunun için karşılayacak şekilde desteklenmesi gerekir. Bunun için maçalar maça başlarıyla ve içlerine teller yerleştirilerek maçalar maça başlarıyla ve içlerine teller yerleştirilerek asılmak suretiyle desteklenirler.asılmak suretiyle desteklenirler.


Maçaların Döküm Parçasının İçinden ÇıkartılmasıMaçaların Döküm Parçasının İçinden Çıkartılması

Maçalar sıvı metal katılaştıktan sonra dökülmüş olan Maçalar sıvı metal katılaştıktan sonra dökülmüş olan parçanın içine parçanın içine pnömatikpnömatik çekiç veya normal çekiçle çekiç veya normal çekiçle sarsılarak çıkartılmaya çalışılırlar. Maçaların dağılma sarsılarak çıkartılmaya çalışılırlar. Maçaların dağılma özelliğinden istifade edilerek iç kısım boşaltılır. Maçaların özelliğinden istifade edilerek iç kısım boşaltılır. Maçaların karışık tipte olanları için basınçlı su kullanılır.karışık tipte olanları için basınçlı su kullanılır.


Maçalara Bağlı Oluşan HatalarMaçalara Bağlı Oluşan Hatalar

•• Maçaların yapışması : Maçaların yapışması : Maça kendisi, maça sandığında Maça kendisi, maça sandığında yapılırken sandığa yapışabilir. Bunun önüne yapılırken sandığa yapışabilir. Bunun önüne geçmekgeçmek için için önceden sandığın yüzeyine benzin sürülür.önceden sandığın yüzeyine benzin sürülür.

•• Maçalarda karıncalaşma :Maçalarda karıncalaşma : Gaz geçirgenliği az olan Gaz geçirgenliği az olan maçaların yüzeyinde karıncalaşma oluşur.maçaların yüzeyinde karıncalaşma oluşur.

•• Maçaların yüzmesi : Maçaların yüzmesi : Maça başı yeterli yapılmayan, iyi Maça başı yeterli yapılmayan, iyi şekilde desteklenmeyen maçalar, sıvı metalin içinde şekilde desteklenmeyen maçalar, sıvı metalin içinde yüzebilirler. yüzebilirler.

•• Maçaların kırılması :Maçaların kırılması : Maçalarda yeterli mukavemet Maçalarda yeterli mukavemet yoksa sıvı metal maçayı kırabilir. yoksa sıvı metal maçayı kırabilir.

•• Maçalarda damarlar : Maçalarda damarlar : Maçanın üzerindeki küçük Maçanın üzerindeki küçük çatlaklara sıvı metal girerek parça yüzeyinde çıkıntılı çatlaklara sıvı metal girerek parça yüzeyinde çıkıntılı damarların meydana gelmesine sebep olular.damarların meydana gelmesine sebep olular.

•• Maçalarda çatlaklar :Maçalarda çatlaklar : Pişirme sırasında maçada çatlama Pişirme sırasında maçada çatlama olmuşsa o maça kesinlikle kullanılmamalıdır. olmuşsa o maça kesinlikle kullanılmamalıdır.




Kalıp Kumları Kalıp Kumları İle Kalıp Yapımıİle Kalıp Yapımı




Güneş Saatinin Döküm SafhalarıGüneş Saatinin Döküm Safhaları


KALIP KUMLARIKALIP KUMLARIKalıp yapımında kullanılan kalıp malzemesi kumlardır. Kalıp yapımında kullanılan kalıp malzemesi kumlardır. Kalıp kumu, Kalıp kumu, silis + kil + rutubetsilis + kil + rutubet ten oluşur. Kalıp ten oluşur. Kalıp malzemesi olan kumun esas görevi sıvı metal dökülüp de malzemesi olan kumun esas görevi sıvı metal dökülüp de katılaşıncaya kadar boşluğu bozulmadan muhafaza katılaşıncaya kadar boşluğu bozulmadan muhafaza etmektir. Bu nedenle kalıp kumu aşağıdaki isteklerimizi etmektir. Bu nedenle kalıp kumu aşağıdaki isteklerimizi yerine getirmek zorundadır.yerine getirmek zorundadır.1.1. Mukavemet :Mukavemet : Kalıbın dökümü esnasında sıvı metalin Kalıbın dökümü esnasında sıvı metalin basıncı ile bozulup bozulmadığını temsil eder. 3 çeşit basıncı ile bozulup bozulmadığını temsil eder. 3 çeşit mukavemet vardır. mukavemet vardır. a)a) Yaş Mukavemet :Yaş Mukavemet : Kalıbın içine sıvı metal dökülür Kalıbın içine sıvı metal dökülür dökülmez kalıp kumunda henüz nem varken kalıbın dökülmez kalıp kumunda henüz nem varken kalıbın şeklini muhafaza edebilmesine kumun yaş mukavemeti şeklini muhafaza edebilmesine kumun yaş mukavemeti diyoruz. diyoruz. b)b)Kuru Mukavemet :Kuru Mukavemet : Erimiş metal kalıba dökülünce Erimiş metal kalıba dökülünce kumun rutubeti buharlaşır gider işte kum kalıbın kil ve kumun rutubeti buharlaşır gider işte kum kalıbın kil ve silisle birlikte bu haldeyken sıvı metalin basıncına silisle birlikte bu haldeyken sıvı metalin basıncına dayanmasına kuru mukavemet diyoruz.dayanmasına kuru mukavemet diyoruz.


c)c) Sıcak Mukavemet :Sıcak Mukavemet : Erimiş metal kalıp içersinde epey Erimiş metal kalıp içersinde epey uzun bir vakit kaldıktan sonra kumun sıcaklığı, erimiş uzun bir vakit kaldıktan sonra kumun sıcaklığı, erimiş metal sıcaklığına eşit olduğu anda sıvı metalin basıncına metal sıcaklığına eşit olduğu anda sıvı metalin basıncına dayanmasına sıcak mukavemet diyoruz. dayanmasına sıcak mukavemet diyoruz.

2.2. Ateşe Dayanıklılık : Ateşe Dayanıklılık : Kalıp kumları ateşe dayanıklı Kalıp kumları ateşe dayanıklı değillerse taneler birbirine yapışır ve topak bir hale değillerse taneler birbirine yapışır ve topak bir hale dönüşürler. Böyle bir durumda sıcak metal kalıbı parçalar dönüşürler. Böyle bir durumda sıcak metal kalıbı parçalar ve dışarı çıkar. İşte döküm sıcaklığında kalıbın ve dışarı çıkar. İşte döküm sıcaklığında kalıbın bozulmasına kumların topaklanmasına ateşe dayanıklılık bozulmasına kumların topaklanmasına ateşe dayanıklılık diyoruz. Dökme demir için bu sıcaklık 1300 diyoruz. Dökme demir için bu sıcaklık 1300 °°C C civarcivarıındadndadıır. r.

3.3. Gaz GeGaz Geççirgenliirgenliğği : i : SSııvvıı metal kalmetal kalııbbıın in iççine dine döökküüldldüüğğüünde nde kalkalııp ip iççinde var olan veya tam dinde var olan veya tam döökküüm esnasm esnasıında nda reaksiyonla yeni olureaksiyonla yeni oluşşan gazlaran gazlarıın n gegeççebilmesineebilmesine izin izin verebilecek kabiliyette olmasverebilecek kabiliyette olmasıına kumun gaz gena kumun gaz geççirgenliirgenliğği i adadıınnıı veriyoruz. Gaz geveriyoruz. Gaz geççirgenliirgenliğği yetersiz ise i yetersiz ise üürrüünnüün n yyüüzeyi kabarczeyi kabarcııklklıı ve gve göözenekli olur.zenekli olur.


4.4. AkAkııccııllıık : k : Kumun kalKumun kalııbbıın n şşeklini alabilmesi ieklini alabilmesi iççin kil ve in kil ve rutubetle takviyeli rutubetle takviyeli şşekilde belirli bir akekilde belirli bir akııccııllığığa sahip olmasa sahip olmasııgerekir. Aksi taktirde kalgerekir. Aksi taktirde kalııbbıın n şşekli olan negatif boekli olan negatif boşşluk luk temin edilemez. temin edilemez.

5.5. DDüüzgzgüün Yn Yüüzey : zey : DDöökküüm parm parççalaralarıınnıın yn yüüzeylerinin zeylerinin ddüüzgzgüün olmasn olmasıı, ancak ince taneli kumlar, ancak ince taneli kumlarıın modelin n modelin kalkalııplanmasplanmasıı esnasesnasıında ynda yüüzeye dzeye döökküülmesiyle gerlmesiyle gerççekleekleşşir. ir.

6.6. Yeniden Kullanma : Yeniden Kullanma : EritilmiEritilmişş metal kalmetal kalııbbıın in iççine ine ddöökküüldldüüğğüünde ilk temas eden kum taneleri ande ilk temas eden kum taneleri aşışırrıı bir bir şşekilde ekilde ççatlayatlayııp parp parççalanmadan ve topaklanma olmadan alanmadan ve topaklanma olmadan kalabilmelidir. kalabilmelidir. ÇüÇünknküü ileride yeni kalileride yeni kalııp hazp hazıırlanrlanıırken bu rken bu kumlarkumlarıın yeniden kullann yeniden kullanıılmaslmasıı gerekecektir. gerekecektir.

7.7. SSüüneklilikneklilik : : Bu terim kalBu terim kalııp kumlarp kumlarıınnıın yn yüüksek ksek ssııcaklcaklııklarda fazla sertleklarda fazla sertleşşmeden kalabilmeyi ifade eder. meden kalabilmeyi ifade eder.

8.8. Plastiklik : Plastiklik : KalKalııp kumlarp kumlarıınnıın kaln kalııbbıın n şşeklini alabilmesi eklini alabilmesi iiççin plastik yapin plastik yapııda olmasda olmasıı gerekir bu da ancak kil ve gerekir bu da ancak kil ve rutubetin desterutubetin desteğğiyle saiyle sağğlanlanıır.r.


KALIP KUMUNUN BKALIP KUMUNUN BİİLELEŞŞENLERENLERİİKalKalııp kumlarp kumlarıı silis (kum), kil ve nemden olusilis (kum), kil ve nemden oluşşur.ur.Silis (kum) :Silis (kum) : Kumun esas bileKumun esas bileşşenidir. Kalenidir. Kalııp kumunun p kumunun %70%70--9595’’ii silistir. 1700 silistir. 1700 °°C ye kadar erimeden kalabilir. C ye kadar erimeden kalabilir. Silisli kumlar oval, yuvarlak, dSilisli kumlar oval, yuvarlak, düüzgzgüün yn yüüzeyli bazen de zeyli bazen de ppüürrüüzlzlüü bir bir şşekilde bulunurlar. ekilde bulunurlar. Kil (Kil (ççamur) :amur) : Kum tanelerini tutkal gibi baKum tanelerini tutkal gibi bağğlaylayııccıı vazife vazife ggöörrüür. Kuma plastiklik kazandr. Kuma plastiklik kazandıırrıır. Kalr. Kalııp kumunun ip kumunun iççinde inde istenen istenen şşartlara gartlara gööre re %2%2--5050 oranoranıında kil bulunur. Metalin nda kil bulunur. Metalin yyüüksek sksek sııcaklcaklığıığı nedeniyle yanmnedeniyle yanmışış bir kil tutkal bir kil tutkal öözellizelliğğini ini kaybeder. kaybeder. Su (nem) :Su (nem) : KalKalııp kumlarp kumlarıınnıın in iççinde inde %1,5%1,5--88 arasarasıında nem nda nem bulunur. Nemin gbulunur. Nemin göörevi kille beraber kuma plastiklik ve revi kille beraber kuma plastiklik ve mukavemet mukavemet öözellizelliğği kazandi kazandıırmaktrmaktıır.r.Bu Bu üçüç ana unsurun dana unsurun dışıışında kalnda kalııp kumunda yabancp kumunda yabancıımaddeler bulunabilir, fakat iyi bir kalmaddeler bulunabilir, fakat iyi bir kalııp kumundaki p kumundaki yabancyabancıı maddelerin oranmaddelerin oranıı %8%8’’ii gegeççmemelidirmemelidir..


a.Elde Ediliş Durumuna Görea.Elde Ediliş Durumuna Göre

Tabi KumTabi Kum Sentetik KumSentetik Kum

Tabi KumTabi Kum KilKil SuSu Diğer İlave MaddelerDiğer İlave Maddeler

KALIP KUMLARININ SINIFLANDIRILMASIKALIP KUMLARININ SINIFLANDIRILMASI

b.Kalıp Kumlarının Kullanışına göreb.Kalıp Kumlarının Kullanışına göre

Eski KumEski Kum Yeni KumYeni KumKullanım KumuKullanım Kumu

%20%20--50 Yeni Kum + 50 Yeni Kum +

%5%5--15 Taş Kömürü Tozu + 15 Taş Kömürü Tozu +

%5%5--12 Su + 12 Su +

Eski KumEski Kum

Silis Tozu Silis Tozu

Mısır Unu Mısır Unu

Odun Talaşı Odun Talaşı

Grafit TozuGrafit Tozu

Demir OksitDemir Oksit


Ocak KumuOcak Kumu KurutmaKurutma KırmaKırma ElemeEleme Kil+Su+Kömür TozuKil+Su+Kömür Tozu

ElemeEleme DepolamaDepolama KatmaKatma HavalandırmaHavalandırma Kalıp KumuKalıp Kumu

Manyetik Manyetik AyırıcıAyırıcı KırmaKırma SarsmaSarsma

KUM HAZIRLAMA SIRASIKUM HAZIRLAMA SIRASI


Kalıp Kumu DeneyleriKalıp Kumu Deneyleri1.1. Yaş Basma MukavemetiYaş Basma Mukavemeti2.2. Yaş Kesme MukavemetiYaş Kesme Mukavemeti3.3. Kuru Çekme ve Eğme Mukavemeti Kuru Çekme ve Eğme Mukavemeti 4.4. Gaz GeçirgenliğiGaz Geçirgenliği5.5. Kil MiktarıKil Miktarı6.6. Tane BüyüklüğüTane Büyüklüğü7.7. RutubetRutubet8.8. Ateşe DayanıklılıkAteşe DayanıklılıkKalıp Kumuna Bağlı Döküm Hataları:Kalıp Kumuna Bağlı Döküm Hataları:1.1. Karıncalanma : Karıncalanma : Gaz geçirgenliğinin azlığıGaz geçirgenliğinin azlığı2.2. Metal Metal NüfuziyetiNüfuziyeti : : Kum yağlı ve gözenekli olmasıKum yağlı ve gözenekli olması3.3. Kalıp Çatlaması : Kalıp Çatlaması : Yetersiz sıcak mukavemetYetersiz sıcak mukavemet4.4. Genişleme :Genişleme : Kumun çok yumuşak olmasıKumun çok yumuşak olması5.5. Kopma :Kopma : Kum tanelerinin iyi yapışmamasıKum tanelerinin iyi yapışmaması6.6. Pürüzlü Yüzey :Pürüzlü Yüzey : Kumun zayıf, rutubetin az olmasıKumun zayıf, rutubetin az olması7.7. Çizgili Yüzey :Çizgili Yüzey : Kum taneciklerinin çok sert olmasıKum taneciklerinin çok sert olması


DÖKÜM HATALARIDÖKÜM HATALARI


KalKalııp kumlarp kumlarıı elde edilielde edilişşlerine glerine göörere iki tiki tüürlrlüü ssıınnııflandflandıırrııllıır:r:

1.1. Tabii Kum : Tabii Kum : Deniz veya gDeniz veya gööl kenarlarl kenarlarıında veya nda veya ocaklardan ocaklardan ççııkartkartıılan kumdur. Kil miktarlan kumdur. Kil miktarıı ocaktan ocaktan ççııktktığıığıanda ne kadarsa o kadaranda ne kadarsa o kadarıı muhafaza edilir. Getirildikten muhafaza edilir. Getirildikten sonra gerektisonra gerektiğği kadar su ilavesi yapi kadar su ilavesi yapııllıır. Bu kumlarr. Bu kumlarıın n avantajlavantajlıı taraflartaraflarıı ucuz olmalarucuz olmalarıı ve kolay hazve kolay hazıırlanmalrlanmalııddıır. r. DezavantajlarDezavantajlarıı ise ise öözelliklerini zelliklerini ççabuk kaybetmeleridir.abuk kaybetmeleridir.

2.2. Sentetik Kum :Sentetik Kum : Tabii kuma silis tozu, demir oksidi, mTabii kuma silis tozu, demir oksidi, mııssıır r unu, odun talaunu, odun talaşışı, grafit gibi maddelerin kat, grafit gibi maddelerin katıılmaslmasııyla bazyla bazııöözellikleri arttzellikleri arttıırmak irmak iççin hazin hazıırlanan kum rlanan kum ççeeşşididir. Bu ididir. Bu kumun tabii kuma gkumun tabii kuma gööre avantajre avantajıı daha ddaha düüzgzgüün tane boyutlu n tane boyutlu oluoluşşu, daha az su ve daha az kil ilave isteu, daha az su ve daha az kil ilave isteğği gi gööstermesidir. stermesidir. Tabii kumda Tabii kumda %6%6--88 nem bulunurken sentetik kumda bu nem bulunurken sentetik kumda bu oran oran %3%3 kadardır. kadardır.


YOLLUK SİSTEMİYOLLUK SİSTEMİ


TanTanıım :m : KalKalııbbıın bon boşşluluğğunu sunu sııvvıı metalle doldurmak imetalle doldurmak iççin in aaççıılan kanal sistemine lan kanal sistemine yolluk sistemiyolluk sistemi denir. Yolluk sistemi denir. Yolluk sistemi ddöört krt kııssıımdan meydana gelmimdan meydana gelmişştir. tir.

1.1. Batak : Batak : Sıvı metalin etrafa sıçramamasını ve Sıvı metalin etrafa sıçramamasını ve huniyehuniyedüzgün bir şekilde girmesini sağlar. Aynı zamanda kısmen düzgün bir şekilde girmesini sağlar. Aynı zamanda kısmen curufcuruf tutucu vazifesi görür. Zira tutucu vazifesi görür. Zira curufuncurufun yoğunluğu düşük yoğunluğu düşük olduğu için oksitler daima üstte kalır. Yolluk sisteminde olduğu için oksitler daima üstte kalır. Yolluk sisteminde kesitler sıraya göre azalmalıdır. kesitler sıraya göre azalmalıdır. HuniHuni, , curuflukcurufluk ve meme ve meme kesitleri arasında 5kesitleri arasında 5--44--3 gibi oran olmalıdır. 3 gibi oran olmalıdır.

2.2. HuniHuni :: Batağa dökülen sıvı metalin kalıba gitmesi için Batağa dökülen sıvı metalin kalıba gitmesi için açılan düşey silindirik kanala açılan düşey silindirik kanala hunihuni adı verilir ve boyu adı verilir ve boyu curufluğacurufluğa kadar uzanır.kadar uzanır.

3.3. CuruflukCurufluk :: Bataktan kurtulan Bataktan kurtulan curuflarıcurufları tutmak için tutmak için yatay şekilde ve yamuk kesitli bir kanaldır. Buraya düşen yatay şekilde ve yamuk kesitli bir kanaldır. Buraya düşen sıvı metal yatay şekilde hareket edeceği için sıvı metal yatay şekilde hareket edeceği için curuflarcuruflar hep hep üstte kalacaktır. Ağır olan metal hep alttan gidecektir.üstte kalacaktır. Ağır olan metal hep alttan gidecektir.


4.4. Meme : Meme : CurufluğunCurufluğun altında ve altında ve curufluğacurufluğa dik durumda dik durumda yatay olarak açılan eşkenar üçgen kesitli yolluğa meme adı yatay olarak açılan eşkenar üçgen kesitli yolluğa meme adı verilir. Meme sayısı ihtiyaca göre 1verilir. Meme sayısı ihtiyaca göre 1--22--3 ve daha fazla 3 ve daha fazla olabilir. olabilir. HuniHuni ve ve curuflukcurufluk için model kullanırken meme için model kullanırken meme yapımı elle veya kaşık kullanılarak açılır. yapımı elle veya kaşık kullanılarak açılır.

5.5. Çıkıcı :Çıkıcı : Döküm sırasında kalıptan havanın ve döküm Döküm sırasında kalıptan havanın ve döküm esnasında da ortaya çıkan gazların çıkmasını sağlayan esnasında da ortaya çıkan gazların çıkmasını sağlayan aynı zamanda sıvı metalin fazla olan kısmını alan ve kalıp aynı zamanda sıvı metalin fazla olan kısmını alan ve kalıp içerisinde yükseldiğini gösteren kısma çıkıcı denir. içerisinde yükseldiğini gösteren kısma çıkıcı denir. Çıkıcılar çoğunlukla dökülen parçanın en üst noktasına Çıkıcılar çoğunlukla dökülen parçanın en üst noktasına yerleştirilirler. yerleştirilirler.

6.6. Besleyiciler :Besleyiciler : Sıvı metal katılaşırken kendini çeker, bu Sıvı metal katılaşırken kendini çeker, bu çekme sırasında dökülen malzemede boşluk kalmaması çekme sırasında dökülen malzemede boşluk kalmaması için metalin çok çeken kısımlarını takviye etmek gerekir. için metalin çok çeken kısımlarını takviye etmek gerekir. Bunun için kalıbın dışındaki çıkıcılara ilaveten, özellikle Bunun için kalıbın dışındaki çıkıcılara ilaveten, özellikle büyük parçaların dökümünde fazladan sıvı metal büyük parçaların dökümünde fazladan sıvı metal gereklidir. Bu da besleyicilerle karşılanır.gereklidir. Bu da besleyicilerle karşılanır.

Documents

Döküm Yolu - Harran Üniversitesieng.harran.edu.tr/moodle/moodledata/99/Dokum.pdfMaça Nedir? İçi boş çıkacak parçaların döküldükten sonra boş çıkabilmesi için dökülen