Dizel Motorlar

8/6/2019 Dizel Motorlar

1/49

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

ARA BAKIM VE ONARIM

DZEL MOTORLAR

ANKARANSAN 2005


2/49


3/49

AIKLAMALAR........................................................................................................ivGR............................................................................................................................1RENME FAALYET-1..........................................................................................21. DZEL MOTORUNU GEREKL EMNYET KURALLARINA UYARAKSEHPAYA ALMA....................................................................................................... 2

1.1. Motorun Tattan ndirilmesi............................................................................. 21.2. Dizel Motoru Skmek........................................................................................4

1.2.1. Tanmlar ve Terimler:.................................................................................41.2.2. Motorun Tanm..........................................................................................6

1.3. Dizel Motorunun Tercih Edilme Sebepleri.......................................................7

1.3.1.Verim .......................................................................................................... 71.3.2. Yakt Sarfiyat ............................................................................................71.3.3. Yakt Ucuzluu........................................................................................... 71.3.4. Yangn Emniyeti ........................................................................................71.3.5. Egzoz Gazlarnn Zehirleme Oran ............................................................ 71.3.6. Motor eki Gc ......................................................................................8

2. DZEL MOTORU ALIMA ESASLARI ............................................................82.1. Emme Zaman....................................................................................................92.2. Sktrma Zaman..............................................................................................92.3. Zaman......................................................................................................... 10

2.4. Egzoz Zaman.................................................................................................. 103. DZEL MOTOR PARALARI VE BAKIMI .......................................................103.1. Dizel Motor Paralar.......................................................................................10

3.1.1. Krank mili................................................................................................. 103.1.2. Kam Mili...................................................................................................113.1.3. Motor Blou.............................................................................................113.1.4. Silindir kapa..........................................................................................113.1.5. Piston Ve Piston Kolu (Biyel)..................................................................123.1.6. Supaplar................................................................................................... 133.1.7. Volan.........................................................................................................13

4.KLASK DZEL MOTORUN YARDIMCI SSTEMLER....................................134.1. Yakt Sistemi....................................................................................................13............................................................................................................................14

4.1.1. Yakt Deposu ........................................................................................... 144.1.2. Alak Basn Borular...............................................................................144.1.3. Besleme Pompas .....................................................................................144.1.4. Yakt Filtresi ............................................................................................ 144.1.5. Yakt Enjeksiyon Pompas........................................................................15

4.1.5.1. Enjektre Basnl Yakt Gndermek................................................ 154.1.5.2. Yakt Miktarn Ayarlamak................................................................15

4.1.5.3. Motorun Hz ve Yk Durumuna Gre Gaz Kontrol Yapmak..........154.1.5.4. Ateleme Srasna Gre Silindirlere Yakt Datmn Yapmak: ......15

NDEKLER

i


4/49

4.1.6. Enjektrler.................................................................................................15

4.1.6.1. Grevleri: .......................................................................................... 154.1.6.2. Enjektr eitleri: ............................................................................ 164.1.7. Hava Filtresi .............................................................................................164.1.8. Yksek Basn Borular ..........................................................................164.1.9. Common Rail Yakt Enjeksiyon Sistemli Dizel Motorlar ..................... 16

4.1.9.1.Yksek Basn Pompas;.....................................................................174.1.9.2. Rampa ............................................................................................... 194.1.9.3. Enjektrler..........................................................................................194.1.9.4. Vuruntu Sensr................................................................................ 204.1.9.5. Besleme Devresi................................................................................ 20

4.2. Yalama Sistemi.............................................................................................. 214.2.1. Yalama Elemanlar..................................................................................224.2.1.1. Ya Szgeci....................................................................................... 224.2.1.2. Ya Pompas...................................................................................... 224.2.1.3. Basn Ayar Valfi.............................................................................. 224.2.1.4. Ya Filtresi........................................................................................224.2.1.5. Karter Ve Karter Havalandrma .......................................................23

4.3. Soutma Sistemi ............................................................................................. 234.3.1. Su ile Soutma..........................................................................................24

UYGULAMA FAALYET................................................................................... 26

LME VE DEERLENDRME......................................................................... 27RENME FAALYET-2........................................................................................295. DZEL MOTOR BAKIMI .....................................................................................30

5.1. Dizel Motorun lmleri ................................................................................325.1.1. Silindirlerin llmesi ............................................................................ 325.1.2. Pistonlarn llmesi...............................................................................325.1.3. Biyelin llmesi..................................................................................... 335.1.4. Krank Milinin Ve Yataklarnn llmesi............................................... 335.1.5. Ana Yataklarn llmesi :...................................................................... 335.1.6. Silindir Kapann Kontrol : ................................................................. 34

UYGULAMA FAALYET................................................................................... 34LME VE DEERLENDRME......................................................................... 35RENME FAALYET-3........................................................................................376. DZEL MOTOR PARALARININ TAKILMASI ...............................................38

6.1. Dizel Motor Paralarn Takmadan nce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar 386.2. Dizel Motor Ayarlar........................................................................................39

6.2.1. Supap ayarlar: ......................................................................................... 39UYGULAMA FAALYET................................................................................... 39

MODL DEERLENDRME...................................................................................41KAYNAKLAR........................................................................................................... 42

ii


5/49

iii


6/49

AIKLAMALARKOD 525AR006

ALAN Ara Bakm-Onarm

DAL/MESLEK Ortak Alan

MODLN ADI Dizel Motorlar

MODLN TANIMIDizel motorlarn sklmesi,bakmnn yaplmas,taklmas

konularnn anlatld renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Benzinli, Lpgli Motorlar

YETERLK Dizel Yakt Sistemlerinin Bakmn Yapmak.

MODLN AMACI

GENEL AMAKatalog deerlerine uygun olarak dizel motorlarnn

paralarn takabileceksiniz.

AMALAR Dizel motor paralarn tanyarak katalogtaki i

srasna gre skebileceksiniz. Dizel motor paralarnn bakmn kataloa gre

yapabileceksiniz. Dizel motor paralarn kataloa gre takabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam

Donanml dizel atlyesi ve laboratuvarlar , internetortam ,dizel motorlar yetkili servisleri.

DonanmAra bakm katalou,el aletleri,l aletleri(Mikrometre,komparatr,torkmetre).

LME VEDEERLENDRME

Modl ierisinde ve sonunda verilen oktan semelisorular cevaplandrarak kendinizi deerlendiriniz,sonularn retmeninizle paylaarak eksikliklerinizitamamlayabilmeniz iin gereken bilgileri alnz.

AIKLAMALAR

iv


7/49

GRSevgili renci,

nsanlar daha iyi ve kolay yaayabilmek iin ilk alardan beri doann tm

olanaklarndan faydalanarak aratrmaya girimilerdir. nsan yaamn gzelletirecek, daha

rahat ve mutlu bir dnya yaratmak iin, aratrmalar bugn devam ettii gibi, gelecekte de

devam edecektir. 1794te ngiliz mhendis Mr.R.Street, Termentin ve hava karmn bir

alevle ateleyerek alabilecek bir motor projesi yapmtr.Fakat bu bulu, baz sakncalar

nedeni ile uygulama alan bulunamamtr. 1796da Murdock kat yaktlardan, hava gaz elde

etmeyi baarmtr.Fransz mhendis Etiyen Lner 1860 ylnda hava gaz ile alan ilk

motoru yapmtr.ten yanmal motorlarda yakt olarak kullanlan hava gaz bugnk LPG

(likit petrol gaz) motorlarn gelimesinde nemli rol oynamtr. 1862de Fransz mhendis

Beau-De Rochas 4 zamanl evrimin esaslarn ortaya koymutur.Btn bu almalardan

faydalanan Alman mhendis Nikolaus August Otto, 1876 ylnda drt zaman esasna gre

alan ilk motoru yapmtr.Hava gaz ve hava karmnn sktrlmas ile bunu bir alevle

ateleyerek motoru dakikada 150-200 devirle altrmay baarmtr. 1878 ylnda ngiliz

mhendisi Dugal Clerk iki zaman esasna gre alan ilk motoru bulmutur.Bu motorda drt

zamanl motordaki emme ve egzoz supaplar yerine, silindirin yan tarafnda bulunan emme

ve egzoz pencereleri bulunmaktadr. Amerikada George Brayton 1880 tarihinde yakt olarak

benzin kullanlan bir motor yapm ve bunu yznc Filedelfiya sergisinde halka

gstermitir. Alman mhendisi Karl Benz Daimlerin bulunduu motora, kendi bulduu ilk

ateleme sistemini de ekleyerek bu motorunu tekerlekli bir araba zerine koymu ve 1885

ylnda benzin motorlarnn uygulanmas olan ilk motoru yapmtr.

GR

1


8/49

RENME FAALYET-1

Bu renme faaliyeti ile dizel motor paralarn tanyarak katalogtaki i srasna greskebileceksiniz

evremizde bulunan ara servislerinde ile Dizel motora sahip aralarn emniyetli birekilde alma alanna almak ve sehpalama ilemini yapmak motor paralarn tanmak vemotor paralarn sklmesi hakknda sanayi,internet,niversite ktphanesi ve atelyenizdearatrma yaparak bilgi edininiz, edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp gurubunuzasunum yaparak paylanz.

1. DZEL MOTORUNU GEREKL EMNYET

KURALLARINA UYARAK SEHPAYA ALMA1.1. Motorun Tattan ndirilmesi

Onarm ilemlerinin bir ksm motor tat zerinde iken, bir ksm ise, motor tattanindirilerek gerekletirilir. Silindirlerin tornalanmas, krank milinir talanmas, anayataklarn deitirilmesi gibi geni kapsaml onarmlarda motorun tattan indirilmesigerekir. Ksmi yeniletirme ilemlerinin motor tat zerinde iken gerekletirilmesi, motorve tatn tipine ve zelliklerine, arzann bulunduu yere gre deiir. 0 nedenle, arzannyeri tespit edildikten sonra, arzann ne yolla giderilebilecei aratrlmal, motorun tattanindirilmesine gerek. olup olmad belirlenmelidir. Motorun tattan indirilmesinde

uygulanacak ilemler, tat ve motorun cinsine, teknik zelliklerine; motorun tattabulunduu yere ve kullanlacak indirme aralarna gre farkllk gsterir. Bunlardan ortak vegenel nitelikte olanlar aada belirtilmitir.

Motorun tatta bulunduu yer, tatn tipine ve kullanlma amacna gre deiir.Genellikle motorlar tatlarn nnde, arkasnda ya da alt ksmnda bulunur. nde bulunanmotorlar ounlukla, radyatr karldktan sonra motor belirli bir a ile n ve yukaryadoru; arkadaki motorlar geriye ekilerek; alttaki motorlar ise, aaya braklarak indirilir.Bununla birlikte indirme ilemi,, tat ve motorun zellikleri gre deiik ekillerde deyaplabilir.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA

2


9/49

Aada, tatn nnde bulunan sra silindirli bir motorun indiriliinde izlenecek ilem

sras ana hatlar ile rnek olarak verilmitir. Deiik marka, tip ve zellikteki tatmotorlarnn indiriliinde farkllklar olaca unutulmamaldr.

nce motorun tattan indirili eklini, ilem sras ve uyulmas gereken kurallarbelirleyin.

ndirmek iin gerekli olan takm ve aralar hazrlayn. Bunlarn alp almadmkontrol edin. Dzenli almayan ve bozuk aralar kullanlma- maldr.

kazalarna ve yangna kar gerekli nlemleri aln.

Tat uygun bir yere ekin. Tatn yeri, motorun kolayca indirilmesine, alt ksmdakibalantlarn kolayca sklmesine olanak verecek zellikte olmaldr. Bunun iin tat

bir kanala alnabilecei gibi kriko ile kaldrlp ykseltme sehpalar zerine deyerletirilebilir.

Radyatrn, yardmc su deposunun, silindir blokunun, kalorifer sisteminin sularn vemotorun yan boaltn. Su antifirizli ise, tekrar kullanmak zere uygun bir kabakoyun. evreye dklen ya ve svlar varsa temizleyin. Bunlar i kazalarna nedenolabilir.

Kaput almaya ve motorun indirilmesine engelleyici ise, skn. amurluklar

korumak iin zerlerine rt koyun.

stten alrken ksa devreyi nlemek iin akmlatr kutup balklarn skn.

Motor ok kirli ve tortulu ise, zerindeki kaba birikintileri temizleyin.

Radyatr balantlarn ve radyatr skn; zedelenmemesi iin uygun bir yereyerletirin.

stten alarak motorun zerinde bulunan, indirme srasnda kolayca ezilipkrlabilecek ya da motorun indirilmesine, balantlarn sklmesine engel olabilecek

paralarla hortum, boru ve kablo balantlarn skn.

Motoru, n ve arkadan geirilen kaln bir halat, zincir ya da silindir kapanabalanabilen kancal zel kaldrma halat (sapan) ve bir vinle hafif askya aln.

Tatn altnda alarak motorun aktarma organlar, asi ve dier ksmlarla olanbalantlarn skn. Gerekiyorsa nce vites kutusunu indirin.

Tamamen serbest kalan motoru vinle dorudan yukar kaldrarak ya da yukarkaldrrken ne doru da ekerek tatn zerinden aln ve uygun bir i tezgah zerineyerletirin. Motoru indirilmi tat da uygun bir yere ekin.

3


10/49

1.2. Dizel Motoru Skmek Aratan indirilen motorun d temizliini yapn.

Skme ilemi iin motoru motor sehpas zerine aln.

Skmede kullanlacak takm ve aparatlar hazrlayn.

Skme srasnda dnerek bilerek hareket ederek paralar zerindeki iaretlere,taklma ynlerini, balant ekillerini belirleyin gerekirse iaret koyun.

Motorun yardmc sistem paralarn skn.

Volan koruyucusunu, manifoldlar ve n kasna bir ektirmeyle skn.

Motor st kapan skn.

Silindir kapan skn.

Supaplar skn.

Karteri skn.

Yalama sistemi paralarn skn.

Zaman ayar sistemini skn.

Kam milini skn.

Pistonlar skn.

Krank milini skn.

1.2.1. Tanmlar ve Terimler:

l Nokta: Pistonun silindir ierisindeki hareketi esnasnda, yn deitirmek iin biran duraklad(hareketsiz kald) yere l Nokta denir.Buna gre iki l nokta vardr;

st l Nokta (..N): Pistonun silindir ierisindeki kabilecei en st noktada,

yn deitirmek iin bir an duraklad yere st l Nokta denir.

Alt l Nokta (A..N): Pistonun silindir ierisinde inebildii en alt noktada, yndeitirmek iin bir an duraklad yere Alt l Nokta denir.

4


11/49

Kurs (Strok), Piston Yolu: Pistonun; alt l nokta ile st l nokta arasnda alm

olduu yola kurs veya piston yolu denir. Silindir (Kurs) Hacmi: Pistonun alt l noktadan st l noktaya kadar silindirierisinde hareket ettii alana silindir Hacmi denir. Dier bir deyile, iki l noktaarasnda kalan hacimdir.

Silindir Hacmi: Silindir (kurs hacmi) ile yanma odas hacminin toplamna eittir.Dierbir deyile;piston alt l noktada iken zerinde kalan hacimdir.

Toplam Silindir Hacmi: Silindir hacmi ile motorun silindir saysnn arpmna eittir.

Toplam Kurs Hacmi: Silindir (kurs) hacmi ile motorun silindir saysnn arpmna

eittir.

Zaman: Pistonun, silindir ierisinde iki l nokta arasnda yapt bir harekete zamandenir.Baka bir deyile, drt zamanl bir motorda, krank milinin 180 derecelik dnmehareketi ile pistonun iki l nokta arasnda yapt bir harekettir.Bir zaman teorikolarak 180 derece devam eder.

Yanma Odas (sktrma odas) Hacmi: Piston st l noktada iken, silindir kapa ilepistonun st yzeyi arasnda kalan hacimdir.

evrim: Bir motorda i elde etmek iin tekrarlanma ileminden meydana gelen

olaylarn toplamna bir evrim denir.

Gnmze kadar geen sre iersinde dizel motorlar alma prensiplerideimemesine ramen yardmc sistemler zerinde yaplan deiikliklerle dizel motorlarda.ok hzl deiimler olmutur. Gelimeler son yllarda hz kazanmtr.

Bu modlde Dizel motorlarn alma esaslar , yardmc sistemleri, Dizel motorbakm,ayar ve motor paralarnn sklmesi , taklmas, llmesi ilemlerinin bilgileriverilecektir.ekil 1de drt zamanl bir dizel motorunun almas grlmektedir.

5


12/49

ekil 1. Drt Zamanl Bir Dizel Motorunun almas.

Dizel motorlar zellikle ar tatlarda ok yaygn kullanm alan bulmaktadr. Sonzamanlarda binek otomobillerinde ve hafif aralarda da yaygn olarak dizel motorlarkullanlmaktadr. Belirli bir hacimdeki dizel motorundan daha yksek g elde edebilmekamacyla ar doldurma uygulamalar yaplmaktadr. Bu ar doldurma sistemlerinin enyaygn olan trbo arj sistemlerdir. Turbo arj sistemlerde normal emili (ar doldurmaolmayan) bir motordan daha fazla hava silindire alnarak daha fazla yaktn yanmassalanmakta ve bu ekilde motordan daha fazla g elde edilmektedir. Turbo arj sistemi

bir trbin ve bir kompresrden olumaktadr. Motorun egzoz manifoldu zerine balanan bir trbin egzoz gazlar vastas ile dner. Turbo arj sisteminde trbin vekompresr ayn mil zerinde bulunur ve beraber dnerler. Bu trbin emme manifoldu

zerinde bulunan kompresr dndrerek motora emme zamannda daha fazla hava girmesisalanr.ekil 2. (a) da Trbo arjl bir motorun ematik grnts, (b) de bir trbo arjnkesit grnts verilmitir.

ekil 2. (A) Trbo arjl Bir Motorun ematik Grnts, (B) Bir Trbo arjn Kesit Grnts.

1.2.2. Motorun Tanm

Motor: Is enerjisi mekanik enerjiye eviren paralara motor denir. Motor tekerleridndren ve otomobilin yrmesine yardm eden mekanizmadr. Bu mekanizmaya motordenir. Silindir odalarnda yanma olur. Bu yanma yle yksek bir sratle olur ki buna infilak

da denebilir. Bu ekilde motorda bulunan kuvvet bir aft dndrr. Bu hareket saftantekerleklere iletilir. Bylece tekerlekler dner ve ara yrr. Birok otomobillerde motorlaralt veya sekiz silindirli ise de drt, oniki ve onalt silindirli motorlar kullanlr.

Bu motorda silindirin nasl altn anlayalm. Oynak bir ekilde taklr. Her nekadar piston iyice oturmu olsa da gevektir. Piston zerine sekman taklr ve bu bolukalnr. Motor krank mil zerindeki dirsek ve bir biyel kolu ile hareketini temin eder. Dirsekmilin kk parasdr. Mil dndke bu dirsek bir daire izer. Bu dirsek pistona biyel koluvastas ile birleir. Biyel kolunun dirsek taraf ucunda bir yatak vardr. Bu yatak biyel koluile milin zerine boluunu alarak biyelin mil zeride rahat dnebilmesini salar. Pistonsilindir iinde aa yukar hareket ettike krank mili dirsei bir daire izer ve krank milini

dndrr. Biyel kolu pistona nazaran bir cihet veya aksi cihete piston pimi zerinde

6


13/49

serbeste eilebildiinden ayn sebep dolays ile krank mili dirsei de biyel kolu yata

iinde serbeste eilebildiinden rahat dner.Silindirin kapal ucu etrafnda iki delik vardr. Bunlardan birine emilen karmn

giriine temin eder. Dieri ise egzoz gazlarnn kn temin eder. ayet piston aa doruinerken bu deliklerden herhangi birisine atmosfere alm olsa idi silindir iine havaemilmi olacaktr. Ayn ekilde piston yukar karken de silindir kapal taraf deliklerinin

birbirinden hava dar atlm olacaktr. Her silindirin kapal tarafndaki iki delikten iindesupap tertibat vardr. Bu supaplar delikler zerine cereyan eden hadisenin harekete geerekdeliklerin birini veya dierini veya ikisini de kaparlar.

1.3. Dizel Motorunun Tercih Edilme Sebepleri

Bugn dizel motorlarnn birok sahaya yaylmas belirli stnlklerinden dolaygerekleti. Bunlarn balcalarn sralayalm :

1.3.1.Verim

Enerji reten makine ve motorlarn banda buhar makinalar, benzin ve dizelmotorlar gelmektedir. Yaklan yaktn faydal ie dnm genel oranlar iinde incelerseken verimli olannn dizel motorlar olduu grlr.

Buhar Makinalar %15Benzin Motorlar %25Dizel Motorlar %37

1.3.2. Yakt Sarfiyat

Ayn karakteristiklere sahip benzin ve dizel motorlarnn yakt sarfiyat mukayeseedilirse dizelin yakt sarfiyat yaklak olarak benzin motorunun 1/3 kadardr. Genel birdeerle ifade edersek, bir beygir gc cinsinden yakt sarfiyat 350 gr benzine karlk dizelmotoru 160 gr motorin sarf etmektedir.

1.3.3. Yakt Ucuzluu

Ham petrolden elde edilen motorinin benzine nazaran miktar fazladr. Dolaysylamotorin daha ucuza mal edilmekte ve satlmaktadr.

1.3.4. Yangn Emniyeti

Motorinin tutuma derecesinin benzine nazaran yksek oluu herhangi bir nedenlemeydana gelebilecek yangn tehlikesinin azaltmaktadr.

1.3.5. Egzoz Gazlarnn Zehirleme Oran

7


14/49

Dizel yaktnn yanma neticesi karbonmonoksit (CO) gaznn kmamas zehirliliini

azaltmaktadr. Halbuki benzinin yanma neticesinde kan karbon monoksit (CO) gaznnnisbeti fazla oluu zehirlenme miktarn arttrmaktadr.

1.3.6. Motor eki Gc

Dizel motorlarnn her devirdeki eki gc daima fazladr. Eit kuvvetteki ikimotordan biri dizel , dieri de benzin ise dizelin eki gc daha fazladr. Hatta daha yksekgteki bir benzin motorunun yerini tutar.

Dizel motorlarnn benzin motorlarndan daha fazla eki gcne sahip olmasnn ikinedeni vardr:

Yanmann sabit basn altnda meydana gelmesi Motorun her devir ve istenilen gce gre yakt miktarlarnn derhal

ayarlanabilmesidir.

Ad geen zelliklerden dolay dizel motorlu aralarda sk vites kltme gerekmez.Konunun daha iyi anlalabilmesi iin her iki maddeyi ksaca izah edelim.

Yanma esnasnda piston zerine gelen basn deeri belli miktarla bir mddet aynendevam eder. Ayrca herhangi bir sebepten yakt miktar arttrlmak istendiinde yaktgndericiye direkt kumanda edilerek istenilen miktar derhal silindire ulatrlr. Benzinmotorlarnda ise karbratrn ventri boazndan geen hava hzna ve silindirdeki vakum

miktarna baldr. Dizel motoru ani eki gcne sahip olurken, benzin motoru devir veeki gcne ulaabilmesi iin intibak sresinin doldurmas lazmdr. Bu da aracn birandag dmne sebep olduundan vites deitirme ihtiyacn gerektirir.

2. DZEL MOTORU ALIMA ESASLARI

Gnmzde dizel motorlar her alanda kullanlmaktadr. ekil 3te elektronikkontroll bir dizel motorun alma prensibi ve paralar grlmektedir.

8


15/49

ekil 3. Elektronik Kontrol nitesine (ECU)Sahip Bir Dizel Motoru.

2.1. Emme Zaman

Emme zaman balangcnda piston ON da bulunur. Pistonun ON dan AN yedoru harekete balamas ile emme supab alr. Balangta emme supab aldnda;

piston ON da iken zerindeki basn normal atmosferik basnca hacim ise yanma odashacmine eittir. Piston AN ya doru hareket ettike; silindir hacmi byyeceinden basndmesi olacaktr. Silindir ierisindeki meydana gelen bu basn dkl (vakum) nedeniile karbratrden 15/1 orannda yakt ile karan hava (1 ksm benzin,15 ksm hava) emmemani foldu ve emme supabndan geerek silindirlere dolar. Piston AN ya gelince emmesupab kapanr. Bu anda emme sonu basnc 0,90 kg/cm2 ye kadar dmtr. Emmesupabnn kapanmas ile birinci zaman yani emme zaman sona ermitir.

2.2. Sktrma Zaman

Emme supabnn kapatlmas ile silindire emilmi olan karmn d hava ile ilgisikesilir. Sktrma zaman balangcnda piston AN den ON ye doru hareket ederken heriki supap kapaldr. Piston ON ya ilerledike silindir hacmi kleceinden karmsktrlmaya balar. Sktrlan karmn basnc ve ss sktrma oranna bal olarakartar. Sktrma orannn bymesi sktrma sonu basnc ve scaklnn artmasna nedenolur. Sktrma sona erdii anda yani piston N ta da iken sktrma sonucu basncortalama olarak (7 kg/cm2-12kg/cm2) sktrma sonu scakl 300 0C 500 0C arasndadeiir. Piston N sktrma sonu scakl 300 0C 500 0C arasnda deiir. PistonNya geldii zaman bir buji vastas ile karm atelenir. Yanan karmn artan basnc ile

piston AN ya doru itilir. Motor rejimine gre avans ayarlamas ya otomatik olarak ya daelle yaplr.

9


16/49

2.3. Zaman

Benzin motorlarnda karm buji ile atelenmesi sonucu yanma balar. Yanma nedeniile karmn basnc ve ss artar. Bu basncn deeri sktrma oranna ve yakt kalitesine

bal olarak 35 kg/cm 2 dr. Artan bu basn pistonu N den AN ya doru iter. Pistonuiten toplum kuvvet piston yzey alanna ve yanma sonu basncna gre deiir. Piston yzeyalanna ve yanma sonucunda piston AN ya yaklatka zerindeki hacim byyecei iin

basn bu bymeye orantl olarak azalr. Bu zamanda yanma sonu elde edilen enerji krankmiline (ana mil) iletildii iin elde edilmi olur. Bu nedenle 3. zaman i veya g zaman dadenir. Piston AN ya geldiinde egzoz supab alr ve i zaman sona ermi olur.

2.4. Egzoz Zaman

zamann sonunda piston hz sfra iner(AN da olduu anda). Artk yanmgazlarn tm enerjisinden yararlanm olup geriye kalan gazlarn dar atlmas gerekir.Piston N ya gelirken egzoz supab ak olduundan ii biten egzoz gazlarnn egzoz manifoldu yolu ile darya atar. 3. Zamann sonunda egzoz supab alsa da silindir iindekiyanm gazlar kmaya frsat bulmadan sktrmaya balar. 4. zaman sresi iinde yanmgazlarn hepsini boaltmak mmkn deildir. Btn bu sebeplerden dolay egzoz mmknolduu kadar erken balatmal bunu iinde egzoz supabna 3. zamann sonuna doru amaya

balamaldr. Buradan da motorun dnme hzna gre alt l noktadan 30 0 ile 500 arasnda bir egzoz avans vermek gerekir. 4. zamann sonunda egzoz supabnn kapanmasndagazlarn ataleti rol oynar. Onun iin silindir iindeki gazlarn tamamen temizlemek maksadile egzoz supabna st l noktadan biraz sonra kapatmak icap eder. Kapanmada bu gecikme50 ile 150 Derecedir.

3. DZEL MOTOR PARALARI VE BAKIMI

3.1. Dizel Motor Paralar

3.1.1. Krank mili

Krank mili motorun ana milidir. Krank mili ana yatak kepleri ile anamuylularndan motor gvdesine balanr. Pistonu zerinde tayan biyel kolu dakrank milinin kol muylularna balanr. Pistonlar i zamannda yaktn yanmassonucu ortaya kan itme kuvvetini biyel kolu yardmyla krank miline iletirler.Pistonlarn dorusal hareketini dairesel harekete dntrrler ve arka tarafnabalanan volan yardmyla gerekli yerlere iletirler. Genellikle dvme ya da dkmelikten yaplrlar. Yataklar ierisinde dnen ksmlar zel olarak sertletirilir. ekil4de motorlarda kullanlan bir krank mili grlmektedir.

10


17/49

ekil 4. Krank Mili.3.1.2. Kam Mili

Krank milinden hareket alr. zerinde bulunan kntlar yardmyla supaplarnalmasn salar. Baz motorlarda zerinde bulunan dili yardmyla distribtr ve ya

pompasn hareket ettirir. Dkm yada dvme elikten yaplrlar kam ve yatak yzeyi zelolarak sertletirilir. ekil 5te motorlarda kullanlan bir kam mili grlmektedir.

ekil 5. Kam Mili.

3.1.3. Motor BlouMotorun ana gvdesidir. Silindirler bu gvde zerinde bulunur. Pistonlar

silindirler ierisine taklrlar. Krank mili motor blou zerinde bulunan ana yataklarabalanr. Baz motorlarda kam mili de motor blouna taklr. Silindir kapa motorblounun st tarafn, karter ise motor blounun alt tarafn kapatr. Birok motorparas blok zerine taklmaktadr. Motor bloklar dkme demirden veya alminyumalamndan yaplrlar. Motorun soumasn salamak amacyla su ile soutmalmotor bloklarnda su kanallar da bulunmaktadr. ekil 6da motorlarda kullanlanalt silindirli bir motor blou grlmektedir.

ekil 6. Alt Silindirli Sra Tipi Bir Motor Blou.

3.1.4. Silindir kapa

11


18/49

Silindir kapaklar alminyum alam veya dkme demirden yaplrlar. Silindir kapak

cvatalaryla motor blouna balanr. Pistonlar ile birlikte yanma odasn olutururlar.Supaplar ve baz motorlarda kam milleri silindir kapa zerinde bulunur.

Soumas iin ierisinde su kanallar bulunmaktadr. Dizel motorlarnda enjektrler,benzin motorlarnda bujiler silindir kapa zerinde bulunur. Emme ve egzoz manifoldlarsilindir kapana balanr. Her silindire en az bir egzoz ve bir emme supab vardr. ekil7de drt silindirli bir motorun silindir kapa grlmektedir.

ekil 7. Silindirli Bir Motorun Silindir Kapa

3.1.5. Piston Ve Piston Kolu (Biyel)Silindir ierisinde aa yukar hareket ederek zamanlarn meydana gelmesini salar.

Piston, piston pimi yardmyla biyel koluna balanr. zamannda zerine gelen basnkuvvetini biyel kolu yardmyla krank miline aktararak motorun dnmesini salar. Gazkaaklarnn nlenmesi iin zerinde kompresyon segmanlan, yalama amacyla da yasegman bulunur. Pistonun silindir ierisinde gittii en alt nokta ile en st nokta aras pistonkursu, bu iki nokta arasndaki hacim de kurs hacmi olarak tanmlanr. Toplam silindirhacmine yanma odas hacmi de dahildir. Gnmz motorlarnda kullanlan pistonlar genelolarak alminyum alamndan yaplr. Biyel kollan dvme yada dkme elikten yaplrlar,

pim ile pistona ve biyel kepi yardm ile de krank miline balanrlar. ekil 8de

piston,piston kolu (biyel) ve krank mili grlmektedir.

12


19/49

ekil 8. Piston,Piston Kolu (Biyel) Ve Krank Mili.

3.1.6. Supaplar

Her motorda emme ve egzoz olmak zere iki eit supap bulunur. Emme ve egzozsupaplar kam mili yardmyla alr. zerinde bulunan yaylar tarafndan da kapanmassalanr. Bir silindire ait bir emme ve bir egzoz supab bulunmakla birlikte yeni teknolojiyesahip motorlarda bir silindire ait iki emme ve iki egzoz supab uygulamas oldukayaygndr. rnein, drt silindirli on alt supapl (valfl) motorlarda bir silindire ait emme veiki egzoz supab bulunmaktadr. Emme supaplar emme zamannda alarak silindire benzinhava karm alnmasn salar, egzoz supaplar ise egzoz zamannda alarak silindirdeyanm bulunan gazlarn darya atlmasn salar. Her silindire ait iki emme ve iki egzoz

supab bulunmaktadr.

3.1.7. Volan

Motorun krank miline balanr. zamannda krank milinden ald enerji ile motorunalma srekliliini salar. zerine balanan kavrama tertibat ile motorun hareketininaktarma oranlarna iletilmesini salar. Ayn zamanda zerindeki dili ile mar motorundanhareket alarak motorun ilk harekete gemesini salar

4.KLASK DZEL MOTORUN YARDIMCI

SSTEMLER4.1. Yakt Sistemi

Yakt sisteminin grevi yeterli bir hava ve yakt karmn motora salamaktr. Hava-yakt karm motorun zerindeki yk karlamak iin belli bir oranda olmaldr. sisteminana paralar: yakt deposu ve kapa, emisyon kontrolleri, yakt borusu, yaktfiltresi,enjektrler, emme manifoldu ve depodaki yakt miktarn gsteren yakt gstergesidir.ekil 9da klasik dizel yakt sistemi grlmektedir.

1-Enjektr geri dn2-Filtre geri dn3-Transfer pompas4-Reglatr5-Enjektr6-Kramiyer militahdit vidas7-Su boaltma8-Elle kumandal

pompa9- Yakt vanas

10-Yakt filtresi

13


20/49

11-Hava alma vidas

12-Yakt deposu13-amandra14-Depo kapa15-Yakt giri borusu

ekil 9. Dizel Yakt Enjeksiyon Sistemi4.1.1. Yakt Deposu

Btn modern yakt sistemleri yakt bir pompa ile beslerler. Bylece yakt deposugenelde aracn arkasnda bulunmaktadr. Deponun giri ve k borular vardr. k borusu

genelde deponun zerinde veya yan tarafnda bulunur. Borunun ucu deponun alt yzeyinden1 cm kadar yukarda tasarlanmtr, bylece depoda oluabilecek veya satn alnan

benzindeki tortular direk enjektrlere gnderilmemi olur.

4.1.2. Alak Basn Borular

Dizel yakt sistemi ierisindeki alak basn borular iki ksmda dnlebilir.Birincidepo ile besleme pompas arasnda olup ,iinden geen yaktn basnc 1 atm dendktr.kincisi ise besleme pompas ile filtre ve enjeksiyon pompas arasnda kullanlan

borulardr.Bunlarn iinden de yaklak olarak 1,5-3,5 kg cm2 basnta yakt geer.

Borunun malzeme seimi yaplrken; Yakt basncn,evre ssn,kimyasal

dayanklln d tesirlere dayanmn ve esneme kabiliyetini,bu zellikleri tayan ekmeelik,bakr,kauuk ve tel rgl kauuk borulardr.

Borunun kesitleri de kullanacamz motorun yakt sarfiyat dnlerek seilmelidir.Boru aplarna ait tipik deerler ekil 2-4deki tabloda grlmektedir.

4.1.3. Besleme Pompas

Besleme pompas, alma zellii bakmndan iki kademeli olarakdeerlendirilebilir.Birincisi vakum yaratarak d hava tesiri altnda bulunan depodaki yaktharekete geirip pompaya geliini salamaktr.kincisi ise filtre ve enjeksiyon pompasnayaktn basnl gidiini temin etmektir.Kullanlan besleme pompalarnn ortalama yakt

basma basnc 1,5-3,5 kg cm2 arasndadr.

Bugn kullanlan balca besleme pompalar plancrl, diyaframl, dili tip beslemepompalardr.

Besleme pompalar,alma(emme)ykseklii 2 metreyi gemeyecek ekilde motorzerine yerletirilirler.Kapasiteleri ise motorun sarfedecei max yakt miktarn karlayacakdeerdedir.

4.1.4. Yakt Filtresi

Dizel motorlarnda kullanlan motorin, rafinerinden motorun deposuna gelinceye kadar

birok yer deitirir. Bunlar; rafineri deposundan ara tankerine, tankerden benzin istasyonudeposuna ve istasyondan dizel motorunun deposuna konulmasdr. Bu doldurma- boaltma

14


21/49

esnasnda ve depolarn kapaklarnda bulunan havalandrma deliklerinden toz ve su

zerreciklerinin girmesi ile motorin kirlenir. Dizel yakt sistemindeki paralarn hassasiyetnedeni ile kullanlan motorinin mutlaka temizlenmesi gerekir. Bu grevi yakt filtresi yapar.

Yakt enjeksiyon siteminin balca hassas paralar plancr ile silindiri , ventiller veenjektr memeleridir. Bu paralarn her biri alt yere 0,001 mm ( 1 mikron) hassaisyetlealtrlmtr. nk her para yksek basn altndaki yaktla almaktadr. Hassaaltrmadaki toleransn ksa zamanda bozulmamas iin yakt ierisindeki su,pas,toz,ipliklifleri ve yapkan maddelerinin bulunmamas gerekir. Ayrca sistemin alma zellii

bakmndan paralar altklar yzeylerden szdrma ve karma yapmamaldr.

4.1.5. Yakt Enjeksiyon Pompas

Bir dizel motorunda kullanlan enjeksiyon pompas yakt sisteminin kalbini tekil eder.

Yakt sisteminin grevleri;4.1.5.1. Enjektre Basnl Yakt Gndermek

Dizel motorunun alma prensibi hatrlanacak olursa yaktn, sktrma zamannnsonunda silindir ierisinde 80 -400 Kg /Cm2basnla pskrtlmesi gerekmektedir. nkyakt sislindir ierisindeki hava basncn yenerek dalma, tutuma,karma ve yanmaysalayacaktr. Bu basnl yakt ise elemanlar tarafndan temin edilir.

4.1.5.2. Yakt Miktarn Ayarlamak

Motorun kullanma artlarna gre dk veya yksek devirde almas gerekir. Bu dagnderilen yakt miktarnn ayarlamakla olur. stenen miktar ise elemanlarn veya zelayarlayclarn yardm ile salanr.

4.1.5.3. Motorun Hz ve Yk Durumuna Gre Gaz Kontrol Yapmak

: Her motorun kabilecei yksek devir miktar vardr. Bu miktarn stne klmas,motor paralarnn merkezka kuvvetinin tesiri altnda kalarak zorlanmalarna hatta

paralanmalarna sebep olur. Bu nedenle devrin ykselmesini nleyen sistemler vardr kibunlar reglatrlerdir. Ayrca ykl durumlarda gerekli olan moment gcn temin edecekyaktda yine reglatr devreye girerek pompann gndermesini salar.

4.1.5.4. Ateleme Srasna Gre Silindirlere Yakt Datmn Yapmak:

Motorun silindir saysna ve ateleme srasna gre yakt gnderilmesi gerekir.Ateleme srasna gre ayarlama yakt basma sistemine hareket vermekle olur. Hareket iseher pompann tipine gre uygun kamlar kullanlarak temin edilir.

4.1.6. Enjektrler

4.1.6.1. Grevleri:

Yaktn atomize hale getirilmesi : Enjeksiyon pompasnn bast belirli miktardakiyatrm,silindir ierisine girerken ok kk paralara ayrlmas gerekir. Yaktn

paralanma haline atomizasyon, zerrelere ayrlma ve tozlama ad verilir. Yakt, kkzerreciklere ayrmadaki ama silindir iindeki hava ile karmasn ve tutumasn

15


22/49

salamaktr. Sv haldeki yaktn atomize hale geii trblans ( alabora hareketi) ve

havann srtnmesi ile olur. Yaktn silindir her tarafa dalmasn salamaktadr. Silindirin en uta bulunan

kelerine kadar yaktn gnderilmesine dalma denir. Dalma, yakta ve silindiriindeki havaya verilen trblans (alabora hareketi) ile temin edilir.

4.1.6.2. Enjektr eitleri:

Kapal Tip Enjektr

Delikli Enjektrler

Pimli ( ubuklu ) Enjektrler

Ak Tip Enjektrler

4.1.7. Hava Filtresi

Hava filtreleri ieri alnan havadaki toz ve dier zerreciklerin karbratrn iinegirmesini engeller. Binlerce metrekp havann silindirlerden getiini dnrsenizaracnzn hava filtresinin nemini anlarsnz.

4.1.8. Yksek Basn Borular

Yksek basn borular , dizel yakt sisteminde enjeksiyon pompas ile enjektr arasnabalanp yksek basnl yaktn emniyetli bir ekilde iletimini salarlar. Borunun, yaktiletiminde yaklak 80 400 Kg/cm2 lik basnca dayanabilmesi ve esnememesi gerekir.Esnemesi, enjeksiyon pompasnn sevk balangc ile enjektrn pskrme balanglararasndaki farkn domasna sebebiyet verir. Bu nedenle boru i aplar, kk ve etkalnlklar fazla olarak yaplrlar.

4.1.9. Common Rail Yakt Enjeksiyon Sistemli Dizel Motorlar

Dizel motorlu otomobillerde yakt, direkt silindir ierisine veya n yanma odasna,sktrma zamannn sonunda gnderilir. Yakt enjektrlere gnderen sra tipi veya yldz

tipi pompalarn yerini, gncel motorlarn bir ounda common-rail ad verilen sistem ald.Common-rail sisteminde "ktk veya rampa" ad altndaki bir datcdan

enjektrlere ve enjektrlerden silindirlere yakt pskrtlmektedir. Common-rail sistemindeher enjektrden silindirin o anlk ihtiyac kadar motorin (yakt) gemektedir. Bylece yakttketimi azalmakta ve motor performans artmaktadr. Resim 1de common rail sisteminesahip bir dizel motoru grlmektedir.

16


23/49

1- Yksek basnpompas

2- Kresel rampa3- Yakt basn sensr4- Vuruntu sensr5- Enjektrler

Resim 1. Common Rail Sistemine Sahip Dizel Motoru.

4.1.9.1.Yksek Basn Pompas;

Pompa gvdesi ierisine, paletli bir transfer pompas ve ift pistonlu bir yksek basn

pompas ilave edilmitir.Bir scaklk sensr ve alak basn dzenleyicisi, hidrolik balkzerine yerletirilmitir. Resim 2de common rail sisteminde kullanlan bir yksek basnpompas grlmektedir.

17


24/49

Resim 2. Yksek Basn Pompas

1- Transfer pompas 2-Yksek basn pompas 3- Scaklk sensr4- Alak basn reglatr 5- Hidrolik balk 6- Tespitleme delikleri7- Yakt girii 8- Yakt geri dn 9- Yksek basn k

Bu sistemlerde Elektronik Kontrol nitesi, transfer pompas tarafndan emilen yaktmiktarn dzenlemek iin alak basn dzenleyicisine kumanda eder.Bu, rampada, yksek

basnc elde edecek kadar gerekli olan yaktn baslmasn salar.

18


25/49

4.1.9.2. RampaOrtak rampa, k delikleri resim 3te grld gibi yldz biiminde yerletirilmi

kresel veya dz sral sral ekilde de olabilir.Basn sensr elektronik kontrol nitesineortak rampa ierisindeki yakt basnc hakknda bilgi verir.Yksek basn devresindeki i

basn 100 ile 1600 bar arasnda deimektedir.

1-Ortak Rampa

2-Basn Sensr3-Yksek Basn Girii4-Enjektrlere Yakt k

Resim 3. Ortak Yakt Rampas

4.1.9.3. EnjektrlerEnjektr ktnn apnn kk olmas, dk silindirli motorlar zerine

taklmasna imkan verir. zerinde bir elektrik soketi bulunur. Renkli halka enjektrnmekanik zelliklerinin belirlenmesini salar. Gerekte de enjektr kafalarnn mekanikzellikleri motor gcn ve momentini (Tork) etkileyen en nemli faktrdr.Her enjektr

ktnn zerinde alfanmerik bir kod yazldr.Bu kod kontrol cihaznda farkl basnlaraltnda llen enjektr debisini belirtir. Bu kod enjeksiyon beyninin hafzasna kaytedilmektedir.Burada ama pskrtme kumandasnn her enjektre uygun bir ekilde

belirlenmesini salar.Resim 4de common rail sisteminde kullanlan enjektr grlmektedir.

19


26/49

1- Elektrik Soketi

2- Renkli Halka3- Enjektr Kafas

Resim 4. Enjektr.

4.1.9.4. Vuruntu Sensr

Ortak rampann alt tarafna yerletirilmi olan vuruntu sensr silindir ierisindekiyanmadan meydana gelen motor grltsn elektronik kontrol nitesine iletir. Pskrtmebalangc ve pskrtlen yakt (motorin) miktarnn control edilmesini salar.Resim 5tevuruntu sensrnn motor zerindeki yeri grlmektedir.

1- Vuruntu Sensr

Resim 5. Vuruntu Sensr.

4.1.9.5. Besleme Devresi

Yksek basn pompasna (1) giren yaktn, alak basn reglatr tarafndanynlendirilmesi depoya (3) geri dnen yakt miktarn azaltt gibi yaktscaklnnda ciddi bir biimde drlmesini salar.Pompadan yksek basnaltnda kan yakt ortak rampaya (4) ve enjektrlere (5) gnderilir. Geri dndevresinin zerinde, pompa knda bir ventri (6) bulunur. Geri dn devresinde(7) basn meydana getirerek enjektrlerin pskrtmesinin etkilenmesini nler.Depoya geri dn devresi filtreden (8) geer. Yakt devresinde artk elektrikli bir

stcya gerek yoktur. Depoya ve yksek basn devresine yaktn ynlendirilmesi

20


27/49

termostatik bir klape tarafndan yaplmaktadr. ekil 10da common rail yakt

enjeksiyon sistemi grlmektedir.

ekil 10. Common Rail Yakt Enjeksiyon Sistemi.

4.2. Yalama Sistemi

Srtnme ve yalama ya:Srtnme,hareket halinde olan veya hareket ettirilmekistenen bir cismin hareket ynnn aksi ynnde gelime gsteren bir kuvvettir.Yalamaya genel olarak iki kat cismi birbirinden ayrmak ve srtnme gcn en aza indirerek

kolay hareketini salamak amacyla kullanlan maddedir.ekil 11de yalama sistemigrlmektedir.

MOTOR YAININ GREVLER:

Yalama Grevi

Piston ve silindir arasnda segmanlar vastasyla ya filmi oluturarak srtnmeyi enaza indirmek ve metal yzeylerin anmalarn azaltmak,kompresyon kaann nlenmesineyardmc olmak,yataklar ve muylular arasndaki boluk nedeniyle meydana gelebilecekvuruntuyu yok ederek grlt ve sesleri azaltmak.

Soutma Grevi

Motor almaya balad zaman motor ya ok hzl bir ekilde dolam halinde bulunur. Ortalama olarak ya pompas ya dakikada 4-6 defa devrettirir.Devreden ya,paralarn ssn da alarak kartere dner.Karterin hava akm ile temas eden dyzeylerinden sy havaya iletir ve normal alma scakln korur. makinesmotorlarnda ayrca bir motor ya soutucusuda bulunabilir.

Temizlik Grevi

21


28/49

Sistemdeki kk partiklleri ve artklar skp atar. Motor yanda bulunan

temizleyici katklar nedeniyle yan rengi ,deiimden sonra siyahlar.

ekil 11. Yalama Sistemi.

4.2.1. Yalama Elemanlar

4.2.1.1. Ya Szgeci

Motor yalama kanallarnda dolam yapan yan kartere kadar getirdii yabancmaddelerin tekrar ya pompasndan geerek ya pompasn andrmamas ve sisteme

baslmasn salar. Madeni telden yaplmtr.Dorudan doruya ya pompas zerinetakld gibi bir ara boru ile pompa emi kanalna da balanabilir.Sabit ve yzen tiplerivardr.ok fazla eimli arazide alan dozer gibi i makinelarnda iki adet emi szgeci

bulunabilir.

4.2.1.2. Ya Pompas

Karterdeki motoru n ya delikleri ve ya kanallarnda belli bir basn altndadolatrarak sistemde yalanmas gereken yerlere gnderir. Genellikle kam milinden hareketalr.Dili,rotorlu paletli,pistonlu tipleri mevcuttur.

4.2.1.3. Basn Ayar Valfi

Uygulanan yalama iin motor ya basncnn her motor devrinde istenilen deerlerdeolmas gerekir. Motor devri ykseldike motor ya basncnn ok fazla ykselmemesi iinana ya kanalnn herhangi bir yerinde basn ayar valfi bulunur.Basn ayar valfi normaldenyksek basn olduu zaman yan ksa devre yaparak kartere geri dnmesini salar.

4.2.1.4. Ya Filtresi

22


29/49

Karbon zerrecikleri, toz ve pislikler motorun almas annda yaa karabilirler. Bu

yabanc maddelerin bir ksm kartere ker,ya szgeci ve tapa mknats tarafndantutulur.Daha kk zerreler ise yalama sistemine karmadan filtre tarafndan szlereksisteme zarar vermeleri nlenir.Tek paral ve elemanlar deitirilebilir tip kullanlabilir.Heriki tip filtrelerin deitirme periyotlar retici firmann bakm talimatlarnda verilir.

4.2.1.5. Karter Ve Karter Havalandrma

Motoru muhafaza altna alr ve motor yana depo grevi yapar. Yan soutulmas vedinlendirilmesini de salar.

Motor yann snmas sonucu meydana gelen buharlama ve kompresyon kaa

nedeniyle karterdeki yksek basn motor szdrmazln tehlikeye sokar.Bu basncn yokedilmesi karter ile emi hatt arasnda arasndaki havalandrma filtreleri sayesindegerekleir.Havalandrma filtresi zerindeki basn ayar valfi karter basnc arttndadiyafram vastasyla alarak emi hattn aar ve basn dengelenmi olur.Karterhavalandrmasnn da diyafram arka yz atmosfere bir delik vastasyla aktr.Ya szgecin

bakm ile birlikte bu deliinde ak olmas salanmaldr.

4.3. Soutma Sistemi

Motorun alma scakln belirli scaklk sahasnda tutmaktr. Bu scaklklar 83-120C' dr. Motor scaklnn bu scaklklarda kalabilmesi iin soutma sistemleri kullanlr.Isnan motor paralar genleir boylar uzar, aplar deiir bu yzden motorun verimli birekilde alabilmesi iin mutlaka soutulmas gerekir. ekil 12de su ile soutma sistemigrlmektedir. Motorlarda kullanlan soutma sistemleri unlardr.

Su ile soutma sistemi

Hava ile soutma sistemi

23


30/49

ekil 12. Su le Soutma Sistemi Ve Paralar

Motorun alan paralar evresinde soutma suyu dolatrlr. Havayla soutmalmotorlarda ise silindirler evresinde kanatklar vardr. Buralardan hava geirilerek motordtan soutulur.

Suyun buharlama tehlikesi olan ar blgeler ile donma tehlikesi olan ar souk blgelerde almak zere bu sistem, motorlarda kullanlmtr. Motor dizayn da bunagredir.Bir hava fan vastasyla soutma yaplr.Fan,krank milinden genellikle bir kaylaald hareketle yeterli miktarda havay bir davlumbazdan,zerine kanatklar bulunan zelyaplm silindir kapaklarna ve motor blouna fleyerek motor ssn dar atar.

Motor, alma scaklna daha abuk ulat iin silindir anmalar bu yntemlesoutulan motorlarda daha azdr.Tek mahzurlar pahal olular ve grltl almalardr.

Hava ile soutma sistemine sahip motorlu i makinalarn kullanrken dikkat edilecekkurallar:

Soutma fan uygun basn ve debideki havay basabilmelidir. Bunun iin tahrik edildiikay normal sklkta olmaldr, fan kanatlar anm olmaldr.

Motor blou ve silindir kapaklarnn d yzeyleri ve kanallar sy yayabilecek ekildetemiz tutulmal, sv kaaklarna toz birikmesi sonucu olumas mmkn amurhalindeki sya yaltkan yzeylere imkan verilmemelidir.

Bu soutma sistemine sahip makinalar yksek devirlerde kullanmak gerekir. Dkdevirlerde hava fan yeterli havay retemez. zellikle i makinasnn bodeplasmanlarda operatr yol meyilinde yaralanmak iin yksek vites,dk devirkullanmndan kanmaldr.

4.3.1. Su ile Soutma

Motor , blok ve kapak iindeki su ceketlerinde dolaan su ile soutulur.Is ile scaklartan su,su pompasnn devrettirmesi ile radyatrde souyarak tekrar motora dner ve bu

ilem tekrarlanmak suretiyle soutma yaplm olur.

Motor su ceketleri: Isnn suya verilebilmesi iin su ceketlerinin yzeyleri temizolmaldr. Bunun iinde radyatrden motora konulan suyun kiresiz,yumuak,temizolmaldr.

Su pompas: Santrifj tipi bir pompadr. ndzen dililerinden veya krankkasnandan hareket alr. Soutma suyunu durmadan devrettirir.Pompa milininszdrmazln salayan keeler(kmr de denir)szdrdklar zaman grlebilmeleri

iin kee ile yatak blgesi arasna alan delikten su damlas ile anlalr.

24


31/49

Radyatr: Isnan suyun tekrar soutulmas radyatrde olur,st hortum vastasylaradyatre giren scak su ok saydaki dikey borulardan aaya doru inerken,borularnevresine yerletirilmi hava kanatklar vastasyla ssn havaya verir.Radyatrdekisu seviyesi kapak boaz st hizasnda olmaldr.Gnlk bakmlarda kontrolyaplr.Radyatr petekleri temiz olmal,su kaaklar bulunmamaldr.

Vantilatr ve Vantilatr kay: Radyatr petekleri arasndan kuvvetli hava akmnngemesini salar. Akuple vantilatrler motor gcnn yaklak %3n kullanrlar. Bunedenle hzl aralarda yksek hzl hava akm temin edilebildiinden vantilatrn

ektii gereksiz gc ortadan kaldrmak iin termik kontroll vantilatrlerkullanlmtr.

Vantilatr kay gevek ya da kopuk olduunda soutma ve arj sistemi greviniyapamaz kay fazla gergin olduunda abuk ypranr ve ksa zamanda kopar. Bunedenle kayn normal gerginlie ayarlanmas gerekir.Kay normal gerginlikte iseortasna basldnda 1-1.5cm. esneme yapmas gerekir. Aksi durumda arj dinamosuya da alternatrn ileri geri hareketi ile ayarlama yaplmaldr.

Termostat: Motor anmalarnn ou ilk hareket ve sonrasndaki souk almalarlaolur. Motor altnda rejim scaklna en ksa zamanda ulamas istenir.Anmalaren aza indirmek ve uzun sreli balang almas yznden meydana gelen yakt vezaman israfn nlemek iin devreye termostat konmutur.Radyatre gitmesi gerekensoutma suyunu bu hatt kapatarak motor blou iinde devretmesini ve soutma ilemiyaplmad iinde ksa srede motorun snmasn salar.Termostatn ayarl olduuscakla gelince devreyi aar,su tekrar radyatrden devreder.

Antfriz: Su 0 santigrat derecede kristalize olur , donmaya balar.antfriz suyun donmanoktasn drr.Kn soutma suyunu donmaya kar korur.Yazn ise suyun

kaynama noktasn ykseltir.Sistemi pastan ve korozyondan koruyan etilen glikolyapl bir svdr.Anma ve kpk nleyici katklar da ierir.Saf olarak donmaderecesi 80 derece dir.Soutma suyuna ne oranda katlaca makinann bulunduuiklim artlarna baldr.Soutma suyu kapasitesi de gz nne alnarak konacakantifrizin miktar aadaki tabloda verilmitir.

Soutma sisteminin doldurulmas: Radyatre gerek antfriz, gerekse su konacazaman dikkat edilecek noktalar vardr. Bilindii gibi motor soukken termostat kapaldurumdadr.Bu nedenle motora biraz su doldurulduunda sistem dolmu gibigrnr.nk radyatre su doldurulurken bulunan hava termostat kapal olduundanhapsedilir.Zamanla hava dar atlacandan su seviyesi eksilir.Bu nedenle motor

souk iken radyatre su doldurulduunda,radyatr kapa hemen kapatlmaz.Motor

25


32/49

altrlp,su sndktan sonra termostat alr ve ierdeki hava tamamen dar

atlr.Sistemde tamamen su dolam baladnda,radyatrde eksilen su yava yavadoldurarak tamamlanr.Motor ok scak olduu zaman radyatre su konmaz.nksouk su silindir blou ve silindir kapann atlamasna neden olabilir.

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

UYGULAMA FAALYET

26


33/49

Dizel motoru gerekli emniyetkurallarna uyarak sehpaya almak

alma alannn temiz ve dzenliolmasna dikkat ediniz.

Yangn tpn hazr bulundurunuz Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar

hazrlaynz. Sklen motor paralarn yerletirmek

iin i tezgahn hazrlayn

Dizel motor paralarn tanmak.


Yangn tpn hazr bulundurunuz Ara katolounu hazrlaynz. Motor paralarn hakknda verilen

bilgileri sayfa 22-24 den okuyunuz.

Dizel motor paralarn skmek


Yangn tpn hazr bulundurunuz Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar

hazrlaynz. Sklen motor paralarn yerletirmek

iin i tezgahn hazrlayn Sklen motor paralarn yerletirmek

iin i tezgahn hazrlayn

LME VE DEERLENDRME1) Aadakilerden hangisi enjektrlerin grevlerindendir?

a) Yaktn atomize hale getirilmesini salar

b)Yaktn silindirin her tarafna eit datlmasc)Damlama yapmadan pskrtmeyi kesmesi

LME VE DEERLENDRME

27


34/49

d)Yanma zamanndan sonra pskrtmeye devam etmesi

2) Aadakilerden hangisi dizel yakt sisteminin paras deildir?a) Enjektr b) Yakt pompas c)Besleme pompas d)Buji

3) Ateleme srasna gre silindirlere yakt gndermek aadakilerden hangisinin grevidir?a) Yakt pompas b) Besleme pompasc) Enjektr d) Geri dn borular

4) Aadakilerden hangisi besleme pompas eitlerinden deildir?

a) Plancrl Tip Besleme Pompas

b) Diyaframl Tip Besleme Pompasc) Dili Tip Besleme Pompasd) Distribtr Tip Besleme Pompas

5) Aadakilerden hangisi enjektr pompas grevlerinden deildir?

a) Enjektrlere basnl yakt gndermekb) Motorun hz ve yk durumuna gre gaz kontrol yapmakc) Ateleme srasna gre silindirlere yakt datm yapmakd) Silindirlere gnderilen yakt temizlemek

6)Aadakilerden hangisi yalama sisteminin grevlerinden deildir?

a) Yalama b) Soutma c) Temizleme d) Yanma

7)Aadakilerden hangisi soutma suyu scaklk araldr?

a) 83o 120o C b) 70o 90o C c) 100o 120o C d) 65o 95o C

8)Aadakilerden hangisi motorun ana paralarndan deildir?

a) Krank Mili b) Kam Mili c) Silindir Kapa d) Distribtr

CEVAP ANAHTARI

1 D

2 D

28


35/49


36/49

evremizde bulunan ara servislerinde ile Dizel motora sahip aralarn emniyetli birekilde alma alanna almak ve sehpalama ilemini yapmak motor paralarn tanmak vemotor paralarn sklmesi hakknda sanayi, internet,niversite ktphanesi ve atelyenizdearatrma yaparak bilgi edininiz, edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp gurubunuzasunum yaparak paylanz.

5. DZEL MOTOR BAKIMIBir motorun kullanl ve ileyiini gzetlemek ve denetlemek yoluyla srekli olarak

iyi durumda kalmasn salamak amac ile yaplan ilemlere bakm denir.

Aracn kullanm srasnda olabilecek basit ve kk aksaklklar gerekli bakmilemleri yaplmazsa ileride byk arzalarn domasna neden olur. Kazalara neden olur.Aracn yakt harcamas artar.onarm harcamalar artar .yangn kma olasl doar. Can vemal kaybna neden olabilir. Bu bakmdan bakm nerilen zamanlarda yaplmas gerekir.Motorun genel durumu kontrol ve baz denemelerle gzden geirilir

Dizel motorda yaplan bakmlar

Soutma sisteminde yaplan bakmlar

Su seviyesi kontrol edilir.

Su kaa olup olmadna baklr.

Vantilatr kay gerginlii ve durumuna baklr.

Antifriz younluu kontrol edilir.

Yalama sisteminde yaplan bakmlar.

Ya seviyesi kontrol yaplr.

Ya kaa olup olmadna baklr.

Ya filtresi kontrol edilir . zaman gelmise deitirilir.

Ya basnc llr.

Yan durumu kontrol edilir.

ARATIRMA

30


37/49

Yakt sisteminde yaplan bakmlar Yakt deposundaki yakt seviyesine baklr.

Sistemdeki kaaklar kontrol edilir.

Yakt pompas kontrol yaplr.

Karbratr kontrol edilir.

Hava filtresi kontrol edilir.

Ateleme sistemi kontrolleri

Batarya (ak ) kontrol yaplr.

Elektrik balantlarnn kontrol yaplr.

Kontak anahtar kontrol yaplr.

Motor paralarnda yaplan kontroller ve bakmlar

Silindir kapann yzey dzgnlk,atlaklk ve eiklik kontrol

Manifoldlarn yzey dzgnlk atlaklk ve eiklik kontrol

Silindir blou yzeyi dzgnlk,atlaklk ve eiklik kontrol

Krank mili dzgnlk kontrol

Krank mili ana ve kol muylular kontrol

Kam mili kam ve muylularnn kontrol

Piston ve sekmanlarn kontrol

Supaplarn oturma yzeylerinin kontrol

Supap yaylarnn kontrol

Zaman ayar dzeninin kontrol

Volann dzgnlk kontrol

31


38/49

Karterin dzgnlk, atlaklk ve eiklik kontrol

5.1. Dizel Motorun lmleri

Silindirlerde lm yaplr . konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir .

Pistonlarda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir .

Biyel yataklarnda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir .

Krank mili muylularnda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir .

Ana yataklarda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir .

Silindir kapa, silindir blou ve manifold yzeylerinde izilme, eiklik ve amadurumu tespit edilir.

Motor paralarnn l deerlerini katalog deerleri ile karlatrmak.

llen motor paralarnn l deeri ile motor katoloundan tespit edilen deerlerkarlatrlr motorun durumu grlr. ne yaplmas gerektiine karar verilir.

Burada ;

Motor ksmi revizyona tabi tutulur.

Motor genel revizyona tabi tutulur.

5.1.1. Silindirlerin llmesi

5.1.2. Pistonlarn llmesi

Sklm olan pistonun zerinde bulunan karbonlar, pistona zarar vermedentemizleyin not:Segmanlar pistonlar zerinde bulundurmayn daha nce skn.

zel karbon temizleme aleti ile segman yuvalarnda bulunan karbonlar temizleyin.Alet yoksa bu ilemi krk segmanla yapabilirsin.

Pistonlar ykama kabnda iyice ykayn ve basnl hava ile kurutun.

Piston apna uygun bir mikrometre aln, pim eksenine dik ve pim eksenine paralelolmak zere (A/B)Pistonunu eteinden ln.

Not: lleri doru aldnza emin olun.

32


39/49

5.1.3. Biyelin llmesi Biyeli ykama kabnda fra ile iyice ykayn.

Biyel ayana piston pimini takn ve pimi elinizle hareket ettirmek suretiyle bolukolup olmadn kontrol edin.

Uygun mikrometre ve telekopik gey kullanarak biyel pim burlarn ln.

Biyel bann kusinetlerini karn ve kep vidalarn torkunda skn.

Uygun mikrometre ile komparatr standart elik apnda sfrlayn ve aldnzlleri izelgeye geiniz.

5.1.4. Krank Milinin Ve Yataklarnn llmesi

Krank milinin yatak boluklarn lmek iin uygulayabileceiniz yntemler:

1-l farklarn alarak boluk bulma

2-Plastik gey ile boluklar bulma

3-Basnl ya(ya dedektr) ile boluklar bulma.

l Farklar le Boluk Tesbiti

Gerekli ilem yapran kullanarak krank milini skn.

Krank milini ve yataklarn iyice temizleyin.

Yataklar kepleri ile birlikte doru olarak yerlerine takn ve torkunda skn.

Krank mili ana yatak muylular ile yataklar bez ile iyice silin.

Krank mili muylularna uygun mikrometre ile ln ve bulduunuz deerleri izelgeyeileyin.

Uygun komparatr ve mikrometre ile ana yataklardan l aln ve izelgeye gein.

5.1.5. Ana Yataklarn llmesi :

Motor blokunun ykama kab yerletirin.

Ykama kabna bir miktar gazya yada mazotu dkn.

Motor blokunu fra ile iyice temizleyin.

Motor blokunu sa masa zerine aln.

33


40/49

Ana yatak keplerini skn.

Yatak kusinetlerini karn. Ana yataklarn elik kaplar ve kusunetleri bez ile iyice silerek temizleyin.

Kusinetleri gzle kontrol edin.

NOT: Kusinetlerin yatak ksmlarnda izilme ,prtkleme , pul pul kabarmalar vedklmeler varsa yataklarn kullanlp kullanlmayacan tesbit edin.

Kusinetleri takmadan , ana yatak keplerini torkunda skn.

NOT: Tork deerini motorun kataloundan aln.

Komparatr ana yatak elik apna sfrlayn.

Yatak keplerini skn ve kusinetleri yatak yuvalarna yerletirin.

Yatak cvata ve somunlarn torkunda skn.5.1.6. Silindir Kapann Kontrol :

Karbon temizleyicisi ve spatula ile kapak yzeyini ve yanma odalarndaki karbonbirikintilerini kazyn. Kalan karbon paracklarn tel fra ile temizleyin.

nce zmpara kagd ile silindir kapa yzeyini hafifce parlatn. Silindir kapagn gz ile kontrol ederek, atlaklk, krklk,derin izik olup olmadn

aratrn.

Silindir kapa temas yzeyinin yanma odas, saplama delii ve su kanallar arasndakalan ksmlarnda ukurlar olup olmadgn gz ile kontrol edin.

Silindir kapa temas yzeyinde deforme olup olmadn bir mastar ve sentil ilekontrol edin. ( Kapak yzeyi ile mastar arasna giren sentilin kalnl 0,004 intir. )

Silindir kapak contasn kontrol edin.

Silindir kapa, somun, cvata ve rondelalarn konrol edin.

Bulgularnz tablo haline getirin.

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

UYGULAMA FAALYET

34


41/49

Dizel motor paralarnn lmleriniyapmak.

Dizel motor paralarnn bakmn yapmak.

Dizel motor paralarnn l deerlerinikatalog deerleri ile karlatrmak.

.

alma alannn temiz ve dzenliolmasna dikkat ediniz. Sklen motor paralarn yerletirmek

iin i tezgahn hazrlayn lm iin gerekli mikrometre ve

komparatr takmlarn hazrlayn Mastar ve sentili hazrlayn Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar

hazrlaynz Ara katolounu hazrlaynz.

l aletlerinin uygunluunu kontrolediniz. l yaplacak paralarn temizliine

dikkat ediniz. Ara katalounu okuyarak deerlerin

kyaslamasn yapnz.

LME VE DEERLENDRME1. Dizel motorlarnda yaplan konroller aadakilerden hangisi deildir?

A) Basn kontrolB) Silindir kaak kontrol

LME VE DEERLENDRME

35


42/49

C) Yakt pompasnn kontrol

D) Dzgnlk kontrol2. Aadakilerden hangisi silindir kapandaki kontrollerdendir?

A) Sbap yaylarnn kontrolB) Sbaplarn kontrolC) Eilme atlaklkD) Bagalarn kontrol

3. Piston zerinde hangi ksmdan l alnr?

A) Alt etek piston pime dik eksendenB) Alt etek piston pime parelel eksendenC) st etek piston pime dik eksendenD) st etek piston pime paralel eksenden

CEVAP ANAHTARI

1 D

2 C

36


43/49

3 C

DEERLENDRME

Yukardaki sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki retim faaliyetinegeebilirsiniz. Doru cevap veremediiniz sorular iin tekrar ediniz.

RENME FAALYET-3

Bu renme faaliyeti ile DZEL motora sahip aralarn yardmc sistemleri , motorunsklmesi, bakm onarm , taklmas ve ayar ilemlerini yapabileceksiniz.

RENME FAALYET-3

AMA

37


44/49

evremizde bulunan ara servislerinde DZEL motor paralarnn taklmas ve ayarlarhakknda bilgi edininiz edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp gurubunuza sunumyaparak paylanz.

6. DZEL MOTOR PARALARININTAKILMASI

6.1. Dizel Motor Paralarn Takmadan nce Dikkat EdilmesiGereken Kurallar Motoru dier ilerin grlmedii temiz bir yerde toplayn.

Kullanacanz takm , avadanlklar ve aygtlar hazrlayn.

Paralar takmadan nce lift brakmayacak bezle silin.

Paralarn alma konumlarna ve iaretlerine dikkat edin.

Cvata , somun ve saplamalar tork deerinde skn.

Contalar doru ve dzgn yerletirin.

alrken gvenlik kurallarna uyun.

Dizel Motor Paralarn Takmak

Pistonlar takn

Krank milini takn

Kam milini takn

Zaman ayar sistemini takn Supaplar takn

Silindir kapan takn.

Volan takn.

Manifoldllar ve n kasna takn.

Motor st kapan takn.

Yalama sistemi paralarn takn.

Karteri takn.

Motor st kapan takn.

Motorun yardmc sistem paralarn takn.

ARATIRMA

38


45/49


46/49

1- Dizel motor paralarntakmak.

2- Dizel motorun ayarlarn

yapmak.

alma alannn temiz ve dzenli olmasna

dikkat ediniz.

Sklen motor paralarn yerletirmek iin itezgahn hazrlayn.

Yangn tpn hazr bulundurunuz.

Ara katolounu hazrlaynz.

Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz.

Ara katolounu hazrlaynz.

Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz.

1. Aadakilerden hangisi dizel motorlarnda yaplan ayarlardan deildir?

A) Yakt pompas ayarlarB) Besleme pomps ayarlarC) Enjektr ayarlarD) Yakt filtresi ayarlar

2. Aadakilerden hangisi enjektr ayarlarndan deildir?

A) Atomize kontrolB) Damlama kontrolC) Geri kaak sznt kontrolD) Meme kontrol

CEVAP ANAHTARI

LME VE DEERLENDRME

40


47/49

1 D

2

DEERLENDRME

Yukardaki sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki retim faaliyetinegeebilirsiniz. Doru cevap veremediiniz sorular iin tekrar ediniz.

MODL DEERLENDRME

MODL DEERLENDRME

41


48/49

Modlle kazanacanz yeterlii len bir lme arac retmeniniz tarafndan

hazrlanarak size uygulanacaktr.Uygulama sonunda yaplan deerlendirme ile bir sonraki modle geip

gemeyeceiniz retmeniniz tarafnda size bildirilecektir.

KAYNAKLAR Iksoluu , M. Ali , Motor yeniletirme kitab ,

KAYNAKLAR

42


49/49

Orhan Kaya , Motor ayarlar ve bakm

. zdamar , B. Yelken, Dizel motorlar Megep Motorlu tatlar tantma modl

Yce And ,Gnzde otomotiv teknolojisi

Gngr Orhan , Dizel Teknolojisi

Fildi , A.Muhtar , Motorculuk (Dizel) ve lem Yapraklar Snf 2

Staudt , Wilfried, Motorlu Tat Teknii

Iksoluu , M.Ali , Motorculuk Blm lem Yapraklar Snf 1

www.mercedes.com www.otomax.com

www.gazi.obitet.edu.tr

www.arabam.com.tr

www.ford.com.tr

www.opel.com.tr

Documents

Dizel Motorlar