Diplomatik psixologiya

8/12/2019 Diplomatik psixologiya

1/157

Cabbar Mmmdov

Diplomatik psixologiya(Siyasi, ideoloji v psixoloji diversiya

v anti-diversiyalarn metodlar)

Sabah nriyyatBak 2!

M"#$$%& %$# #$'(#)

Mllif) M*mm*dov Cabbar Mana+ o,l-

yeri:'.rbay/an Milli 0lmlr 'kad*miyasnn &ls+ v Siyasi13,-,i 4d,i,atlar %nstit-t-

Mllifin pot nvan) '.rbay/an5 Bak hri5 Bakixanov ,sbsi5 S3lh k36si5 *v7 875 mn.il7 997%nd*ks) ': !!;2

laq telefonu) >9 ?@ A;A1A91A 9 !2@ 921?1?2


2/157

Cabbar Manaf olu Mmmdov:Diplomatik psixologiya (Siyasi, ideoloji v psixoloji diversiya v anti-diversiyalarn metodlar). a!"

#$a%a&' nriyyat" ())* + 157,&if.

$ / + 01*)1 + ((/ + )

2ita%da adi &yatdan tutmu ,iya,t v &r%iyyy qdr olduqca 3eni %ir diapa4onda tt%iq olunan o5lu ,ayda diplomati!manevrlrin" ta!ti!i 3edilrin" p,i5olo6i fndlrin me5ani4mi i4a& edilir" onlardan nec i,tifad etmyin yollar 37,trilir8

2ita%n %irinci &i,,,ind + qdim 9rq l%ya5a d7ylrind v mumn &r% te5ni!a,nda olduu !imi" n,iyyt a!tnn da74nm5,u, ta!ti!a v ,trate3iyaya" &cum v !,-&cum mqamlarna" !fiyyat" diver,iya elementlrin v ,. mali! olduu 37,trilir"rqi%in 4if c&tlrini nec a!ar etm!" onlara 4r%lri nec endirm!" qar trfin &cumlarndan nec qorunmaq" fi!irlrini nec#o5umaq'" n,iyyt 4aman t%%, nec l almaq" liderliy nec nail olmaq" !im, &r &an,,a %ir fi!ri nec tlqin etm!" onu necinandrmaq" faliyyt nec t&ri! etm! v ya %undan nec !indirm!" ryini nec d7ndrm!" irad,ini nec qrmaq" 74 m7vqeyiniona nec q%ul etdirm!" onda &an,,a %ir &val-ru&iyyni" &al" meyli nec formaladrmaq v ya nec neytralladrmaq" m5tlif5ara!ter v ,tatu,lu adamlarla m5tlif raitlrd n,iyyti nec qurmaq" ,7&%tin maraql !em,i n &an, nan,lar n4artd,a5lamaq v ,. %ard %&, edilir.

!inci &i,,d + !on!ret olaraq ,iya,t v &r%iyyd i,tifad olunan diplomati! manevr v fndlrin te5nolo3iyalarndan %&,olunur: ;qi% c%&,inin ,3r v &ali,inin mnvi v &r%i ru&unu nec qrmaq" onlarn 74 qvv,in" 74 &r%i-,iya,i r&%rliyinin!ompetentliyin inamn nec itirm!" onlarn d7y qa%iliyytini nec aa ,almaq" mqavimt irad,ini nec qrmaq" &r%imliyyatlarda itira!dan v ya ,fr%rli!dn %oyun qarmaa" de4ertirliy" !omandirlr ta%e olmamaa" ,ir dmy" ,atqnla v ,.nec t&ri! etm!" onlar 74lrinin" 74 ya5nlarnn v ya 74 d7vltlrinin" vtnlrinin" r&%rlrinin v %. ley&in olan addmlara"faliyytlr nec meyllndirm!" %eynl5alq ,iya,td v mumn ,iya,td %tn %unlardan nec i,tifad etm! v ,. %ard ,7&%talr" %unlarn reali4,i n !on!ret fnd v va,itlr 37,trilir.

Metodi!a dnya p,i5olo3iya,nda analoqa mali! deyil.2ita% 5,u,i idarlr" diplomatlar" ,iya,tilr" politoloqlar" &r% ,trateqlri" pedaqoqlar" p,i5oloqlar v mumiyytc" pra!ti!

p,i5olo3iya il maraqlanan &r !, n yararl ola %ilr.

M)


3/157

M > ? ; A B

M " D E % C ' 4 7777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777?F SF:F SF: 77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777M " ( D D % M 777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777!2!1C% %SSG +sil7D'HE'GI H D"I"C$E% D040EM%'S%J' M0'%:M% B'ED 77777777777777777777777777777777777777777777 7!>G7!7 MK4%H$E B'ED MFHCLD :E%JJ$E 7777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777772 C.*.*. D,i5oanali4 n4riyy,i .........................................................................................................................................() C.*.(. Analiti! p,i5olo3iya......................................................................................................................................... ......(( C.*.


4/157

C.(.(.(. Nar trfin 4ifli!lrindn i,tifad yolu il &yata !eiriln tlqin................................................ ........*


5/157

FFSSFF::

Cabbar Mmmdov-n Diplomatikpsixologiya mono,ra+iyasna

'M0'1nn &ls+ v Siyasi13,-,i4d,i,atlar %nstit-t-n-n

E J %

a%%ar Mmmdovun Q?iplomati! p,i5olo3iyaQ monoqrafiya, ,o,ial p,i5olo3iyada a4 7yrnilmi v d7vltidariliyi" ,iya,t" ideolo3iya v &r% ,a&,i n 5,u,i &miyyt !,% edn %ir ,a&y &,r olunmudur.Neyd olunmaldr !i" tdqiqat ciddi metodolo6i ,a,a v elm n 5,u,i &miyyt !,% edn %ir ,ra m,llrciddi mntiqi-ardcl %a5 ,i,temin mali!dir. ?eyiln m,llr ,ra,na aid oluna %ilr: * @ ?avran vdnclrin determina,iya me5ani4mi8 (@95,iyytin p,i5olo6i portreti v individual im!anlarnn ,pe,ifi!a,8


6/157

...Neyd etmliyi! !i" .Mmmdovun ilri &aqqnda m5tlif a,pe!tdn o5 fi!ir ,7ylm! olar. Snlar a!-tual m,llr &,r olunmudur" m4munludur. Snlarda yeni fi!ir v ya yeni fi!ir ,7ylm! c&di vardr. Tenifi!ir i," o5 va5t m%a&i,y ,%% olur" mqavimtl qarlar. I7ndri lav olunan tqdimatdan 37rnr!i" mllif 3ncdir" &tta onun 5,u,i ali t&,ili d yo5dur. el %ir v4iyytd onun ya4d mqallr" yrt-dy m&a!imlr ,a,n ,on drc i,teRdadl olduu 37rnr. Mllifd tdqiqat alim 5a, olan 5,u,iyyt-lr vardr. S" olduqca ma&idcil v mRlumatldr" ori6inal elmi tf!!r mali!dir. Mllif &adi,lr yenim7vqedn %a5ma" onlar ma,ir mf&um v va,itlrdn i,tifad edr! t&lil etmyi v qiymtli nticlr -5arma %acarr. i4 ona uurlar ar4u ediri!'.@afedra m0diri: psixolo9iya e!d! prof!5!liyev@!

'DPL1n-n "m-mi Psixologiya ka+*drasnn rsmi ryindn par6a)

#a%%ar Mmmdovun p,i5olo6i ilri il laqdar olaraq onu qeyd etmyi vaci% ,ayrq !i" y!,!profe,,ionallqla ya4lm %u ilrl %i4 o5dan tanq v m,%t qiymtlndiriri!'. @afedrann m0diri: prof!bd0l li+ad@

'M0'1nn &ls+ v Siyasi13,-,i td,i,atlar instit-t-n-n Sosial +ls+ v sosiologiyabsinin rsmi ryindn)

#a%%ar Mmmdovun p,i5olo3iya ,a ,o,iolo3iya ,a&,ind!i ilrin ?U v A?DU-nun mvafiq!afedralarndan veriln rylr tam ri! olduumu4u %ildiriri!'. @ABb m0diri: fls!e!d! prof! b0lsn

&bbasov@

#l! olaraq onu demliyi! !i" %i4 a%%ar Mmmdovun fl,f" p,i5olo3iya" fi4i!a" mntiq" dilili! v di3relm ,a&lrind!i e&tira,l" tm!inli" 4&mt!e alim 5a, olan" arqumentlmi ilri il o5dan tanq. uaradrmalarn %ir o5ucu" %ir mllim !imi mntiqi t&lili %i4 demy ,a, verir !i" y!,! intelle!tual ,viyyli

%ir tdqiqatnn ,a&il,i4 fitri i,tedad v dqiq elmi-,inteti! mumildirmlri &aqqnda mt5,,i, alimlrimi4da&a o5 ,74 demlidilr v %una ciddi 4rurt d vardr7567-nun .lsf afedrasnn rsmi ryindn

par?a@!

El il! ,tirlrdn qeyd etmyi vaci% &e,a% ediri! !i" A4r%aycan d7vltiliyinin yeni formalamaa%alad" cmiyytimi4d fal !ild Nara%a pro%leminin &lli yollarnn aradrld %ir va5tda a%%arMmmdovun %u !ita% o5 va5tnda ya4lm" a!tual m7v4uya &,r olunmu" d7vltili! %a5mndan &miyyt!,% ed %iln dyrli ,rdir. ir trfdn" mllifin 74nn Nara%a m&ari%,ind 5,n itira! etm,i" di3rtrfdn i," p,i5olo3iyadan tutmu fl,fy" fi4i!aya" linqvi,ti!aya" mntiq v ,. qdr olduqca 3enidiapa4onda 4n3in mlumata mali! olma, (b) salrd x's)si srlrin m'lli%i olmas) ona i,trcmiyytimi4in v i,tr, d in,anlarara, mna,i%tlrin %ir ,ra pro%lemlrin ori6inal %ucaqdan %a5maa v

%unlara dair yeni fi!irlr ,7ylmy im!an vermidir.>mumi &alda" %i4 mllifin elmi faliyyti il &l *==0-ci ildn tanq. S 4aman onun p,i5olo3iya

,a&,ind!i il! !ita%nn materiallar %i4im !afedrada 59;-n)n psixoloiya #a%edrasnda6m4a!ir edilmi v!afedra &eytinin o5 y!,! qiymtini almd. El o va5tdan da onun o5 i,tedadl" ori6inal dnc vm&a!im qa%iliyytin mali!" per,pe!tivli %ir 3nc olma, qnatin 3lmidi!. u mddtd faliyytiniuurla davam etdirr! %el %ir !ita% ,viyy,in 3tiri% 5arma, qnatimi4i %ir da&a t,diqldi v %i4i,evindirdi. V4 d %u in!iaf t!c iin !miyyti" &cmi m,l,in aid olmay%" eyni 4amanda" &m d

!eyfiyytin aiddir. el !i" mllifin vvl!i ilri il %u3n! iini mqayi, etdi!d onun %u mddtd nqdr p5tldiyinin" pe!ar %ir ,viyyy qal5dnn a&idi olmaq mm!ndr.t7vl!d .Mmmdovun %u !ita%n %ir n7v p,i5olo6i t,irlrin en,i!lopediya, adlandrmaq olar. el


7/157

pra!nd !ild ,adalamaq v i4a& etm!l !ifaytlnmir. vvla" o" %tn %u metodlar ara,nda n mumiqanunauyunluqlar myynldirmy v %unun ,a,nda p,i5olo6i t,irlrin ,i,temini tapmaa c&d edir vdem! olar !i" %una da" ,a,n nail olur. el !i" !ita% mllifin #?avran v dnclrin neyro,trate6i

proqramladrlma, metodu' adlandrd ori6inal %ir t,ir aparatnn yaradlma, il tamamlanr. +#inisi is"mllif diqqtini t!c n4ri m,llr y7nltmyi%" eyni 4amanda" i4a& etdiyi metodlarn adi &yatdantutmu" ,iya,t v &r%i ,feraya qdr olduqca 3eni diapa4onda tt%iq yerlrini d aradrr" i4a& edir v n ,on&alda" %tn %unlardan A4r%aycan d7vltiliyinin 3clndirilm,i v Nara%a pro%leminin &lli m,llrindnec i,tifad etm! %ard 4ruri nticlr 5arr. tn %unlar da" !ita%n &m n4ri v &m d pra!ti!

%a5mdan dyrliliyini v d7vltiliyimi4 n &miyyt !,% ed %ilcyini 37,trir.

Mllif !ita% %oyu olduqca 3eni diapa4onda pro%lemlr to5unur. uraya demo!ratiya" qlo%allama v ,.!imi ma,ir dnyada a!tual olan m,llrin p,i5olo6i %a5mdan olan anali4indn tutmu" p,i5olo3iyann74nn %ir ,ra pro%lemlrin mllifin ori6inal mna,i%ti !imi rn3arn3 m,llr aiddir. 95,iyytin,tru!turunu #%a-%eyin yarm!rlrinin fun!,ional a,immetriya,' n4riyy,inin prin,iplrin i,tinadn d7rd,viyyy ayraraq tdqiq etm!" %tn !ita% %oyu aparlan t,nifatlarn da %u prin,ip uyunladrlma,"motivlr n4riyy,i" tl%atlar n4riyy,i" tlqin n4riyy,i v %. %ard olan mllifin ori6inal mla&i4lriv %. !ita%da deyiln !ateqoriyadan ,onunculara aid olan nmunlrdndir. ll5,u," mllifin dnc v ya4,lu%unda olan olduqca 3cl mntiqili! v ,i,temlili!" ona i,tniln pro%lem yetrinc &atli n4r ,ala

%ilmy v onlardan o%ye!tiv nticlr 5ara %ilmy im!an verir.?eyildiyi !imi" !ita%n %tn ma&iyyti" mllifin #?avran v dnclrin neyro,trate6i

proqramladrlma, metodu' adlandrd yeni %ir p,i5olo6i t,ir aparatnn yaradlma, il tamamlanr. Ma,irNr%d a!tual olan #eyrolinqvi,ti! proqramladrma' metoduna alternativ !imi yaradlan %u yeni aparatn %ir,ra mqamlar m%a&i, doura %il, d" la!in #neyrolinqvi,ti! proqramladrma' () metodu ilmqayi,d da&a 3eni tt%iq dair,in mali! olma,na" univer,allna" ,i,temliliyin" &atliliyin"

pra!ti!liyin v metodi!i lverililiyin 37r onu &miyytli %ir p,i5olo6i t,ir aparat !imi q%ul etm!mm!ndr. Mllifin %tn !ita% %oyu ma!,imum mumiliy" ,i,temliliy meyl etm,i" %urada da ona &r %ir,itua,iya v &r %ir o%ye!t n yararl ola %ilc! univer,al %ir aparat yaratmaa im!an vermidir. u aparatnm4mununu i4a& edr!n mllifin adi &yati ,itua,iyalara ni,%tn dnyann &r% v ,iya,t tari5indn ,eilnnmunlr ,tnl! verm,i" onun tt%iq me5ani4mini i4a& edr!n A4r%aycan d7vltiliyini v Nara%am&ari%,ini nmun" &df !imi ,a, 37trm,i ayrlqda %u aparatn v %t7vl!d !ita%n dyrini va!tualln qat-qat artrr.

El %iliri! !i" n a4" !ita%da !imlrin n va5t 74 dmnlrin &e %ir m&ari%,i4-filan,4 v ya minimalqvv ,rfi &e,a%na" yaln4 p,i5olo6i fndlrin !7myi il nec qali% 3lm,in dair mllifin dnyann ,iya,tv &r% tari5indn ,er! cmldiyi nmunlr" Nara%a pro%leminin &lli yollar 4rind dnn &r %ir!, 4n3in dnc material verm! v %u ,a&d yeni ,p!ili !on,ep,iyalarn yaranma,n ,timulladrmaq

%a5mndan o5 &miyyt !,% ed %ilr. Flli!," mllif 74 #$oyuq m&ari% aparmaq metodlar' adaltnda %u ,p!ili !on,ep,iyalarn o5 374l nmunlrindn %irini yarad%.

Neyd etmliyi! !i" .Mmmdovun %u !ita% q,urlardan da 5ali deyil" onda m%a&i, doura %ilc!mqamlar da yetrincdir. a!in %i4 detallar ,viyy,ind olan %u nan,lar qa%artmaqla !ita%n mumi&miyytin &e %ir 5ll 3tirm! i,tm4di!. ll5,u, da" mllifin yaradclnn in!iaf diale!ti!a, ilya5ndan tan olduumu4dan" mini! !i" o 74 3lc!d %u q,urlar 37r% aradan qaldracaq.

>mumili!d" !ita% m4munludur" a!tual m,llr &,r olunu%" d7vltili! %a5mndan o5 &miyyt !,%ed %ilr" ori6inaldr" &atlidir" yandan v pe,indn a,l olmayaraq &r !, n maraql v 3r!li ola %ilr.

Mllif ,on drcd i,tedadldr" olduqca ma&idcil v mlumatldr" ori6inal elmi tf!!r mali!dir.Snda n4riyyi alim 5a, olan nadir 5,u,iyytlr vardr. S" &adi,lr yeni m7vqedn %a5ma" onlar ma,irmf&um v va,itlrdn i,tifad etm!l t&lil etmyi v onlardan qiymtli nticlr 5arma %acarr. i4 ona74 3lc! faliyytind uurlar ar4u ediri!.

2!!Seyidovpsixoloiya e/n/, dosent/

4!!Cavadovpsixoloiya e/n/, dosent/

M!D!Dliyevpsixoloiya e/n/, dosent/


8/157

9a4layram rimli v mrmtli !llan ad il

M " ( D D % M

C

Tqin" o5lar &yatda el in,anlarla ra,tla% !i" onlar ddy m&itd dr&al %aqalarndan ,eilir" nfu4"&7rmt" 743lri 4rind &a!imiyyt qa4anr" onlarn dnya37rn" &yat tr4in" dnc,in v ,. mane,i4mda5il edi%" t,ir 37,trir" onlarn idealna evrilirlr. el adamlar" ,an!i" #&ipno4 qa%iliyytli'" #maqnitli'5,iyytlrdir. Snlarn &r ,74nd %ir &7!m" qvv &i,, olunur" trafda!lar 74lrindn a,l olmayaraq onlarn

irad,in ta%e olur" i,tyini" tl%lrini yerin yetirm!" ardnca 3etm! mc%uriyytind qalr" onlarn ley&in5maa crt etmirlr. Fam onlarla n,iyyt" do,tlua can atr" ,74lrin %ir e&!am !imi inanr"m%a&i,lrd" !onfli!t mqamlarda onlarn ,tnly dr&al n4r arpr" %a5mayaraq !i" onlar a4danan"fi4i!i c&tdn %aqalarndan a4 ,eiln olurlar" dandqlarnda i, o5 a4 va5tda n i, myynli!" mntiqiardcllq" drin mlumatllq v ,. olur.

Bari5in 3ediatna t,ir 37,tri%" dnya ni4amn myyn edn &min liderlr + m&4 %u tipli in,anlardr.Snlar %ir ,74 il milyonlar ayaa qaldrmaa" ardnca aparmaa" 7lm ,r!lmy" m&v etmy qadirdirlr.Snlarda daim yu5arda dayanmaq" %aqalar 4rind &7!mranlq etm!" traf m&iti 74 i,tyin uyundyim! v ,. !imi !eyfiyytlr m7vcuddur. Snlarn %u fenomenal 5,u,iyyti daim filo,oflarn" p,i5oloqlarn"

politoloqlarn" tari5ilrin v %. diqqt mr!4ind duru%" tari5 %oyu liderli! fenomeninin ,irrini amaq nmilyonlarla dnn %eyin c&d edi%.

urada m&4 %u fenomenin ifrlri alr.Ter 4nd %tn c&tlri il %iri-%irinin t!rar olan i!i eyni in,an tapmaq mm!n olmad !imi" onlar

ara,nda yaranan n,iyyt n7vlri" mna,i%t formalar da" 74nn forma v m4mununa" mq,d v5ara!terin" va,itlrin v ,. 37r %ir-%irindn frqlnir. Fr %ir n,iyyt n7vnd onun mlliflrinintemperament" intelle!t v 5ara!terindn tutmu" onlarn dini" milli" irqi" ir,i" cin,i" ,infi" ,iya,i v ,.mn,u%iyytin qdr elementlrin ci43ilri &!! olunur. uraya" &minin mlliflrin emo,ional v4iyyti"onlarn t&,il ,viyy,i" pe y7nm" ictimai ,tatu,u" ya" %ir-%irin mna,i%ti" i,t!lri v ,." elc d",7&%tin t!li!d" yo5,a pu%li!a qar,nda" 74 cin,inin" yo5,a !, cin,in nmaynd,i il aparlma, v ,. !imic&tlr d da5ildir. Eyni 4amanda" ,7&%tin itti&am" yo5,a mdafi" ,oru v ya m,l&t" t,lli" ya5ud da !i"

prova!a,iya" v ,. mq,di dama," d7vrn iqti,adi" ,iya,i" &r%i" mdni" ,o,ial durumu v %. da" n,iyytinntic,in t,ir 37,trn amillrdndir.

tn %u 4iddiyytlr" mr!!%liy" o5a5liliy" o5planla v ,. %a5mayaraq" &r &alda" n,iyyt a!t

myyn qanunauyunlua mali!dir v %u qanunauyunluqlar dr! edn 5,lr onun %u cr" 37rndy qdrd" 5aoti! pro,e, olmay%" ,lind o5 dqiq riya4i ,li,liy" ,i,temli da5ili qurulua" ,rra,t me5ani4m mali!374l %ir p,i5olo6i apparat olduunu %ilirlr. u apparatn #dili'ni %iln 5,lr, in,anlar 4rind &a!imiyytmali!dirlr.

u !ita%da m&4 %u apparatn me5ani4mi i4a& edilir.urada + qdim 9rq l%ya5a d7ylrind v mumn &r% te5ni!a,nda olduu !imi" n,iyyt a!tnn da"

74nm5,u, ta!ti!a v ,trate3iyaya" &cum v !,-&cum mqamlarna" !fiyyat" diver,iya elementlrin v ,.mali! olduu 37,trilir" rqi%in 4if c&tlrini nec a!ar etm!" onlara 4r%lri nec endirm!" qar trfin&cumlarndan nec qorunmaq" fi!irlrini nec #o5umaq'" n,iyyt 4aman t%%, nec l almaq" liderliynec nail olmaq" rqi% &r &an, %ir fi!ri nec tlqin etm!" onu nec inandrmaq" faliyyt nec t&ri! etm!v ya %undan nec !indirm!" ryini nec d7ndrm!" irad,ini nec qrmaq" 74 m7vqeyini ona nec q%uletdirm!" onda &an,,a %ir &val-ru&iyyni" &al" meyli nec formaladrmaq v ya nec neytralladrmaq"

m5tlif 5ara!ter v ,tatu,lu adamlarla m5tlif raitlrd n,iyyti nec qurmaq" ,7&%tin maraql !em,in &an, nan,lar n4artd ,a5lamaq" i,tr ayrca frdlrin v i,tr, d" n&n3 qruplarn" !tllrin"5alqlarn %eynin la4mi lo4unqlar" inamlar" %a5lar" motivlri nec yerldirm!" rqi% c%&,inin ,3r v


9/157

!ompetentliyin inamn nec itirm!" onlarn d7y qa%iliyytini nec aa ,almaq" mqavimt irad,ini necqrmaq" &r%i mliyyatlarda itira!dan v ya ,fr%rli!dn %oyun qarmaa" de4ertirliy" !omandirlr ta%eolmamaa" ,ir dmy" ,atqnla v ,. nec t&ri! etm!" onlar 74lrinin" 74 ya5nlarnn v ya 74d7vltlrinin" vtnlrinin" r&%rlrinin v %. ley&in olan addmlara" faliyytlr nec meyllndirm!" ,iya,im%ari4d %tn %unlardan nec i,tifad etm! v ,. %ard ,7&%t alr" %unlarn reali4,i n !on!ret fndv va,itlr 37,trilir.

u metodi!a + 74nm5,u, p,i5olo6i d4y-do" 5,u,i %ili!" fnd v vrdilr toplu,udur !i" o" rqi%in t%ii

4if c&tlrindn 74 mq,dlri n i,tifad etm!" onun p,i5i!a,n %ir alt" ci&a4 !imi idar etm!"dnya37rn" &yat tr4in" davranna" dnc,in v ,. mda5il edi%" t,ir 37,trm!" mumili!d"mr!!% in,an mna,i%tlri la%oratoriya,nda ra&at ilm! n !on!ret re,ept" tlim" in,tru!,iyadr.

Sndan m,tqil olaraq #p,i5olo6i ,ila&' yaratmaq iind" in,an %eyninin proqramladrlma,nda" dnnyeni n,il ro%otlarnn (s'ni 4')r)n) yaradlma,nda" cmiyytlrin davrannn !i%erneti! modelinin ilni%&a4rlanma,nda" elc d" ritori!ada" diplomatiyada" pedaqo3i!ada" !riminali,ti!ada" re!lam iind" ideolo6im&ari%lrd" linqvi,ti!a v informa,iya n4riyylrind v di3r yerlrd i,tifad oluna %ilr.

S" eyni 4amanda" 3c,4lrin 74lrini 3cllrin t,irindn" t4yiqindn" &cumundan" i,ti,marndan v ,.qoruma, n d v4edilm4 ,ila&dr" n!i t,ir + me5ani4minin dr!i il 74 qvv,ini itirir.

Metodi!a" dnya p,i5olo3iya,nda analoqa mali! deyil.CC

ec etmli !i" %ir anda milyonlarla in,an !lr 5% %ir-%irin &cum !,in" %ir-%irinin qanna ,u,ay%

ata-olunu" ana + q4n" 7vlad + valideyni" qarda + qarda ti!-ti! doramaqdan l44t al,n" dnn qdrcan %ir ql%d olan 5,lr %u 3n %ir-%irin qnim !,il,in" %elc milyonlarla in,ann %eynin %ir andaca i%li,&a!im ol,un v ,onra ,i4in i,tdiyini4 %ir va5tda %u i%li, onlar %ura5% 3et,in v &min in,anlar yenidn %iraraya 3li%" %ir-%iri il deyi%-3lmy %ala,nlarL ec etmli !i" &dud,u4 nifrt &i,,i il ,tn4 &cum!n dmn ,3rlri %ir andaca ,ila& yer tullayaraq evlrin dal% 3et,inlr v ya !tlvi ,urtd ,i4intrfini4 !e,inlr" ya5ud ,ila& %ir-%irlrin" 74 !omandirlrin" &7!umtlrin v ya 74 &alilrin qarevir,inlrL

Hanta,ti!a v ya v&ili!dir" deyilmiLFr &alda" in,anlarn radioa!tiv" %a!teriolo6i v !imyvi ,ila&larla !tlvi m&v edilm,indn o qdr d

artq v&ili! deyil v in,anlarn #4om%ildirilm,i' 4r %u ,p!ili tdqiqatlar o5dan %ir ,ra n&n3d7vltlrin 3i4li &r%i la%oratoriyalarnda ,naqdan !eirilm!d v pra!ti!aya tt%iq edilm!ddir. u !ita%danmq,d" m&4 &min tdqiqatlarn 4rindn #m5fili!' qrifini 37trr! onlarn ,irrini n&n3 d7vltlrin

monopoliya,ndan 5armaq v !ii! d7vltlrin d" 74nmdafi mq,dil %u cr ma!,imum ucu4 vma!,imum effe!tli #,ila&'a mali!liyini tmin etm! n onun n mumi !onturlarn myynldirm!" ,irri4rin myyn iq ,almaqdr.

CCCM&dud miqdarda olan qiymtli eylrin %7ldrlm,i il %al !onfli!tlrin meydana 5ma, la%ddr.

Fa!imiyyt" nfu4" var-d7vlt v ,. !imi qt dyrlrdn da&a o5 pay 37trm! rqa%ti d" tari5 %oyu m7vcudolmu %tn %ri mnaqilri meydana 5ar%. iqti,adi mna,i%tlrin dinami!a, il rtlnn forma,iyat%ddlatlar" n %r tf!!rnn in!iaf diale!ti!a, il &ma&n3 dyin ,ivili4a,iya t!amllri" n d %ir

%aqa n i, min-min il r4ind %u qrnlarn qar,n ala %ilmyi% !i" %u da onun in,an 5i,ltinin drinli!lriil %al %ir &al olduunu dnmy ,a, verir. Fqiqtd d %u %eldir. el !i" t%ii ,em v yaamaqurunda m%ari4 deyiln + bioloji" diale!ti! 4iddiyyt deyiln + %ls%i qanunauyunluqlar %u !onfli!tlrile3itimldirr!" onlara 4li v %di m7vcudluq ,tatu,u verir" %ununla ,o,iumun dinami! v diale!ti!

m7vcudluq &aln tmin edir. ?i3r mnada i," i,tr 4e&ni v i,tr, d pra!ti! ,ferada %riyytin ft& etdiyi&r %ir yeni pill" ld etdiyi &r %ir yeni nailiyyt + 74lynd yeni norma v dyrlr ,i,temi" o da 74n7v%,ind yeni-yeni mna,i%tlr tl% edir" meydana 5arr !i" %u mna,i%t i,la&atlar da" lo!al rivdayr-ayr frdlrin" qlo%al miqya,da i, ayr-ayr d7vltlrin trqqi v ,qutu !lind t4a&r edir. u i,74lynd" in!iafn &e d &mi %ir t!c t!aml 5tti 4r cryan etmdiyini 37,trir.

," %u !onfli!tlrin !,!inliyini a4 da ol,a 4ifldi%" 74n %u arl pro,e,lrdn" qi,mn d ol,a" nec,ortalamalL

Min-min il r4ind %r filo,oflar %u pro%lemin frqli &ll variantlarn t!lif edi%lr: !imi,i %unun &lliniAtlantida !imi ideal d7vlt quruluunu t%li etm!d" !imi,i a&lar dalt armaqda" !imi,i #q4l era'fanta4iya, il in,anlar irni!ldirm!d" !imi,i %riyyt %io,ferada uni!uum ,tatu,u verr! onlara v&iin,tin!tlrin t4a&rn ya,aqlamaqda" !imi,i ali eti! v e,teti! dyrlrin tntn,ind" !imi,i utopi!cmiyytlr yaradaraq in,anlar mc%urn onun !a4armalarnda yaatmaqda" %ir %aqalar i, ,air %u !imiyollarda 37r%lr. Hqt" %tn %unlarn min-min il r4ind Ter 4nd t7!ln qanlarn qar,n almay%"#sin" yaln4 %ir qrup ryitmi4" ,ad in,ann l-qolunu %alayaraq" onlar %u yolu tutmayan di3rlrinin

d li l i d d d l All & l di i % i ! l d ! i


10/157

variantlarn &e %iri pro%lem ade!vat yanama metodu olmay% v" %ir para" t%ii ,em pro,e,inin normalmcra,n po4u%. una 37r d" m,lnin yeni &ll variantlar &l d a5tarlmaldr. u !ita% m&4 %uc&dlrdn %iri !imi meydana 5r.

urada onlarn #ta%u' qoyaraq ya,aqladqlar &min o dnclr" rftarlar" davranlar v ,. cidd-c&dlpi,lni% 3i4ldilmir" 5eyr. #sin" onlarn !tlvili% &amnn malna evrilm,i n detallarna qdraqlanma,na ,y 37,trilir. M,l %ura,ndadr !i" di3r n7v t,irlrdn frqli olaraq" p,i5olo6i t,irlrineytralladrman %alca metodu + onun m7vcudluu fa!tn a!arlamaqdr. Tni manipulya,iyann varln"

tt%iqini myynldirm!" artq ani olaraq onun 4rr,i4lm,i dem!dir. u %a5mdan" mumi oyunqaydalarndan &amnn 5%rdar olma," iin 4iyanna yo5" 5eyrindir. el !i" %u" !imlrin, mlumatriv,ind!i %olua i,tinad edr! ,pe!ulya,iya aparan ne-ne manipulyatorun l-qolunun %alanma,na3tiri% 5arr. >,tli! d !i" %u variant" yu5arda ,adalanan ,%%lr 37r" 4iddiyytlrin !7!nn !,ilm,ininqeyri-mm!n olduu %u dnyada" in,anlarn yaamaq urunda apard m%ari4,ini 3c ,fera,ndan" al,fera,na !eirm! n v4olunma4 va,itdir.

2ita%n %tn ma&iyyti %i4im %urada Davran v d33n/lrin VV*yrostrat*Ri pro,ramladrlmasWWm*tod- adlandrdm4 yeni p,i5olo6i t,ir aparatnn yaradlma, il tamamlanr" mumilir (#itabn 2-iisssi tam 4#ild ona sr ol)n)b).

>mumi qay %a5mndan" vari,li! m,l,in 3ldi!d i," myyn mnada %u ,a&d yaln4 Ma!iavellinin(7?@8-7A2B)m7vqeyi 5,u,i qeyd oluna %ilr. el !i" ,o,ial dnyann pro%lemlrin o da m&4 %u pri4madan

%a5rd. a!in n4r aln,a !i" Ma!iavelli dnyaya yaln4 feodal d7vrnn qayda-qanunlar eynyindn %a5%"

ondan ,onra %riyyt i!i forma,iya" i!i dnya m&ari%,i v ne-ne inqila%lar a&idi olu%" n qdr ,iya,i-&r%i-p,i5olo6i te5nolo3iyalar ilni% &a4rlan%" o 4aman %riyytin %u /)) illi! d7vrl! tcr%,inin d yenia,pe!tdn mumildirmy e&tiyac olduunu aydn dr! etm! mm!ndr.

2ita%da yeri 3ldi!c 37,triln %u yeni !on,ep,iya pri4ma,ndan" #nmun' %&an,i il" ya5n d7vrntari5in %ir da&a n4r ,alnr v onun metodlar il WW ,r tari5inin %ir o5 ,&iflri yenidn interpreta,iyaedilir + &an,lar %ar,ind !i" dem! olar &am" o cmldn" tari5i" ,iya,ti v politoloqlar da indiy qdrtamam 743 m7vqed olu%" %aqa cr dn%lr v dnm!ddirlr.

$on olaraq %ir da&a qeyd ediri!: urada %tn %u #qadaan olunmu' metodlarn mf,,l aqlanma,ndanye3an mq,d ondan i%artdir !i" onlar on,u4 da 3cllr mlumdur v onlar on,u4 da" %unlardan 4iflrqar &e %ir m&dudiyyt qoymadan i,tifad edirlr. Noy indi onlar &amnn malna evril,in !i" &e olma4,amumi oyun qaydalar &amya %lli olduundan" aldan% %u tora dnlrin ,ay a4al,n. ?i3r trfdn i,"onlara diqqti cl% etm!l" onlardan mdafi variantlarnn yaradlma, da a!tualla,n.


11/157

$-C2 /2SS

E FGHIJ!

D'HE'GI H D"I"C$E% D040EM%'S%J' M0'%:M%B'ED

y 37r in,anlar 74 qarlarna &an,,a mq,dlri qoyu%" onlarn reali4,i n canlarndan %el !eirlrLn,an faliyyt &an, ,pe,ifi! motivlr t&ri! edirL &n3 !tllrin davran v dnc,inin i,tiqamtininlr myynldirirL >mumiyytc" %riyyti qurmaa" yaratmaa" 7yrnmy" !o,mo,lara ucalmaa v yadatmaa" m&ari%lr etmy" 743 torpaqlarna 374 di!my n vadar edirL

u !imi ,uallarn cava%n %ilmdn n&n3 !tllrin v ayrca frdlrin davran v dnc,ini idaretm! qeyri-mm!ndr. riyyt tari5ind %7y! rol oynam da&i ,r!rdlr %u ,uallarn cava%n qi,mn

%ildi!lrindn dnya taleyind v4olunma4 rol oynaya %ilmidilr. a!in onlar %una 74lrinin !em!eli &yatyollarnda qa4andqlar 5,i tcr%lri ,a,nda nail olmudular. u i, &r adama n,i% olmur v ,tli! d !i"&r !,in &yat yolu individualdr. ," %u mqqtli yollar !emdn %una nec nail olmalL

Elm m&4 %ir-%irindn 4aman v m!anca latma4 u4aqlqlarda yerlmi min-min in,ann tcr%,inicmlm!" mumildirr! in,an %eyninin qavraya %ilcyi %ir formata ,almaq" onlar ,a,nda 3lc! n

proqno4lar verm! v onlar va,it,il traf dnya v in,anlar idar etmyin yollarn myynldirm!mq,dil yaran%. Hrdi v ,o,ial davranlarn" dnclrin" meyl v &vallarn 7yrnilm,i"modelldirilm,i" reqlamentldirilm,i" idariliyi m,l,i" !tllrin v ayrca frdlrin davran vdnc,inin &r!tverici qvv,inin ma&iyyti" tari5in 3ediatna t,ir 37,trmi %7y! 5,iyytlrinfenomenal qa%iliyytinin ,irri v %. %u %a5mdan daim elmin diqqt mr!4ind olmu predmetlrdndir. umddtd i, elm in,anlarn davran v dnclrinin motivlri ,ra,ndan %ir ,ra fa!torlar myyn etmy

nail olu% !i" %u da ayr-ayr fl,fi v p,i5olo6i n4riyylrin" cryanlarn yaranma,na 3tiri% 5ar%. unlarn%ir qi,mi aada!lardr:

E!$!E!$!MK1EDL4 5&46 MNDC76 OP4E33L4MK1EDL4 5&46 MNDC76 OP4E33L4

E!$!$! 8SEQK&O&LEP OP4E33SEu cryann %ani,i Piqmund Hreydin v onun ardcllarnn fl,fi %a5larna 37r %tn n7v %ri

faliyytin ,a,nda Hreydin Ero, v Banatu, adlandrd i!i !, %alancn m%ari4,i v v&dti dayanr.

Hreyd 37r %unlardan birinisi + &yat" i#inisi i, + 7lm in,tin!tidir. u %irinci !ateqoriyaya o #74m7vcudluunu qoruyu% ,a5lamaq tl%atn' (yni, adi %izioloji tlbatlar) v #74n%n4rlri yaratmatl%atn' (yni, insi tlbat)" i!inciy i, + aqre,,ivli!" ,adi4m" ma4o5i4m" 74nq,d v ,. %u !imi tl%atlaraid edir. Hreyd 37r !ainat lap vvldn 5ao,a" dalmaa meyllidir v ye3an olaraq &yat %u 5ao,unmt!!illdiyi q,a 4aman !,iyidir. a!in mtlq mnada yo5. el !i" varlqlar &yat %oyunca da olumla7lm ara,nda qalr" ,a%itli!l 5ao, ara,nda arprlar. $a%itli! &alna Hreyd + orqani4min ,alam" normalv4iyytini" 5ao, &alna i, + ,%i" 3r3in" qeyri-tara4 v4iyytini aid edir. Hreyd 37r %u ,onuncu &aln %alca,%%i + onun Ero, adlandrd &min o %irinci in,tin!tlrin normal 7dnil %ilmm,idir. unlarn 7dnm,inmane olan %alca %aryerlr ,ra,nda Hreyd 5,u,i olaraq pra!ti! im!an,4l v mnvi imperativlrivurulayr. M,lnin ma&iyytini da&a aydn atdrmaq n o 74 n4riyy,ini" ll5,u," &vani duyularn7dnm,i tim,alnda i4a& edir.

Hreyd 37r in,tin!tiv olaraq in,anda m7vcud olan cin,i tl%atlar" pra!ti! im!an,4lq v ya mnvi

%aryerlr (Cs)per-"(oD),%%indn 7dn %ilmdi!d" iti% 3etmyr! ur ,fera,ndan (C"(oD-dan)t&tlur,fera,na (C+dD-),5drlr v %urada 74nn reali4 momentini 374lmy %alayr. undan ,onra t&tluronun 7dnm,i yollarn dn% tapmaq n mtmadi olaraq ura #,ifarilr' 37ndrir. Snlara veriln &r


12/157

df %unlarn &r %iri il laqdar ura ayrca ,ifarilr 37ndrir" onlarn cava% il laqdar yen d %elc v ,.ticd" orqani4min %alca idaredici orqann olan ur eyni %ir pro%lemin anali4i il &nd,i ,il,il 4r artan&cmd y!lndiyindn" 3etdi!c faliyyti trom%lanr" %lo!irov!alanr" 74 normal i fun!,iya,n itirir.Srqani4min da5ilind 3edn %u 3i4li pro,e,lr, 4a&ird m5tlif nevro4 ,imptomlar v orqani4min normal ia&n3inin po4ulma, !lind t4a&r edir. 2on!ret olaraq" m&4 %u ,%%dn" Hreyd nevro4un %alca (daadoEr)s), yean) ,%%ini cin,i tl%atlarn normal 7dnmm,ind 37rrd !i" Hreyd !on,ep,iya,nn"ll5,u, %u mqam &lli! onun n 4if &i,,,i !imi q%ul edilir v" tari5n d" n o5 %u &i,, tnqid mru4

qal%. el !i" Hreyd mumiyytc" in,ann p,i5i t!amlnd ,e!,ual ,ferann (libido enerjisinin)rolunu la4molandan qat-qat artq drcd mtlqldirir !i" %unun da %el olmad v p,i5i determina,iya pro,e,ind cin,ifaliyytin (v on)n problemlrinin)rolunun &e d di3r fa!torlardan o5 olmad %u3n! p,i5olo3iya v

p,i5iatriyada qeyd-rt,i4 olaraq i,%at edili% (bax: ms/,Error: Reference source not founds/ 28-F0///).Naydaq ,a, m,ly. $adalanan fa4adan ,onra! mr&ld artq" %eyind!i !miyyt dyii!liyi 74nn

!eyfiyyt dyii!liyi mr&l,in qdm qoyur. el !i" v4iyytin t&l!li &dd atd mr&ld avtomati!olaraq 5ila,edici %lo!iratorlar i dr v orqani4m 74-74n m&v olmaq t&l!,indn qorumaq" 74nn

%alca idaredici orqan olan urun normal i a&n3ini %rpa etm! n e!,tremal td%irlr l atr. Hreyd %u%lo!iratorlar yerind m5tlif p,i5i mdafi me5ani4mlrini (in#ar, rasionalla4drma, proye#siya, s)blimasiya,v s/)37,trir. Snlarn faliyyti ntic,ind individ" ya %u &i,,i mumiyytc" ,ni !ild unudur v %4n&tta orqani4min cin,i fun!,iya, mvqqti dayanr (ansnn #i, ntisind insi s%erada psixi mn4lim'xtli% pozE)nl)(lar yaranr). Ta da 7dnm,i mm!n olmayan ,e!,ual ar4ular" i,t!lr" meyllr" &v,lr"

e&tira,lar v ,. 7dnm,i mm!n olan %ir %aqa formaya tran,forma,iya (Cs)blimasiyaD) olunaraq &minformatnda reali4 tapr. Hreyd %u ,onuncu variant yerind m5tlif %dii yaradcl" i5tiral" pefaliyytini v %. 37,trir.

ir ,74l" Hreyd &r %ir in,an faliyytinin motivi yerind tara4la meyl v da5ili 3r3inliyi a4altmaqc&dinin durduunu (omeostaz prinsipi)" &r %ir faliyytin %u v ya di3r formada in,ann 7dnmmi qalanm5tlif in,tin!tiv (irrasional) impul,larnn" ar4ularnn" &i,,lrinin ,imvoli!lmi" modifi!a,iyaya uramforma, olduunu iddia edir.

Faiy !imi qeyd ed! !i" %ir p,i5oterapevt !imi" Hreyd in,an p,i5i!a,nda m7vcud olan travmalar",indromlar a!ar edi%" onlar neytralladrman" malic etmyin d metodlarndan 3eni %&, edir. a!in

%i4im n" ll5,u, %u yu5arda i4a& etdiyimi4 mqamlar 5,u,i &miyyt !,% etdiyindn onlarn i4a&nalav va5t ayrmrq.

E!$!"! &O&LE1E 8SEQKLKRE3&Analiti! p,i5olo3iyann %ani,i 2.N.Tunq Hreydin li%idonu p,i5i ener6i !imi interpreta,iya etm,in"nevro4larn ,e!,ual mnli olduunu iddia etm,in" p,i5i!an !ompen,a,iya prin,ipi il ilyn qapalavtonom ,i,tem !imi tqdim etm,in v ,. etira4 edr!" in,an p,i5i!a,nda frdi qeyri-urili!dn ,avay" &md da&a drin %ir qatn + !olle!tiv qeyri-urili! m7vcud olduunu iddia edir. Tunqa 37r %u !olle!tiv qeyri-uriliyin m4mununu %ilava,it ma&id o%ye!ti olmayan" la!in traf almd!i proye!,iyalar va,it,ilqavranla %iln mum%ri il! o%ra4lar + ar5etiplr t!il edir" &an,lar !i" 74lrini da&a o5 m5tlifmifolo3iyalarda" ,imvoli!alarda v ,. %ru4 verir.

E!$!;! 2O6EDE67&L 8SEQKLKRE3&Adler v onun ardcllarnn qnatin 37r &r %ir faliyytin ,a,nda !amilli! ar4u,u v %una mane olan

#natamamlq !omple!,i' dayanr. Snlarn fi!rinc &r %ir !,d 4if d ol,a %u ar4u v !omple!, m7vcuddur.

Adler &r %ir !,d %unun meydana 5ma, me5ani4mini d i4a& edir: !7rp i!n 3c,4l! ,%%indndflrl !eirdiyi !7m!,i4li! &i,,lri" %ir qdr ,onra aild 74ndn %7y! v (ya) 74ndn !ii! qarda-%ac, il mna,i%td formalaan q,qanclq duyu,u" da&a ,onra !olle!tivd" cmiyytd &an,,a aci4liyin37r ra,tlad uur,u4luqlar v ,. Adler %u !omple!,in 74n 5,u,il qa%arq %ru4 verdiyi &allardan ayrca

%&, edir. Snun ver,iya,na 37r i!,t adamlarda %u !omple!, 74n 5,u,il qa%arq %ru4 verir: 2orlarndi3r &i,,iyyatlarnn &iper-in!iaf etm,i %una nmunlrdndir. ?a&i 5,iyytlrin d %ir o5unun lil olduutari5dn mlumdur (ms/, &omer, =/"yler G #or, 9etoven, Sial#ovs#i v b/ G #ar olm)4lar v s/). a!in o" %uver,iya,nn riv,ini %ir t!c fi4i!i lilli!l m&dudladrmr. Adler 37r" m,." crtdan%oyluluq danatamamlq !omple!,inin qa%arq meydana 5d ideal &aldr. er,iya,n ,a,landrmaq n o" %ir ,ram&ur ,r!rdlrin" o cmldn" $e4arn" ,3ndrin" apoleonun" Fitlerin" $talinin %oyunun *1/ ,m.-dn o5olmama,n (!vropa ''n b) ox ala( boy esab edilir)nmun 3tirir.

ir ,74l" Adler 37r 5,iyytin %ir ,fera,nn deforma,iya, di3r ,fera,nn f7vqlin!iaf il

!ompen,a,iya olunur" v ya i,tniln %ir ,ferada! f7vqlqa%iliyyt di3r &r &an,,a %ir ,ferada!,a defe!tin!ompen,a,iya forma,dr.

Adler 74 ,a,n fi4i!i q,urlardan %&, edirdi Snun ardcllar t!c fi4i!i deyil &m d p,i5i ,o,ial


13/157

fa!tlar toplamaqla Adlerin !on,ep,iya,n %ir n7v tamamladlar (ms/, =ambrazo G =an(e-"yxba)m nzriyysi,Silvermen G !yzen4tadt nzriyysi v b/). Snlar ,a,n diqqti %u fa!tn ,tn y7nldirdilr !i" %u 3n da&i!imi tannan 5,lrin %7y! !,riyyti:

!@ Ta p,i5i c&tdn 5,t olu%lar: m,." P*trarka5 Moly*r5 &lob*r5 Dosto*vski5 %sgndr5 S*.ar5apol*on+ epilep,iyadan8 QorR Sand5 Mik*llan/*lo5 Bayron5 t*+ p,i5opatiyadan8 Platon5 D*kart5 Paskal5y3ton5 &arad*y5 ant5 0m*rson5 Darvin5 i6*5 Sp*ns*r v b7+ i4ofreniyadan 4iyyt !i% v ya %ir%aaolaraq %u mq,dli 5,u,i 5,t5analarda malic olunu%lar (bax: 59s/ @0@H 124s/ FABH 143s/ 7B2///)8

2@ Ta &l o5 er!n yalarndan yetim qal%lar: m,." %7y3ton+ &l doulmamdan vvl" H7%7$*nin+&l !7rp i!n" (7$*ybnis + 1" -mboldt + =" 7op*rnik + *)" D7M*nd*l*y*v + *" apol*on + */"B*thov*n+ *1 yanda ata,n itiri% v ,. (tra%l bax:124s/ 7@I-7@8)8

;@ Ta da onlarn &yatnn il! illri v ya el %tn 7mrlri %u v ya di3r formada o5 ar !ei% (bax:b)rada, s/ 27).

ir ,74l" Adler v onun ardcllarnn qnatin 37r" i,tniln davran + %u v ya di3r formada in,anlarn74 natamamlqlarn tamamlamaq c&di v ya 4ifli!lrin qali% 3lm! ,yi il laqdardr.

E!$!! 5E/DEK4E&L-1LEM C43&OEu cryann yaradc, ?.Uot,on &l ()-ci ,rin vvllrindn %el mdda il 5 etmy %alad !i"

p,i5olo3iya ur fenomeni il deyil" davranla mul olmaldr. ?.Uot,ona" elc d" onun ardcllarna 37r

i,tniln n7v faliyyt 5arici ,timullara qar cava%lar ,il,il,indn ,avay 743 %ir ey deyil (rea#tivizmprinsipi). aqa ,74l" &r %ir faliyyt" m,t,na olaraq traf dnyann impul,larna qar orqani4min verdiyirti v rt,i4 refle!,lr !omple!,idir. ?.Uot,on %unu" ,onradan p,i5olo3iyada m&urlam aada! formullaifad etdi: $ + ;" yni !i" &r %ir rea!,iya mtlq &an,,a ,timuldan dour. ?.Uot,onun %u d,turu ,onradanonun ardcllar (llx's)s, "/*olmen, "/*ornday# v b/S#inner)trfindn %ir qdr t!milldirilr! aada!varianta ,alnd: $ + + ;. u aralq mr&l" %urada !nar dyinlrin d rola mali! olduunu 37,trirdi. ucryann n 37r!mli nmayndlrindn olan $!inner %u aralq mr&lnin ma&iyytini tam aaraq 37,trdi !i"i,tniln davran formaladran ,timullarn &am, &e d %ir-%irinin eyni olmay%" %ir-%irindn frqlnirlr.$!inner i!i n7v ,timul n7vn 37,trir: m7vcud v 374lniln ('midediln),timullar. n,an 74 evind oturar!nevin ,oyuq olduunu &i,, etdi!d dr&al qal5% ,o%an yandrr. !,in" i,ti olduunu 37rd!d ,o%an ,7ndrr"!ondi,ioneri qour v ,. u" traf dnyann %ir%aa t,irlrin qar in,ann verdiyi rea!,iyalardr. a!in &e d

%tn ,timullar &mi %u cr a!ar 37rnmy %ilr v in,an v ya %ir %aqa canl" &e %ir 5arici ,timul

olmadan da myyn addmlar ata" rea!,iyalar ver %ilr. M,ln" o5 va5t ola %ilir !i" in,an 74 i,tmdn d,&r te4dn 3cl yu5udan qal5r" i 3edir v i ryinc olma,a da %el" yen d a5ama qdr %u il mulolu%" a5am 3eri qaydr. onu yu5udan durmaa mc%ur edn olur" n d id %ann ,tnd duru% onuildn. ununla %el" o %unlar edir. M,l %ura,ndadr !i" %urada onu faliyyt t&ri! edn ,timullar onun&min %u davranlarndan vvl yo5" ,onra yerlir v o da %unlar 37rr" dr! edir. el !i" o ya5 %ilir !i"yu5udan tinli!l d ol,a duru% i 3etm, v ya 3edi% i 37rm, n itirr" 3edi% ilrini yerin yetirm!l nqa4anar: %unlar etmdi!d idn qovula %ilr" mvaci%i !,ilr" o da 74 n7v%,ind ona 5eyli lav pro%lemlr3tirr" etdi!d i, ail,inin" 74nn dolanacan tmin edr" %ir ,ra lav pro%lemlri &ll etm! n im!anqa4anar. $!inner %u i!i n7v ,timulun (yni, rea#siyan (aba(adan, yoxsa sonradan %ormala4dran stim)llarn)t7rtdiyi davranlar da %ir-%irindn frqlndirir v o" %u %irincini re,pondent" i!incini i, operand davranadlandrr. Adi &yatda in,ann li i,ti %ir ey to5unar!n qqr% lini !m,i" ,oyuq &avada titrm,i"acar!n yem! a5tarma, v ,. + %u birini" qar,na &an,,a mq,d qoyu% ona atmaq n can atma,"

5eyir5a& motivlrdn irli 3lr! !imdn, &an,,a %d 5%ri 3i4ltm,i" 7vladlarn pi, mllr 37rc4alandrma," ,iya,i m%ari4lr qoulma, v ,. + %u i#inin7v davranlara nmunlrdndir. Tni %u,onuncu &allarda in,an" qa%aqcadan iin ntic,ini 374 7nn 3tiri% &an,,a addm atr v ya ondan !inir.

E!$!T! /7M&OES1 8SEQKLKRE3&()-ci ,rin 1)-c illrind %ir qrup ameri!an p,i5oloqu" tannm ameri!an p,i5oloqu A%ra&am Ma,lounun

r&%rliyi il" p,i5oanali4 v %i&eviori4m alternativ olan &yataqa%il %ir n4riyy yaratma qar,na mq,dqoydu. Myyn mnada e!4i,,en,ial fl,fy ,a,lanan %u yeni cryan" ad !iln &r i!i p,i5olo6icryandan frqli olaraq" in,ann taleyinin &an,,a irra,ional &v,lrdn v ya traf dnyanndyi!nli!lrindn a,l olmay%" tam !ild in,ann 74 al v dnc,indn a,l olduunu iddia edirdi.#Fumani,t p,i5olo3iya' adlandrlan %u yeni cryana 37r" in,an faliyyt" onun da5ilind m7vcud olanm5tlif n7vl tl%atlar vadar edir. a!in in,an %u tl%atlar 7dm! yollarn ,em!d a4addr. aqa ,74l"

in,an #,eim a4adl'na mali!dir v mq,din &yata!em va,itlrini" me5ani4mini ,em! mqamnda oiradi %ir m5luqa evrilir" t%itin diqt,indn !nara 5r. A.Ma,lou in,anda adi %iolo6i tl%atlardan lav"&m d da&a ali tl%atlarn olduunu qeyd edir uraya in!iaf ar4u,u yeni ,timul a5tarlar 74nreali4


14/157

qa%iliyytini" poten,ialn nmayi etdirmy m&4 %u ,onuncular t&ri! edir. 5tiyari %ir faliyyt m&4 %utl%atdan meydana 5r.

E!$!U! DKL37SEKOEPMD,i5olo3iyada t!aml cryan deyiln %ir cryan da m7vcuddur !i" o da p,i5olo3iyada! %ir ,ra

pro%lemlr mumn %iolo3iyann t!aml prin,ipi a,pe!tindn cava% tapmaa c&d edir. u cryan + t%ii,em qanunlarna ,a,lan%" %tn in,anlarn qo&umluunu ,a, 37trn v in,an t%itinin univer,alln 7n

plana !n %ir n4riyydir. u cryan trfdarlarnn %a5larnn ,a,nda ?arvinin t!aml n4riyy,idayanr. Ba ?arvin d7vrndn %ri !,r %ioloqlar inanrlar !i" canl orqani4mlr milyon illr r4ind ,a qalmaqv 74 n,lini qoruyu% ,a5lamaq urunda rqa%t apar%lar. D,i5olo3iyada evolyu,ioni,tlr d %u ver,iyan in!iafetdirr! iddia edirlr !i" t%ii ,em" informa,iyann o cr qavrayna v %u cr davrana aparr" &an, !i"myyn raitd %u v di3r 3enlrin ,a5lanlma, v yaylma,na 5idmt edir (152s/ 22B)/ aqa ,74l"t%it o davran me5ani4mlrini d,t!lyir" mdafi edir" &an,lar !i" traf m&itin mn%it raitindn t!analaraq meydana 5m !on!ret n7vn 3enlrinin qorunu% ,a5lanlma, v yaylma,na 5idmt edir. u davrantipin meylli olmayan n7vlr 74 3enlrini %u3n! populya,iyaya qoruyu% ,a5lamaq an,na mali! olmay%lar(152s/ 22B)/!,in" yaamaq an,n artran 3enlr 4aman !edi!c da&a o5 nmayndlrd t&!im olunur(152s/ 2F@)/ traf m&itin t,irlri t!aml pro,e,ind formalam davran me5ani4mlri il qarlql

t,ird eynil fi4i!ada! ,rtnm qvv,i !imi faliyyt 37,trir (152s/ 22B)/B!amllr cin,lr ara,nda! frqlri d reprodu!tiv ,trate3iya %a5mndan i4a& edirlr: Snlarn fi!rinc"

t!aml" !iilri qadnda 3ncli! v ,alamlq" v demli" da&a ya5 reprodu!tiv poten,ial a5tarmaa v yaqiymtlndirmy meyllndirir. Nadn,a !iilrd da&a o5 qida l 3tirm! v m&afi4ili!" mdafiili!!imi 5,u,iyytlr a5tarmaa proqramladrr. u" qadnlarn ny 37r y!,! ,o,ial ,tatu,u olan !iiy r3etm! tenden,iya,n i4a& edir (152s/ A?I-A?8)/Teri 3lmi!n" n,ilverm ,imvolu olan qadn o%ra4nnTeni Eradan vvl!i W ,r qdr qdim dnyann &r yerind i%adt o%ye!ti olma, fa!t da" qdim tari5dnmlumdur (tv/CSpaeD, 7A/77/077B : A0)/

Snlarn fi!rinc" !iilrin da&a o5 ,e!,ual t%%,!arlq 37,trm,inin %alca ,%%i %undan i%artdir !i"!ii orta &e,a%la 74 7mr %oyu trillion ,permato4oid i,te&,al edir !i" %u da %iolo6i %a5mdan !, cin,in yumurtai,te&,alndan qat-qat ucu4 %aa 3lir. Nadn %ir d7l in!iaf etdiri%" ,onra da doulmu !7rpni qidalandrnca"!ii %ir o5 qadnlar mayalandraraq 74 3enlrini yaya %ilr. una 37r d" qadn trf-mqa%ilini ,alamlq v

per,pe!tivli! lamtlri ,a,nda ,er! 74 reprodu!tiv re,ur,larn o5 e&tiyatla 5rclyir. u 4aman !ii 74

3enlrini 3lc! n qoruyu% ,a5lamaq urunda di3r !iilrl rqa%t aparr. elli!l" t!amllrinfi!rinc" er!! cin, !miyyt" dii cin, i, !eyfiyyt can atr. B!amllr da&a ,onra e&timal edirlr !i" fi4i!ic&tdn dominant olan er!!lr dii cin,i da&a a,an l 3tirirlr v %u da 74 n7v%,ind n,ildn n,l!edi!c !ii aqre,,ivliyinin v dominantlnn artma,na 3tiri% 5ar%.

B!aml cryan %tn %unlara ,a,n proqno4ladrr !i" !iilr %di olaraq tminat v fi4i!i qorunmuolduqlarn 37,trmy ala, (ans #i, (adnlar tr%indn y'#s# (iymtlndirilir),qadnlar,a 74 n7v%,ind&mi !iilrin yannda 3nc v ,alam 37rnmy c&d ed,idirlr V &an, lamtlr !i" ya5 n,ilvermqa%iliyytinin lamtlridir.(152s/ 2?7)/

?evid a,, v onun lli m!dalarnn Pam%iyadan Av,traliyaya qdr" 1 qit v / adada" m5tlif irq"din ,iya,i ,i,tem"


15/157


16/157

e&tiyatnn,a artma,na 3tiri% 5arr. u tenden,iya" %ir mddt ,onra %tn %u pro,e,lrin ,piralvari 5tt 4ryenidn t!rar olunma,na 3tiri% 5arr.

E!"!E!"!MK1EDL4 5&46 5EPEM YO&1EMEPMK1EDL4 5&46 5EPEM YO&1EMEPelli!l" davran v dnclrin %alca determina,iya me5ani4mi %ard ma,ir elmin qnati %ard %u

qdr. u variantlardan &r %iri %u3ncn ne-ne ,naqdan !ei% yaamaq &ququ qa4ana %ili%di," demli"onlarda n i, var. >,tli! d !i" onlarn &e %irind qeyri-mntiqi olan el %ir c&t d yo5dur.

V4lynd %u ver,iyalardan &r %iri di3rlrinin in!ar 4rind qurulu%" &r %iri di3r qalanlarna alternativ!imi q%ul edilir, da" ,lin qal,a %i4 onlar ara,nda el %ir 4iddiyyt d 37rmr!. Fqiqt &arada,a %u,nanm variantlarn m5rcind v ya !om%ina,iya,ndadr v onlar &arada,a %ir-%irini tamamlayr. urada %i4d %unu m&4 %u cr q%ul ediri!

i4" me5ani,i,tlr" o cmldn" %i&eviori,tlr !imi q%ul ediri! !i" p,i5olo3iya indetermini,t %ir elm deyil vin,ann &r %ir davran" dnc,i !on!ret fa!torlar trfindn determinlir v %u redu!,iyada traf dnyannt,irlrinin rolu &e d a5rnc deyil. traf dnyann o5,ayl !ine,teti! (da#til v ya adi


17/157

3n ir,iyytin in,an &yatnda &r &an, formada,a rolu olduunu q%ul etmyn o5 a4 adam taplar. u%a5mdan in,ann i,tr fi4i!i" i,tr p,i5i v i,tr, d ,o,ial %ir varlq !imi formalama,nda rolu olan cmi ir,ifa!torlar aada! formada qrupladrmaq mm!ndr: ndividl %ir%aa !au4al ra%itli olan + a@ %tnin,anlara8 %@%tn canllara8 c@%tn %it!ilr8 v d@%tn varlqlara 5a, olan n mumi c&tlr. aqa ,74l"in,an n ali varlq !imi t!aml pill,ind 74ndn aada duran v onunla ir,i laqli %tn vvl!i varlqlarn&am,nn %alca atri%utlarn 3eneti! olaraq 74nd dayr !i" %u da %iolo3iya v ti%%d o5dan mlum olanfa!tdr. u ,rada %i4 ye3an olaraq %u !ateqoriyadan n ,a, %irini + individ onun n ya5n cdadlarndan" o

cmldn" valideynlrindn &an,,a lamtlrin !em,ini aid etmdi!. ,lind" %u fa!tor 3eneti! !odlarn7trldy n ,a, &lqdir. i4" ,adc olaraq" ona 37r onu ,adalanan ardcllqdan %ir qdr frqlndiriri! !i"%u fa!tor" onlar qdr univer,al deyil. el !i" yu5arda ,adalanan ardcllqda! &r %ir qrupun %tn lamtlri"&r %ir in,ana mtlq !ediyi &alda" valideyn v ya5n cdadlarn lamtlri" vvla" %tn in,anlara deyil" yaln4&r %ir !,in 74 7vladna" nv,in !eir" i#inisii," cdadn" o cmldn" valideynin &e d %tn lamti 747vladlarna !emir + yaln4 %4i,i !eir.

Ieneti! olaraq in,ana 74 valideynindn mtlq olaraq n va5t &an, lamtin !e %ilcyinidqiqldirm!" &lli! ma,ir ti%% v %iolo3iyaya n,i% olmay%. ?a&a doru,u" ,adc olaraq" pro%lemin ifratmr!!%liyi ,%%indn" %u m,l %ir qdr a4 maraq dourur. el !i" %u pro%lemi &ll edi%" !on!ret olaraqfilan adamn uana onun ata,ndan &an," ana,ndan &an, lamtlrin !ecyini dqiq tyin etm! nmilyonlarla" %l! d milyardlarla incli!lri &e,a%lay%" dqiq n4r almaq 3r!dir" m,ln" valideynlrin&r %irinin ya" aralarnda! ya frqi" %unun onlarn nenci ua olaca" uan mayaland 3ec onlarn &r

%irinin ayr-ayrlqda &an, &val-ru&iyyd olma," n il qidalanma, v ,." v i.a. !imi fa!torlar. Ftta3enomun deifr,i d" %u pro%lemi ,adldirmdi" !,in" m,lnin n qdr mr!!% olduunu a%37,trm!l olan midlri d qrd.

S !i qald" &r %ir !," ir,iyyt 4ncirinin ,adalanan o %iri &lqlrindn &an, atri%utlarn !em,in" %u %irqdr ,addir. ?a&a doru,u" i,tniln %ir ey ma!,imum mumilnd ,adlir. r,i 7trln !odlar da" in,anaqdr &r cr variantlarda !om%ina,iya olunaraq n univer,al %ir formaya 3li%. r,i olaraq 7trln di3ratri%utlar" o cmldn" 3eneti! informa,iyalar %ir !nara qoyaraq" ,a,n" 7trln %ir ne p,i5olo6iatri%utlardan %&, edcyi!:

Milliyytindn a,l olmayaraq &r &an,,a %ir crra& dnyann i,tniln %ir 7l!,inin !lini!a,nda id4li%" i,tniln milltdn olan 5,t 4rind ar5aynlqla crra&iyy mliyyat aparr v effe!tli ntic lded %ilir. Yn!i in,anlarn &am,nn anatomiya, ,tandart olaraq eynidir v crra&n in,titutda 7yrndi!lrid7vrdn %ri d in,an anatomiya,nda el %ir lav-d4li olunmay%. Taln4 frdi olaraq &r !,d mumi

normadan myyn yaynmalar ola %ilr !i" o da m5tlif onto3ene4 amillrin fle!tiv t,irinin ntic,idir.n,anlarn p,i5olo3iya, da %eldir. Snlarn &am, ,tandart olaraq eyni ,% ,i,temin" ,inir morfolo3iya,na

mali!dir" %u ,i,tem &amda eyni prin,ip 4r ilyir v fun!,iya, da &amda eynidir. Taln4 frqli t%ii v ,o,ialm&it in,anlarn %u mumi p,i5i anatomiya,na %ir-%irindn frqlnn myyn tri5lr lav edir !i" %unun,ay,ind d &r !, t!rar,4" %n4r,i4 %ir dnyaya evrilir.

E!"!$!$! 8 SEQKLKZE 7OED4S&LEL4 :

E!"!$!$!$! .i+ioloji universalilr:

(AQS23312O S1&12 .2P2KLKZ2 (SKM&12) Q&4&142S12&SE):Hi4iolo6i %a5mdan t!c in,an yo5" &ttadi3r !,r canllar n d mumi olan 5,u,iyyt ondan i%artdir !i" %u ,ferada &r %ir rea!,iya" 3eneti! yadda v,inirlr t,ir edn !on!ret 5arici ,timullar trfindn 3enera,iya etdirilir. Elc d" &r %ir !on!ret ,timul" rt,i4refle!,lr v ya in,tin!tlr prin,ipin uyun olaraq" !on!ret rea!,iyalar dourur8

E!"!$!$!"! mosional universalilr:

(AQS23312O S1&12 MKS2KO&L (8S2QKMK1K4) Q&4&142S12&SE): ("!$)Emo,iyalar" ,a,n %eyinin,a yarm!r,inin" %dnin ,ol 4alarnn v %e ,a," iyirmiy ya5n !7m!i &i,, !anallarnn faliyyti illaqdardr8 Horma v atri%utlarn" o cmldn" melodiyalarn" pey4a6larn" aromatlarn v ,. qavray v t&lili ilmul olur8 Bam" 5oli,ti!" ,inteti!" eyni4amanl v !omple!, !odladrma prin,ipi 4r ilyir8 dii" intuitiv" !on!ret"o%ra4l tf!!rn ,a,nda dayanr8 nforma,iyalarn vvl v ,onuna 5,u,i rea!,iya verir v ,.: ("!") Haliyytie!,,entri!dir" yni %eyin 3ln ,iqnallar ara,nda onun n dominant olan yo5dur + &am,na rea!,iya verir8;n3arn3" dyi!n" dinami!" yarmq ,iqnallarn qavray il laqdardr" !,in" monotonlua" ,tati!liy" d7vriliy"ra,ionalla rea!,iya vermir8 ;ea!,iya, ani olur" yni ,rtc intelle!ti ,tlyir8 Eydeti! yadda v eydeti! pro,e,lrllaqdardr8 v ,.

E!"!$!$!;! 2ntelletual universalilr:

(AQS23312O S1&12 2O1LL17&L (KYO212D) Q&4&142S12&SE): (;!$)ntelle!t" ,a,n %eyinin ,olyarm!r,inin v orqani4min ,a 4alarnn faliyyti il laqdardr8 M4mun" ,tru!tur v mna,i%tlrin qavray v

t&lili il mul olur8 ?i,!ret" ardcl" differen,ial !odladrma prin,ipi 4r" informa,iyan determini,t-!ateqorialmna,i%tlr ayraraq ilyir8 >mumildirm v ra,ionalladrmann" %aqa ,74l" mcrrd tf!!rn ,a,ndadayanr. ,..8 (;!") Haliyyti !on,entri!dir" yni diqqt mr!4indn !nar (peri%eri#) informa,iyalar" %undan,avay paralel ,iqnallar v dilemman rn3arn3liyi dinami!liyi t!rarlanmayan &al v pro,e,lri minimal 7mr


18/157

&r %ir yeni ,timula !7!lnm! n ona myyn va5t limiti 3r!dir8 Warici fi4i!i t,irlrin anormal" emo,iyalarne!,tremum (ma#sim)m rin v ma#sim)m s'st) &ddind 74 faliyytini dayandrr8 B&tlur yolunda #,en4or'(s'z, #lapan) fun!,iya, dayr8 A,,o,iativ (mnemotexni#i)yadda v pro,e,lrl laqdardr8 Haliyyti m5tlif!imyvi preparatlar (bax: 2-i iss, C>sixotrop preparatlarD bl'm'n G b)rada, s/92) va,it,il a!tivldirili%"pa,,ivldiril %ilir" v ,. (lav olara( bax: b)rada, s/ 63-65v ondan sonraya)

E!"!$!$!! 2radi universalilr:

(AQS23312O S1&12 24&62 (DK&12D) Q&4&142S12&SE):rad + &r i!i %eyin yarm!r,inin %ir3faliyytinin ntic,i olu%" fun!,iya, #u,tanov!a'lar" vrdilr" tran,ferlr" ,tereotiplr" p,i5i !omple!,lr" mq,d

qradiyentlri" ,o,ial inqi%i,iya v fa,ilita,iyalar v ,. trfindn tn4imlnir8 ,*.

unlar &r %ir in,ana 3eneti! olaraq 7trln ,a, fun!,iyalardr. V4lynd %unlar %a %eyinyarm!rlrinin fun!,ional a,immetriya, il laqdar &allardr. el !i" %unlardan birinisi+ qeyri-uri ,ferail" i#inisi+ ,a" ''n's'+ ,ol %eyin yarm!r,inin fun!,iya, il" v n&ayt" drd'n's'+ &r i!i %eyinyarm!r,inin fun!,iya,nn !om%inativ faliyyti il laqdardr.

a!in %u &l &am, deyil. $adalananlar %irli!d in,ann qa%iliyytlr ,fera,n t!il edir. Fr %ir fun!,iyaener6i i,raf &e,a%na %aa 3ldiyindn i, ,adalanan qa%iliyytlrin mtmadi olaraq ener6i il tc&i4 edilm,i4rurti ortaya 5r. u fun!,iyan i, in,ann &min qa%iliyytlri il !orrelyativ ra%itd olan tl%atlar %lo!uyerin yetirir.

u tl%atlara,a aiddir:

E!"!$!"! 8 SEQKLKZE 1L5&1L&4E!"!$!"!$! .i+ioloji tlbatlar:

u !ateqoriyaya aiddir: !@V4 m7vcudluunu qoruyu% ,a5lamaq (yni insann (idaya, avaya, s)ya, y)x)ya v s/ olantlbatlar/ &anslarn #i, dnilmmsi G individin bir bioloji varl( #imi z mv)dl)E)n) dayandrmasna G l'm'n

sbb ol)r)Hv 74n%n4rlri yaratmaq (yni insi tlbat G anslarn #i dnilmmsi nv'n bir pop)lyasiya #imimvin tirib xarr)!imi Hreydin &min o ero, tl%atlarX

E!"!$!"!"! mosional tlbatlar:

n,ann nfu4a" &7rmt" n,iyyt" mumn 5o t,,rat almaa olan tl%atlar. unlarn 7dnilmm,i + ,%ipo4unlua" 4e&ni" iradi deqrada,iyaya" in,ann 74ninam" &yatauyunlama v ,. !imi qa%iliyytlrinin4iflm,in" itm,in v ,. 3tiri% 5arr8

E!"!$!"!;! 2ntelletual tlbatlar:

4ri tl%atlar olu%" in,an 7yrnmy ,7vq edir. u" in,ana 74 t&l!,i4liyi" min-amanl v ,. n vaci%dir.B,adf + me5ani4mi %ilinmyn qanunauyunluqdur. Mlumatl 5,lrin &yat la%irintind a4maq" %drm!e&timal da&a a4dr" nin!i" mlumat,4 5,lrin8

E!"!$!"!! 2radi tlbatlar:

my" idmana" yaradcla" %t7vl!d fi4i!i v 4e&ni a!tivliy aid olan pra!ti! tl%atlardr. ir%aa olaraq frdin74nifad" 74nreali4" dolay, il i, orqani4md 3edn fi4i!i-!imyvi pro,e,lrin tempini ,timulladrmaqfun!,iya, dayr.

unlar &r %ir in,ana 3eneti! olaraq 7trln univer,al qa%iliyyt v tl%atlar olu% 5,iyytin p,i5olo6i,tru!turunu t!il edir. a!in %u 7trlm real yo5" virtual v ya poten,ial formada %a verir. el !i" onto3ene4(irsi, sosial, tbii-%izi#i, sit)ativ v s/) fa!torlarn t,irindn a,l olaraq ayr-ayr in,anlarda onlarn a!tivli!drc,i v &r %irinin il! diapa4onu %ir-%irindn !,!in frqli olmu olur !i" %u da in,anlar ara,nda! m7vcudolan temperament v 5ara!ter frqlrinin %alca ,%%idir( (b) %r(lrin sbbi elmd, adtn bir ba4(a

%a#torlarla la(lndirilir #i, biz b)n)nla baEl iza etdiyimiz mv(ed old)E)m)zdan onlar (b)l etmiri#).

E!"!"! 15E1 &MELL4E

u fa!torlar yarmqrupunun,a ma&iyyti in,ann doulduu v &tta ana %tnin ddy andan eti%arnra,tlad fi4i!i t,irlrin onun p,i5i!a v fi4iolo3iya,nn formalama,nda oynad rolu 5ara!teri4 edir. ufa!torlar aada! !imi t,nif etm! mm!ndr:

E!"!"!$! 50r>lrin tsirlri

iliri! !i" %urada #%rc' ,74n ra,t 3ldi!d" %4i a!ademi! ,til trfdarlarnda" 7tri d ol,a %i4im%armi4d" n i, %ir qdr qeyri-ciddi t,vvr meydana 5d. ununla %el" %i4 %u termini ildiri! v&qiqtd d" %rclrin yerd!i &yata" &r %ir in,ann taleyin mtlq t,ir 37,trdiyini q%ul ediri!.

Arqumentlrimi4, aada!lardan i%artdir:Mlumdur !i" a,trolo3iya &r %ir in,ann taleyini onun doum v &tta ana %tnin il! ddy anlalaqlndirir. M,lnin di3r trflrini" o cmldn" ,pe!ulya,iya trflrini %ir !nara qoyaraq" %i4 d m&4


19/157

5ara!teri &e va5t eyni ola %ilm4. !,in" frqli %rc altnda doulanlarla mqayi,d eyni %ir %rc altndadoulan in,anlarn 5ara!terlri ara,nda o5lu ,ayda o5arlq ola %ilr. y 37rL

M,l %ura,ndadr !i" %urada in,ann %ir%aa olaraq &an, mifi! %rc iar,i altnda doulma, yo5"%ilava,it doum annn &an, f,l t,adf etm,i m,l,i 5,u,i &miyyt !,% edir. el !i" &e d qaynda dnyaya 374 aan in,anla yayda doulan in,ann ana %tnind in!u%a,iya !em d7vr eyni deyil v %u

%el olmadndan" onlarn" %el deyil," %n7vr,i d" %aqa-%aqa !rpiclrdn (vitamin, mineral v s/-dn)&7rlr" p,i5i!a, anann tamam frqli m7v,mlrd!i &val-ru&iyy,i" fi4iolo3iya, anann &min f,illr

uyun qida ra,ionu ,a,nda formalar v ,. Tni" ana %tnind olduu mddtd t%it anann orqani4miva,it,il f,l uyun qida ra,ionu" orqani4min ener3eti! ritmi" v ,. forma,nda individin 3lc! %iolo6i vp,i5olo6i parametrlrinin formalama,na t,ir 37,trir.

M&4 %u ,%%dn" olaq %rc altnda doulan in,anlarla #q4 %rc' altnda dnyaya 374 aan in,anlarni,tr fi4iolo6i v i,tr, d" emo,ional" intelle!tual v iradi c&tdn %iri-%irindn frqlnm,i mi,ti!li! yo5" adi

%iolo6i 4rurtdn irli 3ln qanunauyunluqdur.urada ye3an olaraq %ir eyi qeyd ed! !i" adtn #%rc' m,l,inin ley&in 5anlar" ona qar ,a,n

!i4lri nmun 37,trirlr !i" onlar eyni 3nd" eyni ,aatda doulmalarna %a5mayaraq" %4n ola %ilir !i"3lc!d !i4lrdn biri+ %7y! %ir alim" i#inisii, + cinayt!ar ola %ilir. u fa!tn ,a,,4l ondan i%artdir!i" %i4 &e d demiri! !i" in,ann taleyini %ir t!c n 4aman doulma, myyn edir. urada o5lu fa!torlar roloynayr !i" n 4aman doulmaq %unlardan %iridir. ?oulandan ,onra" &tta i!i !i4 qardadan da %iri mn%it"di3ri qeyri-mn%it ,o,ial m&it dr, onlarn artq orta yalarnda %ir-%irindn yerl 37y qdr frqlnn

5,iyyt evrilm,i qalma4dr.E!"!"!"! Corafi fatorlar

3oEra%i %a#torlar ,ra,na in,ann &an, iqlim quranda doulma,nn onun intelle!t v 5ara!terininformalama,nda oynad rolu ,ciyylndirir. Afri!a il $i%irin ener3eti! ritmi" atmo,fer ,tru!turu" ,ey,mi! vmeteorolo6i 5ara!teri" r4aq eidi v ,." t%ii !i" eyni deyil" &l &avann &rartini demiri!. urada u4unmddt yaayan in,an,a" t%ii olaraq %u rait adapta,iya olmaldr + fqt" traf m&itl &armoniya yarada

%ilmyn i,tniln varlq 7lm m&!umdur. ?eyiln adapta,iya i," orqani4mi" &r %ir frqli &al n" 74 p,i5iv fi4iolo6i im!anlarn %ir %aqa formada ,fr%r etmy" tamam %aqa-%aqa formal ,timullara !7!lnmyvadar edir. u i, %eyin re,ur,larnn tamam %aqa-%aqa formalarda ,fr%r olunma," t!il olunma," p,i5iener6inin frqli nvanlar 4r %7ldrlm,i dem!dir. tn %unlar i, el-%el ey deyil. ticd" nin!iAfri!a il Avropada yaayan in,anlarn" &tta eyni %ir !ndin frqli trflrind yaayan in,anlarn da 5ara!teri

%ir-%irindn frqli olmu olur + fqt" !ndin %u trfi %ir %aqa" o %iri trfi i, tamam %aqa %ulaqdan ,u i%ilr.

E!"!;! SKSE&L &MELL4CC.2@Sosial %a#torlar" in,ann doulu% %7ydy v ya m5tlif va5tlarda tma,da olduu ,o,ial ,i,temin

in,ann %ir 5,iyyt !imi formalama,na 37,trdiyi t,iri 5ara!teri4 edir. u q%ildn olan fa!torlarn 74nd %ir ne qrupa ayrmaq olar:=o#al v (lobal,o,ial fa!torlar.

E!"!;!$! Loal sosial determinantlar=o#al sosial %a#torlar,ra,na i!itrfli mna,i%tlrd di3r in,anlarn norma v dyrlrinin in,ana 37,trdiyi t,irlr

aiddir. Ail" i yeri" m!t%" qo&um v qonularla n,iyyt v %. %u q%il t,irlrin %alca mn%yidir. u mna,i%tlrdtrfda olan ayr-ayr individlrin &r %irinin &yat tcr%,i" &yata %a5" ,u%ye!tiv norma v dyrlr ,i,temi v ,.di3rlri il eyni olmadndan onlarn &r %irindn !en ,irayt" qalan rftar vrdii" n,iyyt modeli" t,,rat" !omple!,v #u,tanov!a'lar da %ir-%irinin eyni olmur. mun n" m,." &r %ir !,in il! n,iyyt trfda olan valideynlr" %ir

trfdn 74 5ara!ter v davranlar il uaqlar n tqlid modeli fun!,iya, dayr" di3r trfdn onlarn ,u%ye!tivnorma v dyrlr ,i,temi c4a v m!afat me5ani4mlri va,it,il t4a&r edr! uaqlarn &yata %a5nda" !omple!, v#u,tanov!a'larnn formalama,nda" ,o,ial oriyenta,iyalarnda %di i4 %ura5r v ,.

E!"!;!"! Ylobal sosial determinantlarPlobal sosial determinantlar ,ra,na i, %t7vl!d yaad cmiyytin" 4v olduu ,o,ial ,eqmentin in,ana

37,trdiyi t,irlr aiddir. V4nn ,i,temli ,tru!turu v dqiq v4if %7l3, il 4vlrinin qvv,ini tamamlayan"!oordina,iya edn v va&id mq,d fo!u,layan cmiyytlr" ro%in4onluqla mqayi,d" yaamaq urunda m%ari4ninda&a lverili ,ulu !imi 74n t,diqlyi%" in,anlarn %iolo6i m7vcudluunu ,ortala,a da" di3r trfdn ,o,ial tara4lq v,fr%rli! mq,din 5idmt edn m!llfiyytlri" normalar" qaydalar" ya,aqlar" ta%ular v ,. va,it,il onlarna4adln lindn alr" davranlarn reqlamentldirir" faliyytlrini qli% ,alr" t%ii p,i5i ,imalarn m&v edir" onlarn,ima,nda 74nn mi!ro-o%ra4n formaladrr. V4 d frqli cmiyytlr 74 4vlri n frqli davran normalarn"%ir3yaay ,tillrini dominant q%ul edi%" frqli rftarlar ya,aqladndan" &minin &r %ir !on!ret ,o,ial ,eqment (ir(i,irsi, dini, milli v s/ (r)p)yaln4 onun 74n 5a, olan tipi! &an,,a ,tre,, v ya !onfli!t ,itua,iyalara v %unlar &ll etm!n yaln4 %u ,eqmentd mq%ul &e,a% olunan forma v va,itlr toplumuna mali! olduundan" %tn %unlar ,on nticdayr-ayr cmiyytlrin onto3ene4 4mind" 74nm5,u, frqli dyrlrinin" etalonlarnn" mnvi atmo,ferinin"

p,i5olo3iya,nn" #u,tanov!a'larnn" 5ara!teri! p,i5i rudimentlrinin" uni!al rftar v dnc modelinin v ,. meydana3lm,in" %ir cmiyyt 4vlrinin %a5larnn" 47vqlrinin" #u,tanov!a'larnn" meyarlarnn di3rlrinin!indnfrqlnm,in v ,. ,%% olur. u normalar" qaydalar" ya,aqlar" imperativlr, t%itdn domay%" in,an t5yylnnm&,ulu olduundan" onlar %u cmiyytlrin 4vlrind myyn va5ta qdr p,i5i di,&armoniyann" myyn va5tdan


20/157

imprintinq v interye!,iyalarda" affilia,iya v ,tratifi!a,iyalarda" ,o,io3ene4lrd" mra,imlrd v ,. yaadndan" indiyqdr 7lmyi% v o5 e&timal !i" &l ne ,r d 74 m7vcudluunu qoruyu% ,a5layacaq. ir ,74l" &r !,in dnya37r"&yata %a5" 47vq" 5ara!teri v ,." di3r fa!torlarla yana" mn,u% olduu dinin" irqin" ir,in" ,infin" milltin v ,.-in(m'xtsr olara(, daxil old)E) sosial m'itin)t,iri altnda" onunla qarlql mna,i%td formalar !i" %u %a5mdan" &r!, 7ln qdr dnyaya 74 milli" dini" irqi" ir,i" cin,i" ,infi" ,iya,i v ,. eynyindn %a5r (CSosial tlimD ryannnmv(eyi b)rada b) bndl 'st-'st d'4'r)7H 5,iyytin ,o,ial ,tru!turunu + in,anlarn irqi" ir,i" cin,i" dini" milli" ,infi"m&lli v ,. !imi mn,u%iyyti t!il edir.

Tu5arda deyildiyi !imi &r %ir !, 74 valideynlrinin %iolo6i 3enlri il yana &m d 74 d7vrnn vcmiyytinin ,o,ial 3enlrinin dayc,dr. >mumi mdni dyrlr" mumi pe" mumi ,infi mn,u%iyyt"

mumi e!olo6i pro%lem" mumi tari5i yol v ,. 3ec-te4 in,anlarda o5ar p,i5olo3iyalar yaratd %u3n! elmda!,iom !imi q%ul edilir. D,i5olo3iyada &l *=)1-c ildn U.$amner trfindn da5il edilmi #etno,entri4m'adl %ir termin d m7vcuddur !i" %u da %aqalarnn davrann 74 mdniyyti pri4ma,ndan qavramaq"interpreta,iya etm! tmayln deyilir. U.$amner 37r" in,anlarn tf!!rnd 74 qrupunu ierar5iyann4irv,ind yerldiri% di3r qruplar aada 37rm! v %unun ntic,i olaraq i, 74 qrupunun ,tandartlarn

%aqa qruplarn qiymtlndirilm,ind meyar !imi i,tifad etm! tmayl m7vcuddur. Fr %ir mdniyyt#dnyann mn4r,i' deyiln reall qavramaq n 74 4vlrin frqli !oqnitiv matrit,a verir !i" %ununntic,i olaraq" real dnyann mn4r,i ayr-ayr mdniyytlr pri4ma,nda %ir-%irindn !,!in frqli !ild37rnm olur. tn %u ,%%lrdn" ayr-ayr ,o,ial qruplarnn p,i5olo3iya,na a4-o5 %ld olmaq vm5tlif adamlarla n,iyytd onlarn &min %u ,o,ial 5ara!teri,ti!a,n mtlq n4r almaq &qiqi #ql%m&ndi,i' olmaq iinin 4ruri elementlrindndir. un,u4 n,iyyt + dni4 orta,nda 5rit,i4 v !ompa,,4oriyenta,iya a5tarmaq !imi %ir eydir.

E!"!;!;! Sosial 'ruplarn tiplri

$o,ial qruplar dedi!d &an,,a a,pe!tdn o5ar lamtlri olan in,an toplular n4rd tutulur. %uin,anlarn,a &e d eyni m!an v 4amanda yaama, mtlq 4ruri deyil. Aada ,o,ial qruplarn m5tlif

parametrlr ,a,nda aparlan %4i t,nifatlar ,adalanr:

*@ Fcmin 37r: %7y!" orta" !ii! v mi!roqruplar8

(@ ctimai ,tatu,una 37r: formal (rsmi)v qeyri-formal ((eyri-rsmi)H


21/157

verm! da&a o5 5a,dr. 2iilr 74 &m,7&%tlri il ,a,n i" idman" ictimai pro%lemlr v ,. %ard" qadnlar,a + 74pro%lemlri" &yatlar v ,. %ard da&a intim ,7&%t aparrlar.

Aild qadnlar 74 &yat yoldalarna da&a o5 emo,ional d,t! 37,tr,lr d" %unun mqa%ilind ondan &e va5tdrin emo,ional ya5nlq 37rmdi!lrindn ('n#i #i4ilrd, 'm)miyyt, bel iss %itrn yoxd)r) myu, olur" %elya5nl 74 rfiq v qo&umlarndan a5tarr" ya5ud da 74 almlrin qaplrlar (lbtt #i, C(isasl(D mv(eyit)tm)rlarsa).

ctimai &yatda + !iilri mq,din ld edilm,i maraqlandrd &alda" qadnlar n + m!dalq pro,e,inin 74da&a 7nmli olur.

Fminin" rn3arn3 m&%%t macralarnda + qadnlar %irinci n7v%d ail qurmaq" 74n daimi ar5a" 3cl veti%arl do,t tapmaq maraqlandrd &alda" !iilr n %u mcaralar o5 va5t &yat tcr%,i toplamaq" 74nt,diq" %ir,ra &alda i," 74 cin,i tl%atn 7dm! v ,. n &miyyt !,% edir.

$adalanan a,pe!td aada! qanunauyunluqlar da" 5,u,i &miyytlidir.T!,! mlumatl v t&,illi qadnlar i,tr 74 cin,i v i,tr, d !, cin, yannda el %7y! cl%edici t,ir mali!

olmurlar. Fr i!i cin, onlarla !onta!t n i, o5 a4 47vql %ir i !imi q%ul edir. Snlar &tta 74 ,a&lrind tannmmt5,,i, ol,alar da %el" tanlar onlara n,iyyt trf-mqa%ili !imi %aqalarndan da&a a4 &rart v canyananlqnmayi etdirirlr. 2iilr, %el qadnlar da&a a4 ,e!,uall v cl%ediciliyi olan tip !imi q%ul edirlr.

Fminin i#inim,l %ard: Eyni %ir qrupdan" pe ,a&,indn" !olle!tivdn v ,. olan qadn v !ii %ir-%iri nda&a a4 cl%edici v qeyri-adi t,ir %alaya %ilirlr. 2iilrin t,vvrn 37r ]]yadRR qadnlar da&a o5 4ruri qadn!eyfiyytlrin (ms/, lti%li#, (ayE#e4li#, m'layimli#, meribanl(, oyna(l(, 'lr'zl'l'#, ta#tll( v s/ #imi)mali!dirlr"nin!i ]]74RR qadnlar. ]]V4RR qadnlar aydndr" !iilr n, qadnda vaci% olan + onlarn ]]anlalma4ldrRR.

unlar o5 3eni a,pe!td qadn v !ii d,t-5ttini %ir-%irindn frqlndirn n mumi tenden,iyalar idi. Indli!&yatda o5 te4-te4 %unlardan i,ti,nalara ra,t 3lm! mm!n ol,a da" mumi &alda" %u i,ti,nalarn ,ay qadn v !ii ,,iara,nda! frqlrdn o qdr d o5 deyil v %u !,li! %ir yerd mumi fl,fi taml yaradr. (la(dar mvz)lar bardbax: b)rada, s/ 34, 34///)

Aada %ir ,ra ,a&lrd!i frqlr ayrca olaraq n4rdn !eirilir:

!@ ('EIGDLEM') M"S4(%$$%[5&\LELEY:A9-da qay!eli! v &imaydarlq tl% edn ,a& iilrinin (ms/, sosial sa i4ilrinin, m'llimlrin,

trbiyilrin, (yy)mlarn v s/) !,riyyti qadnlardr (!zrbayanda da b)n)n bel old)E)n) y(in etm# ''n, elbiliri#, el iddi statisti# #al#)lyasiyaya etiya yoxd)r). Nadnlar da&a o5 alamaa v 74 yaantlar %ard %aqalarnadanmaa da&a o5 meyllidirlr M&4 %u fa!t i,tr qadn v i,tr,d !iilrin n4rind qadnla do,tluun !ii ildo,tluqdan da&a ya5n ola %ildiyini demy ,a, verir (R)bin 78IA, Sapadin 78II)" Nadnlar trafda!larn emo,iyalarn!iilrl mqayi,d da&a ya5 ,e4ir" anlayr v ya deifr edirlr. Nadn v !iinin qeyri-ver%al lamtlr qar&i,,iyyatlln yo5lamaq mq,dil !eiriln *(/ e!,perimentin ntic,ini anali4 edr! A9 alimlri ()dit &all 78I?)%u qnat 3li% !i" qadnlar &tta ,74,4 %el qar trfin fi!irlrini onlarn 4 ifadlrin ,a,n da&a ya5 anlayr. ufa!t !drli v n v4iyytlr qadnlarn !iilrl mqayi,d ny 37r da&a o5 emo,ional rea!,iya vermlri fa!tni4a& edir (rossman J Tood G 788F, Spreer J Sedi#ides G 788F, Stoppard J r)y 788F). Mna,i%tlrd !iilr +m,lnin 74n" qadnlar,a + in,anlarara, mna,i%t da&a o5 diqqt verirlr (


22/157

d (&endri# 78II, Kenri# 78IB)/!,r &eyvanlarn da er!! cin,i" 74 in,an &mcin,i !imi" ,e!,ual planda da&a inad!ardr v trfdan !imliyi

m,l,ind (yni tr%da4 tapma(da)da&a a4 frqin varr (&inde/ 78I?)(152s/ 2FA)/

E!"!;!!"! Milltlrin psixolo9iyas

u3n! 3nd milltlrin p,i5olo3iya, il p,i5olo3iyann #etni! p,i5olo3iya' adlanan 5,u,i %7lm,i mul olur.l!in mr&ld + m5tlif 5alqlarn mnvi-mdni 5,u,iyytlrini 7yrnm! mq,dil meydana 5an %u p,i5olo3iya,a&,inin" WCW ,rin i!inci yar,ndan %alayaraq il! mumi terminlri meydana 5maa %alayr: #5alqlarnp,i5olo3iya,'" #milli 5ara!ter'" #milli ru&'" &tta #etni! (etno(ra%i#)p,i5olo3iya' (Ribo */ G 7II@)v ,. !imi. unlaraparalel olaraq etnop,i5olo3iyann n4dind fl,fi-p,i5olo6i 5tt d in!iaf edir (V/Wteyntal, M/=asar)s, X/X)ndt, P/=ebonv b/). >mumi olaraq" &min d7vr n ,a, tdqiqat metodu + dild" adt-nnlrd" ,atirlrd" %ir ,74l" m5tlif5alqlarn mnvi &yatnda in,ani ru&larn t4a&rnn anali4indn i%art idi. u3n! 3nd etnop,i5olo3iya + ayrcaindivid v ya in,an qruplarnn etni! v mdni mn,u%iyyti il laqdar olan" uri v qeyri-uri ,viyyd t4a&r ednm5tlif p,i5olo6i 5,u,iyytlri 7yrnn p,i5olo3iya %7lm,i !imi tannr (bax: 131s/ A2B).

WW ,rin mumi olaraq" %u3n! 3nd etni! p,i5olo3iya m5tlif millt v mdniyytlr ara,nda &ddn artq o5lu o5arlqv frq myynldiri%. M,ln" %el mumili!lrdn n m&uru %tn tip cmiyytlrd in%ridinq (insest)&adi,,inin"yni o5 ya5n qan qo&umlarnn %ir-%iri il cin,i ya5nlnn qadaan edilm,idir. ,ti,na,4 olaraq %tn cmiyytlrdvalideynlr 74 7vladlar il &minin qarda %ac il cin,i laqy 3irmir. a5mayaraq !i" %u qayda i,tniln mdniyytdv milltd o5 te4-te4 po4ulma, &allarna ra,t 3lm! mm!ndr. Fr &alda" norma %tn milltlr n 74univer,alln qoruyu% ,a5layr: Fe %ir cmiyyt in%ridinq &adi,ni tqdir etmir (131s/ 2FB). Faiy !imi qeyd ed! !i"%otani!ada eyni !7!dn olan %it!ilrin arpa4lama,nn 4iyanll &l WW ,rin vvllrindn mlumdur. n,anlarara,nda tali,,amiya 5,tliyinin %alca ,%%inin, ya5n qan qo&umlar ara,nda! ni3a& olduu %u3n! 3nd ti%%dmlumdur


23/157

+ Nrup ierar5iya,nda in,anlarn ,tatu,u il maraqlanmal8

+ V4 ,o,ial v4iyytini vurulamaq8

olletivist individualist mdniyytd olarn:

+ ,tdiyin eyi ,r%,t !ild tnqid etm!8

+ ?r&al ,a, m,ly !emli8

+ V4 %acarq v qa%iliyytini nmayi etdirmli8

+ Fm,7&%tin ,o,ial v4iyytin v %u v ya di3r qrupa mn,u%luuna deyil" 5,i !eyfiyytlrin %7y! &miyytvermli v ,. (131s/ 2A2)X

10r milltlrinin psixolo9iyas bard:

Tu5arda! %7lmd ,adalananlar Avropa alimlrinin m5tlif milltlr verdiyi mumi 5ara!teri,ti!alar idi.u !onte!,tdn" onlar tr! 5alqlarnn da milli p,i5olo3iya,n 5ara!teri4 edirlr. a!in u4aq avropallarn %uanali4i" onlarn yad p,i5olo3iyalar ,%%indn" &e va5t tr!lrin %tn m4iyytlrini" onlarn p,i5olo3iyannincli!lrini &at ed %ilm4. M&4 %u ,%%dn" %urada tr! 5alqlarnn milli p,i5olo3iya,na da5ildn %irn4r ,almaa alrq:

$a!it o!eandan Atlanti! o!eana qdr u4anan %ir ra4id qa4anlan tari5i ql%lr tr! 5alqlarnda tari5npatolo6i #]]EqoRR-,entri!' %ir p,i5olo3iya" milli 5ara!ter formaladr% !i" o da %u 5alqlarda aada!,pe,ifi!alarn meydana 3lm,i il nticlni%:

M,%t !ateqoriyadan olanlar:

a@ Mrdli, >n9avrli (b) xal(larn z milli terminoloiyas il i%ad ol)nsa G rli# v ya rnli#) p,i5olo3iya,: l!d7vrlrd &an,,a %a&adurlarn nmun,i tim,alnda" da&a ,onra &an,,a yrlr rf,ind formalaan v mumili!d"deyiln &min ql%lrin ,%% v ntic,i !imi meydana 5an %u milli 5ara!ter" ,onra! mr&llrd artq ,o,ialnormalar trfindn t,%it olunaraq" mifolo3iya" ,atir v ,. va,it,il milli ura &!! olundu" onun ,a, !omponentinevrildi. Br! 5alqlarnn fol!lorunu q&rmanlq epopeyalarnn %ana 37trm,i %u !ateqoriyadandr. ?nyann %iro5 5alqlarnn taleyind" mitind" milli 5ara!terind tr! rnliyi v4olunma4 i4lr %ura5%. M&ur Yin ,ddi"inlilrin &ratla qidalanma," ermnilrin yaltaq" fa&i5ana v terrori,t %ir millt olma, v %. m&4 tr!q&rmaniliyinin %u cr i4lrindndir + %unlarn &r %iri yaamaq urunda m%ari4d tr! q&rmaniliyin qar&min 5alqlarn 74nm5,u, tari5i rea!,iya (z'n'm'da%i, v ya adaptasiya)formalardr8

%@ osmopoliti+m:Bari5n 4%t etdi!lri ra4ilr 74lri il 5,u,i tr! ,ivili4a,iya, damay%" yerli 5alqlara qarmc%uri a,,imilya,iya ,iya,ti yrtmmlri !lind t4a&r edn %u p,i5olo3iya" %u3n qdr qorunu% ,a5lan%:

tr! d7vltlrinin dem! olar !i" &am, o5milltli d7vltlrdir v %u" 5rda milltlrin min-min illr r4ind tr!d7vltlrinin n4dind 74 milli #mn'ini qoruyu% ,a5laya %ilm,i" onlara qar tari5n" tr!lr trfindn &e %ir millidi,!rimina,iyann olma,nn lamtidir. u ra4ilrd milli 4mind ,yanlarn" qrnlarn %a verm,in" millipro%lemlrin qa%arqlama,na dair tari5d el %ir m&ur fa!tn mlum olmama," Avropann %7y! %ir qi,minin 1)) ilS,manl imperiya,nn tr!i%ind olu%" yen d 74 dinini" dilini itirmm,i v %. da deyiln tr! !o,mopololiti4minint4a&rlrindndir. Boleriantlq" yni di3r milltlr" %a5lara" dnc ,i,temlrin" mdniyytlr" mentalitetlrv ,. d74mll! prin,ipi" yaln4 ,on d7vrlrd %eynl5alq arenada a!tualla,a da" Br! milltlrind %u &al" dem!olar !i" 3eneti! olaraq m7vcud olu%8

c@ Yadna Brmt: ?eyiln !o,mopoliti! dnc tr4ind" tr! 5alqlarnn &e va5t dyimdiyi" %aqalarnauyunladrmad v daim d %aqalarnda m7vcudluunu q%ul etmdiyi o5 c4i !omponentlrdn %iri d" qadna,pe,ifi! mna,i%tdir. Nadna qar patolo6i tl%!ar olan 9rq v qadna ylnc" 47vq-,fa mn%yi !imi %a5an Nr%dnc ,tilindn frqli olaraq" %urada %tn d7vrlrd qadn m,l,i tamam frqli !onte!,td qavranl% !i" %unun da%ir ne t4a&r forma, aada!dr: patolo6i ailcanllq8 namu, m,l,inin f7vqly!,! dyrlndirilm,i8 qadnncariy" qul" !ni4 !imi aln%-,atlma, nn,inin tari5n %urada m7vcud olmama,8 #sin, qadn a4adlnn"q&rmanlqlarnn alqlanma," trnnm edilm,i" ,timulladrlma, v %unun ntic,i olaraq" tr! 5alqlar tari5ind

o5lu q&rman qadn adlarnn qalma,8 tr!lrin tari5n monoqoni! (t#arvadl)ail formal millt olmalar v ,. ?eyilnlrl %ra%r tr! milltlrinin 5ara!terind #mnfi' !imi ,ciyylndiril %ilc! c&tlr d

olmam deyil !i" %unlarn %ir qi,mi aada!lardr:

a@ 8atoloji individuali+m:ir trfdn cn3avrli! v mrdli! p,i5olo3iya,nn" di3r trfdn, !o,mopoliti! dnctr4inin 4ruri ntic,i olan v traf dnyaya ifrat eqoi,ti! (v ya e(o-sentri#)mna,i%t !lind t4a&r edn %u milli5ara!ter" %tn d7vrlrd tr! milltlrind milli %irli! v !olle!tivili! ru&unu 4if edi%. El %u3n! 3nd d &minp,i5olo3iyann 4ruri nticlrindndir !i" dnya ,viyy,ind t!%t! idman n7vlrinin (s#i t'r# navrliyinin latza'r %ormalarnn)dem! olar !i" !,riyytind tr! 5alqlarnn nmayndlri %irincili! ld ed %ili%di, d"!olle!tiv idman n7vlrinin &e %irind %u 5alqlarn ,a,l frqlnm,i fa!t" dem! olar !i" mlum deyil (*'r#iynin

%)tbol #omandasnn v !zrbayann C9a#l oElanlarD NKX


24/157

,ndin olmama," %ir o5 dairlrd %t7vl!d tari5in olmama, !imi yo4ulur.Br! 5alqlarnda elm qar %u antipatiya v ya %el deyil," laqeyd mna,i%t ,onra! d7vrlrd d m7vcud olu%

v %u3n! 3n qdr d yaamaqdadr. u da milli p,i5olo3iyann %u qdr tari5i va5t r4ind v %u qdr tari5i&cumlar" t,irlr qar,nda &e %ir ,a,l tran,forma,iyaya uraya %ilmm,inin nmun,idir. u qdr o5,aylolmalarna %a5mayaraq" onlarn ra4i,ind tari5n el %ir tannm alimin" elm-mdniyyt 5adiminin yetimm,i"yeti, d %unun m&acirtd" yni tr! d7vltlrindn 5aricd %a verm,i" 74 ra4ilrind t!-t! yetinlrin,7lnc !7l3d qal%" ayaqlar altnda tapdanma," etirafnn,a mc%uri %a verm,i" yni %aqalarnn ona &7rmtetdiyini 37r%" o5 ,onra 74 vtnind q%ul edilm,i deyiln p,i5olo3iyann t4a&rlrindndir (o 'mldn, #on#retolara( !zrbayan timsalnda: b) milltin saElEnda z $'z)lisinin salamn Cr'4vt deyildir dey almamasD, Sabir,Xaid #imi diblrini vrmldib ld'rmsi, 3avid, M'4%i( #imi diblrini z li il 'lllmsi v dyrini ox sonra

ba4a d'4'b, ox-ox sonra onlara (zldan ey#l )altmas b) (bildndir)8c@ Siyast la'eydli:n,anlar %tldirn" avtoritar Mi,ir ,ivili4a,iya," %rili!l ila&ili! ara,nda qti ,dd qoyan" da&a

ma,ir v da&a demo!rati! 5apr,t (xristian),ivili4a,iya, il !onta!tda rqa%t davam 3tirmyi% tn44l etdiyi!imi" Br! milltlrinin &e3emon dnyvi m7vqeyinin d ,onu" ,iya,t deyiln anlamn meydana 3lm,i v tr!lrinonu 74lrinin cn3avrli! prin,iplri il %ir araya ,dra %ilmdiyi d7vrdn eti%arn %alamaa %alad. M&4 &mind7vrlrdn eti%arn" %u 5alqlarn #Mn Na4andan d7nmrm_'" #Mn ,ev3ilimdn d7nmrm_' v ,. qid,i ilyaayan r %eyr!lrinin 3ncliyi ,irli!d !ei%" 5andan ,onra da %ana mud rpl%" el 3nc i!n 7mrlriyarmq !,ilmy %aland8 tfn3 v ,iya,ti i3id yaradrmayan" %ir nr,i il dalar ,il!lyn !orolularn&an,,a !el &m4lr li-qolu %al v4iyytd %ir !nc atmaa %alad v ,. V4," m&4 %tn %u ,%%lr 37r" ova5tdan %ri d7n-d7n 74 qonuluunda! !el &m4lrin toruna dar oldu. El m&4 &min ,%%dn" %u milltlr%u3n! 3nd d" 74 r&%rlrinin &an,,a diplomati! manevrlrini" onlarn 74 &i,,lrini diplomatlara 5a, m&artl3i4ltmlrini" ,tiralt deyimlrini v ,. &e vd qavraya %ilmir" qavra,a da %una patolo6i aller3iya il rea!,iya verir"%unlar %u3n! dnyada o5dan %rqrar olan diplomati! eti!et" ,iya,i normalar v ,. meyar il yo5" 74nn ,!icn3avrli!" !iili!" ,74%t7vl!" #olduun !imi 37rnm!' v ,. meyarlar il 7l% qiymtlndirir.

Te!unda %ir da&a qeyd ediri! !i" tr! milltlrinin p,i5olo3iya, il %al %tn %u deyilnlr %i4im,u%ye!tiv mla&i4lrimi4 idi v &r &an, o%ye!tiv" ciddi tdqiqata ,a,lanan e!,perimental ntic !imi q%uletmmli8

rmnilrin milli psixolo9iyasnsam5t,r formada %el 5ara!teri4 etm! olar !i" ,adalanan tr!lr 5a, lamt v5,u,iyytlrin &am,nn tam !ild !,i onlara 5a,dr. l!in mr&ld ,3ndr imperiya,nn yerind formalaanyaltlrin %irind + r&%ri tr! ,r!rd,i Arta olan rmn4mind milli a4lqlardan v ya ,ir !aloniyalarndan %iri!imi m7vcud olan v #Fay`!`'lar adlanan &a4r! ermnilr" ,onra! d7vrlrd qonu ra4ilrd el yaadqlar 7l!ninad il d adlandrlaraq rmnlilr" rmnilr v ,. !imi tanndlar. $onradan Arta d7vltinin ,qutundan ,onra da %uad qoruyu% ,a5layaraq onu %ir n7v 74lldirdilr. ununla %el" &e va5t 5,u,i d7vlt !lind m7vcud olmay%lar!i" %unu da onlarn tari5d &e %ir d7vlt atri%utlarnn (p)l, erb v s/-in)qalmama, fa!t da i,%atlayr. Taln4 WCW-WW ,rlrd S,manl imperiya,n da5ildn paralamaq i,tyn qonu d7vltlrin plan v d,tyi ,ay,ind tr!d7vltlrinin #d4 37%yinin orta,nda' tari5d il! ermni d7vlti yaradld !i" ,onradan da Br!iyy ley& olan &ryeni d7vlt (VZV srd inilislr, VV srd r)slar v b/)%u ermni !artn oyundan 5maa qoymay%" n7v% il d7n-d7n oyuna da5il etdi. M7vcudluunun mi,,iya,ndan a,l olduunu" mi,,iya,nn i, Br!iyni aradan 37trm!d%7y! d7vltlr alt olmaq olduunu dr! edn ermni 5alq i, 7lmyi% ,a qalmaq n %u #2iller' v4if,i ilra4lamaq mc%uriyytind qald v in,afn d v4if,inin 7&d,indn layiqinc 3ldi. >,tli! d" %tn %u tari5i-p,i5olo6i pro,e,lrin ,ay,ind %u milltin %eyni davaml olaraq planl !ild anti-tr! &val-ru&iyy,in !7!lndirildi"&an,nn !i" ar-ac,n A4r%aycan v Br!iy &l d !m!ddir.

u milltin milli uru tr!lrin ,ir !aloniyalarnda formaladndan" %u3n! 3nd d onlarda !aloniyaldnc ,i,temi patolo6i ,viyyddir. Snlarda ,nt!arln (sirli# pe4sinin)3eni yaylma," patolo6i !olle!tivili!"743 milltlr" mdniyytlr" dinlr qar d74m,4l! v ,. %u mndn qidalanr. Br! cn3avrliyi qar,nda3c,4l! tari5n onlarda #natamamlq !omple!,i' !imi patolo6i &iyl3rli!" yaltaqlq p,i5olo3iya, meydana 5ar%.2aloniyal t%q !imi tr!lrin onlarn qadn v q4larndan la4m olanda &e %ir ica4 i,tmdn 37tr% i,tifadetm,i" 3etdi!c onlarda %u m,l il %armaq p,i5olo3iya, formaladr% v onlar n namu, m,l,inin ar5aplana !em,i il nticlni%. >,tli! d !i" qadn onlarda 74 milli v ya 5,i maraqlarn &yata !eirm! n %ir altyerind qavranlmaa %alan% (Qeri lmi4#n, z dvr'nd "nels d %ai4liyin tarixinin mz "rmnistandanba4ladE versiyasn sylmi4di).

E!"!;!T! 5io V sosial onto9ene+ motivlr

E!"!;!T!$! ompleslrTu5arda qeyd edilmidi !i" 5,iyytin formalama,nda rolu olan onto3ene4 fa!torlardan da&a %iri,i bio-

sosial fa!torlardr. io-,o,ial fa!torlar + in,ann fi4i!i" p,i5i v ,o,ial individuallnn traf in,anlarlamna,i%td dourduu ,o,ial di,&armoniyalarla laqdardr.

Fr %ir !, mr!!% %iolo6i 5,u,iyytlrl onlardan &e d a4 mr!!% olmayan t%ii-,o,ial fa!torlar!lfinin mr!!% %ir formada !om%ina,iya,ndan i%artdir. u arpa4lamada &ddn artq o5 t,adfd ola

%ilir !i" individ 74nn ,onra! &yatnda da5il olaca ayr-ayr in,an qruplarnn" !olle!tivlrinin mumi,tandartlar il uyun 3lmyn %ir ,ra %iolo6i" ,o,ial lamtlr" 5,u,iyytlr mali! olmu ol,un. M,."i!,tli!" yetimli! v ,. %unun patolo6i variantlarndandr. u defe!t onun yaamaq urunda m%ari4 aparmaim!anlarn m&dudladraraq" p,i5i!a,n e!,tremal 3r3inli!l ilmy vadar edir. u 3r3inli!, individin 74

p,i5i!a,nn 5,u,iyytlrindn a,l olaraq %ir ne variantda nticlr 37,tr %ilr.deal variantnda %u 3r3inli!" !on!ret %ir ,ferada! defe!tin &r &an,,a formada,a !ompen,a,iya

olunma,n tl% edr! %ir %aqa ,ferada f7vqlin!iaf t7rtm!l nticlnir. mun n" m,." %izi#i4i#stli#,o cmldn" %u !ateqoriyadan Adlerin o5 te4-te4 nmun 37,trdiyi crtdan%oyluluq + in,an yaamaq

d d % i d t di l %l l l l di i% ti li!l ld d % 7


25/157

pla,ti!lm,in" i,tniln e!,tremal 3r3inliy qar davamllnn artma,na 3tiri% 5arr8 Ta5ud psixi4i#stli#+ traf dnya v in,anlarla n,iyyti tinldirdiyindn" individin 74n qapanma,na" onu dr! edi%"q%ul edn ideal dnyan 74 5yallarnda v ya yaradclnda realladrma,na" %ir%aa n,iyytd onuqavramayan" q%ul etmyn traf dnya il dolay, metodlarla" yni 74nn v onlarn yaradclq m&,ullarva,it,il n,iyyt ,a5lama, vrdilrin yiylnm,in 3tiri% 5arr !i" %u da da&ilrin %ir o5unun p,i5i5,t !ateqoriya,na aid olma,nn %alca ,%%idir8 Ta5ud sosial 4i#stli# n7vlrindn olan yetimli! + %irtrfdn individi o5 er!n yalarndan ,o,ial mna,i%tlr da5il olmaa vadar edir v onun o5 te4 va5tdan

74nifad" 74nt,diq ,trate3iya,na yiylnm,in ,%% olur. ?i3r trfdn" !,r uaqlar 74n yaln4 74valideynlrini tqlid o%ye!ti" ideal ,ei%" 74 davran v dnc ,tillrini onun nmun,i tim,alndaformaladrdndan" !,r valideynlrin, #orta ,viyyli'" qeyri-yaradc 5,lr olmalar ,%%indn" uan74n onu tqlid o%ye!ti" ideal ,em,i onun da orta ,viyyli %ir 5,iyyt !imi formalama,na 3tiri% 5arr.u ,%%dn" valideyni o5 er!n yandan itirm!" ua tqlid o%ye!ti yerind 74 canl valideynini ,a,37trm!dn m&rum edir v tqlid n onu" ya di3r &an,,a %ir %aqa ideal q&rman a5tarna vadar edir"ya da onun 74 uaq t,vvrnd idealladraraq ideal q&rmana evirdiyi ideal valideyn o%ra4n 74n tqlido%ye!ti ,em,in 3tiri% 5arr v ,.

ir ,74l" da5ili v ya 5arici %aryerlrin m7vcudluu raitind adapta,iya myyn mdafime5ani4mlrinin !7m!liyi il &yata !eir !i" %tn %unlar da" n ,on &alda 5ara!terin !eyfiyytintran,forma,iya olunur (!dler #onsepsiyas bizim variantn mz b) bndind %ra(ment #imi x4 edir). ?a&ilrin

%ir o5unun fi4i!i q,urlu" p,i5i 5,t v ya yetim olma, fa!tnn %alca ,%%i d %udur. a!in in,an &r &an,

%a5mdan,a i!,t olu%" la!in 74 !imi i!,tlrin !olle!tivind yaa,ayd" %u onda &e %ir natamamlq!omple!,i dourma4d.

E!"!;!T!"! 5io9en fatorlar

ununla %el" Adlerin ver,iya,ndan frqli olaraq" defe!t &e d &mi qeyd-rt,i4 olaraq %ir %aqa,ferann f7vqlin!iaf il nticlnmir. urada &r eyi p,i5i!ann 5,u,iyytlri &ll edir. Anomaliya o 4amanf7vql!ompen,a,iya dourur !i" p,i5i!ann %una real im!anlar atr. !, &alda" 3r3inliy ta% 3tirmyn

p,i5i!alar %undan &mili! 4d alaraq i!,t olurlar !i" ti%%i d%iyyatda da %unlar ru&i 5,tli! !imidefini,iya edilir. u %a5mdan" traf dnyann ((r)p)n, #olle#tivin, miyytin///)di!t etdiyi ,tandartlar 74nnfi4i!i v ya p,i5i m&dudluu uc%atndan &e cr q%ul ed %ilmyn" ona adapta,iya olma %acarmayan5,lr" ,a,n yoldan %irini tuturlar:

!@ Ta 74n m&v edir" yni inti&ar edirlr8

2@ Ta traf dnya il !onta!t fa!tn m&v edir" yni ondan tcrid olurlar8;@ Ta da traf dnya fa!tnn 74n m&v etm! yolunu tutur" yni onu 74 ,tandartlarna uyunladrmaa alrlar.Taradc faliyyt %u ,on &aln nticlrindndir.

a!in %u yol ara,nda! ,eim d 74%ana" 5aoti! olaraq %a vermir. ndivid o 4aman traf dnyadantcridili! yolunu ,eir !i" onun di3r ,o,ial" fi4i!i" p,i5olo6i parametrlri ona !im,dn v ya !on!ret olaraq %ucmiyytdn" qrupdan a,l olmadan m,tqil yaamaq im!an verir. ndivid o 4aman inti&ar edir" n 4aman !i"onun &min parametrlri ona m,tqil yaamaq im!an vermir. u parametrlr !ifayt qdr dayanql olduqdai, frd qeyd-rt,i4 olaraq nc yolu ,eir. tn %unlar,a p,i5olo6i pro,e,lrin &e d mumi t%itqanunlarndan i,ti,na &al olmay%" tam !ild proqno4ladrla %ilinn &al olduunu 37,trir.

EE FGHIJ! I&%JJ'4) %nsanlarn +ikirlrini n*/ ox-mal5 onlar n*/I&%JJ'4) %nsanlarn +ikirlrini n*/ ox-mal5 onlar n*/

tanmaltanmal2fiyyat rqi%in 4if v 3cl c&tlrini a!ara 5armaq n 4ruri olan mr&ldir. u 4if c&tlr + ona &aradan

% %il ! l & l i i i & i & l !i% d7 & i d l


26/157

tmnnalar" tl%atlar" 4i4 %ildiyi eylr v 5,lr" motiv v mq,dlri" v ,. Snun 3cl c&tlrin aiddir + laqlri"im!anlar" mt5,,i, olduu %ili! ,a&lri" v ,. ?nm! + %ili!lrl mliyyat apara %ilm! dem!dir. $i4 ,itua,iyadand43n 5 yolu tapmaq v v4iyyti 74 5eyrini4 &ll ed %ilm! n rqi%ini4 %ard %tn 4ruri informa,iyaya mali!olmal,n4. Dro%lemi d43n &ll ed %ilm! n" onu t7rdn ,itua,iyaya d43n diaqno4 qoya %ilm! la4mdr.>n,iyytin !fiyyat mr&l,i + rqi%in &min %u p,i5olo6i mayin,ini n4rd tutur.

GG7!7GG7!7 I#SGJJ#4G PSGK$KQG PKE4E04GI#SGJJ#4G PSGK$KQG PKE4E04G

EE!$!$!EE!$!$! AQSE331EO EO6EDE67&L Q&4&14ES1E&L&4E((KO41 .46L4 Q&S KL&O 8SEQE L&M1L4KO41 .46L4 Q&S KL&O 8SEQE L&M1L4))

2on!ret olaraq" in,ann traf alm alandrd" 37ndrdiyi cmi informa,iyalar" ,iqnallar forma,na 37r6e,t ad altnda d7rd !ateqoriyada qrupladrmaq mm!ndr:

!@ ,omati!8

2@ p,i5omotor8

;@ !oqnitiv8

9@ evo!ativ.

unlardan birinisi + in,ann 74nn v ya ayr-ayr 4vlrinin faliyytind" davrannda !, olunan

ideomotor &r!t v ,,lri (arti#)lyasiyalar), i#inisi + tf!!rnn" %una mvafiq olaraq i, nitq vdavrannn ,rtini" ''n's' + tf!!r pro,e,lrinin forma,n v n&ayt" drd'n's' + tf!!rnm4mununu &at edir. M&4 %unlar da 5,iyytin dinami! %a5mdan olan 5ara!teri,ti!alarn t!il edir. u5ara!teri,ti!alar aada!lardr:

EE!$!$!$! Axsiyytin fi+ioloji (vital) xarateristias

u !ateqoriyaya aiddir:

a@ Di+ual parametrlr" %aqa ,74l" 37rm &i,,iyyat va,it,il fi!,iya oluna %iln parametrlr. M,." forma" rn3" &r!t"a v ,. !imi. 2on!ret olaraq in,ann %u !ateqoriyadan traf dnyaya yayd informa,iyalara aiddir:X fi4i!i ,ima + yni fi4ionomiya" qvv" !7!l!" %oyun u4unluu" ya v ,. !imi c&tlr8X 4a&iri 37r!m + yni paltar" ,a d4m" !o,meti!a" tatuirov!a v ,.8X m5tlif ifadli &r!tlr + yni (7) mimi#a, (2)pantomimi#a-jesti#)lyasiya, (F) vo#al mimi#a: po4a" manera"

yeri" duru" di,tan,iya" yerlm qayda," 37rlrin interval" 374qrpma" v ,.8

%@ &udial


27/157

%@ motivlrin defi,iti v ya i4afiliyi raitind fall tn4imly %ilm! qa%iliyyti8

c@ p,i5i pro,e,lri yerin yetiriln faliyyt n7vn uyun t!il ed %ilm! qa%iliyyti8

d@ mq,din ld olunma, yolunda ortaya 5an manelrin df edilm,i n fi4i!i v p,i5i im!anlar ,fr%r ed%ilm! qa%iliyyti v ,.

u d7rd ,fera in,an ryinin" %eyninin %ir n7v 343," di,pleyi" illminatoru" e!randr. Fr %ir in,annp,i5i portreti m&4 %unlarn ayr-ayrlqda %ir-%iri il nec !om%ina,iya olma, il myynlir. Snlarn &r%irind!i elementar %el dyii!li! in,an p,i5i!a,nda 3edn pro,e,lrl laqdardr" onlarn ifad,i" ini!a,dr.

n,anlarn ryind ,a5lad" 3i4ltm! i,tdiyi" illrl amad i,tniln fi!rini aq %ir !ita% !imi o5umaq"ql%ind yaatd &i,,lrini duymaq" 3i4li dnya,n qar-qar 34m! onlarn ,in5roni! ,ulla tdqiqiva,it,il &yata !eirilir !i" %u da 74 n7v%,ind m&4 indi!ator" o,,illoqraf" %arometr v ,. adlandrla %ilc!&min %u d7rd ,ferann !odlarn deifr" dete!t" interpreta,iya ed %ilm! &e,a%na mm!n olur. unun ni," deyildiyi !imi" &min %u ,feralarn %ir ,ra qanunauyunluqlarn %ilm! 4ruridir !i" aada m&4 %uqanunauyunluqlar %ard ,7&%t alr.

EE!$!"! AQSE331EO 4L3&1EDES1E Q&4&14ES1E&L&4E;elyativi,ti! dedi!d %urada mtlq yo5 ni,%i" yni &an,,a mqayi,d v ya meyar %a5mndan olan

parametrlri n4rd tutulur.Tqin !i" da&i mtf!!ir M&mmd H4ulinin 74 d7vrnd nec %ir acnacaql tale yaadn %ilmyn

a4r%aycanl taplma4 + &tta 7mrnn ,onlarnda ona !,iln tqad %el ala %ilmm,i fa!t orta m!t%dr,liyindn &r %ir a4r%aycanlya ya5 mlumdur.

a!in %u" da&ilrin 74 d7vrnd ayaq altnda tapdanma,na dair ye3an &aldrmLr tari5i %u !imi fa!tlarla doludur: 37r!mli air ?ante ,r3nd yaay% yarad% v orada da 7mrn

%aa vuru%8 ..;ent3en (7I?A-782F)v ..amar!" Alman %,t!ar o&an $e%a,tyan a5 (7@IA-7BA0)v %.e&tiyac v tn&alq iind 7lmlr8 $pino4a 7mrnn ,onunacan + yonan" Molyer + divarrn3lyn ilyi%v ,. u ,iya&n !ifayt qdr u4atmaq olar. a!in %u &l m,lnin &am, deyil. , &e %ir lyaqti olmayanin,anlarn o5 va5t 4irvlri y!,li%" in,anlar trfindn %ir %t !imi qavranlma,nn ,%%i ndirL + &an,larn!i" %u cr y!,! mna,i%t layiq olmadqlar o5-o5 ,onralar 4 5%. n,anlarn dyrlndirilm,ind

%unca ,u%ye!tivli! ndndirL;y v 47vq etalon yo5dur. i4 yu5arda &r %ir !,in mali! ola %ilcyi mm!n parametrlri ,adaladq.

a!in %u parametrlrdn &an,nn ya5" &an,nn pi, olduunun myyn etmy &lli! &e %ir meyartaplmay%. Ayr-ayr va5tlarda %una c&d olunu%du,a da" n a5rda %u c&dlrin &am, ifla,la nticlni% +avropallarn 374lliyi 5t!el 7l% qiymtlndirm,i !imi (zlli# standartlar nzrd t)t)l)r).

?a&i + y!,! %iolo6i poten,ial %unun ,o,ial ,ferada reali4 olu%-olmama,ndan" 5,iyyt, (tarixi4xsiyyt)+ y!,! ,o,ial ,tatu,u %iolo6i poten,ialnn olu%-olmama,ndan tcrid formada q%ul ediln frddir.95,iyytlr + ya5 uydurulmu miflrdirlr v onlarn taleyind ,o,ial ,mt !l!lrinin rolu" %tn &allarda

%iolo6i fa!torlardan da&a o5dur. M&4 &min %u !l!lri mq,dli idar ed %ilm! liderlrin ()ld)zlarn,(rmanlarn///) taleyini" !tllrin, ,eim v qrarn planl idar ed %ilmy %ra%rdir. Fr !,in %iolo6i]]Eqo-MnRRinin ,o,ial proye!,iya, i, o5,ayl ,u%ye!tiv fa!torlarn pri4ma,ndan !er! formaladndan"

%u arada in,anlarn #dyrlr !ala,nda!' yerini myynldiri%" tari5 !imlri, q4l" !imlri, qara 5tlya4man meyar da itir. Bari5n ne-ne n&n3 !tllrin ill4iyalara uyaraq m&v olma,nn" ne-nedyrli 5,iyytlrin, ayaqlar altnda qalaraq tapdanma,nn" v4ind 4irvlr o5 va5t frldaqlarn

y!,lm,inin me5ani4mi m&4 %u nan,larla laqdardr...ir ,74l" in,an ifrat drcd 374l" all" 3cl v ,. ola %ilr. a!in ddy !olle!tivd" cmiyytd&a4r! va5tda &an, meyarlarn ,tn %ilinm,indn" &an, in,ani !eyfiyytlrin da&a o5 dyrlndirilm,indna,l olaraq" %u ,adalanan !eyfiyytlr mali! 5,lr d" o5 cl4 37rn %ilr. !,in" %aqa yerlrd ayaqaltnda tapdanan %iri,i" %urada nfu4" &7rmt ,a&i%i ola %ilr. ec !i" %u3n! dnya ,a,n m&4 %u prin,ip4rind qurulu%.

EE!"!EE!"!AQSE331EO 16YEY ]S7LL&4EAQSE331EO 16YEY ]S7LL&4Eelli!l" individlrin p,i5i v4iyytinin dinami!a,n rtlndirn cmi p,i5i !omponentlr %ard %u qdr.

n,ann i,tniln faliyyti m&4 %u fa!torlarn %ir3 t,iri altnda onlarn !om%ina,iya,nda meydana 5r v


28/157

metodlarla mda5il &e,a%na mm!n olur. u %a5mdan" davran v dnclrin idariliyin aid &r &an,%ir !on,ep,iyada motivlr yerind ye3an olaraq Hreydin dediyi &min irra,ional &v,lr an,am%ln" ya5udAdlerin dediyi &min defe!ti v4lm! mramn v ya Slportun dediyi individual 5,u,iyytlri v ,. ayr-ayrlqda ,a, 37trm!" t%ii olaraq %irtrfliliy v m&dudlua 3tiri% 5arard" %u !on,ep,iyannuniver,allna v il!liyin ciddi n3l t7rdrdi. Fqiqt" deyildiyi !imi" %unlarn m5rcind v ya!om%ina,iya,ndadr !i" yu5arda %i4 %u m5rclrdn %irini tapmaa c&d etdi!. 74 !on,ep,iyam4 da&min %u inteqral %a4a 4rind quracaq.

2im, t,ir &alnda d43n ta!ti!a ,e %ilmyin n 4ruri rtlrindn %iri + onun &min onto3ene4 vfilo3ene4ini" %aqa ,74l" !imliyini" onun p,i5i!a,nn mumi 5,u,iyytlrini" verilmi anda! dyii!li!lrini"5a,iyytini" mumi tl%atlarn" maraqlarn" e&tiyaclarn" tmnnalarn v ,." !tlnin idariliyi &al n, +!tl iri,ind &an, &i,,lrin" mramlarn ,tnl! t!il etdiyini dqiq %ilm!dir. unlar,4 qarmaqarqmna,i%tlr la%irintind d43n oriyenta,iya ld etm!" !tlnin v ya ayrca frdin ry v %a5larn la4mii,tiqamt y7nltm! n ,mrli i apara %ilm! qeyri-mm!ndr. u ,%%dn" il! olaraq trf-mqa%ilindeyiln %a5mdan olan parametrlrini tyin etm! qaydalar %ard:

>n,iyyt 4aman d43n ta!ti!a ,e %ilm! iinin tr!i% &i,,,i olan %u m,lni m5tlif !on!retli!,viyy,ind" ,a,n yolla &ll etm! mm!ndr:

!@ mi in,anlara 5a, olan mumi p,i5i lamtlri trf-mqa%il d aid etm!l + mumi formada82@ Mn,u% olduu irq" ir," cin," ,inf" din" millt v ,. 5a, olan mumi c&tlri ona da aid etm!l + 5,u,i formada8;@ 2on!ret olaraq onun 74 p,i5i !onturlarn myyn etm!l + frdi formada.

Aada %unlarn &r %iri %ard ni,%tn trafl mlumat verilir.

EE!"!$! 6E&Q4KOE 16YEY ]S7L7

>mumi ,inif ,a,ndan ayrca frd %ard ntic 5armaq mumi oriyenta,iya n" tqri%i proqno4%a5mndan &miyyt !,% et, d" &r &alda" dqiq proqno4 n mtlq frdin 74nn individual c&tlri",pe,ifi! 5,u,iyytlri v ,. a!ar

Documents

Diplomatik psixologiya