DINAMIKA E TREGUT TË PUNËS NË REPUBLIKËN E KOSOVËS · Përkatësisht lidhja e punësimit/papunësimit me GDP, CPI. FDI dhe investimet qeveritare nuk kane përafrimdhëne të

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI “MATEMATIKË, STATISTIKË, INFORMATIKË E ZBATUAR”

DINAMIKA E TREGUT TË PUNËS NË REPUBLIKËN

E KOSOVËS

(Tezë doktorature)

Kandidati Udhëheqësi

Mr. sci. Bashkim BELLAQA Prof. Dr. Fatmir MEMAJ

Tiranë, shtator 2013

Dinamika e tregut të punës në Republikën e Kosovës

2

Falënderime

Realizimi i një punimi në nivelin doktoratë kërkon edhe mbështetje nga njerëz të tjerë.

Ndaj është një kënaqësi e madhe të falënderoj të paktën disa prej tyre në momentin

përmbyllës.

Falënderoj shumë udhëheqësin Prof. Dr. Fatmir MEMAj për propozimet, këshillat,

sugjerimet dhe komente e tij të dhënë për përgatitjen e temës së doktoraturës sime, të

cilat ishin mjaft të dobishme.

Njëherit falënderoj përgjegjësen e Departamentit të Matematikes, Statistikës dhe

Informatikës së zbatuar Prof. Dr. Kozeta SEVRANI që me sugjerimet e saja më

ndihmoi të e pasuroj edhe më shumë punimin dhe profesorët e Fakultetit të

Ekonomisë së Universitetit të Tiranës për inkurajimin e vazhdueshëm.

E falënderoj familjen time, bashkëshorten Afërdita, vajzat Dea dhe Jona dhe djalin

Ulp për mbështetjen dhe interesimin e tyre gjatë përgatitjes dhe përfundimin e

punimit.

Padyshim, një falënderim të veçantë i takon prindërve të mi Mehmet dhe Zyrafete, si

dhe vëllezërve dhe motrës sime, për mbështetjen e pakufishme, inkurajimin dhe

besimin në finalizimin e këtij punimi.


3

ABSTRAKT

Punimi tezë “ Dinamika e tregut të punës në Republikën e Kosovës ” konsideron

evoluimin e makroparametrave të tregut të punës ne një sistem dinamik në aspektin

statistikor. Ambjneti ekonomiko social i punës dhe punësimit - në vijim sistemi -

është shqyertuare ne ketë punim ne disa aspekte. Në planin statistikor është realizuar

hulumtimi i treguesve kryesore dhe rivlerësim i tyre. Ne planin ekonometrik është

tentuar gjetja e lidhjeve me te qëndrueshme në mes të elementeve kryesore te sistemit,

dhe mundësitë parashikuese. Ne fund, në planin manexherial, duke reflektuar gjetjet,

është trajtuar ana strategjike e drejtimit te duhur të proceseve në sistemin tone të

tregut të punës. Gjatë dekadave të fundit në Kosovë dhe në shumë shtete të Ballkanit

Perëndimor si dhe më gjerë janë zhvilluar procese të transformimeve politike, sociale

dhe ekonomike. Ndryshimet në Kosovë kanë qenë thelbësore duke reflektuar veçantë

dhe specifika me interes, jo vetëm socio-politik por edhe shkencor. Në veçanti tregu i

punës dhe korrelimet me fuqinë punëtore, me makroprametrat të tjerë si GDP dhe

rritja e saj, FDI, inflacioni etj, kanë ndjekur një dinamikë interesante, shpesh jo

drejtpërdrejt të dallueshme dhe analitikisht komplekse që reflektojnë procese te

ndërlikuara, përkatësisht lidhur me vete natyrën e sistemit, specifikat e tij që e

kushtëzojnë punimin ne kuptimin sasior. Tema e propozuar bazohet mbi një hulumtim

konkret dhe të detajuar të politikave të tregut të punës nën këndvështrim statistikor

dhe ekonometrik, në bashkëveprimet dinamike të indikatorëve me politikat e

shëndosha dhe efikase për përmirësimin e lidhjeve të evidentushme shkak-pasoje.

Punimi ne pjesën organizative-menaxheriale është mbështetur në tekniken

vetërregulluese përparuese, d.m.th. ri-shqyrtimin e problemeve përkatëse dhe

përparimin e zgjidhjes, duke e paralelizuar me mbylljen e të gjitha çështjeve të

hapura, që kanë të bëjnë me statistikat dhe me politikat e tregut të punës. Edhe pse

çështjet të cilat janë përfshirë në hulumtim nuk janë evidente për t’u analizuar

teorikisht, te ndara në pjesë, ato janë adresuar në mënyrë përkatëse edhe në

këndvështrimin sasior. Në pjesën e trajtimit sasior ekonometrik kemi konsideruar


4

specifikat e sistemit te shqyrtuar si numri i vogël i pikave dhe disktueshmeria e

vlerave të marra nga disa burime, dinamika intensive ne një ambient me zhvillimi

strukturore si dhe ne fushën rregullatorë dhe me praninë e veprimeve te shume

faktorëve. Në ketë aspekt fillimisht është bërë një rishikim i shkurtër teorik,

metodologjik dhe empirik, pastaj është paraqitur specifikimi i modelit ekonometrik

dhe statistikor. Përllogaritja është përqendruar në parametrat ekonometrike,

statistikore si dhe është bërë testimi i hipotezave si dhe në fund janë paraqitur

parashikimet dhe implikimet politike që rezultojë në modelet përkatëse. Paradigma

fillestare i përket mundësisë se linearizimit kundrejt varibalave kryesore dhe nëse kjo

nuk është e mundur është kaluar në trajta me komplekse përkatësisht përfshirja e

shume variablave, konsiderimi i varësive polinomiale etj që merren si shkallë e

kompleksitetit të sistemit. Përkatësisht lidhja e punësimit/papunësimit me GDP, CPI.

FDI dhe investimet qeveritare nuk kane dhëne përafrim të mire me trajtat lineare por

me ato fuqi dhe shumëvaribëlshe, duke ndikuar kësisoj elementet e një dinamike te

pasur. Fakti që trajta me të komplikuara japin përputhje te mirë dhe lejojnë përafrimin

parashikues për se paku një koordinate pasardhëse, na mundëson inteoretimin

ekonometrik - strukturor edhe ne ketë rast shume specifik. Për ketë arsye vlerësimi

empirik merr vlere edhe në ketë rast, pasi edhe ne pamundësi për të matur

drejtpërdrejt ecuritë, jep informacion te pasur për shkallen e kompleksitetit dhe

tranzicionin karakteristik. Për ketë arsye rimarrja e vlerave nga burime të tjera dhe

bazuar ne model me te avancuara është konsideruar në vijimësi duke e kthyer ketë

aspekt në një element gjithashtu te rëndësishme të kërkimit. Në vijim janë trajtuar

elemente përmirësuese në ketë aspekt si marrja direket e mostrës, otpimizimi

menaxhaerial i cilësisë se saj përfaqësuese etj. Kjo ka shkaktuar një devijim te bute

nga trajtimi i pastër ekonometrik dhe analitik por është çmuar si një çështje me

rëndësi qofte për kërkimin qofte edhe për rezultate e tij. Në mbyllje paraqitet

performanc e statistikave dhe politikave të tregut të punës në Kosovë si dhe


5

përmirësimi i politikave aktive të tregut të punës si dhe krijimin e një sistemi

statistikor të qëndrueshëm dhe efikas për tregun e punës.

ABSTRACT

The thesis research “ Dynamics of labour market in Republic of Kosova ” considers evolution of labour market’s macro-parameters in a dynamic system in statistical aspect. Several aspects of labour and employment socio-economic environment – further on referred to as the system – have been analysed in this study. From statistical aspect, main indicators have been explored and re-assessed. From econometric aspect, the most essential relations between key elements of the system were aimed to be identified, as well as projection possibilities. At the end, from managerial aspect, by reflecting findings, strategic aspect of moving procesess in the right direction in our system, labour market, has been analysed. Over the last decades in Kosova and many Western Balkan’s countries and wider, political, social and economic transformational processes have occurred. Changes in Kosova have been substantial reflecting specifics of interest, not solely socio-political, but scientific as well. Labour market specifically and correlations with labour force, along with other macroparametres, such as GDP and its increase, FDI, inflation etc. have followed an interesting dynamics, often not directly observable and analytically complex, which reflect complex procesess, related to the system’s nature itself, specifics etc. and condition the study in quantitative terms. The suggested topic is based on a concrete and detailed labour market policies research, from statistical and econometricperspectives of labour market, on dynamic interactions of labour market indicators with sound and efficient policies for improvement of identifiable cause-effect relations. On the organizational-managerial part, the research is based on progressive self-regulation technique, i.e. reviewing respective problems and advancing the solution, paralleled by closing down all issues remained open, that relate to labour market statistics and labor market policies. Although issues that have been covered in doctorate research were not simple to analyze, theoretically and empirically, if broken down into parts, they have been addressed respectively, in quantitative terms as well. From


6

quantitative econometric aspect, specifics of reviewed system have been considered, such as low number of points and questionable values obtained from different sources, intensive dynamics in an environment with structural developments and in regulatory area, in the presence of influence by many factors. On this regard, a brief theoretical, methodological and empirical review has been undertaken, and then econometric and statistical model specification presented. Estimation is focused on econometric, statistical parametres, and hypothesis testing has been done. At the end policy implications and projections have been presented, which result in respective models. Initial paradigm relates to possibility of linearization against main variables and if this is not possible, more complex forms are applied, respectively inclusion of many variables, consideration of polynominal dependency etc. which are considered as system’s compexity level. Specifically relation of employment/unemployment with GDP, CPI. FDI and government investments have not given good approximation with lienar forms but with force and multivariables, influencing this way elements of a rich dynamics. The fact that more complex forms ensure good match and enable projecting approximation for at least one successor coordinate, enables us re-orientation - structural and, in this, case, very specific. Thus, empirical estimation becomes valuable and, in this case of inability to measure directly the dynamics, provides valuable information on complexity level and characteristic transition. Therefore taking values from other sources and based on more advanced models has been considered in continuation turning this aspect as well into important element of the research. Further on, improving elements have been analysed, such as direct sampling, managerial optimism on its representative quality etc. This has caused a mild deviation from pure econometric and analytical approach but it has been considered as an important issue for the research, as well as its results. In the closure, performance of labour market statistics and policies in Kosova is presented, as well as improvement of labour market’s active policies and development of a sustainable and efficient statistical system for labour market.


7

Struktura e temës

Abstrakti ................................................................................................................................... 3

Lista e tabelave ....................................................................................................................... 14

Lista e figurave ....................................................................................................................... 15

Lista e shkurtesave ................................................................................................................. 19

KAPITULLI I

1. Hyrje

1.1. Të përgjithshme ................................................................................................... 21

1.2. Specifikat e Kosovës ......................................................................................... 23

1.3. Struktura e punimit ............................................................................................. 25

1.3.1. Metodologjia e hulumtimit ............................................................................... 27

1.3.2. Formulimi i hipotezave kryesore ..................................................................... 29

1.3.3. Organizimi ........................................................................................................ 31

1.4. Teoritë mbi tregun e punës ................................................................................. 33

1.4.1. Teoria e ekuilibrit të pritjeve racionale ............................................................ 33

1.4.2. Teoria e Neokenisjane ...................................................................................... 34


8

KAPITULLI II. Specifikat e politikave të tregut të punës në Kosovë

2.1. Konteksti makroekonomik .................................................................................. 35

2.2. Indikatorët e tregut të punës ............................................................................... 36

2.2.1. Trendët e shkallës së punësimit dhe papunësisë në Kosovë............................. 37

2.2.2. Papunësia afatgjate sipas gjinisë ...................................................................... 47

2.2.3. Trendët e shkallës së papunësisë ...................................................................... 49

2.2.4. Numri i marrësve të pagave dhe numri i punëkërkuesve ................................. 52

2.2.5. Ndërlidhja e papunësisë me varfërinë .............................................................. 53

2.2.6. Krahasimi i indikatorëve të papunësisë dhe punësimit në shtetet e Evropës

Juglindore dhe në shtetet e Bashkimit Evropian ........................................................ 56

2.3. Roli i statistikave në krijimin e politikave të tregut të punës ....................... 61

2. 3.1. Statistikat e tregut të punës (dobësitë dhe përparësitë) ................................... 61

2.3.2. Analizat statistikore të ofertës dhe kërkesës në tregun e punës ....................... 62

2.3.3. Sfidat në krijimin e politikave të tregut të punës në mungesë të statistikave në

nivel të duhur .............................................................................................................. 64

2.3.4. Dizajnimi i politikave të tregut të punës

sipas informatave statistikore ............................................................................. 64

2.3.5. Krijimi i një sistemi statistikor të qëndrueshëm për hartimin e politikave të

tregut të punës ............................................................................................................ 65


9

2.3.6. Analizat e dinamikës së tregut të punës nën këndvështrimin statistikor .......... 66

2.3.7. Përmirësimi i cilësisë së informatave statistikore me qëllim të zhvillimit të

politikave të tregut të punës në nivel të duhur .......................................................... 68

2.4. Specifikat e dinamikës së tregut të punës në Kosovë ................. 69

2.4.1. Tregu i punës (përparësitë dhe dobësitë) në Kosovë ....................................... 70

2.4.2. Masat për përmirësimin e tregut të punës në Kosovë ..................................... 75

2.4.3. Akterët kryesorë të zhvillimit të politikave të tregut të punës ......................... 77

2.4.4. Legjislacioni i punës dhe politikat e pagave..................................................... 78

2.4.5. Masat aktive për përmirësimin e tregut të punës............................................... 81

2.4.6 Politikat e tregut të punës në krijimin e vendeve të reja të punës ..................... 83

2.4.7. Masat për përmirësimin e tregut të punës sipas grupmoshave dhe sipas

sektorëve ekonomik të vendit...................................................................................... 84

2.5. Buxheti i shtetit të destinuar për zhvillimin e politikave

të tregut të punës ................................................................................................... 85

2.5.1. Shpenzimet në masatë aktive të tregut të punës në Kosovë ............................. 86

2.5.2. Shpenzimet në masat pasive të tregut të punës në Kosovë .............................. 89


10

2.6. Roli i Qeverisë në ndërmjetësim në punësim dhe në ngritjen e

kapaciteteve profesionale në tregun e punës ...................................... 92

2.6.1. Masat multidimensionale të tregut të punës .................................................... 96

2.6.2. Aftësimi sipas kualifikimeve ........................................................................... 97

2.6.3. Aftësimi sipas moshës ..................................................................................... 98

2.6.4. Aftësimi sipas gjinisë ...................................................................................... 98

2.6.5. Statistikat administrative për tregun te punës ............................................... 100

2.6.6. Statistikat e punëkërkueseve sipas zyrave për punësim ................................. 101

2.7. Përmbledhje e hulumtimit ................................................................................. 102

KAPITULLI III. Përafrimi ekonometrik statistikor i punësimit

Hyrje ........................................................................................................................ 104

3.1. Problemi ekonometrike ..................................................................................... 104

3.2. Ligji Okun dhe mundësitë e ekuacioneve lineare ne ekonominë dinamike

(tranzicion) ............................................................................................................... 106

3.3. Evidenca të ligjit Okun ...................................................................................... 112

3.4. Verifikimi i korrelacioneve dhe mundësisë për lidhjet e tjera mes

Punësimit/Papunësimit me indikatorët socioekonomike në Kosovë......................... 118

3.5. Efektet e rritjes ekonomike/prodhimi i përgjithshëm bruto 2004-2012 në nivelin e

Punësimit/Papunësimit në Republikën e Kosovës ................................................... 121

3.5.1. Specifika të ecurive në papunësi dhe punësim


11

të moshës fillestare për punë (15-24) ................................................................. 124

3.6. Mundësia e ndryshimi i variablave ................................................................... 130

3.7. Lidhjet e punësimit me parametrat të tjerë ekonomike .................................... 133

3.8. Ecuria e punësimit në sektorin publik dhe atë privat në periudhën 2007-2012 dhe

evidenca te politikave te punësimit nëpërmjet modelimit linear .............................. 138

3.9. Lidhjet shumeparametrike ............................................................................... 140

3.10. Ligji Okun i modifikuar. Modeli dy parametërsh dhe reduktimi në modelin

linear. Parashikimi i nivelit të punësimit ................................................................. 148

3.11. Përfundime ...................................................................................................... 156

KAPITULLI IV. Vlerësimi statistikor i indikatorëve kryesore të tregut të

punës në Kosovë

Hyrje ......................................................................................................................... 158

4.1. Të përgjithshme ................................................................................................. 158

4.2. Metodologjia e realizimit të anketës ................................................................. 160

4.3. Rezultatet e anketës mbi indikatorët kryesore

të tregut të punës....................................................................................................... 168

4.3.1. Punësimi sipas veprimtarive ekonomike ........................................................ 170

4.3.2. Punësimi sipas grupmoshës ............................................................................ 170

4.3.3. Punësimi sipas profesionit............................................................................... 171

4.3.4. Punësimi sipas statusit ................................................................................... 172

4.3.5. Papunësia sipas grupmoshës .......................................................................... 172


12

4.3.6. Metodat e kërkimit për punë .......................................................................... 173

4.4. Përfundimi ......................................................................................................... 173

KAPITULLI V. Menaxhimi i informatave statistikore në tregun e punës në

Kosovë

Hyrje ......................................................................................................................... 174

5.1. Prioritetet për tregun e punës dhe perspektiva

makroekonomike .............................................................................................. 175

5.1.1. Zgjedhjet strategjike për zbutjen e papunësisë në Kosovë ............................. 177

5.1.2. Prioritetet në përmirësimin e trendëve të tregut

të punës në Kosovë ........................................................................................... 178

5.1.3. Perspektiva makroekonomike në zbutjen e papunësisë ................................ 179

5.1.4. Orientimi i mbështetje së sektorëve të tregut të punës në Kosovë................. 180

5.2. Implementimi i një sistemi të ri të informatave të tregut të

punës në mjedisin kosovar esencial të fuqisë punëtore ..................................... 180

5.3. Modeli evropian dhe amerikan i tregut të punës ............................................... 183

5.4. Roli i zyrave të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale ........................... 183

5.5. Komponentët themelore të tregut të punës

në sistemin informativ ...................................................................................... 186

5.6. Përfundimet ....................................................................................................... 190


13

Përfundime .......................................................................................... 191

Konkluzione dhe rekomandime ........................................................ 192

Bibliografia .......................................................................................... 195

Referencat ........................................................................................... 196

Anekset .............................................................................................. 201


14

Lista e tabelave

Tabela 1. Numri i të punësuarve në sektorin publik dhe privat 2007-2011............... 43

Tabela 2. Shkalla e punësimit nga viti 2000 deri 2009 në Kosovë dhe në shtetet e

Evropës juglindore dhe në Bashkimin Evropian ........................................................ 58

Tabela 3. Shkalla e papunësisë nga viti 2000 deri 2009 në Kosovë dhe në shtetet e

Evropës juglindore dhe në Bashkimin Evropian ........................................................ 59

Tabela 4. Buxheti i Konsoliduar i Kosovës dhe i donatorëve në mbështetje të

politikave te tregut të punës 2007-2011 .................................................................... 86

Tabela 5. Kosto buxhetore e planit të veprimit për mbështetjen e aktiviteteve të tregut

të punës në Kosovë 2011-2013 .................................................................................. 87

Tabela 6. Nivelet e organizimit te Departamentit të punës dhe punësimit ne kuadër të

MPMS ........................................................................................................................ 93

Tabela 7. Korrelacionet i papunësisë sipas anketës me makroparamtera ............... 106

Tabela 8. Korrelacionet punësim sipas anketës me makroparamtera

(sipas BB dhe FMN) ................................................................................................ 118

Tabela 9. Përmbledhje e vlerësimeve të punësimit ................................................. 119

Tabela 10. Korrelacionet e punësimit me variablat makro (2001-2009).................. 120

Tabela 11. Korrelimet e indikatorëve të papunësisë me GDP,. ............................... 122

Tabela 12. Korrelacioni i papunësisë me lidhje

shume parametrike 2001-2012 ........................................................................ 146


15

Tabela 13. Parashikimi me tekniken multiparamterike ........................................... 155

Tabela 14. Shpërndarja e qarqeve regjistruese dhe ekonomive familjare sipas

regjionit dhe sipas zonave rurale dhe urbane ........................................................... 162

Tabela 15. Numri i QR-ve dhe ekonomive familjare në mostër sipas regjionit dhe

ekonomive familjare ................................................................................................. 164

Lista e figurave

Figura 1. Popullsia e moshës së punës dhe ndarja e saj në fuqinë punëtore dhe

jopunëtore ................................................................................................................... 37

Figura 2. Kontingjenti i fuqisë aktive në Kosovë 2005-2009 ................................... 38

Figura 3. Shkalla e punësimit 2008 deri 2009 sipas gjinisë

e shprehur në përqindje.. .............................................................................. 39

Figura 4. Trendët e shkallës së punësimit sipas gjinisë 2001 deri 2009 ................... 40

Figura 5. Trendët e shkallës së punësimit 2001 deri 2009 në Kosovë ......................41

Figura 6. Shkalla e punësimit 2001 -2009 ................................................................ 41

Figura 7. Numri i të punësuarve në sektorin publik dhe privat 2007-2011 .............. 42

Figura 8. Struktura e punësimit sipas sektorëve të ekonomisë

në Kosovë 2008-2009 ................................................................................................. 44

Figura 9. Shkalla e punësimit sipas arsimimit dhe gjinisë, 2008 - 2009 ................. 46

Figura 10. Shkala e papunësisë afatgjate ne Kosovës sipas gjinisë 2005-2009 ........ 47


16

Figura 11. Kohëzgjatja e papunësisë sipas gjinisë, 2008 – 2009 .............................. 48

Figura 12. Shkalla e papunësisë në Kosovë sipas gjinisë gjatë viteve 2001-2009 ... 50

Figura 13. Trendët e shkallës së papunësisë 2001 deri 2009 ne Kosovë .................. 51

Figura 14. Shkalla e papunësisë në Kosovë 2001-2009 te grupmosha (15-24) e

shprehur në përqindje ................................................................................................. 51

Figura 15. Akterët kryesorë të informatave të tregut të punesë në Kosovë .............. 53

Figura 16. Varfëria e përgjithshme dhe ekstreme 2003 / 2010 ................................. 55

Figura 17. Pjesëmarrja në arsimin profesional 2009- 2011 ...................................... 94

Figura 18. Vendet e lira dhe punësimi 2005-2011 .................................................. 100

Figura 19. Shembull ilustrues: ecuria cilësore e pritshme e nivelit të punësimit në një

fermë ......................................................................................................................... 107

Figura 20. Skema e kompleksitet të bashkëveprimit

mes burimeve të indikatorëve........................................................................ 108

Figura 21. Ligji Okun Kosovë ................................................................................. 114

Figura 22. Ndryshimi i vazhdueshëm i sjelljes “pseudolineare”. ........................... 116

Figura 23. Ndryshimi i nivelit të të punësuarve total ndaj rritjes GDP ................. 117

Figura 24. Papunësia sipas anketës 2002-2009 ....................................................... 125

Figura 25. Ecuritë e Punësimit me rritjen e GDP .................................................... 126

Figura 26. Varësia e punësimeve me vendet e reja te hapura ................................. 127


17

Figura 27. xx. Me pika pink papunësimi për femrat, me blu për meshkujt, me

trekëndësha totali .......................................................................................................

128

Figura 28. xy. Me pika blu, papunësimi për meshkujt, me pika pink pe femrat..... 128

Figura 29. Përafrimi log-log i lidhjes se punësimit me GDP,

linje e gradës se trete .................................................................................132

Figura 30. Varësia Punësim (meshkuj) – Indeks i inflacionit ................................. 135

Figura 31. Lidhja CPI punësim sipas grupeve ........................................................ 137

Figura 32. Ecuria e punësimit në sektorin publik me GDP 2007-2012 .................. 139

Figura 33. Ecuria e punësimit sipas shpenzimeve Qeveritare ................................. 139

Figura 34. Ecuria e punësimit absolut në sektorin privat ........................................ 140

Figura 35. Punësimi si funksion i 3 variablave ....................................................... 141

Figura 36. Punësimi te meshkujt - GDP, CPI, Import ............................................ 142

Figura 37. Ndryshimi i punësimit 2002-2010 ne krahasim me parametrat GDP,

Import, Eksport dhe Inflacion .................................................................................. 144

Figura 38. Ndryshimi i papunësimit 2002-2010 ne krahasim me parametrat GDP,

Import, Eksport dhe Inflacion .................................................................................. 147

Figura 39. Niveli i papunësisë sipas Ligjit Okun i modifikuar ............................... 150

Figura 40.xyx. Punësimi pas vitit 2001. Ecuria logaritmike ................................... 151

Figura 41.xxx. Përafrimi sipas Ligjit Okun te modifikuar,

Republika e Shqipërisë ............................................................................... 152


18

Figura 42. Personat e punësuar sipas veprimtarive kryesore ekonomike

dhe sipas gjinisë ......................................................................................... 243

Figura 43. Numri i personave të punësuar sipas

veprimtarive kryesore ekonomike........................................................... 244

Figura 44. Numri i personave të punësuar sipas veprimtarive

kryesore ekonomike dhe sipas gjinisë .................................................... 244

Figura 45. Punësimi sipas grupmoshës, Shtator, 2012 ........................................... 245

Figura 46. Punësimi sipas profesionit ..................................................................... 246

Figura 47. Punësimi sipas statusit ........................................................................... 247

Figura 48. Papunësia sipas grupmoshës .................................................................. 247

Figura 49. Pjesëmarrja në fuqi punëtore ................................................................. 248

Figura 50. Shkalla e aktivitetit (15-64 vjeç) ............................................................ 248

Figura 51. Popullsia aktive dhe joaktive (15-64 vjeç) ............................................ 249

Figura 52. Mënyrat e kërkimit për punë .................................................................. 249


19

Lista e shkurtesave

ASK - Agjencioni Statistikor i Kosovës

DSS - Departamenti i statistikave Sociale

MPMS - Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale

MASHT - Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

MTI - Ministria e Tregtisë dhe Industrisë

MFE - Ministria e Financave dhe Ekonomisë

MAP – Ministria e Administratës Publike

BE - Bashkimi Evropian

Eurostatit – Qendra e Statistikave të Bashkimit Evropian

BQK - Banka Qendrore e Kosovës

OBZHE - Organizata Botërore për Zhvillim Ekonomik

UNDP - Programi për Zhvillimi i Kombeve të Bashkuar

ILO - Organizata Ndërkombëtare për Punësim

IMF - Fondi Monetar Ndërkombëtar

TKPK - Trusti i Kursimeve Pensionale të Kosovës,

ATK - Administrata Tatimore e Kosovës

GDP – Bruto Produkti Vendor

GNP – Bruto Produkti Kombetar


20

ZPP - Zyrën për Punësim Publik

CPI – Indeksi i Çmimit të Konsumit

AFP – Anketa e Fuqisë Punëtore

NACE - Klasifikimi Ndërkombëtar i Aktiviteteve

ABEF - Anketa e Buxhetit të Ekonomive Familjare

W- Puna


21

I. Hyrje

1.1. Të përgjithshme

Kërkimet mbi tregut e punës janë çështje mjaft e rëndësishme në trajtimin e

problemeve ekonomiko-sociale dhe kësisoj kane tërhequr vëmendjen e kërkimeve të

vazhdueshme socio-ekonomike. Punësimi përben një aspekt jetik për dinamiken dhe

stabilitetin e parametrave të tjerë ekonomiko-sociale në një vend a popullsi. Në

kuptimin e ngushtë ai paraqet një marrëdhënie të qëndrueshme ose të përkohshme

ekonomiko-sociale, një situatë ku burimet disponibel të punës vihen ne shfrytëzim për

prodhimin e te mirave dhe shkëmbimin e tyre. Punësimi qëndron në mes dhe lidh

kategoritë e rëndësishme të fuqisë punëtore, kapitalin, prodhimin duke funksionuar si

një tregues multidimensional në një shoqëri. Si marrëdhënie ekonomike punësimi

shfaqet dhe realizohet në treg. Si një marrëdhënie jetike sociale dhe burim i plotësimet

të nevojave humane për pjesën dërrmuese të shoqërisë punësimi është një kategori e

rregulluar me një sëre normash brenda dhe jashtë ambientit të punës. Këtë normë ia

reduktojnë natyrshëm pjesën e mallit në tregun e lire, por përsëri puna sillet si mall

tregu dhe tregu i punës ekziston gjithmonë edhe ne shoqëritë me të avancuara. Fakti

qe puna është pjese e mallit dhe të mirës së prodhuar bën që ajo të sillet vete si mall:

nëse produkti final është konkurrent në treg dhe shitjet vijojnë, puna që hyn në vlerën

e tij është një mall i kërkuar në tregun zinxhir të punës dhe anasjelltas, kur malli i

prodhuar është në krize, vete puna për prodhimin e tij zhvlerësohet dhe njësi të

panevojshme pune këtu hidhen nën treg duke rritur ofertën e punës dhe duke ulur

çmimin në tërësi. Ky mekanizëm është mjaft me i komplikuar në një shoqëri moderne

megjithatë teoritë ekonomike flasin për një treg specifik jo krejtësisht te lire të punës.

Ne ketë mënyrë punësimi është dhe mbetet një kategori e rëndësishme mikes sociale

dhe ekonomike dhe nuk mund të shihet vetëm ne njërën ane. Duke folur për tregun e


22

punës konsiderohet ana sociale dhe politike e saj dhe anasjelltas. Për këtë arsye

kërkimet në këtë fushë janë mjaft të ndikuara nga ndërlikime dinamike e për pasojë

modelet matematikore janë vetëm përshkruese. Në dy shekuj më pare është vërejtur

një lidhje mes Prodhimit të Përgjithshëm në një Vend Gross Domestic Production

(GDP), apo Prodhimit te Përgjithshëm Kombetar (Gross National Producion-GNP)

dhe nivelit të punësimit i quajtur ligji Okun. Megjithatë matematikisht kjo ligjësi

është thjesht një përafrim ashtu sikurse ne mjaft modele ekonometrike sidomos kur

tentohet një lidhje lineare. Punësimi ka anën e tij sociale dhe politike që e vështirëson

përafrimin ekonometrik. Sot kudo flitet për nivelin e punësimit si kategori bazike

sociale, për pasojë shoqëritë përfshihen në aktivitete permanente, për të kontrolluar

nivelin e punësimit, për te mbrojtur pagat nga rrënimi, etj. Flukset hyrëse dhe dalëse

nga papunësia është marrja ne konsideratë e zgjatjes se periudhës se papunësisë

(Baker, 1992). Një përudhe papunësie është periudha në të cilën një individ mbetet

vazhdimisht i papunësuar . Zgjatja e papunësisë është gjatësia mesatare e kohës qe një

person mbetet i papunësuar. Një rol të rëndësishëm në tregun e punës për zbutjen e

papunësisë është krijimi i një kornize ligjore të qëndrueshme trajnimi i fuqisë

punëtore sipas trendëve të ekonomisë së tregut, promovimi i shërbimeve të punësimit,

etj. Analiza e tregut të punës është njësi matëse dhe vlerësim i forcave ekonomike e

demograf që kanë të bëj me arsimin dhe aftësimin në njërën anë dhe punësimin ne

anën tjetër. Në ekonomitë në zhvillim aplikohet stimulimi i ekonomive familjare, e

me fokus të veçantë bizneset bujqësore, si dhe përkrahjen e ekonomive të vogla,

krijimi i lehtësirave doganore për inpute, ngritja e aftësive profesionale sa i përket

nevojave të ndryshme të punës, zhvillimi i programeve të përkohshme të punësimit,

zhvillimi i kapaciteteve prodhuese, krijimi i një ambienti motivues për bizneset, etj.

Në këtë mënyrë në tregun e punësimit shfaqen një numër kufizimesh, barrierash që e

bëjnë më komplekse situatën. Së fundi ka gjithmonë një rregullator te pjesshëm në

loje, ekonomia informale që imponon një treg informal që riafron situatën reale me

një treg të lirë. Ndërsa studimi i pjesës formale mund të behet nëpërmjet statistikave


23

të konsoliduar dhe regjistrat fikse të punësimit, taksimit, ndihmesë sociale, etj. Pjesa

informale kërkon trajtime më specifike, ku të dhënat mund të mblidhen nëpërmjet

anketave por natyrisht kanë një nivel konfidence të diskutueshëm. Në rastin e

ekonomive në tranzicion roli i ekonomisë informale është i rëndësishëm për pasojë

anketimi kthehet në një mjet të fuqishëm. Trajtimi ynë i përkon një situatë edhe më

specifike, një shteti të ri, ku janë të ndërthura një numër faktorësh te tjerë. Vitet e

fundit Kosova ka shfaqur një progres të dukshëm në periudhën e tranzicionit drejt një

sistemi të tregut të lirë, si dhe duke mbajtur një stabilitet makroekonomik, por

sidoqoftë është akoma mjaft e varur nga ndihmat financiare dhe teknike nga

komuniteti ndërkombëtar dhe diaspora.

1.2. Specifikat e Kosovës

Papunësia është një ndër sfidat më të mëdha për zhvillimin njerëzor në Kosovë,

shkalla më e lartë e papunësisë është më e theksuar te femrat si dhe te grupmosha 15-

24 vjeç (Bellaqa, 2012). Grupmoshat më të afta për punë dhe nuk arrijnë të punësohen

për shkak të nivelit të ulët të investimeve, mungesës së politikave efektive për

punësim, si edhe shkallës së ulët të kualifikimit të fuqisë punëtore që kërkojnë punë.

Përqindja e lartë e papunësisë tek të rinjtë është gjithnjë një shqetësim më vete për

stabilitetin social. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (MPMS) vlerëson se

numri i përgjithshëm i të papunëve të regjistruar në Zyrën për Punësim Publik (ZPP)

ka qenë 325.261 persona në fund të vitit 2011, po të krahasojmë me vitin 2010 numri

i punëkërkuesve ishte 335.260 , që do thotë se në vitin 2011 kemi rënie të numrit të

punëkërkuesve për rreth 10.000 . Tregu i punës së Kosovës është vështirë të mund të

absorboj 325.261 punëkërkuesit si dhe personat te tjerë që futen në treg të punës për

çdo vit.


24

Niveli i lartë i papunësisë në Kosovë i atribuohet disa arsyeve, duke përfshirë bazën e

dobët fillestare të prodhimit, reformat strukturore të lidhura me privatizimin, nivelin e

ulët të investimeve vendore dhe të huaja, mungesën e politikave aktive dhe efikase të

punësimit dhe niveli i ulët i kualifikimit të punëkërkuesve. Norma e papunësisë në

vitin 2009 në Kosovë ka qenë 45 për qind bazuar në të dhënat e përgatitura nga

Agjencioni Statistikor i Kosovës (ASK), përkatësisht Departamenti i statistikave

Sociale (DSS). Shkalla më e lartë e papunësisë është më e pranishme të grupmosha

15 - 24 vjeç, si dhe te femrat. Periudhat e papunësisë kanë me shume mundësi te

përfundojnë nga rrjedha e forcës se punës nder meshkujt e rinjve sesa nder meshkujt e

vjetër, kjo diferencë nuk ekziston midesë femrave te reja dhe të vjetra (Layard, 1991).

Te rinjtë janë të pritur te mbeten papune me shpesh dhe për periudha me te shkurta,

ndërsa punëtoret e vjetër janë te papune me rralle, por për përudhë me te gjate.

Republika e Kosovës përbën specifika edhe në dimensione të tjera. Migracioni është

dhe mbetet një “ valvule shkarkimi ” duke shproporcionalizuar trendët pasi sistemi

është i hapur, dhe njëkohësisht përbën zgjerimin e pjesës informale në ketë sektor.

Një aspekt tjetër janë specifikat e investimeve të huaja dhe të brendshme ne kushtet e

një shteti ne konsolidim dhe një ekonomie pa strukturë të formësuar. Në këtë kontekst

dy elemente te rëndësishëm janë konsideruar. Fillimisht kemi nënvizuar çështjen e

mungesës së të dhënave të qëndrueshme dhe për pasojë rëndësinë e metodikave të

përshtatshme në kushtet tepër specifike të sistemit ekonomik e social ne Republikën e

Kosovës. Njohja statistikore e elementeve të tregut te punës merr rendësi kërkimore

në kushtet e kufizimit të metodikave standarde për situata tepër specifike si ato të një

ekonomie në një shtet te sapoformuar, me qeverisje kalimtare me tradite të

migracionit te larte, me një popullsi tepër të re dhe elemente të tjerë qe do te

evidentohen në vijim. Element i dyte i rëndësishëm i kërkimit është qasja strukturore

në këto kushte d.m.th. evidencat e mundshme të lidhjeve funksionale mes

makroparametrave ekonomike variabëlit tonë dhe nivelit të punësimit.


25

1.3. Struktura e punimit

Fillimisht janë hulumtuar ecuritë kohore te punësimit/papunësimit dhe janë analizuar

me ecurit e tjera të indikatorëve. Pastaj është testuar një lidhje lineare mes punësimit

dhe disa makroparametrave-indikatorë, marre nga burime standarde. Duke çmuar

gjetjet e këtushme si hapi preliminar, është menduar te rishikohet baza e të dhënave

nëpërmjet matjeve direket te kontrolluara me metodike shkencore. Kjo është

mundësuar nëpërmjet një kooperimi me programin qeveritar të mbledhjes se të

dhënave duke evituar kostot e papërballueshme ne rang punimi. Ky hap i është

kushtuar ndërtimit analitik të metodikave të anketimit si alternative informative, për

nivelin e punësimit në kushtet e një sistemi sociopolitik specifik, një dinamike të

vrullshme, me informalitet të lartë dhe me kufij të hapur. Punimi synon njohjen e

lidhjeve të nivelit të punësimit sipas kategorive me një numër makroparametrash

ekonomik si dhe aspekteve financiare me burim qeveritar të lidhura direkt apo

indirekt me variabëlin e konsideruar, nivelin e punësimit/ papunësimit. Në një etape të

dytë është cekur edhe analiza e natyrës se tregut të punës ne sistemin e konsideruar,

por vetëm cilësisht pasi sistemi është në dinamike te vazhdueshme dhe mundësia e

studimit sasior është tepër e kufizuar. Punimi në një kontekst postkërkimore synon te

nxisë kërkimet sasiore për këtë aspekt dhe çështje te tjera ekonomike edhe sociale që

zhvillimet të mund te jenë me efikase dhe progresi më i shpejtë. Duke konsideruar

këtë element ne kemi vijuar studim/kërkimin edhe pse te bindur se arritjet do te ishin

modeste.

Në mënyrë të përmbledhur janë synuar këto objektiva:

• Studimi i trendëve të politikave të tregut të cilat aktualisht aplikohen në RKS,

sipas indikatorëve statistikore,


26

• Studim mbi specifikat e tregut të punës duke u bazuar në përparësitë dhe

dobësitë e tyre,

• Vështrim mbi politikat e tregut të punës në disa vende të Ballkanit Perëndimor

dhe në disa vende të BE-së,

• Studimi i sfidave dhe mundësive në krijimin e politikave të shëndosha dhe

efikase duke u bazuar në informacionet statistikore,

• Studimi i rolit të shtetit në aspektin buxhetor për mbështetjen e politikave

aktive dhe pasive të tregut të punës në Kosovë,

• Studimi i prioriteteve për formulimin e politikave të tregut të punës në Kosovë

në aspektin e ngritjes profesionale të fuqisë punëtore si në nivel qendror, po ashtu

edhe në atë lokal,

• Krijimi i një modeli të informatave statistikore të qëndrueshëm për zhvillimin

e politikave të tregut të punës në Kosovë,

• Analizimi i ecurisë së implementimit të një modeli të ri të informatave të

tregut të punës në Kosovë,

• Analizimi i sfidave kryesore për zhvillimin politikave të tregut të punës në

Kosovës dhe problemeve të natyrës politike të tregut të punës, me të cilat përballet

Kosova,

• Kryerja e një studimi mbi indikatorët kryesorë të tregut të punës në Kosovë,

etj.


27

1.3.1. Metodologjia e hulumtimit

Hulumtimi është realizuar duke shfrytëzuar politikat e tregut të punës si dhe të dhënat

statistikore nga burimet primare dhe burimet sekondare që kontribuojnë në hartimin

dhe formulimin e politikave të tregut të punës në Republikën e Kosovës, si dhe

kryerja e një hulumtimi mbi indikatorët kryesore të tregut të punës në Kosovë.

Gjatë punimit të temës janë përdorur këto metoda të studimit:

Analizë e indikatorëve statistikor të tregut të punës nga aspektet e

ndryshme, duke i përdorur modelet ekonometrike lineare si dhe ligjin Okun,

Metoda krahasuese për krahasimin e ecurisë së të hyrave të fuqisë

punëtore në tregun e punës nga periudha e pasluftës dhe projeksioni i tyre në

periudhën afatmesme,

Metoda tabelore dhe grafike për krahasimin e të dhënave në nivel

qendror lidhur me politikat dhe statistikat e tregut të punës,

Analizimi i indikator statistikore të tregut të punës nga aspektet e

ndryshme, duke i përdorur një grup adekuat të modeleve,

Nëpërmes ushtrimit të forcës analitike kritike të pavarur, që do të

mundësojë kallëzimin e zotërimit të çështjes së rëndësishme teorike dhe empirike të

indikatorëve statistikore të tregut të punës, si dhe të qenit në gjendje që ta analizojë

atë nga një këndvështrim mjaft i veçantë,

Në mënyrë që të bëjmë një projektim të indikatorëve të tregut të punës

është e domosdoshme që të kemi të dhëna statistikore të qëndrueshme dhe

gjithëpërfshirëse,


28

Trendët afatgjatë dhe afatshkurtër të statistikave të shkallës së

papunësisë dhe punësimit. Për më tepër brenda kësaj çështjeje kërkimore është

zgjeruar analizimi dhe identifikimi i treguesve statistikore të mekanizimit të

korrigjimit të gabimit në kuadër të raporteve të sipër cekur si dhe është bërë dallimi

ndërmjet Kosovës dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor si dhe disa vendeve të

Bashkimit Evropian,

Provat që jam mbështetur në ekzistencën e raportit të sipër cekur duke

e përdor modelin e panelit dinamik për të provuar qëndrueshmërinë e marrëdhënies së

sipër cekur ndërmjet statistikave dhe politikave të tregut të punës,

Analizimi i çështjeve të trendëve ndërmjet shkallës së punësimit dhe

papunësisë duke i përfshirë efektin e politikës aktive dhe pasive në përmirësimin e

indikatorëve të tregut të punës.

Përfundimisht duke i përdorur rezultatet empirike të kapitujve

analitike, së pari kam bërë rekapitullimin dhe analizimin në mënyrë kritike të gjetjeve

në raport me teorinë ekonomike për çështjen në fjalë dhe pastaj është paraqitur,

formulimi, implikimet si dhe rekomandimet për politikat e tregut të punës.

Një pjese e qëllimit te punimit është që empirikisht të verifikojmë prezencën e

marrëdhënies afatgjate ndërmjet tregut të punës, informatave statistikore dhe efektet

si dhe dallimet që ekzistojnë ndërmjet Kosovës dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor

si dhe disa vendeve të BE-së, sipas treguesve statistikore. Kjo është bërë me

shkallëzimin përkatës të analizave, nëpërmes të strukturës së shtjelluar mirë të

disertacionit që secila analizë të kryhet në hapin e duhur dhe që ka prodhuar rezultatet

të nevojshme për hulumtimin kërkimore.


29

1.3.2. Formulimi i hipotezave kryesore për trajtimin analitik

Duke i ndjekur ecuritë kohore të parametrave nën observim si punësim, punësimi

sipas grupeve, shtresave dhe grupmoshave rezulton se trendët flasin për procese

komplekse dhe varësi jo evidente. Fillimisht trajtimi i këtij i ndërtuar nën paradigmën

“punësimi duhet të jetë i ndërvarur me prodhimin e përgjithshëm ne vend ose me

rritjen e tij”. Kjo varësi mund te mendohet (hipoteze)

1. fillimisht primitive lineare

baGDPPpP +=; 1.1

2. në trajtën e ligjit Okun

bGDPGDPaPpP +

∆=∆∆ ; 1.2

3. ose ligjit Okun te modifikuar

)(ln;; 00

00 ttbGDPGDP

aPpPPpPt

ttttt −+

+= 1.3

Këtu me P është shënuar “Niveli i Punësimit”, me Pp “Niveli Papunësisë”, GDP është

prodhimi i përgjithshëm bruto ose prodhimi kombëtar bruto llogaritur me çmime

korrent/konstante etj; a dhe b janë dy konstante ndërsa t shënon çastin e kohës kur

flasim dhe t0 një çast fillestar. Secili ekuacion mund të testohet në një larmi

nënsistemesh për te pare nga afër gjithë specifikat. Për shkak te numrit shume të

vogël të pikave testimi i hipotezave nuk është bere në mënyre analitike duke e bere

trajtimin gjysme cilësor. Ne ekonomitë në tranzicion mundësia e një ekuacioni

strukturor është e ulet pasi parametrat nuk janë homogjenizuar dhe nuk arrijnë te

përfaqësojnë aspektet ekonomike për te cilat përgjithësohen. Varësitë 1.1-3 do te

verifikohen me teknikat standarde dhe në ndonjë rast me teknika te posaçme. Në ketë


30

rast fillimisht janë ndërtuar korrelacionet direket te variabëlit tone te interesit P;Pp

dhe variablave të tjerë X dhe janë konsideruar sipas skemës

- nëse 5.0; >−XPpPC testohen lidhjet lineare

- nëse 5.0; <−XPPpPC testohen lidhjet te tjera

me kujdesin që të pritet njëfarë lidhje shkakësore. Pra nëse korrelacioni është i ulet

(pranë zeros në vlere absolute) dhe një ndikim direkt në nivelin e punësimit apo

punësimit nuk ka, lidhja natyrisht qe nuk është testuar. Testimi ka vijuar në rastin e

korrelacioneve të konsiderueshme, duke aplikuar teknikat standarde të statistikës se

perputhshmerise, kryesisht nga algoritme rutine ne Matlab/Octave. Në disa rast një

gjë e tille është pasqyruar direkt mbi grafik ku jepet ekuacioni i përafrimit dhe

njëkohësisht efikasiteti i përafrimit ose paranteri R2 që mat shkallen relative te

shmangies se kurbes se propozuar nga pikat reale.

Nëse një nga trajta e mësipërme provohet dinamika e parametrit të interesit

konsiderohet e njohur dhe është vijuar me parashikimet përkatëse dhe implikimet ne

politikat e manxhimit te tregut te punës.

Mos verifikimi i këtyre supozimeve do të identifikohet me një strukture ekonomike

komplekse dhe për pasoje ekuacione me te komplikuara janë me shprehëse. Në ketë

rast janë testuar

1. Lidhje të tipit polinomial (fuqi) te rendeve te ultë si rregull

kuadratike dhe kubike meqë përafrimet polinomiale gjithmonë përafrohen me mire

me kurba te çfarëdoshme se trajtat lineare, por duhet te kenë kuptim (d.m.th të jenë

mbështetura teorikisht nga ekometria apo trajtimet e tjera

sasiore) ..; 2cXbXaPpP ++= ku X është një paranter ekonomik


31

Lidhjet lineare me shume parametra duke bere kujdesin qe ndikimi të jetë i

arsyeshëm. Në ketë rast nuk ka qene nevojshme të mbështetemi në arsyetime teorike

pasi lidhjet cilësisht janë të njohura, elasticitete e këtyre mardhënive shprehin realitete

etj. Kështu indeksi i inflacionit mund të mos lidhet direkt me nivelin e punësimit por

ndikim duhet te ketë pasi ai shpreh fuqinë e monedhës etj që lidhet direkt me

prodhimin dhe punën. Nëse ka korealcion të shënueshëm të punësimit me ketë

parametër, ne nuk jemi ndalur të arsyetojmë se mund të ketë lidhje, por e kemi

përfshire në njehsime direkt. Në të kundërt, p.sh. nëse shpenzimet qeveritare

(administrative) janë te pakorreluara me punësimin, ne nuk vijojmë me propozime

shtese por ky variabël lihet në nje ane. Përkundrazi, nëse një tjetër variabël te themi

volumi i import-eksporteve ka korrleim të dobët, ne e kemi konsideruar pavarësisht

këtij fakti, pasi një lidhje duhet te ketë dhe korrelimi mund të jetë dëmtuar nga efektet

e tjera ose lidhja nuk është lineare.

1.3.3. Organizimi

Punimi përbëhet prej pesë kapitujve:

Në kapitullin I, janë paraqitur specifikat që e karakterizojnë tregun e punës në

Kosovë, ndërlidhja e treguesve statistikore të tregut të punës në raport me indikatorët

te tjerë makroekonomikë, si dhe metodologjia e hulumtimit të përdorur.

Në kapitullin II, është paraqitur konteksti makroekonomik i Kosovës, gjendja e

shkalles se punësimit dhe papunësisë nga viti 2001-2009. Po ashtu në këtë kapitull

janë paraqitur përparësitë dhe dobësitë e statistikave të tregut të punës në Kosovë, si

dhe është bërë një krahasim i trendëve të indikatorëve të tregut te punës në Kosovë

me shtetet e Ballkanit perëndimor si dhe shteteve të Bashkimit Evropian. Po ashtu në

këtë kapitull janë paraqitur përparësitë dhe dobësitë e masave aktive dhe pasive të


32

tregut me të cilën ballafaqohen tregu i punës në Kosovë si dhe është paraqitur roli i

Qeverisë në ndërmjetësimi në punësim dhe ngritja e kapaciteteve profesionale në

tregun e punës.

Në kapitulli III, përafrimi ekonometrik statistikor i punësimit, është analizuar

punësimi si një parametër i rëndësishëm ekonomik dhe social, në kuptimin

ekonometrik , social dhe atë politik. Po, ashtu në këtë kapitull është paraqitur në

studimin e ndryshimit të nivelit të punësimit si funksion i makroparamterave ndër të

cilat mund ti veçoj si GDP dhe rritja , GNP dhe rritja, indeksi i çmimit të konsumit

CPI.

Në kapitullin IV, indikatorët kryesorë të tregut të punesë në Kosovë, është paraqitur

hulumtimi që është realizuar mbi indikatorët kryesorë të tregut të punës. Qëllimi i

zhvillimit të kësaj ankete ka qene begatimi i punimit me të dhëna mbi indikatorët

kryesore të punësimit në Kosovë. Kapitulli përmban të dhëna mbi gjendjen e

punësimi sipas veprimtarive ekonomike, popullsia aktive sipas statusit, punësimi

sipas profesionit, punësimi sipas grupmoshës, punësimi sipas gjinisë si dhe të dhënat

mbi papunësinë.

Në kapitulli V, menaxhimi i informatave statistikore për politikat e tregut të punës

në Kosovë, është paraqitur mënyra e krijimit të një sistemi informativ i tregut të

punës, që do të krijojë, analizojë dhe shpërndajë rregullisht informata statistikore të

tregut të punës. Qeverisja e politikave të tregut të punës është ndërlidhur me krijimin

e një modeli informativ statistikor bashkëkohor, sipas trendëve të ekonomisë së

tregut, ku ky model do të ofrojë të dhëna të nevojshme për monitorimin dhe

vlerësimin e indikatorëve të tregut të punës . Pastaj në këtë kapitull janë të paraqitura

prioritetet për formulimin e politikave te tregut te punës, si dhe orientimi i këtyre

politikave sipas sektorëve të ekonomisë. Po ashtu në këtë kapitull në mënyrë të

veçantë është paraqitur mënyra e Implementimi të një sistemi të informatave të tregut

të punës më efikas për mjedisin kosovar esencial të fuqisë punëtore. Në përfundim të


33

punimit janë dhënë përfundimi si dhe konkluzionet dhe rekomandimet për të ardhmen

lidhur me statistikat dhe rolin e politikave të tregut të punës në përmirësimin e

shkallës së papunësisë dhe punësimit në Kosovë.

1.4. Teoritë mbi tregun e punës

1.4.1. Teoria e ekuilibrit të pritjeve racionale

Teoria argumenton se tregjet pastrohen dhe se politika monetare nuk mund te bej asgjë sistematike për të ndikuar produktin ose papunësinë. Në fillim me modelin neoklasik pa fërkim te tregut të punës për të ilustruar se si aj mund të funksiononte në një model te idealizuar. Pas kësaj zhvillohet një model teorik i fuqishëm te kryer nga Robert Lukas i Universitetit te Çikagos ( Lucas and Tomas, 1981). Ky model është shembulli me i rëndësishëm i teorisë së ekuilibrit të pritjeve racionale ne makroekonomi. Kjo teori përbehet nga dy tipare kyçe.

Se pari, ajo i ve rendësi rolit të pritjeve dhe në mënyrë te veçantë pritjeve racionale. Agjentet ekonomik nuk e njohin të ardhmen me siguri, prandaj duhet te mbështesin planet dhe vendimet e tyre, përfshirë vendosjen e çmimeve, në parashikimet ose pritjet e tyre për të ardhme. Teoria këmngule kategorish këto pritje të bëhen ne një mënyrë racionale, që dot thotë se agjentet përdorin te gjitha informacionet qe i kanë ne dispozicion, si dhe ato te mundshme, për të dal me parashikime të mundshme me të mira.

Se dyti modeli këmëngul tek ekuilibri, teoria nuk le vend për tregje jote pastra. Gjdo njeri që është i pa pune përpiqet qe të gjej punë. Shtrohet pyetja pse të studiohet modeli i një rasti ekstrem ? Arsyeja është se ai vendos një standard rigoroz për çfarë mund të ndodhe në një ekonomi, në qoftëse nuk ka fërkime dhe në çoftëse informacioni është përdorur me efikasitet. Ai ofron një sfidë për teoritë konkurruese, sidomos ne shpjegimin e papunësia , veçanërisht për te treguar se k’u ato ndryshojnë nga kjo teori e skicuar ashpërsisht. Ekuilibri page rritet në përpjesëtim me çmimet, pra edhe punësimi dhe produktet janë të pandryshuar.

Teoria e ekuilibrit ngritët mbi informacione jo të përkryera me informacione jo të plota ka mundësi te gabimequria e tregut të pastruar në teorinë e ekuilibrit të pritjeve


34

racionale është huazuar nga modeli neoklasik ku pagat dhe çmimet janë plotësisht te luhatshme, si rezultat tregu i punës dhe i produkteve pastrohen gjithmonë.

Modeli baze i teorisë së ekuilibrit të pritjeve në bazë të çmimeve të pritshme, duke i paraqitur çmimet janë aktualisht me te larta se sa priten ndërmarrjet gjejnë me fitimprurëse te punonjësit me shume punëtor dhe te prodhojnë më shume produkte. Por kjo situate nuk mund te zgjas sepse punëtorët do të përdorin informacione të ri për të rishikuar në rritjen e parashikimeve të çmimeve të tyre, pra edhe kërkesa për page. Si rrjedhojë parat e paparashikuar kanë efekte reale, ndërsa te parashikimi nuk i kanë ato. Teoria e ekuilibrit te pritjeve racionale e empirike, veçnqrishtë parat e parashikuar nuk kanë efekte ne punësim duke qen në kundërshtim me hipotezat baze. Meqenëse teoria e ekuilibrit ka qen e pasuskseshem në aspektin empirik, ajo është bërë pjesë e rëndësishëm e makroekonomisë.

Tri arsyet kryesore janë:

o se pari ka një ndërtim shume elegant,

o se dyti idéjà e pritjeve racionale është shume tërheqëse dhe

o se treti teoria është ndërtuar mbi themelet e qarta dhe te thjeshta mikroekonomike.

1.4.2. Teoria e Neokenisjane

Një teori alternative e ngjashme me modelin e ekuilibrit është teoria e kontraktimit qe është e lidhur me makroekonomiksin neokenjnesian. Teoria e kontraktimit fillon gjithashtu nga tregu i punesë dhe modeli neoklasik, por kjo teori pohon se paga fiksohen nga kontratat ne fillim të një periudhe, ndërsa çmimet e te mirave mund te ndryshohen brenda një periudhe. Pohimi është se ndërmarrja dhe punëtorët vendosin pagën ne nivel qe ata presin te vendos ekuilibër ne tregun e punës.

Teoria kejnesiane i ngre efektet e përkohshme të një ndryshimi në ofertën monetare mbi idenë se kontrata parapërcakton pagat. Si rrjedhojë kur pagat rriten në mënyrë të paparashikuar por kontratat e pagave janë te bllokuara mund të ndodhe një ekspansion real te paktën për pak.


35

Kapitulli II

Specifika të tregut të punës në Kosovë

2.1. Konteksti makroekonomik

Republika e Kosovës gjendet në mes të Evropës Juglindore (EJ), e cila ka një

sipërfaqe tokësore prej 10.908 km2 dhe më rreth 1.739.825 banorë (Regjistrimi i

Popullsisë, 2011) rezidentë pa përfshirë tri komunat në veri të vendit. Kryeqyteti i

Kosovës është Prishtina, me një popullsi prej rrethe 2OO mijë banorë. Sipas të

dhënave makroekonomike Kosova në krahasim me shumë vende të Evropës ka pësuar

më pak nga kriza ekonomike. Kosova dhe Shqipëria janë të vetmet vende në EJ, që

kanë shënuar rritje të GDP-së për banor gjatë vitit 2009 (Bellaqa, 2012). Megjithatë

Kosova mbetet një nga vendet me një shkallë më të lart të papunësisë dhe me një

shkallë më të lartë të varfërisë në Evropë dhe në Ballkanin Perëndimor. Përkundër

ndihmës së konsiderueshme financiare dhe teknike që i është dhënë Kosovës nga

bashkësia ndërkombëtare, të ardhurat e kosovarëve kanë mbetur të vogla, ku të

ardhurat mesatarisht për kokë banori në vitin 2011 kanë qenë 2.650 euro. Numri i

përgjithshëm i të papunësuarve në fund të vitit 2011 ka qenë 325.261. Për shkak të

përmasave të mëdha të ekonomisë informale, shifra e papunësisë së regjistruar mund

të mos pasqyrojë plotësisht situatën e punësimit në sektorin privat. Sektori financiar

në Kosovë mbetet në gjendje të mirë, përkundër krizës globale financiare. Aktualisht

në Kosovë funksionojnë shtatë banka komerciale, nëntë kompani sigurimi dhe dy

fonde pensionale. Përdorimi i euros si valutë zyrtare kontribuon në stabilitetin e

ekonomisë së Kosovës dhe mban inflacionin në normë të pranueshme, duke siguruar

kështu një bazë të shëndoshë për politikën monetare. Kosova ka rezultate të dobët të

punësimit, ku shkalla e papunësisë ka arritur në 45 për qind dhe shkalla e punësimit


36

është jashtëzakonisht e ulët 26 për qind. Varfëria në Kosovë mbetet mjaft e përhapur

ku rreth 29 për qind të popullsisë jetojnë në varfëri të përgjithshme dhe 8 për qind e

popullsisë jetojnë (Banka Botërore) në varfëri ekstreme . Krijimi i vendeve të punës

është edhe më i rëndësishëm për faktin se popullsia e Kosovës është e re po ta

krahasojmë me vendet e tjera në rajon. Afërsisht gjysma e popullsisë së Kosovës

është nën moshën 24 vjeçe dhe vetëm 6 për qind e popullatës është mbi moshën 65

vjeçe .

2.2. Indikatorët e tregut të punës

Shkalla e papunësia në Republikën e Kosovës është mjaft shqetësuese ku sipas të

dhënave të fundit të (AFP, 2009) del se shkalla e papunësisë është rreth 45 për qind.

Edhe pse Kosova ka pas një rritje reale të GDP-së, ku në vitin 2011 kjo rritje në nivel

të vendit ishte prej 4.5 për qind, por prapë krijimi i vendeve të reja te punës ka qene

në nivele të ultë si ne sektorin privat ashtu edhe në atë publik. Sa i përket trendëve të

[Bellaqa, 2012) shkallës së papunësisë, nga viti 2001-2009, shkalla e papunësisë

mesatarisht ka rënë për 11.7 për qind, ndërsa shkalla e punësimit nga viti 2001 deri

në vitin 2009 ka pasur rritje për rreth 6.5 për qind. Politika sociale ka rëndësi të

madhe për implementimin e konceptit të zhvillimit dhe të ruajtjes së stabilitetit

makroekonomik në kushtet e tranzicionit të Kosovës, krijimi i vendeve të reja të

punës është një çështje mjaft komplekse dhe është një fenomen multisektorial, që

përfshin zhvillimin e politikave socio-ekonomike në nivel të vendit. Statistikat mbi

indikatorët e tregut të punës, të një cilësie të lartë, luajnë një rol të rëndësishëm për

institucionet vendimmarrëse në krijimin e politikave efektive të tregut të punës.

Krijimi i politikave efektive në tregun e punës është e ndërlidhur me analiza

adekuate lidhur me shkallën e papunësisë dhe shkaktaret e saj. Sipas gjendjes

momentale në Kosovë, informatat statistikore për indikatorët e tregut të punës janë jo

të bollshme dhe janë të shkapërderdha.


37

2.2.1. Trendët e shkallës së punësimit dhe papunësisë në Kosovë Popullsia në moshë të punës në Kosovë është nga 15 deri 64 vjeç, pastaj kjo popullsi

ndahet ne popullsinë aktive dhe atë pasive. Popullsia aktive ndahet ne popullatën e

cila është e punësuar dhe atë e cila nuk është e punësuar. Këtë mund ta paraqesim

edhe përmes figurës 1 në vijim:

Figura 1. Popullsia e moshës së punës dhe ndarja e saj në fuqinë punëtore dhe

jopunëtore

POPULLSIA E GRUPMOSHËS

15 - 64 VJEÇ

FUQIA PUNËTORE (1)

PERSONAT E PUNËSUAR (2)

PERSONAT E PAPUNËSUAR (3)

NUK JANË FUQI PUNËTORE (4)

( k i l t

Konceptet themelore:

(1) Shkalla e aktiviteteve ose shkalla e pjesëmarrjes në fuqinë punëtore: përqindja e fuqisë punëtore në popullsinë e moshës së punës; (2) Shkalla e punësimit: përqindja e personave të punësuar në popullsinë e moshës së punës; (3) Shkalla e popullsisë së papunësuar: përqindja e personave të papunësuar në popullsinë e moshës së punës; (4) Persona joaktive


38

Shkalla e aktivitetit paraqet përqindjen e fuqisë punëtore në popullsinë e moshës së

punës, ku në Kosovë sipas rezultateve të fundit të Anketës së Fuqisë Punëtore, 2009

arrin 48, 1 % (Bellaqa, 2012).

Figura 2. Kontingjenti i fuqisë aktive në Kosovë 2005-2009

Diferencimi në shkallën e punësimit sipas grupmoshës tregon se pjesën më të madhe

të popullsisë që punon është grupmosha qendrore 25 deri 54 vjeç, është më e lartë si

për meshkujt ashtu edhe për femrat. Shkalla më e ulët e punësimit është te grupmosha

15 - 24 vjeç. Këtë mund ta paraqesim përmes figurës në vijim:


39

Figura 3. Shkalla e punësimit 2008 deri 2009 sipas gjinisë e shprehur në përqindje

0

10

20

30

40

50

60

15-24 25-54 55-64 65+ 15-24 25-54 55-64 65+ 15-24 25-54 55-64 65+

meshkuj femra gjithsej

pë

rqin

dja

2008

2009

Nga figura vërehet se përqindja më e madhe e shkallës së punësimit është te

grupmosha 25-54 vjeç, ku shkalla e punësimit te kjo grupmoshë sillet rreth 50 për

qind, këtë mund ta vëreni edhe përmes figurës 3. Sipas të dhënave për të dy gjinitë,

është shkallë e ulët e punësimit për grupe moshën 15-24 vjeç me vetëm 10.7 për qind

për meshkuj dhe 3.7 për qind për femra, kjo është edhe si rezultat një numër i madh i

personave të kësaj grupmoshe janë duke vijuar shkollimin, por gjithashtu mund të jetë

edhe si rezultat i vështirësive për të arritur hyrjen e parë në tregun e punës. Në

grupmoshën më të vjetër të popullsisë 55-64 vjeç, megjithatë, paraqitet një dallim i

madh në mes të meshkujve dhe femrave. Shkaktari kryesor i kësaj shpëreputhje mund

të jetë tendenca më e madhe e femrave për t’u pensionuar më herët, nga figura e cekur

lart mund të shihni shkallën e përqindjes së punësimit të grupmoshës mbi 65 vjeç e

cila është 4.6 për qind për meshkuj dhe 0.8 për qind për femra përderisa shifrat


40

korresponduese për vitin 2008 ishin 2.5 për qind për meshkuj dhe 0.3 për qind për

femra.

Shkalla e punësimit sipas gjinisë, në bazë të rezultateve të anketës së fuqisë punëtore

AFP, shkallën e punësimit nga viti 2001 – 2009 ka (Bellaqa, 2012) ka pasur rritje për

6.5 për qind, me detalisht trendët e shkalles së punësimit në Kosovë e paraqesim

përmes figurës në vijim:

Figura 4. Trendët e shkallës së punësimit sipas gjinisë 2001 deri 2009

Në bazë të figurës numër 4, shihet se nga shkalla e punësimit në Kosovë në vitin

2009 ishte 26.4 për qind, femrat marrin pjesë me një përqindje shume të vogël në

punësim apo me rreth 12.6 për qind, ndërsa meshkujt me 40.2 për qind.

Të dhënat për shkallen punësimit nëpër vite, përkatësisht nga viti 2001- deri në vitin

2009 mund ta paraqesim edhe përmes figurës 5 në vijim:


41

Figura 5. Trendët e shkallës së punësimit 2001 deri 2009 në Kosovë

19.6

23.825.3

27.9 28.9 29.026.5

24.326.4

5

10

15

20

25

30

35

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

përq

indj

a

gjthsej

Nga figura 5 shihet se në vitin 2008 kemi rënie të shkallës së punësimit në sektorin

ekonomik të bujqësisë. Kjo është si rezultatet se nga viti 2008, sipas rregullores së

Eurostatit për AFP, personat të cilët punojnë në bujqësi e nuk i plasojnë produktet e

tyre në treg konsiderohen të papunësuar.

Figura 6. Shkalla e punësimit 2001 -2009

Nga figura 6, janë të paraqitur trendët e shkallës së punësimit, siç vërehet po të

krahasojmë shkallën e punësimit nëpër vite, nga viti 2001 deri në vitin 2009 kemi një

rritje të shkallës së punësimit për 6.5 për qind, gjë që kjo rritje është e pamjaftueshëm


42

duke marr për bazë shkallen e papunësisë si dhe të hyrat që janë të larta në tregun e

punës në Kosovë. Shkalla e punësimit sipas sektorëve, sipas të dhënave të fundit

numri total i të punësuarve është 251.510 persona, numri më i madhe i të punësuarve

është në sektorin privat me rreth 173.442 persona, ndërsa në sektorin publik është

78,068 persona .

Këtë mund ta paraqesim përmes figurës 7 si në vijim:

Figura 7. Numri i të punësuarve në sektorin publik dhe privat 2007-2011


43

Tabela 1. Numri i të punësuarve në sektorin publik dhe privat 2007-2011

Viti 2007 2008 2009 2010 2011

Punësimi 225,037 218,231 233,338 245,502 251,510

Publik 74,366 74,701 74,190 77,164 78,068

Privat 150,671 143,530 159,148 168,338 173,442

Nga tabela 1, shihet se në sektorin publik kemi një stabilitet të punësuarve, ndërsa në

sektorin privat kemi një rritje të punësimit.

Sipas të dhënave të AFP, 2009, sektori i tregtisë është bërë dega më e rëndësishme e

ekonomisë së Kosovës, me pjesëmarrje ne punësim prej 17.4 për qind, pasuar nga

arsimi me 13.4 për qind, prodhimi me 9.9 për qind administrata me 9.8 për qind,

ndërtimtaria me 7.9 për qind, si dhe sektorët të tjerë marrin pjesë me një përqindje më

të vogël.

Punësimin sipas sektorëve mund ta paraqesim përmes figurës 8 në vijim:


44

Figura 8. Struktura e punësimit sipas sektorëve të ekonomisë 2008/

2009

0

5

10

15

20

25

30

A*

B*

C*

D*E

*F

*G

* I*H

*J*

K*

L*M

*N*

O*

P*

Q*

R*S

*T*U

*A

*B

*C

*D

*E*

F*

G* I*

H*J

*K

*L*M

*N*

O*

P*

Q*

R*S

*T*U

*A

*B

*C

*D

*E*

F*

G* I*

H*J

*K

*L*M

*N*

O*

P*

Q*

R*S

*T*U

*

male female all

perc

en

t

2008

2009

Shpërndarja e personave të punësuar sipas aktivitetit ekonomik karakterizon

strukturën e ekonomisë dhe ndryshimet e saj në kohë. Kjo shpërndarje mund të

tregojë rritjen ose zvogëlimin e gjasave të punësimit.

Klasifikimi i përdorur për këtë qëllim është NACE Rev. 2.1 shifror me grupimin e

disa sektorëve të vogël në fillim dhe në fund të shkallëzimit (shiko katrorin me tekst

1).

Katrori me tekst 1

Klasifikimi i aktiviteteve ekonomike

NACE Përshkrimi

A Bujqësia, pylltaria dhe peshkimi


45

B Minierat dhe guroret

C Prodhimi

D Furnizimi me rrymë, gaz, avull dhe klimatizim

E Ujësjellësi, kanalizimi, menaxhimi i mbeturinave dhe aktivitetet e riparimit

F Ndërtimtaria

G Tregtia me shumicë dhe pakicë, riparimi i mjeteve motorike dhe i motoçikletave

I Akomodimi dhe aktivitetet e shërbimit të ushqimit

H Transportimi dhe magazinimi

J Informimi dhe komunikimi

K Aktivitetet financiare dhe të sigurimit

L Aktivitetet e patundshmërisë

M Aktivitetet profesionale, shkencore dhe teknike

N Aktivitetet administrative dhe të shërbimit përkrahës

O Administrimi publik dhe mbrojtja; sigurimi i detyruar social

P Arsimi

Q Shëndeti njerëzor dhe aktivitetet e punës sociale

R Artet, argëtimi dhe rekreacioni

S Aktivitet tjera të shërbimit

T

Aktivitetet e ekonomive familjare si punëdhënës;

mallrat e padiferencuar dhe shërbimet që prodhojnë aktivitetet e ekonomive familjare private

për shfrytëzim vetanak


46

U Aktivitetet e organizatave dhe organeve eksterritoriale

Nënvizimi: forma e shkurtër e përdorur në tekst

Shkalla e punësimit sipas përgatitjes arsimore, ka një lidhje të qartë në mes të

marrëdhënieve të punësimit dhe arsimit, sa më i lartë që të jetë niveli i arsimit të një

personi, aq më të mëdha janë gjasat që ai / ajo person të jetë i punësuar. Këtë mund ta

paraqesim përmes figurës 9 në vijim:

Figura 9. Shkalla e punësimit sipas arsimimit dhe gjinisë, 2008 -

2009

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

< i mesëmi lartë

i mesëm ilartë

i lartë < i mesëmi lartë

i mesëm ilartë

i lartë < i mesëmi lartë

i mesëm ilartë

i lartë

meshkuj femra gjthsej

përq

indja

2008

2009

Nga figura 9 shihet se diferencat në mes të niveleve të arsimit janë edhe më të

theksuara për femra sa i përket nivelit të arsimit. Në të vërtetë, në nivelin terciar të

arsimit te femrat pothuajse arrijnë shkallën e njëjtë të punësimit me meshkujt.

Faktori i kualifikimit është i një rëndësie të madhe për femra, sepse ato vuajnë më

tepër prej mungesave të njëjta dhe përfitojnë më tepër nga investimet më të larta në

kapitalin njerëzor.


47

2.2.2. Papunësia afatgjatë sipas gjinisë

Papunësia afatgjatë është definuar nga kohëzgjatja prej një viti e më shumë, ku në

Kosovë, sipas rezultateve të AFP më 2009, sillet rreth 81.7 për qind .

Figura 10. Shkala e papunësisë afatgjate ne Kosovës sipas gjinisë 2005-2009

Mungesa ose humbja e punës mund të jetë një eksperiencë negative, gjendja mund të

bëhet edhe më e vështirë nëse të gjitha përpjekjet për të gjetur punë vazhdojnë të jenë

të pasuksesshme. Në statistikat e tregut të punës ky aspekt dokumentohet me

kohëzgjatjen e papunësisë.

Sipas definicionit kjo është koha prej të cilës një person e ka humbur punën e tij të

fundit ose ka filluar të kërkojë punë, pa marrë parasysh se cila nga këto është më e

shkurtër. Sipas AFP-së të vitit 2009, 6 nga 7 persona të papunë në Kosovë kanë qenë

të papunë për më tepër se një vit, si për meshkujt ashtu edhe për femrat (shiko figurën

11).


48

Figura 11. Kohëzgjatja e papunësisë sipas gjinisë, 2008 - 2009

010203040

5060708090

< 6 muaj 6-11muaj

12+ muaj < 6 muaj 6-11muaj

12+ muaj < 6 muaj 6-11muaj

12+ muaj

meshkuj femra gjithsej

përq

indj

a

2008

2009

Siç shihet nga figura 11 është mjaft e theksuar në Kosovë, kjo është shkallë e lartë e

papunësisë afatgjate që prej vitesh nuk ndryshon dhe si e tillë është definuar si

kohëzgjatje prej një viti e më shumë.

Gjithashtu, pasi që ky tregues referohet në kohëzgjatjen aktuale e jo në kohëzgjatjen e

plotë të papunësisë (e dyta që definohet si koha e kaluar gjersa puna faktikisht nuk

është gjetur), personat që raportojnë kohëzgjatje nën 6 ose në mes 6 dhe 11 muaj

mund të përfundojnë në kategorinë afatgjate pas një kohe të caktuar.

Me fjalë të tjera, gjasa për të gjetur punë në Kosovë aktualisht duket të jenë shumë të

pakta, kjo gjendje duket se nuk është përmirësuar qysh nga vitit 2004. Krahasuar me

vitin paraprak 2008, në vitin 2009 ku ka pasur një rritje shume të vogël, përderisa në

grupin e dytë kemi zbritje 0.1 për qind, edhe në grupin e tretë në kohëzgjatjen e

papunësisë një vit e më shumë ka pasur zbritje 0.1 për qind, e cila na tregon se në

Kosovë është shumë vështirë të gjendet vend pune për atë që mbetet pa punë dhe për

ata që kërkojnë punë. Zgjatja e papunësisë varet nga faktorët ciklik dhe për me tepër

nga karakteristikat e mëposhtme (Phelps, 1974).


49

1. Organizimi i tregut te punës, përfshire pranin ose mungesën e agjencive te punësimit,

shërbimet e punësimit te të rinjve dhe kështu me radhe

2. Përbërja demografike e forcës se punësimit

3. Aftësitë dhe dëshirat e te papunëve për te vazhduar kërkimin e një pune me te mire , e

cila varet pjesërisht nga përfitimet e papunësi qe ofrohen.

2.2.3. Trendët e shkallës së papunësisë

Gjatë dhjetë vjetëve të fundit Kosova u ballafaqua me sfida, duke filluar nga

rindërtimi i saj deri te sovraniteti dhe pavarësia e vendit duke vazhduar më tej në

organizimin e brendshëm politik dhe në njohjet ndërkombëtare të saj (Bellaqa, 2012).

Krahas problemeve të sipërpërmendura, janë zhvilluar edhe reformat e tranzicionit, të

cilët përfshijnë të gjitha elementet e sistemit ekzistues ekonomik në drejtim të

privatizimit të pronës shoqërore dhe në ndërtimin e ekonomisë së tregut. Republika e

Kosovës ka një popullsi relativisht të re, pothuajse një të tretën e popullsisë e përbën

popullata nën moshën 15 vjeç, ndërsa rreth 62 për qind e popullsisë janë në grup

moshën e punës ndërmjet moshës 15 dhe 64 vjeç. Në fuqinë punëtore meshkujt

marrin pjesë me përqindje më të lartë sesa femrat, e ngjashëm është situata edhe në

shtetet e Ballkanit Perëndimor dhe më gjerë po ashtu edhe shkalla e papunësisë është

më e theksuar te femrat. Tregu i punës në Kosovë, dallohet nga tregu i punës me

shtetet të tjera, pasi që një e treta e popullsisë është nën moshën 15 vjeçare dhe mbi

50 për qind e popullsisë është mbi moshën 24 vjeçare, andaj për shkak te kësaj edhe

të hyrat janë të larta në tregun e punës. Shkalla e papunësisë në Kosovë, sipas

rezultateve të publikuara gjatë viteve 2001-2009, edhe pse ka rënie të lehtë, prapë

mbetet më e larta në shtetet e Ballkanit Perëndimor dhe më gjerë. Shkallë më e lartë e

papunësisë paraqitet në mesin e të rinjve, megjithatë, kjo nuk do te thotë se shumica e

popullsisë së re janë të papunë, pasi që një pjesë e kësaj grupmoshe ende është duke u


50

arsimuar dhe të tjerët nuk janë duke kërkuar punë (Bellaqa, 2012). Sa i përket

trendëve të shkallës së papunësisë nga viti 2001-2009, shkalla e papunësisë

mesatarisht ka rënë për 11.7 për qind, këtë mund ta paraqesim edhe përmes figurës në

vijim:

Figura 12. Shkalla e papunësisë në Kosovë sipas gjinisë gjatë viteve 2001-2009

Papunësia është bërë problem i njohur jo vetëm për Kosovën si shtet në tranzicion por

edhe për shtete të tjera në tranzicion, por shkalla e papunësisë në Kosovë është më e

theksuar se në shtetet të tjera. Zhvillimi i burimeve njerëzore është komponenti kyç i

zhvillimit ekonomik, sikurse ekonomitë që kanë përparësitë e konkurrimit nga

resurset natyrore ose kapitali fizik. Ngjashëm një ekonomi mund të zhvillojë

përparësinë konkurruese, duke ofruar një forcë punëtore të re dhe me shkathtësi të

lartë. Në fakt, pasi njohuritë dhe shkathtësitë krijojnë dinamikën e shumicës së

ekonomive të zhvilluara dhe janë forma të kapitalit, që janë ngushtë të lidhura me

zhvillimin e resurseve njerëzore, është vështirë të paramendohet se si ekonomia mund

të përparojë pa zhvillim serioz të popullsisë së vet.


51

Trendët e shkallës se papunësisë mund ti paraqesim edhe përmes figurës në vijim:

Figura 13. Trendët e shkallës së papunësisë 2001 deri 2009 ne Kosovë

Qeveria e Kosovës, politikat e tregut të punës duhet ti trajtojë si një çështje kyçe me

qëllim të zbutjes se shkallës së papunësisë si çështje mjaft komplekse. Ndërtimit të

politikave efikase në tregun e punës është e ndërlidhur me analiza në nivel të duhur

në bazë të dhënave adekuate të indikatorëve të tregut të punës.

Figura 14. Shkalla e papunësisë në Kosovë 2001-2009 te grupmosha (15-24) e

shprehur në përqindje


52

Shkalla më të lartë e papunësisë paraqitet në mesin e të rinjve, megjithatë, kjo nuk do

të thotë se shumica e popullsisë se re janë të papunë, pasi që një pjesë e kësaj

grupmoshe ende është duke u arsimuar. Po, ta krahasojmë shkallën e papunësisë së të

rinjve, përkatësisht grupmoshës 15-24 vjeç, shkalla e papunësisë më të lartë ka qenë

në vitin 2001, ndërsa për nga aspekti gjinor femrat prinë me shkallë të papunësisë nga

viti 2001 deri në vitin 2009 . Efektet negative të krizës globale financiare në

ekonominë e Kosovës kanë qenë të vogla, ndikimi në tregun e punës gjithashtu ka

qenë i tillë që mund të lihet anash. Te papunët mund te mësohen te mos punojnë , ata

mund te zbulojnë mundësin e përfitimeve te papunësisë, si ti marrin ato dhe sitë

shkojnë kohen duke ber pune te rastit (James, 1986). Ose të papunët të dekurajohen

dhe te aplikojnë me pake , krahasim me përpjekjet maksimale për të gjetur pune.

2.2.4. Numri i marrësve të pagave dhe numri i punëkërkuesve

Në bazë të dhënave administrative, rritja e numrit të të punësuarve, krahasuar me

vite 2004 deri në vitin 2011, ka qenë shumë e vogël.

Në vitin 2004 kanë qenë të punësuar në kuadër të Buxhetit te Konsoliduar të Kosovës

74.008 persona ndërsa në vitin 2011 sipas gjendjes se dhjetorit, numri i të

punësuarave (marrësve te pagave) ka qenë 78.068 persona, po të krahasojmë nga

2004 deri në vitin 2011 kemi një rritje të numrit të të punësuarve në kuadër të buxhetit

te Kosovës për rreth 4060 persona (MAP, 2011) . Sa i përket numrit të punëkërkuesve

që janë paraqitur në zyrat rajonale për punësim dhe ndërmjetësim në punësim në

MPMS, kemi rritje nëse e krahasojmë sipas gjendjes së dhjetorit 2004 numri i tyre ka

qenë 301314 ndërsa në vitin 2011 sipas gjendjes se dhjetorit, numri i tyre ka qenë

325261 persona apo kemi rritje të numrit të punëkërkuesve për 23947 persona, që

janë paraqitur në zyrat rajonale për punësim. Krijimi i vendeve të punës në sektorin e

bujqësisë është më i lehtë pasi që me pak mjete financiare mund të krijohen vende të


53

reja të punës, si dhe rreth 25 për qind te GDP-së, e përben bujqësia (Dikmelik,.

Bellaqa, 2010). Akterët kryesore të tregut të punës në Kosovë janë: ASK-ja, MPMS,

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT), Ministria e Tregtisë dhe

Industrisë (MTI), Ministria e Financave dhe Ekonomisë (MFE), dhe Shoqatat e

punëdhënësve, etj.

Figura 15. Akterët kryesorë të informatave të tregut të punesë në Kosovë

2.2.5. Ndërlidhja e papunësisë me varfërinë

Papunësia dhe varfëria janë një nga çështjet që duhet të përmirësohen, krijimi i

vendeve të reja te punës në dekadën e fundit në Kosovë ka qenë ne nivel shumë të

ulët, si në sektorin privat po ashtu edhe në atë publik (Bellaqa, 2012). Indikatorët e

punësimi dhe varfëria janë të ndikuara nga politika makroekonomike, politika të cilat

duhet të prodhojnë efekte pozitive në krijimin e vendeve të punës si dhe në

rigjenerimin e të ardhurave të ekonomive familjare. Pothuajse gjysma e fuqisë


54

punëtore në Kosovë është e papunë, dhe papunësia është e lidhur fuqishëm me

varfërinë. Papunësia dhe varfëria janë të ndërlidhur edhe me nivelin e arsimit të

popullatës. Individët që kanë përgatitje arsimore në nivel më të lartë kanë më pak

gjasa që te jenë të prekur nga varfëria, po ashtu edhe nga papunësia. Përgjithësisht

rreth gjendjes së tregut të punës në Kosovë duhet te kemi një trajtim të një niveli më

të lartë, për shkak se ekonomia joformale është mjaft e shprehur. Burim kryesor i të

dhënave mbi indikatorët statistikore të tregut të punës në Kosovë, është Anketa e

Fuqisë Punëtore (AFP) që zhvillohet nga ana e ASK-ja, përkatësisht nga

Departamenti i Statistikave Sociale (DSS) që nga viti 2001. Burim kryesor i te

dhënave mbi të ardhurat, konsumin, dhe varfërinë në Kosovë, është Anketa e Buxhetit

të Ekonomive Familjare (ABEF), ku si anketë zhvillohet nga ana e ASK-së, nga viti

2001, përkatësisht nga DSS. Papunësia dhe varfëria me shume janë të theksuar te

grup moshat e reja si dhe te personat me më pak përgatitje arsimore. Punësimi

joformal më i shprehur është në sektorin e bujqësisë, ndërtimtarisë, etj. Konsumi në

varfëri është i lidhur ngushtë me aktivitetet ekonomike të ekonomisë familjare, në

veçanti statusi i punësimit dhe lloji i punësimit. Po ashtu, statusi i punësimit dhe

të ardhurat janë të ndikuara fuqishëm nga niveli i arsimit të personit pasi që ata

me nivel të lartë të arsimit kanë gjasa më të mëdha që të gjejnë punësim dhe kanë

gjasa që të gjejnë punë që paguhen më shumë. Shumica e përfituesve nga pagesat e

ndihmës sociale në Kosovë e zvogëlojnë nivelin e varfërisë së tyre, por këto pagesa

janë të pamjaftueshme për t’i ngritur mirëqenën e popullatës së varfër mbi linjën e

varfërisë. Grupet e tjera me mesatare më të lartë sesa shkallët e varfërisë janë

ekonomit familjare që varen nga punësimi i kohëpaskohshëm (puna me ditë) dhe ata

që varen nga pensionet.

Pensioni bazë në Kosovë është 45 euro në muaj është pothuaj i barabartë me linjën e

varfërisë prej 46.50 euro. Shkallët e varfërisë janë më të ulëta tek ekonomitë

familjare që varen parimisht nga paratë e dërguara (remitancat) nga jashtë,

punësimin në sektorin publik dhe bizneset e ekonomive familjare


55

(vetëpunësimi). Sa i përket trendëve të varfërisë, në Kosovë, ka pasur përmasim të

trendëve të varfërisë si të varfërisë së përgjithshme po ashtu edhe të varfërisë

ekstreme, gjë që mund të shihet përmes figurës në vijim (Bellaqa, 2012).

Figura 16. Varfëria e përgjithshme dhe ekstreme 2003 / 2010

43.5 45.1 45.442

3834.5

29.2

13.616.7 16.8 18

1412.1

8.2

0

10

20

30

40

50

60

70

2003/04 2005/06 2006/07 2008 2008/09 2009 2010

Nga figura 16 vërehet se varfëria ekstreme në vitin 2010 ka qenë 8.2 ndërsa e

përgjithshme 29.2 për qind. Shkallët e varfërisë, po ta krahasojmë nga 2009 në vitin

2010, ka rënie për 5.3 për qind për varfërinë absolute, dhe 3.9 për qind ka rënie për

varfërinë e skajshme po të krahasojmë nga 2009 deri në vitin 2010 ( Banka Botërore

deh ASK, 2010). Të dhënat e fundit për remitanca të publikuar nga UNDP tregojnë

se shuma totale e të hyrave të remitencave në Kosovë ka shënuar rënie prej 14 për

qind në mes të vitit 2010 dhe 2011, nga 442 milionë euro në 379.6 milionë euro.

Arsimimi i popullatës, sipas trendëve të ekonomisë së tregut, është një prej rrugëve

më të besueshme për të dalë nga varfëria pasi që është e shoqëruar jo vetëm me qasje

të përmirësuar në mundësi më të mira për punësim dhe me produktivitet më të lartë

në ato punë.


56

2.2.6. Krahasimi indikatorëve të papunësisë dhe punësimit ne shtetet

e Evropës Juglindore dhe në shtetet e Bashkimit Evropian

Në kushtet e recesionit të dyfishtë, papunësia në shteteve e Evropës Jug Lindore

vazhdon ende të përkeqësohen. Papunësia në Serbi dhe Bosnje e Hercegovinë në vitin

2012 ishte shumë më e lartë se në vitin 2008 (Banka Botërore, 2012). Niveli i

papunësisë në Serbi u rrit për 11 pikë për qind, humbje e pashembullt e vendeve të

punës ndërsa në Bosnje dhe Hercegovinë niveli papunësisë u rrit me gati 5 për qind.

Nga të gjitha vendet në zhvillim të Evropës dhe Azisë Qendrore, vetëm tre Shtetet

Baltike kanë shënuar një rritje të nivelit të papunësisë deri në 12 pikë për qind gjatë

krizës globale, por në vitin 2011 të tre këto vende arritën të ulin nivelet e

papunësisë me 4.5 për qind. Niveli i papunësisë në Mal të Zi është edhe më i lartë se

në periudhën para krizës, edhe pse ndikimi ka qenë më pak i zymtë. Shqipëria ndoshta

bën pjesë në të njëjtin grup, me kthimin e disa emigrantëve nga Greqia që shtojnë

papunësinë, por të dhëna nga anketat e fuqisë punëtore nuk disponohen. Maqedonia

dhe Kosova kanë pasur performancë më të mirë, pasi rritja e këtyre ekonomive në

vitet e fundit ka qenë e moderuar.

Organizata Ndërkombëtare për Punësim ILO ka përkufizuar informatat e tregut të

punës si çdo informatë që ka të bëjë me madhësinë dhe përbërjen e tregut të punës,

mënyrën se si funksionon, problemet dhe mundësitë e tij dhe qëllimit te punësimit të

tyre, që janë pjesë e tij (Richter, 1989).

Në Kosovë nga popullsia e moshës së punës 15 - 64 vjeçar hyn 48, 1 për qind janë

fuqi punëtore apo janë fuqi aktive dhe 51,9 për qind nuk janë fuqi punëtore, apo janë

fuqi pasive, ne kuadër te fuqisë punëtore 26,4 për qind janë te punësuar dhe 21,7 për

qind të papunësuar (ASK, 2010). Papunësia është një ndër problemet themelore të


57

shoqërisë kosovare. Papunësia është më e theksuar sidomos te femrat, ku shkalla e

papunësisë sipas rezultateve të AFP-së, më 2009 arrin 56.4 për qind, po ashtu

papunësia është e theksuar edhe te rinia, ku përqindja e personave të papunësuar arrin

73 për qind. Për zvogëlimin e papunësisë është e nevojshme krijimi i vendeve të reja

të punës, sektorët ekonomike të cilët do të kontribuojnë më shumë në zbutjen e

papunësisë do të jenë sektori i bujqësisë, sektori i energjisë, sektori i ndërtimtarisë,

sektori i shërbimeve dhe sektori i minierave.

Prioritet duhet t’i jepet zbutjes së papunësisë afatgjate, zbutjen e papunësisë së

femrave si dhe zbutjen e papunësisë së të rinjve. Mjedisi biznesorë në Kosovë për

ndërmarrje duhet të jetë më i favorshëm sesa në rajonet fqinjë.

Sidoqoftë, perspektivat për reduktimin e papunësisë në mënyrë vendimtare varet nga

politikat, të cilat Kosovën do ta bëjnë një vend më atraktiv si dhe në promovimin e

konkurrencës. Shkalla e balancuar e rritjes së GDP-së, prej 4.7 për qind është e

nevojshme për të mbajtur në mënyrë konstante shkallen e papunësisë, apo të kemi një

rritje të shkallës së punësimit shumë të vogël, ndërkaq rritja reale e GDP-së, mbi 7

për qind do të mund ta përgjysmoje shkallën e papunësisë brenda një dekade.


58

Trendët e shkallës së papunësisë dhe punësimit ne shtetet e Bashkimit Evropian dhe

ne disa shtete te tjera (Eurostat, 2010), mund ti paraqes përmes tabelës në vijim:

Tabela 2. Shkalla e punësimit nga viti 2000 deri 2009

Shtetet Vitet

2000 2005 2006 2007 2008 2009

EU-27 62.2 63.5 64.5 65.4 65.9 64.6

Kroacia 51.3 55,0 55.6 57.1 57.8 56.6

Islanda 83.3 83.8 84.6 85.1 83.6 78.3

Mali i Zi 38.5 40.9 41,o 49.2 50.8 48.7

Maqedonia 40.3 37.9 39.6 40.7 41.9 43.3

Turqia 48.9 44.4 44.6 44.6 44.9 44.3

Shqipëria 55.1 49.7 46.2 56.4 53.8 53.4

Bosnja e

Hercegovina : : 35,0 36.8 40.7 40.1

Serbia 59.2 51,0 49.9 51.5 53.7 50.4

Kosova : 28.5 28.7 26.2 24.1 26.1


59

Tabela 3. Shkalla e papunësisë nga viti 2000 deri 2009

Shtetet Vitet

2000 2005 2006 2007 2008 2009

EU-27 9.3 8.9 8.2 7.1 7,0 8.9

Kroacia 17,0 12.6 11.1 9.6 8.4 9.1

Islanda 1.9 2.5 2.8 2.3 2.9 7.2

Mali i Zi 19.3 30.3 29.6 19.3 16.8 19.1

Maqedonia 32.2 37.3 36,0 35,0 33.8 32.2

Turqia 6.5 10.6 10.2 10.3 11,0 14,0

Shqipëria 16.8 14.1 13.8 13.5 13,0 13.8

Bosnja e

Hercegovina 39.7 43.9 31.1 29,0 23,4 24.1

Serbia 13.3 21.1 21,0 18.3 13.6 16.4

Kosova : 41.4 44.9 43.6 47.5 45.4

Burimi. Eurostat (online data codes. lfsi_urgan_and cpc_pslm).

Nga tabela 3 shihet se në vitin 2009 në shtetet e Ballkanit perëndimor, shkallën me të

lartë të punësimit e ka pasur Kroacia, me rreth 56 për qind .


60

Në shtetet e BE-së, shkalla e punësimit është 64 për qind, sipas burimeve nga Qendra

e Statistikave të BS-ë, (Eurostat, 2011). Dëshmitë nga shtetet të tjera tregojnë

(Banka Botërore 2001; Klasen 1999) që rritja e numrit të femrave të punësuara

mund të zvogëlojë varfërinë, shtyjë zhvillimin ekonomik, dhe të çojë në përmirësime

ë indikatorëve socialë siç janë shëndetësia dhe arsimi i fëmijëve. Barazia më e

madhe ekonomike ndërmjet femrave dhe meshkujve lidhet me zvogëlimin e varfërisë,

GDP më të lartë e qeverisje më të mirë.

Përderisa për 27 ekonomitë në tranzicion të Evropës dhe Azisë Qendrore për të

cilat janë në dispozicion të dhënat ndërmjet qershorit 2008 dhe qershorit 2009,

papunësia e regjistruar është rritur me rreth 34 për qind, Kosova përjetoi vetëm

një rritje prej 1 për qind të regjistruar të papunësisë. Kosova, me nivel të papunësisë

45 për qind, Maqedonia, 32 për qind, dhe Bosnje dhe Hercegovina dhe Serbia me

rreth 28 për qind, bëjnë përjashtim jo vetëm për Evropën në tërësi, por edhe në rang

global. Sipas treguesve të zhvillimit botëror të Bankës Botërore, vetëm pak vende në

botë kanë nivel papunësie më të lartë se 25 për qind.

Efektet e përfitimeve te papunësisë mbi papunësi përbenë një problem veçanërisht

aktiv ne Evropë. Shume vëzhgues argumentojnë se niveli i papunësi evropiane

rezulton nga norma e larte e zëvendësimit te atjeshme (Minford, 1985). Normat e

zëvendësimit janë te tilla për të papunët që nxitjet për të gjetur pune janë në

përgjithësi te vogla për një familje.


61

2.3. Roli i statistikave në krijimin e politikave të tregut të punës

Ndikimi i statistikave, me fokuse të veçantë ai i statistikave sociale luan një rol shume

të rëndësishëm në politikë bërje përmes ofrimit të gjendjes së treguesve statistikore,

duke i matur indikatorët e tregut të punës si dhe indikatorët të tjerë socialë në Kosovë.

Këta indikatorë kontribuojnë në krijimin e strategjive kombëtare për të arritur

objektivat strategjike për përmirësimin e trendëve të shkallës së papunësisë dhe të

varfërisë në nivel të vendit, e cila është mjaft e theksuar. Hartimi i politikave efikase

sociale dhe të tregut të punës është e ndërlidhur me të dhënat e statistikave sociale

gjithëpërfshirëse dhe në bazë të analizave në nivel të duhur të indikatorëve socialë.

2.3.1. Statistikat e tregut të punës (dobësitë dhe përparësitë)

Kosova ka nevojë për statistika gjithëpërfshirëse për informimin dhe monitorimin e

politikave sociale dhe politikave të tregut të punës. Ofrimi i statistikave të

qëndrueshme, gjithëpërfshirëse është esenciale që të përdoren definicionet dhe

metodologjia e Eurostati si dhe shkalla e bashkëpunimit me rrjetin e shfrytëzuesve të

jetë sa më e lartë me institucionet vendore dhe ndërkombëtare që janë të ndërlidhura

me politikat dhe statistikat e tregut të punës. Rrjeti i shfrytëzuesve të të dhënave duhet

të ofrojë mbështetje në aspektin profesional dhe financiar. Një nga institucionet

ndërkombëtare që është duke kontribuar më së shumti, në rrjetin e shfrytëzuesve të të

dhënave është Banka Botërore, DFIDI, SIDA, IMF, etj.

Bashkëpunimi i DSS me shfrytëzues të të dhënave të statistikave sociale, si në nivel

vendor ashtu edhe atë ndërkombëtar është i kënaqshëm dhe institucionet kyçe të

krijimit të rrjetit të shfrytëzuesve është DSS, Banka Botërore dhe DFID-i. Zhvillimi i

rregullt i AFP në baza tremujore si dhe zhvillimi i anketave të tjera që kanë të bëjnë

me indikatorët të punës, si Anketa Kalimi nga Shkolla në Punë Anketa e

Shpenzimeve të Fuqisë Punëtore, Anketa mbi vendet e lira të Punës, Shkurtimi i


62

periodicitetit të publikimit të të dhënave, të gjitha këto hulumtime do të luan një rol të

rëndësishëm në qeverisjen e politikave të tregut të punës, ku pa statistika të

qëndrueshme, pa statistika gjithëpërfshirëse nuk do të kemi as politika të

qëndrueshme për përmirësimin e indikatorëve të tregut të punës. Problemet e

punësimit në Kosovë përbëjnë në të njëjtën kohë dhe një sfidë për përfshirjen

sociale. Pjesëmarrja e ulët e fuqisë punëtore fsheh pabarazi të mëdha në dëm të

grave, të rinjve, personave me arsim të pakët, dhe pakicave etnike. Pjesa e grave të

punësuara ose që kërkojnë punë në mënyrë aktive është mjaftë e ulët.

2.3.2. Analizat statistikore të ofertës dhe kërkesës në tregun e punës

Sa i përket ofertës së tregut të punës, të dhënat e hollësishme të MASHT dhe ASK-

së, rreth numrit të të regjistruarve në shkolla të mesme dhe universitete, si dhe atyre

që e braktisin shkollën, do të mundësojnë që të bëhet një vlerësim mjaft i besueshëm

për numrin e të rinjve sipas gjinisë, të cilët vit pas viti e kryejnë shkollën dhe

universitetin duke përcaktuar nivelin dhe llojin e arsimimit dhe sipas gjinisë. Këta

persona ka mundësi që t’i shtohen fuqisë punëtore në tregun e punës, kur të bëhen

vlerësime mbi shkallën e pjesëmarrjes së tyre në tregun e punës, atëherë do të mund të

dimë rrjedhën/lëvizjen vjetore në tregun e punës duke supozuar se kemi të bëjmë me

persona që së paku deri diku kanë kryer shkollim formal. Këto të dhëna do të luan një

rolë të rëndësishëm në aspektin e informatave të tregut të punës, ku do të duhet që të

shfrytëzojnë për analizat e lëvizjeve vjetore që të përcaktojnë numrin e atyre që e

kryejnë shkollën, pasi që kuptohet se jo të gjithë do të hyjnë në tregun e punës në

kërkim të punësimit. Sa i përket kërkesës në tregun e punës, të dhënat dhe informatat

e kërkuara për të ndërtuar një pasqyrë mbi gjendjen momentale për fazën e parë të

sistemi të informatave të tregut të punës. Përderisa shifrat e ofruara nga Departamenti

i shërbimit civil të Ministrisë së Administratës Publike (MAP) për sektorin publik

konsiderohen si të besueshme ndonëse mungojnë hollësitë mbi profesionin, të dhënat

mbi punësimin në sektorin privat që është shumë i rëndësishëm, mungojnë në mënyrë


63

serioze. Duke lënë anash të punësuarit në shërbimin civil, të punësuarve në sektorin

privat nuk iu kërkohet ndonjë kartë zyrtare identifikimi siç është një kartë që e

përdorin në disa vende të tjera, të cilat do të mund të përfshiheshin në bazë të të

dhënave për të nxjerrë shifrat e përgjithshme të të punësuarve me pagesë. Vetëm të

dhënat në të ashtuquajturin “ sektor formal ” të punësimit privat sipas rregullave

qeveritare janë në dispozicion, si burim kryesor i të cilave shërben Trusti i Kursimeve

Pensionale të Kosovës (TKPK), i cili i mbulon edhe kontribuuesit publik, edhe ata

privatë. Është vlerësuar se diku rreth 50 për qind e punësimit privat në Kosovë është

në “ekonominë joformale”, që përbëhet nga persona të vetëpunësuar dhe të punësuar

në mikrondërmarrje të cilat nuk janë regjistruar në TKPK apo në Administratën

tatimore të Kosovës (ATK), që është një burim tjetër i informatave të punësimit në

“sektorin formal”, paralelisht me atë të TKPK-së. Përgjegjësitë e MPMS përfshijnë

formulimin dhe implementimin e politikave aktive të tregut të punës siç është

ndërmjetësimi për punë, punët publike, aftësimi profesional dhe ritrajnimi dhe

iniciativat e zhvillimit të bizneseve të vogla/vetëpunësimit. Politikat aktive të tregut të

punës kanë potencial për të krijuar vende pune në planin afatshkurtër ndërsa kërkesa

për punë është e ulët. Pjesa më e madhe e resurseve financiare në dispozicion për

MPMS-në absorbohet nga sistemi i mbrojtjes sociale dhe politikat aktive të tregut të

punës, kryesisht implementohen me fondet e donatorëve. Gjatë vitit 2007/8 vetëm

rreth 0,1 për qind të buxhetit të përgjithshëm është ndarë nga Buxheti i Konsoliduar i

Kosovës për përkrahje për politikat aktive të tregut të punës (MPMS, 2007 &2008).

Kërkohet fuqizimi i mëtejmë i kapacitetit të institucioneve të tregut të punës për të

programuar, menaxhuar, implementuar, monitoruar dhe vlerësuar këto programe. Për

më tepër, programet e tashme aktive të tregut të punës që ofrohen nga institucionet e

tregut të punës fokusohen kryesisht në programe të aftësimit dhe zhvillimit të

shkathtësive.


64

2.3.3. Sfidat në krijimin e politikave të tregut të punës në mungesë të

statistikave

Momentalisht nuk ekziston ndonjë sistem i informatave të tregut të punës, i cili në

mënyrë gjithëpërfshirëse mbulon ofertën e punës përkatësisht, fuqinë punëtore apo

kërkesën e punesë respektivisht punësimin dhe vendet e lira të punës, të dhëna dhe

informatat të nevojshme që do të shërbenin si bazë për një sistem informativ të tregut

të punës. Prezantimi i një sistemi të informatave të tregut të punës për Kosovën është

një hap i ri për t’u ndërmarrë nga qeveria, duke pasur parasysh mungesën e përvojës

me këtë koncept. Propozimi duhet të mbështetet në përvojat dhe praktikat më të mira

të shteteve të tjera të cilat kanë themeluar sisteme të tilla në zhvillimin dhe ofrimin e

informatave mbi tregun e punës.

2.3.4. Dizajnimi i politikave të tregut të punës sipas informatave

statistikore

Dizajnimi i politikave të tregut të punës është i ndërlidhur me informatat statistikore,

andaj informatat statistikore duhet t’i plotësojnë disa kritere, ku ndër ato mund t’i

veçojmë, si në vijim:

Plotësimi i kriterit të cilësisë,

Zgjerimi i gamës së statistikave me qëllim të mbulimit të nevojave të

shfrytëzuesve kryesorë të të dhënave në Qeveri dhe jashtë saj,

Zhvillimi dhe promovimi i sistemin e gjerë statistikor në Kosovë,

përfshin statistikat zyrtare që prodhohen në ministritë te tjera të Qeverisë,

Bankën Qendrore e Kosovës dhe institucionet të tjera,


65

Harmonizimi i metodologjitë dhe standardeve statistikor të Kosovës me

standardet statistikore të BE-së,

Rritja maksimale e përfitimi nga implementimi dhe shfrytëzimi i teknologjisë

informative,

Shfrytëzimin sa më efikas i regjistrave statistikore të dala nga regjistrimet e

popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave, 2011.

2.3.5. Krijimi i një sistemi statistikor të qëndrueshëm për hartimin e

politikave të tregut të punës

Për një sistem të informatave të tregut të punës në nivel të duhur duhet të identifikon

praktika më të mira, ku një ndër praktikat më të mira mund të veçojmë:

1. Intervenimi qeveritar për të ndërtuar dhe mirëmbajtur sistemin e informatave

të tregut të punës për të prodhuar informatat e besueshme dhe relevante,

2. Shpërndarja i informatave mbi tregun e punës në një mënyrë të lehtë për

shfrytëzuesin,

3. Bashkëpunimi ndërmjet institucioneve ministrore dhe agjencive qeveritare, si

dhe bashkëpunimi me sektorin privat,

4. Përfshirja e ndërmjetësuesve, përfshirë këshilltarët, lehtësuesit e karrierës dhe

personelin e shërbimit të punësimit,

5. Ofrimi i analizave të tregut të punës për të interpretuar informatat mbi tregun e

punës, dhe


66

6. Organizimi i Informatave të tregut të punës sipas fuqisë punëtore, kërkesës së

punës, profesionit, arsimimit, etj.

Sistemi i regjistrimit, që aplikohet në zyrat e regjistrimit të papunëve, nuk është

adekuat sipas nevojave të tregut të punës në aspektin e sistemimit dhe analizimit të

informatave të tregut të punës si dhe nuk ka trajnime të mjaftueshme sa i përket

informatave të tregut të punës gjë që kjo ndikon edhe në vlerësimin e efekteve të

masave të politikave të tregut të punës në punësim.

Nga MPMS, përkatësisht Departamenti i Punës dhe Punësimit, performanca matet më

shume në aspektin e aktiviteteve të ndërmarra dhe pranimi i asaj që është bërë më së

miri nën rrethanat dhe me burime në dispozicion.

Informata që mblidhen dhe që janë në dispozicion, si numri i punëkërkuesve që janë

takuar, numri i punëdhënës që janë vizituar, numri i trajnimeve që janë mbajtur si dhe

numri i pjesëmarrës që janë trajnuar.

2.3.6. Analizat e dinamikës së tregut të punës nën këndvështrimin

statistikor

Prodhuesit kryesorë të statistikave zyrtare në Kosovë janë ASK-ja, Banka Qendrore e

Kosovës (BQK) dhe Ministria e Ekonomisë dhe Financave (MEF), andaj për

publikimin e statistikave zyrtare të tregut të punës në Kosovë është DSS, që është në

kuadër të ASK-së. Të dhënat mbi indikatorët e tregut të punës prodhohen edhe nga

MPMS, përkatësisht Departamenti i Punës dhe Punësimit, por këto të dhëna më

shumë përdoren për çështje interne dhe në mungesë të të dhënave zyrtare. Statistikat

që prodhon ASK-ja shfrytëzohen për shumë aspekte. Statistikat gjithashtu

shfrytëzohen për të identifikuar shqetësimet e reja dhe për të informuar hartuesit e

politikave sociale dhe ato për zhvillim ekonomik të saj si dhe për të vlerësuar

efektivitetin dhe rezultatet e këtyre politikave. Ato gjithashtu shfrytëzohen nga


67

sektori privat për të vlerësuar ambientin e biznesit dhe identifikimin e mundësive të

reja komerciale. Ato shfrytëzohen nga publiku i gjerë për të kuptuar deri në çfarë

shkalle i ka trajtuar Qeveria problemet me të cilat përballet vendi dhe për të mbajtur

atë llogaridhënëse për veprimet e saj. Po ashtu të dhënat shfrytëzohen për hulumtime

dhe analiza nga institutet e ndryshme publike dhe private në Kosovë. Së fundi, ato

shfrytëzohen nga komuniteti ndërkombëtar për të përcaktuar gjendjen e shkallës së

papunësisë në Kosovës, dhe krahasimi i trendëve të shkallës së punësimit dhe

papunësisë me ato ndërkombëtare. Edhe pse do të ishin të dobishme seria e të

dhënave shtesë, ASK-ja tashmë prodhon absolutisht më shumë se minimumin e

nevojshëm për t’u siguruar këtyre grupeve të ndryshme informacionet që kërkojnë.

Mirëpo ka shqetësime rreth besueshmërisë së statistikave që prodhohen dhe

konsistencës së statistikave nga burime të tjera të ndryshme. Gjithashtu, ekziston

shqetësimi për vonesën e publikimit të të dhënave.

ASK-ja publikimet statistikore duhet t’i publikojë në mënyrë të rregullt me qëllim që

MPMS të furnizohet me të dhëna statistikore në mënyrë të rregullt dhe të jetë në

gjendje që këto të dhëna statistikore mbi tregun e punës t’i shfrytëzojë si një input i

rëndësishëm në hartimin e politikave te tregut të punës dhe hartimin e strategjive për

përmirësimin shkallës së papunësisë dhe punësimit si dhe indikatorët të tjerë relevante

mbi tregun e punës në Kosovë. Shtimi i produkteve statistikore mbi tregun e punës

është i domosdoshëm, pasi që në mungesë të të dhënave statistikore gjithëpërfshirës

është vështire që të kemi edhe qeverisje të qëndrueshme të politikave aktive dhe

pasive të tregut të punës në Kosovë. Hulumtimet statistikore që ASK-ja duhet t’i

ndërmerre sa me shpejt janë, si anketa mbi ekonomin informale për të hulumtuar

tregun informal, anketa mbi koston e punës, anketa e kalimit nga shkolla në punë të të

rinjve, kushtet e punës, migrimet, si dhe anketat të tjera që kontribuojnë për

përmirësimin e analizave për politikë bërësit e tregut të punës, etj.


68

2.3.7. Përmirësimi i cilësisë së informatave statistikore me qëllim të

zhvillimit të politikave të tregut të punës në nivel të duhur

Qeverisja e politikave të tregut të punës varet edhe nga cilësia e informatave si dhe

nga mbulueshmëria e këtyre informatave. Baza e ndonjë ndërhyrje kuptimplote me

klientë apo me ofrim të shërbimeve nga institucionet e punësimit apo trajnimit është

ajo që bazohet në kuptim të mirëfilltë të natyrës së tregut të punës, trendëve themelore

dhe parashikimeve për të ardhmen, për nivel lokal si dhe në nivel të vendit (Rexhepi

& Bellaqa, 2011). Mungesa aktuale e sistemit gjithëpërfshirës të të dhënave për

sistemim, regjistrim standard të informatave, proceset analitike për të vlerësuar

nevojat e tregut të punës dhe kapacitetet për të furnizuar gjetjet në aktivitete të

shërbimeve të punësimit, nënvlerëson cilësinë dhe efikasitetin e shërbimeve që ju

ofrohet klientëve të papunë dhe të punëdhënësve, pra informatat gjithëpërfshirëse dhe

cilësore luajnë rol esencial në krijimin e politikave të qëndrueshme dhe efikase të

tregut të punës. Treguesi më i mirë që inteligjenca e tregut të punës nuk është marrë

parasysh është mungesa e vlerësimit të ofrimit të programeve. Kjo është demonstruar

në dominimin e ofrimit të shërbimeve të drejtuara nga masat aktive të tregut të punës

kundrejt zhvillimit të parashikimit, dhe programeve të bazuara në nevojë.

Përmes kësaj analize është bërë e qartë që ekzistojnë vetëm dëshmitë anekdotike që

tregojnë efikasitetin e programit dhe që nuk ka motivim për të mbledhur të dhënat

faktike nga frika se do të identifikojnë mospërputhje në mes të ofrimit të shërbimeve

dhe nevojave të tregut të punës dhe klientëve.

Nuk ka sistem adekuat për regjistrim, sistemim dhe analizim të Informatave të

tregut të punës,

Mungesë të trajnimit për informatat e tregut të punës,

Mospërputhja e qasjes nga personeli që vizitojnë punëdhënësit.


69

Ka mungesë të ‘’përcjelljes së vazhdueshme’’ apo ‘’gjurmim’’ të aktiviteteve që

identifikojnë çfarë ka qenë efekti i ndërhyrjes apo më e rëndësishme të dihet se çka

ndodh me klientët e papunë pasi që ata :

Dërgohen për vendet e lira të punës çfarë ka qenë përshtypja e punëdhënësit

për klientët, pse klientët e caktuar nuk janë punësuar,

Kanë përfunduar programin e trajnimit të diplomuarit nuk gjurmohen për të

pare se nëse ata kanë aplikuar për punësim, nëse ata kanë qenë të suksesshëm apo jo

apo në çfarë sektori apo profesioni ata kanë gjetur punë,

Si rezultat, efektivitetit i këshilltarëve të punësimit dhe programet aktive të

tregut të punës, për të rritur mundësitë për punësim si dhe perspektiva e individëve

është e paqartë.

2.4. Specifikat e dinamikës së tregut të punës në Kosovë

Një rolë të rëndësishëm në dinamiken e tregut të punës, luajnë politikat aktive të

tregut të punës, ku në përgjithësi mund të përkufizohen si çdo lloj ndërhyrje në tregun

e punës që kontribuon në krijimin e vendeve të punës, promovimin e punësimit,

vendosja në punë, si dhe mbajtjen e punësimit.

Politikat aktive të tregut të punës përfshijë futjen e masave aktive të tregut të punës

dhe programeve qe synojnë përmirësimin e funksionimit të tregut të punës dhe që

janë të drejtuara kah individët e papunësuar dhe të pakualifikuar. Qëllimi i

përgjithshëm i politikës aktive të tregut të punës është për të ndihmuar personat të

hyjnë dhe mbeten në punë.


70

2.4.1. Tregu i punës ( përparësitë dhe dobësitë) në Kosovë

Rol të rëndësishëm në dinamiken e tregut të punës, respektivisht në përmirësimin e

indikatorëve të tregut të punës në Kosovë, është krijimi i një kornize ligjore të

qëndrueshme, trajnimi i fuqisë punëtore sipas trendëve të ekonomisë së tregut,

promovimi i shërbimeve të punësimit, etj (Bellaqa, 2012).

Analiza e tregut të punës është njësi matëse dhe vlerësim i forcave ekonomike e

demografike ku ka të bëjë me arsimin dhe aftësimin në njërën ane dhe punësimin në

anën tjetër. Stimulimi i ekonomive familjare, me fokus të veçantë bizneset bujqësore,

si dhe përkrahjen e ekonomive të vogla, krijimi i lehtësirave doganore për inpute,

ngritja e aftësive profesionale, sa i përket nevojave të ndryshme të punës, zhvillimi i

programeve të përkohshme të punësimit, zhvillimi i kapaciteteve prodhuese, krijimi i

një ambienti motivues për bizneset, të gjitha këto masa do të luajnë një rol të

rëndësishëm në përmirësimin e indikatorëve të tregut të punës

Tregu i punës në Kosovë ballafaqohet në jetën e përditshme me fuqi, dobësi, shanse

dhe rreziqe, ku këto mund t’i paraqesë edhe përmes SWOT Matrix, si në vijmë:


71

SWOT Matrix

Fuqitë (S)

1. Fuqia punëtore e motivuar

2. Fuqia punëtore e re

3. Taksat e ulëta

4. Korniza e thjeshtë e Ligjit të Punës

Ekzistimi i rrjetit në qendrat rajonale

të punësimit dhe në zyrat komunale

6. Rrjeti i Qendrave Regjionale të

Aftësimeve Profesionale

7. Implementimi i iniciativës së zhvillimit

ekonomik dhe të punësimit e përkrahur nga

organizatat ndërkombëtare

8. Ekzistimi i strategjisë për mësimin e të

rriturve

Dobësitë (W)

1. Fuqia punëtore me kualifikim të dobët

2. Fuqia punëtore ka shkathtësi të vjetruara

3. Sistemi i arsimit që nuk i plotëson

kërkesat e tregut të punës

4. Shkalla e lartë e papunësisë

5. Mungesa e të dhënave gjithëpërfshirëse

dhe të freskëta mbi indikatorët e tregut të

punës

6. Mungesa e motivimit për regjistrim si i

papunësuar

7. Ofrimi i shërbimeve profesionale në

nivel jo të duhur

8. Biznesi joformal

Mundësitë (O)

1. Programet ndërkombëtare të

bashkëpunimit

2. Mjedisi politik stabil

3. Partneriteti i fortë social

4. Zhvillimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të

mesme

5. Nevoja për aftësim dhe riaftësim të

fuqisë punëtore

6. Investimet në sferën e prodhimit

7. Të hyrat nga jashtë (remitancat)

Pasuritë natyrore

Rreziqet (T)

1. Pagat e ulëta

2. Ndryshimet e shpejta në mjedisin socio -

ekonomik

3. Mungesa e energjisë elektrike

4. Politikat kreditore jo të favorshme

5. Konkurrenca jolojale

6. Shmangie fiskale

7. Mungesa investime në nivel të duhur në

ngritjen e aftësive të brendshme

Mungesa e profesionalizmit të resurseve

njerëzore


72

Në kuadër të MPMS, funksionojnë 7 zyra rajonale që ofrojnë shërbime këshillimore,

të cilat përbëhen nga tre nivele të ofrimit të këshillave të ndryshme, si këshilla për

punësim, udhëzime për aftësim profesional si dhe këshilla për trajnime. Në mungesë

të sistemit të menaxhimit të takimeve me klientë, ata presin në radhë për t’u takuar me

një këshilltar si dhe çështja tjetër kur sistemimi i informatave dyfishohet për shkak të

çështjes së regjistrimit të të dhënave në sistemin. Në zyrat komunale të tri funksionet

kryhen nga një këshilltarë. Nuk ka dëshmi bindëse që sugjerojë që përzgjedhja e

klientit për t’u konsideruar në ofrimin e përshtatshëm të masave aktive të tregut të

punës të bazohet në nevojat individuale të klientit. Përzgjedhja dhe referimi i

klientëve të përmasave aktive të tregut të punës duket të jetë një proces i thjeshtë i

identifikimit të numrit të kërkuar të pjesëmarrësve nga zyra e bazës së të dhënave,

duke i referuar ata drejtpërsëdrejti tek ofruesit. Nuk ekziston një para vlerësim në

kuptim te plotë të klientëve për të siguruar nëse masa, aktive e tregut të punës është e

përshtatshme për nevojat e tyre të punësimit apo nëse ata dëshirojnë të marrin pjesë

në program. Shembuj të pjesëmarrësve janë cituar të cilët kanë marre pjesë në

programet e trajnimeve pa prirje për të ndjekur përfundimin e programit sapo të

punësohen. Është një asistencë e vogël ku ju ofrohet klientëve për aktivitetet e

kërkimit të punës dhe nuk ka mekanizëm për të identifikuar se sa klientë janë

vendosur në vendet e punës. Programet nacionale të trajnimeve të aftësimeve

profesionale janë të bazuar në planet e aktiviteteve regjionale të formuluara në

kapacitet e tyre për të ofruar modulet aktuale të trajnimeve. Qendrat për aftësim

profesional nuk kanë fleksibilitet për t’u përgjigjur në ndryshimin e nevojave të tregut

të punës. Nuk është e qartë se si nevojat e tregut të punës vlerësohen, por bordet

këshillëdhënëse ofrojnë rekomandime për nevojat afat shkurte për trajnimet në të

ardhmen për profilet e profesioneve të reja.


73

Hartimi i politikave të tregut të punës në nivel të duhur për zbutjen e papunësisisë, me

fokus të veçantë për zbutjen e papunësisë së të rinjve duhet të jetë synim kryesor i

Qeverisë së Kosovës, përkatësisht MPMS si vend që është në tranzicion.

Politikat aktive të tregut të punës luajnë një rol të rëndësishëm në zbutjen e

papunësisë, krijimi i një ambienti motivues për biznese ekzistuese dhe hapjen e

bizneseve të reja, pastaj ngritja e kapaciteteve në nivel të duhur sipas trendëve të

ekonomisë së tregut, financimi i programeve që ndikojnë në krijimin e vendeve të reja

të punës, etj. Trajnimet janë një ndër politikat aktive të tregut të punës që luajnë rol të

rëndësishëm në rritjen e mundësisë së punësimit të të gjitha grup moshave, e me

fokus të veçanta për grupmoshën 15 deri 24 vjeç.

Edhe pse ka përpjekje të konsiderueshme nga Qeveria e Kosovës për të aplikuar

politikat aktive të tregut të punës, papunësia në Kosovë është ende e lartë, sidomos te

grup mosha e re , ku shkalla e papunësisë sillet rreth 73 për qind.

Kuptohet se niveli i lartë i papunësisë në Kosovë është si një çështje e trashëguar e

zhvillimit ekonomik të Kosovës, pra një ndër çështjet kyçe është krijimi i një politike

produktive dhe efikase në nivel të vendit. Bartës i politikave të tregut të punës është

MPMS kjo ministri duhet të ketë një koordinim të duhur me të gjithë akterët që

kontribuojnë në zbutjen e papunësisë e me fokus të veçanta për zbutjen e papunësisë

së të rinjve ku është më shumë e theksuar.

Hartimi i politikave të tregut të punës për zbutjen e papunësisë së të rinjve duhet të

orientohet në të hyrat neto, në tregun e punës në Kosovë, pasi që të hyrat janë shumë

më të larta, po të krahasojmë me të dalurat nga tregu i punës. Politikat aktive të tregut

të punës për të rinj duhet të përqendrohet në përmirësimin e sistemit arsimor,

mbështetjen e politikave për vetëpunësim si dhe në mënyrën e transferimit të

njohurive duhet të jetë e një niveli me të lartë. Trajnimet për ngritjen e kapaciteteve

sipas trendëve të ekonomisë së tregut. Masat aktive të tregut të punës iu përgjigjen


74

ndryshimeve në tregun e punës që mund të çojnë në rritje dhe ulje në kërkesa për

llojet e punës, qasje dhe mundësi në punësim dhe punë relevante dhe aftësimeve

profesionale. Një ndër masat që mund t’i cekim në vijim: masat që kanë për qëllim të

rrisin efiçiencën e punë kërkimit siç janë udhëzimet e punësimit dhe monitorimit,

ndihmë për punë kërkim (Eu Support, 2010). Masat për programet e përgjithshme dhe

të trajnimit profesional, që në thelb përbëjnë të gjitha masat e përmirësimit të

njohurive të fuqisë punëtore, duke i ngritur aftësitë e tyre në nivel të duhur.

Skemat stimuluese për sektorin privat, si subvencione në paga për firmat private, për

t’i inkurajuar punëdhënësit për t’i rekrutuar apo të mirëmbajë pozitat e personelit si

dhe grandet për hapjen e bizneseve. Programet e drejtpërdrejta të punësimit në

sektorin publik siç janë punët publike\ shërbimet\ programet e komunitetit – që kanë

për qëllim t’i ndihmojnë grupit të disfavorshëm të mbajnë kontakte me tregun e punës

dhe për t’iu shmangur përjashtimit social.

Është me rëndësi të theksohet që shumica e programeve aktive të tregut të punës në

vendet BE-së, kanë për cak grupmoshën e re. Programet aktive të tregut të punës

ofrohen nga shërbimet publike të punësimit në Kosovë. Personat te papunësuar

regjistrohen në zyra rajonale dhe zyra komunale të punësimit dhe për këta që kanë

nevojë për asistencë atyre ju sigurohen informatat për vendet e lira të punës dhe

informata rreth programeve dhe shërbimeve që janë në dispozicion.

Pika fillestare themelore për t’i mundësuar dhënien e asistencës së duhur klientëve të

papunë është regjistrimi dhe bërja e një vlerësimi të saktë të nevojave të klientit për të

siguruar që shërbimet e punësimit mund të identifikojnë dhe të ofrojnë formën më të

duhur të asistencës.


75

2.4.2. Masat për përmirësimin e tregut të punës në Kosovë

Roli i politikave aktive të tregut të punës në përgjithësi mund të përshkruhet si çdo

lloj intervenimi në tregun e punës që mbështet krijimin, promovimin, vendosjen në

punë, dhe mbajtjen e punësimit. Masat aktive e tregut të punës përfshin futjen e

masave aktive të tregut të punës dhe programet aktive të tregut të punës që synojnë

përmirësimin e funksionimit të tregut të punës dhe që janë të drejtuara kah individët e

papunësuar dhe të pakualifikuar (Bellaqa, 2012).

Qëllimi i përgjithshëm i masave aktive të tregut të punës është për të ndihmuar

personat të hyjnë dhe mbeten në botën e punës. Kjo është prioritet vendimtar në

agjendë të çdo vendi që ka të bëjë me papunësinë dhe punësimin. Masat aktive të

tregut të punës duhet të jenë një element i rëndësishëm i përpjekjeve të vendeve për

ta luftuar papunësinë.

Për Kosovën programet aktive të tregut të punës duhet të përbëjnë pjesën qendrore të

strategjisë së punësimit, te cilat duhet të definojnë punësimin si një objektiv kyç të

politikës ekonomike.

Masat aktive të tregut të punës duhet t’u përgjigjen ndryshimeve në tregun e punës që

mund të çojnë në rritje dhe ulje ne kërkesave për llojet e punës, qasje dhe mundësi në

punësim dhe punë relevante dhe aftësimeve profesionale.

Për të ndihmuar dizajnimin dhe ofrimin e tyre, masat aktive të tregut të punës mund të

kategorizohen si në vijim:

Masat për zvogëlimin e mospërputhjes;

Masat për të rritur aftësitë e të regjistruarve të papunë;

Masat për rritjen e kërkesës për fuqinë punëtore;


76

Masat për të promovuar mundësitë e barabarta; dhe

Masat për të promovuar ndërmarrësi dhe vetëpunësim.

Një llojllojshmëri e madhe e masave aktive të tregut të punës ekziston në mesin e

shteteve të BE-së dhe tregjet botërore te punës. Është e mundur të grupohen këto

programe në një kategori kryesore. Këto kategori korrespondojnë ngushtë me këto që

përdoren nga Organizata Botërore për Zhvillim Ekonomik (OBZHE) dhe në Eurostat.

Katër kategoritë e para mund të përshkruhen si llojet të programeve dhe e pesta

përshkruhet si program për grupet e caktuara.

Shërbimet e punësimit dhe sanksionet (Strategjia për zbutjen e papunësisë, 2013). Një

kategori e përbërë nga të gjitha masat që kanë për qëllim të rrisin efiçiencën e

punëkërkimit, siç janë udhëzimet e punësimit dhe monitorimit, ndihmë për

punëkërkim, klubet e punës, udhëzime për aftësime profesionale dhe këshilla për

punësim dhe pasimi i sanksioneve përkatëse në rast të mospërfilljes së udhëzimeve

nga këshilltari për punësim në kërkim të punësimit ( duhet të jetë aktiv në kërkim

pune). Trajnimi në programet e përgjithshme dhe në trajnimin profesional, që në thelb

përbëjnë të gjitha masat e përmirësimit të kapitalit njerëzor, për ta ngritur kapitalin

njerëzor duke i ngritur aftësitë.

Stimuj për sektorin privat skemat stimuluese për sektorin privat, si subvencione në

paga për firmat private, për t’i inkurajuar punëdhënësit për t’i rekrutuar apo të

mirëmbajë pozitat e personelit si dhe grandet për hapjen e bizneseve. Punësimi i

drejtpërdrejt në sektorin publik, programet e drejtpërdrejta të punësimit në sektorin

publik siç janë punët publike, shërbimet, programet e komunitetit që kanë për qëllim

t’i ndihmojnë grupit të disfavorshëm të mbajnë kontakte me tregun e punës dhe për

t’iu shmangur përjashtimit social.

Programet speciale për grupet prioritare, është me rëndësi të theksohet që shumica e

programeve aktive të tregut të punës në vendet evropiane, në mënyrë specifike si


77

synim kanë të rinjtë nën moshën 25 vjeçare të papunësuar. Ndërsa disa vende kanë

programet aktive specifike të tregut të punës për persona me aftësi të kufizuara dhe

grupe të tjera prioritare të përcaktuara.

Legjislacioni aktual i tregut të punës në Kosovë nuk përmban beneficione të

papunësisë dhe rrjeti i sigurisë sociale përbëhet nga dy kategori kryesore shërbimesh

sistemi bazik pensional dhe skema e asistencës sociale. Pensioni bazik është skemë

jokontribuese qeveritare, në dispozicion të të gjithë kosovareve të moshës më shumë

se 65 vjeçar, pavarësisht historikut të punës dhe kontributeve të mëhershme

(Washington D.S, 2010). Skema e asistencës sociale në Kosovë është sistem i parave

të gatshme për familjet e ndara në dy kategori. Në kategorinë e parë hyjnë familjet pa

të ardhura, pa anëtarë të aftë për pune, me fëmijë vartës nën moshën 15 ose 18

vjeçare, nëse vijojnë shkollimin dhe personat të moshës mbi 65 vjeçar. Kategoria e

dytë merret me ato familje që i kanë fëmijët nën moshën 5 vjeçare, me asnjë anëtar të

punësuar të regjistruar në shërbimet e punësimit. Pasi që skema sociale është sistem i

asistencës së familjeve, nuk është e mundur që të vlerësohen efektet e saja në

grupmoshat 15 deri 24 vjeçar. Në Kosovë popullsia shumë e re dhe emigracioni

determinojnë përbërjen e kontingjentit të punës. Emigracioni ndikon në uljen e

papunësisë në vend pas që mbi 70 për qind e emigrantëve janë në moshë pune.

2.4.3. Akterët kryesore të ofrimit zhvillimit të politikave të tregut të

punës

MPMS është bartëse kryesore për përmbushjen e detyrave në aspektin e ofrimit të

shërbimeve për punësim si dhe në përcaktimin e prioriteteve politike të punësimit dhe

ofrimin e trajnimeve profesionale në nivel të duhur. Në fund të vitit 2011 numri i

përgjithshëm i personave të regjistruar si të papunë në shërbimet publike të punësimit

në Kosovë, përbëhej prej 157.922 femrave dhe 167.339 meshkujve (MPMS/DPP,


78

2011). Duke marrë në konsideratë relacionin e divergjencave gjinore si dhe të

grupmoshave 15-24 vjeç dhe të pakualifikuarve të papunë, ekziston një zhvillim

negativ. Zyrat e shërbimit publik në Kosovë për punësime në përgjithësi, detyra

kryesore e tyre është e fokusuar në regjistrimin e të papunëve me qëllim të

riintegrimit të tyre në punësim. Punësimet mund të merren si indikatori më i

rëndësishëm i performancës, sa u përket të gjitha aktiviteteve në fushën e promovimit

të punësimit. Pas regjistrimit fillestar të papunët takohen me këshilltarë të punësimit

të cilët bëjnë një vlerësim të nevojave të personit të papunë.

2.4.4. Legjislacioni i punës dhe politikat e pagave

Ligji i Punës, i miratuar më 2 nëntor 2011, ka për qëllim të rregullojë të drejtat dhe

detyrimet në mes të punëdhënësit dhe punëmarrësit, si në sektorin privat ashtu edhe

në atë publik në Republikën e Kosovës. Në Kosovë rregullimi i marrëdhënies së

punës nuk niset me Ligjin e Punës (Kuvendi i Kosovës, 2011). Në vitin 2001

UNMIK-u kishte nxjerr Rregulloren 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës, i cili në

masë të madhe përfshinte shumicën e neneve që përmban sot Ligji i Punës.

Megjithatë, rëndësia e Ligjit të Punës nuk qëndron vetëm në faktin se është i nxjerrë

nga Kuvendi i Kosovës, por më shumë në rregullimin e disa të drejtave të punëtorëve,

sidomos atyre në sektorin privat që janë shkelur në masë të madhe në Kosovë, pastaj

pushimi i lehonisë, pushimi mjekësor, orari i punës, etj.

Ligj, i cili ka gjithsej 100 nene, ka marrë parasysh një varg kërkesash të sindikalistëve

duke bërë që: kontrata e punës të jetë vetëm në formë të shkruar, puna provuese të

zgjasë më së shumti 6 muaj, orari i punës të jetë 40 orë në javë, punëtori të ketë të

drejtën për pauzë prej 30 minutash, të ketë pushim vjetor prej 4 javësh, kurse femrave

iu garantohet pushim i lehonisë prej 12 muajsh, 9 nga të cilët janë me pagesë.

Një ligj kaq i pritshëm nga ana e punëtorëve, që ngërthen në vete një varg të

kërkesave të sindikalistëve, nuk do të kishte vlerë sikur të mos zbatohej në praktikë.


79

Kur dihet se asociacionet e bizneseve kishin qenë të zëshme me kërkesat e tyre

sidomos sa i përket nenit që rregullon pushimin e lehonisë dhe orarin e punës,

menjëherë krijohet përshtypja se zbatimi i Ligjit të Punës në praktikë nuk do të jetë

edhe aq i lehtë, apo mund të ketë edhe efekte negative në shoqëri. Sistemi i pagave,

në administratën publike në Kosovë është i bazuar sipas modelit të koeficientit.

Koeficienti 4 është përdorur nga pozitat ndihmëse të nivelit të ulët; koeficienti 10

është përdorur për pozitat e drejtorit të departamentit.

Në të njëjtën kohë, pagat specifike deri te koeficienti 18 aplikohen aktualisht për

pozitat e veçanta në administratën publike, vlera e çdo pike të koeficientit është 32,55

Euro. Shpërndarja e koeficienteve për pozitat është bërë nga çdo institucion në një

mënyrë të pavarur dhe është mbikëqyrur nga Departamenti i Administratës së

Shërbyesve Civile në momentin kur pozita e re është futur në listën e pagave. Në

përgjithësi koeficientet për pozitat menaxheriale janë shpërndarë në mënyrë

homogjene në institucione dhe ekziston një unifikim i praktikës.

Në anën tjetër, për pozitat ekzekutive një numër i madh i koeficienteve aplikohet dhe

dallimet ndërmjet pozitave, madje edhe në kuadër të institucionit të njëjtë janë

evidente. Në procesin e mbikëqyrjes DASHC ka pak mundësi që të refuzojë

përcaktimin e koeficienteve për pozitat e nivelit të ulët, kjo është për shkak të

deficiteve në sistemin e vlerësimit të vendeve të punës dhe mungesës së pozicioneve

tipike krahasimore.

Ky sistem nënkupton një shumë fikse të pagës për disa institucione ose kategori të

pozitave. Me këtë sistem paguhen sektori i arsimit dhe shëndetësisë, policia dhe

gjyqësori. Gjithashtu, një numër pozitash në institucione paguhen me paga fikse duke

filluar nga sekretarët e përhershëm deri te pozitat e tjera individuale të cilat kanë një

gradë jo të zakonshme.


80

Problemi kryesor i sistemit të pagave është sistemi i dobët i vlerësimit të vendeve të

punës dhe mungesa e rregullimit ligjor. Kjo mungesë e rregullimit iu ka lejuar

institucioneve të krijojnë nivele të pagave pa ndonjë kontroll, si dhe për shkak të

zanafillës së sistemit të pagave nuk ka rregulla të qarta për institucionin që të miratojë

nivelet e pagave. Niveli i pagës nuk e arsyeton shumën e përgjegjësive të shtuara me

rastin e kalimit nga një pozitë në një tjetër, duke kufizuar performancën e pritur të

pozitës. Në ndërhyrjet e ardhshme në paga dhe reformat e gjera, qeveria duhet të

marrë parasysh dekompresimin e niveleve të pagave, për të bërë më tërheqës

përparimin në karrierë dhe për perfomancë më të mirë, duke i çuar drejt ngritjes në

pozitë. Një problem tjetër i vërejtur në sistemim e pagave që ka çuar drejt krijimit të

“sistemit të pagave fikse” është ndërvarësia e sistemit të pagave në të gjitha

institucionet për shkak të faktorit të koeficientit. Ne nuk iu referohemi pozitave të

sekretarit permanent për shkak se janë vetëm pak pozita të këtij lloji, duke llogaritur

gjithashtu edhe kryeshefat ekzekutivë.

Qeveria nuk ka pasur mundësi të ndërhyjë në vlerën e koeficientit për shkak të efektit

zinxhir që do të gjenerohej. Në praktikë, sistemi i pagave nuk është më unitar dhe

dëshirojmë të nxisim qeverinë të institucionalizojë pavarësinë e sistemit të pagave të

aplikuar në grupet e ndryshme të institucioneve. Kjo do të mundësojë aplikimin e

reformave të pagës në fushat specifike të administratës publike të konsideruara si

prioritet i qeverisë dhe gjithashtu të stimulojë grupet specifike.

Një çështje tjetër është e lidhur me shtesat e aplikuara, gjerësisht në administratën

publike në Kosovë, në këtë fushë gjithashtu nuk ekzistojnë kritere për aplikimin e

tyre. Në rregulloren e re qeveria duhet të jetë institucioni i vetëm që ka fuqinë të

miratojë nivelet e pagave për kategoritë gjenerike të sqaruara më lart në

kategorizimin e përgjithshëm të pozitave në administratën publike.

Gjithashtu, duhet të miratohen rregulla dhe kritere të qarta nga qeveria lidhur me

shtesat, kur aplikohen. Çdo ndërhyrje në paga duhet të shoqërohet me një analizë të


81

mirëfilltë të propozimit duke shqyrtuar të gjitha efektet, qofshin ato financiare ose

sistemime si dhe qeveria duhet të hartojë strategji afatshkurtra dhe afatmesme për

fushën e pagave për t’ ju shmangur ndërhyrjeve ad hoc.Vëmendje e posaçme duhet ti

kushtohet pagave specifike për pozitat specifike. Politikat bazë duke përfshirë

stabilitetin makroekonomik, një mjedis të përshtatshëm për biznesin, investimet në

kapitalin njerëzor, si dhe sundimin e ligjit janë thelbësore për rritjen ekonomike dhe

krijimin e vendeve të reja të punës.

Niveli i pagave duhet të lidhet me procesin e vlerësimit të punës dhe duhet të jetë

uniform për pozitat e ngjashme në tërë administratën, të përfshihen si rregull të gjitha

shtesat në pagën bazë. Përparimi në nivelet e pagave duhet të jetë proporcional me

përgjegjësitë e shtuara të pozitës. Kurba e Filipsit përfaqëson një lidhje inverse midis

normës se papunësisë dhe normës se rritjes se pagës nominale, sa me larte qe te jetë

norma e papunësisë aq me e ulet është norma e inflacionit te pagës (A.W. Phillips,

158). Me fjalë te tjera ekziston një kompensim midis inflacionit te pagës dhe

papunësi.

2.4.5. Masat aktive të tregut të punës në Kosovë

Masat aktive të tregut të punës janë element i rëndësishëm i përpjekjeve në të gjitha

shtetet për ta përmirësuar shkallën e papunësinë. Masat aktive duhet të jenë në

harmoni me trendët e ekonomisë së tregut, me qëllim që më lehtë t’ju përgjigjen

ndryshimeve të cilat ndikojnë në rritjen apo uljen e kërkesës për punë si dhe nevojat

për ngritjen e kapaciteteve profesionale sipas nevojave të ekonomisë së tregut.

Deri më sot nuk ekziston një politikë gjithëpërfshirëse e punësimit e cila synon

lehtësimin e qasjes së të rinjve në tregun e punës, pastaj iniciativa të punësimit

pengohet nga korniza e dobët rregullative, nuk ka stimulime për punësim dhe trajnime

adekuate dhe në nivel të duhur sipas nevojave të tregut.


82

Ekzistojnë shumë masa aktive për përmirësimin e trendëve të indikatorëve të tregut të

punës, një ndër to mund të veçohet si rritja e aftësive profesionale përmes trajnimeve,

rritja e kërkesës, propozimi punësimit përmes shërbimeve të punësimit dhe nxitja e

vetëpunësimit në sektorin privat, etj. Programet aktive të tregut të punës ofrohen nga

MPMS, përkatësisht shërbimet publike të punësimit në Kosovë, personat e

papunësuar regjistrohen në zyrën rajonale apo zyrën komunale për punësim, ku aty i

ofrojnë informata për vendet e lira të punës si dhe ju ofrojnë informata rreth

programeve dhe shërbimeve që janë në dispozicion. Ofrimi i Programeve në Kosovë

është i kufizuar në aspektin e sasisë, mundësisë dhe zgjedhjes së programeve, pasi që

numri i qendrave rajonale për ofrimin e shërbimeve është i kufizuar, ku në Kosovë

operojnë 7 qendra si dhe 6 qendra mobile. Pra po të krahasojmë me numrin e

punëkërkuesve, në Kosovë duhet të kemi më shumë qendra për arsim dhe aftësim

profesional.

Masat aktive të politikave të tregut të punës në Kosovë nuk janë në nivelin e duhur,

nuk ekziston ndonjë vlerësim paraprakisht për të papunët me qëllim që t’ju ofrohen

përshtatshmëri sa i përket nevojave të tregut (Washington, D.S, 2010). Programet aktive

të tregut të punës duhet të jenë të implementuara nga politikat e qëndrueshme të

iniciuar nga Qeveria të cilat iu adresohen kërkesave të tregut të punës si dhe në

eliminimin e barrierave të cilët ndikojnë në krijimin e vendeve të punës.

Një ndër faktorët e rëndësishëm që mund të veçoj është informatat adekuate në kohë

dhe në aspektin e barrierave të tregut të punës, të cilat programe janë më efektive, etj.

Programet e trajnimeve në nivel të vendit, në aspektin e ngritje së kapaciteteve

profesionale, bazohen më shumë në planet e aktiviteteve regjionale për të ofruar

trajnime sipas moduleve aktuale.

Qendrat për arsim profesional karakterizohen me një fleksibilitet të ulët për t’u

përgjigjur ndryshimit të nevojave të tregut të punës në vend. Nuk është e qarte se si

nevojat e tregut të punës vlerësohen por bordet këshillëdhënëse ofrojnë rekomandime


83

për nevojat afatshkurta për trajnimet në të ardhmen për profilet e profesioneve të reja.

Qendrat për arsim profesional, karakterizohen me disa dobësi si numri i kufizuar i

tyre, mungesa e hapësirave adekuate për trajnime, mungesa e buxhetit, mungesa e

trajnerëve si dhe mungesa e një infrastrukture ligjore adekuate për politikat e tregut të

punës.

2.4.6. Politikat e tregut të punës në krijimin e vendeve të reja të

punës

Në vitin 2011 shërbimet publike të punësimit në Kosovë kanë krijuar 9,776 vende të

lira të punës të akumuluara për një vit. Krahasuar me 2010 kemi një ngritje prej më

shumë se 21.6 për qind (MPMS/DPP, 2011).

Duke i’u referuar numrit të personave që janë regjistruar si të papunë, numri i

vendeve të lira të krijuara rezulton në shkallë regjistrimi të vendeve të lira prej 2.92

për qind në vitin 2011, derisa kjo ishte rreth 2.39 për qind në vitin 2010. Brenda një

periudhe 12 mujore, ka qenë një vend i lirë në dispozicion për rreth 33 të papunë,

ndërsa 44 në vitin 2010. Duke pasur parasysh mesataren mujore atëherë do të kemi

një përshtypje më real për situatën.

Sipas statistikave çdo muaj më shumë se 399 të papunë është dashur të konkurrojnë

për 1 vend të lirë pune të ofruar. Sa i përket klasifikimit klasik të sektorëve

ekonomikë, sikur në vitet e mëparshme, shumica e vendeve të lira të ofruara në vitin

2011 i referohen sektorit terciar shërbimet, 67 për qind, ndjekur nga sektori sekondar

(prodhimi, 28 për qind) dhe sektori primar bujqësia, 5 për qind.

Sektori terciar mbetet konstant me numrin e vendeve të lira të punës te raportuara. Po

ashtu sektori sekondar tregon vlera të njëjta prej 28 për qind kurse sektori primar

pëson rënie prej 10 për qind sa ishte ne vitin e kaluar ne 5 për qind për 2011 si vit


84

raportues. Sektori terciar, njëjtë sikurse ne periudhat e mëhershme raportuese, po

ashtu edhe në vitin 2011 ka realizuar tregues konstant në kërkesën e përgjithshme.

2.4.7. Masat për përmirësimin e tregut të punës sipas grupmoshave

dhe sipas sektorëve ekonomik

Shkalla e papunësisë në Kosovë është rreth 45 për qind, por kuptohet se grupmosha

15-24 vjeç prin me shkallë të papunësisë me 73 për qind, pastaj papunësia është më e

theksuar te femrat, etj (Bellaqa, 2012). Politikat aktive të tregut të punës më shumë

duhet të jenë të fokusuara te grupmosha e re dhe te punësimi i femrave, prandaj edhe

qasja e tyre në programe duhet të jetë e një niveli më të lartë. Qendrat e arsimit

profesional në Kosovë, nuk kanë ndonjë sistem gjithëpërfshirës të të dhënave të

regjistrimit standard të informatave, pastaj nuk posedojnë një vlerësim analitik për të

vlerësuar nevojat e tregut të punës dhe kapacitetet për të furnizuar gjetjet në aktivitete

të shërbimeve të punësimit, nënvlerëson cilësinë dhe efikasitetin e shërbimeve që ju

ofrohet klientëve të papunë dhe të punëdhënësve. Prioritet duhet t’i jepet zbutjes së

papunësisë afatgjate, zbutjen e papunësisë së femrave si dhe zbutjen e papunësisë tek

grupmoshat e reja 15-24 vjeç. Sektorët ekonomikë të cilët do të kontribuojnë më së shumti

në zbutjen e papunësisë dhe varfërisë në Kosovë janë: sektori i bujqësisë, energjisë,

ndërtimtarisë, shërbimeve dhe minierave. Veprimet strategjike që duhet ndërmarrë për

zbutjen e papunësisë janë si në vijim: ndërmarrja e masave aktive dhe preventive për

te papunësuarit, ngritja e kapacitetit të njohurive në përputhshmëri me nevojat e

tregut, krijimi i vendeve të reja të punës si dhe përmirësimi i bilancit gjinor në

punësim. Masat dhe veprimet e zhvilluara brenda kësaj strategjie duhet t’i adresohen

direktivave specifike të Strategjisë Evropiane të Punësimit. Punësimet, sipas sektorit i

konfirmojnë zhvillimet që lidhen me vendet e lira, gjithashtu në lidhje me punësimet

në sektorin terciar (shërbimet) në vitin 2011 paraqesin vlera konstante të pozicionit


85

dominues deri në një pjesë prej gati 63 për qind. Ne mënyrë korresponduese sektori i

prodhimi ka ngritje te theksuar nga viti paraprak prej 26.9 për qind ne 32.4 për qind

gjate vitit 2011, pjesa e të gjitha punësimeve që i referohen sektorit primar gjatë këtij

viti raportues po ashtu kanë rënie prej 10.3 për qind sa ishte ne vitin 2010 ne 4.6 për

qind për vitin 2011. Krahasuar me sektorët, sipas pronësisë në vitin 2011, prapë

korrespondon me tendencën e përgjithshme të paraqitur më lart, derisa në vitin

raportues pjesa e të gjitha punësimeve që i referohet sektorit publik ka ngritje, kur

kihet parasysh se në vitin paraprak zinte vend me 26 për qind ndërsa në vitin 2011 me

33 për qind. Ndërsa, ekonomia e sektorit privat në të njëjtën kohë ka absorbuar gati

67 për qind të të gjitha punësimeve të realizuara, duke treguar rënie prej 74 për qind

sa ishte në vitin paraprak në 67 për qind gjatë vitit 2011 .

2.5. Buxheti i shtetit i destinuar për zhvillimin e politikave të tregut

të punës

Buxheti i shtetit për politikat e tregut të punës ende nuk është në nivel të kënaqshëm,

sa i përket financimit të politikave të tregut të punës, përgjegjësitë e MPMS e cila

merret me politikat e mirëqenies sociale si dhe implementimin e politikave aktive të

tregut të punës, siç është ndërmjetësimi në punësim, punët publike, aftësimi

profesional dhe ritrajnimi dhe iniciativat e zhvillimit të bizneseve të vogla

respektivisht të vetë punësimit (Answers to the questionnaire, 2012).

Përmes tabelës në vijim, paraqesim buxhetin e Kosovës dhe të donatorëve, nga 2007

deri në vitin 2011 të ndarë për politikat e tregut të punës, si në vijim:


86

Tabela 4. Buxheti i Konsoliduar i Kosovës dhe i donatorëve në mbështetje të politikave te

tregut të punës 2007-2011

Siç shihet politikat e punësimit për momentin në Kosovë, janë duke u financuar nga

dy burime; nga Buxheti i Konsoliduar i Kosovës dhe nga buxheti i Donatorëve.

Shikuar në tabelën 4 vërehet se është një rritje mjaft modeste në mbështetjen e

politikave dhe masave aktive të punësimit.

2.5.1. Shpenzimet në masat aktive të tregut të punës në Kosovë

Sa i përket buxhetit të dedikuar për tregut të punës në Kosovë, vërehet se buxheti i

dedikuar për treg të punës nuk është në nivel të duhur, këtë më detajisht mund ta

vëreni edhe përmes tabelës numër 5 (Bellaqa, 2012).

Tabela 5. Kosto buxhetore e planit të veprimit për mbështetjen e aktiviteteve të tregut

të punës në Kosovë 2011-2013

2007 2008 2009 2010 2011

Totali i Buxhetit të

Konsoliduar të Kosovës

717.473.900 1,000,903,323 1,139,378,232 1.295.096.800 1,414,927,737

Financimi i politikave të

punësimit nga BKK

345,000 358,990 300,000 2,065.000 3.171.400

Përqindja e mbështetjes

të politikave të

punësimit nga BKK për

MPMS-në

0.04% 0.04% 0.03% 0.16% 0.22%

Donatorët 905,000 1,218,000 1,801,810 4,450.000 3.102.500


87

Aktivitetet dhe kostoja e aktiviteteve për mbështetjen e politikave të tregut të punës 2011-2013

Kostoja për rritjen e shkallës së punësimit dhe forcimi i trajnimeve profesionale sipas

kërkesës së tregut të punës.

2011-2013

K.kapitale K.operative

Përmirësimi i shërbimeve publike të punësimit në bashkërendim me nevojat e tregut të

punës deri në vitin 2012 0 320,000

Themelimi i një sistemi të besueshëm të informatave të tregut të punës deri ne fund të vitit

2011 100,000 210,000

Rritja e kapaciteteve të trajnimeve profesionale për punëkërkuesit (të papunët) për 35%

deri me 2013 2,850,000 9,201,000

Sigurimi i cilësisë së qendrave të arsimit profesional dhe plotësimin e kushteve për

akreditim e certifikim deri në vitin 2012 250,000 475,000

Përmirësimi i infrastrukturës ligjore dhe implementimit të ligjeve që garantojnë kushtet për

ambient të sigurt dhe të shëndoshë në punë deri 2012 0 675,000

Zgjerimi i programeve aktive të tregut të punës dhe punësimi i punëkërkuesve të

regjistruar në ZKP deri 2013 8,000,000 4,020,000

Nxitja e punësimit përmes programit "Punësim i bazuar në shtëpi" për personat me aftësi të

kufizuara deri ne 2013 0 290,000

Kostoja total (K.kapitale & K. operative) 11,200,000 15,191,000

Kostoja totale

26,391,000


88

Niveli i shërbimeve të ofruara nga MPMS-ja në harmoni të plotë me legjislacionin,

sistemet dhe standardet e BE-së

2011-2013


Harmonizimi i legjislacionit të fushës së punësimit dhe mirëqenies me atë të BE-së deri në

2013 0 54,000

Hartimi dhe implementimi i planit të trajnimit për ngritjen e kapacitete të burimeve

njerëzore të MPMS-së deri në 2012 0 94,000

Standardizimi i sistemit të komunikimit dhe menaxhimit të të dhënave që t'i sigurojë

Ministrisë zhvillimin e politikave të punësimit dhe mirëqenies deri në vitin 2013 0 117,000

Decentralizimi i menaxhimit të sistemit financiar brenda MPMS dhe institucioneve vartëse

të Ministrisë deri në vitin 2012 0 50,000

Ristrukturimi i organizimit të brendshëm të MPMS-së dhe përcaktimi i qartë i

përgjegjësive menaxheriale sipas rekomandimeve të FRIDOM deri në 2012 0 72,000

Kostoja total (K.kapitale & K. operative) 0 387,000

Kostoja totale 387,000

Zhvillimi i bashkëpunimit me vendet e rajonit (anëtare të BE-së dhe atyre jashtë BE-

së) për rritjen e mundësive për punësim të fuqisë punëtore nga Kosova

2011-2013


Krijimi i infrastrukturës së përshtatshme për ofrimin e trajnimeve profesionale për 0 1,030,000


89

Burimi: MPMS, Plani i Veprimit 2011-2013

Për të gjitha aktivitetet te ndërmarra nga MPMS, ka qene e domosdoshme dhe shumë

e rëndësishme që të maten edhe efektet që kanë prodhuar këtë aktivitete, e që mjerisht

MPMS këtë nuk e ka ndërmarra për matjen e efekteve.

2.5.2. Shpenzimet në masat pasive të tregut të punës në Kosovë

Në aspektin e përgjithshëm socio ekonomik Kosova nga lufta e vitit 1999 doli shumë

e dëmtuar me të gjithë sektorët ekonomisë, ku rezultoi me një rritje të papunësisë si

dhe me një rritje të varfërisë në Kosovë. Në bazë të analizave, lidhur me indikatorët e

tregut të punës dhe varfërisë, vërehet se punësimi formal është shumë më i vogël në

krahasim me papunësinë, andaj politikat sociale duhet të jenë shumë më efikase me

qëllim që këta individë apo këto ekonomi familjare të mos kalojnë në varfëri.

Punësimi luan rol të rëndësishme në përmirësimin e mirëqenies sociale, respektivisht

zvogëlimin e varfërisë që është mjaft e theksuar ne Kosove, pra krijimi i vendeve te

punëkërkuesit e regjistruar në Zyrat Komunale të Punësimit deri në vitin 2011

Negocimi dhe hartimi i marrëveshjeve te bashkëpunimit me shtetet e rajonit, vendeve të

BE-së dhe jashtë saj, për punësimin sezonal të fuqisë punëtore të Kosovës deri në 2013 0 185,000

Kostoja total (K.kapitale & K. operative) 0 1,215,000

Kostoja totale 1,215,000

Kostoja total (K.kapitale & K. operative) e Planit të Veprimit 11, 200,000 167,93,000

Kostoja totale e Planit të Veprimit 2011-2013 279,93,000


90

reja te punës për personat e aftë për punë të moshës 15 – 64 vjeç, është esenciale për

politikat sociale. Papunësia dhe varfëria si indikator social janë te ndërlidhur shume

ngushtë ndërmjet veti. MPMS duhet të krijoje me shumë mundësi për punësimin e

personave të aftë për punë, e veçanërisht për personat e aftë për punë që jetojnë nën

skemë sociale më programet e punësimit, pasi që duke i punësuar ndonjë person që

jeton në këto ekonomi familjare kontribuohet në krijimin e të ardhurave të këtyre

ekonomive familjare si dhe në përmasimin e mirëqenie sociale të tyre, si dhe në

zvogëlimin e ekonomive familjare qe përfitojnë nga ndihmat sociale.

Objektivi i MPMS është avancimi i rrjetit të mbrojtjes sociale për me te varfëritë e

shoqërisë duke ofruar beneficionet përmes skemave ekzistuese te pagesave sociale.

Në kuadër të Mbrojtjes Sociale, MPMS-ja implementon skemën e ndihmës sociale në

Kosovë dhe disa skema të tjera. Skema e Ndihmës Sociale është ndihme financiare, e

cila u dedikohet familjeve të varfra ne Kosovë. Skema e ndihmës sociale në Kosovë,

për herë të parë është prezantuar në vitin 2000 dhe është rishqyrtuar më 2003 dhe

2012. Skema e ndihmës sociale në Kosovë është ngritur më qëllim të mbrojtjes dhe

përkujdesët ndaj familjeve të rrezikuara në aspektin social dhe ekonomik (Bellaqa,

2012). Për dallim nga skemat pensionale në Kosovë, të cilat u dedikohen individëve

për arsye merita dhe kontribute të ndryshme (mosha, shëndeti, sakrificat dhe meritat

gjatë luftës, etj. Skema e ndihmës sociale u dedikohet edhe familjeve të varfra në

Kosovë. Në muajin nëntor të vitit 2012 (Departamenti i statistikave Sociale, 2012)

numri i familjeve të ndihmës sociale ka qenë 31,111 familje, me 132,626 anëtarë të

familjes. Struktura nacionale e familjeve që shfrytëzojnë ndihmën sociale në Kosovë,

për muajin nëntor 2012 ka qenë si në vijim: shqiptarë 24.166 familje ose 77.68 për

qind, serbë 3.659 familje ose 11.76 për qind, malazez 13 familje ose 0.04 për qind,

myslimanë 598 familje ose 1.92 për qind, turq 111 familje ose 0.36 për qind, shkali

1.308 familje ose 4.20 për qind, romë 929 familje ose 2.99 për qind, maqedonë 2

familje ose 0.01 për qind , goranë 29 familje ose 0.09 për qind, boshnjakë 61 familje

ose 0.20 për qind , kroat 8 familje ose 0.0 për qind, të tjerë 226 familje ose 0.73 për


91

qind. Shuma mujore e ndihmës sociale për një familje, përcaktohet në bazë të numrit

të anëtarëve të familjes (minimalja 40 dhe maksimalja 80 euro). Familjet e përfshira

në skemën e ndihmës sociale realizojnë edhe disa beneficione të tjera (shërbime

primare mjekësore, subvencionim të një sasie të caktuar të energjisë së shpenzuar

elektrike, lirim nga shpenzimet në arsimin e lartë dhe superior).

Sipas Ligjit, Nr. 2003/15 për skemën e ndihmës sociale në Kosovë, për të përfituar

ndihmën sociale, të gjithë anëtarët e familjes duhet të jenë banorë të përhershëm të

Kosovës dhe duhet t’i plotësojnë kushtet për klasifikim në njërën nga kategoritë

vijuese. Sa i përket nivelit të ofrimeve të shërbimeve sociale dhe familjare, dikasteret

në kuadër të MPMS duhet të ofrojnë shërbime më efikase si dhe si mostër mund të

përdorin praktikat e vendeve që i kanë më të avancuara këto shërbime.

Buxheti vjetor i ndare për ndihma sociale në vitin 2011 ka qenë në vlerë prej

28.210.603.00 euro (MPMS/DMS, 2011) . Në vitin 2011 vlera totale e paguar për

pensione ka qen 104.003.090.00 euro, janë përfshirë pagesat për pensione bazë,

pensioneve kontribut pagues dhe janë përfshirë pagesat e pensioneve të personave me

aftësi të kufizuara.

Politikat sociale duhet të ndikojnë në ngritën e nivelit të ofrimit të shërbimeve sociale

si në nivel qendror, ashtu edhe atë lokal dhe këto politika duhet të jenë të orientuar në

praktikat e vendeve më të përparuara.


92

2.6. Roli i Qeverisë në ndërmjetësimin në punësim dhe në ngritjen e

kapaciteteve profesionale në tregun e punës

Shërbim Kombëtar të Punësimit apo Agjencion Kombëtar të Punësimit Kosova ende

nuk ka. Ministria e Punës dhe Punësimit ka Departamentin e Punës dhe Punësimit në

kuadër të cilit veprojnë dy divizione: i Punësimit (që nën menaxhim ka 7 Zyra

rajonale të punësimit dhe 23 zyra komunale të punësimit) dhe divizioni i aftësimeve

profesionale (që ka 8 qendra për aftësime profesionale).

Bazuar në Udhëzimin Administrativë Nr. 08/2005, si dhe Udhëzimin Administrativ

Nr,02/2009 për ndryshimin dhe plotësimin e Udhëzimit Administrativ Nr. 08/2005

për organizimin, sistemimin dhe menaxhimin e punës në Ministrinë e Punës dhe

Mirëqenies Sociale , Neni 20 i këtij Udhëzimi Administrativ përcakton rregullimin

dhe definimin e organizimit dhe sistemimit të punëve, rregullimi i menaxhimit dhe

strukturës organizative si dhe rregullimi i strukturimit në principin funksional dhe

institucional në MPMS-në.

Departamenti i Punës dhe Punësimit në total duke përfshire nivelin Qendrorë, Rajonal

e Lokal ka stafin si në vijim, shiko tabelën 6;


93

Tabela 6. Nivelet e organizimit te Departamentit të punës dhe punësimit ne kuadër të

MPMS

Niveli

Qendror

Niveli

Rajonal

Niveli

Lokal

Totali

Departamenti i Punës dhe i Punësimit 9 0 0 9

Divizioni i Punës dhe i Punësimit 5 95 84 184

Divizioni i Aftësimeve Profesionale 4 79 0 83

Gjithsej; 18 174 84 276

Burimi: Divizioni i Punës dhe i Punësimit / MPMS 2012

Bazuar në tabelën e lartcekur mundë të vlerësojmë se niveli qendror me 6.5 për qind

të kapaciteteve njerëzore në raport me nivelin rajonal e lokal prej 93.5 për qind ka

vështirësi që të ballafaqohet me dinamikën e zhvillimit të tregut të punës (Bellaqa,

2012).

Departamenti i punës dhe i punësimit menaxhon përveç divizionin e punësimit, i cili

është përgjegjës për regjistrim, këshillim dhe punësim të të papunëve, edhe divizionin

e Aftësimeve Profesionale.


94

Objektivi i këtij divizioni është të mbështesë mundësinë e punësisimit të të

regjistruarve si të papunë.

Figura 17. Pjesëmarrja në arsimin profesional 2009- 2011

2977

3306

3449

Viti 2009 Viti 2010 Viti 2011

Burimi: MPMS, Raporti vjetor, 2011

Për të arritur këtë, divizioni i aftësimit profesional ka një rrjet prej tetë qendrave

rajonale për aftësim dhe koordinon si dhe kapacitetet e aftësimit profesional të

institucioneve të jashtme ndihmëse për aftësim (MPMS/DPP, 2011). Gjithsej 3449

hyrje në trajnime kanë qenë gjatë vitit 2011, të cilët si të papunë kanë marrë pjesë në

aftësim profesional. Nëse e krahasojmë me vitin 2010 numri i pjesëmarrësve në

aftësim profesional ka pasur ngritje për rreth 4.3 për qind.

Duke iu referuar numrit të përgjithshëm të pjesëmarrësve në aftësim profesional

përkatësisht hyrjet në vitin 2011 me numrin mesatar të të regjistruarve si të papunë

rezulton shkalla e aktivizimit për 12 mujor rreth 1.03 për qind - duke pasur kështu një

ngritje prej 0.98 për qind sa ishte në vitin 2010. Duke iu referuar numrit të akumuluar

të hyrjeve në vitin 2011, numri i të certifikuarve nga divizioni për aftësim profesional

ishte 2,754 persona, rezulton në shkallë certifikimi prej rreth 80 për qind, duke

mbetur relativisht konstant


95

nga shkalla e certifikimit prej 78 për qind në vitin 2010 . Shumica e vendeve janë

duke u reformuar sistemet e veta të arsimit dhe aftësimit Profesional në mënyrë që të

përafrojnë aftësimin dhe arsimin formal me botën e punës (Korniza e klasifikimeve,

2005).

Shumica e këtyre vendeve bazohen në tri shtylla:

Përfshirja e programeve të gjëra të bazuara në kompetenca,

Përforcimi i lidhjeve ndërmjet shkollës dhe punës , dhe

Sigurimi i qasjes përfshirëse në arsim dhe aftësim profesional dhe në të

mësuarit gjatë gjithë jetës.

Qeveria e Kosovës ka konsoliduar disa shtylla të reformimit të arsimit profesional,

por kjo nuk arrin të përfshijë qasjet e bazuara në kompetencat dhe sistemin e

certifikimit, i paraparë që të jetë subjekt i kornizës nacionale të klasifikimeve, janë tri

opsione të politikave që financiarisht janë të përballueshme dhe që rrisin relevanten e

arsimit dhe aftësimit profesional si dhe që lehtëson integrimin e të rinjve në tregun e

punës: përshtatja e kurrikulave të arsimit dhe aftësimit profesional, përforcimi i

lidhjeve ndërmjet shkollës dhe punës dhe sigurimi i qasjes së barabarte në arsim dhe

aftësim profesional dhe në mësim gjatë gjithë jetës.


96

2.6.1. Masat multidimensionale të tregut të punës

Qeveria e Kosovës respektivisht MPMS, duhet të ndërmerre një seri masash ndaj

përmirësimit të indikatorëve të tregut të punës (Udhëzimi administrativ, 2005).

Ministrin e Punës dhe Mirëqenies Sociale respektivisht Departamenti i Punës dhe

Punësimit, është përgjegjës për:

• Formulimin, dizajnimin dhe implementimin e politikave të punësimit pa

kurrfarë diskriminimi,

• Përpilimin dhe implementimin e strategjisë së punësimit të miratuar nga

instancat më të larta,

• Administrimin dhe mbikëqyrjen e institucioneve të punësimit zyrave

rajonale për punësim, qendrave për aftësime profesionale dhe zyrave komunale për

punësim,

• Përpilimin dhe implementimin e legjislacionit të nevojshëm nga fusha e

punësimit,

• Sigurimin e ndihmës teknike dhe monitorimin e divizioneve lidhur me

implementimin e politikave të punësimit,

• Administrimin dhe mbikëqyrjen e trajnimeve në mënyrë që punët dhe

detyrat e përcaktuara të realizohen me sukses,

• Sigurimin dhe shërbimet që ofrohen të jenë të mundshme për tërë territorin

e Kosovës,


97

• Komunikimin dhe bashkëpunimin i plotë dhe efektiv ndërmjet të gjithë

faktorëve që kanë të bëjnë me fushën e punës dhe punësimit,

• Mbajtjen e kontakteve të rregullta me donatorë përkitazi me dizajnimin

dhe zbatimin e projekteve vendore dhe të mekanizmave ndërkombëtare nga fusha e

punës dhe punësimit,

• Koordinimin dhe bashkëpunimin me partnerët sociale për zhvillimin dhe

avancimin e dialogimit social në Kosovë, në përputhje me legjislacionin primar dhe

sekondar, i cili është i aplikueshëm për këto çështje.

2.6.2. Aftësimi sipas kualifikimeve

Sa u përket niveleve të ndryshme të kualifikimeve të papunëve, shifrat e raportuara

gjatë vitit 2011, paraqesin në mënyrë të përsëritshme rezultate (MPMS/DPP, 2011).

Në mënyrë disproporcionale nga restrikcionet ekzistuese të punësimit, tri grupet e

kualifikimit më të lartë ende realizojnë shkallë aktivizimi shumë më lart sesa

mesatarja, derisa shkallët e aktivizimit të tri grupeve me kualifikim më të ulët mbeten

shumë më poshtë. Edhe pse duke përfaqësuar gati 60 për qind të të gjithë të papunëve,

grupi i “të pakualifikuarve” si i vetëm përfaqëson 26 për qind të pjesëmarrësve të

aftësimit profesional në vitin 2011. Me 57 për qind te pjesëmarrësve në aftësim i

referohen nivelit të kualifikimeve “shkollë e mesme”, e cila përfaqëson 26 për qind e

të gjithë të papunëve (Bellaqa, 2012). Të papunët me diplomë universiteti paraqesin

një tendencë në rritje për pjesëmarrje në aftësim profesional, përkatësisht një shkallë

aktivizimi në rritje në vitin 2011, pastaj te papunët me arsimim “ të pakualifikuar ”

paraqesin një rritje të lehtë, ndërsa të papunët si “ të kualifikuar ” paraqesin rënie deri

ne 0.2 për qind sa ishte vitin paraprak 0.3 për qind, si dhe te papunët me edukim si të

“mesme” mbesin konstante.


98

2.6.3. Aftësimi sipas moshës

Sa i përket pjesëmarrjes në Aftësimin profesional sipas moshës, sipas të dhënave të

raportit vjetor 2011, paraqitet një ngritje e kapaciteteve në shkallën e aktivizimit për

gjithë të papunët në moshën 15-24 ngritja është deri ne 1.66 për qind, mandej te

grupmosha 25-39 paraqet ne mënyrë konstante e cila është 0.88 %, pastaj 40-54

tregon rënie prej 0.54 për qind sa ishte vitin e kaluar ne 0.50 për qind. Megjithatë,

shifrat aktuale konfirmojnë një prioritet të vazhdueshëm, sikurse në periudhat

paraprake raportuese që i jepet nga MPMS/DPP të papunëve të rinj. Derisa grupi më i

ri për nga mosha ka arritur një shkallë aktivizimi prej rreth 1.66 për qind, në veçanti

pjesëmarrja në aftësimin profesional e të papunëve që i përkasin grupit të moshës më

të vjetër 55 – 64 vjeç, mbetet në nivel gati të parëndësishëm (Bellaqa, 2010). Dallimi

në mes të shkallës së papunësisë sipas grup moshës tregon se shkalla më e lartë e

papunësisë paraqitet të grupmoshat e reja. Papunësia vazhdimisht bie në moshë, andaj

ende është e lartë për grupmoshën qendrore papunësia në fuqi punëtore ku sillet 37.4

për qind për meshkujt dhe 52 për qind për femrat (rezultatet e AFP, 2009). Sidoqoftë,

një ngritje e përgjithshme në pjesëmarrje në aftësimin profesional me rreth 9 për qind

duke iu referuar grup moshës prej 15-24 vjeçar, mandej grupmoshat tjera siç janë 25-

39 dhe 40-54 pësojnë rënie prej – 1 për qind.

2.6.4. Aftësimi sipas gjinisë

Aftësim profesional, krahasuar me vitin 2010, regjistrimet e akumuluara për 12 muaj,

në aftësimet profesionale sipas gjinisë në vitin 2011 paraqitet një aftësim profesional

në ngritje sa i përket pjesëmarrjes për dy grupet e regjistruara për femra dhe meshkuj

të papunë. Megjithatë ngritja e grupit të femrave me rreth 46 për qind është trend

pozitiv në raport me pjesëmarrjen e meshkujve prej rreth 54 për qind. Rrjedhimisht

pjesa e femrave në të gjitha kapacitetet e arsimit profesional ka treguar një rritje prej

0.99 për qind në vitin 2011 deri sa ishte në 0.94 për qind në vitin 2010.


99

Derisa shkalla e aktivizimit tek meshkujt ka pasur ngritje deri në rreth 1.07 për qind,

shkalla e aktivizimit tek femrat në vitin 2011 në mënyrë mbiproporcionale ka treguar

ngritje deri në rreth 0.99 për qind . Sa i përket përfshirjes së aftësimit profesional për

grupin e “të papunëve të rrezikuar” grupi i të papunëve “të pakualifikuar sipas gjinisë

në një farë mënyre ka filluar të përmirësohet duke treguar ngritje relativisht të mirë në

mënyrë aproksimative me një vit më herët, pra me vitin 2010 (Ministria e Punës dhe

Mirëqenies Sociale, 2011). Derisa pjesa e femrave “të pakualifikuara” nga të gjithë të

papunët e regjistruara është më shumë se 58 për qind, po kështu kjo është ende

përafërsisht me 33 për qind te të gjitha pjesëmarrësit në aftësim profesionale

krahasuar me meshkujt te cilët marrin pjesë në hyrjen e përgjithshme te të gjitha

regjistrimeve me 67 për qind.

Duke iu referuar numrit të akumuluar të hyrjeve në vitin 2011, numri i të certifikuarve

nga arsimi profesional 2754, rezulton në shkallë certifikimi prej rreth 81 për qind,

duke mbetur relativisht konstant nga shkalla e certifikimeve prej 77 për qind në vitin

2010. Përmirësimi i aftësive të të rinjve për punë dhe jetë përfshin edukim

themelor cilësor për të gjithë, por edhe plotësimin e kërkesës në rritje për aftësi të

ndërmjetme dhe përmirësim të vazhdueshëm të aftësive pas shkollës (të mësuarit

gjatë gjithë jetës) për t’iu përshtatur ndryshimeve të kërkesës.

Përmirësimi i aftësive të të rinjve për punë dhe jetë përfshin edukim themelor

cilësor për të gjithë, por edhe plotësimin e kërkesës në rritje për aftësi të ndërmjetme

dhe përmirësim të vazhdueshëm të aftësive pas shkollës (të mësuarit gjatë gjithë jetës)

për t’iu përshtatur ndryshimeve të kërkesës.


100

2.6.5. Statistikat administrative për tregun te punës

Punësimet mund të merren si indikatori më i rëndësishëm i performancës, sa u përket

të gjitha aktiviteteve në fushën e promovimit të punësimit.

Sa i përket daljeve, aty përfshihen përveç te “ç ‘regjistruarit” të ndryshme p.sh., që

janë vetëpunësuar, pastaj “trajnimet profesionale” te të papunëve si dhe punësimet

me ndërmjetësime.

Figura 18. Vendet e lira dhe punësimi 2005-2011

Punësimet, si pjesë kryesore e daljeve, përfaqësojnë objektivat kryesore të shërbimeve

publike të punësimit në Kosovë, integrimin në tregun e punës. Sjellja e të papunëve

në punësim. Në vitin 2011 zyrat e shërbimit publik të punësimit kanë realizuar 7484

punësime të drejtpërdrejta të personave të regjistruar si të papunë në vende të reja


101

pune. Krahasuar me numrin e përgjithshëm të punësimeve në vitin 2010, ky rezultat paraqet

një ngritje prej rreth 10.3 për qind. Duke iu referuar punësimeve në vitin 2011 me

numrin e personave që aktualisht janë të regjistruar si të papunë, rezultatet rrjedhëse

për shkallën 12 mujore të punësimit shërbimet e punësimit prej rreth 2.3 për qind, e

cila është rezultat me pak tendenca rritje me vitin paraprak, mirëpo me një trend

relativisht të njëjtë. Duke iu referuar numrit të akumuluar të punësimeve të realizuara

me rezultatet e numrit të vendeve të lira, të raportuara me shkallën e punësimit në

vendet e lira prej 77 për qind në vitin 2011, me rënie prej 84 për qind sa ishte në

vitin 2010. Në aspektin afatgjatë shërbimet e punësimit për vende të lira aktuale

tregon një sukses të vazhdueshëm dhe të dukshëm në procedurat e përshtatjes së

zyrave të punësimit. Megjithatë, në një krahasim afatshkurtër rritja e shkalla e

punësimit dhe vendet e lira të punës është së paku pjesërisht e bazuar

administrativisht në një ngritje mbi proporcionale të vendeve të lira të ofruara.

2.6.6. Statistikat e punëkërkueseve sipas zyrave për punësim

Me qëllim të mbështetjes së një indikacioni të një performance të duhur, duke

analizuar dhe krahasuar rezultatet mbi indikatorët e tregut të punës duhet pasur

parasysh dallimet e kapaciteteve rajonale. Me total 182 zyrtar rajonal për punësim

(pa përfshirë këtu stafin mbështetës) është dashur të kujdesen për 325.261 persona të

regjistruar si të papunë, duke rezultuar në papunësi për staf prej 1787:1 (për një

orientim në këtë shifër. Shkalla e BE-së është 150:1, 12 herë më pak, pra nëse e

analizojmë këtë është e domosdoshme që të kemi më shumë staf për ofrimin e

shërbimeve për punëkërkues si dhe shërbimeve të tjera që ndërlidhen me tregun e

punës. Qendra rajonale për punësim në rajonin e Prizrenit vazhdimisht pësojnë nga

papunësia më e lartë për staf, ndjekur nga zyrat në rajonin e Mitrovicës. Rajonet me

shkallën më të ulët të papunësisë, për staf në vitin 2011, ishte rajoni i Gjilanit dhe

Prishtinës. Sipas një përvoje të përgjithshme nga të gjitha shërbimet e punësimit, një


102

përpjekje e kapacitetit të lartë shkaktuar nga një kombinim i një papunësie relativisht

më të lartë për staf dhe hyrjet për staf, ka tendenca të rezultojë në një dalje relativisht

më të ulët në raport me stafin dhe anasjelltas. Derisa zyrat e punësimit në rajonin e

Gjilanit përballen me papunësi për staf në shkallë pakëz nenproporcionale si dhe me

hyrjen më të ultë për staf (91:1), ndërsa ende zyrtarët përkatës të punësimit realizojnë

performancën mjaft të ultë të daljeve për staf (144:1). Zyrat e punësimit në rajonet e

Pejës dhe të Prizrenit, të cilat krijojnë daljen më të ulët në raport me stafin në vitin

2011, përkundër përballjes me papunësi dhe relacion me hyrjedalje sipas stafit afër

apo nën mesataren, mirëpo zyrat në rajonin e Ferizajt tregojnë rezultatin më të madh

të daljeve prej 227:1 për staf për vitin 2011. Megjithatë, rezultati i paraqitur mund të

tregojë zhvillime të ndryshme rajonale me prioritete të ndryshme. Sa i përket

promovimit rajonal të punësimit aktivitetet mbështetëse të implementuara në nivelin

qendror të Departamentit të punës dhe punësimit, pjesërisht në bashkëpunim me

partnerët e jashtëm, siç është UNDP, ILO, IOM, AER, GTZ, Lux Development, etj.

Përmirësimi i shërbimeve publike të punësimit të bëhet sipas nevojat e tregut të

punës. Një rol të rëndësishëm në identifikimin e kapaciteteve profesionale luan edhe

themelimi i një sistemi të besueshëm të informatave të tregut të punës.

2.7. Përmbledhje e hulumtimit

Vështrimi i mësipërm krijon një premise për shtrimin e drejte të problemit të njohjes

së sistemit të punesë në Republikën e Kosovës. Republika e Kosovës është një entitet

i ri, me një ekonomi problematike që trashëgon prapambetje dhe një strukture që u

ridmensionua d.m.th. përmban aspekte të evoluimit të brendshëm dhe të jashtëm.

Vihet re se:

- Sistemi si i terë është heterogjen, në dinamike te vazhdueshme me

kompleksitet qe lidhte me strukturën dhe infrastrukturën në tërësi


103

- Njohja e disa indikatorëve është në proces ridimensionimi,

rivlerësimi duke bere që nga ana sasiore të priten shmangie në terren, ndaja modelet

mund te mos jen adekuate

- Mardhëniet mes varibalave ekonomike e sociale janë intensive dhe

të shumanshme, njohja e rregullsive të këtyre mardhënive nëse mund të

funskionalizohen është një element i rëndësishme ne përpunimin e politikave te

duhura në reduktimin e problemeve që sjell papunësia

- Sistemi si i tere jo vetëm që është i hapur nga jashtë për shkak të

migracionit por duhet te përmbaje difuzion të brendshme dhe zhvendosje të fuqisë

punëtore, kjo pasi që ecuritë kohore tregojnë diversitet mes grupeve, moshave dhe

rajoneve

- Edhe pse ka një fokus në statistikat dhe regjistrat e tipit regjistrimit

te popullsisë, akoma nuk është mbuluar gjithë sistemi me anketa duke lëne jashtë

pamjes pjese te procesit, variablave ose procese dhe fenomene të tera. Ne ketë rast një

studim analitik është i domosdoshëm për te njohur mardhëniet e ndërlikuara së aneve

të sistemit (variablave)

- Megjithatë sistemi karakterizohet nga një prirje relaksuese viteve të

fundit duke lejuar

Parashikime empirike, gjysemecilesore

Verifikime të prirjeve dhe ecurive

Përpunimin e strategjive, etj.


104

Kapitulli III

Përafrimi ekonometrik statistikor i punësimit

Hyrje

Analiza e mësipërme hulumtuese e përmbledhur në fund të kapitullit paraardhës nxori

ne pah nevojën e njohjes sasiore te lidhjeve dhe marrëdhënieve, bashkësisë së

variablave kryesore qe konsiderojmë nivelin e punësimit apo papunësisë.

Njëkohësisht edhe perfeksionimi i teknikave statistikore te evidentimit dhe

regjistrimit është rrjedhojë e vëzhgimit që ne kemi bërë nëpërmjet trajtimit në sistem.

Përpunimi i strategjive efikase kërkon pikësëpari shpërndarjen e forcave që në mënyrë

menaxheriale mund të lexohet në matricën SWOT , dhe ne çdo element janë të

nevojshme njehsimet dhe parashikimet. Në vijim kemi trajtuar pikërisht anën sasiore

të dinamikes duke iu referuar lidhjeve ekonometrike.

3.1. Problemi ekonometrik

Punësimi është një parametër i rëndësishëm ekonomik dhe social. Aktualisht ai

përbënë çështjen kyçe të diskutimeve ekonomike dhe njëkohësisht përbënë një fushë

tepër intensive kërkimesh lidhur të tije. Krizat ekonomike kane si produkt dhe bazë

pikërisht dridhjen e balancit të punësimit. Si rregull vendet e zhvilluara kanë një nivel

papunësimit prej më pak se 7 për qind ndërsa vendet e pazhvilluara mbi 20 për qind.

1. Në kuptimin ekonometrik ne duhet të presim që niveli i punësimit të

varet nga një numër i madh faktorësh si rritja ekonomike, struktura e kapitalit, kostoja


105

e fuqisë punëtore, specializimi teknik, paga mesatare, investimet e huaja, piramida

ekonomike (indeksi i ginit);

2. Në kuptimin social punësimi dhe rritja e fuqisë aktive varen nga

struktura sociale, nga shpërndarjet ne grupmosha, nga psikologja sociale ose afiniteti

për t’u punësuar, migracioni i brendshëm, emigracioni;

3. Në kuptimin politik është vështire të evidentohet një lidhje

strukturore e thjeshtë pasi harmonizimi nëpërmjet politikave qeverisëse i përfshin të

gjithë elementet e mësipërme. Por në çdo rast kjo nuk mund të kaloje një çka që

përcaktohet nga makroparametrat.

Një model empirik kësisoj është i pamundur pasi sistemi sillet si dinamik dhe është

kompleks. Nuk ka evidenca se situata është në ekuilibër ndaj një ekuacion është

vështirë të shprehe në vijimësi me lidhjet. Vështirësi tjetër në ketë përafrim sjell

mungesa e evidencave të plota. Megjithatë ne mund te shkruajmë një trajtë të

përgjithshme.

( ) εε +

=+

=∆ ∑=

n

iiii

Qq

Ss

Ee

qse vfk

vf

vf

vf

kkkPP1

)(

)(..

)(..

)(

....; (5.1)

Në vektorin kolonë janë përfshirë funksione të panjohura të:

- treguesve ekonometrikë (që merren numerikisht),

- treguesve social që duhet të derivohen nga një model adekuat dhe ato të

- performancës qeverisëse kundrejt punësimit që gjithashtu nuk mund të

marr trajtë direket numerike.


106

- Shënimi P; P∆ nënkupton se si variabël interesi mund të merret si

indikatori nen shqyrtim ose ndryshimi i tij

Termi shtesë lidhet me devijimet nga rregulli dinamik d.m.th shmangie e përfarimit të

ekuacionit analitik me realitetin. Ai mund të jetë një variabël i fshehtë në sistem, dhe

duhet të përmbajë një term stokastik qe lidhet me oscilimet stokastike në tregun e

punës. Trajta 5.1 mund të reduktohet në nentrajta deri në reduktimin një parametrash.

Në këtë rast ne mund të shkruajmë

ε+=∆ )(; xkfPP

(5.2)

ku f(x) fillimisht mund të supozohet një funksion fuqi ose më tej akoma një trajtë

lineare e variablave xi. Natyra e këtyre funksioneve mund të saktësohet me një farë

përafrimi, duke ndjekur rende dhe korrelacionet. Natyrisht që kjo teknike do te humbe

shumë informacione ngase termi shtesë do të mbivendoset me mbetje të tjera, por sa

më pranë sjelljes stokastike të jetë ky term shtesë, aq më pranë zgjidhjes së kërkuar do

te jemi. Në mungesë të evidencave të dendura ky term vetëm teorikisht mund të

studiohet. Ne do t’i përmbahemi lidhjes 5.2 për indikatorët ekonomikë ndërsa lidhja

5.1 do të trajtohet me deduksion dhe vetëm nga ana cilësore.

3.2. Ligji Okun dhe mundësitë e ekuacioneve lineare në ekonominë

dinamike (tranzicion)

Trajta 5.2 preferohet të jetë lineare. Ekonometristët si rregull preferojnë lidhjet lineare

pasi përgjithësisht ato sillen më mirë dhe një lidhje tjetër mund të ketë ngarkesa

subjektive më të mëdha. Në studimin e ndryshimit të nivelit të punësimit si funksion i

makroparametrave ndër të cilat GDP dhe rritja, GNP dhe rritja, CPI, etj, konsiderohet

fakt se në çdo ekonomi mesatarisht mund të vlerësohet një lidhje e qëndrueshme e

hapjes/mbylljes së një vendi pune me shtesën/rënien e prodhimit të përgjithshëm,


107

investimeve të përgjithshme, shkollimet, etj. Shpesh në mënyre të përafruar flitet për

koston e një vendi pune e më pas për çmimin e një vendi pune. Megjithatë në mënyrë

më të detajuar konkludohet se struktura e ekonomisë është një tjetër karakteristike e

rëndësishme. Nëse konsiderojmë një fermë p.sh. si aktivitet familjar, në mungesë të të

ardhurave të gjithë do të punojnë në arë dhe për pasojë të gjithë do të jenë të

punësuar/vetëpunësuar. Por nëse prodhimi i përgjithshëm familjar e kalon një cak P0,

familja blen një traktor dhe tani vetëm një pjesë e të punësuarve në fermë do të vijojnë

të jenë të punësuar. Kjo nënkupton edhe pagën përkatëse: në fillim paga ishte

minimale, në nivelin e vetëushqimit, kurse më pas, paga për të punësuarit pëson një

rritje, por punësimi ka rënë. Paralelisht në fermë mund të ketë një tjetër ekses në

prodhimin minimal jetik dhe dikush shkollohet. Ecuria e punësimit cilësisht mund të

pritet si në figurën 19.

Figura 19. Shembull ilustrues: ecuria cilësore e pritshme e nivelit të punësimit në një

fermë

Niveli i Punësimit

Të ardhurat


108

Nëse në ekonominë ku shitet malli i fermerit ka një krizë, shitja ngadalësohet ose

bllokohet dhe vendet e punës në profilin fillestar do të mbyllen. Kjo shënon rritjen e

papunësisë. Fermeri do te mbijetojë duke diversifikuar portofolin e investimeve të

tija, p.sh. duke mbjell edhe një vreshtë karshi grurit e perimeve. Kjo logjikë ecën ne

sensin që marrëdhënia punësim-makroparamtera nuk mund të pritet e thjeshte, pasi

struktura ekonomike dhe struktura sociale ndërhyjnë në mënyrë jo eksplicite.

Përkatësisht asnjëra nuk mund të vlerësohet në një madhësi numerike, duke bërë

ekuacionet edhe kur janë të thjeshta të jenë një përfarim dhe asgjë më shumë.

Figura 20. Struktura skematike e kompleksitet të bashkëveprimit mes burimeve të

indikatorëve

Nëse do të konsiderojmë vetëm njërin makroparametër është e qartë se mund të flasim

vetëm për trend. Një ndër ligjësitë më të thjeshta por edhe të rëndësishme në këtë rast

do të ishte ligji Okun.

GDP

Shkollimi

specializii

Politikat sociale

Punësimi

Pagat

Rritja GDP

Emigracioni

Remitancat

Shtresa e popullsisë


109

Ai jep ndryshimin relativ të GDP me ndryshimin e punësimit/papunësimit

( ) bXXaGDP

GDPGDPtt

t

tt +−=−

−−

−1

1

1 3.1

ku a dhe b janë dy koeficiente ndërsa X është niveli i punësimit apo papunësmit dhe t

momenti i kohës në konsideratë. Si rregull perioda t merret vjetore por mund të merret

edhe semestrale, etj. Fillimisht ne kemi testuar trajtën 3.1 duke shfrytëzuar seritë

kohore te marra nga burime të ndryshme përfshirë edhe evidencat tona. Duke e kthyer

trajtën 3.1 në formën kanonike

baxy += 3.2

teknika standarde e verifikimit te 3. 2 do ndiqte hapat rutine te regresit linear, p.sh e

minimizimit të katrorëve të mbetjeve

( )

−≡ ∑

=

n

iii yyS

1

2(min 3.3

ku iy paraqet vlerën e variabëlit të përfituar nga përafrimi 3.2 dhe yi vlerat reale.

Vlerat a0 dhe b0 që bëjnë zero (kushti i optimumit) derivatin e madhësisë S kundrejt a

dhe b do te jepnin vlerat e drejtëzës më të mirë që i përafrohet serisë së (Y,X).

Hapi i dytë është testimi i përafrimit të bërë nëpërmjet teknikave po standarde

statistikore p.sh. nëpërmjet analizës së shpërndarjes së shmangieve ( )22iii yy −=ε që

duhet të jetë normale ),0( σN ose akoma më tej shuma e tyre chi katror 2χ . Po

kështu një test Kolgomorov-Smirnov Lilliefor do te jepe direkt konkluzionet nëse

aplikohet fitting direkt. Por numri mjaft i vogël i të dhënave tona e bënë ketë analize

jo fort efikase dhe pranimi/refuzimi i hipotezës standarde nullë (H0-mbetjet kanë

shpërndarje normale) një çështje teknikisht te diskutueshme.


110

Duke referuar një ekonomi në tranzicion në nuk jemi ndalur në ligjësinë standarde

Okun (3.1) por kemi testuar një numër rastesh të lidhjeve të mundshme lineare me

variabëlit tonë të interesit (Punësimi/Papunësi) dhe GDP drejtpërdrejt, inflacioni dhe

niveli i pagave P = f (GDP,CPI,W) në kushtet shtese të popullsisë aktive për punë

zero. Për te hulumtuar direkt një varësi te mundshme qe mund te mos verifikohet nga

testet standarde (chi square, Kolgormorov-Smirnov) ne kemi eksploruar korrelimin e

nivelit të punësimit me njërin nga parametrat, dhe pastaj korelimin e ndryshimit te

punësimit me parametrat. Kështu nëse korrelimi Person Punësim GDP është i lartë

(>0.7) mund të pohohet se një varësi empirike lineare është e pranishme dhe është

vijuar me testet rutinë. Natyrisht që ky pohim nuk do të merret se verifikohet lidhja

lineare, por vetëm se një trend linear ekziston mes këtyre parametrave. Ne kemi

vlerësuar fillimisht këtë lidhje. Në vijim duhet parë se si sillet shmangia (mbetjet r2).

Nëse me kalimin e viteve ajo ka tendencë të rritet, kjo do të thotë se lidhja po devijon

gjithmonë e më shumë nga trajta lineare d.m.th lidhja lineare nuk është substanciale.

Një mënyre tjetër për të mbetur në trajtat lineare është përdorimi i logaritmeve të

parametrave në ekuacione dhe ne i kemi testuar të dy rastet. Në mënyrë te shkallëzuar

është verifikuar edhe pranin e termave të tjerë. Nëse mbetjet janë të korreluara me një

parametër tjetër, ka gjase qe ai term te përfshihet në një ekuacion më të gjerë. P.sh.

nëse kërkojmë që inflacioni të jetë gjithashtu pjesë përcaktuese në punësimi/papunësi

atëherë testi bëhet duke vlerësuar madhësinë ),,( 2ii CPIRcorrel . Është e qartë se me

një rand gabimi një numër funksionesh mund të përputhen me serine e te dhënave, për

pasoje do të shmangen subjektivizmit duke tentuar zbulimin e pranisë së lidhjes dhe

jo postulimin e saj. Ndërkohe lidhje më të ndërlikuara mund të jenë të pranishme por

në këtë rast numri shumë i vogël i pikave e bënë të padobishëm tendencën për të

testuar ne rende më të larta. Në testet tona paraprake kemi konsideruar edhe lidhjen e

punësimit me makroparametra për gurpshtresave të ndryshme. Ideja vjen nga fakti që

ekonomia e Kosovës është në një tranzicion dinamik dhe ekspozimi i grupshtresave

ndaj sjelljeve makro të ekonomisë dhe shoqërisë është i ndryshëm. Kështu sektorët e


111

prodhimit mund të lidhen drejtpërdrejt me rritjen ekonomike ndërsa shërbimet më

pak. Kjo pasi një numër shërbimesh mund te varen pak nga rritja ekonomike pasi nuk

kanë kosto të larte përveç pagës. Një sanitare, p.sh. është më pak e ekspozuar ndaj

krizës sesa një punëtor ndërtimi. Këto specifika bëjnë që trendët e konstatuar ne

kapitullin 2 të paraqesin ecuri mjaft më të komplikuara se ritmet e thjeshta lineare, ato

janë funksione të kohës, të indikatorëve ekonomiko social, të rrethanave të tëra që nuk

mund të numerizohen, etj. Për këto shkaqe ne bëjmë kujdes ne deklarimet analitike

duke i evituar ato në tërësi. Struktura e pohimeve për varësitë nuk është zgjedhur nga

se posaçme por është marrë standarde pasi numri i pikave është mjaft i vogël,

ndërkohë ne nuk disponojmë të dhëna mujore/3 mujore/6 mujore dhe metodikat e

marrjes së indikatorëve janë akoma në proces. Më sipër ne treguam tentativat tona për

të realizuar një vjelje të pranueshme të informacionit por përsëri ka mjaft hapësira për

ridiskutim sasior që në ketë punim i kemi evituar. Kjo pasi qëllimi është të shohim

dinamiken e një procesi që paraprakisht e kemi konstatuar si te ndërlikuar dhe lidhje

të thjeshtëzuese janë mjaft të diskutueshme. Ndaj për të përmbyllur prezantimin e

metodologjisë statistikore evidentojmë momentet kryesore që pasojnë teknikat e cekur

me lart. Kështu

1. Në analizën e përputhshmërisë (goodness-to-fit) ne kemi marrë

kriterin e refuzimit të hipotezës në standardin 0.05, ndryshe nga rastet analitike të

shkencave ekzakte që e “ngrejë” këtë kriter ne 0.01, pra edhe nëse shmangiet nga

pohimi e kalojnë kufirin për qind

2. Është shfrytëzuar një algoritmike e gatshme (ne Matalab/Octave)

për pranim/refuzim te hipotezave. Testet Koglomorv Smirnov, Lilliefor, analiza e

CDF (Cumultaive Distribution Function) janë marre nga rutina e këtyre gjuhëve

kstest, lillietest, cdfplot, jtest pa modifikuar parametrat e tyre. Vlerësimi i tyre është

marre i mjaftueshëm për diskutimin tonë

3. Mospranimi i varësisë lineare është diktuar ne dy drejtime:


112

a. propozimi i një varësie të re me përfshirjen e një ose disa

variablave

b. ndërrimin e variabëlit te pavarur p.sh GDPRritja e GDP;

Log(GDP), Log(Rritja GDP), etj

4. Në rastin e trajtave polinomiale është marrë në konsideratë vetëm

ana analitike dhe jo interpretimi i varësisë, për ketë shkak këtyre trajtave nuk u është

dhëne vend pasi te tilla nuk ndeshen ne literaturë. Sidoqoftë nëse janë shfaqur dhe

përputhja ka rezultuar e mirë në kuptimin që kalon edhe testet KS etj, varësia është

paraqitur

5. Varësitë e “natyrshme” janë refuzuar edhe kur parametrat kanë

rrjedhje alogjike. P.sh. në rastin e ligjësisë standarde Okun, nëse elasticiteti është

pozitiv varësia nuk është pranuar dhe është kërkuar një interval tjetër kohor apo është

kërkuar që kjo të merret si shenjë kompleksiteti dhe indikacion i një varësie më të

komplikuar

6. Në paraqitjet grafike është tentuar të merret optimumi nga figura

duke manipuluar me origjinën e boshteve. Kështu nëse intercapeti është larg zeros

atëherë origjina është zhvendosur në një pozicion të arsyeshëm që të rrisë sa më

shumë distancën e dukshme të pikëve reale nga kurba e përafruar. Kjo mundëson një

pamje realiste dhe në fazën e shqyrtimit vizual ndihmon në perceptimin real të

përputhjes.

3.3. Evidenca te ligjit Okun

Me te dhënat që disponojmë kemi hulumtuar lidhjen mes ndryshimit të nivelit të

papunësimit me ndryshimin relativ të GDP. Edhe në këtë rast nuk kemi aplikuar

teknikën standarde statistikore për verifikimin e ligjësisë lineare pasi numri i pikave

është mjaft i vogël. Ligjësia Okun uaGDPGDP

∆∆ ~ mund të shkruhet edhe në anën


113

tjetër. Kështu ne mund të marrim si shkak të ndryshimit të papunësimit/punësimit

ndryshimin e GDP ose ndryshimin e rritjes së tij dhe atëherë ekuacioni merr formën

cGDPGDPbU +

∆=∆ * 3.5

ku parametri c duhet te përfshije përveç gabimeve stokastike edhe ndonjë efekt tjetër

he për he të panjohur. Ne kemi testuar formën 3.5 duke përdorur algortimat standarde

te linearizimit dhe përputhjes se kurbave dhe nuk jemi ndalur posaçërisht ne algoritme

të posaçme. Kjo pasi ne vlerësojmë se metodat e përcaktimit te secilit parametër fusin

një gabim te konsiderueshëm duke iu mbivendosur gabimit të linearizmit dhe se dyti

numri i pikave është mjaft i vogël. Te dy këto argumente mjaftojnë për te konsideruar

këto njehsimi si vlerësime “cilësore”. Ndërkohe në kemi testuar edhe lidhje të tjera

përveç asaj standarde Okun. Në formën standarde të propozuar 3.5 ndryshimi i nivelit

te papunësimit rezulton se nuk varet linearisht nga ndryshimi relativ i GDP.

Përkatësisht në ketë rast drejtëza me e mirë (y=0.248x-2.07) rezulton me goodness

R2=0.066 qe nënkupton se varësia lineare nuk është një përafrim i arsyeshëm.

Tabele. 7. Korrelacioni i papunësisë sipas anketës me makroparametra

GDP 2.88 2.862 3.017 3.096 3.215 3.325 3.533 3.777 3.887 4.038 4.238 4.398

RGDP 26.975 -0.702 5.419 2.636 3.835 3.422 6.263 6.907 2.9 3.896 4.5

Pap 57 55 49.7 39.7 41.4 44.9 43.6 47.5 45.4 45.1 44.8 44

Pap∆ -2.0 -5.3 -10.0 1.7 3.5 -1.3 3.9 -2.1 -0.3 -0.3 -0.8

C(oun) -0.03 0.1289 -0.232 -0.03 0.0696 0.2389 0.1548 -0.97 -0.787

C_Ind. 0.7 -0.3 0.3 0.7 0.6 0.6 0.5 0.3 -0.9


114

Testi Konglomorov-Smirnov gjithashtu e rrëzon propozimin se papunësimi ndryshon

sipas një trendi linear me ndryshimin relativ të rritjes ekonomike. Ligji Okun në rastin

e serive tona nuk verifikohet. Duke marrë këtë mospërputhje si indikacion dinamik,

ne kemi testuar në perioda te ndryshme koeficientet e korrelacionit të serive

respektive në periudha të ndryshme nga 2001 dhe në mënyre të përmbledhur janë

sjellë në Tabelën 7. Ndërkohë një korrelim i arsyeshëm është gjetur mes nivelit të

papunësimit (përqindje) me rritjen e GDP. Në këtë rast përafrimi linear është disi më

i mirë, treguesi i përputhshmërisë R2=0.45 por korrelimi është pozitiv pra rritja e

GDP nuk sjell ulje te papunësisë, së paku në harkun 2001-2007 por në dritare më të

vogla kohore shënohen ndryshime. Në këtë rast testi KS nuk pohon se varësia lineare

është përputhja e duhur, por cilësisht ka kuptim të flasim për një farë lidhje thuajse

lineare.

Figura 21. Ligji Okun Kosove


115

Pas vitit 2004 vihet re një stabilizim në kuptimin që elasticitetit merr vlerë negative

pavarësisht se varësia lineare është përsëri një përafrim i keq me ekuacion

1796.2*6364.0 +∆−=∆ GDPPapunsim 3.5

Po përsëri parametri i përputhshmërisë është mjaft i ulët, R2=0.0567. Duke ndryshuar

intervalin e konsideruar ne gjejmë se në përgjithësi lidhja (Papunësimi, Rritje GDP )

vijon të mos paraqesë një varësi lineare të mirë por ndërkohe koeficienti i lirë është

afërsisht 42. Kështu ndërsa elstiticiteti ndryshon duke u bërë herë negativ herë pozitiv,

kjo konstante mbetet e pandryshuar rreth 42-46 që i përkon rritjes zero të GDP në çdo

periudhe nëse lidhja lineare do të kishte vend (fig 22). Në një farë mënyre kjo duhet të

sillet si një konstante e brendshme e sistemit d.m.th. një farë “Papunësie intrinsike”

për aktualitetin ekonomiko social. Ne kemi testuar për qëllim krahasimorë edhe në

sistemin e Republikës së Shqipërisë me argumentet e mësipërme për një sistem të

përafërt me ndryshime në kushtet fillestare d.m.th. me pjekuri ekonomiko-sociale më

të lartë.


116

Figura 22. Ndryshimi i vazhdueshëm i sjelljes “pseudolineare”

Ecuria për Republikën e Shqipërisë është testuar ne gjithë harkun e serive (nga 1980)


117

Figura 23. Përafrimi Okun për Shqipërinë

dhe rezulton se ne tërësi ligjësia Okun nuk verifikohet, por në fragmente të caktuara

ka një trend të arsyeshëm linear. Sidoqoftë treguesi i përputhshmërisë me modelin

linear nuk e kalon 0.2 (0<R2<1). Varësia ne ketë rast për dritaren [2000,2012] ka

trajtën 4462.0*1723.0 +∆−=∆ GDPPapunsimi por parametrat ndryshojnë me

ndryshimin e dritares kohore, ndërkohe qe testi KS nuk kalohet duke lënë të kuptohet

që edhe në ketë sistem varësia e predikuar nga ligji Okun nuk është përafrimi më

mirë, sistemet janë në dinamikë komplekse dhe në varësi më të ndërlikuar duhet të

lidhin variablat. Elasticiteti sillet rreth -0.16 ndërsa parametri i lire rreth 0.4. Tendenca

e ndryshimit te papunësisë me rritjen zero te GDP është rritja në ketë masë, dhe për

pasojë për te mbajtur atë të pandryshuar duhet një rritje e GDP rreth 2.667 në vit në

kushte c.p d.m.th me strukturën ekonomike aktuale.

y = -0.8238x + 3.9685R2 = 0.7865

-3.00

-2.00

-1.00

0.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

-2.00 -1.00 0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00

Figura 23. Ndryshimi i nivelit të të punësuarave total ndaj rritjes GDP


118

Ajo çfarë ngjan jologjike është se niveli i punësimit total është i antikorrleuar (-0.89)

me rritjen e GDP në harkun [2002,2011] dhe ne ketë rast treguesi i përputhshmërisë

është shumë i lartë, 0.7885.

3.4. Verifikimi i korrelacioneve dhe mundësisë për lidhjet e tjera mes

Punësimit/Papunësimit me indikatorët socioekonmikë në Kosovë

Në vijim të teknikës së propozuar më sipër lidhur me modelet lineare në rastin me

shumë pak pika kemi testuar një gamë të gjerë lidhjesh te mundshme edhe pse

derivime teorike të mirëfillta mund të mos ketë. Ne konsiderojmë faktin se

metodologjitë në nxjerrjen e indekseve mund të ndikojnë gjithashtu. Me të dhënat e

Bankës Botërore (vlerësimet) janë gjetur fillimisht korrelacionet Person dhe më pas

janë rifreskuar njehsimet me anketat tona direkt. Ne kemi shfrytëzuar këto lidhje edhe

si indicio për të perfeksionuar tekniken e anketimit në mënyre që lidhjet të jenë sa më

shprehëse.

Tabela 8. Korrelacionet punësim sipas anketës me makroparamtera (sipas BB dhe

FMN)

2001.00 2002.00 2003.00 2004.00 2005.00 2006.00 2007.00 2008.00 2009.00

Korr (01-

09)

Korr( 03-

09)

GDP

(Con_Pr) 2.88 2.86 3.02 3.10 3.22 3.33 3.53 3.78 3.89 0.38 -0.74

GDP(%

ndrysh) 26.98 -0.70 5.42 2.64 3.84 3.42 6.26 6.91 2.90 -0.62 0.15

NGDP 2.83 2.86 2.97 2.91 3.00 3.12 3.39 3.85 3.91 0.18 -0.49

PPPGDP 7.10 7.16 7.71 8.02 8.60 9.19 10.05 10.98 11.39 0.39 -0.72

TM_RPCH -17.69 -4.88 13.81 23.52 4.29 6.70 21.17 13.67 -0.33 0.65 -0.23


119

TMG_RPCH -18.29 -7.40 5.86 15.16 5.53 7.99 25.79 17.20 -2.30 0.64 -0.44

TX_RPCH 60.18 -32.94 -3.06 123.63 8.33 33.07 23.75 12.39 2.05 0.19 -0.30

TXG_RPCH -50.48 168.88 57.13 105.84 7.21 81.32 54.29 24.15 -21.90 0.13 0.30

Punësimi 19.60 21.80 25.30 27.90 28.90 29.00 26.50 24.30 26.40

Nga tabela shihet se rritja e GDP dhe vet GDP kanë një korrelim të dobët me

punësimin dhe një varësi lineare nuk është e pritshme. Ndërkohë numerikisht niveli i

punësimit është i korreluar mirë me volumin total te importeve për mallra dhe

shërbime dhe vetëm për mallra. Duke konsideruar një periudhe me stabile

(2003,2009) situata paraqitet ndryshe (kolona) por duke iu referuar punësimit sipas

gjinisë korrelimi jep një tablo tjetër. Praktikisht vërehet një lidhje e fortë e punësimit

te meshkujt me GDP ndërsa me rritjen e tij nuk shihet korrelim i shënueshëm (në

vlere absolute është me pak se 0.5). Korrelimi vijon të jetë i lartë edhe lidhur me

fuqinë blerëse (PPP) dhe njëkohësisht me rritjen e volumin e importeve të mallrave

dhe shërbimeve (Tabela 9)

Tabela 9. Përmbledhje e vlerësimeve te punësimit

Punësimi sipas anketës

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Total % 19.60 21.80 25.30 27.90 28.90 29.00 26.50 24.30 26.40

Meshkuj 31.10 39.41 42.81 46.42 45.79 46.08 40.11 37.74 39.66

Femra % 8.05 8.82 8.30 9.88 11.75 11.76 12.68 10.52 12.51

Meshkuj 260115 230149 237240 244543 251929 194861 201302 198002

Femra 48329 45964 53028 64518 65700 63095 56009 62784

Totali 308444 276114 290269 309061 317630 257957 257311 260787


120

Tabela 10. Korrelacionet e punësimit me variablat makro (2001-2009).

Interesant është evidenca e antikorrelimit te rezultatit të punësimit të matur nga ne me

rritjen e prodhimit të përgjithshëm bruto. Po kështu Punësimi (sipas anketës) të

meshkujve ne përqindje është i korreluar mirë me GDP, ndërsa numerikisht korrelim

nuk ka (c=-0.28). Bie në sy fakti se rritja ekonomike (Rr_GDP është e antikorreluar

me rezultatet e marra sipas anketës përkatësisht për totalin dhe femrat. Ka një

antikorrelim të fortë mes shtimit te çmimeve dhe punësimit sipas anketës. Në një

analizë të zgjeruar rezultatet e mësipërme janë indicio për varësi me të komplikuara.

Ne do regjistrojmë lidhjet më të qëndrueshëm duke shfrytëzuar informacionin e

marrë.

Korrelacionet e Punësimit sipas Anketës

Var = Përqindjet Var = Vlerat numerike

Indikatorë Total Femra Meshkuj Total Femra Meshkuj

GDP 0.38 0.03 0.77 -0.83 0.58 -0.28

GDP_Rr -0.62 -0.75 -0.42 -0.68 0.23 -0.06

GDP(Nat.Curr 0.18 -0.14 0.61 -0.84 0.39 -0.46

CPI 0.01 -0.20 0.38 -0.79 0.07 -0.64

CPI(Indeks) -0.77 -0.83 -0.42 -0.30 -0.18 -0.52

Imp total (ndryshimi) 0.65 0.63 0.36 -0.37 -0.06 0.04

Exp (ndryshimi) 0.13 0.47 -0.16 0.66 -0.55 -0.05


121

Kjo natyrisht ndryshon nga përkufizimi absolut, i cili duhet të lidhet me mire me

parametrat makro. Me këtë mënyrë ne presim që lidhjet funksionale të jenë të

komplikuara ose edhe te mos ketë një lidhje të pranueshme analitike.

3.5. Efektet e rritjes ekonomike/prodhimi i përgjithshëm bruto 2004-

2012 në nivelin e Punësimit/Papunësimit në Republikën e Kosovës

Në analizën e mësipërme ne pamë se një lidhje lineare Okun nuk verifikohet në

kuptimin analitik por një trend linear mund te përafrohet si fillese për të gjetur lidhje

te tjera. Në këtë paragraf ne marrim në analizë mundësinë e një lidhje më të

ndërlikuar, atë mes vete prodhimit kombëtar bruto dhe nivelit te

punësimit/papunësimit. Prodhimi i përgjithshëm bruto dhe prodhimi i përgjithshëm

kombëtar GNP janë tregues të rëndësishëm për kapacitetet e një vendi për të siguruar

punësim. Megjithatë ritmi se si kjo bëhet është një funksion i komplikuar i strukturës

sociale, strukturës ekonomike dhe natyrës së dinamikes në një sisteme. Ndërsa vlera

për prodhimin e përgjithshëm kombëtar që përfshin edhe prurjet nga emigracioni apo

vlerat totale në nivel kombëtar nuk disponohen, njohja e GDP ne çmime konstante

apo currente si dhe vlerësuar nominal apo në monedhë universale mundësojnë një

analizë të thjeshtë për ecurinë e punësimit apo humbjes relative të vendeve të punës.


122

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 KorrGDP

Shkalla

Pun

M % 39.41 42.81 46.42 45.79 46.08 40.11 37.74 39.66 -0.8

Num 260115 230149 237240 244543 251929 194861 2E+05 198002 -0.9

F % 8.82 8.30 9.88 11.75 11.76 12.68 10.52 12.51 0.28

Num 48329 45964 53028 64518 65700 63095 56009 62784 -0.4

T % 23.75 25.30 27.70 28.53 28.73 26.23 24.15 26.05 -0.7

Num 308444 276114 290269 309061 317630 257957 3E+05 260787 -0.9

Shkalla

e Pap

(15-24)

M % 67.63 65.83 57.85 63.67 67.90 65.02 68.63 68.51 0.15

Num 58497 63085 42728 44867 46374 37932 45250 34724 -0.8

F % 89.67 90.48 82.49 80.57 77.68 78.59 81.78 81.66 -0.1

Num 64895 50751 32774 38359 32253 26881 26930 21102 -0.9

T % 77.67 74.93 66.47 70.48 75.54 70.04 73.01 72.95 -0.3

Num 123392 113836 75502 83226 78627 64813 72180 55826 -1

Shk e

Pap

M % 45.22 40.25 31.50 32.93 34.61 38.48 42.66 40.69 0.71

Num 170144 155065 109071 120056 122022 121881 1E+05 135817 0.26

F % 74.45 71.86 60.72 60.46 61.63 55.23 59.63 56.36 -0.9

Num 140836 117391 81989 98666 106470 77840 82729 81099 -0.9

T % 55.00 49.67 39.69 41.44 44.93 43.64 47.47 45.41 0.38

Num 310980 272456 191060 218722 228492 199721 2E+05 216916 -0.5


123

Tabela 11. Korrelimet e indikatorëve të papunësisë me GDP

individuale ekonomike që e kundërshton punësimin e papaguar. Megjithatë një lidhje

funksionale duhet pritur. Vlerësimet e sektorit te punësimit janë mjaft dinamike. Është

e pamundur të gjurmohen gjithë lëvizjet në sistem në një çast të shkurtër kohe, ndaj

ne kemi vlerësuar referencat dhe anketimet si mjet. Edhe pse metodika mund të varion

nga një vlerësim në një tjetër, është e pamundur që rezultatet te përmbysen ndaj një

kriter për të çmuar vlefshmërinë e analizës është rezistenca ndaj disa trajtimeve në

kuptimin që ecuria duhet të jetë e njëjtë ose e afërt si në rastin kur GDP e njehsojmë

në çmime konstante si në ato korrente, si në vlerë nacionale monedhë si në dollar.

Dinamika e parametrave etalonues duhet të imponojnë vetëm lëkundje apo zhurma

por jo përmbysje. Diskutimi i një varësie lineare mund të përmbyllet që me vlerësimin

e koeficienteve të korrelimit, edhe pse numri i pikave është i vogël. Ne kemi vlerësuar

fillimisht mundësinë e një varësie lineare të referencave të ndryshme të punësimit nga

prodhimi i përgjithshëm apo nga rritja e tij. Të dhënat për 2009-2012 do të shihen

veçmas pasi kanë një burim krejt ndryshe. Viti 2001 është përjashtuar për shkak të një

rritje negative te GDP. Nga kjo tabelë ne mund të veçojmë korrespondencat

përqindje-përqindje (*fraksion-fraksion) dhe vlerë për vlerë si të natyrshme por

dinamika e proceseve mund të jetë e tillë që të korelohen edhe varësie të ndërmjetëm

d.m.th. ecuria numerike e njërit në funksion të tjetrës dhe anasjelltas. Një ide e tillë

vjen edhe nga fakti se shpesh disa makroparametra hyjnë në lidhje funksionale si

logaritme dhe në këtë rast ndryshimi relative. Duke hulumtuar tabelën 10 shohim se

shkalla e papunësimit të femrave është e antikorelur si ne rastin e vlerave si fraksionit me

rritjen e GDP. Po kështu për surprize edhe papunësimi i meshkujve ne moshën aktive

për pune është i korreluar pozitivisht me rritjen e GDP. Fraksionet e tjera janë të

pakorreluara d.m.th. një lidhje lineare nuk mund të pritet. Fillimisht ne konsiderojmë

lidhjet lineare ne dy aspektet logaritmike dhe në vlera reale.


124

3.5.1. Specifika të ecurive në papunësi dhe punësimin te moshës

fillestare për punë (15-24 vjeç)

Duke shfrytëzuar analizën e mësipërme mund të bëjmë disa përafrime.

Kështu për të mbajtur një nivel papunësie konstant duhet që të ketë një rritje të GDP.

Ne gjetëm se përkatësisht 4.3~ab

GDPGDP

=∆ , por me kufizimin qe lidhja lineare Okun

ishte një përfarim i keq. Por me spostimin në vite pame se këto vlera ndryshojnë.

(duke ndryshuar dritaren e periudhës ne analize, varësitë ndryshonin dukshme).

Atëherë mund te hipotezojme jo vetëm rritja e prodhimit te përgjithshëm është një

parenmater përcaktues, por edhe vete vlerta faktike e prodhimit te përgjithshëm

ndikon drejtpërdrejt ne shkallen e punësimit dhe të papunësisë për rrjedhojë. Me këtë

argument ne testuam lidhjet e mundshme te variabëlit tonë kryesor me prodhimin e

përgjithshëm.

Së pari testuam lidhjen lineare por në këtë rast testi KS dhe vlerësimi i parametrit të

cilësisë së përputhjes R2 tregojnë se varësia lineare është një përafrim i keq. Një vije e

gradës së dytë ka mbetje më të vogël dhe parametër përputhshmërie më të lartë

(R2=0.623, Fig 24) ndërkohë polinomi i shkallës së tretë është edhe më i përputhur

me R2=0.71.


125

y = 0.537x2 - 4.1565x + 51.202R2 = 0.623

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Figura 24. Papunësia sipas anketës 2002-2009

Kjo tregon se marrëdhëniet janë mjaft me komplekse. Përafrimi kuadratik e më lart

nuk është raportuar në sisteme të tilla që do të thotë se ky rezultat është indikator i

mirë për të modifikuar modelin duke përfshirë parametrat të tjerë ose duke bërë sjellje

më të natyrshme sikurse janë ato logaritmike. Por ajo çfarë rezulton nga ky hulumtim

është se përafrimet e rendeve më të larta janë shume me te përputhura se përafrimet

lineare, në kushtet kur lidhja Okun nuk verifikohet. Përafrimi linear i punësimit si

funksion i rritjes se GDP është gjithashtu i keq dhe refuzohet. Ne gjejmë se punësimi

për meshkujt dhe ai në total kanë një përshkrim të mire me një vijë të gradës së dytë

për intervalin [2002,2009]. Ne rastin e meshkujve përafrimi analitik jep një

përputhshmëri shumë të larte R2=0.994 dhe po kështu ai total me R2=0.8648 .


126

Ndërkohe qe niveli i punësimit të femrave nuk përafrohet me polinome të fuqive të

ultë (R2 mbetet rregullisht i vogël)

Figura 25. Ecuritë e Punësimit me rritjen e GDP: Meshkuj, vija lart, totali vija

poshtë. Me pika femrat

Në këtë vëzhgim ne shohim se sjellja e punësimit të femrave nuk paraqet ndonjë

lidhje të qëndrueshme. Kjo mund te lidhet me dominimin e proceseve stokastike në

outputin e të dhënave. Kjo mund te vije ose nga mënyra e paqarte e marrjes se

informacionit për ketë kategori, qoftë me natyrën e punësimit të tyre që nuk ka një

korrelim te shkueshme me prodhimin e përgjithshëm në vend. Ndërkohë përputhjen

me vijën e gradës së dyte ne mund ta spiegojme me fenomenet transitore te ndërrimit

te sjelljes strukturore te ekonomisë. Ne rritjet e vogla duket se tregu i punesë

zgjerohet dhe thithë fuqi punëtore ndërkohë që për rritje më të mëdha se 3.5-4 për

qind, sistemi fillon te shtyjë fuqinë punëtore. Edhe pse kjo është një gjetje thjeshtë

analitike, duhet të ketë një brendi reale pasi sistemi është në ndryshim të

y = -0.2903x2 + 1.8506x + 25.224R2 = 0.8648

y = -0.5345x2 + 3.0804x + 41.864R2 = 0.9994

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

50.0

-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Niveli i punesimit


127

vazhdueshëm dhe fenomenet të tilla nuk përjashtohen. Interesante është se në këtë

kufi niveli i papunësimit mbetej i pandryshuar siç pame ne paragrafin e mësipërm.

Ritmi i punësimit rezulton se përafrohet mirë me një varësi lineare me ritmin e

prodhimit të vendeve të lira te punës.

y = 0.6057x + 1868R2 = 0.8531

5300

5800

6300

6800

7300

7800

8300

6000 6500 7000 7500 8000 8500 9000 9500 10000

Figura 26. Varësia e punësimeve me vendet e reja te hapura

Ritmi i thithjes së fuqisë punëtore nuk është proporcional me krijimin e vendeve të

lira të punës, përkatësisht raporti i përputhjes më të mire është 0.61. kjo do të thotë se

vërtetë struktura ekonomike është disi e penguar dhe një numër faktorësh duhet të

jenë prezent.

Edhe seritë tjera si punësimi sipas grupmoshave etj, nuk ndjek një trend linear sikurse

duket nga parametrat e përputhshmërisë R2 që rezultojnë mjaft të ultë për të pohuar

një varësi adekuate lineare. Shmangia më e madhe është për punësimin tek meshkujt,

ndërsa tek femrat (kurba e sipërme në fig) rezulton disi më e mirë.


128

y = -0.7035x + 85.564R2 = 0.1286

y = -0.4514x + 74.367R2 = 0.0941

y = 0.1139x + 65.193R2 = 0.0058

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Figura 27.xx.Me pika pink, papunsimi për femrat, me blu për meshkujt, me

trekëndësha totali

Ligji Okun nuk verifikohet as për papunësinë afatgjate pasi edhe pse një lienarizimi i

dobët konstatohet për meshkujt, korrelimi i shtesës se papunësia me ndryshimin GDP

është pozitiv gjë qe vjen ne kundërshtim me predikimin (fig28.xy)

y = 0.3112x - 1.8787R2 = 0.0439

y = 1.0933x - 5.0626R2 = 0.2503

-10.0

-8.0

-6.0

-4.0

-2.0

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Figura 28.xy. Me pika blu, papunësimi për meshkujt, me pika pink për femrat


129

Konkludojmë në mbyllje të këtij paragrafi se bazuar në vlerësimin e anketës

- Lidhjet lineare mes Punësimit, nivelit te Papunësisë me GDP, rritjen e

GDP janë të dobëta jo fortësisht karakteristike, si rregull me nivel përputhshmërie

(goodness-to-fit) R2<0.2

- Lidhjet lineare mes ndryshimit të nivelit të papunësisë apo punësimit me

GDP dhe ndryshimin e tij janë jo fortesisht karakteristike por si rregull me nivel

përputhshmërie (goodness-to-fit) R2<0.3

- Në veçanti ligji Okun nuk verifikohet, elasticiteti GDP

Ppaunsima∆

∆= herë

është pozitiv here negativ, shenja e tij ndryshon edhe me ndryshimin e kohës se

referencës (dritares kohore [fillim,fund]

- Trajtat e përafruara lineare për të njëjtin çift variablash si rregull

ndryshojnë shumë nga një grup shtrese në tjetrin, duke evidentuar procese dinamike

dhe heterogjenitete te forta strukturore në tregun e punësimit.

- Varësitë e ecurive të punësimit dhe papunësimit nuk janë komplementare

- Modelet e fuqive më të larta janë karakterizues shume më të mirë të

ecurive, si rregull treguesi i përputhshmërisë në këtë rast është shumë i lartë, mbi 0.85

- Vijat e gradës se dyte për punësimin dhe papunësimin gjithashtu kanë

ecuri jo të pritshme për gjithë intervalin po sidoqoftë në ketë rast ato janë

komplementare (shenjat e koeficientit pranë fuqisë më të lartë janë te kundërta)

Megjithatë në tërësi ka një farë rregullsie që duhet të burojnë nga një lidhje më e

komplikuar por solide në terma të shkurtër kohor. Arsyet që mund të kenë sjellë në

këto rezultate, mund të kërkohen në


130

Ne fazën aktuale te zhvillimit ekonomik dhe strukturimit

ekonomiko social lidhjet lineare janë jo shprehëse pasi ndryshimet ne një variabël

shkak, që nuk përkthehen direkt ne ndryshime ne një variabël përgjigje

Për periudhën aktuale transitore ne rolin e variablave mund te

funksionojnë funksione te variablave themelore

Ligjësitë e thjeshta lineare mund te verifikohen dhe te shprehin

gjendjen e sistemit ne rastin multiparamterik d.m.th niveli i punësimit dhe i

papunësimit duhet te ndikohet nga një numër shkaqesh të njëhershme

Ligjësitë jolineare duhet te fshin dhe për pasojë të dëshmojnë se

shkaqet vetë mund të jenë të çiftuara (funksione te njëra tjetrës)

Secila nga pikët argumente këtu mund të trajtohet si hipotezë. Në kërkim të

përshkrimit te gjendjes se sistemit tonë dhe paraqitjes së një modeli për nivelin e

Papunësimit/Punësimit secili rast është testuar në rang hipoteze.

3.6. Mundësia e ndryshimit të variablave

Ne vijim kemi konsideruar idenë që jo rralle është mjaft aplikative në ekonomitë dhe

financat lidhur me përdorimit te variablat “natyrshëm” logaritmike. Arsyeja e

implementimit të modeleve me logaritme nuk është empirike apo metafizike.

Dinamika kohore e tyre rezulton se shpreh ecuritë relative që janë shumë të

rëndësishme p.sh. le të jetë varësia X dhe Y dy madhësi që mund të lidhen

funksionalisht.

( ) [ ] '' *')(log

))(log(

tt XX

dXLogXfYYdYXf

dtdLogY

dtd

XfLogY

=⇒=

= 3.9


131

Pra evolucioni kohor del nga logaritmi dhe merret thjeshtë shumëzimi me ndryshimin

relativ. Edhe pse duket e komplikuar 3.9 është një shprehe mjaft e thjeshtë pasi

derivimi me kohën në fakt është një derivim i fundmë dhe përmban ndryshimin e

madhësisë në atë periode, d.m.th derivati faktikisht eliminohet fare. Me këtë mund të

mendohet se është frymëzuar ligji Okun i modifikuar dhe ligjësi të tjera. Duke marrë

logaritmet e madhësive te interesit deri te ai Punësim/Papunësi dhe Rritje_GDP,

fillimisht shohim se varësi lineare nuk ka, ndërsa lidhja e gradës së tretë rezulton një

përputhje e mirë a=57.1079 b=-214.1720 c=266.6337 d=-106.8949 .

Në figurën 29 është paraqitur një varësia e log (PunësimitMeshkuj) në përqindje nga

log (GDP). Ky shembull tregon se për sistemin tone me dinamike te pasur dhe

komplekse një literaturave do të ishte të trajtonim variabël të tille “funksione”.

Përputhja e lire me polinomin është një sinjal i mirë për ligjin Okun të modifikuar

pasi që në këtë faze shihet se sjellja ndaj logaritmeve është “e mire” bile e çëmuar me

mirë ecuritë e drejtpërdrejta.


132

Figura 29. Përafrimi log-log i lidhjes se Punësimit me GDP, linje e gradës se trete

Në formatin numerik, vërejmë punësimi ka një korrelacion më të mirë me rritjen

GDP dhe me vetë GDP. Shpesh metodikat dhe nxjerrja e indikatorëve fut gabime

shtesë, ndaj një mënyrë alternative do të ishte konsiderimi i punësimit si numër jo si

fraksion. Për një rast të veçante të trajtuar më sipër ne konsideruam varësitë

funakionale lineare në rrafsh numerik, edhe pse logjikisht nuk evidentohet një lidhje

direket mes dy madhësive me karakteristika të ndryshme, njëra numër tjetra fraksion.

Por ne kërkim të një studimi me te besueshëm ne tentojmë mënyra të ndryshme të

evidentimit të varësive duke filtruar vetëm ato që dukshëm nuk kanë kuptim ose nuk

shprehin asgjë, d.m.th lidhje nullë mes variablave që nuk kane marrëdhëniet shkak

pasojë. Megjithatë ne rastin konkret situata nuk shënon ndonjë ndryshim të ndjeshëm

dhe rezulton se në tërësi punësimi ka një farë korrelacioni me GDP dhe rritjen e GDP


133

por janë në mënyre të shënueshme në intervalet [2002, 2009]. Por në vetvete këto

argument ne na shërbejnë për te mbërritur tek ndërtimi i modelit me te avancuar multi

paramterik

3.7. Lidhjet e punësimit me parametrat të tjerë ekonomike

Mosverifikimi i lidhjes Okun për diferencat në papunësi dhe GDP nuk do të thotë se

lidhje nuk ka apo ekonomia në shqyrtim është një përjashtim nga rregullsitë e

vërejtura dhe të raportuara. Problemi qëndron në shkallen e strukturimit dhe

tranzitivitetit. Pikërisht kjo është edhe fusha e hulumtimit në këtë kërkim. Ndërkohë

lidhjet me fuqi të larta edhe pse analitikisht përputhen me mire me seritë reale kohore,

nuk janë të përshtatshme pasi

- nuk japin informacion për peshën e parametrave dhe si të tilla janë te

papërdorshme (pa ndonjë vlerë për tu shfrytëzuar)

- ato mund të jenë thjeshte një përputhje numerike pa kurrfarë brendie

shkakore

- fshehin efektet e parametrave të tjerë duke e lënë objektin e studimit të

mangët

Për këto shkaqe ne e projektojmë fenomenin në disa plane, e studiojmë në secilin prej

tyre pastaj tentojmë ta rikompozojmë te teren duke menduar se është marrur

informacioni i duhur për lidhjet. Pas kësaj ne propozojmë modelin dhe mbërrijmë në

një varësi më shprehëse duke dhënë përgjigje problemit të shtruar nëpërmjet një

shprehje lineare logjike dhe me përputhje të kënaqshme.

Vërejmë se në një ekonomi të stabilizuar një verifikim i tillë mund të mos ketë

relevancen e një kërkimi, por si rregull ekonomitë ne tranzicion nuk janë konsideruar

ose më mirë “pritet sa proceset të ekuilibrohen”. Lidhjet funksionale pritet të


134

normalizohen nëse konsiderojmë ato variabla që paraqesin korrelim me te mire dhe

përafrohen më mirë me varësi lineare sipas skemës.

γααββ

βαβα

++=⇒

==

⇒

+=+=

YXVXf

YfYVXV

4322

11

22

11

)()(

**

3.11

ku V është variabëli i interesit (Punësimi ose Papunësimi apo ndryshimi i tij), X dhe

Y janë dy indikatorë ekonomikë. Nëse ana e majtë 3.11 plotësohet në një fare mënyre,

ana e djathte ka më shumë gjasë të plotësohet. Natyrisht ne bëjmë kujdesin që

variablat X,Y etj të zgjohen të tilla që kanë elemente shkakësie në nivelin e punësimit.

Duke marrë tabelën e korrelacionit si inidicio analitike ne fillimisht testuam lidhjen e

punësimit me inflacionin. Këtu edhe pse një lidhje shkakësie direkt nuk mund të

prezumohet, fakti se të shprehin anë të ndryshme të një sistemi në dinamike

komplekse bënë të mundur që korrelimi të mos jetë një rastësi numerike por një

shprehi ecurie me kuptim. Vektori i zgjidhjes [a b] është v=[ -0.3534 26.8516 ]. Po

kështu nga vlerësimi i korrelacioneve rezulton se edhe lidhja me volumin e importeve

dhe eksporteve është për t’u vlerësuar.


135

Figura 30. Veresia punësim (meshkuj) - Indeks inflacionit

Lidhja e figurës 30 është logjike, rritja e inflacionit ka ndikuar negativisht ne nivelin e

punësimit për meshkujt . Sikurse vlerësuam më lart lidhjet kanë dallime të dukshme

sipas gjinisë, grup moshave gjë që flet për një disproporcionalitet të lartë dhe dinamik

sipas këtyre kategorive. Arsyet mund të jenë të ndryshme por në këtë studim pohime

të mëtejshme janë spekulative pasi nuk ka ndonjë mekanizëm matës të zhvilluar në

këtë kuadër që të identifikojë shkakun.

Vërejmë se një sjellje e tille mund të jetë e përkohshme pasi numri i pikave është i

vogël dhe garancitë për një vlerësim të saktë janë të diskutueshme. Duke iu referuar

tabelave të mësipërme rezulton se ka një ndryshim mes lidhjeve të përqindjeve me

vlerat numerike faktike. Kjo mund të shprehë faktin se nëse proporcionalisht me


136

rritjen e popullsisë aktive për punë rritet edhe punësimi, fraksioni ka mbetur në vend

duke fshehur dinamiken reale. Në referencë të lidhjeve direkt (jo fraksioneve)

ritheksojmë se pritshmëria jonë do të jetë në varësitë e vlerave numerike, megjithatë

ne kemi realizuar përafrimet e te dy kategorive për arsyet e përmendura me lart. Në

vijim të trajtimit tonë kemi konsideruar efektet tjera sikurse e përmendem, CPI,

import eksportet, FDI dhe nivelin e pagave. Në fakt vetëm të dhënat e CPI janë të

sakta ndërsa të tjerat nuk janë të konfirmuara ndërsa në databaset zyrtare figurojnë si

të paditura. Në këtë rast nuk ka arsye të mbetemi në kërkimin apo diskutimin e

lidhjeve lineare ose afërsisht lineare. Ato mund të jenë te çfarëdoshme ne kuptimin

analitik ndërsa modelet nuk përcaktojnë ndonjë lidhje te n=qëndrueshme funksionale

pasi secili variabël sillet si element i sistemeve ndërakteve dhe kanë çiftime

shumëfishe. Kështu është e panjohur një lidhje lineare mes punësimit dhe shkallës së

inflacionit. Vlerësimet tona empirike në këtë rast do të mbeten vetëm ne kornizën e

përputhjes më të mirë, krahasuar me atë lineare. Niveli i punësimit total dh indeksi i

inflacionit paraqesin një lidhje lineare jo të keqe. Vektori i zgjedhjes është v=[ -

0.3534 26.8516]


137

Figura 31. Lidhja CPI punësim sipas grupeve

Me të zeza, femrat, me blu meshkujt, me të kuqe totali. Me shenja pikat reale, linjat e

vazhduara, përafrimi ynë. Të tre variablat (punësim total/meshkuj/femra) paraqesin

një përafrim më të mirë linear. Vektorët e zgjedhjes janë [ -0.3534 26.8516 ] , [ -

0.5855 43.2281 ] dhe [ -0.0546 10.8676] . Input/outputet e sistemit janë

gjithashtu një faktor ndikues. Shpenzimet qeveritare për punësimin dhe donacionet

rezultojnë të kenë një lidhje të arsyeshme lineare. Nga vetë përcaktimi shkalla e

papunësimit si raport i te papunëve mbi totalin e fuqisë punëtore nuk do të rezultojë

një lidhje komplementare me të çfarë trajtuam. Në fakt papërcaktueshmëria për të

papunët është më e ulet se tek rasti i të punësuarve pasi anketa i gjen te papunët të

papune ndërsa një i papunë mund të jete gjetur si i punësuar në periudhën e vëzhgimit.

Ngase periudha e vëzhgimit është relativisht e vogël dhe numri total i të papunëve e


138

mbi kalon atë të punësuarve, marzhat e gabimit ne përcaktimin e të papunësuarave

është me i vogël.

3.8. Ecuria e punësimit në sektorin publik dhe atë privat në

periudhën 2007-2012 dhe evidenca te politikave te punësimit

nëpërmjet modelimit linear

Në periudhën e fundit ne kemi shfrytëzuar të dhënat e anketave tona. Natyrisht që

edhe me sipër për një pjese të intervalit kemi pasur të dhëna por ato nuk janë

copëzuar duke mbajtur të njëjtën metodologji dhe sistem matjeje. Pas vitit 2007

thuajse gjithë rubrikat i referohen matjeve direket ne Republikën e Kosovës nder të

cilat ne kemi shfrytëzuar të dhënat zyrtare që janë bazuar në metodologjinë e

propozuar në këtë punim, dhe i implementuar shkallë shkallë. Kemi veçuar ketë rast

pasi gjate hulumtimit paraprak korrelacioni është me i mire. Kështu pas vitit 2007

ecuritë lineare janë me shprehëse dhe paramnterat e përputhjes me modelin e

propozuar R2 marrin vlera te shënueshme mbi 0.5 duke dëshmuar se situatë ne ketë

pjese paraqitet me e qarte. Ne ketë rast mund te flasim për ritme dhe këto kane sens.

Kështu me rritjen e GDP punësimi ne sektorin publik është rritur qe do te thotë se

kemi një sjellje normale te një ekonomie ne rritje shkalle (zgjerim) qe duke u fuqizuar

rrit nevojën për shërbime administrative dhe pune të tjera. Ecuria pozitive ne ketë rast

dëshmon se edhe politikat e koordiminit ekonomiko social janë me te mira (fig duke


139

Figura 32. Ecuria e punësimit në sektorin publik me GDP 2007-2012

Figura 33. Ecuria e punësimit sipas shpenzimeve Qeveritare


140

Duke vlerusra njëllojë rastin e punësimit në sektorin privat shiht se numri i të punësuarve

është një funksion kuadratik i rritjes se GDP

y = -5233.4x + 184634R2 = 0.5008

y = -4757.5x2 + 42085x + 77522R2 = 0.9518

100,000

110,000

120,000

130,000

140,000

150,000

160,000

170,000

180,000

2 3 4 5 6 7 8

Figura 34. Ecuria e punësimt absolut në sektorin privat

Sikurse shihet edhe pse numri i pikave është shumë i vogël në periudhën [2007,2011] rritja e

GDP nuk shkon për forcimin e punësimit në sektorin privat.

3.9. Lidhjet shumëparametrike

Trajtimi i mësipërm tregon se varësitë lineare janë një përafrim i papërshtatshëm

ndërkohë që varësit e rendeve të larta nuk janë funksionale dhe kane veshësi

interpretimeve, si rregull ato nuk shfaqen në modelime. Arsyeja e insistimit në lidhjet

lineare është jo vetëm thjeshtësia por edhe kuptimi i elasticitetit që duhet të jetë një

parametër konstant dhe jo i varur nga variabëli. Ndryshimi i funksionit përgjigje ndaj

një ndryshimi të vogël të varibalit bazë është e pëlqyeshme të jetë i pavarur nga vlera


141

e pikës ku llogaritet variabëli. Për këtë arsye nuk është trajtuar dhe u kushtohet

vëmendje lidhjeve jolineare: jo se ato nuk shprehin, por sepse kanë vështirësi serioze

interpretimi dhe zbatimi sidomos në përgatitjen e strategjive. Ne kemi propozuar dy

variabla ose tri më së shumti për njehsimin e nivelit të punësimit/papunësimit në

sistemin tonë.

Figura 35. Punësimi si funksion i 3 variablave

Propozojmë lidhjen IMPaCPIaGDPaaP *** 321 +++= ku me P është shënuar

niveli i punësimit (fraksioni), GDP është rritja e prodhimit te brendshëm, CPI indeksi

i çmimeve (inflacioni) Imp është volumi i ponderuar i importeve të gjitha të njehsuar

në kuadër vjetor. Ideja është se lidhur këtyre madhësive niveli i punësimit ka shfaqur


142

korrelacion dhe në vend të jenë lidhje polinomiale të rangut të larte ne përzgjedhim

lidhje lineare. Duke zgjidhur për këtë sistem merret [a,a1,a2,a3] = [24.3216 0.6655

0.0047 -0.5335]. Në mënyrë të ngjashme njehsojmë shprehjet për rastet kur

korrelacioni ishte relevant sikurse thamë për raportet femra/meshkuj dhe grupmoshat.

Figura 36. Punësimi te meshkujt - GDP, CPI, Import

Vektori i konstanteve është [a,a1,a2,a3]= [ 37.6773 0.9777 0.0400 -0.9337].

Është interesante të konstatojmë se përqindja e femrave të punësuara nuk linearizohet

mirë me tre variabla por nëse shtojmë edhe eksportet marrin një përputhje të

kënaqshme. Parametrat në këtë rast janë [aa,a1,a2,a3,a4]=[13.3902 -0.4292 -0.0279

0.0982 0.0543] ku a 4 është koeficienti pranë ndryshimit në përqindje të volumit te


143

eksporteve. Vrasësit multiparamterike lineare përafrojnë mire kurben duke dhëne dhe

ecuritë ne një trajte te kënaqshme. Secili faktor ndikon ne masën e vet duke

konkluduar ne një linje të kënaqshme. Kështu ndërsa ndryshimi i

punësimit/papunësisë nuk i bindeshin ligjit Okun si më sipër, përfshirja e katër

parametrave si R_GDP, V_Importeve, V_Eksporteve dhe Inflacioni japin një rezultat

te mire me nivel përputhshmërie

Figura 37. Ndryshimi i punësimit 2002-2010 në krahasim me parametrat GDP,

Import, Eksport dhe Inflacion


144

Figura 37. Ndryshimi i papunësimit 2002-2010 ne krahasim me parametrat GDP,

Import, Eksport dhe Inflacion

Po kështu papunësimi përputhet mire me konsideratën e katër treguesve dhe vektori i

zgjedhjes është [49.8400 -0.9042 -0.0646 0.5297].

Kemi çmuar me interes te sjellim për krahasim rastin e Shqipërisë që gjithashtu ka një

ekonomi ne tranzicion por natyrisht ka kaluar disa etapa të tjera dhe mendohet të jetë

mjaft më e stabilizuar. Në ketë rast gjithë elementet e tjerë ndikues janë të përafërt ose

së paku nuk ndryshojnë me hop. Kështu struktura sociale pritet të jetë mjaft më e afërt

në pjesë të ndryshme të një kombi se sa në dy kombe të ndryshme, po kështu

psikologjia, afiniteti për punë, qëndrimi i përgjithshëm historik ndaj punës e shumë

faktorë të tjerë që edhe pse nuk mund të personifikohen në një lidhje ekonometrike,


145

pritet të kenë ndikimin e vet. Kështu p.sh një tregues karakteristik për Ballkanin është

edhe prirja sipas gradientit të pasurisë që krijon forca migruese të fuqishme. Kjo pasi

vendet përreth Ballkanit kane një nivel shumë më të larte ekonomik dhe për pasojë të

ardhurat që krijohen nga puna, duke shkaktuar flukse të përhershme emigrantëve që

ulin nivelin e punësimit dhe mbajnë relativisht lart pagën minimal në një treg formal.

Por edhe kjo prirje ndryshon nga një popull në tjetrin jo për shkaqe psikosociale apo

individuale por kryesisht për shkake të strukturës sociale.

Si rregull familjet shqiptare kanë një organizim të posaçëm, pjesëtarët janë shumë të

lidhur me njëri tjetrin dhe për pasoje nëse një familjar emigron jashtë ai kthehet në

burim të ardhurash për gjithë familjen dhe kësisoj në kushtet e një ekonomie të dobët

që ka page minimale të ulet, fuqia punëtore mund te mos preferojë të punoje sa kohë

që pagesa nuk ngrihet mbi një prag. Një analizë e remitancave në Shqipëri tregon se

ky karakter ka filluar të ndryshojë, emigrantet janë integruar dhe gjithmonë e me pak

para sjellin tek familjet e “mëdha” duke iu kushtuar “familjeve të reja” te krijuara

rishtas.

Statistikat e Republikës së Kosovës e kanë akoma të pastabilizuar njohjen e këtij

parametri. Por ne pranojmë se mënyra më e mirë e studimit të sjelljes së nivelit të

punësimit ndaj makroparametrave të tjerë është qasja me rastin e Republikës së

Shqipërisë. Ne mund te përafrojmë se te dy këto raste i përkasin një ecurie ku njeri

sistem është një pikë më e avancuar në kohë. Edhe ne rastin e Shqipërisë, njëlloj si në

rastin e Kosovës, një lidhe lineare e nivelit të punësimit/papunësimit është një

përafrim i keq dhe ne e konsiderojmë të rrezuar edhe këtu hipotezën fillestare.

Relativisht edhe këtu ka njëfarë ecurie, por studimi i korrelimeve tregon se pohimi më

i drejte është se një lidhje direket lineare punësim/papunësi –GDP ose rritje GDP nuk

evidentohet. Si në rastin e mësipërm tentuam një lidhje te zgjeruar pra me më shume

variabla, natyrisht duke selektuar ato që pritet të kenë impakt të drejtpërdrejtë në

kuptimin që të shprehin marrëdhënie direket në nivel shkakësie.


146

Për ketë konsideruam tabelën e indikatorëve ne harkun kohor 2001-2012

Viti/ Param 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

[01-11]

07-11]

GDP 3000 4500 4500 4900 5300 ##### ##### ##### ##### ##### ##### 0.45 -0.54

Rr_GDP 7.5 5 7 5.6 5.5 5.00 6.00 6.10 3.30 3.50 2.00 0.65 0.25

CPI 1 6 2.4 3.2 2.4 2.50 2.90 3.40 2.20 3.60 3.50 -0.16 -0.40

V_Exp 0.31 0.34 0.34 0.43 0.55 0.65 0.76 1.35 1.05 1.55 1.95 -0.97 -0.63

V_Imp 1 1.5 1.5 1.76 2.08 2.47 2.90 4.90 4.26 4.59 5.08 -0.86 -0.87

Debt 1 0.78 0.78 1.41 1.41 1.55 1.55 1.55 1.55 1.55 2.81 -0.95 -0.22

Papunësia 16 17 17 15.8 14.8 14.30 13.80 12.50 12.80 13.50 13.30

Tabelë 12. Korrelacioni i papunësisë me lidhje shume parametrike 2001-2012

Në kolonën e fundit të tabelës janë njehsuar korrelacionet për periudhat 2001-2011

dhe 2007-2011. Shihet se korrelacionet ndryshojnë duke referuar intervale kohe të

ndryshme duke evidentuar një dinamikë në sistem. Në shqyrtimin fillestar të

korrelacioneve edhe këtu gjejmë elemente kontradiktore që vijnë në kundërshtim me

arsyetimin logjik. Kështu nuk vërehet korrelacion mes nivelit të papunësisë me rritjen

e GDP ne periudhën totale 2007-2011 pasi vlera e koeficientit është 0.25 (më e vogël

se koeficienti kufi për linearitetin, 0.5) edhe pse në periudhën 2001-2011 ky

korrelimi ekziston dhe është i shënueshëm (c=0.65). Njëlloj nuk verifikohet një

korrelim për periudhën 2001-2011 (c=0.45) ndërsa në harkun kohor 2007-2011

papunësia ka një fare antikorrelimi me GDP. Në këtë analizë ne konkludojmë se për

ketë rast një lidhje lineare e pranueshme duhet të përfshijë më shumë indikatorë. Në

vijim janë testuar disa indikatorë dhe rezulton se disa prej tyre janë relevante sikurse

tregon tabela e mësipërme. Varësia lineare është propozuar

cDebtpVExpVCPIGDPRrP +++++= *Im_*_**_*% κηγβα ku

indikatorët janë marrë sipas përcaktimit ne metodikat standarde. Fillimisht koeficienti


147

pranë deficitit është marrë zero. Përputhja ne ketë rast është e mirë, natyrisht mjaft më

e mirë se përafrimi një variablesh. Koeficientet janë [16.4511 0.0500 0.3472 1.9221

-1.6328],. Por ka shmangie të dukshme sikurse shihet nga figura (vija e kuqe përafrimi,

vija blu pikat reale sipas viteve). Duke përfshirë deficitin si variabël, përputhja

përmirësohet ndjeshëm (kurba jeshile në figurë). Rezulton se një propozim i tillë

prodhon një përputhje të mire deri në 2009 ndërsa më tej ky përafrim është më i keq

se ai pa deficitin. Koeficientet e linearizmit ne ketë rast janë [18.6763 -0.0816

0.2365 3.1626 -1.8571 -1.1108]. Përsëri shohim se varësia karakterizohet nga një

parametër i lirë më i lartë se niveli faktik i papunësisë gjë që duhet të dëshmojë një

afekt neto pozitiv të te gjithë faktorëve. Korrelacioni i papunësisë me lidhje shume

parametrike

Ndërsa në rastin e Republikës së Kosovës përputhja më e mirë është me përfshirjen e

tre makroparametrave, në rastin e Shqipërisë janë efektive 4 ose 5 por tani me një

saktësi shumë më të madhe. Devijimi në vitin 2009 e më tej sikurse shihet në figure


148

tregon se edhe ky model ka defektet e veta ai realizon një përputhje vetëm në kufij të

caktuar kohorë. Dinamika e strukturës sociale duhet të jetë faktori kryesor në këtë

rast. Duke krahasuar me gjetjet për Kosovën shohim se në një ekonomi më të

stabilizuar në kushtet e tjera të përafërta (teorikisht cp por praktikisht te përafërta siç

trajtuam më sipër) shprehjet shumëparamterike janë më shprehëse të lidhjes së

punësimit/papunësimit me indikatorët e tjerë andaj konkludojmë se kjo përbënë një

alternative më të mirë për shprehjen e lidhjes konkrete. Nëse do duhej të

parashikonim nivelin e papunësisë apo të punësimit do të duhej paraprakisht te

përcaktojmë një numër indikatorësh të pritshëm. Ndërkohë që në dukje kjo e

komplikon situatën në fakt përbën një gjetje me interes për të mundësuar parashikimin

në afate të shkurtra kohore siç mund të jetë p.sh. “viti pasardhës”

3.10. Ligji Okun i modifikuar. Modeli dy parametersh dhe reduktimi

në modelin linear. Parashikimi i nivelit të punësimit

Në kërkim të lidhjeve më adekuate dhe më shprehëse për rastin njëpërmasor (një

variabël i pavarur) kemi konsideruar te variablat funksionale. Konsiderojmë një

model që përfshinë disa modifikime lidhur lidhjes Papunësia/Punësim me GDP. Le të

jetë p niveli i papunësisë dhe G prodhimi i përgjithshëm për kokë banori. Sipas ligjit

Okun duhet që ndryshimi i papunësimit të jetë proporcional me ndryshimin relativ te

GDP. Shkruajmë në trajtë diferenciali këtë relacion dhe kemi

βαβα +=→+∆

=∆ GddpGGp ln 3.9

duke dhënë trajtën

cttbGDPGDP

appPC

tPCt +−+

+= )(ln 0

00 . 3.10


149

Konstantja fiksohet në zero meqë ne t=t0 duhet të kemi p=p0. Megjithatë ne do ta

mbajmë në një trajtë tjetër ε duke nënkuptuar zhurmat që vijnë për shkak të mbi

thjeshtësimeve të bëra. Ana e majtë e 3.9 i korrespondon një ndryshimi të

vazhdueshëm te përditshëm (dt0) duke e menduar marrëdhënien punësim prodhim

mardhëniet çasti dhe pandërprprerje. Edhe pse ky përafrim është shumë i vrazhdë,

trajta integrale 3.10 nuk duhet të vuajë nga thjeshtëzimet pasi në këtë rast t dhe t0 nuk

ka pse i marrim shumë pranë.

Ato mund të jenë tipikisht në distancë simetrale apo vjetore. Sikurse shihet ky është

një model qe merre kohën në mënyrë të shtjelluar ndërsa është futur në mënyrë të

pashtjelluar në rastet e trajtuara më sipër. Ka një sërë metodash që vlerësojnë rritjen e

pritur ekonomike dhe në këtë rast gabimi nuk është i madh për shkak të teknikave të

kryqëzuara dhe të përditësueshme. Duke pasur kohën si parametër atëherë në

mungesë të përputhjes me ligjin Okun mund të bëhet një parashikim më i mirë për

nivelin e papunësisë apo të punësimit .


150

Fig 39. Niveli i papunësisë sipas Ligjit Okun i modifikuar

Ne marrim

)2001(*5.4ln*02.7936.12007

2001 −−

+−=− t

GDPGDP

ppPC

tPCt 3.15

Ku p shënon papunësimin dhe koha e referuar se është t0=2001. Ligjësia e sapo gjetur

përbën një përparim në studimin e sistemit pasi krijon mundësinë e gjetjes së nivelit të

pritur të punësimit në çastin e mëpastajmë. Vërejmë se numri shumë i vogël i pikave

nuk na lejon të kalojmë me më shumë se një periodë, por nëse do disponoheshin të

dhëna më të dendura parashikimi mund të ishte edhe rigoroz. Gjithashtu nënvizojmë

se ky model na jep një zhurme stokastike ose devijim për shkak te tranzitivitetit të

sistemit ne masën -1.3 për qind.


151

Ky mund te merret edhe si font i sistemit si luhatje e natyrshme e vlerës së matur p.

Ne referojmë si devijim nga ecuria teorike dhe për këtë shkak duhet që modeli të

korrektohet me ndonjë term tjetër, sikurse u veprua me lart. Identik me sa diskutuam

më lart edhe punësimi do te mund të trajtohej në të njëjtën mënyre.

Figura 40.xyx. Punësimi pas vitit 2001. Ecuria logaritmike

Trajta funksionale e gjetur realizon një përputhje shume me te mire me tregues

mirësie (goodness-to-fit) R2=0.0081. Evolucioni ka formën lineare me vektor

v=[1.5112 -47.8594 2.5474] pra

)2001(*55.2ln*86.475.12001

2001 −+

−=− t

GDPGDP

ppPC

tPCt 3.16


152

Duke parë format 3.15 dhe 3.16 rezulton se ndikimi i ndryshimeve të GDP është me

pesha të ndryshme në secilën konsiderate dhe njëkohësisht ndryshimet nuk janë t

kundër njëra tjetrës. Kjo vjen ngase sistemi i forcës punëtore nga ku përcaktohen

madhësitë është i hapur, ekonomia është ne dinamike komplekse dhe parametrat

mund të mos jenë analitikisht të saktë apo statitistikisht të besueshëm në masën që të

prodhojnë rezultate të pastërta. Njëkohësisht efekti i numrit të vogël të pikave nuk

mund të neglizhojë. Megjithatë niveli i ulët i R2 tregon se përputhja është mjaft e

mirë. Në vijim duke komentuar koeficientin e lirë përsëri rezulton jo zero që do të

thotë se:

- Trajta e varësisë nuk është adekuate

- Indikatorët kanë shmangie

- Sistemi vetë është i paqëndrueshëm dhe përcaktueshmëria e indikatorëve

apo ekzistenca e një lidhje të qëndrueshme është një përfarim që përfshin detyrimisht

një farë gabimi

Duke pasur parasysh se përgjithësisht në literaturë në ketë rast koeficienti i lirë ka një

vlerë të neglizhueshme ne iu referuam një sistemi po shqiptar por me stad tjetër

zhvillimi, atje të Republikës se Shqipërisë. Modeli përafron mire sjelljen e punësimit

në rastin e Shqipërisë dhe merren [c b a] =][ 1.2020 -4.2032 -0.6548] pra për nivelin e

papunësimit gjendet

)2001(*655.0ln*203.42.12007

2001 −−

−=− t

GDPGDP

ppPC

tPCt 3.17

Duke krahasuar koeficientet e lirë ne gjejmë përsëri se ka një vlerë të konsiderueshme

që hyn si gabim d.m.th parashikimi teorik ndryshon me atë real së paku në masën 1.2

për qind. Duke i konsideruar dy ekonomitë si stade te ndryshme ne duhej te prisnim

vlera të dallueshme nga njëra tjetra. Afërsia e tyre tregon se nuk është stadi ekonomik


153

kontributori kryesor në origjinën e kësaj konstanteje. Ne pranojmë së paku në rang

cilësor se është numri i vogël i pikave që çon në papërcaktueshmëri të mëdha të

koeficienteve të tjerë qe pa sjellin konstanten jo zero. Arsye të tjera dinamike,

stokastike apo derminitsike duhet të përfshihen në ketë pjese. Ne do t’i komentojmë

në mbyllje posaçërisht

Figura 41.xxx. Përafrimi sipas ligjit Okun te modifikuar, Republika e Shqipërisë

Në mbyllje të këtij paragrafi le të konsiderojmë edhe një here ligjin e modifikuar

Okun në një plan tjetër. Le të pranojmë se me një farë mekanizmi të besueshëm është

e mundshme të përcaktojmë GDP në një çast kohe t. Duke konsideruar trajtën 3.10 ne

shohim se me afërsitë e koeficientit të lirë c niveli i Punësimit/Papunësimit mund të

përcaktohet me teknika elementare ekstrapolimi. Por ndërsa numri i vogël i pikave

rrit gabimin ai ulë edhe fuqinë parashikuese të metodës ndaj gjithë mund të thuhet


154

përfshin harkun e një viti. Për të gjetur se ne rand gabimi kjo bëhet në mund të

marrim si gabim mesatar R2 dhe te shkruajmë.

[ ]21)1(ln 00

101 Rcttb

GDPGDP

aPPt

ttt ±

+−+++= +

+ 3.18

Tani përdorim direkt matricën e koeficienteve A=[c b a] njehsuar nga regresi i mësipërm për të njehsuar nivelin e punësimit. Ne kemi marrë t0=2001

- - njehsojmë matricën X=[1

2001

lnGDPGDPt t-2001] . Kështu me

2012 njehsojmë 0.398257~83.2

216.4lnln2001

2012

=

GDPGDP ,

- përdorim lidhjen AXP tt *=∆

- njehsojmë tt PPP ∆+= 0

- korrektojmë 2RPP tv

t +=

Për rastin tonë gjejmë X2012=[1 0.398257 2.55] Me të dhënat e gjetura për rastin e Kosovës ne presim një nivel punësimi me 2012

9.037.2522PP 20122001201220012012 ±=±+=±∆+= RxAXPRP

Duke marrë vlerësimet parashikuese për GDP me 2013, 2014 etj, mund të përafrojmë

nivelin e punësimit për çdo hap. Në këtë rast gabimi vjen duke u rritur pasi numri i

pikave është i vogël. Ne pranojmë qe në një interval prej 2 vitesh parashikimi të jetë

përgjithësisht i saktë. Duke zëvendësuar parashikimet për GDP marrim parashikimet

e nivelit total të punësimit për 4 vite në vijim (nga rekordi i fundit 2009 sipas anketës)

Viti 2010 2011 2012 2013 2014 GDP(cp) 4.22 4.64 4.91 5.23 5.51 Punësimi 24.977 25.170 28.469 30.568 31.674

Parashikimi i nivelit te punësimit


155

Sikurse thamë parashikimi është i vlefshëm vetëm për pak perioda pas të dhënave të

fundit. Kjo vjen nga fakti se janë pak anketa dhe në këtë rast kuptimi i diferencave të

fundme është krejt i ndryshëm nga njehsimi integral nga ku u mor përafrimi i

modifikuar. Në të kundërtën ne do gjejmë një risistemim të sistemit në marrëdhëniet

lineare punësim –GDP që nuk është karakteristikë për sistemin tone. Ne ketë rast

është e nevojshme ti referohemi njehsimit multiparamterik. Problemi këtu është më i

komplikuar pasi disa nga paramtertat nuk mund te parashikohen me metodika të

besueshme pasi varen nga vendime të rrugës dhe ne mënyrë të përgjithshme dinamika

e sistemit mund te karakterizohet duke shfrytëzuar këto gjetje me vlerësime më të

shpeshta. Për ketë ne propozojmë këto hapa

- anketimi i përsëritur për intervale 3 mujore

- përmirësimi i metodikës së njehsimit te GDP në disa variante (current price, constant price) dhe aplikimi i metodës së propozuar

- kryqëzuar metodikat e dy modeleve

Duke përsëritur njehësimet për përafrimin linear me tre indikatorë kryesorë si më lart trajtuam IMPaCPIaGDPaaP *** 321 +++= marrim tabelën 13. Në këtë rast parashikimi është më pesimist dhe rritja e nivelit te papunësimit është më i vogël

2010 2011 2012 2013 2014 GDP(mije për Capita) 4.22 4.637 4.911 5.234 5.508

CPI (inflacioni) 3.481 7.336 0.56 1.166 1.378 Importet (%e ndryshimit) 6.586 10.71 -4.4 4.953 3.38

Niveli i Punësimit 25.30 23.5441 27.27043 27.20605 27.2679 Tab 13. Parashikimi me tekniken multiparamterike

Njëlloj është mundësuar përafrimi për rastet e tjera. Ne konstatojmë se përafrimi për vitin pasardhës është mjaft më i mirë me metodën e mësipërme te derivuar nga ligji Okun i modifikuar, por shmangia rritet me largimin nga ky kufi. Për afat kohor

2>∆t përafrimi multiparameterik është mjaft me i sakte dhe vijon te ketë te njëjtën saktësi edhe ne vijim.


156

3. 11. Përfundime

Në analizë përmbledhëse të studimit sasior rezulton se variabëli i punësimit në

Kosove ka një marrëdhëniet të ndërlikuar me një grup parametrash të tjerë ku GDP

dhe ndryshimi i tij ka peshën kryesore.

- me kalimin e viteve dhe sidomos pas 2007 sistemi ka një farë

relaksimi drejt një gjendje ku marrëdhëniet sasiore janë më të qëndrueshme

- lidhjet lineare Punësim/Papunësi me GDP, Rritjen e GDP janë në

përgjithësi jo shprehëse në harkun kohor 2001-2012 por e fitojnë pak nga pak këtë

cilësi pas 2007

- lidhjet e gradës së dytë rezultojnë të mbartin më shumë

informacion dhe matematikisht kanë shmangie të tolerueshme nga pikat reale. Kjo do

të thotë se marrëdhëniet e variabëlit tonë qëndron me parametrat të tjerë ekonomiko

social janë mjaft më të komplikuar

- sistemi përshkruhet mirë me lidhje lineare shumëparametrike ku

dominojnë GDP, Import-Eksportet dhe inflacioni dhe ka trajtat

IMPaCPIaGDPaaP *** 321 +++=cDebtpVExpVCPIGDPRrP +++++= *Im_*_**_*% κηγβα

- në përgjithësi ligji Okun cGDPGDPbPapunsimi +

∆=∆ * nuk

provohet ose shmangiet nga ai janë të mëdha.

Përputhja ndryshon sipas grupeve

Përmirësohet në vite

-


157

- një trajtë integrale e ligjit Okun e modifikuar jep rezultate mjaft të

mira, dhe punësimi në një çast t mund te shprehet nga lidhja

[ ]21)(ln 00

0 RcttbGDPGDP

aPPt

ttt ±

+−++= ku t është çasti i njehsimit, t0 një kohë

fillestare që duhet të përkojë me fillimin e stabilizimit ekonomik me 2001 dhe R2

është një gabim me natyrë stokastike apo deterministike të panjohur

- trajtat lineare multiparametrike lejojnë një parashikim të arsyeshëm

në disa afate kohore

- ligji i modifikuar Okun lejon një parashikim të mirë vitin e parë

menjëherë pas rekordeve të fundit dhe fillon të devijojë shumë me rritjen e largësisë

kohore

Sistemi në gjendjen e vet paraqitet në dinamikë komplekse por ka shenja strukturimi

afatgjatë. Njohja e plotë e tij kërkon matje të vazhdueshme dhe më të perfeksionuara

në metodologji dhe në besueshmëri statistike.

Njehsimet lejojnë të njohim brendinë e proceseve shoqëruese të punësimit duke

mbështetur analitikisht disa rekomandime lidhur eficenses së një taktike apo një tjetre

a po dhe vete strategjisë ne përgjithësi për uljen e nivelit te papunësimit.

Në kapitullin vijues këto aspekte janë trajtuar në një këndvështrim menaxheriale dhe

te politikave sociale bazuar në peshën e secilit indikator në trajtimin sasior të

këtushme.


158

Kapitulli IV

Vlerësimi statistikor i indikatorëve kryesore të tregut të

punës në Kosovë

Hyrje Sikurse pame me sipër mardhëniet dhe trajta funksionale nga një grup ne një tjetër

paraqesin ndryshime te dukshme, te vrazhda dhe ndonjëherë kontraversale. Një arsye

e kësaj shfaqjeje mund te jete paplotesia e te dhënave dhe strukturimi defektozi i

tyre. Arsye të tjera lidhen me dinamiken kohore te tyre në sensin që një madhësie që

duhet te jete konstante në kohe, realisht evoluon bashe me variabëlin. Ne treguam me

sipër se ritmi i gjenerimit te vendeve të punesë nga rritja ekonomike ndryshon me

kohen, si dhe ndryshon edhe nga grupi në grup. Për pasoje, studimi i sistemit

(Punësim-Papunësia) ne dinamiken e tij përveç njohjes se mardhënive kërkon edhe

rivlerësimin bazik të parametrave. Së fundi por me mjaft rendësi njohja ekonomiko-

sociale kërkon rikthimin ne realitet jashtë modeleve, d.m.th. implementimi evolutiv i

tyre. Përkatësisht dinamika, shfaqja dhe rishfaqja e vetive dhe sjelljeve ne ketë rast

realizohen ne atë që quhet tregu i fuqisë punëtore ose tregu i punesë, pikërisht

vendi ku dinamika kthehet në realitet, ku mardhëniet dhe ligjësitë prodhojnë

produktin ne terren. Ne vijim kemi trajtuar pikërisht ndërtimin e strukturës

rinormuese për njohjen dhe matjen e indikatorëve te tregut te punesë

4.1. Te përgjithshme Hulumtimi mbi Indikatorët kryesore të tregut të punës është realizuar në muajin

shtator, 2012. Qëllimi i zhvillimit të anketës mbi indikatorët kryesore të punësimit në

Kosovë ishte që të mbledhë të dhëna mbi treguesit statistikore të tregun e punës dhe


159

çështje të ngjashme, si dhe të bëjë vlerësimin e indikatorëve të punësimit dhe të

papunësisë. Hulumtimi ka pasur shtrirje në zonat rurale dhe urbane, përkatësisht i

gjithë hulumtimi është orientuar në këtë të dhëna të cilat përcaktojnë janë:

• Punësimi sipas veprimtarive ekonomike,

• Popullsia aktive sipas statusi,

• Punësimi sipas profesionit,

• Punësimi sipas grupmoshës,

• Punësimi sipas gjinisë dhe

• Papunësia sipas grupmoshës.

Ky hulumtim është realizuar në gjithsej 400 ekonomi familjare, intervista është

realizuar në 7 regjionet e Kosovës (Prishtinë, Mitrovicë, Gjilan, Ferizaj, Prizren, Pejë

dhe Gjakovë), nga 400 ekonomi familjare që kanë qenë të parapara për intervistë, 12

prej tyre kanë refuzuar dhe këto ekonomi familjare që kanë refuzuar janë zëvendësuar

nga ekonomitë familjare rezerve.

Hulumtimi është realizuar përmes pyetësorit të anketës së fuqisë punëtore me disa

modifikime te vogla (Shiko në ankesë) që e zhvillon DSS, i cili ka qenë i shfrytëzuar

në 3 pjesë me shënime relevante sipas fushave që kamë përcaktuara nga qëllim i

punimit:

1. Pjesa për të dhëna bazike për ekonomin familjare (Identifikimi i ekonomisë

familjare , regjioni, qarku regjistrues, Komuna, vendbanimi;

2. Pjesa demografike (lidhja me kryefamiljarin e ekonomisë shtëpiake

gjinia, statusi martesor, mosha dhe statusi i qëndrimit;

3. Pjesa individuale, që është plotësuar nga të gjithë personat mbi moshën 15

vjeç e më lart në ditën referuese (Aktiviteti i punës në javën referente, statusi i

punësimit, karakteristikat e punës kryesore, statusi profesional, aktiviteti ekonomik,

numri i të punësuarve, profesioni, personat e papunë, etj).


160

Puna në terren ka përfshirë dy aktivitete kryesore: Anketimi dhe kontrolli gjatë

anketimit. Është e rëndësishme të theksohet se puna në terren ka filluar më

01/shtator/2012 dhe ka zgjatur 15 ditë. Kontrolli dhe monitorimi i punës në terren

është bërë me qëllim të verifikimi i cilësisë së të dhënave ku së paku 20 për qind e

ekonomi familjare, janë intervistuar dhe vizituar me qëllim të përcjelljes së

mbarëvajtjes së grumbullimit të të dhënave në terren. Përfshirja e të dhënave është

bërë në SPSS. Në këtë program është përgatitur një model i veçantë dhe mjaft i

përshtatshëm për sistemimin e të dhënave që janë grumbulluar nga pyetësorët.

Aplikacioni ka qenë dizajnuar në disa shtylla bazë të cilat mundësojnë përdorimin

shumë të lehtë të tij.

4.2. Metodologjia e realizimit të anketës

Metodologjia e punës për realizimin e këtij projekti dhe aktivitetet janë ndarë në tri

faza:

o Punët parapërgatitore,

o Puna në terren, dhe

o Puna kabinetike.

Punët parapërgatitore - Menjëherë pas qartësimit të qëllimit të hulumtimit, është

filluar me punë konkrete parapërgatitore që ishin të domosdoshme për realizimin e

këtij hulumtimi.

Në vazhdim janë dhënë aktivitetet paraprake të hulumtimit:

Sigurimi i materialit të nevojshëm,

Përcaktimi i mostrës,

Caktimi i detyrave të anketuesve, dhe

Trajnimi i anketuesve dhe testimi i tyre.


161

Sigurimi i materialit të nevojshëm - materialet ekzistuese siç janë: pyetësori dhe

manuali i intervistuesit kanë pasur bazë, pyetësorin e anketës së fuqisë punëtore, 2012

. Pyetësorët pastaj ju janë shpërndarë anketuesve të anketës mbi indikatorët e kryesor

të tregut të punës. Mostra ka qenë e përbërë prej 400 ekonomive familjare që janë

anketuar.

Ky numër i përgjigjet përafërsisht 0.1 % numrit të gjithëmbarshëm të ekonomive

familjare. Mostra ka përfshirë rreth 2360 individë, ndër ta kanë qenë 1647 persona të

moshës 15-64 vjeçare, të cilët janë anketuar mbi çështje të punësimit. Sa i përket

kornizës së mostrës, gjatë dizajnimit të mostrës është përdorur dizajni dy fazor i

stratifikuar i mostrës.

Në fazën e parë janë përzgjedhur 50 Qarqe Regjistruese (QR) nga korniza e mostrës

se Regjistrimit të popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave, 2011, pastaj në fazën

e dytë janë përzgjedhur nga 8 ekonomi familjare për QR. Përzgjedhja e ekonomive

familjare në QR është bëra sipas metodës së rastit.

Numri i përgjithshëm i ekonomive familjare për një QR ndryshon, varësisht se a

është QR në zonat rurale apo urbane, por mesatarisht numri i ekonomive familjare për

QR në zonat rurale dhe urbane sillet 67 ekonomi familjare, madhësia mesatare për QR

urbane sillet 103 ekonomi familjare për QR, ku nëse e krahasojmë me zonat rurale

është pothuajse dyfishi i QR në zonat rurale është mesatarisht 53 ekonomi familjare

për QR.

Sa i përket shpërndarjes së QR, këtë mund ta paraqesë përmes tabelës 14 e cila

paraqet shpërndarjen e QR-ve dhe ekonomitë familjare të përgjithshme nga regjistrimi

i vitit 2011 sipas regjionit, vendeve urbane dhe rurale.


162

Tabela 14.Shpërndarja e qarqeve regjistruese dhe ekonomive familjare sipas regjionit

dhe sipas zonave rurale dhe urbane

Regjioni Gjithsej Urbane Rurale

Nr.

QR

Nr. Ek.

Fam.

Gjithsej përqindja e ekonomive

familjare sipas regjionit

Nr. QR Nr. QR

Gjakova 5 335 10 % 2 3

Gjilani 7 469 14 % 4 3

Mitrovica 4 268 8 % 2 2

Peja 5 335 10 % 3 2

Prizreni 10 670 20 % 5 5

Prishtina 15 1,005 30 % 8 7

Ferizaj 4 268 8 % 2 2

Gjithsej 50 3,350 100 % 26 24

Siç shihet në tabelën mostra ka qenë e shtrirë 26 QR urbane dhe 24 QR rurale. Numri

më i madhe i QR është në Regjionin e Prishtinës me 15 QR apo e shprehur në

përqindje përfshin numri i ekonomive familjare është përfaqësuar me 30 për qind .


163

Numri me i madhe i ekonomive familjare është më i madhe në regjionin e Prishtinës

pasi që regjioni i Prishtinës është regjioni më i madh në krahasim me regjionet të tjera

në Kosovë. Madhësia e mostrës ka qenë e selektuar varësisht prej madhësisë së

regjionit, regjionet me të vogla kanë pasur numër më të vogël të QR, ku kjo mund të

vërehet edhe përmes tabelës 12. Kjo madhësi e mostrës është shumë e vogël për të

siguruar vlerësime të besueshme sipas regjionit.

Kjo do të mundësojë përcaktimin e nivelit të përafërt të saktësisë që mund të pritet për

vlerësimet në nivel regjional.


164

Tabela 15. Numri i QR-ve dhe ekonomive familjare në mostër sipas regjionit dhe

strateve për indikatorët kryesore të tregut të punës 2012

Regjioni Gjithsej Urbane Rurale

QR-të

në

mostër

Ekonomi

Familjare

në mostër

QR-të

në

mostër

Ekonomitë

familjare në

mostër

QR-të

në

mostër

Ekonomitë

Familjare në

mostër

Gjakova 5 40 2 16 3 24

Gjilani 7 56 4 32 3 24

Mitrovica 4 32 2 16 2 16

Peja 5 40 3 24 2 16

Prizreni 10 80 5 40 5 40

Prishtina 15 120 8 64 7 56

Ferizaj 4 32 2 16 2 16

Gjithsej 50 400 26 208 24 192


165

Sa i përket madhësisë dhe alokimit të mostrës, për këtë anketë janë selektuar gjithsej

50 QR, të alokuara në strata proporcionalisht me numrin e ekonomive familjare. Në

kuadër të çdo QR-je në mostër janë përzgjedhur 8 ekonomi familjare, për mostrën

totale është e përbërë prej 400 ekonomive familjare.

Siç shihet nga tabela 15 po ashtu edhe numri i ekonomive familjare është më i madh

në regjionin e Prishtinës me 120 ekonomi familjare. Nga tabela numër 8 shihet se nga

400 ekonomi familjare të selektuara për intervistë, 208 kanë qenë në zonat urbane dhe

192 në zonat rurale. Në fazën e parë të mostrimit, QR-të në çdo strate janë selektuar

sistematikisht me probabilitet të barabartë.

Numri i QR-ve të selektuara në çdo strate bazohet në alokimin e mostrës të paraqitur

në tabelën. Në fazën e dytë të mostrimit janë selektuar sistematikisht 8 ekonomi

familjare me probabilitet të barabartë brenda çdo QR, nga lista e ekonomive familjare

të regjistruara në regjistrimin e popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave të vitit

2011.

Në mënyrë që vlerësimet e nxjerra nga mostra e anketës jenë përfaqësuese për

popullsinë, është e domosdoshme të shumëzohen të dhënat me peshën e mostrimit.

Përdorimin e procedurave të peshimit për anketat e tyre me ekonomi familjare. Pesha

bazike për çdo ekonomi familjare në mostër do të ishte në përpjesëtim të zhdrejtë me

probabilitetin e selektimit (e kalkuluar duke shumëzuar probabilitetit në çdo fazë të

mostrimit). Pesha e ekonomisë familjare do t’i bashkëngjitet të dhënave të ekonomisë

familjare në mostër në dosjet e të dhënave.


166

Probabilitetit e selektimit janë të bazuara në dizajnin dy fazor të stratifikuar të

mostrës. Duke u nisur nga përshkrimi i procedurave të mostrimit për të selektuar QR-

të në mostër, probabilitetit aktual të selektimit të ekonomive familjare në çdo QR

mund të paraqiten si mëposhtëm:

,Mm

Nn = p

hi

hi

h

hhi ×

phi = probabiliteti i selektimit për ekonomitë familjare në QR i në mostër në stratën nh = numri i QR-ve në mostër të selektuara në stratën h për anketë Nh = numri i përgjithshëm i QR-ve në kornizën e mostrimit për stratën h mhi = 8 = numri i ekonomive familjare të selektuara në QR i në mostër në stratën h Mhi = numri i përgjithshëm i ekonomive familjare në kornizë për QR i në mostër në stratën h

Pesha bazike e mostrimit është në përpjesëtim të zhdrejtë me probabilitetin e

selektimit. Bazuar në formulën e mëparshme për probabilitetin, pesha janë kalkuluar

si më poshtë:

,mM

nN = W

hi

hi

h

hhi ×

Whi = pesha bazike për ekonomitë familjare në QR i në stratën h Nga këtu mund të shihet se peshat do të dallojnë sipas QR varësisht nga numri i

përgjithshëm i ekonomive familjare në kornizë për QR. Duke pasur parasysh

variabilitetin në numrin e ekonomive familjare për QR, kjo do te rezultojë me

variabilitet të konsiderueshëm në peshat.


167

Duke u bazuar në diskutimet me stafin e ekspertet e mostrimit, duket se aktualisht

peshat nuk kalkulohen me këtë formulë por supozohet që mostra është e vetëpeshuar

brenda stratës. Në rastin e vlerësimit mukor të bazuara në një nënmostër të 50 QR-ve,

të vitit 2012, pesha përkatëse mund të definohet si mëposhtëm:

,mM

nN = W

hi

hi

qh

hqhi ×

ku Wqhi = pesha bazike për ekonomitë familjare në QR i në stratën h për muajin shtator q nqh = numri i QR-ve në mostër për muajin shtator q Vlerat për nqh do të varen nga shpërndarja aktuale e QR-ve në dosjen e të dhënave për

shpërndarjen e 50 QR-ve dhe ekonomive familjare përkatëse për anketën e treguesve

kryesor të tregut të punës, shtator 2012. Nga këtu mund të shihet se peshat do të

dallojnë sipas QR, varësisht nga numri i përgjithshëm i ekonomive familjare në

kornizë për QR. Duke pasur parasysh variabilitetin në numrin e ekonomive familjare

për QR, të paraqitur në tabelën 8, kjo do të rezultojë me variabilitet të konsiderueshëm

në peshat. Është po ashtu e rëndësishme të përshtaten peshat bazike për ekonomitë

familjare duke marrë parasysh edhe refuzimet në çdo QR në mostër. Pasi peshat do të

kalkulohen në nivel të QR, do të ishte e favorshme përshtatja e peshave në këtë nivel.

Pesha finale (W'hi) për ekonomitë familjare në mostër në QR i në straten h është

llogaritur si më poshtë:

,mm W = W

hi

hihihi

"'' ×


168

ku:

m'hi = numri i përgjithshëm i ekonomive familjare të banuara, të selektuara në QR i në stratën h m"hi = numri i ekonomive familjare të intervistuara komplet në QR i në stratën h

Sa i përket gjetjeve dhe rekomandimeve, rekomandohet që probabilitetit aktuale dhe

peshat të kalkulohen duke u bazuar në formulat që janë paraqitur në këtë raport në

mënyrë që të fitojmë vlerësime të paanshme. Nëse QR-të në mostër do të

selektoheshin me peshat do të kalkuloheshin si më poshtë:

nM

mM

MnM = W

h

h

hi

hi

hih

hhi 8×

=××

Këtu mund të shihet se pasi faza e dytë e kornizës së mostrës bazohet në listën e

ekonomive familjare nga regjistrimi i vitit 2011 për çdo QR në mostër, peshat do të

ishin të njëjta për të gjitha ekonomitë familjare në një strate; do të thotë mostra do të

ishte e vetë peshuar brenda çdo strate. Probabiliteti në fazën e dytë në të vërtetë do të

bazohet në numrin e ekonomive familjare nga lista e azhurnuar e QR-ve, kështu që

peshat mund të dallojnë lehtësisht sipas QR në mostër brenda një strate. Në anën

tjetër, peshat e tanishme mund të jenë mjaft të ndryshueshme pasi pesha ndryshon

sipas madhësisë së QR.

4.3. Rezultatet e anketës mbi indikatorët kryesore të tregut të punës

Anketa është zhvilluar në popullsinë rezidente, përkatësisht të ekonomit familjare.

Përzgjedhja e ekonomive familjare është bërë përmes metodës së rastit ndërsa

intervistat me ekonomitë familjare është zhvilluar drejtpërdrejt (faca to face).

Pyetësori individual është plotësuar nga të gjithë personat mbi moshën 15 vjeç, pra të

gjithë anëtarët e ekonomisë familjare që janë mbi 15 vjeçar. Për nxjerrjen e variacionit

dhe vlerësimin e saktësi së shkallës së papunësisë dhe punësimit është përdorur

programi softuerik SPSS për anketën mbi treguesit kryesore të tregut të punës.


169

Intervali i besueshmërisë së të dhënave për shkallen e papunësisë për personat 15-64

vjeç sipas anketës mbi indikatorët kryesor të tregut të punës, shtator 2012, sillet rreth

95 për qind, ndërsa shkalla e gabimit sillet rreth 5.17. Programi softuerik SPSS është

përdorur për nxjerrjen gabimin standard dhe masat e tjera të saktësi për vlerësimet e

shkallës së papunësisë dhe punësimit në nivel të vendit duke përdorur të dhënat e

anketës mbi indikatorët kryesor të tregut të punës, shtator 2012 (Bellaqa, 2012).

Niveli i konfidencës te shkalla e papunësisë sillet ndërmjet 37 për qind (niveli më i

ulët) dhe 52 për qind (nivel më i lartë). Niveli i konfidencës së shkallës së punësimit

sillet ndërmjet 25.3 për qind (niveli më i ulët) dhe 28.5 për qind (niveli më i lartë.

Përzgjedhja e ekonomive familjare është bërë përmes metodës së rastit ndërsa

intervistat me ekonomitë familjare është zhvilluar drejtpërdrejt ( faca to face).

Pyetësori individual është plotësuar nga të gjithë personat mbi moshën 15 vjeç, pra të

gjithë anëtarët e ekonomisë familjare që janë mbi 15 vjeçare. Sipas rezultateve të dala

nga grupmosha 15 – 64 vjeç, fuqi aktive janë 46 për qind dhe fuqi joaktive 54 për

qind, në kuadër të fuqisë aktive të punësuar janë 27.6 për qind, ndërsa të papunësuar

janë 45.3 për qind. Në bazë të rezultateve vërehet se çështja e punësimit në Kosovë

paraqet një sfidë me karakter sociale. Në baze te dhënave rezulton se ekziston një

dispropocion i theksuar i punësimit ndërmjet meshkujve dhe femrave si dhe ndërmjet

grupmoshave, pra ekziston një papunësi e larte te femrat si dhe te grupmosha 15-24

vjeç. Krijimi i vendeve të punës është kruciale për Qeverinë respektivisht MPMS, pra

duhet te ndërmerr masa aktive ne nivel te duhur për përmirësimin e shkalles se

punësimit. Krijimi i vendeve te punës do të kontribuoj në përmirësimin e mirëqenies

sociale te popullatës si dhe me ketë rast vie deri te zbutje papunësisë si dhe varfërisë

ekstreme, me ketë rast do te përmirësohet kohezioni social me te cilën ballafaqohet

Kosova.


170

4.3.1. Punësimi sipas veprimtarive ekonomike

Sa i përket punësimit sipas veprimtarive ekonomike, sipas rezultateve të dala nga

anketimi del se sektori i cili ka më shumë të punësuar, është sektori i tregtisë me 17.2

për qind, sektori i arsimit me 13.6 për qind, në administratë publike 9.9 për qind,

sektori i prodhimit 9.9 për qind, ndërtimtaria 7.6 për qind, shëndetësia 7.1 për qind,

bujqësia 6.1 për qind, transporti 5.4 për qind, ndërsa veprimtaritë të tjera në punësim

marrin pjesë me një përqindje me të vogël (me detalisht shiko figurën 42. në aneks).

Duhet të ceket se aktivitetet e anketës në terren janë realizuar në shtator, andaj të

sektori i bujqësisë ka kaluar më shumë në pasivitet. Mendoj se punësimi në sektorin e

bujqësisë duhet të jetë më i madhe, por këtu janë shfaqur efektet sezonale. Po, ashtu

edhe në sektorin e ndërtimtarisë ka më shume të punësuar, por periudha kur është bërë

grumbullimi i të dhënave, edhe sektori i ndërtimtarisë deri diku ka kaluar në pasivitet.

Në baë të rezultateve, vërehet se dominojnë në punësim tregtia, administratë publike

dhe prodhimi ndërsa veprimtaritë të tjera në punësim marrin pjesë me një përqindje

me të vogël.

4.3.2. Punësimi sipas grupmoshës

Në bazë të rezultateve të dala vërehet se femrat si dhe grup moshat e reja prin në

papunësi, ne bazë rezultateve ka dallime te theksuar te papunësia si për nga gjinia

ashtu edhe për nga grup moshat.


171

Punësimi më i lartë është të grup mosha 25 – 54 vjeç, ku shkalla e punësimit sillet

34.3 për qind, te meshkujt shkalla e punësimit sillet 50.6 për qind ndërsa të femrat

18.9 për qind. Punësimi të grupmosha 55-64 vjeç, shkalla e punësimit te kjo

grupmoshe sillet 28.2 për qind, ndërsa sa i përket punësimit në këtë grup moshe

përqindja e punësimit të femrat 10.57 për qind ndërsa te meshkujt përqindja e

punësimit sillet 48.9 për qind. Grupmosha 15-27 vjeç, ndërsa shkalla e punësimit

është edhe me e ulëte te mosha mbi 65 vjeç. Vërehet se në punësim prin grupmosha

25-54 me 34 për qind, ndërsa më se paku grup mosha 15-24 vjeç me 7 për qind (me

detalisht shiko figurën 45 në aneks).

4.3.3. Punësimi sipas profesionit

Sa i përket punësimit sipas profesionit, është përdorur klasifikimi ndërkombëtar i

profesioneve ISCO-88.

Në bazë rezultateve vërehet se personat që janë më shumë të punësuar janë me

profesioni: profesionist, me rreth 19.9 për qind, pastaj shërbyes dhe shitës me rrethe

21.3 për qind, profesioni zejtaret dhe zanatçi marrin pjesë në punësim me 12.7 për

qind, profesion elementar 9.8 për qind, me profesionin teknik përqindja e të

punësuarve sillet 9.1 për qind, menaxheret me 8.2 për qind ndërsa profesionet të tjera

marrin pjesë me një përqindje më të vogël (me detalishtë shiko figurën 46 në aneks)

. Një ndër profesionet më të përhapura janë shërbyes dhe shitës, pastaj profesionist,

pastaj zejtaret dhe zanatçi, ndërsa numri me i vogëli i të punësuarave është me profesioni

operator të makinave.


172

4.3.4. Punësimi sipas statusit

Në bazë të rezultateve të dala vërehet se sipas statusit të punësimit del se përqindja

me e madhe janë të punësuar apo 68.3 për qind, pastaj të vetëpunësuar me 0 punëtor

me 14.4 për qind, të vetëpunësuar me 1 e me shumë punëtore 9.4 për qind si dhe

përqindja tjetër e punësimit më e vogël është te punësimi familjare me 8.1 për qind.

(me detalisht shiko figurën 47 në aneks).

4.3.5. Papunësia sipas grup moshës

Sipas rezultanteve të dala shkalla e papunësisë është ende mjaftë e lartë, ku papunësia

te personat e moshës nga 15-64 vjeç sillet 45.3 për qind. Shkalla e papunësisë më e

theksuar është te femrat, ku shkalla e papunësisë sillet 57.3 për qind ndërsa te

meshkujt 39.8 për qind.

Papunësia te grup masha 25-54 sillet 41.8 për qind, papunësia e femrave te kjo

grupmoshë sillet 53.2 për qind ndërsa te meshkujt shkalla e papunësisë te kjo

grupmoshë sillet 36.1 për qind. Shkalla e papunësisë me e theksuar sipas rezultateve

te dala prapë vërehet se grupmosha 15-24 vjeç, ku shkalla e papunësisë është 73.1

për qind, të kjo grupmoshe femrat në shkalle te papunësisë është 81.9 për qind,ndërsa

papunësia te meshkujt te kjo grup moshë sillet rrethe 68.8 për qind. Në bazë të

rezultateve vërehet se grup mosha e re 15-24 vjeç prin me shkallë më të larte të

papunësisë me 73.1 për qind, ndërsa shkallën më të ulët të papunësisë e ka grupmosha

55-64 vjeç me 25.7 për qind (me detalisht shiko figurën 48 në aneks). Në bazë të

rezultateve të dala vërehet se ekziston një përqindje shumë e lartë e popullsisë së

moshës së punësimit që është e pa punë si dhe shumica e të papunësuarave nuk janë

duke kërkuar punë, pra janë në fuqi joaktive. Shkalla e


173

papunësisë së të rinjve, përkatësisht moshës 15-24 vjeç, sillet 73.1 për qind gjëqë kjo

është mjaft shqetësuese.

4.3.6. Metodat e kërkimit për punë

Në bazë të rezultateve te anketës së indikatorëve të tregut të punës del se, 32 për qind

e personave kërkojnë punë përmes zyrave publike për punësim, pastaj personat

kërkojnë punë prej punëdhënëseve drejtpërdrejt, apo 16.8 për qind, pastaj prej

shpalljeve 15.4 për qind, ndërsa mënyrat te tjera marrin pjesë me një përqindje me te

vogël (me detalisht shiko figurën 47 në aneks).

4.4. Përfundime

Kosova ende ballafaqohet me një shkallë të lartë të papunësisë dhe me një shkallë të

ultë të punësimit si dhe me nje shkallë të lartë të informalitetit sidomos në sektorin e

bujqësisë, ndërtimtarisë dhe hotelerisë. Pastaj në baze rezultateve të dalura të të

dhënave të anketës mbi indikatorët kryesor të tregut të punës rezulton se ekziston një

dispropocion i theksuar i punësimit ndërmjet meshkujve dhe femrave si dhe ndërmjet

grupmoshave, pra ekziston një papunësi mjaftë e larte te femrat si dhe te grupmosha e

reja.


174

Kapitulli V

Menaxhimi i informatave statistikore në tregun e punës në

Kosovë

Hyrje

Menaxhimi i një sistemi informativ të tregut të punës në nivel të duhur do të krijojë,

analizojë dhe shpërndajë rregullisht informata statistikore të tregut të punës, nxirren

nga shërbimi i punësimit dhe vlerësimet e trendëve të tregut të punës për të përcaktuar

mungesat e shkathtësive dhe kërkesat. Politikat efektive të punësimit nuk mund të

zhvillohen pa informata të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse për indikatorët e tregut

të punës (Bellaqa, 2012). Qeverisja e politikave të tregut të punës është ndërlidhur me

mënyrën e menaxhimit të informativ statistikor duke u bazuar në trendët e ekonomisë

së tregut ku do të ofrojë të dhëna të nevojshme për monitorimin dhe vlerësimin e

indikatorëve të tregut të punës. Për këtë qëllim, mungesat e të dhënave, nga burimet

primare dhe nevojat për të ngritur kapacitet për analiza të të dhënave duhet të

vlerësohet dhe duhet të ofrohet mbështetje adekuate për të përmirësuar mbledhjen e

këtyre të dhënave primare si dhe analizën e kapacitetit të tregut të punës për të

ndihmuar në krijimin e sistemit të informatave të tregut të punës, që do të ofrojë

informata më të përditësuara, më të besueshme dhe informata më gjithëpërfshirëse për

aspekte të ndryshme të tregut të punës. Kjo do të mund të përmirësonte funksionimin

e tregut të punës si dhe të kontribuojë drejt zbatimit dhe riformulimit të politikave

dhe programeve të punësimit. Informatat mbi tregun e punës për sistemin e

informatave të tregut të punës për Kosovën, të organizohen në kuadër të kornizës së

ofertës dhe kërkesës së punës, si mënyra më logjike që do t’i lejonte shfrytëzuesit e

sistemit të kuptojnë dinamikën e tregut të punës përmes ndërveprimit në mes të këtyre


175

dy forcave. Sistemi i informatave të tregut të punës, deri në një masë, do të

identifikojë lëvizjet e tregut të punës siç janë hyrja dhe dalja nga tregu i punës, hyrja

dhe dalja nga punësimi, duke filluar nga pozicioni bazë i fuqisë punëtore dhe

punësimit në një kohë të caktuar. Në këtë mënyrë, ueb-faqja duhet të organizohet në

katër modeleve:

1. Oferta e punës,

2. Kërkesa e punës,

3. Mospërputhjet në mes të ofertës dhe kërkesës së punës, si dhe

4. Funksionimi i tregut të punës.

Këtyre moduleve iu paraprin faqja kryesore dhe një faqe hyrëse për ta bërë të njohur

sistemin për shfrytëzuesit. Secili nënseksion i secilit modul i lejon shfrytëzuesit që të

ketë qasje në të dhënat përkatëse, të cilat janë mbledhur, përpunuar dhe janë paraqitur

në tabela nga sistemi i informatave të tregut të punës dhe do të përfshijnë linçe nga

ueb-faqe të tjera për informata dhe të dhëna shtesë, aty ku kërkohet. Këto përshkrime

përfaqësojnë fazat finale të themelimit të një ueb-faqeje, siç janë: funksionaliteti,

marrëdhëniet e bazës së të dhënave, ndërfunksionimi dhe siguria e të dhënave.

5.1. Prioritetet për tregun e punës dhe perspektiva makroekonomike

Politika sociale ka rëndësi të madhe për implementimin e konceptit të zhvillimit

socio-ekonomik të shtetit dhe të ruajtjes së stabilitetit makroekonomik në kushtet e

tranzicionit. Kujdesi social duhet të jetë zakonisht i lartë për popullatën e cila është e

papunë si dhe popullatën e cila jeton në varfëri ekstreme apo të përgjithshme. Për

implementimin e politikës, për zbutjen e papunësisë si dhe varfërisë, duhet të

ndërmerren disa aktivitetet ku ndër to mund ti paraqesim në vijim:


176

• Politika sociale duhet të ketë karakter me aktiv me qëllim të krijoj parakushte

dhe kushteve për punësim,

• Ngritja e kapaciteteve profesionale të fuqisë punëtore në nivel të trendëve të

ekonomisë së tregut,

• Zhvillimi i politikave makroekonomike dhe implementimi i legjislacionit të

punës në nivel të duhur,

• Krijimi i mjedisit të favorshëm për zhvillimin e ndërmarrjet e vogla dhe të

mesme,

• Promovimi i punësimit,

• Zhvillimi i politikës fiskale në favor të prodhimeve vendore,

• Ofrimi i trajnimeve shtesë për fuqinë punëtore, në bazë të kërkesave të tregut,

• Rivitalizimi i programeve eksportuese,

• Zhvillimi i zonave malore,

• Krijimi i fondi kombëtar për nxitjen e punësimit,

• Krijimi i një ambienti motivues për zhvillimin e bizneseve, etj.


177

5.1.1. Zgjedhjet strategjike për zbutjen e papunësisë në Kosovë

Një rol të rëndësishëm, lidhur me zhvillimin e strategjive lidhur me përmirsimin e

trendëve të tregut të punës, krijimin e kornizës ligjore, trajnimin e fuqisë punëtore,

promovimin e shërbimeve të punësimit, etj., duhet ta ketë MPMS.

Një ndër zgjedhjet kryesore strategjike që Qeveria e Republikës së Kosovës, mund të

potencojmë si në vijim:

• Stimulimi i ekonomive familjare, posaçërisht bizneseve bujqësor si dhe

përkrahja e ekonomive të vogla,

• Krijimi i lehtësirave doganore për agroinpute,

• Ngritja e aftësive profesionale sipas nevojave te ekonomisë së tregut,

• Identifikimi tregut te punës,

• Krijimi i vende te reja te punës, stabilitet ekonomik si dhe politik i vendit,

• Zhvillimi i pilot programve për punësim te përkohshëm brenda dhe jashtë

vendit,

• Aktivizimi i kapaciteteve prodhuese të cilat ndihmojnë zhvillimin

ekonomik te vendit, ndihmojnë procesin e punësimit, zvogëlon numrin e popullsisë së

varfërve e me këtë zvogëlojnë edhe numrin e familjeve apo personave që përfitojnë

nga asistenca sociale,

• Mbështetja dhe zhvillimi i Institucioneve mikrofinanciare në zonat rurale,

e me fokus të veçantë të shtresat e varfra.


178

5.1.2. Prioritetet për përmirësimin e trendëve të tregut të punës në

Kosovë

Politikat e MPMS duhet të jenë të qarta në aspektin e përmirësimit të indikatorëve të

tregut të punës, pra duhet të ketë një formulim më të qartë të objektivave afat shkurta

dhe afat mesme që do te luan një rol të rëndësishëm në përmirësimin e trendëve të

politikave të tregut të punës në Kosove.

Në vijim do të paraqesim një ndër prioritetet që do të ndërmerren në formulimin e

politikave të tregut të punës.

Rritja e shkallës së punësimit dhe zvogëlimi i shkallës së papunësisë si dhe

përmirësimi i trajnimeve profesionale për personat që hyjnë në fuqi punëtore sipas

kërkesës së ekonomisë së tregut ,

Themelimi i një sistemi të qëndrueshëm të Informatave të tregut të punës, i

cili do të kontribuojë në krijimin e politikave dhe strategjive efikase për përmirësimin

e trendëve të tregut të punës ,

Zgjerimi i kapaciteteve te trajnimeve profesionale për punëkërkuesit sipas

nevojave,

Përmirësimi i infrastrukturës ligjore dhe implementimit të ligjeve që

garantojnë kushtet për ambient të sigurt dhe të shëndoshë në punë,

Rritja e gamës së programeve aktive të tregut të punës dhe punësimi i

punëkërkuesve të regjistruar në zyrat komunale për punësim,

Harmonizimi i legjislacionit të fushës së punësimit me atë të BE-së,

Hartimi dhe implementimi i planit të trajnimit për ngritjen e kapaciteteve

të burimeve njerëzore të MPMS-së,


179

Standardizimi i sistemit të komunikimit dhe menaxhimit të të dhënave që

t'i sigurojë Ministrisë zhvillimin e politikave të punësimit,

Zhvillimi i negociatave dhe hartimi i marrëveshjeve të bashkëpunimit me

shtetet e rajonit, me vendet e BE-së dhe jashtë saj, për punësimin sezonal,etj.

5.1.3. Perspektiva makroekonomike në zbutjen e papunësisë

Papunësia është ndër problemet themelor të shoqërisë kosovare, papunësia është më e

theksuar sidomos tek femrat, ku shkalla e papunësisë sipas rezultateve të AFP 2009

sillet 56.4 për qind, po ashtu papunësia është e theksuar edhe tek rinia, përkatësisht te

grupmosha 15-24 vjeç, ku përqindja e personave të papunësuar në këtë grup moshë

sillet 73 për qind .

Për zvogëlimin e papunësisë është e nevojshme krijimi i vendeve të reja të punës, në

qoftë se analizojmë trendët e tregut të punës në Kosovë në treg të punës për çdo vit

hyjnë mbi 25.000 persona sipas vlerësimeve, ndërsa e kalojnë kufirin e moshës së

punës apo dalin nga fuqia punëtore mbi 8000 persona.

Nëse e analizojmë këtë për shtatë vite duhet të krijohen mbi 175.000 vende të reja

pune vetëm për personat që hyjnë në fuqi punëtore. Përveç krijimit të këtyre vendeve

të punës duhet të merret parasysh edhe popullsia momentale, e cila është e

papunësuar. Personat që arrijnë moshën për pension, për shtatë vite do te sillet mbi

56.000, pra numri i personave që do të dala nga fuqia punëtore do të jetë shumë më i

vogël që pensionohen në krahasim me personat që hyjnë në treg të punës.


180

5.1.4. Orientimi i mbështetjes së sektorëve të tregut të punës

Sektorët ekonomikë të cilët do të kontribuojnë më së shumti në zbutjen e papunësisë

dhe varfërisë në Kosovë janë: Sektori i Bujqësisë, energjisë, ndërtimtarisë,

shërbimeve dhe ai i minierave. Prioritet duhet t’i jepet zbutjes së papunësisë afatgjate,

zbutjen e papunësisë së femrave si dhe zbutjen e papunësisë tek grupmoshat e reja,

përkatësisht grupmoshës 15-24 vjeç.

Veprimet strategjike që duhet ndërmarrë për zbutjen e papunësisë janë si në vijim:

Ndërmarrja e masave aktive dhe preventive për të papunësuarit, ngritja e kapacitetit

të njohurive në përputhshmëri me nevojat e tregut, krijimi i vendeve të reja te punës si

dhe përmirësimi i bilancit gjinor në punësim.

Masat dhe veprimet e zhvilluara brenda duhet t’i adresohen direktivave specifike të

Strategjisë së Bashkimit Evropian të Punësimit.

5.2. Implementimi i një sistemi të ri të informatave të tregut të punës

në mjedisin kosovar esencial të fuqisë punëtore

Sa i përket sistemit informativ të tregut të punës, Kosova duhet të aplikoj një sistem

informativ të tregut të punës për mbledhjen e informatave mbi tregun e punës për

brenda kornizës së ofertës dhe kërkesës së punës që synon të përcjelle dinamikën e

tregut të punës në nivel adekuat.

Krijimi dhe formulimi i planeve, strategjive, politikave dhe veprimeve për të

adresuar çështjet kryesore të punësimit është i hendikepuar nga mungesa e të dhënave

gjithëpërfshirëse dhe të besueshme rreth fuqisë së punës në vend dhe situatës së

punësimit, të dhëna këto që nevojiten për të shërbyer si bazë për formulimet e

lartcekura. Sistemi i tillë do të bënte së bashku të dhënat dhe informatat e shpërndara

gjithandej që kanë të bëjnë me të gjitha aspektet e ofertës dhe kërkesës së punës, duke

përfshirë edhe mospërputhjet mes tyre, e po ashtu edhe funksionimin e tregut të


181

punës, që të gjitha në një vend të vetëm që do të shfrytëzoheshin nga institucionet

vendimmarrëse. Një sistem informativ i tregut të punës po ashtu mund të identifikonte

të dhëna shtesë që do të duhej të ofrohen nga prodhuesit kryesor i statisistikave siç

është ASK-ja.

Një ndër hapat që duhen të ndërmerren, për një sistem të informatave të tregut të

punës duhet të ndërmerren dhe mund t’i paraqesim në vijim:

• Ndërtuar dhe mirëmbajtur sistemin e informatave të tregut të punesë, për të

prodhuar informatat të besueshme dhe relevante,

• Ofrimi i informatave mbi tregun e punës në një mënyrë të lehtë për

shfrytëzuesin, për të përmirësuar efikasitetin e tregut të punës,

• Bashkëpunimi në nivel të duhur mes ministrive dhe agjencive qeveritare, si

dhe bashkëpunimi me sektorin privat,

• Ofrimi i analizave të tregut të punës për të interpretuar Informatat mbi tregun

e punës, dhe

• Organizimi i Informatave të tregut të punës sipas fuqisë punëtore sipas

kërkesës së punësimit, sipas profesionit dhe sipas arsimimit.

Duhet të theksohet se një sistem i informatave të tregut të punës duhet të mbërthejë

natyrën dinamike të një tregu funksional të punës, në të cilin veprojnë një mori

akterësh. Sa i përket ofertës së punës, të rinjtë i përfundojnë studimet dhe hyjnë në

tregun e punës në kërkim të vendeve të punës, përderisa të tjerët që kanë qenë pjesë e

tregut të punës që largohen për shkak të pensionimit apo për arsye të tjera.

Sa i përket kërkesës së punës, vendet ekzistuese të punës shuhen si pasojë e dështimit

të biznesit apo riorganizimit të brendshëm në ndërmarrje përderisa në të njëjtën kohë

krijohen vende të reja të punës si rezultat i themelimit të ndërmarrjeve të reja apo e


182

zgjerimit të atyre ekzistuese, ndërsa vendet ekzistuese të punës plotësohen pasi të

largohen ata që kanë qenë në detyre. Do të ishte ideale sikur një sistem i informatave

të tregut të punës të ofrojë të gjitha të dhënat mbi të gjitha lëvizjet e përmendura, siç

pasqyrohen në funksionimin e tregut të punës, jo vetëm të dhëna dhe informata

aktuale që paraqesin situatën e fuqisë punëtore dhe punësimit vetëm për një kohë të

caktuar, siç janë të dhënat që dalin nga projekti i regjistrimit të, popullsisë, ekonomive

familjare dhe banesave nga AFP, që zhvillohet në DSS, këto të dhëna duhet të

ofrohen gjatë vitit si dhe në aspekt tre mujor.

Megjithatë, duhet të pranohet se mbledhja e statistikave mbi indikatorët e tregut të

punës në disa vende është aq e zhvilluar sa që komponentët si kërkesa e punës mund

të zbërthehet në mënyrë shumë më detaje. Përfituesit e sistemit të informatave të

tregut të punës janë planifikuesit dhe hartuesit e politikave qeveritare, respektivisht

MPMS që është ngarkuar me përgjegjësi për çështjet e punësimit me të cilat përballet

vendi, si dhe përdoruesit e tjerë të informatave të tregut të punës.

Këtu do të përfshihen ata që janë përgjegjës për arsimimin formal dhe joformal dhe

për sistemet e trajnimit në nivel vendor që kanë nevojë për informata të tregut të

punës, në mënyrë që të jenë në gjendje për t'iu përgjigjur nevojës për të pajisur fuqinë

potenciale punëtore dhe të papunët me kualifikimet që punëdhënësit i kërkojnë për të

plotësuar kërkesat e tyre të punës. Rezulton se punëdhënësit në sektorin publik dhe

privat gjithashtu kanë nevojë për informata mbi tregun e punës në mënyrë që të dinë

se me çfarë arsimimi dhe trajnimi po pajisen kosovarët e rinj për t’i plotësuar nevojat

e kërkesës së tyre të punës. Po, ashtu të përfshirë në këtë proces kalimtar të atyre që

largohen nga shkollat në tregun e punës, edhe këshilluesve të karrierës iu nevojiten

informata mbi tregun e punës për t’u ofruar këshilla studentëve dhe të papunëve për

zgjedhjen e profesionit për të cilin ka kërkesë.

Së fundi, janë edhe punëkërkuesit, ata që nuk janë të kënaqur me punësimin e tyre, si

dhe të papunët, e po ashtu edhe grupmoshat e reja që ende janë në studime që do t’i


183

bashkohen kontingjentit të fuqisë punëtore në të ardhmen, që parashihen si përfitues

direkt të një Sistemi të informativ mbi tregun e punës në Kosovë. Momentalisht në

Kosovë nuk ekziston ndonjë burim i informatave të tregut të punës i cili në mënyrë

gjithëpërfshirëse mbulon ofertën e punës, respektivisht fuqinë punëtore apo kërkesën

e punës punësimin dhe vendet e lira të punës, të dhëna dhe informata të nevojshme që

do të shërbenin si bazë për një sistem informativ të tregut të punës.

Informata të tilla mbi tregun e punës merren nga regjistrimi i popullsisë apo nga një

anketë e tregut të punës. Duke shfrytëzuar kornizën e re për mostra të regjistrimit të

popullsisë të vitit 2011, kjo kornizë do të jetë e rëndësishme për AFP dhe do të

kontribuojë në ngritjen e cilësisë së të dhënave të AFP.

Tregu i punës në Kosovë karakterizohet me një shkallë shumë të lartë të papunësisë

duke përfshirë edhe punëkërkuesit e dekurajuar si pasojë e një numri të madh të

punëkërkuesve dhe një numri të vogël të vendeve të lira të punës, të dhëna

gjithëpërfshirëse dhe të besueshme mbi nivelet dhe karakteristikat e papunësisë janë

esenciale për një informimi të tregut të punës.

Përzgjedhja e mostre se AFP, në kornizën e dalë nga regjistrimi i popullsisë së vitit

2011, si dhe zhvillimi i anketë në baza tre mujore do të ndikojë në ofrimin e të

dhënave të freskëta për indikatorët e tregut të punës në Kosovë, për arsye se shtrirja e

mostrës në kornize të re do të jetë më gjithëpërfshirëse. Zhvillimi i AFP në baza tre

mujore do të ndikoj në zënien e të gjitha punësimeve sipas sektorëve, e jo të ndodh si

më parë zhvillimi i AFP-së, është bërë vetëm në muajin shtator, ku shume aktiviteteve

kanë pushuar si sektori i bujqësisë, sektori i ndërtimtarisë, etj.

5.3. Modeli evropian dhe amerikan i tregut të punës

Politikat e tregut të punës në të gjithë botën kanë zhvilluar apo përdorur modelin të

është quajtur japonez, modelin evropian si dhe modelin amerikan, disa shtete përdorin

njërin nga këto modele apo në formë të kombinuar. Qëllimi i paraqitjes së modeleve


184

të lartë cekur lidhur me politikat e tregut të punës, është thjesht për të paraqitur

mënyrën e funksionimit të këtyre modeleve si dhe në fund pas analizimit të këtyre

modeleve, të propozoj se cili model është më i përshtatshme për politikat e tregut të

punës në Kosovë.

Modeli evropian, pranon ligjet e tregut dhe ekzistenca e papunësinë si një kusht i

domosdoshëm i përkohshëm për të lehtësuar dhe maksimizuar ndarjen e punës.

Ndërhyrja e qeverisë për të mbështetur ndërmarrjet më vështirësitë e pritura të

kufizuara dhe roli i qeverisë është kryesisht për mbështetjen e të papunëve me

mirëmbajtjen e të ardhurave dhe skemat e trajnimit në mënyrë që për të lehtësuar

kërkimit për punë. Modeli evropian është i bazuar në pranimin se në treg ekzistojnë

divergjenca në sektorin publik dhe privat, veçanërisht në fusha të tilla si mallra publik

të jashtme, dhe asimetritë e informacionit. Qeveritë ndërmjetëson për të korrigjuar

këto dështime të tregut dhe për të zbutur humbjet në afate më të shkurtër të

mundshme, në aspektin social dhe ekonomik.

Objektivi kryesor i politikave të tregut të punës është që të zvogëlojë ngurtësinë e

papunësisë, si dhe të favorizojë përputhjen në mes të ofertës dhe kërkesës së punës.

Përgjegjësia qëndron me ministritë përgjegjëse të punës sociale dhe mbrojtjes,

megjithatë, qeveritë mund të mbështesë drejtpërdrejt ndërmarrjet në baza të

përkohshme, qoftë i përshtatshëm për interesit publikun për shembull në kohën e

krizës apo për qëllime të zhvillimit rajonal. Kjo është një ndërmjetësim, publik

drejtuar interesit në tregun e punës stil të menaxhimit.

Modeli amerikan fokusohet në anën e kërkesës së tregut të punës, që ka ndërhyrje të

kufizuar te qeveris në një masë të madhe. Objektivi kryesor është të maksimizuar

kontributin në rritjen e punësimit. Përpjekjet për të maksimizuar lëvizjen e punëtorëve

dhe minimizuar ngurtësisë se tregut të punës të tilla si kostot dhe punësimin

mismatching të ofertës dhe kërkesës të punës. Të papunët mund të mbështeten, por

pritet të jenë shumë aktivë në punë që kërkojnë ose brez të punësimit. Rregullat


185

strikte janë aplikuar në kohëzgjatjen e papunësinë dhe kompensimin. Kjo dinamikë,

qasje individualiste nevojë për një paralele. Sistemi dinamik gjykata për të zgjidhur

mosmarrëveshjet e punës inekzistente, në fusha të tjera të botes. Në modelin evropian,

sindikatat dhe akterve lokalë të mbështetet dhe Qeveria si një ndërmjetës në mes të

interesave të punëtorëve dhe ndërmarrjeve.

Në modelin e SHBA-ve, mosmarrëveshjet e punës janë perceptuar si një

mosmarrëveshje civile midis individ, modeli amerikan lind nga një perspektivë

individualiste. Filozofia themelor është rritja në fund arrin të gjithë ata që janë në

nevojë dhe se investimet afatshkurtra dhe objektivat e rritjes natyrisht do të arrijë në

atë afatgjatë, objektivat e punësimit përmes tregut.

Kjo është një formë e tregut liberal, drejtuar tregut të punës të sistemit të menaxhimit.

Sa i përket sistemit informativ të tregut të punës, Kosova duhet të aplikojë një sistem

informativ të tregut të punës për mbledhjen e informatave mbi tregun e punës për një

sistem i cili duhet organizuar brenda kornizës së ofertës dhe kërkesës së punës që

synon të pasqyrojë dinamikën e tregut të punës në nivel të duhur. Krijimi dhe

formulimi i planeve, strategjive, politikave dhe veprimeve për të adresuar çështjet

kryesore të punësimit është i hendikepuar nga mungesa e të dhënave gjithëpërfshirëse

dhe të besueshme rreth fuqisë së punës në vend dhe situatës së punësimit, të dhëna

këto që nevojiten për të shërbyer si bazë për formulime të tilla.

Një sistem i tillë do të bënte së bashku të dhënat dhe informatat e shpërndara

gjithandej që kanë të bëjnë me të gjitha aspektet e ofertës dhe kërkesës së punës, duke

përfshirë edhe mospërputhjet mes tyre, e po ashtu edhe funksionimin e tregut të

punës, që të gjitha në një vend të vetëm që do të shfrytëzoheshin nga institucionet

vendimmarrëse. Një sistem informatave të tregut të punës mund po ashtu të

identifikonte të dhëna shtesë që do të duhet të ofrohen nga prodhuesit kryesor i

statisistikave siç është ASK-ja.


186

5.4. Roli i zyrave të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale

Në Kosovë të dhënat mbi indikatorët e tregut të punës sigurohen nga burimet primare

dhe sekondare. Nga burimet primare qe sigurohen nga ASK/DSS ndërsa nga burimet

sekondare sigurohen nga MPMS/DPP. Nga MPMS grumbullohen te dhënat për

numrin e punëkërkuesve. Megjithatë, të dhënat e tilla nuk janë të besueshme dhe nuk

e paraqesin një pasqyrë të vërtetë të papunësisë në Kosovë për disa arsye.

Në një anë, shumica e punëkërkuesve nuk regjistrohen në Zyrë të punësimit, një

situatë tipike sikur edhe në vendet tjera, ku nuk jepen të ardhura për të papunët dhe

ku punëkërkuesit e dinë se vetëm një përqindje e vogël to të jenë në gjendje që të

fitojnë vendin e punës përmes shërbimeve të zyrës për punësim.

Në anën tjetër, numri i të regjistruarve, që figuron në librat e zyrave për punësim

është i fryrë pasi ku mund t’i paraqesim si në vijim:

A. Shumë nga të regjistruarit punojnë duke përfshirë këtu ekonominë joformale

dhe synojnë që të gjejnë punë më të mirë,

B. Të gjithë anëtarët, që i përkasin moshës së punës në një familje, ku askush nuk

është i punësuar, duhet të regjistrohen si të papunë në zyrat për punësim përveç

studentëve të rregullt në mënyrë që familja të sigurojë pagesën e asistencës sociale

nga MPMS, dhe

C. Shumë persona që figurojnë në listat e zyrave për punësim, nuk kërkojnë më

një vend pune, kanë gjetur punë, kanë emigruar, apo janë shndërruar në persona

ekonomikisht joaktivë, duke mos lajmëruar kështu zyrën për punësim.

Duke pasur parasysh mungesën e të dhënave gjithëpërfshirëse mbi fuqinë punëtore,

kërkesën e punës dhe papunësinë si dhe jo-qëndrueshmërinë e shifrave të shërbimit të

punësimin mbi numrin e të papunësuarve, një sistemi i informatave të tregut të punës


187

dhanë bazë të kompletuar dhe të besueshme. Sistemi i informatave të tregut të punës

duhet të posedojë të dhëna gjithëpërfshirëse dhe të besueshme që janë të nevojshme

për të përcjellë ndryshimet në tregun e punës dhe për të bërë parashikime për nivelet e

ofertës dhe kërkesës së punës në të ardhmen, si dhe për mospërputhjet në mes tyre.

Në fazën e parë të krijimit të sistemit të informatave të tregut të punës, i cili duhet të

jetë funksional, duhet të mbështetet në të dhëna të pjesërishme për ofertën dhe

kërkesën e tregut të punës, të cilat vijnë nga të dhënat administrative qeveritare dhe

nga burime të sektorit privat siç janë anketat e herëpashershme të njësive që

përfaqësojnë punëdhënësit privat të të dhënave, se sa nga burime gjithëpërfshirëse.

Aktualisht, ekziston vetëm shpërndarje e pjesërishme e informatave të tregut të punës

në Kosovë, vetëm Departamenti i punës dhe punësimit pranë MPMS, në raportet e

tyre mujore japin të dhëna në lidhje me numrin e punëkërkuesve të rinj të regjistruar

në zyrën për punësim, numrin e përgjithshëm të tyre, gjetjen e vendeve të punës për

punëkërkuesit, regjistrimin e vendeve të lira të punës si dhe rreth të papunëve që u

ofrohet trajnim në qendrat e aftësimit profesional në kuadër të MPMS.

Këto janë të dhëna mbi operimin e tregut të punës, që mblidhen dhe përditësohen

rregullisht. Edhe anketat vjetore të ASK-së mbi fuqinë punëtore japin të dhëna dhe

informata që janë në dispozicion edhe në internet, por këto të dhëna janë vetëm me

karakter vjetor. ASK-ja, po ashtu publikon raporte tremujore rreth ndërmarrjeve të

reja dhe atyre të mbyllura, mirëpo pa treguar punësimin e krijuar apo të shkatërruar.

Sa i përket identifikimit të nevojave në lidhje me të dhënat dhe informatat që do ta

bënin sistemin e informatave të tregut të punës funksionale, sipas kornizës së

propozuar të ofertës dhe kërkesës së tregut të punës se çfarë informata të tregut të

punës duhet të mblidhen dhe kush është prodhuesi i të dhënave dhe informatave të

mbledhura. Përpunimi i informatave mbi tregun e punës bëhet në nivel rajonal nga

prodhuesit e identifikuar në dokument. Kjo është sigurisht një metodologji e duhur

për operimin e shërbimit publik të punësimit dhe në mes tjerash edhe për regjistrimin


188

në sistemin shkollor të Ministrisë së Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë, e po ashtu

edhe për rezultatet e regjistrimit të popullsisë dhe të AFP siç përpunohen nga ASK-ja.

Në përgjithësi përpunimi i informatave për sistemin informatave të tregut të punës

duhet të bëhet në mënyrë të strukturuar duke u bazuar në diskutime të hollësishme me

prodhuesit dhe shfrytëzuesit të të dhënave mbi tregun e punës.

Sa i përket analizave të informatave, sistemi i informatave të tregut të punës duhet të

përfshijë analiza të informatave të mbledhura dhe të përpunuara, duke përfshirë edhe

trendët si rezultat i kërkimeve. Aty ku është e mundur, analizat e sistemi të

informatave të tregut të punës duhet të ofrojnë edhe parashikimet afat-shkurtra dhe

afat-mesme të ofertës dhe kërkesës së punës, si dhe mospërputhjet mes tyre që dalin si

rezultat i analizave.

Këto analiza kanë një rëndësi të veçantë për institucionet vendimmarrëse që merren

me planifikim dhe hartuesit e politikave, por njëkohësisht janë të vlefshme edhe për

institucionet shkencore, arsimore, përfaqësuesit e sektorit privat, hulumtuesit

individual, si dhe për punëkërkuesit dhe punëdhënësit si përfitues të drejtpërdrejtë të

Sistemi i informatave të tregut të punës.

Shpërndarja e informatave të mbledhura, të përpunuara dhe të analizuara në sistemin

e informatave të tregut të punës duhet t’u shpërndahen prodhuesve të informatave mbi

tregun e punës. Natyrisht, duhet po ashtu t’u shpërndahet shfrytëzuesve të

informatave të tilla, duke përfshirë këtu edhe përfituesit e drejtpërdrejtë të sistemit të

informatave të tregut të punës dhe ata që e shfrytëzojnë atë në mënyrë indirekte,

përfshirë edhe planifikuesit dhe hartuesit e politikave si MEF, MASHT, dhe MPMS,

etj. Në kërkesat organizative përfshiheshin pyetjet në lidhje me vendndodhjen e

sistemit të informatave të tregut të punës, personelin e tij, si dhe ngritjen e kapacitetit

për sistemin e informatave të tregut të punës. Po ashtu duhet të mbulohet edhe roli i

grupit punues të sistemit të informatave të tregut të punës, në veçanti pasi që ka

ndikim në qëndrueshmërinë e funksionimit të sistemi të informatave të tregut të


189

punës, duke përfshirë përditësimin e rregullt të informatave mbi tregun e punës që

ofrohen nga organizatat anëtare të grupit punues.

5.5. Komponentët themelore të tregut të punës në sistemin informativ

Modulet kryesore të cilat lejojnë paraqitje sistematike të të dhënave dhe informatave

mbi tregun e punës sipas komponentëve themelore të tregut të punës janë:

Oferta e punës

Kërkesa e punës

Mospërputhja ndërmjet ofertës dhe kërkesës

Funksionimi i tregut të punës.

Të dhënat bazë nga anketat shkalla dhe karakteristikat e papunësisë për vite do të

bëhen sipas rezultatet të dala e regjistrimit të popullsisë dhe të anketës së fuqisë

punëtore këto të dhëna duhet të paraqitur në formë tabelore.

Të dhënat bazë duhet të përditësohen nga shërbimi publik i punësimit, përkatësisht

nga Departamenti i Punës dhe Punësimit në kuadër të MPMS të ofrojnë të dhëna

mujore për numrat e personave të regjistruar si të papunë pranë Zyrave të punësimit

sipas grupmoshës dhe gjinisë, sipas përgatitjes arsimore dhe sipas komunës.

Shpërndarja e Informatave mbi tregun e punës të ofruara nga sistemi i informatave të

tregut të punës duhet të jetë i barabartë për të gjithë personat, zyrtarët qeveritare si

dhe për publikun e gjerë të cilët dëshirojnë të kenë qasje në sistem informativ.

Për këtë arsye, është e nevojshme krijimi i një ueb-faqe dhe ajo duhet të strukturohet.

Portali i vetëm do të ofrojë qasje të drejtpërdrejtë në elementet kryesore të sistemit te

informatave të tregut të punës.


190

Faqja e internetit, hyrje në sistemi te informatave të tregut të punës, dhe modulet

kryesore dhe do të lejojë një navigim të lehtë në nën-module në nivelin e dytë të

qasjes në informatat e kërkuara nga shfrytëzuesit.

Hiperlinqe për ueb-faqet tjera do të përfshihen që të lejojnë shfrytëzuesin të ketë qasje

në të dhënat dhe informatat nga burime të tjera si dhe faqja e internetit duhet të jetë e

lehtë për t’u shfrytëzuar nga shfrytëzuesit.

5.6. Përfundimet

Kosova ka nevojë për një sistem të qëndrueshëm të informatave të tregut të punës, ku

mund të identifikojë lëvizjet e tregut të punës siç janë hyrja dhe dalja nga tregu i

punës, hyrja dhe dalja nga punësimi, duke filluar nga pozicioni bazë i fuqisë punëtore

dhe punësimit në një kohë të caktuar. Aspekti social duhet ti kushtohet një kujdes më

i lartë për popullatën e cila është e papunë si dhe popullatën e cila jeton në varfëri

ekstreme apo të përgjithshme. MPMS, duhet të jetë më efikase në zhvillimin dhe

jetësimin e strategjive lidhur me përmasimin e trendëve të tregut të punës, pastaj

krijimin e kornizës ligjore sipas trendëve të BE si dhe të ofroj trajnime fuqisë

punëtore sipas trendëve të ekonomisë së tregut.


191

Përfundime

Statistikat mbi indikatorët e tregut të punës ende janë të shkapërderdhura dhe nuk janë

gjithëpërfshirëse gjë që të kemi një Qeverisje të shëndoshe të politikave të tregut të

punës është e domosdoshme që të kemi një sistem unik të informatave të tregut të

punës si dhe të kemi statistika gjithëpërfshirëse, ku dihet se në mungesë të statistikave

të bollshme, në aspektin e vendimmarrjes, mund të merren edhe vendime të mangëta.

Reformimin dhe modernizimin e shërbimeve publike të punësimit, dizajnim i

politikave në nivel të MPMS, formimi i divizionit për hartim të politikave dhe

implementimin të politikave të tregut të punës si dhe formimi i shërbimit kombëtarë

të punësimit është shumë i rëndësishëm për Kosovën.

MPMS duhet ta formuloj strategjinë në nivel të duhur gjë që objektivat e përcaktuar

në strategji duhet ta plotësojnë kriterin Specifike, Matshme, të Aprovuara, të

Realizueshme dhe në Kohë (SMART) dhe kjo duhet monitoruar me kujdese që të

sigurojë arritje efektive për qëllimin e kësaj strategjie. Niveli i ulët i zhvillimit

ekonomik si dhe pamundësia për gjenerimin e vendeve të reja të punës ka bërë që

RKS të ketë një papunësi strukturale, ku relacioni në mesë të ofertës dhe kërkesës

është në disproporcion shumë të lartë.

Në këtë rast MPMS-ja duhet të bën identifikimin e objektivave operacionale me

qëllim të harmonizimit të ofertës dhe kërkesës në tregun e punës duke bërë përpjekje

që të: zhvilloj dhe zgjerojë politikat e punësimit, të reformoj dhe modernizojë

shërbimet publike të punësimit, të forcojë kapacitetet e qendrave për aftësime

profesionale, të zgjerojë masat aktive të tregut të punës, të zhvilloj sistemin

informativ të tregut të punës për masat aktive të tregut të punës.


192

Konkluzione dhe rekomandime

Strategjitë e përgatitur në nivel të vendit, përkatësisht nga MPMS duhet te ketë si

çështje kryesore krijimin e vendeve të lira të punës, zbutjen e varfërisë me qëllim të

përmirësimit të këtyre indikatorëve makroekonomike duhet të ndërmerren këto masa:

Duke e ndjekur ecuritë kohore te parametrave nënë observim si punësim,

punësimi sipas grupeve, gjinisë dhe grupmoshave rezulton se trendët flasin për

një procese komplekse në Kosovë. Në analizë përmbledhëse të studimit sasior

rezulton se variabëli i punësimit në Kosove ka një marrëdhëniet të ndërlikuar

me një grup parametrash të tjerë ku GDP dhe ndryshimi i tij ka peshën

kryesore.

Kosova ende ballafaqohet me një shkallë të lartë të papunësisë dhe me një shkallë të ultë të punësimit. Në baze te dhënave të anketës mbi indikatorët kryesor të tregut të punës rezulton se ekziston një dispropocion i theksuar i punësimit ndërmjet meshkujve dhe femrave si dhe ndërmjet grupmoshave, pra ekziston një papunësi e larte te femrat si dhe te grupmosha e reja.

Ekziston një dispropocion i theksuar mes ofertës dhe kërkesës për punë, ku kemi te hyra te larta ne tregun e punës ndërsa te dala nga tregu janë shumë të ulëta. Krijimi i vendeve te punës do të kontribuoj në përmirësimin e mirëqenies sociale te popullatës si dhe me ketë rast vi deri te zbutje papunësisë si dhe varfërisë ekstreme, me ketë rast do te përmirësohet kohezioni social me te cilën ballafaqohet Kosova.

Ekziston ende një koordinimi dhe bashkëpunim në nivel jo te duhur ndërmjet institucioneve sa i përket për zhvillimin dhe jetësimin e masave aktive ndaj tregut të punës. Qeveria dhe organet përgjegjëse duhet ta përmirësojnë politikën fiskale në favor të bizneseve vendore, me qëllim të krijimit të një mjedisi tërheqës për investimet e brendshme ashtu edhe për investitorët e huaj.

Formulimi dhe krijimi i politikave të qëndrueshme makroekonomike që

ndikojnë në krijimin e vendeve të reja të punës, edhe pse deri më tani janë


193

përgatitur së paku dy strategji për zbutjen e papunësisë, shumë pak, janë

jetësuar në praktikë.

Ofrimi i informatave statistikore gjithëpërfshirëse dhe në kohë, pasi që deri më

tani informatat statistikore kanë qenë vjetore, si dhe në vitin 2010 dhe 2011

nuk është zhvilluar fare AFP, gjë që kjo nuk duhet të lejohet, pasi që humbet

krahasuara nëpër vite, si dhe nuk ka mundësi të bëhen projeksione në nivel të

duhur për përmirësimin e indikatorëve të tregut të punës.

Ligji i Punës duhet të shërbejë jo vetëm për të rregulluar marrëdhëniet në mes

të punëdhënësit dhe punëmarrësit, por edhe në luftimin e ekonomisë

joformale.

Në Kosovë ekonomia joformale është shumë e shprehur, andaj edhe këtu

inspektorati i punës duhet të luajë rol esencial në identifikimin e bizneseve të

paregjistruara, kjo ndihmon punëmarrësit dhe ka ndikim pozitiv në ekonominë

e përgjithshme të Kosovës.

Zhvillimi i sistemit të informatave të tregut të punës, duhet të jetë unik jo si

tani që është i shkapërderdhur, pra të dhënat grumbullohen në një bazë.

Zhvillimi i infrastrukturës ligjore dhe fuqizimi i inspektimit të punës, si dhe

duhet të jetë në harmoni me politikat socio-ekonomike të vendit.

Trajnimi i fuqisë punëtore duhet bazuar në kërkesat e tregut sipas trendëve të

ekonomisë së tregut, pasi që arsimi në Kosovë ende nuk është në nivel të

duhur sipas trendëve të ekonomisë së tregut, andaj duhet fuqisë punëtore duhet

t’u ofrohen trajnime shtesë, sipas kërkesave të ekonomisë së tregut.


194

Rritja efikasitetit të zyrave rajonale të MPMS në promovimin e punësimit dhe

ndërmjetësimit në punësim, pasi që deri më tani efektet e këtyre zyrave kanë

qenë shumë të vogla në aspektin e ndërmjetësimit në punësim.

Të bëhet publikimi i të dhënave statistikore mbi tregun e punës çdo tre muaj të

vitit me qëllim që institucionet vendimmarrëse të kenë të dhëna të freskëta, të

qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse.

Të zhvillohen edhe anketat e tjera që ndërlidhen me statistikat e tregut të

punës si dhe të bëhet ndryshimi i metodologjisë së grumbullimit të të dhënave

nga forma klasike në atë moderne.

Kapacitetet e pamjaftueshme njerëzore dhe fizike për implementimin e

politikave dhe masave për punësim. Shërbimet e Punësimit të Kosovës duhet

të përpiqen të jenë si organizatë më shume e fokusuar kah klienti që janë në

gjendje të analizojnë nevojat individuale dhe të sigurojnë ndërhyrje në

aspektin e masave aktive të tregut të punës që i përmbushin nevojat

individuale dhe të tregut të punës.

Përkrahja e zhvillimit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, si dhe përkrahe

eksporti me vendet fqinjë dhe me vendet e tjera, me qëllim të rritjes së

punësimit në vend.

Rritja e stabilitetit makroekonomik për një mjedis të përshtatshëm për

biznesin dhe investimet në kapitalin njerëzor me qëllim të rritjes ekonomike

dhe krijimin e vendeve të reja të punës.

Kreditim nga Bankat Ndërkombëtare dhe shtetet e tjera, ofrimin e kredive për

bankat komerciale dhe Institucionet mikrofinanciare, zhvillimi i politikës

fiskale në favor të prodhimeve vendore, etj.


195

Bibliografia

Është shfrytëzuar një regjistër i librave të referuar, ku është shkruar në fund të

studimit të punimit të doktoraturës. Bibliografia shërben si tregues i hulumtimit, por

është shumë e rëndësishme edhe për lexuesin, sepse i jep të dhënat e nevojshme

botuese, për të mundur studiuesve të gjejnë më lehtë burimin.

Për këtë kam shfrytëzuar dhe shqyrtuar literaturë të ndryshme profesionale dhe

shkencore në fushën e statistikave të tregut të punës dhe politikave të tregut të punës,

me qëllim të përgatitjes së planifikimit në nivel të duhur si dhe zgjedhjen e studimit të

tezës së doktoraturës “ Dinamika e Tregut të Punës në Republikën e Kosovës ” , e

cila si temë është mjafte, e rëndësishme për Republikën e Kosovës për përmirësimin e

indikatorëve të tregut të punës në Kosovë.


196

REFERENCAT

A.W. Phillips, (1958). “The relation between Unemployment and the rate of change

of money wages in the United kingdom, 1861-1957, “ Economica.

Agjencioni statistikor i Kosovës (2011) Regjistrimi i Popullsisë, Ekonomive Familjare

dhe Banesave në Kosovë.

Aylin, Isik-Dikmelik., Bellaqa, B., Krasniqi, E., Kalludra, Sh., Khan, A., and

Ghazaryan, K., (2010). Washington DC.World Bank, “Self-employment in rural

areas through agrikulture” . Labor Market Policy Core Course.

Banaka Botërore dhe Agjencioni Statistikor i Kosovës (2011). “ Varfëria në Konsum

në Republikën e Kosovës 2010” . Raport i BB dhe ASK, f. 2-5

Banka Botërore dhe Agjencioni i Statistikave të Kosovës, (2010) “ Raporti mbi

varfërinë në konsum në Republikën e Kosovës 2010”: f. 3-4

Banka Botërore dhe Agjencioni i Statistikave të Kosovës, (2010) “ Raporti mbi

varfërinë në konsum në Republikën e Kosovës 2010”: f. 3-4

Banka Botërore, (2012).Evropa Juglindore raport i zhvillimit ekonomik, Nr.3.

Banka Botërore, “Vlerësim i varfërisë në Kosovë”, Washington D.S, 2005

Bellaqa, B., (2010). “Household Budget Survey” . Conference Western Balkans

Contry. Poverty and Inclusion: Belgium – Brussels.

Bellaqa, B., (2012). “Active labour market policies in Kosovo from a statistical point

of view and with the focus on youth”. European Scientific Journal, Skopje –

Macedonia, vol.8, no.17: 180-185

Bellaqa, B., (2012). “ Enhancing the efficiency of social policies in the Republic of

Kosovo to vulnerable categries and engagement of persons capable to work”,

Shkodër-Albania.


197

Bellaqa, B., (2012). “Labor market trends in Eastern Europe and beyond with a

special focus on the Republic of Kosovo”. International scientific conference-

Migration and Labour Market, Krushevo-Macedonia.

Bellaqa, B., (2012). “Policies to combat high unemployment and poverty rates in

Kosovo” . “ 1st International conference South-East European Countries towards

European Integration” , Elbasan-Albania.

Bellaqa, B., (2012). “Situata aktuale mbi politikat dhe statistikat e tregut të punës në

Republikën Kosovë ”, Tiranë- Albania. Albanian Socio Economic Review: Year of

XVIII, no.2 (71): 15-19

Bellaqa, B., Harizi, B., dhe Demaj, B., (2009). “Rezultatet e anketës së fuqisë

punëtore 2008”, Prishtinë: 25-28

Bellaqa, B., Harizi, B., dhe Demaj, B., (2010). “Rezultatet e anketës së fuqisë

punëtore 2009” , Prishtinë : f.11-15

Bellaqa. B., & Pllana. N., (2012). Departamenti i Statistikave Sociale “ Raport

statistikor i Mirëqenies Sociale, 2012”. f. 10-25

Bellaqa. B., (2012). “Një vështrim mbi politikat active të tregut të punës në Kosovë

dhe perspektiva” , Tiranë- Albania Albanian. Socio Economic Review: Year of

XVIII, No.3 (72): f. 68-71

Bellaqa. B., (2012). “Një vështrim mbi politikat active të tregut të punës në Kosovë

dhe perspektiva” , Tiranë- Albania Albanian. Socio Economic Review: Year of

XVIII, No.3 (72): f. 68-71

E.S. Phelps, (1974). “Economic Policy and Unemployment in Sixties”, Public Interest.

Economics and Management Transformation (EMT II).

EU Support to the Ministry of Labour and Social Welfare (2010). Kosovo (UNSCR

1244).


198

European Social Statistics (2006). “ Labour Market Policy – Expenditure and

Participants Data 2004”.

Eurostat data codes. (2011) “ Lfsi_emp_and cpc_siemp” .

International conference on Towards future sustainable development.

James, Tobin., (1986). “Stabilization Policy ten Years After”, Brookings Papers on

the Unemployment Rate ‘, NBER Macroeconomics Annual.

Klasen, S., (1999). Does Gender Inequality Reduce Growth and Development?

“Evidence from Cross- Country Regressions”.World Bank Policy Research Report

Working Paper No. 7, Washington, DC.

Kornizë Nacionale(2005). “ Propozim për Kornizë Nacionale të Kualifikimeve të

Kosovës”.

Kuvendi i Republikës së Kosovës, (2011). Ligjin i punës

LMP Methodology (2006). “ Eurostat Working Papers ISSN 1725-0056”.

MAP, Departamenti i Administratës Qendrore (2011) “Raport i Ministrisë së

Administratës Publike” .

Michael Baker (1992). “Unemploument Duration: Composition Effects and Cyclical

Variability”, American Economic Reviw.

Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, (2011). “Raporti Vjetor i Departamentit të

Punës dhe Punësimit ”.

MPMS (2006). “Udhëzimit Administrativ nr, 08/2005 për Organizimin, Sistemimin

dhe Menaxhimin e Punës në Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale”.

MPMS, (2009). “Buxheti për vitin 2007 dhe 2008”.

MPMS, DPP, (2012). “ Puna dhe punësimi në Kosovë, Prishtinë ”.

MPMS/DMS, (2011). “ Buxheti vjetor i ndarë për ndihma sociale për vitin 2011”


199

MPMS/DPP, (2011). “ Numri i të papunëve të regjistruarave në zyrat për punësim”.

MPMS/DPP, (2011). “Informatat Mujore të Tregut të Punës”, Prishtinë.

Newhouse, D., (2010). “Jobs for Globalizing”. Active Labor Market Programs,

Washington, D.S.

Patrick, Minford., (1985) “Unempolyment: Cause and Cure”, (Oxford:Blackwell).

Questionnaire (2012). “Kosovo: Answers the questionnaire on the preparatin of the

Feasibility Study for a Stabilisation and Association Agreement”

Rexhepi. Sh., Bellaqa (2011). “An analysis on internal controlling and auditing of

public instition in Kosovo”, Angers- France. International Conference on Economics

and Management Transformation (EMT II).

Richard, Layard., Stephen nickel and Richard Jackman, (1991). “unemployment”

(Oxford University press.

Richter, L., 1989. “Gradimi në shtetet ne zhvillim, problemet, progresi, perspektiva”

ILO Gjenevë 1989.

Robert E. Lucas and Tomas Sargen, (1981). Rational Expectations (Minneapolis:

University of Minnesota Pres, 1981), 2 vols.

Strategjia për zbutjen e papunësisë 2007-2013, Prishtinë.

Ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1073,46587259&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_product_code=KS-BF- 06-003

LMP Qualitative Reports (for each country and for each year are directly obtainable from the LMP database)

Kostadinov, A. (2008, June). FDI performance index of western Balkan countries. Retrieved June 2008, from http://www.analyticalmk.com/files/01-2008/Kostadinov_FDI_performance.pdf

Key figures on Europe- Statistical Pocketbook 2006 – Data 1995-2005, eurostat


200

LMP data are available in NewCronos database http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1090,

30070682,1090_33076576&_dad=portal&_schema=PORTAL

Bashkim, Bellaqa. Anketa e Fuqisë Punëtore 2009 SOK, 28 Sept.. Web. 17 Oct. 2009 , <http://www.ks-gov.net/ESK/>. Path: Aktivitetet e ESK; Hulumtimet.

www.worldbank.org/laceconomist

www.worldbank.org/wmaloney

European Training Foundation; http://www.etf.europa.eu/

www.ks-gov.net/esk

http://mpms.rks-gov.net//

International Monetary Fund; http://www.imf.org

Stability Pact: http://www.stabilitypact.org/

Eurostat; http://epp.eurostat.ec.europa.eu

http://www.worldbank.org/laceconomist

http://www.worldbank.org/wmaloney

http://www.etf.europa.eu/

http://www.ks-gov.net/esk

http://mpms.rks-gov.net/

http://www.imf.org/

http://www.stabilitypact.org/

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/


201

Anekset

KAPITULLI I VI

Aneks 4.1. Pjesa bazike e pyetësorit të anketës së fuqisë punëtore, lidhur me hulumtimin e indikatorëve kryesor të tregut të punës

Viti: 2012

Numri i valës: |__|__|

IDENTIFIKIMI I EKONOMISË FAMILJARE

Rajoni: ____________________ |__| Urban/Rural: ____________________ |__|

A1. KOMUNA: ______________________________________________________________ |__|__|

A2. QYTETI / FSHATI (VENDBANIMI) ___________________________________________ |__|__|__|__|

A3. QARKU REGJISTRUES: __________________________________________________ |__|__|__|

A4. KODI I OBJEKTIT NDËRTIMOR NGA HARTA: ________________________ |__|__|__|

A5. NUMRI I EKONOMISË FAMILJARE TË INTERVISTUAR: ________________________ |__|__|__|


202

A6. EMRI DHE MBIEMRI I KRYEFAMILJARIT TË EKONOMISË FAMILJARE : __________________________________

A7. ADRESA: _______________________________________________________________________________________

B1. Numri i vizitave nga anketuesi (shënoni numrin e vizitave) ............................. |__|

DD MM VV DD MM VV DD MM VV

Vizitat 1 2 3

Data e vizitave |__|__|__|__|__|__| |__|__|__|__|__|__| |__|__|__|__|__|__|

Koha e vizitave |__|__|__|__| |__|__|__|__| |__|__|__|__|

(data e fundit e shënuar duhet të jetë dita e anketimit)

B2. Java referuese: Java referuese është java kalendarike (nga e hëna deri të dielën), para datës së anketimit. Shtator - 2012

E HËNË E

MARTË E MËRKURË E ENJTE E PREMTE E

SHTUNË E DIEL

1 2

3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22 23

24 25 26 27 28 29 30

Tetor - 2012


203

E HËNË E MARTË E MËRKURË E ENJTE E PREMTE E SHTUNË E DIEL

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31

Dita e parë e javës referuese (E hënë) Dita e fundit e javës referuese (E diele)

Data |__|__|__|__|__|__|

DD MM VV DD MM VV

B3. Statusi i shfrytëzuesit të Njësisë së Banimit (NjB)

1-- – Njësia e Banimit (NjB) shfrytëzohet nga ekonomia e caktuar familjare

2-- – Njësia e Banimit (NjB) shfrytëzohet nga ekonomia e re familjare …

TË PLOTËSOHET NË FUND TË ANKETIMIT!

B4. A është kompletuar pyetësori i ekonomisë familjare?

1-- – Po Kalo në B6

2-- – Jo

B5. Cila është arsyeja kryesore që ekonomia familjare nuk u intervistua?

1-- – Ekonomia familjare mungon (mos - kontakt, asnjeri në shtëpi)

2-- – I paaftë për t’u përgjigjur (i/e sëmurë, shumë i/e vjetër, etj.)

Data |__|__|__|__|__|__|


204

3-- – Refuzim

4-- – Nuk ka kohë

5-- – Përvojë e keqe me anketues

6-- – Nuk dëshiron të marrë pjesë në asnjë anketë

Kalo në B7

B6. Kontrolloni plotësimin e pyetësorit individual:

Numri i anëtarëve zakonisht të pranishëm në ekonominë familjare, të moshës 15 vjeç e më shumë* |__||__| Numri i pyetësorëve individual të plotësuar ………………………………………................ |__||__|

Numri i pyetësorëve individual të pa plotësuar…..………………..………............................... |__||__|

Nëse pyetësorët individual nuk janë plotësuar, jepni arsyen /arsyet ______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

*duke përjashtuar personat që nuk janë rezidentë (P16=2 ose 3) dhe personat nën moshën 15 vjeç deri në ditën e fundit të javës së referuar (P10=2).

B7. Vërejtje të anketuesit (…. komentet ose sugjerimet për problemet ose gjëra të tjera që anketuesi

dëshiron ti paraqes).

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________


205

Aneks 4.2. Pjesa demografike të pyetësorit të anketës së fuqisë punëtore, lidhur me hulumtimin e indikatorëve kryesor të tregut të

punës

P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

Nr Emri dhe

Mbiemri

Mardhënia me kryefamiljarin

Numri rendor i

bashkëshortit ose partnerit

në bashkëjetesë në ekonomi

familjare

Numri rendor i

babait në ekonomi familjare

Numri rendor i

nënës në ekonomi familjare

Gjinia Data e lindjes Data e lindjes në lidhje me fundin e

periudhës referuese

(Shëno datën, muajin dhe vitin)

dd/mm/vvvv

1. Datëlindja e personit bie ndërmjet 1 Janarit dhe fundit të javës referuese 2. Datëlindja e personit bie pas fundit të javës referuese


206

1. Kryefamiljari 2. Bashkëshorti/ja e kryefamiljarit (ose partneri/ja bashkëjetues) 3. Djali/vajza e kryefamiljarit (ose i/e bashkëshortit/se ose partnerit/se bashkëjetues) 4. Babai/Nëna e kryefamiljarit (ose e bashkëshortit/se ose partnerit/se bashkëjetues) 5. Të afërm të tjerë të kryefamiljarit (nusja/dhëndri, fëmija i fëmijës, motra/vëllai, kunati/a, mbesa/nipi, gjyshi/ja, etj) 6. Të tjerë (jo të afërm të kryefamiljarit

(shënoni 99 – në rastin kur personi nuk ka partner ose partneri nuk i përket kësaj ekonomie familjare)

(shënoni 99 – në rastin kur babai nuk i përket kësaj ekonomie familjare)

(shënoni 99 – në rastin kur nëna nuk i përket kësaj ekonomie familjare)

1.Mashkull 2.Femër

01 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

02 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

03 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

04 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

05 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

06 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

07 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

08 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|

09 |__| |__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__||__||__|__||__||__||__|

|__|


207

P10 P11 P12 P13 P14 P15 P16 P17 P18 P19

Personi është:

Statusi martesor

Përkatësia etnike

Shtetësia Vitet e banimit

në Kosovë

Shteti i lindjes

Statusi i banimit

Vendi i banimit një vit

më parë

Komuna/shteti i banimit një vit më parë

Vendbanimi një vit më parë

Anëtarët e zakonshëm të ekonomisë familjare

Vetëm për personat 1 vjeç e më shumë

(Shëno kodin e sipas listës së komunave të

Kosovës)

(Kodo sipas listës së vendbanimeve të Kosovës)

1. 15 vjeç e më shumë në ditën e fundit të javës referuese 2. Nën 15 vjeç në ditën e fundit të javës referuese

1. Beqar 2. Martuar 3. I/e ve 4. Shkurorëzuar ose (legalisht i ndarë)

1. Shqiptar 2. Serbë 3. Malazez 4. Kroat 5. Turq 6. Boshnjak 7. Romë 8. Goran 9. Tjetër

Kosovar (shëno kodin KS për personat pa pasaportë ose me pasaportë të Kosovës ose të UNMIK-ut) Tjetër (shëno kodin sipas listës së shteteve)

00 - Lindur në Kosovë Kalo në - P16 01- 99 Numri i viteve për personin që ka qenë në Kosovë Kalo në - P15

(shëno kodin sipas listës së shteteve)

1.Personi zakonisht i pranishëm (gjithmonë i pranishëm ose mungon më pak se një vit*) 2.Personi zakonisht në mungesë (për më gjatë se një vit*) që jeton diku tjetër në Kosovë (mos vazhdo me P17-P19 dhe pyetësori individual për këtë person përfundon) 3.Personi zakonisht në mungesë (për më gjatë se një vit*) që jeton jashtë

1. I njëjti vend (Vendi i njëjtë) (kodo 00 dhe mos pyet P18 & P19 për këtë person) 2. Tjetër vend në Kosovë (kodo KS dhe kalo në P18) 3. Tjetër shtet (kodo sipas listës së shteteve dhe kalo dhe kalo në P19 për këtë person)

Për personat që janë të tjetrit shtet (P17=3), kodo sipas rajoneve të NUTS 2


208

Kosovës* (mos vazhdo me P17-P19 dhe pyetësori individual për këtë person përfundon)

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|

|__| |__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__| |__|

|__||__|

|__||__|

|__||__||__||__|


209

Aneks 4.3. Pjesa individuale e pyetësorit të anketës së fuqisë punëtore, lidhur me hulumtimin e indikatorëve kryesor të tregut të

punës

PYETËSORI INDIVIDUAL

Të plotësohet për të gjithë personat e moshës 15 vjeç e lart në ditën e fundit të javës referuese

(P10=1) dhe personat zakonisht të pranishëm në ekonomi familjare (P16=1) [në listën e anëtarëve të ekonomisë familjare]

Viti: 2012

Numri i valës: |__|__|

IDENTIFIKIMI I EKONOMISË FAMILJARE

Rajoni: ____________________ |__| Urban/Rural: ____________________ |__|

C1. KOMUNA: ______________________________________________________________ |__|__|

C2. QYTETI / FSHATI (VENDBANIMI):___________________________________________ |__|__|__|__|

C3. QARKU REGJISTRUES: __________________________________________________ |__|__|__|

C4. KODI I OBJEKTIT NDËRTIMOR NGA HARTA: ________________________ |__|__|__|

C5. NUMRI I EKONOMISË FAMILJARE TË INTERVISTUAR: ________________________ |__|__|__|


210

C6. EMRI DHE MBIEMRI I KRYEFAMILJARIT TË EKONOMISË FAMILJARE : __________________________________

C7. EMRI DHE MBIEMRI I PERSONIT: ______________________Bartet nga Lista e Anëtarëve të Ekonomisë Familjare, P2

C8. NUMRI I PERSONIT: __________________ |__|__| Bartet nga Lista e Anëtarëve të Ekonomisë Familjare, P1 (Nr)

C9. DATA E LINDJES E PERSONIT: |__|__| |__|__| |__|__|__|__| Bartet nga Lista e Anëtarëve të Ekonomisë Familjare, P8

d d m m v v v v

C10. PËRGJIGJUR PYETËSORIT INDIVIDUAL: 1|__|PO 2|__|JO

STATUSI I PUNËSIMIT

*Java referuese është definuar në pyetjen B2 te të Dhënat Bazike të Anketës


211

P20 Gjatë javës së kaluar, ju keni:

1-- qenë në shërbim ushtarak të detyrueshëm ose në shërbim të komunitetit Kalo në P68

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- punuar në një punë të rregullt (qoftë dhe një orë) për një pagë (në kesh ose në

natyrë) për dikë i cili nuk është anëtar i ekonomisë familjare së juaj, për shembull, një

ndërmarrje apo firmë publike apo private, një OJF, ose një individ tjetër.

3-- punuar (qoftë dhe një orë) në një fermë zotëruar apo marrë me qira nga ju apo ndonjë anëtar

i ekonomisë familjare të juaj (qoftë edhe pa pagesë), si në kultivimin e bimëve, në detyra të

tjera të mirëmbajtjes në fermë, apo jeni kujdesur për bagetitë tuaja apo të dikujt të ekonomisë

familjare të juaj (vetëm në se të paktën një pjesë e prodhimit është për shitje).

4-- punuar (qoftë dhe një orë) për llogarinë tuaj ose në një aktivitet biznesi që ju perket juve apo

dikujt në ekonominë familjare të juaj (qoftë edhe pa pagesë), për shembull, si tregtar, shitës

në dyqan, berber, rrobaqepës, marangoz (zdrukthëtar), shofer taksie, larje makinash etj.

5-- bërë ndonjë punë të rastit (qoftë dhe një orë) kundrejt një page ose përfitimi siç është shitja

në rrugë, të ndihmosh dikë në biznesin e tij, të shesësh produkte të bëra në shtëpi, të lash

makina, të riparosh makina etj


212

Kalo në P30

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6-- asnjëra nga 1 në 5


213

P21 Megjithëse ju nuk keni punuar javën e kaluar, a keni ndonjë punë si ndonjë nga punët e lartëpërmendura (2-5) në të cilën keni munguar përkohësisht?

1-- – Po

2-- – Jo Kalo në P68

P22 Përse nuk keni punuar javën e fundit megjithëse e keni një punë?

1-- – Shkollim, arsimim ose trainim

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – Falimentim, mbyllje

3-- – Jashtë sezonit

4-- – Mot i keq

5-- – Konflikit pune, grevë, mbyllje

6-- – Ditë të lira për arsye kohe pune fleksibël

7-- – Pushim vjetor

8-- – Pushim të lehonisë

9-- – Pushim prindëror

10-- – Sëmundje, lëndim apo paaftësi e përkohshme

11-- – Ndërprerje e punës për arsye teknike ose ekonomike

12-- – Pezullim nga punëdhënësi, me të drejtë kthimi në vendin e punës (pezullim)

13-- – Arsye të tjera (psh. personale ose përgjegjësi familjare)


214

Kalo në P23

P22A Cila nga të mëposhtmet aplikohet:

1-- – Pjesëmarrja është kërkuar nga punëdhënësi

2-- – Trainimi kryhet brenda orëve normale të punës

3-- – Trainimi lidhet direkt me punën aktuale

4-- – Asnjë nga të mësipërmet

P23 Ju prisni të ktheheni në punë pas një kohëzgjatje totale mungese prej (duke numëruar nga dita e fundit e punës deri në ditën që do të ktheheni në punë)?

1-- – Tre (3) muaj ose më pak

2-- – Më shumë se 3 muaj

3-- – Nuk pritet kthim në këtë punë

P24 Gjatë mungesës ju vazhdoni të merrni 50% ose më shumë të pagës tuaj nga punëdhënësi i juaj?

1-- – Po

2-- – Jo


215

P25 Pyetje filtër: Për personat që nuk kanë punuar javën e kaluar për arësyet:

1-- – Pushim të lehonisë (P22=8)

2-- – Sëmundje, lëndim apo paaftësi e përkohshme dhe pret të kthehet në punë (P22=10

dhe P23=1 ose 2)

3-- – Në shkollim, arsimim, trainim të lidhur direkt me punën aktuale (P22a=1 ose 2 ose 3)

Kalo në P30

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

4-- – Asnjë nga të mësipërmet

P26 Në punën tuaj kryesore, ju jeni …

1-- – I punësuar

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – I vetëpunësuar me punëtorë

3-- – I vetëpunësuar pa punëtorë (punon për llogari të vetë ose i pavarur)

Kalo në P28

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

4-- – Punëtor familjar pa pagesë

Kalo në P29


216

P27 Pyetje filtër:

1-- – Kohëzgjatja e mungesës është 3 muaj ose më pak dhe personi nuk është punëtor

sezonal (P23=1 dhe P22<>3)

2-- – Personi merr 50% ose më shumë të pagës (P24=1)

Kalo në P31

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

3-- – Asnjë nga të mësipërmet Kalo në P68

P28 Pyetje filtër:

1-- – Ka ndërmend të kthehet në biznesin/fermën/praktikën profesionale të tij (P23=1

ose 2) Kalo në P39

2-- – Nuk ka ndërmend të kthehet në biznesin/fermën/praktikën profesionale të tij

(P23=3) Kalo në P68

P29 Pyetje filtër:

1-- – Pret të kthehet në punë në tre muaj ose më pak (P23=1) Kalo në P39

2-- – Pret të kthehet në punë pas më shumë se tre muajsh ose nuk pret të kthehet në

punë (P23=2 ose 3) Kalo në P68


217

KARAKTERISTIKAT E PUNËS KRYESORE

P30 Në punën tuaj kryesore, ju jeni …

1-- – I punësuar

---------------------------------------------------------------------------------------------------------




Kalo në P39

P31 A mbikëqyrni apo drejtoni ju aktivitetet e të punësuarve të tjerë (jo të nxënësve në zanat - praktikantëve)?

1-- – Po

2-- – Jo

P32 Puna juaj është …..

1-- – E përkohshme (me kontratë me kohëzgjatje të caktuar)

2-- – E përhershme (me kontratë me kohëzgjatje të pacaktuar) Kalo në P35

P33 Përse puna juaj është e përkohshme (me kontrate me kohëzgjatje të caktuar)?

1-- – Është një kontratë që mbulon një periudhë trajnimi (nxënës në zanat, në trajnim,


218

Lexo:

Pyetjet vijuese i referohen punës/aktivitetit tuaj kryesor. Në se ju keni pasur më shumë se një punë/aktivitet gjatë javës së fundit, puna/aktiviteti kryesor është ajo punë/aktivitet në të cilën ju

zakonisht punoni më shumë orë.

asistentë (hulumtues) në kërkime etj.)

2-- – Nuk mund të gjenit punë të përhershme/kontratat në Kosovë nuk janë të

mundshme-nuk ofrohen

3-- – Nuk dëshiron një punë të përhershme

4-- – Është një kontratë për një periudhë provuese

5-- – Pa arsye

P34 Sa është kohëzgjatja e kontratës suaj të punës?

1-- – Më pak se 1 muaj

2-- – 1 deri 3 muaj



5-- – 13 deri 18 muaj

6-- – 19 deri 24 muaj

7-- – 25 deri 36 muaj

8-- – Më gjatë se 3 vjet


219

P35 ÇFARË LLOJI ËSHTË KONTRATA JUAJ?

1-- – Individuale

2-- – Grupi

3-- – Kolektive me sindikatën

4-- – Kolektive me punëdhënësin

5-- – Pa kontratë

P36 CILI ËSHTË PUNËDHËNËSI JUAJ?

1-- – Qeveria, sektori publik ose ushtria

2-- – Ndërmarrje shtetërore

3-- – Firmë ose ndërmarrje private

4-- – OJQ ose organizatë humanitare

5-- – Organizatat

6-- – Individ privat

P37 NË KËTË PUNË, A KENI TË DREJTË TË PËRFITONI NGA SKEMA E SIGURIMIT

SHOQËROR?

1-- – Po

2-- – Jo

P38 SI E KENI GJETUR KËTË PUNË?


220

1-- – Nëpërmjet zyrës publike të punësimit / ndërmjetësim në punë

2-- – Nëpërmjet një agjencie private të punësimit

3-- – Nëpërmjet aplikimit direkt tek punëdhënësi

4-- – Nëpërmjet shokëve/të afërmve, sindikatave etj.

5-- – Nëpërmjet vendosjes ose përgjigjes së lajmërimeve në gazeta

6-- – Nëpërmjet studimit të lajmërimeve në gazeta

7-- – Nëpërmjet testit ose intervistës

8-- – Tjetër


221

P39 Kur keni filluar të punoni në punën tuaj aktuale (të punoni për punëdhënësin tuaj aktual apo në biznesin tuaj)?

muaji |__|__| (shkruaj 98 –në se personi nuk e mban mend) b) viti |__|__|__|__|

P40 Cili është emri dhe adresa e firmës, institucionit ose organizatës ku ju keni punën tuaj kryesore ose e biznesit tuaj? (NACE Rev.2)

__________________________________________________

__________________________________________________

Cili është aktiviteti kryesor ekonomik që kryen kjo firmë, institucion, organizatë, biznes?

__________________________________________________

__________________________________________________ Kodi: |__|__|

Cilat janë produktet ose shërbimet kryesore të prodhuara nga kjo firmë, institucion, organizatë, biznes? ___________________________________________________

P41 Sa është numri total i personave që punojnë në njësinë lokale (duke përfshirë edhe punëdhënësin)?

1-- – Ndërmjet 1 dhe 10

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – 11 deri 19 persona

3-- – 20 deri 49 persona

4-- – 50 persona e më shumë

5-- – Nuk e di, por më pak se 11 persona

6-- – Nuk e di, por më shumë se 10 persona


222

Kalo në P42

P41A Nëse P41=1,

Shkruani numrin e saktë: |__|__|

P42 Çfarë lloj pune bëni në këtë punë/aktivitet (emërtimi i profesionit)? (ISCO-88(COM)

____________________________________________________ Kodi: |__|__|

Cilat janë punët dhe detyrat kryesore në këtë punë/aktivitet? _____________________________________________________

_____________________________________________________

P43 Në cilin vend zakonisht ose kryesisht e kryeni këtë punë/aktivitet?

1-- – Në vendin (komunën) e banimit tim

2-- – Në një komunë tjetër të Kosovës

Komuna ...................................... Kodi: |__|__|

3-- – Jashtë Kosovës – Shteti ..……………............................................. Kodi: |__|__|

Rajoni (në se nuk e di: Qyteti) ..……………...... Kodi: |__|__|

(për kodim shiko listën e shteteve dhe rajoneve)


223

ORARI I PUNËS

P44 Në punën tuaj kryesore, ju punoni me orar të plotë apo me orar të pjesshëm?

1-- – Me orar të plotë Kalo në P46

2-- – Me orar të pjesshëm

P45 Përse punoni me orar të pjesshëm?

1-- – Kujdesem për fëmijë ose persona të paaftë

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – I/e sëmurë ose i/e paaftë

3-- – Arsye të tjera personale ose familjare

4-- – Vazhdon shkollën ose trajnimin

5-- – Nuk ka mundësi të gjejë punë me orar të plotë

6-- – Nuk dëshiron një punë me orar të plotë

7-- – Për arsye tjera

Kalo në P46

P45A Nevoja për shërbime kujdesi:

1-- – Shërbime të përshtatshme kujdesi për femijët nuk janë të disponueshme ose të

përballueshme

2-- – Shërbime të përshtatshme kujdesi për të sëmurë, të paaftë, të moshuar nuk janë të

disponueshme ose të përballueshme

3-- – Shërbime të përshtatshme kujdesi si për fëmijë dhe për të sëmurë, të paaftë dhe të

moshuar nuk janë të disponueshme ose të përballueshme

4-- – Shërbimet e kujdesit nuk ndikojnë vendimin për të punuar me orar të pjesshëm


224

P46 Zakonisht sa orë në javë punoni ju në punën tuaj kryesore?

Numri i orëve (01-98) |__|__|

(nëse orët e zakonshme nuk mund të përcaktohen, shënoni mesataren për 4 javët e fundit)

(shënoni 00 në se orët e zakonshme nuk mund të jepen sepse ato variojnë konsiderueshëm nga java në javë ose nga muaji në muaj)

P47 Aktualisht, gjatë javës referuese, sa orë keni punuar në punën tuaj kryesore?

Numri i orëve (01-98) |__|__|

P48 [Pyet vetëm të punësuarit (P26=1 ose P30=1), për të tjerët (P26=2-4 ose P30=2-4) Kalo në P50]

Sa është numri i orëve jashtë orarit të paguara gjatë javës së referencës në punën kryesore?

Numri i orëve (00-98) |__|__|

P49 Sa është numri i orëve jashtë orarit të papaguara gjatë javës së referencës në punën kryesore?

Numri i orëve (00-98) |__|__|

P50 Pyetje filtër:

Krahasimi ndërmjet orëve të zakonshme (P46) dhe aktuale (P47) të punës:

1-- – Numri i orëve aktuale më i madh se orët e zakonshme

2-- – Numri i orëve aktuale më i vogël se orët e zakonshme Kalo në P52

3-- – Numër i njejtë i orëve aktuale dhe të zakonshme Kalo në P53

P51 Pse ju punuat javën e kaluar më tëpër orë se sa numri i zakonshëm i orëve që ju punoni?

1-- – Orë të ndryshueshme (psh. orar fleksibil i punës)

2-- – Puna jashtë orarit

3-- – Arsye të tjera

Kalo në P53


225

P52 Pse javën e kaluar keni punuar më pak orë se sa orët e zakonshme që ju punoni?

1-- – Mot i keq

2-- – Ndërprerje e punes për arsye teknike ose ekonomike

3-- – Konflikt pune

4-- – Arsim ose trajnim

5-- – Orë të ndryshueshme (psh. orar fleksibël i punës)

6-- – Sëmundje, lëndim apo paaftësi e përkohshme

7-- – Pushim lehonie apo prindëror

8-- – Pushim i veçantë për arsye personale ose familjare

9-- – Pushim vjetor

10-- – Pushim i akumuluar – Festa

11-- – Ka filluar/ndërruar punën gjatë javës referuese

12-- – Ka përfunduar punën pa nisur një punë të re gjatë javës referuese


P53 A JENI DUKE KËRKUAR PUNË TJETËR?

1-- – Po


P54 Personi është duke kërkuar punë tjetër për shkak:

1-- – Të rrezikut ose është i sigurt për humbjen ose përfundimin e punës aktuale


226

2-- – Puna aktuale konsiderohet si punë e përkohshme/kalimtare

3-- – Kërkon një punë shtesë për të shtuar orët me ato që punon në punën aktuale

4-- – Kërkon punë me më shumë orë pune se sa në punën aktuale

5-- – Kërkon punë me më pak orë pune se sa në punën aktuale

6-- – Nga dëshira per të patur kushte më të mira pune (psh. pagë, kohë pune ose

udhëtimi apo cilësi pune më të mirë)

7-- – Për arsye të tjera

PUNA E DYTË


227

P55 Përveç punës/aktivitetit tuaj kryesor, a keni pasur ndonjë punë/aktivitet tjetër gjatë javës së kaluar nga e cila ju ose familja juaj ka përfituar të ardhura? (Përfshi punët/aktivitetet e rregullta, si edhe ato të rastit apo në të cilat ju munguat përkohësisht javën e kaluar)

1-- – Po


P56 Cili është emri dhe adresa e firmës, institucionit ose organizatës ku keni punën ose biznesin tuaj të dytë? (NACE Rev. 2)

__________________________________________________

__________________________________________________

Cili është aktiviteti kryesor ekonomik i kësaj firme, institucioni, organizate, apo biznesi?

__________________________________________________

__________________________________________________ Kodi: |__|__|

Cilat janë produktet ose shërbimet kryesore të prodhuara nga kjo firmë, institucion, organizatë apo biznes?

___________________________________________________

P57 NË PUNËN TUAJ TË DYTË, JU JENI …

1-- – I punësuar




P58 SA ORË KENI PUNUAR AKTUALISHT NË PUNËN TUAJ TË DYTË GJATË JAVËS

REFERUESE?


228

NUMRI I ORËVE (01-98) |__|__|

ORËT TOTALE TË PUNËS

P59 Duke patur parasysh numrin total të orëve që ju punoni zakonisht në punën tuaj aktuale/ në të gjitha punët tuaja aktuale, a dëshironi të punoni zakonisht më shumë orë?

1-- – Po

2-- – JO KALO NË P60

P59A NË, ÇFARË MËNYRE?

1-- – Nëpërmjet një pune shtesë

2-- – Nëpërmjet një pune ku punohet më shumë orë se sa në punët aktuale

3-- – Vetëm në kuadrin e punëve aktuale

4-- – Në cilëndo nga mënyrat e lartpërmendura

P60 NUMRI I ORËVE TË PUNËS QË PERSONI DËSHIRON TË PUNOJË NË TOTAL?

Numri i orëve (01-98) |__|__|

MODELET E PUNËS


229

P61 A PUNONI ME NDËRRIME?

1-- – Personi punon me ndërrime

2-- – PERSONI KURRË NUK PUNON ME NDËRRIME

P62 A PUNONI MBRËMJEVE?

1-- – Personi zakonisht punon në mbrëmje

2-- – Personi ndonjëherë punon në mbrëmje

3-- – Personi kurrë nuk punon në mbrëmje

P63 A PUNONI NATËN?

1-- – Personi zakonisht punon natën

2-- – Personi ndonjëherë punon natën

3-- – Personi kurrë nuk punon natën

P64 A PUNONI TË SHTUNAVE?

1-- – Personi zakonisht punon të shtunave

2-- – Personi ndonjëherë punon të shtunave

3-- – Personi kurrë nuk punon të shtunave

P65 A PUNONI TË DIELAVE?

1-- – Personi zakonisht punon të dielave

2-- – Personi ndonjëherë punon të dielave

3-- – Personi kurrë nuk punon të dielave

P66 A PUNONI JU NË SHTËPI?


230

1-- – Personi zakonisht punon në shtëpi

2-- – Personi ndonjëherë punon në shtëpi

3-- – Personi kurrë nuk punon në shtëpi

P67 Pyetje filtër:

1-- – Për persona që kërkojnë punë tjetër (P53=1) Kalo në P79

2-- – Për persona që nuk kërkojnë punë tjetër (P53=2) Kalo në P86


231

PËRVOJA E MËPARSHME E PUNËS E PERSONAVE JO NË PUNËSIM

P68 A KENI QENË MË PARË I PUNËSUAR I RREGULLT? (SI I PUNËSUAR, I VETË-

PUNËSUAR, PUNËTOR FAMILJAR; NUK KONSIDEROHEN PUNËT E RASTIT OSE

ATO GJATË PUSHIMEVE)

1-- – Po


P69 KUR PUSHUAT SË PUNUARI NË PUNËN TUAJ TË FUNDIT TË RREGULLT?

a) muaji |__|__| (shkruaj 98 – në se personi nuk e mban mend)

b) viti |__|__|__|__| - 2007 deri 2012 Kalo në P70

- 2006 dhe më herët Kalo në P74

P70 Cila është arësyeja kryesore pse keni pushuar së punuari në punën/aktivitetin tuaj të fundit?

1-- – Pushuar ose shkurtuar

2-- – Puna ishte me kohëzgjatje të caktuar dhe përfundoi

3-- – Kujdesje për fëmijë ose të rritur të paaftë

4-- – Sëmundje ose paaftësi

5-- – Përgjegjësi të tjera personale ose familjare

6-- – Arsimim ose trainim

7-- – Dalje në pension të parakohshëm

8-- – Dalje në pension normal

9-- – Shërbim ushtarak i detyrueshëm



232

P71 a). Emri dhe adresa e firmës, institucionit, organizatës etj. ku keni punuar

herën e fundit? (NACE Rev. 2)

_____________________________________________________

_____________________________________________________

b). Cili është aktiviteti ekonomik kryesor që kryente firma, institucioni,

organizata, etj. ku keni punuar herën e fundit?

_____________________________________________________

_____________________________________________________ Kodi: |__|__|

c). Cilat ishin produktet ose shërbimet kryesore të prodhuara në atë vend

ose cilat ishin funksionet e saj kryesore?

_____________________________________________________

_____________________________________________________

P72 NË PUNËN TUAJ TË FUNDIT, JU ISHIT NJË…

1-- – I punësuar




P73 a). Çfarë lloj pune bëtë në punën/aktivitetin tuaj të fundit (emërtimi i profesionit)?

(ISCO – 88 (COM))

_____________________________________________________

_____________________________________________________ Kodi: |__|__|


233

b). Cilat ishin punët dhe detyrat kryesore në këtë punë/aktivitet?

_____________________________________________________

_____________________________________________________

P74 Ju nuk keni punuar gjatë javës referuese:

1-- – Por ju tanimë keni gjetur një punë të re / ose keni rregulluar që të filloni një

biznes tuajin brenda 3 muajve të ardhshëm Kalo në P78

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – Por ju tanimë keni gjetur një punë të re / ose keni rregulluar që të filloni një

biznes tuajin pas 3 muajve të ardhshëm

3-- – Por ju keni një punë nga e cila munguat përkohësisht

4-- – Asnjë nga të lartpërmendurat nuk aplikohet për ju


234

KËRKIMI PËR PUNË

P75 Në 4 javët e fundit a keni kërkuar punë (madje edhe për ndonjë punë të vogël si një orë në javë) ose a jeni përpjekur të ngritni biznesin ose aktivitetin tuaj?

1-- – Po Kalo në P78

2-- – Jo

P76 CILA ËSHTË ARSYEJA KRYESORE PSE JU NUK PO KËRKONI PUNË?

(Anketues: lexo përgjigjet e mundshme)

1-- – Kujdesje për fëmijë ose të rritur të paaftë

------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – Nga sëmundja ose paaftësia juaj

3-- – Nga përgjegjësi të tjera personale ose familjare

4-- – Në arsimim ose trainim

5-- – Në pension

6-- – Beson që nuk ka punë të disponueshme

7-- – Në shërbim ushtarak të detyrueshëm

8-- – Për arsye tjera

9-- – Nuk jepet arsyeja

Kalo në P77

P76A Nevoja për shërbime kujdesi:

1-- – Shërbime të përshtatshme kujdesi për femijët nuk janë të disponueshme ose të

përballueshme

2-- – Shërbime të përshtatshme kujdesi për të sëmurë, të paaftë, të moshuar nuk janë të

disponueshme ose të përballueshme


235

3-- – Shërbime të përshtatshme kujdesi si për fëmijë dhe për të sëmurë, të paaftë dhe të

moshuar nuk janë të disponueshme ose të përballueshme

4-- – Shërbimet e kujdesit nuk ndikojnë vendimin për të për të mos kërkuar punë

P77 Pyetje filtër:

1-- – Për personat që tashmë e kanë gjetur një punë që do ta fillojnë pas 3 muajsh

(P74=2 dhe P75=2) Kalo në P78

2-- – Për të tjerët (P74=3 ose 4 dhe P75=2) Kalo në P83

P78 Cila ishte situata juaj menjëherë para se të fillonit të kërkonit punë (ose para se të fillonit të prisnit për të filluar punën e re)?

1-- – Ju ishit duke punuar (duke përfshirë praktikën, trajnimin)

2-- – Ju ishit në shkollim të rregullt (përjashtohet praktika dhe trajnimet)

3-- – Ju ishit në shërbim ushatarak të detyrueshëm ose në shërbim të komunitetit

4-- – Ju kishit përgjegjësi shtëpiake/familjare

5-- – Tjetër (psh. në pension, në emigrim)


236

P79 Që prej sa muajsh jeni duke kërkuar punë apo punë tjetër ose po përpiqeni të ngrini biznesin apo aktivitetin tuaj?

1-- – Nuk ka filluar akoma të kërkojë punë

2-- – Më pak se 1 muaj




6-- – 12 deri 17 muaj

7-- – 18 deri 23 muaj

8-- – 24 deri 47 muaj

9-- – 4 vjet ose më shumë

P80 ÇFARË LLOJI PUNE DO TË DONIT TË KISHIT (TË KISHIT GJETUR)?

1-- – Si i vetëpunësuar

Si i punësuar:

2-- – Dhe kërkoni vetëm punë me orar të plotë (ose tanimë e keni gjetur)

3-- – Dhe kërkoni punë me orar të plotë, por nëse nuk ka mundësi, do të pranonit edhe

punë me orar të pjesshëm

4-- – Dhe kerkoni punë me orar të pjesshëm, por nëse nuk ka mundësi, do të pranonit

edhe punë me orar të plotë

5-- – Dhe kërkoni vetëm punë me orar të pjesshëm (ose tanimë e keni gjetur)

6-- – Personi nuk deklaron nëse kërkon punë me orar të pjeshëm apo të plotë (ose

tanimë e ka gjetur)


237

P81 Pyetje filtër:

1-- – Për personat që e kanë gjetur tashmë një punë që do ta fillojnë brenda 3 muajve (P74=1)

Kalo në P84

2-- – Për personat që e kanë gjetur tashmë një punë që do ta fillojnë pas 3 muajve dhe

nuk kërkuan punë në katër javët paraardhëse (P74=2 dhe P75=2) Kalo në P83

3-- – Të tjerët (P75=1 ose P53=1) Kalo në P82


238

P82 Në çfarë mënyrash keni kërkuar punë gjatë katër javëve paraardhëse?

(Shëno të gjitha përgjigjet e mundshme)

1-- – Keni kontaktuar Zyrën publike të Punësimit për të gjetur punë

2-- – Keni kontaktuar me agjencinë private të punësimit për të gjetur punë

3-- – Keni aplikuar direkt tek ndonjë punëdhënës

4-- – U keni kërkuar shokëve/miqve, të afërmve, sindikatave etj.

5-- – Keni vendosur ose u jeni përgjigjur lajmërimeve në gazeta

6-- – Keni studiuar lajmërimet në gazeta

7-- – Keni marrë pjesë në një test apo intervistë

8-- – Keni kërkuar për tokë, objekt ose pajisje

9-- – Keni kërkuar për leje, liçenca, burime financiare

10-- – Prisni rezultatin e një aplikimi për punë

11-- – Prisni të thirreni nga zyra publike e punësimit

12-- – Prisni rezultatet e një konkursi për punësim në sektorin publik

13-- – Tjetër

Kalo në P84

P83 Ju nuk po kërkoni punë:

1-- – Por sidoqoftë ju do të dëshironit të kishit një punë

2-- – Dhe ju nuk dëshironi të keni një punë Kalo në P86

P84 Nëse ju do të gjenit një punë tani, a do të kishit mundësi dhe a do të ishit i gatshëm ta fillonit atë brenda 2 javëve të ardhshme?

1-- – Po Kalo në P86

2-- – Jo


239

P85 PSE JU NUK DO TË KISHIT MUNDËSI TA FILLONI PUNËN BRENDA DY JAVËVE TË

ARDHSHME?

1-- – Personi duhet të mbarojë shkollimin ose trajnimin

2-- – Personi duhet të mbarojë shërbimin e detyrueshëm ushtarak

3-- – Personi nuk mund të lërë punësimin aktual brenda dy javëve për shkak të

periudhës për paralajmërim

4-- – Përgjegjësive personale ose familjare (duke përfshirë pushimin e lehonisë)

5-- – Sëmundje apo paaftësi


7-- – Nuk jepet arsyeja


240

P86 A JENI I RREGJISTRUAR NË ZYRËN PUBLIKE TË PUNËS?

1-- – Po

2-- – Jo

P87 A MERRNI PAGESË PAPUNËSIE?

1-- – Po

2-- – Jo

P88 Në cilën prej kategorive të mëposhtme do ta klasifikonit kryesisht veten tuaj gjatë javës së fundit?

1-- – Kryeni një punë, duke përfshirë punën pa pagesë në biznesin apo fermën e

Familjes, apo nxënës në zanat apo praktikant i paguar, etj.

2-- – I papunë

3-- – Nxënës, student, në trainim të mëtejshëm, përvojë pune pa pagesë

4-- – Në pension ose pension të parakohshëm ose keni hequr dorë nga biznesi

5-- – Në paaftësi të përhershme


7-- – Duke përmbushur detyrat shtëpiake (shtëpiak/e)

8-- – Tjetër joaktiv


241

SITUATA NJË VIT MË PARË

P89 CILI ISHTE STATUSI KRYESOR NË LIDHJE ME PUNËSIMIN NJË VIT MË PARË?

1-- – Kryente një punë, duke përfshirë punën pa pagesë në biznesin apo fermën e

familjes, apo nxënës në zanat apo praktikant i paguar, etj.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

2-- – I papunë

3-- – Nxënës, student, në trainim të mëtejshëm, përvojë pune pa pagesë

4-- – NË PENSION OSE PENSION TË PARAKOHSHËM OSE KA HEQUR DORË

NGA BIZNESI

5-- – Në paaftësi të përhershme


7-- – Duke përmbushur detyrat shtëpiake (shtëpiak/e)

8-- – Tjetër joaktiv

Kalo në P101

P90 PARA NJË VITI NË PUNËN TUAJ KRYESORE, JU ISHIT NJË…

1-- – I punësuar




P91 Cili ishte emri dhe adresa e firmës, institucionit ose organizatës ku ju keni punuar në punën tuaj kryesore ose e biznesit tuaj? (NACE Rev.2) __________________________________________________


242

__________________________________________________

Cili ishte aktiviteti kryesor ekonomik që kryente kjo firmë, institucion, organizatë, biznes?

__________________________________________________

__________________________________________________ Kodi: |__|__|

Cilat ishin produktet ose shërbimet kryesore të prodhuara nga kjo firmë, Institucion, organizatë, biznes?

___________________________________________________

P92 KUSH IU PËRGJIGJ PYETJEVE PËR KËTË PERSON?

1-- – Vetë personi

2-- – Një anëtar tjetër i familjes

Këtu mbaron pyetësori!

FALEMENDERIT PËR BASHKPUNIMIN TUAJ!


243

Aneks 4.4. Rezultatet e anketës mbi indikatorët kryesor të tregut të punës

Figura 42. Personat e punësuar sipas veprimtarive kryesore ekonomike (Nace Rev II)

dhe sipas gjinisë


244

Figura 43. Numri i personave te punësuar sipas veprimtarive kryesore ekonomike

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

Bujqësia

Minierat

Prodhim

i

Rruma

Ndërtim

i

Tregtia

Hoteleria

Transporti

Financa

t

Biznesi

Administrat p

ublike

Arsimi

Shendete

siaTë tje

ra

Figura 44. Numri i personave të punësuar sipas veprimtarive kryesore ekonomike

dhe sipas gjinisë

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

Bujqës

ia

Miniera

t

Prodhim

i

Rruma

Ndërtim

i

Tregtia

Hoteler

ia

Transpo

rti

Financa

t

Biznesi

Admini

strat

publike

Arsimi

Shend

etesia

Të tjera

Meshkujt

Femrat


245

Figura 45. Punësimi sipas grupmoshës, Shtator, 2012


246

Figura 46. Punësimi sipas profesionit


247

Figura 47. Punësimi sipas statusit

Figura 48. Papunësia sipas grupmoshës


248

Figura 49. Pjesëmarrja në fuqi punëtore

46%

54%

Fuqi aktiveFuqi joaktive

Figura 50. Shkalla e aktivitetit (15-64)

0

10

20

30

40

50

60

Punësi Papunësi Aktiviteti


249

Figura 51. Popullsia aktive dhe joaktive (15-64 vjeç)

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

Meshkuj Femra

Popullësiaekonomishtjoaktive

Popullësiaekonomishtaktive

Figura 52. Personat joaktiv sipas moshës

32.5

5.9

16.8

12.5 12.615.4

4.3

0

5

10

15

20

25

30

35

Zyrat p

ublike

e pu

nësim

it

Zyrat p

rivate

te pun

simit

Prej pu

nëdhë

nësit

drejt

perdr

ejt

Prej sh

okeve

Prej sh

pallje

ve

Studimi I

shpa

lljes

Metoda

te tje

ra


250

Documents

DINAMIKA E TREGUT TË PUNËS NË REPUBLIKËN E KOSOVËS · Përkatësisht lidhja e punësimit/papunësimit me GDP, CPI. FDI dhe investimet qeveritare nuk kane përafrimdhëne të